Bai viet trén day da dat duoc nhitng yéu cau chinh cia mét bai tap lam van danh cho HS lp 10. Co doan dat t6i su té nhi rét dang khich lé: "Doc chuong truyén cting véi nhitng cdm thuong trudéc ndi oan uéng cia é chia cting nang cdi cdm gide bi ruéng b6, dit rang dang sau sf rudng bé dy la tinh yeu". nang, ta cd th es se a ass ages aa asa anes topennaeatneeaeee Dé 35- Cam nghi cua anh (chi) khi hoc bai tho Déc Tiéu Thanh ki eta Nguyén Du. _ Bai lam Déc Tiéu Thanh ki 1a bai tho chit Han cita Nguyén Du rit trong tap Bac hanh tap luc dugc viét trong thai gian tac gia di sit sang Trung Quéc. Tiéu Thanh 1a mét nguéi con gai tai séc, nhung phai lam 1é mon, bi hanh ha vi ghen tuéng va da chét khi con tré. Tap tho cia Tiéu Thanh bi vg ci dot hét, chi con lai m6t sé bai goi 1a "Phan du’. Nguyén Du da doc nhiing bai tho nay, viéng nang va khéc thuong cho sé phan ctia nang. Bai tho Déc Tiéu Thanh ki thé hién tinh thuong cam, x6t xa trudc sé phan ngudi phu ni tai hoa bi vui dap va chét trong oan te. Nguyén Du cang tu cam nhan vé than phan bi thuong cua chinh minh: "Tay hé hoa uyén tén thanh kh Déc diéu song tién nhdt chi thu Chi phén hitu thén lién tit héu Van chuong v6 ménh luy phén du C6 kim han sy thién nan vén Phong van ki oun nga tu cu Bat tri tam bach du nién hau Thién ha ha nhan khép TO Nhu?" Dich nghia: "Vubn hoa bén Hé Tay da thanh bai hoang rdi Chi viéng nang qua mét tap sdch doc trude cita sé Son phan co than chdc phai xét xa vi nhing viée sau khi chét Van chuong khong cé sé ménh ma cing bi dot dé. Nhiing méi han kim cé kho ma hdi tréi duge 85Ta ty coi nhu ngudi cung mot hoi véi ké me ndi oan la ling vi nét phong nha Khong biét hon ba tram nam sau Thién ha ai ngudi khéc TS Nhu?" Dich tho: "Tay Hé canh dep héa go hoang Thén thitc bén song manh gidy tan Son phdn c6 thdn chén vdn han Van chuong khéng ménh dét con vuong Néi hon kim cé troi khén hoi Cai dn phong luu khach tu mang Chdng biét ba tram nam 'lé nita Nguoi dai ai khéc TS Nhu chang? (Va Tam Tép dich) Nhan s&c xv chi con 1a nm mé. Tai hoa xua chi con lai mét "phan du". Nhung cugc dai ay, nhing cau tho dy da khién Nguyén Du xtic dong. Tac gid viet vé dia danh Tay Hé (6 Trung Quéc), noi phén hoa xva kia, nhung canh dep ci khong con, tat c4 da 1A qué khif lui tan. Tay Hé 1a noi khdi hing. Cam xc cia nha tho mang tam trang u hoai. Cai "dau bé” cia trdi dat da khién cho Tay Hé 1a noi “hoa uyén" xua kia, gid tré nén hoang tan ("thanh khu’). Va giita cdi cdnh tugng ggi ra tam trang hoai cé dy, nha tho da khoc Tiéu Thanh, viéng nang qua mét cudn sdch cit dé lai: "Tay hé hoa uyén tan thanh khut Dée diéu song tién nhdt chi thic” (Vutn hoa Hé Tay da thanh gd hoang réi Chi viéng nang qua mét tap sdch doc trudc ctta sd) Trong hai cau thyc, Nguyén Du da ca nggi tai se cla Tiéu Thanh: "Chi phdn hitu than lién tit hau Van chuong v6 ménh luy phan du" (Son phn cé than chdc phai xét xa vi nhiing viée sau khi chét Van chuong khéng c6 sé ménh ma cing bi dét dé) Nguyén Du dénh gid rat cao Tiéu Thanh. Ong qué xtc dong truéc nhing sé phan tai sic bi vii dap. Vé dep digu ki, nét anh hoa dén mec 86“c6 than” tré nén bat tir con tiép ndi dén ngay sau ("lién tu hau"). Va van chuong khong c6 sé ménh nhung van con lam lién juy dén mudn doi. Tac gid suy nghi vé sv ra di cia sée dep, cia tai hoa, lam cho ngudi doi nudi tiéc. Giai nhan sé séng mai véi thdi gian cing nhu van chuong sé mang mai vé dep vinh hang. Trong hai cau luan, tac gid nang cdm xc lén thanh mot van dé Ién, cé y nghia sau xa, vugt nhing gidi han cua khéng gian va thdi gian: "Cé kim han su thién nan vén Phong van ki oan nga tu cu" (Méi han cé kim khé ma héi troi duge : Ta ty coi nhu ngudi cing hdi véi ké mac néi oan la ling nay) Néi oan trai trong sé phan Tiéu Thanh duge nang lén thanh ndi dau kim cé. Véi con mat cia Nguyén Du, dé 1a mét quy luat nghiét nga ma con ngudi that su bat luc. Nhung Nguyén Du da déng cam sau sac véi nhting sé phan tai hoa bac ménh nhu Tiéu Thanh. "Tai ménh tuong dé" 1a quan niém”€a c6 tit xua. Cai "stic" cdi "tai" thuting di vdi tai uong, dé vita 14 nghich Ii, vita 1a hién thuc tré tréu & dvi. Trong Truyén Kiéu, Nguyén Du da timg viét: "Thuong thay cing mét kiép ngubi Hai thay mang lay sc tai lam chi" hay: f "CO tai ma edy chi tai Chit tai lién vdi chit tai mét vdn" GO day, Nguyén Du da ki thdc tam sy cua cuge ddi thi si, nghi vé ngudi va cing ngam vé minh. Mét nang Tiéu Thanh cé tai, co sdc vudng vao vong oan nghiét. Tiéu Thanh bi day doa, chét khi cdn tré va nhiing sng tac cia nang cing cing chung sé phn, bi luu lac, dét bé. TO Nhu da khéc cho,nang va cing khéc cho minh: "Phong van ki oan nga tu cu" (Ta ty coi nhu ngudi cing hdi vai ké mae néi oan la ling nay) "Phong van ki oan" 1a ndi oan la-ling cia nhing ngudi hao hoa phong nha. Nhiing nét dep lé ra dugc cudc ddi tén vinh, nhung rét cuc lai phai chiu hau qua nghiét nga. Mot nang Tiéu Thanh phai lia ddi lie con xuin sdc, mOt thi nhan cé tai van chuong ma khong cé ménh thanh dat nhi Nguyén Du thi khac gi nhau? Dé la bat céng d dai. Mot gia dinh 87phong kién ha khdc khéng dung nap néi con ngui tai sfc nhy Tiéu Thanh. X@ héi phong kién hep hdi khong dung nap néi Nguyén Du. Khi xa hdi quay lung véi tri thic, véi tai hoa, doan tuyét v6i long nhén 4i..., thi cing 1a lic nhiing ngu’i nhu Nguyén Du ty than than trach phn cho minh va cho ngudi. Tiéu Thanh bi day doa, bi ruéng bé ca vé than xéc lan tam hén. Nhiing trang tho da sau va giau mi cam cla nang da khong duge tran trong. Cai dep trong van chuong cing nhu cdi dep & ddi da khong cé dat séng. Cho nén Nguyén Du khéc cho nang, x6t xa khi nghi dén hau thé: "Bat tri tam bach du nién héu Thién ha hé nhan khép T6 Nhu ?" (Khong biét hon ba tram nam sau Thién ha ai nguai khéc TS Nhu?) "Ba tram nam" chdc chi 1A con sé“uéc 1é, ¥ néi nhiéu nam vé sau. Nang Tiéu Thanh phai mang ndi "ki can" va da tim thay ké tri 4m déng cam 1a Nguyén Du. Cdn Nguyén Du, ba tram nam nifa cé ai nhé giot nuéc m&t nhu thi nhan bay-gid khéc ngudi "héng nhan bac ménh" hay khong? Tiéng tho 1a tiéng long, di'tim ngudi tri 4m noi hau thé. Nhung su cd don vo han van la mét cdm‘xtc bao tram. Nhing tam hén déng cdm déng diéu da tim gap nhau. Gita suf sup 48, bang hoai; lui tan, cdn nhitng giot nude mat déng cam. That dang tran trong biét bao! Nguyén Du ting mo ude mét xa hdi biét tran trong, nang niu nhing vé dep, nhing tai hoa. Nhung sinh thi, cy Nguyén da khong tim duge, cing khong hinh dung dugc mét xa hoi nhu vay. Cho nén néi dau cia Nguyén Du that la sau xa va tuyét vong. Nhung chua déy ba tram nam sau, nhiing thé hé khdc bat ddu cé nhiing cam nhan mdi mé va lac quan hon. D6 1a con ngudi cla thoi dai ching ta Cam on nha tho TO Hitu da néi ho néi long cia tat cd ching ta, nhiing con ngudi cua théi dai Hé Chi Minh da khong nhiing déng cam sau s&e véi Nguyén Du ma con tim ra duge Idi gidi d4p cho nhiing bat cong, oan tréi ma ub’, cho da luén canh canh trong long. Té Hitu viét: “Hoi ngusi xua ctia ta nay Khic vui xin lai so day cing Nguai". (Kinh giti cu Nguyén Du) (Bai do thay gido Nguyén Xuan Hoa gidi thiéu) 88Huéng dan doc Bai van trén day da duoc sita chita rat ki luéng. Cac em nén hoc lay lai van trong séng, cdch diing tit ngit rat chon loc ctia bai viét nay. Cung nhan day xin dugc gidi thiéu mét ban dich tho khdc cia thay gido Nguyén Xuan Hod, cho thay muén viét van hay cdn co su say mé dac biét. Cac em eting c6 thé bat chude thdy Hod, tap dich nhiing bai tho ma minh thich (Tit cde ban dich nghia hay tit nguyén van thi cang tot). "Tay hé cdnh cui khong con Viéng nang doc manh tho buén bén song. Anh linh huong phan van néng, Van chuong con luy gitta ving tran ai. Gidn han khéng thé héi trai, Tai hoa oan trai ta nguéi dan than. Ba tram ndm nita thé gian T6 Nhu! Ai sé khéc than, hai nguoi!” (Nguyén Xuan Hoa dich) Bai lam sé 2 TOi da duge doc rat nhiéu sang tac cia Nguyén Du va that su xtc dong truée tém long nhan ai bao la ma 6ng danh cho nhiing sé phan nhiing con ngudi bat hanh trong xa hoi. Dac biét 1a ngudi phu nu! Ngudi phu ni xua di vao van tho cia 6ng vi mét niém tran trong, déng cam, x6t thuong nhu Thuy Kiéu trong Truyén Kiéu, ngusi me ngheo trong Nhitng diéu trong thay... d& lam rung dong bao trai tim ngudi doc. Déc Tiéu Thanh ki cing 1a mét bai tho nhu vay. Day 1a mOt trong nhiing bai tho cht Han hay nhat cia Nguyén Du, ra ddi trong thai gian nha tho dugc triéu dinh ct di stt sang Trung Quéc. Tiéu Thanh la mot cé gai tai sdc, séng khoang dau dai Minh. Ti nhé cd da 1a mét cé bé thong minh, thong hiéu nhjéu mén nghé thuat. Sd phan day dua, 16 tudi cd phai 1am 16 mot nha quyén quy ho Phung. Bi vo ca ghen, bat cd phai sdng riéng trong mot ngdi nha trén nui Co Son, canh Tay Ho. Vi dau buén nang lam tho ghi tam trang cia minh, cé sinh bénh, réi chét 6 tuéi mudi tam. Tho van cia Tiéu Thanh, bi vg ca ghen dem dot gan hét, may cdn sot lai it bai, duoc ngudi dai chép lai dat tén la "Phan du” (Bi dét con sét lai), va thuat luén c4u chuyén bac phan cua nang. Thuong x6t cho sé phan tai hoa bac ménh cia ngudi phu ni, Nguyén Du 89da sdng tac bai the Déc Tiéu Thanh ki dé khéc nang, déng thii to bay ndi ban khoan, day ditt truée s6 phan bat hanh cia bao con ngubi tai hoa Khdc trong xa h6i, trong dé c6 c& ban than éng - mot cudc ddi gid bui. Bai tho mé dau bang ndi x6t xa truée cdnh doi "dau bé”: "Hé Téy cdnh dep hod go hoang” Hé ‘Tay xua 1a cénh dep, nay thanh "gd hoang". Tam trang "hoai cé" van thudng thay trong tho xua. Nhung 6 day, diéu quan trong 1a tac gia dang bat dau khéc cho mét sé phan trong qué khu: "Thén thite bén song manh gidy tan" Nguyén Du rung 1é truéc nhimg gi cdn lai cia mot kiép ngudi. Tiéu Thanh tai sde nhung chi dé lai cho ddi "manh gidy tan". Sy ghen ghét dé kj cia ngudi vg ca da khién nang mat di tudi xuan, mat di niém vui, niém hanh phic, va mat di cd cai phan héng nhan é lai cho ddi. Ngdm ra, dé cing 1a su d0 ki cla ca xA hoi duong thdi, cdi x4 hdi ludn kim ham, de bep con ngudi, nhét 1a nhiing nguti phy nif tai hoa, Nha tho da bay td ndi xot xa cho duyén kiép dé dang cla nang. Va cao hon ca 1a néi dau nhan tinh thé thai. Nguy8n Du déng cdm véi ndi budn dau cia Tiéu Thanh, nén nha tho méi xc dong dén nhu vay. Ong khéc thuong cho nang va duéng nhu cing khéc cho ca ban than minh, ké titng bi ddi xd dat, day dua. Ba tram nam da qua di, nha tho cdn c6 cam gide nhu linh hén ngudi con gai xua van con dau day. Muti tam tuéi dai — nang chét trong dau khé, oan uc. Vi oan khuat nén linh hén nang lam sao tiéu tan duge? “Son phéin co than chén van hén Van chuong v6 ménh dét cin vuong" Bao nhiéu nam da tréi qua nhung véi Nguyén Du tat cA nhiing gi gan bé véi nang v4n nhu cdn dé. "Son phan" 1a dé trang diém, lam dep cua ngudi phu ni, nhung 6 cau tho nay né con tugng trung cho s&c dep, va sdc dep "cé than", séng mai véi théi gian. Nhiing mi nhan dvi xua nay van con tén tuéi nhu: Chiéu Quan, Tay Thi, Duong Quy Phi... Ngud: cb thé chét di, c6 thé bi chén vii, nhung tiéng tam van cdn lai mun 43i. Tiéu Thanh chét réi, va nhung gi con lai van lam cho ngudi déi thing tide khén ngudi. Ndi han "son phdn” khong chi riéng gi cha mot bac tai danh nao, d6 cing 14 ndi han céa Tiéu Thanh, cia tai sde bi ham hai, bi vai dap. Khong chi noi dén cdi dep, Nguyén“Du cdn néi dén cdi tai cha Tiéu Thanh. "Van chuong"” 1a cdi tai, 1a tam tu, déng thdi cing 1a vé dep tinh than cia nang. Nha tho dudng nhu da lam cho "son phan", "van chung” 90cé linh hén, khién cho chting co thé thay nang ndi lén ndi oan khuat. Va nha tho tu nhan minh 1a ngudi déng canh: “N6i hon kim c6 trai khon hoi Cai din phong luu khech te mang” Tiép tue niém cam thuong vo han déi véi ngudi con gai bat hanh kia, tit ndi han riéng cho so phan Tiéu Thanh, Nguyén Du nang lén thanb néi han muén doi “TA: hoa bac ménh’, phai chang dé 1a quy luat cia tao hod, 1a dinh ménh khat khe cia sé phan? Trong “Truyén Kiéu" Nguyén Du da ting vié' “Chat tai lién vdi chit tai mét van" V6i Nguyén Du, “phong luu" la cdi "ndi oan la ling" da rang bude mdi con nguvi, ké tai hoa phai deo ding suét di. Nguyén Du 1a mot trong s6 d6. Ong da ty nhan minh 1a ké déng canh véi Tiéu Thanh. That ro la 6ng da bénh vuc nang m6t cach céng khai va manh mé. Bai tho la dong suy ngdm cia Nguyén Du vé canh, vé nguvi, vé doi. Cang ngam, nha tho cang thuong tiée Tiéu Thanh, va cing lai cang thuong cho ban than minh. Ti thuong ngudi, éng chuyén sang thuong than: "Chang biét ba tram nam lé nia Ngubi doi ai khée T6 Nhu chang?" Nha tho nhan thay sy déng diéu gita minh va Tiéu Thanh. Nang mat di, ba tram nam sau co éng khéc thuong cho nang, nhung liéu réi cing sau ba tram nam nia ai sé 1a ngudi nhé 1é khéc thuong cho 6ng? Nha tho xét xa cho than phan, khéc cho su cé don, khong ngudi tri ki, mét minh 6m méi han cia ké tai hoa ménh bac gitta dvi. Tam trang lic nay cia nha tho, khién cho ta nghi dén tam trang cia Thuy Kiéu sau bao song gid cudc dai: ‘ "Khi tinh ruou, lic tan canh GiGt minh, minh lai thuong minh x6t xa" (Truyén Kiéu) Béi viz "Rang: hong nhan tu thud xua Cai diéu bac ménh c6 chita ai déu" (Truyén Kiéu) 91Bai tho c6 tam cau, sau cau dau 1a thuong ngudi, hai cau cudi la thuong than. Nhung hai c4u cui mdi la cdi than cia ca bai tho, tir thuong ngudi, Neguyén Du da hoa lam mot voi ngudi, dé déng cam cho kiép tai hoa ma dau thuong trong muén van sé kiép tai hoa ménh bac khac. Tam long bao dung cia nha tho ménh méng qua! No khong bi b6 hep béi thdi gian va khong gian. NO vugt qua moi gidi han dé dén véi bao kiép ngudi, cat len tiéng noi phan uat déi voi nhimg bat cong trong xa hdi duong thoi. Thuong ngudi, thuong minh dé 1a cai géc cia ch: nghia nhan dao. Nguyén Du khong chi thuong cho ngudi dang sng, ma thuong cho ca ngudi da khudt may tram nam. Phai cé trdi tim da cam 14m nha tho mdi néi duge néi dau ay. Cung véi Truyén Kiéu, Déc Tiéu Thanh ki da gop thém tiéng néi déng cdm, x6t thuong cho nhiing kiép ngudi tai hoa, bac ménh trong xa héi xua. Déng thdi, bai tho cing la Iai tri am ma Nguyén Du muén gui lai cho dai. Chang can dén ba tram nam sau, trong thdi dai H6 Chi Minh, nha tho Nguyén Du da bat gap dugc mét su déng cam Idn lao, su sac va chan thanh: "Dau dén thay phan dan ba! Hai oi, than dy biét la may than" (Kinh giti cu Nguyén Du ~ 'Té Hitu) Déc Tiéu Thanh ki mai mai 1a mot dinh cao cia cha nghia nkan dao thai ki phong kién, xing dang dugc Iu truyén cho bao thé hé (Bai viét do cd gido Nguyén Héng Kién suu tam) Dé 36- Cém nhén cia em sau khi doc bai "Thai su Tran Thi: Dé" trich Dai Vi¢t sit ki toan thu cia Ngo Si Lién. Bai iam Bai Thai su Trén Thu D6 1a mot bai binh phém nhan vat lich sit r&t dac sAc cua Ng6 Si Lién trong Dai Viét sw ki toan thu. Nhan cach cao dep cia Tran Thi D6 dé lai bao an tugng sau sac trong tam hén cia con nguéi Viét Nam gon 700 nam qua. May dong dau ghi ro ngay, thang, nam xay ra su kién: Gidp Ti, nim thir 1264, nam thi 7 nién hiéu Thién Long dai vua Tran Thanh Tong, mia xuan, thang giéng. Tran Thi DO mat tho 71 tudi. Ong duge vua truy 92- Gidi thigu duge nhitng nét co ban vé tiéu sit, cudc doi va sit nghiép cuia Nguyén Trai. + Gigi thigu duge nhitng nét lén trong gid tri n6i dung tu tuéng va gid tri nghé thudt cua nhing sang tac tho van ctia ong. Bai viét da dat duge cdc yéu céu trén hay chua? Cac ban thit tim hiéu va viét lai bai nay cho dung yeu céu cia mét bai van thuyét minh. J Canh ngay he 1a mot bai tho vita thé hién tam hén nghé si, vita thé hién tinh yéu cudc sng va tém long thuong dan cia Nguyén Trai. Canh ngay he ‘udc chim tho Bao kinh cdnh gidi (Guong béu ran minh) trong Quéc dm thi tap - mot tap thd Nom néi tiéng cla Nguyén ‘Trai. Trong tap tho nay, nhitng bai néi vé tam su trong cudc séng nhan dat chiém s6 lugng nhiéu nhat va cung 1a phan hay nhat. Co thé ude dodn Nguyén Trai sang tac bai tho nay vaé-khodng 1438 - 1439 lic ong xin vé trong coi chua Tu Phuc 6 Con Son. Bai tho duge viét theo thé that ngon xen luc ngon. Tuy vé co ban van la dang that ngon bat ca nhung c6 hai diém khéc: thi nhat, cau mot va cau tém chi cé sdu chit; thts hai, cau ba va cau bén ngat nhip 3/4. Chinh hai diém khac biét nay da khién cho cdu tric bai tho thay déi, cau mot va cau tam trd thanh cau doc lap (khong gdn véi nhing cau khac dé thanh mét "lién"); tiét t&u cing da dang hon. Bai tho duge mé dau bang cau tho sdu tiéng vdi tiét tau 1/2/3 (Réi héng mat thud ngay trudng) dién ta cdi thé phao nhe nhom khi trit duge ganh nang cng danh dé thu thai, thanh than truéc thién nhién. Tiép theo cdm gidc thu thai ay la tam trang phén chan khi nha tho dua nhiing nét but miéu ta Cdnh ngay he. Buc tranh tho cia ngudi nghé si that dep, mét vé dep ngén ngon stic séng vdi day di dudng nét, mau sc, huong thom, 4m thanh va 4nh sng, cé cdi hitu hinh va 6 ca nhiing ci v6 hinh. Bat dau tit cAy hoa hoé mau xanh luc véi tan 14 "din din" cang day "truong" lén nhu mét chiéc 6 1dn lam diu mat ca mot géc trii. Tiép dén la mau dé chéi g&t cia hoa thach Iu (Thach luu hién con phun thie dd). Hoa khong né ma "phun" mot cdch nd that di doi, manh liét. Trong cai cang day cla sc mau, nha tho nhan ra cdi néng nan tod ngat cia mii huong. Dé 1a huong héng lién (Héng lién tri da tién mai huong). Dé 56- Gidi thigu bai tho "Canh ngay he" cla Nguyén Trai Bai lam 136Nhv vay, ba cau tho da hoan chinh mot bic tranh thién nhién mita he véi ba loai cay dae trung: ho®, uu, sen. Cay nao, hoa nao cing dang 6 do vién man nhat, stic séng cang day nhat. Tac gia that tai tinh khi st dung cdc dong tit: “din din”, “truong”, "phun”, “tién” dé dién ta tron v. » diéu do. Hai cau nam va sdu, véi cdc tit tugng thanh: "lao xao", "ding doi” dugc dua len dau cau, tac gia da bién mot bic tranh tinh vat thanh mét buic hoa cé Am nhac. D6 la 4m nhac clia cudc sdng c6 tiéng lao xao ngudi mua ké bin tif mét phién cho cd lang ngu phi hoa vao tiéng dang déi ram ran cia ban nhac ve. Khong khi budi chiéu hé noi lang qué that ron ra, néo nde uy nhién, Cdnh ngay he khong don thudn 1a bic tranh phong canh. Cach ding tit, dat cau, cdch tao dung hinh anh cho thay Nguyén ‘Tiei khong hé ngdm canh mét cach thy dong, canh khong miéu ta thudn tuy khéch quan ma theo stic tuéng tugng manh mé cia con ngudi, canh da ho& quyén véi tinh. Nha tho nbu quén di ni buén chén vi phai ngéi khong, phai cd doc. Tinh con ngudi bong tré lai, mudn hoat dng sdi néi, mun gan b6 véi dvi, voi ngudi, voi cd cay hoa 14. Va tir day cai chi "tién wu" (lo trude thién ha, vui sau thién ha) bing thttc day trong long Ue Trai Ong thay, 1é ra lie nay phai cé cay dan cia vua Thuan dé tau lén niém mong mdi Ién nhat, tha thiét nhat 1a dan ching kh&p noi déu duge giau c6, no du: Lé cd Ngu cém dan mé6t tiéng Dan gidu dii khdp d6i phuong. Cau tho sdu tiéng khép lai bai tho that bat ng’. Mét tiéng dan gay lén ma nhu phép mau nhiém cia tiéng dan Thach Sanh trong cé tich da bién hod tat ca. Gide mo cia Nguyén Trai bong nhu dang bién thanh hign thye vay. Bai tho Canh ngay hé, nhu tén goi cia né, trudc hét 1a mot bai tho tue canh, mét cAnh tugng day stic séng: cAy céi sinh sdi, sfc mau tung bimg sdi ddng, huong thom toa ngat, 4m thanh ron ra... Nguvi nghé si da ve btie tranh ay bang niém vui sdng, bang stic séng cia mot tam hén tuoi tré va trén hét la niém ao uéc khéng phi cho minh ma cho dan minh cé cugc séng hanh phic, 4m no. Ngudi nghé si ay da van dung mét cach sdng tao va tai hoa mét thé tho vén nghiém ngat vé cu tréc hinh thtfc, tac nén mot bai tho hay, giau y nghia nhan van. Huéng dan doc Lai m6t bai van nita bi "lac dé". Can phan biét van gidi thiéu (thuyét minh) vdi phan tich, binh gidng (nghi lugn). Tuy nhién, khong ngdn ciim viée phan tich, binh gidng khi can thiét. 137ngudi. Do 1a tu tudng sau sac nhat ma 6ng dem lai cho van hoc Viét Nam trong thai dai ong . Nguyén Du da déng gop lén vé mat tu tuéng, déng thdi co nhiing dong gép quan trong vé mat nghé thuat. ‘Tho chit Han cia Nguyén Du gian di ma tinh luyén, tai hoa. Tho Ném Nguyén Du thye sy la dinh cao ruc ro. Nguyén Du sit dung mot cach tai tinh hai thé tho dan téc: luc bat (Truyén Kiéu) va song that luc bat (Van 1€ thap loai ching sinh). Bén Nguyén Du, tho luc bat va song that luc bat da dat dén trinh do hoan hao, mau mu, cé dién. Nguyén Du déng gop rat lén, rat quan trong cho sy phat trién giau dep cua ngon ngi van hoc tiéng Viét: ti 1é tiv Han - Viét gidm han, cau tho tiéng Viet vita thong tuc, viva trang nha, diém lé nhé van luat chinh té, ngdt nhip da dang, tiéu d6i phong phi, bién hod. Tho Nguyén Du xing dang 1a dinh cao cua tiéng Viét van hoc Trung dai. Dac biét Truyén Kiéu cua Nguyén Du Ia "tap dai thanh” vé ngén ngi van hoc dan toc. Xin duge mugn nhiing cau tho cia nha tho TS Hau tri am cing TO Nhu 4é thay cho lai két: Tiéng tho ai déng dat troi Nghe nhu non nude vong lai ngan thu Nghin nam sau nhé Nguyén Du Tiéng thuong nhu tiéng me ru nhitng ngay. (Bai do thay gido Lé Héng Chinh cung cap) ji thigu bai tho "Doc Tiéu Thanh Ki" cia Nguyén Du. Bai lam Tho cha Han cua Nguyén Du cé mét loat bai viét vé cdc nhan vat lich si ma 6 dé nha tho gui gdm rat nhiéu tam su. Doc Tiéu Thanh ki (Dic Tiéu Thanh ki) la mot bai tho nhu thé. Bang tiéng néi tri am sau se V6i m6t ngudi con géi séng céch minh hon 300 nam, Nguyén Du muén bay té nhiéu tam sy vé con ngudi va cudc ddi trong béi cdnh hién tai va vut thdi gian, mang du cdm cia minh tdi 300 nam sau dé tim tri am. Tiéu Thanh la ngudi phy ni théng minh, tai hoa, nhan s&c nhung phan bac. Nang séng mét cudc 431 ngdn ngdi day trai ngang. Di cdo cdn sét lai cua Tiéu Thanh véi nhing van tho bi dot dé 1a bang ching cho sé phin oan nghiét ay, ma ngudi da cam nhu Nguyén Du khi doc n6 da 149khéng thé c4m long. Néi "thén thc" da khién thi nhan viét nén nhiimg dong tuyét tac trong Doc Tiéu Thanh hi. Trude hét Doc Tiéu Thanh ki la tiéng long nhan dao cao ca, sau s4c cua Nguyén Du. Bai tho da md ra bang hai hinh anh biéu tugyng cho suv bién thién dau bé cia cudc dai: Téy Hé cdnh dep hod go hoang. Canh dep truéc day (hoa uyén) da bién thanh gd hoang (thanh khw). Cau tho xudt phat tir mot thanh ngi Trung Quéc: “Thuong hai bién vi tang dién” (Bién xanh bién thanh nuong dau). Dau biét rang: sinh - hoa, tru - diét,... vn la 1é thudng, von la quy luat sao van thay c6 gi xét xa? Nhét la noi ay lai’ gin vdi cudc ddi va sé phan cia Tiéu Thanh, mot cudc dai goi bao ndi cm thuong qua nhiing van tho chay dé. Doe Tiéu Thanh ki 6 thé coi nhu mét bai tho viéng Tiéu Thanh. Cau tho thit hai da hé mé: trong néi ng&m ngui luyén tiéc, m6t minh viéng nguti da khudt (déc diéu) qua mot tap gidy méng (nhdt chi thu). Tap gidy méng dy 1a manh hén Tiéu Thanh cdn vuong lai. Ngudi chét cd don ma ngudi viéng cing cé don, mét long dau tim dén mot hén dau. Cau tho vdi cach néi ham stic da vugt qua théi gian va sinh tif dé tri am Hai cau tho tiép vuon rong téi nhiéu lép nghia: Son phdn cé than chén vén han Van chuong khéng ménh dat con vuong. "Son phén" la biéu tugng cia séc dep, con “van chuong” la bang chiing cia tai nang. Cadi dep, cdi tai é déi 1a bat ti, 1a khong cé sd ménh, vay ma van bi "lién tit hau”, "luy phén du", van ludn bi cha dap phi phang, nghiét nga. Cudc dvi nay qua a nhiéu bat cong, ngang trai Han cho sé kiép Tiéu Thanh, han cho muén doi, mudn ngudi. Trong e4i han cia Tiéu Thanh c6 cdi han cia muén ngudi va cia ban than nha tho. Thuong nguéi va thuong minh. Néi han, ndi dau thuong dy that khé ma hi trai (C6 kim hdn su thién nan vén) danh 6m tron vao long thanh ndi cd don. Cau tho 1a mot két luan mang tinh chat triét li thdm dim nuée mat. Cau tho tiép theo gitp ngudi doc hiéu ro hon, sau han tai sao Nguyén Du viét vé Tiéu Thanh ma lai da diét dén thé? Nguyén Du khéc cho nguti cing 1a khée cho minh dé théi Bai tho khép lai bang cau hdi tu tir béc 16 néi niém tran trd, dy cam nh6i buét, ctf day ctfa mai vao tam trang ngudi doc cac thé hé: Chéng biét ba tram nam lé nita Ngudi dai ai khée TS Nhu chang ? 150(Bat tri tam bach du nién hau Thién ha ha nhan khap T6 Nhu?) Ba tram nam 1é" ia mot con sé ue 1é chi mai sau khi nha tha da chét cing nhu hon ba tram nam sau cai chét cua Tiéu Thanh vay. Mai sau liéu c6 ai khée cho Té Nhu, cing TS Nhu khéc cho méi kiép nguvi dau bé? Bai tho vdi hai lan ty xung ("ng-" [toi] va "To Nhu") da hé mé mot cai “toi” dang cd don dén tot do, mot cai "toi" ty thuong, tu dau. Nguyén Du thuong cho ngudi xua (qua khit), thuong cho minh va nhiéu con nguéi bat hanh cung thoi véi minh (hién tai), thuong ca cho nguti sau phai khoc minh nda (tugng lai). Day chinh 1a ndi buén sau lang vé cude doi va cing 1a mét triét Ii sau s&c vé kiép ngudi Hay cut doc truc tiép bai the tit phién 4m chit Han réi ling nghe 4m didu réo rat dau thuong cd kim, cd nén cia né ta sé cham duge phan nao tdi tiéng long cua thi nhan. Bai tho vugt lén ca nhiing ban ai diéu thong thuong béi Nguyén Du dau chi viéng mét co hén thudc qua khu, Nguyén Du khéc cho cd "thdp loai chting sinh” trong hién tai va dong lé nhan van thaém dam tinh doi, tinh ngudi ay da tran cd dén hau thé. Phai that tinh, that sau mdi hiéu va cam duge tinh tho, ¥ tha, cau chit trong bai tho béi vdi thién tai cua minh, Nguyén Du da viét mot cach ham stic cao dd, méi tit déu c6 dé nén, stic nang va suc bat dé tao nén nhing cong huGng trong long ngudi Bui thai gian cé thé phi mé nhiéu thi nhung nhiing bai tho duge chat ra tif mau va nuée mat nhu Doc Tiéu Thanh ki, duge luyén béi mot thién tai van hoc nhu Nguyén Du chac chan thai gian cang gidp thi phaém diing ving trong long ngudi. 151C6 m6t vai ¥ kién khai théc khé sdu, dién dat kha chudn xéc. C6 nhiing lién tudng vdi mét sé khia canh cia noi dung Truyén Kiéu nhw phén phan tich quan niém dinh ménh cia Nguyén Du 6 doan cudi, lam cho bai viét cé thém site nang. Thao tac phan tich kha, dién dat dugc. Tuy nhién, vdn con cé mét vai cau van hoi cing, tic ngit chua thdt tinh té, sie ggi cdm cén it. Khdc phuc nhing thiéu sot trén, ban co thé suy nghi: néu viét lai, ban sé thay doi nhting chi tiét nao ctia bai? (Theo Nhung bai lantvan van chon loc 10, Sdd, tr.149) ee ere [pe 81- Phan tich bai tho "Doc Tiéu Thanh ki” cia Nguyén Du. Bai lam Bai tho hay khi doc lén ta chi thay tinh ngudi. Du am cua Doc Tiéu Thanh ki cdn dé lai trong ta mdt nét cam vé cdi dep cua tinh yéu va long trin trong. Doc bai tho ta nhan ra sy "vo hinh" cia cau chit va cdi hitu hinh v6 han cua tinh nguvi va tinh dvi. Dé 1a long yéu, su cam théng, 1a dau, néi sau van ki, la tiéng long té tai x6t thuong cua mét ngudi tai ti danh cho ngudi nghé si. No nhu mot méi day lién hé, giao hoa linh hén véi trai tim. Déc Tiéu Thanh ki chinh la tém long Nguyén Du da thue su tran tré, khé dau cho cdi tai, ci sae bi cha dap ma Tiéu Thanh la mot dién hinh. Bai tho mé dau bang cdch dua ra mot tif tho: vutn hoa bén Hé Tay giv da tré thanh mét bai hoang ri. Cau tho thoang chit chua xét nhe nhang: "Hé Tay canh dep hod go hoang" Bang giac quan nghé thuat, ta nhan ra mét vudn hoa véi séc huong va hinh dang. Cai dep chi phdi, choan nggp tam hén ta. Mot nét ngo ngang trudc vé diéu ki cua thién nhién, tao hod..Trong bon bé lo toan doi thudng, ta van danh mét chit thdi gian dé thudng thic va tan hudng huong thom. Cai dep dy tuéng ching la su truéng tén va vinh cifu. Thé nhung trai qua théi gian, cai dep lui tan theo nam thang. Vudn hoa binh yén, ém 4 da tré thanh mot bai hoang phé, tro lui tiéu diéu. No chi dé lai mot chit dn trong long ngudi ma thoi! Nudi tiéc, thuong x6t ma pha chit ngam ngui. Nguyén Du da mugn su bién déi cia thién nhién ma ngu y su bién déi khéng ludng cia cude dai, con ngudi. Dé 1a su ¥ thiic ve cdi vo han cla tréi dat vi cdi hiftu han cia con ngudi. No goi lén su tan lui khong thé nao tranh khéi cho mét kiép ngudi, cho héng nhan. Va Nguyén 199Du dau x6t! Cau tho khéng chi c6 y nghia cho sy mé dau, gidi thigu su viée ma chinh la cdm xtc cia nhan vat tri tinh: "Thén thie ben song manh gidy tan" Mot khung cifa sé tuong théng ldng ngudi véi va tru, tuong thong long ngudi vdi tinh ngudi. Bén nhiing manh tho tan cia mot tai hoa bi vai dap, Nguyén Du cam nhan va thén thie dau thuong. Ong muon lwu gid tat cd, niu kéo tét cé nhung cudi cing chi con 1a sy tan ta. Cai dé goi cho long ngudi thi si thi dau cé nhiéu ma tinh thi ménh mong, vO han, Nguyén Du da khéc Tiéu Thanh — khéc nang qua mét tap sdch nhi. Long Nguyén Du ménh méng ma sau idng qué! Khoang céch ciia khong gian va thdi gian khéng thé ngan cach, can tré tém long cla éng. Vuot qua tat ca, Nguyén Du da tim dén cdi tai, cdi dep va tran trong n6: "Son phan c6 thdn chén vdn han, Van chuong khong ménh dét con vuong” Cau the dich géi tron duge ca tiéng long Nguyén Du. Cam xtc trude phan di cdo mét tai aang, Nguyén Du cdm nhan duge ca cdi tith Tiéu Thanh. Néi oan nang phai génh chiu 1a néi oan cia thé k’, ndi du van ki. Duéi sudi vang, Tiéu Thanh cha cdn dau dén, u uat v.v... Noi dau ai oan cia nang cdn sau sac, manh mé hon nhiéu khi ca linh hon naag cing bi huy diét. “Van chuong khong ménh dét con viong" Ban tay ché dd phong kién huy diét tat cd. Nguyén Du thodng mot chut dong long ma nghe da té tai, tang thuong. Nguvi cé tai van chuong thi bac ménh nhu cdi thuyét "tai ménh tuong dé" trong Truyén Kiéu cia Ong. Dé 1a quy luat, 1a hin thyc pha phang ma quyén lam ngudi khéng thé chap nhan. Phi li, déc 4c hon 1a s6 phan cia nhitng dng vin tho. Ching cé t0i tinh gi dau ma phai tré thanh tro bai? Nhung ¢6 phii d6 1a tdm long Tiéu Thanh, 1a chit long cia mot ngudi con gdi. Thé xec nang dudi sudi vang nhung linh hén con tri ngy noi tran gian. Linh hén 4y la tam su, la nia cude déi con dn mai trong méi trang tho. Tai sao thé xAc bi diét vong thi linh hén cing bi huy tan? "Son phan" va "van chung” 1a s&c dep, tai nang cua Tiéu Thanh. D6 1a cdi dep toan mi, Nhung x4 héi phong kién dau c6 chap nhan n6 nén tai tir danh nuét han noi suéi vang. Voi ching ta nhing ngudi déi sau hom nay cdn tiée, con thuong Tiéu Thanh nhiéu ldm! Nhung véi Nguyén Du, d6 con Ia sy tran tong tai nang, gidn tiép ggi nén sy cam ghét, khinh bi nhimng gi cha dap lén tai nang 46. Nguyén Du khéc Tiéu Thanh chiing to éng da hiéu nang nhiéu ldm vv... 6 mét noi xa, Nguyén Du dang huéng vé nai ay — noi Ay c6 mat ngudi con gai tai sc ma oan khé luu li. Tiéng tho doc lén nghe sm diu, déng cam vay thoi nhung chao i v.v... nd nhu mét tiéng nae, tiéng nghen 200dén tite long. No nhu thét nhu gao muén xa hoi phai tra lai quyén tu do cho cai tai va cdi mi. Nhung biét lam sao day? Cau tho tiép theo dau dén, tuyét vong: bi hon kim cd trai khong hoi, Cai dn phong liu khach tu mang" Méi han cé kim chinh la méi han tai‘hoa bi vii dap. Dé la van dé muon thud ty ngan xva, Né luén dau dau, tran tré trong long Nguyén Du Tu mot sd phan cu thé, Nguyén Du khai quat lén mot van dé mudn doi N6 c6 ¥ nghia xa hoi sau séc. Cai chinh la mot hién thyc — mot sy that phd phang ma khong ai cé thé li gidi duoc. O day c6 su phat trién cua tu tudng Nguyén Du. Ong da mat niém tin vao cdi ménh troi: “Tham doc chung hdi troi Troi cao biét dau ma hoi" Cau the tuyét vong vo cing. Tréi cao dau cé théu hiéu tinh ta? ta cAv én lai hoi ma cudi cing thi chim hit, tan loang ra khong gian ménh mang. Nguyén Du thuong Tiéu Thanh lam! Ong mu@n gidi oan cho nang déu nang da khudt. Nhung sau hon, Nguyén Du con khao khét mun xa hi nay khéng con ai phai nhu Tiéu Thanh. Cai tai va sc dep phai duge tré lai ding véi gid tri cia ng, khong ai cé quyén pha nhan. Nhung hién tai, sv thc hoan toan khac. Nguéi tai ti bude phai chap nhan cai "én phong luu" mang nang tinh nhan thé. Méi oan cia ké phong nha that la lang. Bi kich Ay tir lau da danh cho nhiing tam hén nhay cam, dé rung dong truée cai dep va déng cm véi ndi khd dau cia ngudi khac. Nguyén Du cang nhan thtte duge moi "phong van ki oan" cia minh. Nhung Nguyén Du khong sg ma 6ng dau x6t: dau x6t cho minh va cho ngudi. Cam nhan diéu dé, 6ng da ty xép minh cling héi cing thuyén cing trang cing lita vdi nhiing ngudi tai tit, véi cd nhiing ngudi con gai. Dé 1A mot tam long biét vugt lén y thie ché dé phong kién, m6t tam hén nhan dao sau sac. Y thie vé “cung mot Iva bén trdi lan dan" cia Nguyén Du da giup ng x04 nhoa duge ranh gidi bac thang trong xa hdi va nhudng lai d6 la" mét sy cdm thong gitta con ngudi véi con ngudi. G mot khia canh, ta tran trong ma déng thoi cing kinh trong Nguyén Du biét bao. Trude sé phan cia Tiéu Thanh, Nguyén Du nang cam xtc cia minh lén thanh long thuong mét Iép ngudi trong xa hdi, thé rdi, 6ng tré lai long minh ma: "Giat minh minh lai thuong minh x6t xa". Hai cau tho cudi nhu xo4y chat vao long ta mét néi dau trude néi tuyét vong cua mot trang tai tu. Cau két Nguyén Du danh cho chinh minh bang mot cau héi Ién. Diéu dé phi: hgp véi tam Ii con ngusi. Nguyén Du xot xa truéc mot than phan héng nhan chinh la roi lé true sé phan minh dé! Nhung nhu thé thi chua di. Bdi lé “diéu quan trong 1a véi cam hiing trung thuc cua mot 201nha tho Ién, tif ché thuong khéc cho sy oan udng cua nhiing kiép tai hoa, Nguyén Du da tién dén ché vach ra duge — mot cach khong ty gide — nhiing dac trung ban chat cia xa hdi thdi ong. Do a sy cha dap lén moi nhan pham, su tha hod cia moi tinh cach, su tan ra cua moi gid tri cao dep" (Nguyén Hué Chi): "Bat tri tam bach du nién hau, Thién ha ha nhan khdp TS Nhu?" (Tho chit Han) Lai tho nhy vita tuyét vong vita hi vong, vita cé don, vita tim kiém. Nguyén Du muén tim mot tam long tri ki dé thong cdm cing minh "khap T6 Nhu" khéng han chi la khoe ma no tue tudi, dm tie, nue nd. Khée vi hiéu tan cing néi dau, tan cing néi x6t. Ndi dau dy hon mot lan ong da dau, véi Tiéu Thanh. Nhung biét dén bao gid...bao giv... Nguyén Du da bao lan ting tran tré: "Thién ha thy nhan lién bac ménh" hay "Thién ha ha nhan lién déc tinh" v.v... Tam long Nguyén Du con thau dén ngan dai. Nhung cé lé gid day, trang tai tit da yen long nhdm mat. Déc Tiéu Thanh ki — mot bai tho - mot tam lang — mot nét dep trong cach nhin va cach nhaén cia Nguyén Du déi véi mot ngudi con gai c6 tai sdc. Trai qua thang nam, cdi tinh cua Nguyén Du van cdn néng béng, van tuoi nguyén ma dén nén long ta. Nhung vdi mot Nguyén Du trong Déc Tiéu Thanh ki ta cdn thay 6ng mot néi niém, mét sy tran tré vé minh va niém khat khao duge moi ngudi cam thong. Nguyén Du - mét tam long thuong di, thuong ngudi vo han. Huéng dan doc Trong bai, ngusi viét da ndm duge cde ¥ chinh cén khai thac, phan tich ki cde cGu tho, ¥ tho. Khi cém nhdn, phan tich bai tho, ngudi viét 06 su rung déng va hoa nhép vé cdm mic. Phén sau ph4n tich t6t hon; loi phan tich ding va kha hay, dan van cling khé. Y lién hé "nhung cé lé gid day trang tai tit da yén long nhdm mat" c6 thé phat hién thém mét chit cho ré hon, thod dang hon. (Theo Nhing bai lam van chon loc 10, Sdd, tr.182) 202