Το επιτύμβιο επίγραμμα του Πρόκλου για τον Συριανό

Του Ευστάθιου Δ. Κεφάλα (Αμφικτύων) – 19/3/2017 : “Ακάδημος”, αμφικτυονία Πανελλήνιας

(Ορφικής) Θεολογίας & Πλατωνικής Φιλοσοφίας : φιλοσοφοῦμεν γνησίως τε καὶ ἱκανῶς
Όπως γνωρίζουμε ο Πρόκλος για τον θειότατο δάσκαλο του και προηγούμενο από αυτόν σχολάρχη της
του Πλάτωνος Ακαδημίας, για τον Συριανό, έλεγε ότι :
«ο Συριανός υπήρξε αληθώς συμβακχεύσας του Πλάτωνα και εκείνος που συμπληρώθηκε πλήρως από
την θεία Αλήθεια και κατέστη όντως Ιεροφάντης των θείων λόγων του Πλάτωνα»1.
Επίσης αφενός ότι :
«ο Συριανός με άχραντο τρόπο στους κόλπους της ψυχής του δέχτηκε το γνησιότερο και καθαρότερο φώς
της Αλήθειας και έγινε μαζί με τους Θεούς καθοδηγητής μας σε όλα τα καλά και αγαθά, εκείνος που μας
κατέστησε μετόχους και κοινωνούς ολόκληρη της του Πλάτωνος Φιλοσοφίας και σε όσα απόρρητα από
τους προ αυτού θεουργούς είχε μυηθεί, και έτσι μας κατέστησε συγχορευτές πάσης της μυστικής
αλήθειας των θείων».2
Αφετέρου ότι :
«ο Συριανός ήρθε εκείνη την εποχή στους ανθρώπους σαν πρότυπο της Φιλοσοφίας προς ευεργεσία των
ψυχών που βρίσκονται εδώ κάτω, ως ανταπόδοση για τα αγάλματα, για τους ναούς, για την ίδια την
αγιστεία στο σύνολό της, αρχηγός της σωτηρίας για τους ανθρώπους που ζουν τώρα και για όσους θα
ζήσουν στο μέλλον.»3
Και φυσικά ότι :
“τον κατέστησε όχι μόνον επόπτη των όντως θείων τελετών με τα αθόλωτα όμματα της ψυχής και την
άχραντη του νου περιωπή, αλλά τον κατέστησε και μέτοχο & κοινωνό σε όλα τα από τους προ αυτού
θεουργούς παραδομένα μυστήρια και πάσης της μυστικής αλήθειας των θείων αφού τον προετοίμασε
ικανοποιητικά δια κάποιων προτέλειων και μικρών μυστηρίων έπειτα τον μύησε στην του Πλάτωνος περί
τα θεία μυσταγωγία”.4

Όμως ο Πρόκλος, κατά πως σώζει ο βιογράφος, μαθητής & διάδοχός του στην του Πλάτωνος
Ακαδημία, επί του τάφου του Πρόκλο, κατά παραγγελία του ίδιου, υπήρχε το εξής επιτύμβιο
επίγραμμα:

<<Πρόκλος ἐγὼ γενόμην Λύκιος γένος, ὃν Συριανὸς ἐνθάδ’ ἀμοιβὸν ἑῆς θρέψε διδασκαλίης. Ξυνὸς δ’
ἀμφοτέρων ὅδε σώματα δέξατο τύμβος· αἴθε δὲ καὶ ψυχὰς χῶρος ἕεις λελάχοι.>>5

Δηλ. :

<<Εγώ υπήρξα ο Πρόκλος, Λύκιος στην γενιά, τον οποίο ο Συριανός εδώ με ανέθρεψε διάδοχο της
διδασκαλίας του. Αυτός εδώ ο κοινός τάφος δέχτηκε τα σώματα και των δύο, μακάρι και τις ψυχές μας
κοινός τόπος να τις λάβει>>.6

1
Βλ. Πρόκλος στο «Υπόμνημα στον Πλάτωνος Παρμενίδη, βιβλίο Α’, 620.15 – 620.19» :
in Prm 620.15 ` to in Prm 620.19 ὁ τῷ Πλάτωνι μὲν συμβακχεύσας ὡς ἀληθῶς καὶ ὁ μεστὸς κα ταστὰς τῆς θείας ἀληθείας, τῆς
δὲ θεωρίας ἡμῖν γενόμενος ταύτης ἡγεμὼν καὶ τῶν θείων τούτων λόγων ὄντως ἱεροφάντης·
2
Βλ. Πρόκλος «Περί της κατά Πλάτωνα θεολογίας, 1. 7.1 – 1.7.15» :
Theol Plat 1.7.1 ` to Theol Plat 1.7.15 παρ᾽ ὧν τὸ γνησιώτατον καὶ καθαρώτατον τῆς ἀληθείας φῶς τοῖς τῆς ψυχῆς κόλποις
ἀχράντως ὑποδεξάμενος ὁ μετὰ θεοὺς ἡμῖν τῶν καλῶν πάντων καὶ ἀγαθῶν ἡγεμών, τῆς τε ἄλλης ἁπάσης ἡμᾶς μετόχους
κατέστησε τοῦ Πλάτωνος φιλοσοφίας καὶ κοινωνοὺς ὧν ἐν ἀπορρήτοις παρὰ τῶν αὐτοῦ πρεσβυτέρων μετείληφε, καὶ δὴ καὶ τῆς
περὶ τῶν θείων μυσ τικῆς ἀληθείας συγχορευτὰς ἀπέφηνε.
3
Βλ. Πρόκλος στο «Υπόμνημα στον Πλάτωνος Παρμενίδη, βιβλίο Α’, 620.19 – 620.24» :
in Prm 620.19 ` to in Prm 620.24 ὃν ἐγὼ φαίην ἂν φιλοσοφίας τύπον εἰς ἀνθρώπους ἐλθεῖν ἐπ᾽ εὐεργεσίᾳ τῶν τῇδε ψυχῶν,
ἀντὶ τῶν ἀγαλμάτων, ἀντὶ τῶν ἱερῶν, ἀντὶ τῆς ὅλης ἁγιστείας αὐτῆς, καὶ σωτηρίας ἀρχηγὸν τοῖς γε νῦν οὖσι ἀνθρώποις καὶ τοῖς
εἰσαῦθις γενησομένοις.
4
Ο Μαρίνος Νεαπόλενως, μαθητής, βιογράφος και διάδοχος του Πρόκλου στην Ακαδημία του Πλάτωνα, στο «Βίος Πρόκλου ή
Περί Αρετής, 13.4 – 13.10», αναφέρει ότι :
«Ο Συριανός λοιπόν αφού τον προετοίμασε ικανοποιητικά με αυτά, σαν δια κάποιων προτέλειων και μικρών μυστηρίων. έπειτα
τον μύησε στην του Πλάτωνος περί τα θεία μυσταγωγία, με την σειρά “κι όχι απλώνοντας το πόδι πάνω από τα σκαλοπάτια”,
σύμφωνα με τον Χαλδαϊκό Χρησμό, και τον κατέστησε επόπτη των όντως θείων τελετών του, με τα αθόλωτα όμματα της ψυχής
και την άχραντη του νου περιωπή».
5
Βλ. W. Peek, GVI I 1060 — E. Sironen, Inscriptions (1997) 156, 82.
6
Ο Μαρίνος Νεαπόλεως στην βιογραφία του θείου Πρόκλου αναφέρει ότι :
Το εν λόγω το επιτύμβιο επίγραμμα είναι καταχωρημένο τόσο στο ανάλογο Γερμανικό Corpus του
"Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften", στο "Inscriptiones Graecae" - και συγκεκριμένα στον
κατάλογο "VII. Tituli sepulcrales», υποκατάλογος «Monumenta sepulcralia in urbe inventa», υποκατάλογος
«Tituli in suburbiis inventi" - ως IG II/III, 13452, όσο και στο PHI ως : PH345683, Funerary epigram for
Neoplatonic philosophers Syrianus and Proclus.

Εκτός όμως από το εν λόγω επιτύμβιο επίγραμμά, το οποίο υπήρχε στον τάφο του Πρόκλου, υπάρχει
και ένα ακόμη το οποίο είναι καταχωρημένο τόσο στο ανάλογο Γερμανικό Corpus του "Berlin-
Brandenburgische Akademie der Wissenschaften", στο "Inscriptiones Graecae" και συγκεκριμένα στον
κατάλογο "VII. Tituli sepulcrales, Monumenta sepulcralia in urbe inventa, Tituli in suburbiis inventi" ως IG
II/III, 13451 - Βλ. και Horos 14-16 (2000-2003) 157-163 — SEG 51.298, όσο και στο PHI ως : PH345682,
Funerary epigram for the Neoplatonic philosopher Syrianus. Convex fragment of white marble, part of a
round base

<<ετάφη εν τοις ανατολικοτέροις προαστείοις της πόλεως προς τω Λυκαβηττώ, ενθά και το του καθηγεμόνος Συριαννού κείται
σώμα. Εκείνος γαρ αυτώ τούτο παρεκελεύσαμενος.>>
 [Oὗτος] μὲν Συριανὸς ἔχεν πόλον, εὖτ᾿ ἐπὶ γ[αῖαν]
[‒ ⏑ ]μενος μακάρων ἀρτιτελὴς ἔμολε[ν]·
[‒ ‒ ] δ᾿ ἀνθρώποισιν ὅπως σοφόν ἐστιν [⏑ ‒ ⏑]
[‒ ⏑ ⏑ ἀ]θανάτων ἐς πόλον αὖτις ἔβη.>>
Δηλ.
<<ο Συριανός κατείχε πόλο, όταν βρισκόταν επί γαίας
πεθαίνοντας ήλθε στους μακάριους αρτιτελής.
[Έδειξε] στους ανθρώπους πόσο είναι δυνατόν να γίνει κανείς σοφός
πίσω μετέβη στον πόλο των αθανάτων>>.

Τουτέστιν ο κοινός τόπος που εύχεται ο Πρόκλος να δεχτεί και την δική του ψυχή, στην οποία
βρισκόταν ήδη η ψυχή του Συριανού, ο οποίος όσο ήταν εν ζωή κατείχε πόλο, είναι ο πόλος των
μακάρων – στον οποίο πεθαίνοντας μετέβη ο Συριανός!

Εξ ου και ο Μαρίνος Νεαπόλεως γράφει ότι :

<<έλεγεν ο θεοσεβέστατος ανήρ, ότι τον φιλόσοφον προσήκει ου μιας τινός πόλεως, ουδέ των παρ’
ενίοις πατρίων είναι θεραπευτής, κοινή δε του όλου Κόσμου Ιεροφάντης.>>

Στο βιβλίο, όμως, «Variation of Supports for Verse Inscriptions in Roman Greece», του Φινλανδού καθηγητή
Erkki Sironen7, και στην σελίδα 29 διαβάζουμε :

<<A large round base in Athens, set into the outer wall of the church of St. Demetrius, northwest of
Lycabettus, commemorating the late Neo-Platonic scholarch Syrianos (early 5th century A.D.), for the
particular reason that this object shows that a posthumous epigram may be as large as a statue base:
[Oὗτος] μὲν Συριανὸς ἔχεν πόλον, εὖτ᾿ ἐπὶ γ[αῖαν]
[‒ ⏑ ]μενος μακάρων ἀρτιτελὴς ἔμολε[ν]·
[‒ ‒ ] δ᾿ ἀνθρώποισιν ὅπως σοφόν ἐστιν [⏑ ‒ ⏑]
[‒ ⏑ ⏑ ἀ]θανάτων ἐς πόλον αὖτις ἔβη.>>

Στην σελ. 39 δε, του εν λόγω βιβλίου, βλέπουμε το επιτύμβιο επίγραμμα του Πρόκλου για τον
Συριανό:

7
Erkki Sironen est professeur (Senior Lecturer) de langue et littérature grecques à l’Institutum Classicum de l’université d’Helsinki
(Finlande). Il est également professeur en philologie grecque. Il travaille sur les inscriptions d’époque romaine et byzantine et les
épigrammes. Il est aussi l’éditeur de textes humanistes grecs et latins datés de l’empire suédois (XVI e-XVIIIe siècle). Erkki Sironen
est notamment l’auteur de : « An Honorary Epigram for Empress Eudocia in the Athenian Agora », Hesperia, n° 59, 1990, p. 371-
374 ; « Statue Base Epigrams in Honor of a Restorer from Early Byzantine Athens », Arctos, n° 29, 1995, p. 163-173 ; The Late
Roman and Early Byzantine Inscriptions of Athens and Attica, Helsinki, Diss. université d’Helsinki, 1997 ; Johan Paulinus
(Lillienstedt), Magnus Principatus Finlandia, Helsinki, 2000 ; « Project on Early Byzantine Non-Funerary Epigrams »,
dans L’épistolographie et la poésie épigrammatique : projets actuels et questions de méthodologie. Actes de la 16 e Table ronde
organisée dans le cadre du XXe Congrès international des Études byzantines (Dossiers Byzantins 3), Paris, 2003, p. 233-237 ;
Inscriptiones Graecae II/III (editio altera), Pars V. Inscriptiones Atticae aetatis quae est inter Herulorum incursionem et Imp. Mauricii
tempora, Berlin - New York, 2008 ; Inscriptiones Gracae IV, Inscriptiones Argolidis (editio altera), Fasc. III. Inscriptiones Corinthiae
saeculorum IV. V. VI, Berlin - München - Boston, 2016.
Εν ολίγοις, ο κ. Erkki Sironen, αναφέρει ότι σε εξωτερική πλευρά εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου
βόρεια-δυτικά του Λυκαβηττού, βρίσκεται το επιτύμβιο το οποίο έχει γράψει ο θείος Πρόκλος για
τον θειότατο Συριανό!
Αυτή η εκκλησία είναι ο Άγιος Δημήτριος Αμπελοκήπων (Πανόρμου 16).
Αυτό το γνωρίζουμε διότι αναφέρεται στον «Εόρτιο Τόμος Εικοσαετίας 1983-2003» του Horos 14-16 (2000-
2003) 157-163/πιν. 35-36 — SEG 51.298, το οποίο είναι «ένα αρχαιογνωστικό περιοδικό», που εκδίδεται εκ
της Ελληνικής Επιγραφικής Εταιρείας.
Στο εν λόγω περιοδικό, και στο τιτλοφορούμενο κεφάλαιο "Αττικές επιγραφές από τους
Αμπελόκηπους.", ο κ. Γιάννης Ν. Καλλιοντζης αναφέρεται στην εν λόγω επιτύμβια επιγραφή λέγοντας
ότι :
«Στο εξωτερικό της αψίδας του ιερού του Αγίου Δημητρίου επί της οδού Πανόρμου στους
Αμπελόκηπους,8 υπάρχει εντοιχισμένος ενεπίγραφος λίθος λευκού μαρμάρου ελλιπής κατά το ύψος και
το πλάτος.9 Την επιγραφή την εντόπισε στις 26 Ιουνίου του 1997 ο Άγγελος Ματθαίου, ο οποίος και την
απέγραψε. Αργότερα μου πρότεινε να την μελετήσω. Το σχήμα του λίθου εξ αιτίας της εντοιχίσεως δεν
είναι βέβαια, ίσως το μνημείο να είναι κυκλικό. Η επιγραφή είναι επιμελώς χαραγμένη στην ελαφρώς
καμπύλη επιφάνεια. Πάνω στην επιγραφή σώζονται τα ίχνη δυο ακρεμόνων, οι οποίοι ανήκουν σε γράμμα
είτε σε κάποιο διακοσμητικό στοιχείο. (πιν. 35).
Υψ. (σωζ.) ο,45μ πλ. (σωζ.) ο,48μ.
Υψ. Γραμμ. 0.015-0.020μ., διάστιχο 0,014μ.
Παρατηρήσεις.
Στιχ. 1 : Του Μ σώζεται η δεξιά λοξή κεραία και τμήμα της καμπύλης. Η απόστροφος μετά το Τ είναι
χαραγμένη στο λίθο του. Του Γ σώζεται τμήμα της κάθετης.
Στιχ. 2 : Του Μ σώζεται η δεξιά λοξή κεραία και τμήμα της καμπύλης. Του Ε σώζεται το δεξιό τμήμα του
και η αρχή της μεσαίας κεραίας.
Στιχ. 3 : Του Ρ σώζεται η καμπύλη και τμήμα της καθέτου, η οποία δεν φαίνεται να συνεχίζει προς τα
κάτω, γιατί στο σημείο αυτό ο λίθος έχει σπάσει. Ο καθ. κ. Erkki Sironen μετά από αυτοψία του λίθου
θεώρησε την καμπύλη του Ρ ως απόστροφο, και διέκρινε δίπλα σε αυτήν μια δεξιά λοξή κεραία, η οποία
πιθανώς ανήκει σε Δ.
Στιχ. 4 : Από το Θ σώζεται τμήμα της μεσαίας κεραίας και η άνω αριστερή καμπύλη.
Σχόλια.
Η επιγραφή είναι επιτύμβιο επίγραμμα αποτελούμενο από δυο ελεγειακά δίστιχα. Από τη μορφή των
γραμμάτων χρονολογείται στις αρχές του 5ου αιώνα μ.Χ. Χαρακτηριστικό είναι ότι παρουσιάζονται δυο
ειδών άλφα, το ένα με λοξή και το άλλο με σπαστή μεσαία κεραία.10 Σύμφωνα με τον καθ. κ. Erkki Sironen
οι τύποι των γραμμάτων που παρουσιάζονται στην παραπάνω επιγραφή απαντούν σε ολόκληρη της
υστερορρωμαϊκή περίοδο.»

8
Ο σύγχρονος ναός ενεγέρθη την δεκαετία του ’50 στην θέση παλαιότερου, ο οποίος είχε οικοδομηθεί πιθανώς τον 19 ο αιώνα.
Για τον ναό και την ιστορία του βλ. Ν. Παραδείσης. Αμπελόκηποι, Αθήνα 1997 59-72.
9
Ευχαριστώ πολύ τον δάσκαλό μου κ. Άγγελο Ματθαίου, διότι μου υπέδειξε την επιγραφή και με βοήθησε με κάθε τρόπο.
Επίσης ευχαριστώ την κ. Γεωργία Μαλούχου που παρατήρησε την πιθανή σύνδεση του Συριανού με τους νεοπλατωνικούς
ομώνυμους του, και με βοήθησε εξίσου, καθώς και τον καθηγητή κ. E. Sironen για τις υποδείξεις του.
10
Γι’ αυτό το χαρακτηριστικό βλ. Erkki Sironen, The Late Roman and Early Byzantine inscriptions of Athens and Attica, Helsinki
1997, 381 (Appendix 1. An analysis of letter forms in reliably dated inscriptions).
Αυτό το τόσο σημαντικότατο επιτύμβιο επίγραμμα δυστυχώς δεν βρίσκεται ασφαλές έστω σε
κάποια αίθουσα μουσείου - αν όχι σε κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο προς τιμήν των δυο θείων
Φιλοσόφων και σχολαρχών της του Πλάτωνος Ακαδημίας. Το αναίσχυντο ελλαδικό κράτος και
η αυτού αρχαιολογική υπηρεσία το έχει αφήσει εκτεθειμένο στον χώρο που βρίσκεται, σε μέρος
που διέρχονται καθημερινά εκατοντάδες εκατοντάδων ανθρώπων μεταξύ αυτών – σίγουρα - και
κάμποσοι & διαφόρων τύπων βάνδαλοι.

<<Πλάτων ἐρωτηθεὶς τί ποτε προσγέγονε τοῖς κατ᾽ αὐτὸν ἀνθρώποις, ἀπεκρίνατο μὴ

αἰσχύνεσθαι κακοὺς ὄντας.>>
--- Πρόκλος, "Υπόμνημα στο του Ησιόδου "Έργα και Ημέρες"---