REGION OF EAST MACEDONIA AND THRACE

REGIONAL DISTRICT OF DRAMA - DIRECTORATE FOR DEVELOPMENT ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ∆ΡΑΜΑΣ - ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

DRAMOINOGNOSIA ∆ΡΑΜΟΙΝΟΓΝΩΣΙΑ

∆ΡΑΜΟΙΝΟΓΝΩΣΙΑ
Γε ύ σ η ο ί ν ο υ , ε π ί γ ε υ σ η π ο λ ι τ ι σ µ ο ύ
Ta s t e o f w i n e , a f t e r t a s t e o f c u l t u re
Γε ύ σ η ο ί ν ο υ , ε π ί γ ε υ σ η π ο λ ι τ ι σ µ ο ύ

ISBN: 978-618-5264-06-2
 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΡΑΜΑΣ - ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
REGION OF EAST MACEDONIA AND THRACE
REGIONAL DISTRICT OF DRAMA - DIRECTORATE FOR DEVELOPMENT

ΔΡΑΜΟΙΝΟΓΝΩΣΙΑ
Γε ύ σ η ο ί ν ο υ , ε π ί γ ε υ σ η π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ

DRAMOINOGNOSIA
Ta s t e o f w i n e , a f t e r t a s t e o f c u l t u re

ΔΡΑΜΑ - DRAMA
2021
ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ - PRODUCTION COORDINATOR © ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ - PHOTOGRAPHS
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Π ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΔΡΑΜΑΣ ΚΩΣΤΑΣ ΒΙΔΑΚΗΣ (ΚΒ)
DIRECTORATE FOR DEVELOPMENT, REGIONAL DISTRICT OF DRAMA KOSTAS V IDAKIS (ΚV)
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ - EDITORIAL COORDINATION Σ ΟΦΙΑ ΣΙΓΓΙΡΙΔΟΥ (ΣΣ)
ΠΕΤΡΟΣ ΜΠΟΤΣΑΣ SOFIA SIGGIRIDOU (SS)
PETROS MPOTSAS Σ ΑΚΗΣ ΒΕΡΓΟΣ (ΣΒ)
SAKIS VERGOS (SV)
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚH ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ART DIRECTOR
ΣΟΦΙΑ ΣΙΓΓΙΡΙΔΟΥ & ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΝΤΗΣ ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΤΑΚΗΣ (ΝΚ)
SOFIA SIGGIRIDOU & ALEXANDROS K ONTIS NIKOS KARAMPETAKIS (ΝΚ)
ΝΙΚΟΣ ΠΕΤΡΟΥ (ΝΠ)
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - GREEK TEXT EDITING
NIKOS P ETROU (ΝP)
ΜΑΡΙΑΝΘΗ ΛΑΖΑΡΙΔΟΥ
ΜARIANTHI LAZARIDOU ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΙΟΝΤΑΣ (ΓΛ)
YIANNIS LIONTAS (YL)
© ΚΕΙΜΕΝΩΝ - TEXTS
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ (ΚΜ)
ΠΑΡΘΕΝΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ - KYRIAKOS M ICHAILIDIS (ΚΜ)
PARTHENA KONSTANTINIDOU

ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΟΥΛΙΟΥΔΗ © 2021 Π ΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Α ΝΑΤΟΛΙΚΗΣ Μ ΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ Θ ΡΑΚΗΣ

V ASILIKI POULIOUDI ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΡΑΜΑΣ - ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
© 2021 R EGION OF E AST M ACEDONIA AND T HRACE
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΓΓΛΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ - ENGLISH TEXT EDITING
REGIONAL DISTRICT OF DRAMA - DIRECTORATE FOR DEVELOPMENT
ΝΙΚΟΣ ΠΕΤΡΟΥ
NIKOS P ETROU
ΕΚΤΥΠΩΣΗ - PRINTING Με τη συνεργασία της Ε ΦΟΡΕΙΑΣ Α ΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ Δ ΡΑΜΑΣ
ΠΕΤΡΟΣ ΜΠΟΤΣΑΣ In collaboration with the E PHORATE OF A NTIQUITIES OF D RAMA
PETROS MPOTSAS
ISBN
978-618-5264-06-2
Δεν επιτρέπεται η αντιγραφή, η αναπαραγωγή ή η αποθήκευση με οποιαδήποτε μέσο, ηλεκτρονικό, φωτογραφικό, μηχανικό, θεατρικό, κινηματογραφικό ή ραδιοτηλεοπτικό, και
γενικά η χρήση του κειμένου ή μέρους αυτού ή αποσπάσματος με κάθε μορφή, χωρίς προηγουμένως να υπάρχει γραπτή άδεια των συγγραφέων, των φωτογράφων και του εκδότη.

All rights reserved. No text, images or other part of this publication may be copied, reproduced, stored in a retrieval system or transmitted in any form or by any means, electronic,
mechanical, photocopying, theatrical, cinematographic, radio, television or otherwise, without the prior written permission of the authors, the photographer and the publisher.

2
Περιεχόμενα - Contents
Χαιρετισμός Περιφερειάρχη Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης
Foreword by the Regional Governor of East Macedonia and Thrace 4

Χαιρετισμός Αντιπεριφερειάρχη Περιφερειακής Ενότητας Δράμας

Foreword by the Deputy Governor of the Regional District of Drama 5

Δράμα: 41ο 08ʹ 59ʹʹ Βόρεια, 24ο 08ʹ 47ʹʹΑνατολικά

Drama: 41ο 08ʹ 59ʹʹ Ν, 24ο 08ʹ 47ʹʹ Ε 7

Ο τόπος μας
Our land 9

Το πολύχρωμο σκηνικό, δώρο της Φύσης

The colourful scenery, a gift from Nature 13

Ταξίδι στον Χρόνο

Journey through time 17

Η Άμπελος και ο οίνος, δώρα του Διoνύσου

The Vine and the Wine, the gifts from Dionysus 21

Επίλογος
Epilogue 159

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Selected bibliography 160

3
Φ D
ίλες και φίλοι,
το δραμινό κρασί είναι ένα εμβληματικό τοπικό προϊόν. Ένα προϊόν
άρρηκτα δεμένο με τη γη, το κλίμα και τους ανθρώπους της Δράμας.
Ένα προϊόν που συμπυκνώνει γνώσεις, δεξιότητες και τοπικές παρα-
δόσεις αιώνων.
Η «ΔραμΟινογνωσία» είναι μια πρωτοβουλία της Περιφέρειας Ανατολικής
Μακεδονίας και Θράκης που έχει στόχο την προβολή του εξαιρετικού αυτού
προϊόντος της Δράμας. Με επίκεντρο το κρασί και τα οινοποιεία της περιοχής,
διοργανώνουμε μια σειρά από εκδηλώσεις οι οποίες γνωρίζουν σε εμάς και
στους επισκέπτες μας τον τόπο της Δράμας, τους κατοίκους της, τα αξιοθέατα, την
ιστορία και τις παραδόσεις της. Η «ΔραμΟινογνωσία» είναι συνεπώς μια ολοκλη-
ρωμένη εμπειρία πολιτισμού.
Αυτά τα στοιχεία θέλει να αναδείξει και το ανά χείρας λεύκωμα. Με πλούσιο
φωτογραφικό υλικό και πλήθος πληροφοριών, αποτυπώνει τον ιδιαίτερο χαρα-
κτήρα της Δράμας, αναδεικνύει τη σχέση της με το κρασί και καλεί τους επισκέ-
πτες να την ανακαλύψουν.
Με την ευχή να είναι καλοτάξιδο!
Χρήστος Μέτιος
Περιφερειάρχης Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης
4
ear friends,
the wine of Drama is an emblematic local product; a product inextri-
cably connected with the land, the climate and the people of Drama;
a product that encompasses centuries worth of knowledge, skills and
local traditions.
“DramOinognosia” is an initiative of the Region of East Macedonia and Thrace
aiming to promote this exceptional product. We hold a series of events centred
around wine and the wineries of the area, in order to acquaint both the locals
and our visitors with the land of Drama, its inhabitants, its sights, history and
traditions. In that sense, “DramOinognosia” is a holistic cultural experience.
The book you have in hand strives to highlight these elements. With its plentiful
photographs and a wealth of information it illustrates the special character of
Drama, portrays its relationship with wine and invites you to discover it.
May it be successful!
Christos Metios
Regional Governor of East Macedonia and Thrace
H V
αμπελουργία και η οινοποίηση στην περιοχή της Δράμας αποτελεί
πανάρχαια πρακτική, με τα ίχνη τους να χάνονται στα βάθη των αιώνων.
Πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων, αλλά και τα διονυσιακά δρώμενα
που τελούνται στην ευρύτερη περιοχή, αποδεικνύουν την μακραίωνη
σχέση με την άμπελο, τον οίνο και τη διαδεδομένη λατρεία του θεού
Διονύσου.
Ενδεικτικό της σχέσης της περιοχής μας με την αμπελοκαλλιέργεια είναι το γεγονός
ότι, παρά τη στροφή των Δραμινών στην καπνοκαλλιέργεια στο παρελθόν, η καλ-
λιέργεια της αμπέλου και η κουλτούρα του κρασιού επανήλθαν αβίαστα και ομαλά
ως μέρος μιας μακραίωνης παράδοσης. Αυτή την παράδοση συνεχίζουν σήμερα οι
δραμινές οινοποιητικές επιχειρήσεις. Το κρασί αποτελεί σήμερα μαζί με τα μάρμαρα
της περιοχής το πιο αναγνωρίσιμο προϊόν της σε Ελλάδα και εξωτερικό.
Η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης με τις κατάλληλες δράσεις και
ενέργειες, προωθεί την αμπελοκαλλιέργεια και την οινοπαραγωγή ως έναν τομέα
που συνδέεται με την ιστορία και την παράδοση του τόπου. Ταυτόχρονα, η ΠΕ
Δράμας είναι αρωγός στην προσπάθεια των οινοποιείων για την καταχώρηση νέας
Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) οίνων στην ΠΕ Δράμας και έχει
εντάξει στο ετήσιο πρόγραμμα δράσης της ΠΑΜΘ δύο έργα από τον Ιούλιο του
2021 για αυτό το σκοπό.
Η συμβολή της Αντιπεριφέρειάς μας στη διοργάνωση της «ΔραμΟινογνωσία» καθώς
και σε αυτή την έκδοση, αποτελεί την έμπρακτη αναγνώριση της τοπικής αυτοδιοί-
κησης στη συμβολή του κρασιού στον τοπικό πολιτισμό και την οικονομία αλλά
και στον ρόλο που μπορεί να παίξει το κρασί στην προβολή των ιδιαίτερων θέλ-
γητρων της περιοχής με σκοπό την ενίσχυση του τουρισμού. Μέσα από τις σελίδες
αυτού του λευκώματος καλούμε τον αναγνώστη να γνωρίσει τη Δράμα με οδηγό
τον Οίνο της…
Γεώργιος Παπαδόπουλος
Αντιπεριφερειάρχης Περιφερειακής Ενότητας Δράμας
iticulture and winemaking in the region of Drama is an ancient prac-
tice, its origins lost in the mist of antiquity. Numerous archaeological
finds and the events based on the Dionysian cult that still take place
in the region prove the long-standing connection with vines, wine, and
the widespread worship of the god Dionysus.
Indicative of our region’s relationship with vine-growing is the fact that,
despite the past switch to tobacco cultivation by the people of Drama, the
cultivation of vines and the culture of wine have returned effortlessly and
smoothly as part of an age-old tradition. This tradition is continued today by
the winemaking enterprises in Drama. Nowadays, wine, together with marble,
are the region’s most widely recognized products, both in Greece and abroad.
The Region of East Macedonia and Thrace, through appropriate actions and
initiatives, promotes viticulture and wine production as a sector linked to
the history and tradition of the place. At the same time, the Regional Unit of
Drama supports the efforts of wineries for the registration of a new Protected
Designation of Origin (PDO) of wines, and has included in the annual action
plan of the Region of Eastern Macedonia and Thrace two projects for this
purpose, since July 2021.
The participation of our Regional Unit in the organization of the
“DramOinognosia” (Drama Wine Tasting festival) and in this publication is a
practical recognition by the local government of the contribution of wine to
local culture and economy and of the role that wine can play in promoting
the special attractions of our region in order to enhance tourism. Through the
pages of this publication, we invite the reader to discover Drama guided by
its Wine...
Georgios Papadopoulos
Deputy Governor of the Regional District of Drama
5
6
 Δράμα: 41ο 08ʹ 59ʹʹ Βόρεια, 24ο 08ʹ 47ʹʹΑνατολικά
ΔραμΟινογνωσία: Δράμα. Οίνος και Γνώση,
ένα ταξίδι γνωριμίας με τη Δράμα με οδηγό τον Οίνο της.
Στις σελίδες αυτού του λευκώματος ξεδιπλώνεται ένα μοναδικό αφιέρωμα για τη Δράμα, τις φυσικές ομορφιές της, την
ιστορία της με πρωταγωνιστή το φημισμένο κρασί της. Ελπίδα μας να σας γοητεύσει, να σας καλέσει να τη γνωρίσετε
και να γίνετε κοινωνοί της κρυμμένης γοητείας της. Μέσα από το φωτογραφικό φακό θα ταξιδέψουμε μαζί σε ένα
ταξίδι στο χώρο και στον χρόνο, σε άγνωστες, αλλά μαγευτικές πτυχές της Δράμας. Καλό σας ταξίδι...

Drama: 41ο 08ʹ 59ʹʹ Ν, 24ο 08ʹ 47ʹʹ Ε

Drama. Wine and Knowledge:
a journey to discover Drama guided by its Wine
The book you are holding is dedicated to the special characteristics of Drama, its beautiful nature and rich history,
with its famous wine in the leading role. We hope it will fascinate you, entice you to discover it and partake of its
hidden charms... Through the photographic lens we will travel together on a journey through place and time, to
unknown but enchanting aspects of Drama... Enjoy the journey...

Αμπελώνας Δράμας. (ΝΚ) / Vineyard of Drama. (ΝΚ)

7
8
Ο τόπος μας…
H T
Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης βρίσκεται στο
Βορειοανατολικό άκρο της Ελλάδας, αποτελεί σταυροδρόμι Ανατολής και
Δύσης, Βορρά και Νότου. Είναι τόπος προικισμένος με ψηλά βουνά, αιωνό-
βια δάση και καταγάλανες θάλασσες και με δυο πανέμορφα και τόσο δια-
φορετικά μεταξύ τους νησιά, τη Θάσο και τη Σαμοθράκη. Αποτελείται από τις
Περιφερειακές Ενότητες Καβάλας, Δράμας, Ξάνθης, Ροδόπης και Έβρου, συνθέτοντας
ένα μωσαϊκό χρωμάτων, αρωμάτων και πολιτισμών.
Στο ΒΔ άκρο της Περιφέρειας στην ελληνοβουλγαρική μεθόριο βρίσκεται ο τόπος
μας, η Περιφερειακή Ενότητα Δράμας. Στον κορμό της φωλιάζουν τα λεκανοπέδια
του Νευροκοπίου και της Δράμας, κομμάτια γης προφυλαγμένα από βουνά, από τα
όρη της Κεντρικής Ροδόπης, το Φαλακρό, το βουνό «σύμβολο» της, τον Όρβηλο, το
Μενοίκιο, το μυθικό Παγγαίο, και τα βουνά της Λεκάνης. Η Δράμα λέγεται πως είναι
«βαφτισμένη» από το Νερό (προέλευση ονόματος: Δύραμα, ή Ύδραμα όπως ύδωρ),
καθώς έχει έντονο το υδάτινο στοιχείο, με κυρίαρχο τον Νέστο ποταμό στα ορεινά
της και τον Αγγίτη στα όριά της με την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, με τον
νομό Σερρών.
Ο τόπος μας ευνοήθηκε από τη φύση. Πολλοί οι παράγοντες που συνέβαλαν στα
ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του: η διαφορετική γεωλογική εξέλιξή του, η θέση του,
μακριά σχετικά από τη θάλασσα, το πλούσιο ανάγλυφο του εδάφους, το ποικιλόμορ-
φο κλίμα, όλα συνετέλεσαν στη δημιουργία της ιδιαίτερης μοναδικής ταυτότητάς του.
Οι αλλαγές στο κλίμα και στην πανίδα και χλωρίδα της περιοχής με το διάβα των
χιλιετιών αποτυπώνονται και στα ευρήματα των ανασκαφών. Η αρχαιολογική σκαπά-
Our land…
he Region of East Macedonia and Thrace is located at the northeast-
ern part of Greece, on the crossroads of East and West, North and
South. It is a place endowed with high mountains, age-old forests,
deep blue seas, and two beautiful but very different islands, Thasos
and Samothrace. It consists of the Regional Districts of Kavala, Drama,
Xanthi, Rhodopi and Evros, composing a mosaic of colours, aromas and
cultures.
Our land, the Regional District of Drama, is situated at the NW edge of the
Region, on the Greek- Bulgarian border. Within it lie the basins of Nevrokopi
and Drama, lowlands sheltered by mountains, the Central Rhodope range,
Mt Falakro, the symbol of Drama, Orvilos, Menoikio, the mythical Pangaio,
the mountains of Lekani. Drama is said to be “baptized” by water, its name
originating from Dyrama, or Hydrama from the ancient Greek word for
water, “hydor”. Indeed, water is a dominant element, with the Nestos river in
its mountains and the Aggitis on its borders with the prefecture of Serres in
the Region of Central Macedonia.
Our land was favoured by nature. Many factors contributed to the develop-
ment of its special characteristics: its varied geological evolution, its location
relatively far from the sea, its rich terrain, its diverse climate, all contributed
to its unique identity.
Changes in the climate, flora and fauna of the area with the passage of
the millennia are reflected in the findings of archaeological excavations.
9
νη στην Πλατανιά του Δήμου Παρανεστίου Δράμας, έφερε στο φως σημαντικά παλαι-
οντολογικά ευρήματα για την ιστορία και τη γεωλογία της περιοχής, τα αρχαιότερα
που έχουν βρεθεί όχι μόνο στην περιοχή της Δράμας, αλλά σε όλη την Ανατολική
Μακεδονία και Θράκη και αποκάλυψε πως η περιοχή πριν από 9 εκατομμύρια χρό-
νια ήταν μια σαβάνα και μέσα σε αυτή ζούσαν ρινόκεροι, καμηλοπαρδάλεις, γαζέλες,
ιππάρια και μαστόδοντες, που είναι οι πρόγονοι των ελεφάντων.
Πολύ αργότερα, κατά την Πλειστόκαινο (2,5 εκατ. χρόνια έως 11.700 χρόνια πριν από
σήμερα) όταν σχεδόν ολόκληρη η Ευρώπη πάγωσε μέχρι τα Κεντρικά Βαλκάνια, η
περιοχή της Δράμας με την οροσειρά της Ροδόπης αποτέλεσε το νοτιότερο καταφύγιο
για την πανίδα και χλωρίδα της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης, με συνέπεια πολλά
από τα είδη που συναντώνται σήμερα στην περιοχή να αποτελούν απομεινάρια εκεί-
νης της μακρινής εποχής. Σήμερα η οροσειρά της Ροδόπης αποτελεί καταφύγιο για
περισσότερα από 200 σπάνια ή απειλούμενα είδη. Δεκαπέντε από αυτά είναι λείψανα
της εποχής των παγετώνων και 50 είδη είναι αποκλειστικά ενδημικά της Ροδόπης
και δεν συναντώνται αλλού στο κόσμο. Κάπου εκεί, σε χαμηλότερο υψόμετρο αρχίζει
και η ανάπτυξη της πρώτης αμπέλου, με το άγριο είδος να αποτελεί αυτοφυές φυτό
σε όλα τα Νότια Βαλκάνια και στη λεκάνη της Μεσογείου.
Στους προϊστορικούς οικισμούς της περιοχής, το νερό αποτελεί πηγή ζωής και
καταφύγιο, για τον άνθρωπο και τα ζώα, εξημερωμένα ή θηράματα. Στην πλούσια
βλάστηση που φύονταν δίπλα του, όλοι έβρισκαν τροφή.
Ο άνθρωπος ακολουθεί το νερό, ως κοιτίδα ζωής, ενώ μαθαίνει να καλλιεργεί τη
γη και να μαζεύει τους καρπούς της. Καρποί της και τα σταφύλια, που έχουν έρθει
εξημερωμένα πια από την Ανατολή μαζί με την λατρεία του θεού τους, του Διονύσου,
του Βάκχου…
Πριν 8000 χρόνια ο άνθρωπος έμαθε να φτιάχνει κρασί, όπως αποδεικνύεται από τα
αρχαιότερα ευρήματα οινοποίησης που βρέθηκαν ποτέ στον κόσμο στη Γεωργία, σε
ανασκαφή κοντά στην Τυφλίδα. Πρόκειται για μια γνώση που από τον Καύκασο ταξί-
δεψε στην Μεσοποταμία και από εκεί ήρθε και ρίζωσε για πάντα στις πλαγιές αυτού
του τόπου. Μαζί με το κρασί έρχεται στη Δράμα, τη χώρα των Θρακών Ηδωνών και
η λατρεία του θεού του, του Διονύσου...
10
The dig in Platania, in the Municipality of Paranesti, brought to light impor-
tant palaeontological findings for the history and geology of the area, the
oldest that have been found not only in the area of Drama, but throughout
Eastern Macedonia and Thrace, and revealed that the area 9 million years
ago was a savannah populated by rhinos, giraffes, gazelles, horses and mas-
todons, which are the ancestors of elephants.
Much later, during the Pleistocene (2.5 million years to 11,700 years before
the present day) when almost all of Europe was frozen south to the Central
Balkans, the region of Drama and the Rhodope Mountains was the south-
ernmost refuge for the fauna and flora of Central and Northern Europe; as
a consequence, many of the species found today in the region are rem-
nants of that distant epoch. Today the Rhodope range is a refuge for 211
rare or endangered species, fifteen of which are relics of the ice age and
50 species are exclusively endemic to range and are not found elsewhere
in the world. It is here, at low altitudes, that the vine is first cultivated, the
wild species being a native plant throughout the southern Balkans and the
Mediterranean basin.
In the prehistoric settlements of the area, water is a source of life and pro-
vides shelter for humans and animals, domesticated or prey. In the lush
vegetation that grows next to it, everyone finds food.
Man follows the water, as a cradle of life, while learning to cultivate the land
and gather fruits, including grapes, which have arrived domesticated from
the East along with the worship of their god, Bacchus or Dionysus...
Man learned to make wine some 8,000 years ago, as evidenced by the old-
est wine-making finds in the world, discovered in Georgia, at an excavation
near Tiflis. This knowledge originated in the Caucasus, then travelled to
Mesopotamia, whence it arrived to take root permanently on the hillsides of
this land, Drama, the land of the Thracian Edones.
Dionysus, god of wine, feasting and joy, liberates people, defining vital
energy and momentum. His worship concerns celebrations of vegetation
Ο Διόνυσος, θεός του κρασιού, του γλεντιού και της χαράς, απελευθερώνει τους
ανθρώπους, ορίζοντας τη ζωτική ενέργεια και την ορμή. Η λατρεία του αφορά
εορτασμούς βλάστησης και προκαλεί έκσταση, που δεν είναι άλλη από την ιερή
τρέλα μετά την οινοποσία και τον έρωτα. Η έκσταση είναι η σημαντικότερη όψη του
Διονυσιασμού. Είναι μια τελετουργική συμπεριφορά για αλλαγή στην κατάσταση της
συνείδησης, μια μύηση σε μια άλλη οπτική ζωής, που φέρνει τη σωτηρία μαζί με
τη λύτρωση από τις έγνοιες. Η λατρεία του θεού μαρτυρείται από πλήθος ευρημά-
των από την ευρύτερη περιοχή της Δράμας και από τις τελετουργίες, τα «Διονυσιακά
Δρώμενα» που επιβίωσαν στο διάβα των χιλιετιών και τελούνται ακόμη και σήμερα.
Παράλληλα, εξαπλώνεται η τέχνη της αμπελουργίας και της οινοποίησης.
Το αμπέλι και το κρασί αποτελεί χαρακτηριστικό προϊόν της περιοχής. Η παράδοση
της λατρείας του Διονύσου συνεχίζεται και σήμερα μέσα από την παραγωγή οίνου
και την μεγάλη επιχειρηματική δραστηριότητα των οινοποιών της Δράμας. Η τοπική
βιομηχανία οίνου καθιστά την περιοχή το «θαύμα» της οινικής δραστηριότητας τα
τελευταία 30-35 χρόνια στην Ελλάδα, με σοβαρές επενδύσεις στη σύγχρονη τεχνο-
λογία της οινοποίησης, και εξειδικευμένο προσωπικό. Στην περιοχή της Δράμας
παράγονται οι διάσημοι οίνοι ΠΓΕ Δράμα, ΠΓΕ Αγορά και ΠΓΕ Αδριανή, με τα οινο-
ποιεία να είναι από τα διάσημα της χώρας και η φήμη τους, μέσα από τις εξαγωγές να
ξεπερνά τα ελληνικά σύνορα. Η οινοποίηση ταυτίζεται με την περιοχή, αποτελεί μια
έντονη οικονομική δραστηριότητα και μέσο αξιοποίησης της τοπικής παράδοσης, της
ιστορίας και του πολιτισμού. Γευόμενοι τους οίνους της, γνωρίζουμε την ευρύτερη
περιοχής της Δράμας, μια γνώση που φιλοδοξούμε να χαρίσουμε στον αναγνώστη
και μέσα από τις σελίδες αυτού του λευκώματος και τον φωτογραφικό φακό.
and causes religious ecstasy, which is none other than the “sacred madness”
after drinking wine and lovemaking. Ecstasy is the most important aspect
of the Dionysus worship. It is a ritualistic behaviour towards a change in
the state of consciousness, an initiation into another outlook on life, which
brings salvation along with redemption from worries. The worship of the
god is attested by a number of finds in the wider area of Drama and by the
rituals, the “Dionysian Festivals” that survived through the millennia and are
still performed today. At the same time, the art of viticulture and winemaking
also spreads.
The vine and wine are typical products of the region. The tradition of wor-
shiping Dionysus continues today through the production of wine and the
abundant business activity of the winemakers of Drama. The local wine
industry makes the region the “miracle” of winemaking in the last 30-35
years in Greece, with considerable investments in modern winemaking
technology, and specialized staff. The famous PGI wines of Drama, Agora and
Adriani are produced in the region of Drama, and local wineries are among
the most famous in the country, their reputation, through exports, extending
far beyond the Greek borders. Winemaking is identified with the region, it
is an intensive economic activity and a means of utilizing local tradition,
history and culture. Tasting its wines, we can get to know the wider area of
Drama, a Knowledge that we aspire to give to the reader through the pages
and photographs of this book.
11
 Το πολύχρωμο σκηνικό, δώρο της φύσης
T T
ο σκηνικό: πολύχρωμα φυτά, φυλλώματα και άπειρο πράσινο, στη χλόη, στα
αγριόχορτα, στο πεύκο, στην ερυθρελάτη, στην οξιά, στη σημύδα, στην ιτιά,
στα πλατάνια και στα οπωροφόρα. Χρώματα και αρώματα στα είδη δένδρων,
στο πλήθος βοτάνων, στη μεγάλη ποικιλία αυτοφυών αρωματικών, φαρμα-
κευτικών φυτών και αγριολούλουδων. Σκηνικό πότε ντυμένο στα πράσινα με
πινελιές λουλουδιών, πότε στα χρώματα του φθινοπώρου, πότε στο μπλε και γαλάζιο
των νερών και του ουρανού και πότε στο γκρίζο και στο λευκό του χειμώνα. Άλλοτε
ηλιόλουστο, άλλοτε βροχερό, με καταιγίδες, ομιχλώδες και άλλοτε χιονισμένο.
Κυρίαρχη στο σκηνικό, η περιοχή της οροσειράς της Ροδόπης, με το περίφημο
Παρθένο Δάσος Παρανεστίου, το «Ιερό των Δασών», που έχει κηρυχθεί, το 1980,
«Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης», και πλέον σε περιοχή Απόλυτης Προστασίας της
Φύσης του Εθνικού Πάρκου Οροσειράς Ροδόπης.
Το σκηνικό συμπληρώνεται από τα μοναδικά για την Ελλάδα δάση της Σημύδας
και της Ερυθρελάτης στην περιοχή της Ελατιάς, τα εκτεταμένα δάση της Στάμνας, τα
ειδυλλιακά δασολίβαδα του Λεπίδα, τα πολύχρωμα υπαλπικά λιβάδια του Φαλακρού,
του Μενοικίου και του Ορβήλου. Η περιοχή της Δράμας αποτελεί ζωντανό φυσικό
μουσείο βιοποικιλότητας. Από τις λοφοσειρές που περιβάλλουν τον εύφορο κάμπο
έως τις ψηλές κορυφές των βουνών της Δράμας, τα τοπία εναλλάσσονται δημιουρ-
γώντας μία μαγευτική αισθητική σύνθεση, τη Δράμα. Απόκρημνες πλαγιές, φαράγγια,
υγρολίβαδα, τυρφώνες διαδέχονται ή εναλλάσσονται με δάση και ορεινά λιβάδια
συνθέτοντας ένα μωσαϊκό βιοτόπων αξιόλογης ποικιλίας ζωής.
Δάσος Φρακτού. (ΚΒ) / Frakto Forest. (KV)
The colourful scenery, a gift from Nature
he setting: colourful plants, foliage and endless green, in the grass,
weeds, pine, spruce, beech, birch, willow, plane trees and fruit trees.
Colours and aromas of trees, a multitude of herbs, a wide variety
of native aromatic and medicinal plants, and wild flowers. A setting
sometimes clothed in green with touches of flowers, sometimes in
the colours of autumn, other times in the blue and cerulean of water and
sky, often in the grey and white of winter. Sometimes sunny, sometimes rainy,
stormy and misty, other times snowy.
The Rhodope Mountain range dominates the setting, with the famous
Paranesti Virgin Forest, the “Sanctuary of the Forests”, which, in 1980, was
designated a “Protected Monument of Nature” and an area of Absolute
Nature Protection of the Rhodope Mountains National Park.
The setting is completed by the forests of Birch and Norway Spruce in the
area of Elatia, unique in Greece, the extensive forests of Stamna, the idyllic
forest meadows of Lepidas, the colourful subalpine meadows of Mts Falakro,
Menoikio and Orvilos. The area of Drama is a living natural museum of
biodiversity. From the hills surrounding the fertile plain to the high peaks of
the mountains, landscapes alternate to create a magical aesthetic composi-
tion, Drama. Steep slopes, gorges, wet meadows, peat bogs, interspersed or
alternating with forests and mountain pastures, create a mosaic of habitats
hosting a remarkable variety of life.
13
Με αφετηρία το κέντρο της πόλης της Δράμας ο φωτογραφικός φακός ακολουθεί
διαδρομές μέσα στον ορεινό όγκο και περιπλανιέται σε δάση με ποικιλόμορφη χλω-
ρίδα και πανίδα. Εδώ συνυπάρχουν μόνιμα ή περιστασιακά, 45 είδη θηλαστικών, 140
είδη πουλιών με πολλά περισσότερα από 2.000 φυτά (μεταξύ αυτών ενδημικά της
ευρύτερης περιοχής, σπάνια και απειλούμενα, αλλά και φυτά για τα οποία η περιοχή
αποτελεί το νοτιότερο όριο της εξάπλωσής τους).
Ρέματα, ρυάκια και ποτάμια «ιχθυόεντα» και κελαριστά, σχηματίζουν όμορφους
καταρράκτες για να ενωθούν με το μεγάλο ποταμό, τον αρχέγονο Νέστο. Ποτάμι που
στην αρχαιότητα λατρεύτηκε ως θεός, ενώ στις όχθες του περπάτησε ο Ορφέας και
γεννήθηκε η ορφική λατρεία. Ο Νέστος αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα ποτάμια της
Ελλάδας, και πηγάζει από τα όρη Ρίλα της Βουλγαρίας. Στη διαδρομή του τροφοδο-
τείται από ρέματα, σχηματίζει πολυσχιδές υδρογραφικό δίκτυο και σημαντικά υδάτινα
οικοσυστήματα. Μέσα από μαιανδρισμούς, φράγματα και βουνά δημιουργεί μια από
τις ομορφότερες κοιλάδες ποταμών της Ελλάδας και σχηματίζει τα περίφημα «Τέμπη»
του Νέστου, και το συναρπαστικό Δέλτα του πριν να εκβάλλει στο Θρακικό Πέλαγος.
Πέτρινα τοξωτά γεφύρια στεφανώνουν τους δρόμους του νερού και οδηγούν σε
«βοσκές» του παρελθόντος που τώρα είναι καλυμένες από δάση, ερείπια οικισμών του
πρόσφατου παρελθόντος και μνήμες. Το πλούσιο γεωανάγλυφο της περιοχής κρύβει
πολλούς θησαυρούς και ένα εντυπωσιακό τεχνικό έργο, που όμοιό του δεν υπάρχει
στα Βαλκάνια, το φράγμα του Θησαυρού, ύψους 175 μέτρων, που δημιούργησε μια
πανέμορφη τεχνητή λίμνη, ενώ στην ίδια περιοχή βρίσκεται και το μικρότερο φράγμα
της Πλατανόβρυσης.
Το Φαλακρό όρος, το «σύμβολο» της Δράμας, ο Όρβηλος, το Δάσος της Κύκλας στα
όρη Βροντούς και ανάμεσά τους η Λίμνη Κατάφυτου, ως δείγμα αρμονικής συνύ-
παρξης των δύο γειτονικών βουνών, το πανέμορφο «καστανοφόρο» Μενοίκιο με τα
άγρια άλογα του, το μυθικό Παγγαίο με τη Μονή «Παναγίας Εικοσιφοινίσσης», το
ιστορικό μοναστήρι της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας, τα βουνά της Λεκάνης, όλα μαζί
ολοκληρώνουν το ορεινό τόξο και σχηματίζουν τα λεκανοπέδια της Δράμας και του
Νευροκοπίου. Οι ορεινοί όγκοι προστατεύουν την εύφορη πεδιάδα της Δράμας από
ψυχρούς βόρειους ανέμους και ισχυρές βροχοπτώσεις.
14
Starting from the centre of Drama, the photographer’s lens follows paths
through the mountains and wanders in forests with diverse flora and fauna.
Here, 45 species of mammals and 140 species of birds coexist, permanently
or seasonally, with more than 2,000 plants, many among them endemic to
the wider region, rare and endangered, but also plants for which the area is
the southernmost distribution limit.
Streams, brooks and rivers, bubbling and full of fish, create impressive water-
falls on their way to join the great river, the primeval Nestos. In ancient times
the river was worshipped as a god. The myth says that Orpheus walked
along the river’s banks and the Orphic cult was born here. Nestos is one of
the largest rivers in Greece, originating from Mt Rila in Bulgaria. Along its
route it is fed by many streams, forming a complex hydrographic network
and important aquatic ecosystems. As it meanders through mountains and
dams, it creates one of the most beautiful river valleys in Greece, including
the famous “Gorge of Nestos” and an impressive delta before flowing into
the Thracian Sea.
Arched stone bridges crown the waterways and lead to “pastures” of past
times now covered by forests, ruins of settlements from the recent past, and
memories. The rich relief of the area hides many treasures and an impressive
technical work, unique in the Balkans, the 175-metre-high Thesaurus Dam,
which created a beautiful artificial lake; the smaller Platanovrisi Dam is also
located in the same area.
Mt Falakro, the “symbol” of Drama, Mt Orvilos, the Forest of Kykla in the
Vrontou Mountains and between them the lake of Katafyto as an example of
the harmonious coexistence of the two neighbouring mountains, the beautiful
“chestnut” Mt Menoikio with its wild horses, the mythical Mt Pangaio with the
Monastery of Panagia Ikosifoinisa, historic monastery of the Holy Metropolis
of Drama, and the Lekani mountains together complete the mountainous arc
that delineates the basins of Drama and Nevrokopi. The mountain ranges pro-
tect the fertile plain of Drama from cold northerly winds and heavy rainfall.
Το υδάτινο σκηνικό συμπληρώνεται με τον ποταμό Αγγίτη που διαρρέει τα Δυτικά
της Δράμας και αφού συλλέξει τα νερά από τα τενάγη των Φιλίππων χύνεται στον
ποταμό Στρυμόνα. Αρχικά είναι ένα υπόγειο ποτάμι που δημιουργείται από τα νερά
του Φαλακρού και των χειμάρρων του λεκανοπεδίου του Κάτω Νευροκοπίου που
αποστραγγίζονται στις καταβόθρες του Οχυρού και διοχετεύονται στο υπόγειο καρ-
στικό σύστημα. Το σπήλαιο του Αγγίτη, γνωστό και ως «Μααράς», αποτελεί την έξοδο
του ποταμού Αγγίτη στην επιφάνεια. Πρόκειται για το μεγαλύτερο, γνωστό μέχρι στιγ-
μής, σπήλαιο-καρστικό αγωγό της Ελλάδας, συνολικού μήκους άνω των 15 χλμ., από
τα οποία έχουν χαρτογραφηθεί 10 χλμ. με τα 500 μ. να είναι επισκέψιμα στο ευρύ
κοινό. Κυριαρχείται από λευκούς και κόκκινους σταλακτίτες διαφόρων μορφών,
ενώ μέσα του φωλιάζουν 37 είδη ζώων, κυρίως μικροπανίδας, από τα οποία 6 είδη
έγιναν γνωστά εκεί για πρώτη φορά.
Το νερό συνεχίζει να είναι παντού στο σκηνικό. Στις πηγές Βοϊράνης (ή Κεφαλαρίου)
από όπου πηγάζει ο Ζυγάκτης και συνδέει την περιοχή με τους Φιλίππους, καθώς
διατρέχει μόλις 7 χλμ. μετά, το Βαπτιστήριο της Λυδίας, όπου βαφτίστηκε το 49 μ.Χ.
από τον Απόστολο Παύλο, η πρώτη χριστιανή στην Ευρώπη, η Λυδία, και στα 8 χλμ.
τον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων τον οποίο και ύδρευε.
Το νερό είναι στις πηγές της Αγίας Βαρβάρας στο κέντρο της πόλης, όπου αναβλύ-
ζει από τα έγκατα της γης στο πάρκο της Αγίας Βαρβάρας αλλά και στον κήπο της.
Σχηματίζει λιμνούλες, μικρούς καταρράκτες και ρυάκια κάτω από το φύλλωμα των
δέντρων και αποτελεί μια όαση δροσιάς και αναψυχής κυρίως τους καλοκαιρινούς
μήνες.
Το νερό είναι στις πηγές Μυλοποτάμου, στις λίμνες των Λευκογείων και του
Καταφύτου στο ακριτικό Κάτω Νευροκόπι, στις πηγές, στα ρυάκια και στους καταρ-
ράκτες…
Ο υδάτινος πλούτος συνθέτει μαζί με την πλούσια χλωρίδα, την πανίδα και το ποι-
κιλόμορφο ανάγλυφο της περιοχής, ένα πολύχρωμο σκηνικό, δώρο της Φύσης…
Σκηνικό που παρείχε καταφύγιο στους ανθρώπους που πέρασαν από τον τόπο τούτο,
έφυγαν ή ρίζωσαν στην περιοχή και άφησαν το αποτύπωμα τους στο Δραμινό Τοπίο.
The Aggitis river completes the watery setting, flowing through the western
part of the Drama region, collecting the waters from the marshes of Philippi,
and then joining the Strymonas. Initially it flows underground, arising from
the waters of Mt Falakro and the torrents of the Kato Nevrokopi basin which
drain into the sinkholes of Ochyro and are channelled into an underground
karstic system. The Aggitis cave, also known as “Maaras”, is the outlet of the
river to the surface. It is the largest cave-karstic conduit known so far in
Greece, with a total length of more than 15km, of which 10km have been
mapped and 500m are open to the public. The cave is dominated by white
and red stalactites of various shapes, and hosts 37 species of animals, mainly
micro fauna, nesting in it, of which six became known there for the first time.
Water is present everywhere in the setting, including the Voirani (or Kefalari)
springs, origin of the Zygaktis river, which connects the area with Philippi;
it flows, just 7km further on, through the Baptistery of Lydia, where the first
woman in Europe, Lydia, was baptised a Christian in 49 AD by the Apostle
Paul, and then, at 8km, through the archaeological site of Philippi, where it
used to supply water for the city.
Water is present in the springs of Agia Varvara in the centre of the city, where
it gushes from the depths of the earth into the park of Agia Varvara and its
garden. It forms ponds, small waterfalls and streams under the foliage of
the trees and is an oasis of coolness and recreation, especially during the
summer months.
The water is present in the Mylopotamos springs, in the lakes of Lefkogeia
and Katafyto in the remote Kato Nevrokopi, in the fountains, in the streams
and in the waterfalls...
The wealth of water, together with the rich flora, fauna and the varied topog-
raphy of the area, creates a colourful scenery, a gift from Nature... A scenery
that provided shelter to the people who passed through this land, with some
of them finding here a homeland or others abandoning the area to continue
their journey yet all of them left their imprint on the landscape of Drama.
15
16
 Ταξίδι στον Χρόνο
T T
α ευρήματα στο σπήλαιο των πηγών του Αγγίτη, όπου εντοπίστηκε εγκατάστα-
ση παλαιολιθικών κυνηγών αποτελούν τα πρώτα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας
στην περιοχή της Δράμας. Πρόκειται για λίθινα εργαλεία και οστά ζώων που
χρονολογούνται στη Μέση Παλαιολιθική περίοδο (50.000 χρόνια από σήμε-
ρα), ενώ ίχνη έχουν βρεθεί και σε άλλες περιοχές του νομού.
Η πληθυσμιακή αύξηση της περιοχής μαρτυρείται από μεγάλο αριθμό οικισμών
της Μέσης και Νεότερης Νεολιθικής Εποχής (μέσα 6η – τέλη 4ης π.Χ. χιλιετίας). Η
παλαιότερη νεολιθική κατοίκηση στην πεδιάδα της Δράμας χρονολογείται κατά τη
Μέση Νεολιθική Εποχή, στο 5.500 π.Χ. με τις ανασκαφές του Αρκαδικού, του Ντικιλί
Τας και των Σιταγρών. Στους Σιταγρούς εμφανίζονται τα πρώτα δείγματα μεταλλουρ-
γίας ενώ ξεχωρίζουν τρεις οικιστικές φάσεις της πρώιμης εποχής του χαλκού. Στην
εποχή του Σιδήρου (1.050-700 π.Χ) εμφανίζονται και νέοι οικισμοί, χτισμένοι στην
πεδιάδα αλλά και σε ορεινές τοποθεσίες, σε οχυρές θέσεις – ακροπόλεις, όπως αυτή
της Πλατανιάς. Κατά τον 7ο με 6ο π.Χ. αιώνα η ενδοχώρα της Δράμας είχε ανα-
πτύξει οικονομικές και πολιτιστικές σχέσεις με τις παράλιες πόλεις, όπως μαρτυρά
και η πρωτογεωμετρική κεραμική που βρέθηκε στους τύμβους της Βιομηχανικής
Ζώνης Δράμας και των Ποταμών και η ύστερη κορινθιακή κεραμική στην περιοχή
Αδριανής-Αγοράς. Η αρχαϊκή προτομή του Διονύσου που βρέθηκε και χρονολογεί-
ται στο αʹ μισό του 5ου π.Χ. αιώνα αποδεικνύει την κατοίκηση της περιοχής και τη
λατρεία του θεού από την αρχαϊκή εποχή.
Κατά την αρχαιότητα, βόρεια της σημερινής πόλης της Δράμας κατοικούσε το θρα-
(ΣΒ / SV)
κικό φύλο των Δρώων, ενώ οι Ηδωνοί κατοικούσαν στις περιοχές κατά μήκος του
Στρυμόνα, στα παράλια του Πιερικού κόλπου της Καβάλας και στην περιοχή του
Journey through time
he findings in the cave of the Aggitis, where a settlement of palaeo-
lithic hunters was identified, are the first traces of human presence
in the area of Drama. These are stone tools and animal bones dating
back to the Middle Palaeolithic period (50,000 years ago); traces
have also been found in other areas of the prefecture.
The large number of settlements dating to the Middle and Late Neolithic
Age (mid 6th - late 4th millennium BC) highlights the population growth in
the area. The oldest Neolithic habitation in the plain of Drama dates back
to the Middle Neolithic Age, around 5500 BC, as seen at the excavations of
Arkadiko, Dikili Tas and Sitagroi. The first examples of metallurgy appear at
Sitagroi, while three residential phases of the early Bronze Age can be seen.
In the Iron Age (1050-700 BC), new settlements appear, built on the plain
but also in mountainous locations, in fortified places - citadels such as the
one at Platania. During the 7th to 6th century BC, the hinterland of Drama
had developed economic and cultural relations with the coastal cities, as
evidenced by the protogeometric pottery found in the tombs located in the
Industrial Zone of Drama and at Potamoi, and by the Late Corinthian pottery
found in the Adriani-Agora area. The archaic bust of Dionysus, dated to the
first half of the 5th century BC, proves that the area was inhabited and the
god was worshipped since the Archaic period.
In antiquity, the Thracian tribe of Droi lived north of the present city of
Drama, while the Edones lived along the Strymonas river, on the coast of the
Pierikos Gulf of Kavala, in the area of Mt Pangaio and the plain of Drama.
17
Παγγαίου όρους και στον κάμπο της Δράμας. Μετά τους περσικούς πολέμους και
την περσική κατοχή, ιδρύεται το ισχυρό βασίλειο των Οδρυσών, που ένωσε πολλά
Θρακικά φύλα και τα όριά του έφθασαν από τα Άβδηρα ως τον Δούναβη και από
τον Στρυμόνα ως το Βυζάντιο.
Η ευρύτερη περιοχή της Δράμας και μέχρι την προσάρτησή της από τον Φίλιππο Βʹ
της Μακεδονίας στα 357 π.Χ. στο μακεδονικό βασίλειο υπήρξε τμήμα της Θράκης. Οι
Θράκες ήταν λαός με πολλά φύλα, όπως οι Αγριάνες στην οροσειρά της Ροδόπης,
οι Δερσαίοι στην περιοχή του Όρβηλου, οι Ήδωνες μεταξύ του Νέστου και του
Στρυμόνα ποταμού, οι Οδομάντες μεταξύ Αγγίτη και Παγγαίου και οι Σάτρες, επίσης
στην οροσειρά της Ροδόπης.
Κατά την Μακεδονική κυριαρχία, η περιοχή δέχτηκε επιδράσεις από τα δύο μεγάλα
αστικά κέντρα, τους Φιλίππους και την Αμφίπολη. Παρατηρήθηκε τάση αστικοποίη-
σης και προχώρησε ο εξελληνισμός των Θρακών, συμπέρασμα που προκύπτει από
τη συνύπαρξη ελληνικών και θρακικών ονομάτων σε επιγραφές. Στα ευρήματα των
ιστορικών χρόνων είναι ο θησαυρός των 860 αργυρών νομισμάτων του Φιλίππου
Βʹ από τους Ποταμούς, το Ιερό του Διονύσου στην Καλή Βρύση (καταστράφηκε
την περίοδο 280-278 π.Χ.), αγγεία, επιγραφές, μαρμάρινες στήλες, νομίσματα, όπλα
και προτομές. Ο Διόνυσος λατρευόταν ιδιαίτερα και παριστανόταν ζωόμορφος, ενώ
στις παραστάσεις και τις γιορτές καταναλώνονταν μεγάλες ποσότητες κρασιού με τα
βακχικά όργια να κατέχουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Από τις προτομές και τις αναθη-
ματικές επιγραφές που εντοπίστηκαν στην ευρύτερη περιοχή της Δράμας, αναφέρεται
η ύπαρξη ιερού του Διονύσου ήδη από τους αρχαϊκούς χρόνους, χωρίς όμως να
έχει βρεθεί ακόμη η θέση του. Η ύπαρξη οικισμού ελληνιστικών χρόνων στη Δράμα
βεβαιώθηκε στα 1976 με την ανεύρεση τάφου μακεδονικού τύπου στην οδό Τροίας
που χρονολογείται στον 2ο π. Χ. αιώνα.
Μετά την ήττα των Μακεδόνων από τους Ρωμαίους, η περιοχή πέρασε στην κυρι-
αρχία των Ρωμαίων. Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους η πόλη της Δράμας αποτέλεσε
κώμη της λατινικής αποικίας των Φιλίππων (AUGUSTIS FILIPPI), ενώ στην περιοχή
ιδρύθηκαν και άλλες ρωμαϊκές κώμες. Στο Αρχαιολογικού Μουσείο Δράμας φιλοξε-
νούνται αρκετά ευρήματα από τη ρωμαϊκή εποχή.
Από την περιοχή της Δράμας πέρασε και μετέπειτα πλήθος φυλών, Βησιγότθοι,
18
After the Persian wars and the Persian occupation, the powerful kingdom
of Odrysoi was founded, which united many Thracian tribes, its boundaries
extending from Abdera to the Danube and from the Strymonas to Byzantium.
The wider area of Drama was part of Thrace until its annexation by Philip
II of Macedonia in 357 BC, when it joined the Macedonian kingdom. The
Thracians were a people with many tribes, such as the Agrianes in the
Rhodope mountain range, the Dersaians in the region of Orvilos, the Edones
between Nestos and the Strymonas rivers, the Odomantes between the
Aggitis and Mt Pangaio, the Satres also in the Rhodope mountain range.
During the Macedonian domination, the area was influenced by the two
major urban centres, Philippi and Amphipolis. There was a trend towards
urbanization and the Hellenization of the Thracians, a conclusion that is
evident from the coexistence of Greek and Thracian names in inscriptions.
The findings of Hellenistic times include the treasure of 860 silver coins of
Philip II from Potamoi, the Sanctuary of Dionysus at Kali Vrisi (destroyed
in the period 280-278 BC), vases, inscriptions, marble columns, coins, weap-
ons and busts. Dionysus was widely worshipped and was represented in
animal form; large quantities of wine were consumed during performances
and festivals, with bacchanalian orgies playing a leading role. On the busts
and votive inscriptions found in the wider area of Drama, the existence of
the sanctuary of Dionysus is mentioned from the Archaic period, but its
location has not yet been found. The existence of a Hellenistic settlement at
the site of present day Drama was confirmed in 1976 by the discovery of
a Macedonian-type tomb in Troia Street dating back to the 2nd century BC.
After the defeat of the Macedonians by the Romans, the region came under
Roman rule. During Roman times, Drama was a small town of the Latin colo-
ny of Philippi (AUGUSTIS FILIPPI), while other Roman towns were founded
in the area. The Archaeological Museum of Drama houses numerous artifacts
from the Roman period.
Many tribes passed through the area of Drama, including the Visigoths, Huns,
Ostrogoths, Slavs and Andes during the Early Byzantine period, as well as
Ούννοι, Οστρογότθοι, Σλάβοι και Άντες κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο και
Βούλγαροι κατά την μεσοβυζαντινή. Ο τόπος πολυτάραχος και σταυροδρόμι πολιτι-
σμών και λαών στο διάβα των αιώνων.
Μέσα στην πόλη της Δράμας, ο ναός της Αγίας Σοφίας (10ος αι.) και των Ταξιαρχών
(14ος αι.) είναι από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της, ενώ αρκετές ακόμη
εκκλησίες βυζαντινής περιόδου διατηρούνται μέχρι σήμερα και στα χωριά της περιο-
χής. Από τα βυζαντινά τείχη της Δράμας (10ος αι.) διατηρούνται μόνο κάποια τμήματα
διάσπαρτα στο ιστορικό της κέντρο. Οι Φράγκοι κατέκτησαν την περιοχή το 1206
μέχρι το 1223/4 που απελευθερώθηκε από τον Δεσπότη της Ηπείρου, στα επόμενα
ταραχώδη χρόνια καταλαμβάνεται από Βουλγάρους και Σέρβους, ξαναπερνά στους
Βυζαντινούς, και τελικά από τους Οθωμανούς, στα 1384 κατά την πιθανότερη εκδοχή,
εβδομήντα χρόνια πριν από την Κωνσταντινούπολη.
Στα πάνω από πεντακόσια χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας η περιοχή γνώρισε
κατά διαστήματα, ακμή και παρακμή και μετατράπηκε από μικρή κωμόπολη σε πρω-
τεύουσα σαντζακίου (διοικητική ενότητα).
Μια πολύ γλαφυρή περιγραφή της πόλης, στο τέλος του 17ου αι., δίνει ο περιηγη-
τής Εβλιά Τσελεμπί, που τη βρίσκει ευχάριστη και με καλό κλίμα. Στα τέλη του 18ου
αιώνα ο Γάλλος πρόξενος στη Θεσσαλονίκη αναφέρεται στον πληθυσμό της περιο-
χής: Έλληνες, Τούρκοι,, Βούλγαροι, Βλάχοι, Εβραίοι, Αλβανοί, Τσιγγάνοι. Εξαιτίας των
κλωστηρίων και των βαφείων, το 18ο αιώνα η Δράμα είναι ένα ονομαστό οικιστικό
κέντρο, ενώ ακμάζει περισσότερο στις αρχές του 19ου λόγω της καλλιέργεια εξαιρετι-
κής ποιότητας ρυζιού. Η γνωστότερη ιστορική προσωπικότητα στις αρχές του 19ου αι.
είναι ο Μαχμούτ Δράμαλης πασάς. Κατά τα έτη 1838-1875 η πόλη παρακμάζει, λόγω
περιορισμού στην καλλιέργεια και την παραγωγή ρυζιού, ενώ το τρίτο τέταρτο του 19ου
αιώνα και μετά, με την ανάπτυξη της καλλιέργειας του καπνού σημειώνεται αναθέρμαν-
ση της τοπικής οικονομίας και αύξηση του πληθυσμού της από διάφορες περιοχές της
Μακεδονίας και της Ηπείρου. Μαζί με την ανάπτυξη της καπνοκαλλιέργειας στην περι-
οχή, δημιουργήθηκαν και τα πρώτα εργατικά κινήματα, ενώ η πρώτη απεργία καπνερ-
γατών σε εδάφη υπό Οθωμανική διοίκηση, αλλά και απελευθερωμένα ελληνικά εδάφη,
έλαβε χώρα τον Μάιο του 1888 στη Δράμα, με κύριο αίτημα τις δέκα ώρες εργασίας,
καθώς εκείνη την εποχή η εργασία διαρκούσε δώδεκα με δεκατρείς ώρες ημερησίως.
the Bulgarians during the Middle Byzantine period. A turbulent place and a
crossroads of cultures and peoples over the centuries.
In the city of Drama, the church of Agia Sophia (10th century) and the
church of the Taxiarches (14th century) are among the most important
Byzantine monuments, while several other churches of the Byzantine peri-
od are preserved to this day in the villages around it. Only parts of the
Byzantine fortified walls of Drama (10th century) are preserved, scattered
within the historical centre. The Franks conquered the area in 1206 and held
it until 1223/4, when it was liberated by the Despot of Epirus; in the follow-
ing turbulent years it was occupied by Bulgarians and Serbs, then passed
back to the Byzantines and finally to the Ottomans, in 1384 according to the
most likely version, seventy years before the fall of Constantinople.
During the more than five hundred years of Ottoman rule the area flour-
ished and declined intermittently and Drama was transformed from a small
town to the capital of a Sanjak (administrative unit).
A very eloquent description of the city is given by the traveller Evlija Çelebi,
at the end of the 17th century, who finds it “pleasant and with a good atmos-
phere”. At the end of the 18th century the French consul in Thessaloniki refers
to the population of the area as including Greeks, Turks, Bulgarians, Vlachs,
Jews, Albanians and Gypsies. Because of the many spinning mills and dye-
houses, in the 18th century Drama is a famous settlement, while it flourishes
more at the beginning of the 19th century because of the cultivation of excel-
lent quality rice. The best known historical figure in the early 19th century is
Mahmud Dramali Pasha. In the years 1838-1875 the town declined due to the
weakening of rice cultivation and production, while in the third quarter of the
19th century and afterwards, with the development of tobacco cultivation, the
local economy was revived and its population increased with influx from vari-
ous regions of Macedonia and Epirus. The development of tobacco cultivation
in the region gave rise to the first labour movements, and the first tobacco
workers’ strike took place in May 1888 in Drama. The main demand was a
10-hour working day, as at that time work lasted twelve to thirteen hours a day.
19
Η πόλη της Δράμας, αλλά και η γύρω περιοχή γνωρίζει μεγάλη άνθηση και ανοικο-
δόμηση. Πλήθος καπναποθηκών και κτήρια δημόσια και ιδιωτικής χρήσης κοσμούν
την περιοχή και αρκετά από αυτά επιβιώνουν ως σήμερα για να θυμίζουν τον πλούτο
που χάρισε ο καπνός. Από την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας διασώζονται
αρκετά μνημεία, όπως τεμένη, εκκλησίες και σχολεία (Εκπαιδευτήρια, 1906). Μετά
τις πολεμικές επιχειρήσεις του Μακεδονικού Αγώνα, τους Βαλκανικούς Πολέμους
έρχεται και η απελευθέρωση της περιοχής από τον Ελληνικό Στρατό την 1η Ιουλίου
του 1913. Ακολουθεί μια σύντομη ακόμη βουλγαρική κατοχή κατά το Αʹ παγκόσμιο
πόλεμο στα 1916-1918. Στις αρχές του 20ου αι. η περιοχή δέχεται διαδοχικά ρεύματα
Ελλήνων προσφύγων, από την περίοδο των Βαλκανικών, μέχρι και την περίοδο της
Μικρασιατικής καταστροφής και την Συνθήκη της Λωζάνης (1923), με την ανταλλαγή
των πληθυσμών που έφεραν στη Δράμα Έλληνες πρόσφυγες από την Μικρά Ασία,
τον Πόντο και την Ανατολική Θράκη και ενίσχυσαν τον πληθυσμό της περιοχής,
καθώς οι πρόσφυγες έδωσαν ώθηση τόσο στην οικονομική όσο και στην πολιτιστι-
κή ζωή της περιοχής.
Στη συνέχεια, ο Βʹ Παγκόσμιος Πόλεμος, η κατοχή το 1941, οι αγώνες για την
Ελευθερία, η εξόντωση των Εβραίων της Δράμας, η απελευθέρωση αλλά και ο
εμφύλιος που ακολούθησε, προκάλεσαν ανακατατάξεις στην περιοχή, και άφησαν τα
σημάδια τους. Μεταπολεμικά, παρά τις δυσκολίες, την αστυφιλία και την έντονη μετα-
νάστευση, η Δράμα κατάφερε να γνωρίσει μέρες ευημερίας και οικονομική άνθηση.
Η περιοχή, σταυροδρόμι λαών για αιώνες, που πέρασαν άλλοτε ειρηνικά και άλλοτε
σαν κατακτητές, διαμόρφωσε την ταυτότητα της και το πολυπολιτισμικό της κεφάλαιο.
Την μοναδικότητά της αυτή καλεί η Δράμα τον επισκέπτη να γνωρίσει, μέσα από την
πανέμορφη φύση της, τα αρώματα, τις γεύσεις, τα πολιτιστικά μνημεία και τα παραδο-
σιακά δρώμενα της ευρύτερης περιοχής της.
20
The city of Drama, but also the surrounding area is booming with extensive
building. Numerous tobacco warehouses and edifices for public and private
use adorn the area and many of them survive to this day to remind us of
the wealth that tobacco gave. Several monuments survive from the late
Ottoman period, including mosques, churches and schools (“Ekpedeftiria”
School, 1906). After the military operations of the Macedonian Struggle and
the Balkan Wars came the liberation of the region by the Greek Army on
July 1, 1913. This is followed by another short Bulgarian occupation during
the First World War, between 1916-1918. In the early 20th century the region
receives successive streams of Greek refugees, from the Balkan Wars up to
the Asia Minor catastrophe and the Treaty of Lausanne (1923), which led to
the exchange of populations that brought Greek refugees from Asia Minor,
the Black Sea coast (Pontus) and Eastern Thrace to Drama. The refugees
increased the population of the region and boosted both the economic and
cultural life.
Later, the Second World War, the occupation in 1941, the struggle for freedom,
the extermination of the Jews of Drama, the liberation and the civil war that
followed, caused upheavals in the region and left their marks. In the post-
war period, despite the difficulties, urbanization and intense immigration,
Drama managed to experience days of prosperity and economic growth.
The region, a crossroads of peoples for centuries, sometimes passing peace-
fully and sometimes as conquerors, shaped its identity and its multicultural
capital. Drama invites visitors to experience this uniqueness through its
spectacular nature, the aromas and flavours, the cultural monuments and
traditional events.
Η Άμπελος και ο οίνος, δώρα του Διόνυσου
H T
οικογένεια των Αμπελοειδών (Vitaceae), στην οποία ανήκει η άμπελος
(Vitis vinifera), ευδοκιμεί στον πλανήτη πολύ πριν την έλευση του πρώτου
ανθρώπου, από το τέλος της Κρητιδικής περιόδου, περίπου 65 εκατομ-
μύρια χρόνια πριν. Ίχνη προγόνων της άγριας αμπέλου (Vitis sylvestris)
έχουν βρεθεί ακόμη και στην Γροιλανδία καθώς ευδοκιμούσε σε όλη την
Ευρώπη. Κατά την εποχή των παγετώνων προκλήθηκε μετανάστευση της χλωρίδας
και πανίδας σε εύκρατες περιοχές, στην περιοχή νοτίως του Καυκάσου, στη Μεσόγειο
ως και τα Πυρηναία όρη, όπου βρήκε καταφύγιο και η άγρια αυτοφυής άμπελος από
την οποία επιλέχθηκε από τον άνθρωπο αργότερα η σημερινή οινοφόρος άμπελος.
Όπως μαρτυρούν αρχαιοβοτανικά ευρήματα, η άγρια άμπελος βρήκε καταφύγιο και
στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και ιδιαίτερα στην
περιοχή της Δράμας. Η περιοχή, χάρη στο ιδιαίτερο μικροκλίμα και τη γεωμορφολο-
γία της, προστάτευσε την άμπελο από τους ισχυρούς βόρειους ανέμους και τους έντο-
νους παγετούς. Εδώ, βρήκε φιλόξενο έδαφος να αναπτυχθεί, να δώσει τους καρπούς
της στον πρωτόγονο τροφοσυλλέκτη κάτοικο και αργότερα στον πρώτο γεωργό, που
την φρόντισε, γεύθηκε τους καρπούς της και άρχισε να παρασκευάζει και να μεθά
με τον «ζωντανό» χυμό της.
Ίχνη της αμπέλου έχουν εντοπιστεί σε αρχαιολογικές έρευνες στην ευρύτερη περι-
οχή του κάμπου της Δράμας, από την Τούμπα των Σιταγρών έως τα τενάγη των
Φιλίππων. Στον οικισμό των Σιταγρών στα πρώιμα στρώματα κατοίκησης βρέθηκαν
απανθρακωμένα γίγαρτα άγριας αμπέλου, επίσης βρέθηκαν γίγαρτα που έχουν πλέον
τα χαρακτηριστικά του ήμερου είδους και χρονολογούνται γύρω στα μέσα της 3ης
χιλιετίας π.Χ. Τα διαδοχικά στρώματα αυτού του οικισμού από την Μέση Νεολιθική
Vine and wine, the gifts from Dionysus
he Grape family (Vitaceae), to which the vine (Vitis vinifera) belongs,
has been thriving on the planet long before the arrival of man, since
the end of the Cretaceous period, some 65 million years ago. Traces
of ancestors of the wild vine (Vitis sylvestris) have even been found
even in Greenland as they thrived throughout Europe. During the
ice ages there was a migration of flora and fauna to temperate regions, to
the area south of the Caucasus, the Mediterranean and the Pyrenees, where
the wild native vine found refuge, from which man later cultivated the pres-
ent-day grape vine.
According to archaeobotanical findings, the wild vine found shelter in the
wider region of Eastern Macedonia and Thrace and especially in the area of
Drama. The area, thanks to its particular microclimate and geomorphology,
protected the vine from strong northerly winds and intense frosts. Here, it
found hospitable soil to grow, to give its fruits to the primitive hunter gath-
erer, and later to the first farmer, who took care of it, tasted its fruits and
began to produce, and get drunk on, its “living” juice.
Traces of the vine have been found in archaeological digs in the wider area
of the plain of Drama, from the Tomb of Sitagroi to the marshes of Philippi.
In the early layers of habitation at the settlement of Sitagroi, charred pips of
wild grapes were found, and also pips that have the characteristics of the
domesticated species and date back to around the middle of the 3rd millen-
nium BC. The successive layers of this settlement from the Middle Neolithic
to the Bronze Age (5800-2200 BC) also highlight the evolution of the plant
21
22
 Εποχή έως και την εποχή του Χαλκού (5800 - 2200 π.Χ.) αναδεικνύουν και την
εξέλιξη του φυτού από το άγριο φυτό στο εξημερωμένο.
Μέχρι σήμερα τα παλαιότερα ευρήματα οινοποίησης στον Ευρωπαϊκό χώρο για σύν-
θλιψη σταφυλιών με σκοπό να εξαχθεί ο χυμός τους, προέρχονται από τον νεολιθικό
οικισμό του Ντικίλι Τας, κοντά στους Φιλίππους, και χρονολογούνται περίπου στο
4500–4000 π.Χ. Σε ένα νεολιθικό σπίτι βρέθηκε μεγάλη συγκέντρωση από απανθρα-
κωμένα στέμφυλα, δηλαδή κουκούτσια που διατηρούσαν και τη φλούδα του καρπού,
για να εξαχθεί ο χυμός και ένα πήλινο κύπελλο που περιέχει υπολείμματα χυμού
σταφυλιού και υπολείμματα σταφυλιών που θεωρείται ότι αποτελεί ένδειξη ζύμωσης.
Κατά την εποχή του Χαλκού (3η - 2η χιλιετία π.Χ.) πληθαίνουν τα στοιχεία σε όλο
τον ελληνικό χώρο που υποδεικνύουν ότι γίνεται πλέον συστηματικά η οινοποίηση.
Το κρασί έχει σημαντικό ρόλο στις θρησκευτικές τελετές από την αρχαιότητα και το
σταφύλι είναι ένας από τους πιο σημαντικούς καρπούς στον μεσογειακό κόσμο.
Κατά την ελληνική μυθολογία, ο Διόνυσος, ο γιος του Δία και της Σεμέλης, ανατρά-
φηκε από Νύμφες στα Θρακικά βουνά. Ο Διόνυσος, θεός του οίνου, της γονιμότητας
και της αναγέννησης της γης, του γλεντιού και του θεάτρου χάρισε την άμπελο και
τον οίνο στους ανθρώπους. Ως θεός της ζωής και της βλάστησης, πραγματοποιεί
την επιστροφή στο «ζωώδες πάθος» της φύσης, μακριά από τους περιορισμούς όπως
αναδεικνύει και στις «Βάκχες» του ο Ευριπίδης. Η ίδια η ζωή γιορτάζεται μέσω της
Διονυσιακής λατρείας και της οινοποσίας, σε ένα ταξίδι μετουσίωσης και αυτογνω-
σίας. Προς τιμή του θεού διοργάνωναν τελετές, όπως τα Διονύσια, τα Λήναια και τα
Ανθεστήρια.
Η λατρεία του Διονύσου ξεκίνησε από τη Θράκη, λατρεύτηκε και στη χώρα των
Θρακών Ηδωνών, μέρος της οποίας αποτελούσε και η σημερινή περιοχή της
Δράμας, για να εξαπλωθεί γρήγορα σε όλη την λεκάνη της Μεσογείου. Ο θεός
Διόνυσος με κρασί του τόπου μέθυσε τα σαρκοβόρα άλογα του βασιλιά των Ηδωνών
Λυκούργου. Ενώ ο Οδυσσέας για να γλυτώσει μέθυσε τον Πολύφημο με Ισμαρίτικο
οίνο. Ο Ηρόδοτος αναφέρει πως το ξακουστό Μαντείο του βρισκόταν στις κορυφές
της Ροδόπης.
(ΣΣ / SS)
Η ακολουθία του θεού, Βάκχες, Μαινάδες, Σάτυροι και Σιληνοί, και οι μετέχοντες
from a wild to a domesticated one.
To date, the oldest findings of wine making in Europe for crushing grapes in
order to extract their juice come from the Neolithic settlement of Dikili Tas,
near Philippi, and date back to around 4500-4000 BC. In a Neolithic house,
a large concentration of charred grape stems, i.e. pips that also retained the
skin of the fruit for the purpose of extracting the juice, and a clay cup con-
taining grape and grape juice residues were found, which is thought to be
an indication of fermentation.
During the Bronze Age (3rd-2nd millennium BC), evidence abounds
throughout the Greek area indicating that winemaking was now being sys-
tematically practised. Wine plays an important role in religious ceremonies
since antiquity and the grape is one of the most important fruits in the
Mediterranean world.
According to Greek mythology, Dionysus, the son of Zeus and Semele, was
raised by nymphs in the Thracian mountains. Dionysus, the god of wine,
fertility and rebirth of the earth, feasting and theatre, gave the vine and
wine to the people. As the god of life and vegetation, he realises the return
to the “animal passion” of nature, away from limitations as Euripides high-
lights in his “Bacchae”. Life itself is celebrated through Dionysian worship
and wine drinking, in a journey of transubstantiation and self-knowledge.
Ceremonies held in honour of the god included the Dionysia, the Linaea
and the Anthesteria.
The cult of Dionysus started in Thrace, spreading the country of the Thracian
Edones, part of which was the present-day region of Drama, and quickly
extending throughout the Mediterranean basin. The god Dionysus used local
wine to intoxicate the carnivorous horses of Lycurgus, king of the Edones,
while Odysseus, in order to escape, got the Cyclops Polyphemus drank on
wine from Ismarida. Herodotus mentions that the god’s famous oracle was
located on the peaks of Rhodope.
The entourage of the god, Bacchae, Maenads, Satyrs and Silenoi, and the par-
23
στη λατρεία του, μέσω της έκστασης και πίσω από τη «μάσκα» και την τελετουργική
συμπεριφορά έρχονται σε άμεση επικοινωνία με τη θεότητα. Ο οίνος προκαλεί την
μέθεξη και την έκσταση, παίρνει κατά την τελετή μυσταγωγική αξία. Η λατρεία έχει
οργιαστικό χαρακτήρα και οι μετέχοντες είναι μεταμφιεσμένοι με δέρματα ζώων.
Στην ευρύτερη περιοχή της Δράμας ευδοκιμούσε η αμπελοκαλλιέργεια, η παραγωγή
οίνου και ο «ζωοδότης» θεός λατρευόταν σε τελετές ευγονίας όπως μαρτυρούν τα
αρχαιολογικά ευρήματα, οι προτομές που βρέθηκαν, οι επιγραφές με αναφορές στο
Θεό, τα αγαλματίδια, τα αγγεία με τα φαλλικά σύμβολα και τις παραστάσεις στα οποία
έχει αποτυπωθεί η μορφή του, η αγγειογραφία, οι μύθοι αλλά και οι Διονυσιακές
γιορτές που επιβιώνουν στα γύρω χωριά για χιλιετίες.
Στην περιοχή της Καλής Βρύσης, ανάμεσα στα βουνά Μενοίκιο και Φαλακρό και
πολύ κοντά στο σπήλαιο του Αγγίτη αποκαλύφθηκε μνημειακό κτίριο, «Ιερό του
Διονύσου» με τελετουργικά αγγεία και μικροευρήματα, που χρονολογικά ανήκει στα
τέλη του 4ου με αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα. Στην περιοχή βρέθηκε επίσης κεφαλή
Διονύσου ρωμαϊκών χρόνων και επιγραφή διονυσιακού περιεχομένου. Είναι χαρα-
κτηριστικό πως η θέση του μνημείου η «Μικρή Τούμπα» είναι γνωστή από γενιά σε
γενιά στην περιοχή με το όνομα «Κονάκι του Βάκχου».
Τα έθιμα που γιορτάζονται στην ευρύτερη περιοχή της Δράμας κατά την περίοδο του
Δωδεκαημέρου, ανάμεσα σε Χριστούγεννα και Θεοφάνια αλλά και οι πυροβασίες της
άνοιξης, είναι χαρακτηριστικά κατάλοιπα της αρχαίας λατρείας με μίξη παγανιστικών
και χριστιανικών χαρακτηριστικών. Στα χωριά του Φαλακρού και Μενοικίου αλλά
και της ευρύτερης περιοχής της Δράμας οι ντόπιοι κάτοικοι, αλλά και σε κάποια
χωριά όπου εγκαταστάθηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα και οι πρόσφυγες από τον
Πόντο, Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη, συνεχίζουν την πανάρχαια διονυσι-
ακή λατρεία.
Οι μεταμφιέσεις του Δωδεκαημέρου είναι παρόμοιες μ’ αυτές των ακολούθων του
Θεού, και χαρακτηριστικό είναι το εύρημα στο Μουσείο της Δράμας που θα μπορού-
σε να ανήκει και σε σύγχρονη μορφή μετέχοντα στο δρώμενο, στον «Μπαμπούγερο»
της Καλής Βρύσης. Τα δρώμενα, ευετηρικές τελετές, μέσα από τις μεταμφιέσεις, τους
ήχους των κουδουνιών, τα τραγούδια και τους χορούς και την οινοποσία με συνο-
δεία τους ήχους της λύρας, της γκάιντας και του νταχαρέ ή νταϊρέ, με αναπαραστάσεις
24
ticipants in his worship, through ecstasy and hidden behind the “mask” and
ritual behaviour, come into direct communication with the deity. The wine
evokes intoxication and ecstasy, it takes on a mystagogical value during the
ceremony. The worship has an orgiastic character and the participants are
disguised in animal skins.
In the wider region of Drama, viticulture and wine production flourished
and the “life-giving” god was worshipped in fertility ceremonies, as evi-
denced by archaeological finds, the busts, the inscriptions with references to
the god, the statuettes, the vases with phallic symbols and representations
on which his form is depicted, the pottery, the myths and the Dionysian
celebrations that still survive in the surrounding villages for millennia.
In the area of Kali Vrisi, between Mts Menoikio and Falakro and very close
to the cave of Aggitis, a monumental building, a “Sanctuary of Dionysus”
was found, with ritual vases and small artifacts, which is dated to the end of
the 4th and beginning of the 3rd century BC. A head of Dionysus from the
Roman times and an inscription of Dionysian content were also found in the
area. It is characteristic that the location of the monument, “Mikri Toumba”
(Little Tomb) is known from generation to generation in the area under the
name “Konaki (hut) of Bacchus”.
The customs that are celebrated in the wider region of Drama during the
period of the Twelve Days, between Christmas and Epiphany, as well as the
spring firewalking, are characteristic remnants of ancient worship with a
mixture of pagan and Christian characteristics. In the villages of Mts Falakro
and Menoikio, and the wider area of Drama, including some villages where
refugees from Pontus, Asia Minor and Eastern Thrace settled in the early 20th
century, the local inhabitants continue the ancient Dionysian worship.
The disguises worn today during the Twelve Days events are similar to
those of the followers Dionysus; an artifact in the Museum of Drama could
also easily depict the form of a modern participant in the event called
“Babouyera” taking place in Kali Vrisi. The events, wellbeing ceremonies,
through the disguises, the sounds of the bells, the songs and dances and the
γάμου ή άλλες παραλλαγές διώχνουν τα «κακά» πνεύματα και επαναφέρουν την τάξη,
και ο θεός παρόν μέσα από το κρασί που ρέει άφθονο, μέσα στο χορό που στήνεται
στις πλατείες και στα σοκάκια…
Μέσα στο πέρασμα του χρόνου, το κρασί συνδέεται με τον πολιτισμό και την ιστορία
αυτού του τόπου. Η καλλιέργεια του άλλοτε άκμασε και άλλοτε εγκαταλείφθηκε, ενώ
η πολυτάραχη ιστορία της περιοχής επηρέασε και τις καλλιέργειες, για να έρθει και
το παράσιτο της φυλλοξήρας να καταστρέψει τις τοπικές ποικιλίες του αμπελώνα της
περιοχής. Η χρήση αμερικανικών υποκειμένων στην αμπελοκαλλιέργεια ξαναζωντά-
νεψε τον αμπελώνα της ηπειρωτικής Ελλάδας και μαζί με αυτόν και της περιοχής
της Δράμας.
Ο Διόνυσος κατοικεί ακόμη στη Δράμα και στην ευρύτερη περιοχή της, στα πρανή
των λόφων της και στις πλαγιές των βουνών της και προσφέρει ιδανικές συνθήκες
σε διεθνείς, αλλά και ελληνικές ποικιλίες να παράγουν το δώρο του. Το κρασί της
Δράμας είναι σήμερα, μαζί με τα μάρμαρα της, το πιο φημισμένο και πολυβραβευμένο
της προϊόν.
Η άνθηση του Δραμινού κρασιού ξεκινάει από τη δεκαετία του ‘80 και από τότε κυρι-
άρχησε γρήγορα στην ελληνική αγορά, ενώ γίνονται εξαγωγές σε πλήθος χωρών. Τα
κρασιά διαθέτουν φρεσκάδα και πλούσια αρώματα. Ξεκίνησαν λευκά, ξεχώρισαν και
σύντομα έγιναν και ροζέ και ερυθρά. Κέρδισαν τις προτιμήσεις των καταναλωτών και
διακρίνονται για την ποιότητα τους, την καθαρότητα της γεύσης τους και τα ξεχωριστά
αρώματά τους. Τα δραμινά κρασιά αφήνουν θετικές εντυπώσεις και μια επίγευση
που αποτυπώνεται στη γευστική μνήμη του καταναλωτή. Το κατάλληλο κλίμα και οι
γεωμορφολογικές συνθήκες έχουν ευνοήσει τους αμπελώνες και έχουν συνθέσει
ένα μοναδικό «terroir», δηλαδή το σύνολο των χαρακτηριστικών που καθιστούν έναν
αμπελώνα μοναδικό και μαζί με το μεράκι των οινοπαραγωγών έχουν συντελέσει
στην αναγνωρισιμότητα των κρασιών.
Μέσα σε λίγο σχετικά διάστημα η περιοχή έχει χαρακτηρισθεί από τους ειδικούς
εξαιτίας της επιτυχίας του Sauvignon Blanc σαν το Marlborough της Ελλάδας ή το
ελληνικό Bordeaux λόγω της επιτυχίας των κοσμοπολίτικων ποικιλιών Cabernet
Sauvignon και Merlot. Οι Δραμινοί οινοποιοί έχουν αρχίσει να παράγουν πια κρασί
και με ελληνικές ποικιλίες, όπως από Ασύρτικο, Μαλαγουζιά, Αγιωργίτικο, Λημνιό
drinking of wine accompanied by the sounds of the lyre, the bagpipes and
the tambourine or daire, with wedding reenactments, or in other variations,
drive away the “evil” spirits and restore order, and the god is ever present
through the wine that flows abundantly, through the dance in the squares
and alleys...
Through the passage of time, wine is intricately linked to the culture and
history of this place. The cultivation of wine has periodically flourished and
been abandoned, while the turbulent history of the region has also affected
the crops. The use of American rootstocks in viticulture revitalized the vine-
yards of mainland Greece, including in the region of Drama.
Today, Dionysus still resides in Drama and its wider region, on the slopes
of its hills and mountains, and continues to provide ideal conditions for
both international and Greek varieties to produce his gift. Today the wine
of Drama, along with its marbles, is the most famous and award-winning
product of the region.
Drama wine started to flourish in the 1980s and since then it has quickly
dominated the Greek market, while exports are made to many countries. The
wines are fresh, with rich aromas. They started mainly as white, stood out and
soon expanded to ros� and red. They won the preferences of the consumers
and are distinguished for their quality, purity of taste and distinctive aromas.
Drama wines leave a positive impression and an aftertaste that is imprinted
in the consumer’s taste memory. The suitable climate and geomorphological
conditions have favoured the vineyards and have created a unique “terroir”,
i.e. the particular characteristics that a wine can derive from the complete
natural environment that, together with the passion of the wine producers,
contribute to the wines’ recognition.
Within a relatively short time the region has been described by experts
because of the success of Sauvignon Blanc as the Marlborough of Greece, or
as the Greek Bordeaux due to success of the cosmopolitan varieties Cabernet
Sauvignon and Merlot.The winemakers of Drama have begun to produce wine
with Greek varieties such as Assyrtiko, Malagousia, Agiorgitiko, Limnio and
25
Ερυθρόμορφος κωδωνόσχημος κρατήρας (4ου π.Χ. αι.). (ΚΒ)
A red-figure bell krater (4th century BC). (KV)

26
και Μαυροτράγανο, τις οποίες εμφιαλώνουν αυτούσιες ή σε χαρμάνια με τις ξένες.
Άλλες ποικιλίες που καλλιεργούνται είναι Semillon, Chardonnay, Cabernet Franc,
Trebbiano, Malvasia, Nebbiolo, Tempranillo, Syrah καθώς και οι ελληνικές Βιδιανό,
Μαυρούδι, Λημνιώνα, Ξυνόμαυρο, Μαυροδάφνη κ.ά.
Η περιοχή διεκδικεί πια με τον δοκιμασμένο και πετυχημένο επί τρεις δεκαετίες
συνδυασμό των ποικιλιών Ασύρτικο και Sauvignon Blanc μια Προστατευόμενη
Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ) οίνου για τα λευκά κρασιά της και το συνδυασμό
Cabernet, Merlot και Αγιωργίτικο για τα ερυθρά.
Ο Δραμινός συναρπαστικός αμπελώνας, με έκταση πάνω από 5.700 στρέμματα, έχει
το μοναδικό πλεονέκτημα να είναι η μόνη οινική περιοχή στην Ελλάδα με ποιοτική
ισορροπία λευκών και κόκκινων κρασιών, ενώ την ίδια στιγμή διαθέτει εντυπωσιακά
από άποψη αρχιτεκτονικής οινοποιεία, με σύγχρονες τεχνολογικές εγκαταστάσεις.
Κάποια οινοποιεία είναι μεγάλα και εντυπωσιακά με εκτάσεις χιλιάδων τετραγωνικών
μέτρων, αρκετά είναι επισκέψιμα, και υπάρχουν και άλλα μικρότερα, ενώ χρόνο με
το χρόνο ανοίγουν και άλλα, όλα με ενδιαφέρουσες ετικέτες και ορισμένα από τα
πιο εμβληματικά ελληνικά κρασιά. Ο ανταγωνισμός λειτουργεί θετικά, ανεβάζει την
ποιότητα και το Δραμινό κρασί δεν απογοητεύει όποιον το επιλέγει...
Την ίδια στιγμή, έντονη είναι και η παράδοση της απόσταξης τσίπουρου από τα
οινοποιεία αλλά και τα αποστακτήρια που παράγουν ποιοτικό τελικό προϊόν. Στα
χωριά της Δράμας από Οκτώβρη μέχρι Δεκέμβρη στα καζάνια της, μέσα σε γιορτινή
ατμόσφαιρα και στα αρώματα της απόσταξης, παράγεται το «δάκρυ» της αμπέλου και
τιμάται η μακραίωνη παράδοση της παραγωγής του τσίπουρου.
Πολλοί κάτοικοι της περιοχής παράγουν επίσης ερασιτεχνικά δικό τους κρασί και
τσίπουρο και το μεράκι έχει οδηγήσει κάποιους από αυτούς να ιδρύσουν τη «Λέσχη
φίλων της αμπέλου και της ερασιτεχνικής παραγωγής οίνου» που έχει να κάνει με τη
βελτίωση-ανάπτυξη των ποικιλιών αμπέλου, καθώς και την παραγωγή οίνου.
Μέσα σε όλα αυτά οι παραδόσεις συνυφασμένες με τα αρώματα και τις γεύσεις των
προϊόντων της περιοχής, δημιουργούν ένα πολύχρωμο μωσαϊκό. Η επινοητικότητα
και η μακραίωνη παράδοση των κατοίκων έχει δημιουργήσει σπάνιες γεύσεις –
συνώνυμες του λαϊκού μας πολιτισμού. Ιστορία, πολιτισμός, γαστρονομία, και φυσικά
Mavrotragano, which they bottle pure or in blends with foreign ones. There
are some other foreign varieties, including Semillon, Chardonnay, Cabernet
Franc, Trebbiano, Malvasia, Nebbiolo, Tempranillo, and Syrah, as well as
Greek ones such as Vidiano, Mavroudi, Limniona, Xinomavro, Mavrodafni, etc.
The region now claims a Protected Designation of Origin (PDO) for its white
wines with the combination of Assyrtiko and Sauvignon Blanc varieties,
successful for three decades, and the combination of Cabernet, Merlot and
Agiorgitiko for its red wines.
The fascinating vineyards of Drama, with a total area of around 570 hectares,
has the unique advantage of being the only wine region in Greece with a
qualitative balance of white and red wines, while at the same time hosting
impressive wineries in terms of architecture, with modern technological
facilities. Some wineries are large with areas of thousands of square metres,
several open to visitors, some are smaller, while year after year new ones
appear, all with unique labels and some of the most emblematic Greek wines.
Competition works positively, improving quality, so that the Drama wine does
not disappoint those who select it....
At the same time, there is a strong tradition of tsipouro distillation by winer-
ies and distilleries that produce a quality product. In the villages of Drama,
from October until December, the “tear” of the vine is produced in the caul-
drons, in a festive atmosphere suffused by the aromas of distillation, and the
long tradition of tsipouro production is honoured.
Many inhabitants of the area also produce their own wine and tsipouro as
amateurs, and their passion has led some of them to found the “Friends of
Vine and Amateur Wine Production Club”, aiming at the improvement and
development of vine varieties and wine production.
The local traditions intertwined with the aromas and flavours of the area’s
products, create a colourful mosaic. The resourcefulness and long-standing
traditions of the inhabitants have created rare flavours - synonymous with
our popular culture. History, culture, gastronomy, and of course the unique
27
το μοναδικό κρασί συνθέτουν τη Γεύση του τόπου. Γιατί τι είναι Γεύση; Η Γεύση είναι
Μνήμη, είναι Πολιτισμός.
Ένας φιλόδοξος ετήσιος θεσμός, η «ΔραμΟινογνωσία», γεννήθηκε το 2014, διορ-
γανώνεται από την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, μέσω της
Περιφερειακής Ενότητας Δράμας και έχει πρωταγωνιστή τον οίνο. Μέσα από την
διοργάνωσή του επιδιώκεται, η ενίσχυση της ευρύτερης περιοχή ως Κέντρου
Πολιτισμού Οίνου και Γεύσης, καθώς αποτελεί τόπο με πλούσιο πολιτιστικό από-
θεμα γεύσεων και εθίμων, αλλά και έδρα επιχειρήσεων οίνου και τροφίμων με
πανελλήνια προβολή. Την τελευταία εβδομάδα του Μαΐου, η Περιφερειακή Ενότητα
Δράμας γιορτάζει, τα οινοποιεία ανοίγουν τις πόρτες τους, διοργανώνονται γιορτές,
συναυλίες, βιωματικά εργαστήρια γευσιγνωσίας, αλλά και επιστημονικές ημερίδες
σε συνεργασία με το τοπικό Πανεπιστημιακό Τμήμα «Αγροτικής Βιοτεχνολογίας και
Οινολογίας», με σκοπό να συνδεθεί και η παραγωγή με την εκπαίδευση και την επι-
στήμη. Πλήθος εθελοντών μετέχουν στη διοργάνωση, κυρίως φοιτητές Οινολογίας,
αλλά και πολιτιστικοί σύλλογοι του Νομού και όλοι οι Δήμοι, Επαγγελματικοί φορείς
και πάνω από όλα οι ίδιοι οι οινοπαραγωγοί που προσφέρουν άφθονο ποιοτικό
κρασί στους επισκέπτες.
Σκοπός του θεσμού της «ΔραμΟινογνωσία» είναι να αξιοποιήσει το κύρος των προ-
ϊόντων της Δράμας και να τοποθετήσει την περιοχή, γευστικά αλλά και τουριστικά,
στη θέση που της αξίζει, δημιουργώντας φήμη, αναγνωρισιμότητα, ανταγωνιστικότητα,
επισκεψιμότητα, θέσεις εργασίας, νέα επιχειρηματικότητα, επενδύσεις και κερδοφορία
για όλους τους «μετόχους» του τόπου. Επιδιώκεται να χτιστεί μια διακριτή και σαφή
ταυτότητα των προϊόντων της, που θα προβάλλεται με συνέπεια και συνέχεια σε όλα
τα κανάλια επικοινωνίας, από όλους τους φορείς σε κάθε ευκαιρία σε βάθος χρόνου,
με οργανωμένο σχέδιο μάρκετινγκ και επικοινωνίας.
Η «ΔραμΟινογνωσία» δεν είναι άλλη μια γιορτή, είναι η προσπάθεια να γίνει γνω-
στή η άγνωστη σε πολλούς Δράμα με οδηγό τον Οίνο και τις Γεύσεις της, είναι η
προσπάθεια της τοπικής κοινωνίας να ενισχύσει την πρωτογενή της παραγωγή, τις
επιχειρήσεις στο χώρο της παραγωγής οίνου, αλλά και τις επιχειρήσεις εστίασης και
διαμονής, ώστε να αντεπεξέλθουν στη σύγχρονη πραγματικότητα.
28
wine make up the Taste of the place. For what is Taste? Taste is Memory, it
is Culture.
An ambitious annual event, the “DramOinognosia” (Drama Wine Tasting),
born in 2014, is organized by the Region of Eastern Macedonia and Thrace,
through the Regional Unit of Drama with wine as its protagonist. The goal
of this event is to strengthen the wider region as a Centre of Wine and Taste
Culture, as it is a place with a rich cultural heritage of flavours and customs,
but also a centre of wine and food businesses with nationwide visibility.
During the last week of May, the Regional Unit of Drama celebrates, the
wineries open their doors, festivals, concerts, experiential tasting workshops
and scientific workshops are held in cooperation with the local University
Department of Agricultural Biotechnology and Oenology, in order to con-
nect production with education and science. Many volunteers participate in
the event, mainly students of Oenology, but also cultural associations of the
prefecture and all the Municipalities, professional bodies and, above all, the
wine producers themselves who offer plentiful quality wine to the visitors.
The goal of “DramOinognosia” is to exploit the prestige of Drama’s prod-
ucts and place the region, both in terms of taste and tourism, in the position
it deserves, creating reputation, recognition, visibility, competitiveness, jobs,
and encouraging young entrepreneurship, investment and profitability for
all the “shareholders” of the land. It seeks to build a distinct and clear iden-
tity for its products, which will be consistently and continuously promoted
across all communication channels, by all stakeholders at every opportunity
over time, with an organised marketing and communication plan.
“DramOinognosia” is not just another celebration; it is the effort to acquaint
with Drama those that do not know it, the effort of the local community to
strengthen its primary production, the businesses in the field of wine mak-
ing, but also the restaurant and accommodation businesses, in order to cope
with modern reality.
Το Πάρκο των Πηγών Αγίας Βαρβάρας, το σήμα κατατεθέν της Δράμας που σφράγισε διαχρονικά την ταυτότητα της πόλης. Στο βάθος ο λόφος του Κορυλόβου. (ΝΚ)
The Park around the Springs of Agia Varvara is the trademark of Drama that has stamped the identity of the city over time. In the background the hill of Korylovos. (ΝΚ)

29
 Δράμα. Το βόρειο τμήμα της πόλης. (ΣΒ)
Drama. The northern part of the city. (SV)

30
Το μπρούντζινο άγαλμα της Νίκης της Δράμας στην αρχή της «ανάπλασης» στο νότιο τμήμα της πόλης. (ΝΚ)
The Victory of Drama, a bronze statue of at the beginning of the “redevelopment” in the southern part of the city. (NK)

31
 (ΣΣ / SS)
(NK)

Σοκάκια της Δράμας. / Alleys in the city.

Διπλανή σελίδα: Το Πάρκο των Πηγών Αγίας Βαρβάρας αποτελεί έναν εξαιρετικό υδροβιότοπο και έναν πανέμορφο
χώρο αναψυχής, περίπου 60 στρεμμάτων, στην καρδιά της πόλης, που οι Δραμινοί απολαμβάνουν καθημερινά. (ΝΚ)
Facing Page: The Agia Varvara Springs Park is an excellent wetland and a beautiful recreational area of about 6 hectares
in the heart of the city, enjoyed on a daily basis by its people. (ΝΚ)
32
33
Αριστερά: Το κτίριο του καφενείου «Ελευθερία». Χτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα (1906-1907) από την
ελληνική κοινότητα Δράμας και στέγασε την Ελληνική Λέσχη. Αποτελεί ένα από τα εξαιρετικά δείγματα
της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της πόλης με μεγάλη ιστορική σημασία. (ΣΣ) Δεξιά: Το Αρχοντικό του
Παμπούκα, διευθυντή της Αμερικανικής εταιρείας καπνού Standard. Διώροφη κατοικία με ιδιαίτερο ιστορικό
και αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. (ΣΣ)
34
Left: The building of the caf� “Eleftheria”. It was built at the beginning of the 20th century (1906-1907)
by the Greek Community of Drama and housed the Greek Club. It is one of the outstanding examples of
the city’s architectural heritage with great historical significance. (SS) Right: The mansion of Pamboukas,
once manager of the American tobacco company Standard. A two-storey house of particular historical and
architectural interest. (SS)
Αριστερά: Λεπτομέρεια του εμβληματικού για τη Δράμα κτιρίου της οικίας Τζήμου (Ταξιαρχία).
Κατασκευάστηκε από τον Αυστριακό μηχανικό Konrad Von Vilas μεταξύ των ετών 1923 και 1925, για να χρη-
σιμοποιηθεί ως κατοικία της οικογένειας του καπνεμπόρου Ανδρέα Τζήμου. Η αρχιτεκτονική του κτίσματος
αποτελεί παράδειγμα των εκλεκτικιστικών τάσεων που επικράτησαν κατά την περίοδο του μεσοπολέμου στην
Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία. (ΣΣ) Δεξιά: Λεπτομέρεια της Οικίας Κλεάνθη Χ. Βογιατζή (1928-1930)
στο Δοξάτο. Από τον εξώστη εκφώνησαν λόγο κατά καιρούς πολιτικοί, όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο
Νικόλαος Πλαστήρας. (ΣΣ)
Left: Detail of the emblematic Tzimos house (Brigade). It was built by the Austrian engineer Konrad Von
Vilas between 1923 and 1925, to be used as a residence for the family of the tobacco merchant Andreas
Tzimos.The architecture of the building is an example of the eclectic trends that prevailed during the inter-
war period in Central and Eastern Macedonia. (SS) Right: Detail of Kleanthis X. Voyatzis house (1928-1930)
in Doxato. On occasion, politicians such as Eleftherios Venizelos and Nikolaos Plastiras made speeches
from this balcony. (SS)
35
Ο αγιασμός των υδάτων στα παγωμένα νερά της λίμνης στην Αγία Βαρβάρα. (ΝΚ)
The consecration in the frozen waters of the lake in Agia Varvara. (ΝΚ)

36
Ονειρούπολη Δράμας. Η πιο ατμοσφαιρική, ελκυστική, πρωτότυπη και ποιοτική χριστουγεννιάτικη γιορτή της Ελλάδας. (ΣΣ)
“Oniroupoli” (Dream City). The most atmospheric, attractive, original and high-quality Christmas celebration in Greece. (SS)

37
Αριστερά: Ο Ιερός Ναός της Αγίας Σοφίας αποτελεί το σημαντικότερο βυζαντινό μνημείο στην πόλη της Left: The Holy Church of Agia Sophia is the most important Byzantine monument in the city of Drama. Its
Δράμας. Η ανέγερσή του τοποθετείται, μαζί με την ανέγερση των τειχών (Δεξιά), στον 10ο αιώνα. (ΣΣ) construction, and that of the city walls (on the right), dates back to the 10th century. (SS)

38
 Λεπτομέρειες εκκλησιαστικής παράδοσης με θέματα από την άμπελο. 1. και 2. Από τον Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Λιβαδάκι
1 2 3 Νευροκοπίου (1866). 3. Από την ερειπωμένη σήμερα Μονή του Αγίου Δημητρίου στο Πανόραμα (Καλαπότι) Προσοτσάνης. (ΣΣ)
Details of religious tradition with vine themes. 1. and 2. From the Church of the Assumption of the Virgin Mary at Livadaki, Nevrokopi
(1866). 3. From the now ruined Monastery of St. Demetrios in Panorama (Kalapoti) of Prosotsani. (SS)

39
Το τοπίο από την κορυφή του υψώματος της Παναγίας, σε μικρή απόσταση από το Κεφαλάρι. Στον κάμπο The view from the top of the Panagia hill, a short distance from Kefalari. In the plain are visible the
της Δράμας διακρίνονται: το Κεφαλάρι, ο Άγιος Αθανάσιος, το Δοξάτο, η Φτελιά, η Χωριστή και στο βάθος villages of Kefalari, Agios Athanasios, Doxato, Ftelia, Choristi and in the distance the city of Drama, before
η πόλη της Δράμας, πριν από την κορυφογραμμή που ορίζουν το Φαλακρό (δεξιά) και το Μενοίκιο the ridgeline defined by Mts Falakro (on the right) and Menoikio (on the left). (SV)
(αριστερά). (ΣΒ)

40
Τα τελευταία σπίτια του χωριού Οχυρό, στο λεκανοπέδιο Νευροκοπίου, βρίσκονται λίγα μόλις μέτρα από
το Οχυρό Λίσσε της περίφημης «γραμμής Μεταξά». Στα οχυρά της περιοχής ο Ελληνικός Στρατός πολέμησε
γενναία εναντίον τμημάτων της 72ης Γερμανικής Μεραρχίας στις 6 έως 9 Απριλίου του 1941. Παρά τις λυσ-
σαλέες προσπάθειες και επιθέσεις των εισβολέων, τα οχυρά δεν καταλήφθηκαν και παραδόθηκαν τελικά,
μετά την συνθηκολόγηση της Ελλάδος. (ΣΒ)
The last houses of Ochyro village, in the Nevrokopi basin, located just a few meters from the Lisse
Fortifications, part of the famous “Metaxas line”.The Greek Army fought bravely against the German 72nd
Division in the fortifications of the area on April 6-9, 1941. Despite the violent efforts and attacks of the
invaders, the forts were not captured and were finally surrendered after the capitulation of Greece. (SV)
41
Καλλιέργειες στους Ποταμούς του Δήμου Κάτω Νευροκοπίου, δίπλα στον ποταμό Νέστο. (ΣΒ)
Cropland near the village of Potamoi, belonging to the Kato Nevrokopi Municipality, next to the river Nestos. (SV)

42
Ο κάμπος της Προσοτσάνης κοντά στην περιοχή του Ιερού του Διονύσου. Στο βάθος το Φαλακρό όρος. (ΣΣ)
The plain of Prosotsani near the area of the Sanctuary of Dionysus. In the background Mt Falakro. (SS)

43
Χωριστή. Αμπέλια και άλλες γεωργικές καλλιέργειες. Στο βάθος οι ανατολικές πλαγιές του Φαλακρού όρους. (ΣΣ)
Choristi. Vineyards and other cultivations. In the background the eastern slopes of Mt Falakro. (SS)

44
Ο Κορύλοβος (αριστερά) και το ύψωμα Μαυρουδή (δεξιά) βορείως της πόλης της Δράμας. Στο Βάθος το Παγγαίο όρος. (ΚΒ)
The two hills north of Drama, Korylovos (on the left) and the Mavroudi hill (on the right). In the distance Mt Pangaio. (KV)

45
 Τμήμα του κάμπου της Δράμας. (ΣΣ) / Part of the plain of Drama. (SS)

46
1 2 Συνηθισμένοι επισκέπτες των αμπελώνων. 1. Λαγός (Lepus europaeus). (ΚΒ) 2. Αλεπού (Vulpes vulpes). (ΚΒ) 3. Σκαντζόχοιρος (Erinaceus concolor). (ΣΣ) 4. Νυφίτσα (Mustela nivalis). (ΚΒ)
3 4 Common visitors of the vineyards. 1. European Hare (Lepus europaeus). (ΚV) 2. Red Fox (Vulpes vulpes). (ΚV) 3. Eastern European Hedgehog (Erinaceus concolor). (SS) 4. Least Weasel (Mustela nivalis). (ΚV)

47
 Στο Σπήλαιο Πηγών Αγγίτη βρέθηκαν παλαιολιθικά και παλαιοντολογικά ευρήματα.
Στην μεγαλοπρεπή «Αίθουσα του Τροχού», το μόνο προσβάσιμο τμήμα μέχρι το 1978,
βρέθηκαν τέσσερις εστίες προϊστορικών κτηνοτρόφων, υπολείμματα από πήλινα σκεύη,
εργαλεία, κοσμήματα από θαλασσινά κοχύλια και πήλινα σφενδάμια για την προε-
τοιμασία του νήματος για ύφανση, χρονολογημένα την 4η π.Χ. χιλιετία. Η ανθρώπινη
παρουσία μαρτυρείται μέχρι και τα μεταβυζαντινά χρόνια. Στην κορυφή του λόφου
πάνω από το Σπήλαιο, κτίστηκε οχύρωση στα ύστερα ρωμαϊκά ή βυζαντινά χρόνια. (ΚΒ)
48
The Cave of the Aggitis Springs held Paleolithic and paleontological findings. In the
magnificent “Hall of the Wheel”, the only accessible part until 1978, four hearths of
prehistoric animal farmers, remains of clay utensils, tools, jewellery made of sea shells
and clay spindles for preparing thread for weaving, dating back to the 4th millennium
BC, were found. Human presence is attested until the post-Byzantine period. On the top
of the hill above the Cave, a fortification was built in the late Roman or early Byzantine
years. (KV)
 1. Κάτω Νευροκόπι. Το λεκανοπέδιο είναι γνωστό για τα προϊόντα (πατάτες, φασόλια) που παράγει. (ΣΣ) 2. Πατατοχώραφα στο λεκανοπέδιο Κάτω
1 2 3 Νευροκοπίου. Η καλλιέργεια της πατάτας εμφανίζεται στο λεκανοπέδιο Κάτω Νευριοκοπίου στα μέσα της δεκαετίας του 1920. (ΣΣ) 3. Καλλιέργεια του
ηλίανθου στον κάμπο της Δράμας. Ο ηλίανθος καλλιεργείται με κύριο σκοπό την παραγωγή βιοκαυσίμων (biodiesel), βάσει της κοινοτικής οδηγίας
2030/30ΕΚ, που προωθεί την διείσδυση των βιοκαυσίμων, ως ανανεώσιμα καύσιμα, με στόχο την σταδιακή υποκατάσταση του συνολικού diesel. (ΣΣ)

1. Kato Nevrokopi.The basin is known for its agricultural products, mainly potatoes and beans. (SS) 2. Potato fields in the Kato Nevrokopi basin. Potato
cultivation started in the basin in the mid of 1920s. (SS) 3. Sunflower fields in the plain of Drama. Sunflower is mainly cultivated for the production
of biofuels (biodiesel), according to the Community Directive 2030/30EC, which promotes the penetration of biofuels as renewable fuels, aiming at
the gradual elimination of diesel. (SS)

49
O Αμπελώνας Πλατανιάς στη σκιά των βουνών της Λεκάνης. (ΚΒ)
The vineyard of Platania in the shadow of the Lekani mountains. (KV)

50
Αριστερά: Η Τυτώ (Tyto alba), το εντυπωσιακό γλαυκόμορφο, είναι επιδημητική στη χώρα μας. Η εικονιζόμενη δείχνει προτίμηση στο οινοποιείο Οινογένεσις. (ΚΒ) Δεξιά: Τσαλαπετεινός (Upupa epops). (ΣΣ)
Left: The impressive Common Barn Owl (Tyto alba), is a permanent resident in our country. This bird shows a preference for the Oinogenesis winery. (KV) Right: Eurasian Hoopoe (Upupa epops). (SS)

51
52
 Στην περιοχή της Δράμας παράγονται οι διάσημοι οίνοι ΠΓΕ Δράμα, ΠΓΕ Αγορά και ΠΓΕ Αδριανή, The Drama area produces the famous PGI wines of Drama, Agora and Adriani, and the local
με τα οινοποιεία να είναι από τα διάσημα της χώρας και η φήμη τους, μέσα από τις εξαγωγές να wineries are among the best known in the country, their reputation spreading even beyond the
ξεπερνά τα ελληνικά σύνορα. (ΣΣ) national borders through exports. (SS)

Διπλανή σελίδα: Ορεινοί αμπελώνες Καταφύτου. Σκαρφαλωμένοι στις πλαγιές του Ορβήλου, φτάνουν σε υψό-
μετρο σχεδόν 900 μέτρων, σε απόσταση τεσσάρων χιλιόμετρων από την ελληνοβουλγαρική μεθόριο. (ΚΒ)
Facing Page: Mountain vineyards near Katafyto. Perched on the slopes of Mt. Orvilos, they reach an altitude of
almost 900 metres, just four kilometres from the Greek-Bulgarian border. (KV)
53
54
 Οι αμπελώνες του νομού Δράμας περιβάλλονται από πλούσιας βιοποικιλότητας φυσικά οικοσυστήματα. Και βιοποικιλότητα στους αμπελώνες και στο έδαφος σημαίνει πιο υγιή και πιο εύρωστα συστή-
1 2 3 ματα. Τυπικά είδη των αμπελώνων: 1. Mελισσουργός ή μελισσοφάγος (Merops apiaster). (ΣΣ) 2. Αμπελουργός (Emberiza melanocephala). (ΚΒ) 3. Χαλκοκουρούνα (Coracias garrulus). (ΚΒ)
The vineyards in the prefecture of Drama are surrounded by natural ecosystems hosting rich biodiversity. Biodiversity in the vineyards and in the soil means healthier and more robust systems.Typical
species of vineyards: 1. Bee-eater (Merops apiaster). (SS) 2. Black-headed Bunting (Emberiza melanocephala). (ΚV) 3. European Roller (Coracias garrulus). (ΚV)

Διπλανή σελίδα: Αμπελώνας Περιχώρας. (ΣΒ)

Facing Page: Τhe Perichora vineyard. (SV)

55
Μενοίκιο όρος. Αμπελώνας Καλής Βρύσης. (ΚΒ) / Mt Menoikio. The Kali Vrisi vineyards. (KV)

56
 Διερχόμενα μεταναστευτικά και επιδημητικά πουλιά στους αμπελώνες της Δράμας: 1. Συκοφάγος (Oriolus oriolus). (ΣΣ) 2. Καλόγερος (Parus major). (ΚΒ) 3. Κοκκινοκεφαλάς (Lanius senator).(ΚΒ)
1 2 3
4. Αετομάχος (Lanius collurio). (ΣΣ) 5. Μαυροκιρκίνεζο (Falco vespertinus). (ΚΒ) 6. Βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus). (ΚΒ)
4 5 6
Migrant and resident birds in the vineyards of Drama: 1. Eurasian Golden Oriole (Oriolus oriolus). (SS) 2. Great Tit (Parus major). (ΚV) 3. Woodchat Shrike (Lanius senator). (ΚV) 4. Red-backed
Shrike (Lanius collurio). (SS) 5. Red-footed Falcon (Falco vespertinus). (ΚV) 6. Common Kestrel (Falco tinnunculus). (ΚV)

57
Τρύγος στον αμπελώνα Περιχώρας. (ΚΒ)
Harvest in the Perichora vineyard. (KV)

58
Αν αναζητάτε πελαργούς στη Δράμα μήνα Αύγουστο, θα τους βρείτε με μεγάλη ευκολία σε ομάδες 20-40 ατόμων ανάμεσα στα αμπέλια της Αγοράς, Αδριανής, Χωριστής. (ΣΣ)
If you are looking for storks in August, you will easily find them, in groups of 20-40 individuals, around the vineyards of Agora, Adriani and Choristi. (SS)

59
Αμπελώνες Αδριανής-Αγοράς. Η περιοχή από όπου ξεκίνησε η σύγχρονη Δραμινή αμπελοκαλλιέργεια. Το terroir The vineyards of Adriani-Agora. This is the area where modern viticulture of Drama began. The terroir
της περιοχής οδήγησε στη δημιουργία εκτεταμένων αμπελώνων και στην ίδρυση σύγχρονων οινοποιείων. of the area led to the creation of extensive vineyards and the establishment of modern wineries. The
Οι ποικιλίες που καλλιεργούνται είναι: Sauvignon Blanc, Semillon, Ugni Blanc, Chardonnay, Grenache Rouge, varieties grown here are: Sauvignon Blanc, Semillon, Ugni Blanc, Chardonnay, Grenache Rouge, Cabernet
Cabernet Sauvignon, Cabernet Franc, Merlot, Syrah, Sangiovese, Ασύρτικο, Μοσχάτο και Μαυρούδι. (ΚΒ) Sauvignon, Cabernet Franc, Merlot, Syrah and Sangiovese, Assyrtiko, Muscat and Mavroudi. (KV)

60
Αμπελώνες Περιχώρας, στη νοτιοανατολική πλευρά του Μενοικίου όρους, όπου κυρίως καλλιεργείται το Αγιωργίτικο, η γνωστή ποικιλία της Νεμέας. (ΣΒ)
In the Perichora vineyards, on the southeastern side of Mt Menoikio, the main cultivation is the Agiorgitiko, the well-known variety of Nemea. (SV)

61
Φιδαετός (Circaetus gallicus). Καλοκαιρινός επισκέπτης της περιοχής Κυργίων-Αδριανής. (ΝΠ)
Short‑toed Snake Eagle (Circaetus gallicus). Summer visitor in the area of Kyrgia-Adriani. (NP)

62
 Ένας νέος αμπελώνας δημιουργείται στην περιοχή μεταξύ του Κορυλόβου και του ρέματος Καλλιφύτου. (ΣΒ)
A new vineyard is developed in the area between the eastern part of Korylovos and the Kallifytos stream. (SV)

63
Σχεδόν το 50% της έκτασης του νομού Δράμας καλύπτεται από εκτεταμένα δάση. (ΣΣ)
Almost 50% of the area of the prefecture of Drama is covered by extensive forests. (SS)

64
Δάσος Φρακτού. Η πλέον επιβαλλόμενη επίσκεψη από όλα τα δασικά οικοσυστήματα της Ελλάδας. (ΣΣ)
The Forest of Frakto. The primary “must see” forest ecosystem in Greece. (SS)

65
Δάση οξιάς στα ορεινά της Δράμας. (ΚΒ)
Beech forests in the mountains of Drama. (KV)

66
Αριστερά: Δάσος Ελατιάς. Πουθενά αλλού στην Ελλάδα δεν εντοπίζονται παραγωγικότερα δάση ψυχροβίων κωνοφόρων (ερυθρελάτης και δασικής πεύκης). (ΣΣ) Δεξιά: Υλοτομία οξιάς. (ΣΣ)
Left: Elatia Forest. These are most productive forests of boreal coniferous trees (Norway Spruce and Scots Pine) in Greece. (SS) Right: Harvesting Beech. (SS)

67
Στην περιοχή της ορεινής Δράμας απαντώνται χαρακτηριστικά δάση της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης, όπως της δασικής πεύκης, της ερυθρελάτης και της σημύδας. (ΚΒ)
The mountains of Drama host forests that are typical of Central and Northern Europe, such as those of Scots Pine, Norway Spruce and Birch. (KV)

68
1 2 3
Τα εικονιζόμενα φυτά απαντώνται μόνο στην περιοχή της Οροσειράς της Ροδόπης και πουθενά αλλού στον κόσμο. 1. Soldanella rhodopaea. (ΚΒ) 2. Lilium
rhodopeum. (ΚΒ) 3. Haberlea rhodopensis. (ΚΒ) 4. Seseli rhodopeum. (ΚΒ) 5. Pulsatilla halleri subsp. rhodopaea. (ΚΒ) 6. Lathraea rhodopea. (ΚΒ)
4 5 6
These plants are found only in the area of the Rhodope Mountains and nowhere else in the world. 1. Soldanella rhodopaea. (ΚV) 2. Lilium rhodopeum. (ΚV)
3. Haberlea rhodopensis. (ΚV) 4. Seseli rhodopeum. (ΚV) 5. Pulsatilla halleri subsp. rhodopaea. (ΚV) 6. Lathraea rhodopea. (ΚV)

69
Μονότοξο γεφύρι στο Βαθύρεμα (στο βόρειο κεντρικό τμήμα του νομού Δράμας). (ΣΣ)
A single arch bridge in Vathirema (in the north-central part of the prefecture of Drama). (SS)

70
 Τυπικοί εκπρόσωποι μεσευρωπαϊκής και βορειοευρωπαϊκής πανίδας, που εμφανίζονται στα δάση της Ελατιάς, του Φρακτού, της Μαγούλας, του Λεπίδα. 1. Μαύρος δρυο-
1 2
κολάπτης (Dryocopus martius). (ΝΠ) 2. Αιγωλιός (Aegolius funereus). (ΝΠ) 3. Σπουργιτόγλαυκα (Glaucidium passerinum). (ΚΒ) 4. Αγριόκουρκος (Tetrao urogalus). (ΚΒ)
3 4
Typical representatives of central and northern European fauna, appearing in the forests of Elatia, Frakto, Magoula, and Lepidas. 1. Black Woodpecker (Dryocopus mar-
tius). (NP) 2. Tengmalm’s Owl (Aegolius funereus). (NP) 3. Eurasian Pygmy owl (Glaucidium passerinum). (ΚV) 4. Western Capercaillie (Tetrao urogalus). (KV)

71
Ποταμοί. Ο ποταμός Νέστος συναντά τον ποταμό Δεσπάτη. Στο βάθος η οροσειρά της Ροδόπης. (ΣΣ)
The village of Potamoi. The Nestos meets the Despatis river. In the background the mountain range of Rhodope. (SS)

72
Ο ποταμός Νέστος χωρίζει τις βόρειες πλαγιές του Φαλακρού όρους από τα βουνά της οροσειράς Ροδόπης. (ΚΒ)
The river Nestos separates the northern slopes of Mt Falakro from the Rhodope Mountains. (KV)

73
Ο καταρράκτης του Λεπίδα. (ΚΒ)
The waterfall of Lepidas. (KV)

74
Αριστερά: Δάσος Φρακτού. Ο τρίτος και επιβλητικότερος καταρράκτης του Αχλαδορέματος. (ΚΒ) Δεξιά: Περιοχή Διποτάμων. Ο καταρράκτης της Βαρβάρας. (ΚΒ)
Left: Frakto Forest. The third and most imposing waterfall of Achladorema. (KV) Right: Dipotama. Agia Varvara waterfall. (KV)

75
Αριστερά: Ποικιλότητα και άγριο τοπίο, δύο από τα χαρακτηριστικά του Φαλακρού όρους. Διαθέτει ποι- Left: Diversity and wild landscape, two of the characteristics of Mt Falakro, which hosts a variety of forests
κιλία δασών και θαμνώνων, εκτεταμένα υποαλπικά λιβάδια με πλούσια χλωρίδα και πανίδα, αλλά και τις and shrublands, extensive subalpine meadows with rich flora and fauna, and the highest peaks of East
ψηλότερες κορυφές της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. (ΣΣ) Δεξιά: Ερυθρελάτη, δέντρο εμβληματικό Macedonia and Thrace. (SS) Right: The Norway Spruce is emblematic for Drama, as this is its only area of
για τη Δράμα, καθώς είναι η μοναδική περιοχή εμφάνισης του είδους στην Ελλάδα. (ΚΒ occurrence in Greece. (KV)

76
1 2 3
Στη Δράμα, η τοπογραφική και γεωμορφολογική ποικιλότητα, η γεωγραφική θέση, η γεωλογική
σύσταση και ιστορία, δημιούργησε μια μοναδική ποικιλία οικοσυστημάτων, όπου εντοπίζεται το
4 5 6 μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής χλωρίδας. Σπάνια και ενδημικά, προστατευόμενα και εντυπω-
σιακά φυτά των ασβεστολιθικών βουνών της περιοχής (Όρβηλος, Φαλακρό, Μενοίκιο): 1. Dryas
octopetala. (ΚΒ) 2. Orchis militaris. (ΚΒ) 3. Crocus orphei. (ΚΒ) 4. Dactylorhiza macedonica.
(ΚΒ) 5. Iris variegata. (ΚΒ) 6. Viola delphinantha. (ΚΒ)
The geomorphological peculiarities, the geographical location, the geological composition
and evolution, created a unique variety of ecosystems in Drama, which hosts a large part of
the Greek flora. Rare and endemic, protected and impressive plants of the limestone moun-
tains of the region (Orvilos, Falakro, Menoikio): 1. Dryas octopetala. (ΚV) 2. Orchis militaris.
(ΚV) 3. Crocus orphei. (ΚV) 4. Dactylorhiza macedonica. (ΚV) 5. Iris variegata. (ΚV) 6. Viola
delphinantha. (ΚV)
77
Πρωινή ομίχλη κοντά στον ποταμό Νέστο. Η περιοχή της Δράμας αποτελεί βιογεωγραφικό όριο μετάβασης από την μεσογειακή προς την ηπειρωτική περιοχή, με αποτέλεσμα το προνόμιο υψηλής βιοποικιλότητας. (ΣΣ)
Morning fog near the Nestos river. The region of Drama is a biogeographical boundary of transition from the Mediterranean to the Continental area; this endows it with the privilege of high biodiversity. (SS)

78
Ο ποταμός Νέστος. (ΚΒ)
The river Nestos. (KV)

79
Δάσος Φρακτού. Τα βράχια της περιοχής του Αχλαδοχωρίου. (ΚΒ)
Frakto Forest. The rocks of Achladochori. (KV)

80
Χρυσαετός (Aquila chrysaetos). Επιβλητικός στο πέταγμα του, σαν να έχει υπό τις εντολές του τον αέρα. (ΚΒ)
Golden Eagle (Aquila chrysaetos). A majestic flyer that seems to command the wind. (KV)

81
Ο αρχαιολογικός χώρος της Καλής Βρύσης βρίσκεται 25 χλμ από το ομώνυμο χωριό και δεσπόζει σε όλη την κοι-
λάδα του ποταμού Αγγίτη, σε ένα φυσικό πλάτωμα - πέρασμα ανάμεσα στα βουνά του Μενοικίου και του Φαλακρού,
κοντά στο σπήλαιο του Αγγίτη. Η θέση «Μικρή Τούμπα» γνωστή στους ντόπιους και ως «Κονάκι του Βάκχου»
ανασκάφηκε τα έτη 1991-93 και αποκάλυψε μνημειακό κτίριο προσεγμένης τοιχοδομίας, με τρεις κύριες περιοχές
εσωτερικά και κύρια είσοδο στο Βορρά. Εσωτερικά βρέθηκαν ειδώλια, φαλλικό αγγείο, πινάκια χοών, τελετουργικά
αγγεία και μικροευρήματα που σχετίζονται με τη λατρεία του Διονύσου που χρονολογούνται όλα στο τέλος του 4ου
με αρχές 3ου π.Χ. αιώνα. Πιθανόν στο χώρο της εστίας διεξάγονταν τα Αγροτικά Διονύσια. Η καταστροφή του ιερού
ίσως προήλθε από τους Γαλάτες, οι οποίοι πέρασαν από την περιοχή, μετά τη μάχη της Λυσιμάχειας κατά την οποία
νικήθηκαν το 277 π.Χ. από τον Αντίγονο Γονατά. Η κεφαλή του Διονύσου ρωμαϊκής εποχής που ανακαλύφθηκε
στην περιοχή της Χαριτωμένης λίγα χιλιόμετρα πιο εκεί, μαρτυρά τη λατρεία του θεού και στα επόμενα χρόνια. (ΣΒ)
82
The archaeological site of Kali Vrisi is located 2.5 km from the homonymous village and domi-
nates the entire valley of the river Aggitis, on a natural plateau - a passage between Mts Menoikio
and Falakro, near the cave of Aggitis. The site “Mikri Toumba” known to the locals as “Konaki of
Bacchus” was excavated in 1991-93 and revealed a monumental building of well-constructed
masonry, with three main internal areas and a main entrance to the north. Inside, figurines, a phallic
vase, choir pots, ritual vessels and small artifacts related to the cult of Dionysus were found, all
dated to the end of the 4th or the beginning of the 3rd century BC. It is probable that the Rural
Dionysia took place here.The building, as the findings indicate, was destroyed at the beginning of
the 3rd century BC. The head of Dionysus, dated to the Roman period, discovered in the area of
Charitomeni a few kilometres away, testifies to the worship of the god in the following years. (SV)
Οι αρχαίοι οικισμοί στην περιοχή της Δράμας χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: σε οικισμούς με ακροπόλεις,
σε ανοχύρωτους οικισμούς και σε φρούρια. Οι οικισμοί με ακροπόλεις εμφανίζονται στις παρυφές της πεδι-
άδας της Δράμας και στις υπώρειες των βουνών της περιοχής, με προγενέστερη κατοίκηση στην προϊστορική
περίοδο. Οι ανοχύρωτοι οικισμοί εντοπίζονται στην πεδιάδα της Δράμας και χρονολογούνται μετά τον 4ο
π.Χ. αιώνα. Τα φρούρια στην ευρύτερη περιοχή της Δράμας είναι οχυρές ακροπόλεις σε κορυφές βουνών που
ελέγχουν συνήθως διαβάσεις. Σημαντικότερες θεωρούνται «οι ακροπόλεις» της Πλατανιάς, που τα μέχρι τώρα
ευρήματα επιβεβαιώνουν την κατοίκηση της ακρόπολης από τη Νεότερη Νεολιθική περίοδο μέχρι και τον 6ο
αι. μ.Χ., της Αδριανής, των Πύργων, των Πηγών του ποταμού Αγγίτη, του Ξηροποτάμου, με κοινό χαρακτηρι-
στικό όλων τον έλεγχο δρόμων και αξιόλογων ποτάμιων περασμάτων προς την ενδοχώρα. Οι οικισμοί της
Δράμας εμφανίζονται στην περιοχή από τα αρχαϊκά χρόνια μέχρι και την Βυζαντινή Περίοδο. (ΣΒ)
The ancient settlements in the area of Drama are divided into three categories: settlements with
citadels (acropolis), unfortified settlements and forts. The settlements with citadels are found along
the periphery of the Drama plain and on the foothills of the region’s mountains, already occupied
in the prehistoric period. The unfortified settlements are located on the plain and date from the 4th
century BC onwards. The fortresses in the wider area of Drama are fortified citadels on mountain
tops that usually control passes. Most important are the citadels of Platania, where the findings so
far confirm occupation from the Late Neolithic period until the 6th century AD, but also those of
Adriani, Pyrgoi, Piges, Aggitis, and Xeropotamos, all controlling roads and principal river crossings to
the hinterland. The settlements of Drama appear in the city’s area from the Archaic period until the
Byzantine period. (SV)
83
 Αριστερό μέρος της φωτογραφίας: Αρχαϊκό μαρμάρινο γλυπτό Διονύσου, που βρέθηκε στη On the left, a marble bust of god Dionysus, found in Drama (first half of the 5th
Δράμα (αʹ μισό 5ου π.Χ. αι.). Γενειοφόρος, φορά χιτώνα και νεβρίδα (δέρμα ελαφιού) με χαρα- century BC). The god wears a chiton and an animal (deer) skin, has a thick beard
κτηριστικούς επάλληλους ελικωτούς βόστρυχους πάνω στο μέτωπο και αρχαιότροπη απόδοση and his long hair forms elegant curls around the forehead. Its origin is attributed to
της κόμης. Η προέλευση του αποδίδεται στο Ιερό του Διονύσου της Δράμας. (ΚΒ) the Sanctuary of Dionysus of Drama. (KV)

84
 1. Μαρμάρινη προτομή του θεού Διονύσου, που βρέθηκε στη Δράμα και χρονολογείται στο 2ο
1 2 3
μ.Χ. αιώνα. Ο Θεός απεικονίζεται γενειοφόρος, στεφανωμένος με ταινία, τη λεγόμενη «μίτρα» και
στεφάνι πλεγμένο από κισσό και κληματίδα με σταφύλια. Φέρει δορά ζαρκαδιού, τη «νεβρίδα» στον
αριστερό ώμο. (ΚΒ) 2. Μαρμάρινη προτομή του θεού Διονύσου ρωμαϊκών χρόνων που παριστάνει
το θεό πωγωνοφόρο από την ευρύτερη περιοχή της Καλής Βρύσης (Χαριτωμένη). Προέρχεται από
τοπικό εργαστήρι. (ΚΒ) 3. Κεφαλή Διονύσου. Βρέθηκε στον Καλαμώνα. Ο θεός απεικονίζεται ως
νέος αγένειος με το χαρακτηριστικό στεφάνι από φύλλα κισσού (2ος αιώνας μ. Χ.). (ΚΒ)
1. Marble bust of god Dionysus, found in Drama. The god is depicted bearded and
crowned with a ribbon called “mitra” and a wreath of ivy-leaves and a vine with grapes.
The god has an animal (deer) skin thrown over his left shoulder. (2nd century AD).
(KV) 2. Roman marble bust of Dionysus, representing the god bearded, from the area of
Kali Vrisi (Charitomeni), probably originating from a local workshop. (KV) 3. Head of
Dionysus. Found in Kalamonas.The god is depicted as a young beardless man, crowned
with the characteristic wreath of ivy-leaves (2nd century AD). (KV)
85
86
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΦΙΛΙΠΠΩΝ,
Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Η αρχαία πόλη των Φιλίππων ιδρύθηκε στις παρυφές των ελών που κάλυπταν το νοτιοανατολικό τμήμα της
πεδιάδας της Δράμας. Την ίδρυσαν αρχικά οι Θάσιοι (360 π.Χ) με την ονομασία «Κρηνίδες», ενώ το (365 π.Χ.)
περνάει στην κυριαρχία του Φιλίππου του Βʹ που της δίνει το όνομα «Φίλιπποι». Η αρχική φάση του αρχαίου
θεάτρου στο οποίο διοργανώνεται το Φεστιβάλ Φιλίππων σήμερα με τα τείχη της πόλης, ανάγονται στα χρόνια
του Φιλίππου Βʹ (μέσα του 4ου αι. π.Χ.). Η πόλη γνώρισε ιδιαίτερη ακμή στα ελληνιστικά χρόνια και πέρασε
στη Ρωμαϊκή κυριαρχία μετά μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ. Στο 42 π.Χ., στη μάχη των Φιλίππων, συγκρούστη-
καν οι ρωμαϊκές στρατιές των δημοκρατικών Μάρκου Ιούνιου Βρούτου και Γάιου Κάσσιου Λογγίνου με αυτές
των οπαδών της Μοναρχίας υπό τον Μάρκο Αντώνιο, τον Οκταβιανό (μετέπειτα Καίσαρα Αύγουστο, πρώτο
Αυτοκράτορα των Ρωμαίων) και τον Λέπιδο. Οι δημοκρατικοί χάνουν τη μάχη και έτσι ξεκινά η αυτοκρατορική
περίοδος της Ρώμης. Στο χώρο τον Φιλίππων στα 49/50 μ.Χ. ιδρύθηκε η 1η χριστιανική εκκλησία στην Ευρώπη
από τον Απόστολο Παύλο. Τα επόμενα χρόνια οι Φίλιπποι γνώρισαν αίγλη. Κατά τον 4ο-6ο μ.Χ αι. ιδρύθηκαν,
στη θέση των ρωμαϊκών κτιρίων, το συγκρότημα του «Οκταγώνου», με τον μητροπολιτικό ναό τον αφιερωμένο
στον Απόστολο Παύλο, καθώς και τρεις μεγαλόπρεπες βασιλικές. Η πόλη αρχίζει να εγκαταλείπεται στις αρχές
του 7ου μ.Χ. αιώνα εξαιτίας μεγάλων σεισμών και επιδρομών. Επιζεί στα βυζαντινά χρόνια, ως οχυρό φρούριο,
για να ερημωθεί τελικά στα τέλη του 14ου αιώνα με την οθωμανική κατάκτηση της περιοχής. (ΚΒ)
ARCHAEOLOGICAL SITE OF PHILIPPI,
UNESCO World Heritage Site.
The ancient city of Philippi was founded on the edge of the marshes that covered the southeastern
part of the plain of Drama. It was originally founded by the Thasians (360 BC) under the name
“Krinides”;in (365 BC) it came under the rule of Philip II, who gave it the name “Philippi”.The initial
phase of the ancient theatre where the Philippi Festival is held today, and the city walls, date back to
the years of Philip II (mid-4th century BC).The city flourished in the Hellenistic period and passed
into Roman rule after the Battle of Pydna in 168 BC. In 42 BC, at the Battle of Philippi, the Roman
armies of the republicans Marcus Junius Brutus and Gaius Cassius Longinus clashed with those of
the monarchists under Marcus Antonius, Octavian (later Caesar Augustus, the first Roman Emperor)
and Lepidus. The republicans lost the battle and thus begun the imperial period of Rome. The
Apostle Paul founded the first Christian church in Europe at Philippi in 49/50 AD. Philippi thrived
In the following years. Between the 4th-6th centuries AD, the “Octagon” complex was founded
at the site of the Roman buildings, with a metropolitan church dedicated to the Apostle Paul, as
well as three magnificent basilicas. Abandonment of the city started in the early 7th century AD
due to major earthquakes and raids. It survived in Byzantine times as a fortified fortress, and was
eventually deserted at the end of the 14th century with the Ottoman conquest of the region. (KV)
87
Ο προϊστορικός χώρος του Ντικιλί Τας χρονολογείται στη Νεολιθική εποχή και την εποχή του Χαλκού.
Υπάρχουν και ενδείξεις κατοίκησης ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, ενώ η κορυφή του στέφεται από
έναν βυζαντινό πύργο.
Η ονομασία «Ντικιλί Τας», προέρχεται από οθωμανική περίοδο, σημαίνει «όρθια πέτρα» και αναφέρεται
στο ρωμαϊκό ταφικό μνημείο του Caius Vibius που βρίσκεται κατά μήκος της Εγνατίας οδού κοντά στην
ανατολική είσοδο της αρχαίας πόλης των Φιλίππων και πολύ κοντά στoν προϊστορικό οικισμό. (ΣΒ)
88
The prehistoric site of Dikili Tas dates to the Neolithic and Bronze Ages. There are also indications of
Hellenistic and Roman occupation, and its top is crowned by a Byzantine tower.
The name “Dikili Tash”, originating from the Ottoman period, means “standing stone” and refers to the
Roman tomb of Caius Vibius, located along the ancient Egnatia road near the eastern entrance of the
ancient city of Philippi and very close to the prehistoric settlement. (SV)
Ερυθρόμορφος κωδωνόσχημος κρατήρας που φέρει διονυσιακή παράσταση. Βρέθηκε σε άριστη κατάσταση μαζί με άλλα ευρή-
ματα στην Προσοτσάνη στο εσωτερικό κιβωτιόσχημης ταφής. Ανάγεται στο 4ο π.Χ. αι. ενώ ο τάφος και τα ευρήματα στον 2ο π.Χ.
αι. Θεωρείται μοναδικός ως σήμερα μεταξύ των ευρημάτων της Δράμας. Στη μια όψη ο θεός παριστάνεται όρθιος, γυμνός με θύρσο
στο χέρι, ενώ στα αριστερά του θεού φτερουγίζει ο Έρωτας κρατώντας τύμπανο στο χέρι, τις δυο μορφές πλαισιώνουν Σάτυροι.
Στην άλλη όψη υπάρχει το ζεύγος Διόνυσου και Αριάδνης που τους πλαισιώνουν δυο σάτυροι. Εκτίθεται στο Αρχαιολογικό
Μουσείο της Δράμας. (ΚΒ)

A red-figure bell krater bearing a Dionysian representation, found in excellent condition along with other finds in Prosotsani
inside a box-shaped burial. It is dated to the 4th century BC, while the grave and other finds to the 2nd century BC. It is consid-
ered unique among finds in the area of Drama. On one side the god is represented standing, naked with a thyrsus in his hands,
while on the left of the god Eros is fluttering, holding a drum in his hand; the two figures are flanked by Satyrs. On the other
side Dionysus and Ariadne are depicted flanked by two Satyrs. It is exhibited at the Archaeological Museum of Drama. (KV)

89
1
1. «ΣΚΗΖΙΣ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΥ/ΕΥΞΑΜΕΝΟΣ ΔΙΟΝΥΣΩΙ», 2ος π.Χ αι. Επίστεψη βάθρου αναθηματι-
3 κού μνημείου επιγραφή στον Διόνυσο, προέρχεται από το Ιερό του Διονύσου της Δράμας. Στην
2 επιγραφή ο αναθέτης Σκήζις, γιός του Ηράκλειτου, εκφράζει ευγνωμοσύνη στον Διόνυσο που
άκουσε την προσευχή του. Το θρακικό όνομα Σκήζις μαρτυρεί την παρουσία Θρακών προγόνων
στην οικογένεια του Ηράκλειτου. (ΚΒ) 2. «ΔΟΡΖΙΛΑΣ ΔΙΟΓΝΗΤΟΥ/ΕΥΞΑΜΕΝΟΣ ΔΙΟΝΥΣΩΙ»,
2ος π.Χ αι. Αναθηματική επιγραφή στον Διόνυσο, προέρχεται από το Ιερό του Διονύσου της
Δράμας. Ο Δορζίλας γιος του Διογνήτου αφιερώνει ενεπίγραφα βάθρο στο θεό. (ΚΒ) 3. «LIB(ERI)
PATR(I) V(OTUM) S(OLVIT) L(IBENS) M(ERITO)/CETRILAS DIVLAE/DIVLAS ET DINIS FILI
(φύλλο κισσού), 2ος μ.Χ αι. Ενεπίγραφη πλίνθος, που προέρχεται από το Ιερό του Διονύσου της
Δράμας. Αναφέρει το αφιέρωμα του Κερτίλλα, γιου του Δίνη και των γιων του Κερτίλλα Διβλά και
Δίνη στο Ρωμαϊκό Θεό Liber Pater, που ταυτίζεται με τον Διόνυσο. (ΚΒ)
90
1. «ΣΚΗΖΙΣ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΥ/ΕΥΞΑΜΕΝΟΣ ΔΙΟΝΥΣΩΙ». A 2nd century BC inscription on the
pedestal of a votive monument to Dionysus, from the Sanctuary of Dionysus in Drama. In the
inscription, the donor, Skizis, son of Heraclitus, expresses gratitude to Dionysus for listening to
his prayer. The Thracian name Skizis testifies to the presence of Thracian ancestors in Heraclitus’
family (ΚV) 2. «ΔΟΡΖΙΛΑΣ ΔΙΟΓΝΗΤΟΥ/ΕΥΞΑΜΕΝΟΣ ΔΙΟΝΥΣΩΙ». A 2nd century dedicatory
inscription to Dionysus, from the Sanctuary of Dionysus in Drama. Dorzilas, son of Diognetus,
dedicates a pedestal to the god in inscription. (ΚV) 3. «LIB(ERI) PATR(I) V(OTUM) S(OLVIT)
L(IBENS) M(ERITO)/CETRILAS DIVLAE/DIVLAS ET DINIS FILI (ivy leaf). A 2nd century AD
Inscribed plinth, coming from the Sanctuary of Dionysus of Drama. It mentions the dedication
of Certillas, son of Dinis, and his sons Divlas and Dinis to the Roman god Liber Pater, who is
identified with Dionysus. (ΚV)
 1. Φαλλικό αγγείο, αβαφής κάνθαρος με υπερυψωμένες ταινιωτές λαβές από την περιοχή του
1 2 3
αρχαιολογικού χώρου της Καλής Βρύσης (Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας) (3ος π.Χ. αι.).
(ΚΒ) 2. Μικρών διαστάσεων πήλινο ομοίωμα ζωόμορφου μασκοφόρου που βρίσκεται στις
προθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας και έχει βρεθεί στον αρχαιολογικό χώρο
της Καλής Βρύσης, πανομοιότυπο με την μεταμφίεση όσων συμμετέχουν στα Δρώμενα που
τελούνται μέχρι και σήμερα τις ημέρες των Θεοφανείων στην Καλή Βρύση (Μπαμπούγερα).
(ΚΒ) 3. Μπαμπούγερος. (ΣΣ)
1. A 3rd century BC phallic vase, an unpainted kantharos with raised banded handles from
the archaeological site of Kali Vrisi (Archaeological Museum of Drama). (ΚV) 2. A small clay
model of a zoomorphic masked man, which was found in the archaeological site of Kali Vrisi,
and is now on display at the Archaeological Museum of Drama. The figure is identical to the
disguise used by the participants in the Festivals that are still performed today on the days of
Epiphany in Kali Vrisi (Babouyera). (ΚV) 3. Babouyeros. (SS)
91
 «Διονυσιακά Δρώμενα»: Στα χνάρια των διονυσιακών τελετών, κατά τη διάρκεια του δωδεκαημέρου
(25/12-8/1) αναβιώνουν παραδοσιακά έθιμα στα χωριά Μοναστηράκι, Ξηροπόταμο, Πετρούσα,
Βώλακα, Πύργοι, Καλή Βρύση και Παγονέρι, αλλά και στην γειτονική Νικήσιανη στο Παγγαίο. Τελετές
παρόμοιου τύπου θεωρούνται: το λαϊκό σατυρικό ευετηριακό δρώμενο των Μωμώγερων, προθεατρικής
μορφής, που τελείται από τους Πόντιους π.χ. στην Καλλίφυτο, τα «Αναστενάρια» της Μαυρολεύκης, πυρο-
βασία στη γιορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, το Κουρμπάνι και ο Καλόγερος στο Καλαμπάκι
και σε άλλα χωριά. Στην Καλή Βρύση στα Μπαμπούγερα, μεταμφιεσμένοι τραγόμορφοι με προβιές και
κέρατα, σείουν κουδούνες για να ξυπνήσουν τη γη, ώστε να καρποφορήσει. Ακολουθούν οργανοπαί-
χτες με νταϊρέδες και γκάιντες. Ο μεταμφιεσμένος Διόνυσος-Βάκχος προτρέπει τους παρισταμένους να
γευτούν κρασί που ρέει άφθονο, ενώ άτομα με τοπικές ενδυμασίες τον πλαισιώνουν. (ΣΣ)
92
“Dionysian Festivals”: in the footsteps of the Dionysian ceremonies, during the Twelve Days (25/12-
8/1) traditional customs are revived in the villages of Monastiraki, Xiropotamos, Petrousa, Volakas,
Pyrgoi, Kali Vrisi and Pagoneri, as well as in neighbouring Nikisiani on Mt Pangaio. Ceremonies of
a similar nature are the Momoyeroi, a popular satirical well-being festival in a pre-theatrical form
performed by the Pontic Greeks e.g. in Kallifyto, the “Anastenaria” (fire-walking) in Mavrolevi on
the feast of Saints Constantine and Helen, as well as the Kourbani and Kalogeros in Kalambaki and
other villages. In Kali Vrisi, during the Babouyera, costumed “goat-men” in sheepskins and horns ring
animal bells to wake up the earth so that it will bear fruit. They are followed by organ players with
tambourines and bagpipes. The disguised Dionysus-Bacchus encourages the audience to taste wine,
which flows abundantly, accompanied by people in local costumes. (SS)
Σε μια αναπαράσταση σατυρικού γάμου, πρωταγωνιστές της πομπής είναι ο γαμπρός, η νύφη, ο κουμπά- In the reenactment of a satyrical wedding, the protagonists of the procession are the groom, the bride, the
ρος, ενώ δεν λείπει το άλογο που μεταφέρει τα προικιά. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την περίοδο της best man, and the horse carrying the dowry. It is worth noting that during the period of Ottoman rule,
Τουρκοκρατίας τα Μπαμπούγερα τρομοκρατούσαν τους Τούρκους φοροεισπράκτορες τρέποντάς τους σε the Babouyera terrified the Turkish tax collectors, making them flee without burdening the locals with
φυγή χωρίς να βαρύνουν τους ντόπιους με το χαράτσι. (ΣΣ) the tax. (SS)

93
Στο Μοναστηράκι, ανήμερα των Θεοφανείων, αναβιώνει ένα τελετουργικό που συνδέεται με τη διονυσιακή
λατρεία και τη γονιμότητα της γης. Ο θίασος του δρωμένου, η Τσέτα, αποτελείται από τους Αράπηδες, τους
Τσολιάδες, τους Παππούδες και τις Γκελίγκες. Οι ήχοι από τις κουδούνες και τα παραδοσιακά όργανα
προσκαλεί τους παριστάμενους να ενωθούν με τους μεταμφιεσμένους στον τελετουργικό χορό. Η γιορτή
κλείνει με την εικονική σπορά για την πολυπόθητη ευκαρπία της γης. (ΣΣ)
94
In Monastiraki, on the day of Epiphany, a ritual associated with Dionysian worship and the fertility of the
earth is revived. The troupe enacting the event, called Tseta, consists of the Arapides, the Tsoliades, the
Pappoudes and the Geliges. The sounds of animal bells and traditional instruments invite the attendees
to join the masqueraders in the ritual dance. The celebration closes with a mock sowing to entice the
coveted fertility of the earth. (SS)
Αράπης Βώλακα. Ο Αράπης είναι βαμμένος με καπνιά από σπιτικό φούρνο, φορά κάπα από δέρμα, An Arapis from Volakas. The Arapis (meaning negro) is painted with soot from the house oven, wears a
καμπούρα στην πλάτη, κουδούνια δύο τύπων (μπατάλια και τσάνουβε) και κρατά στο χέρι ξύλινο σπαθί. leather cape, a hump on his back, two types of bells (called batallia and tsanuve) and holds a wooden sword
Στην μέση έχει κρεμασμένο ένα ξύλινο ρόπαλο, όμοιο με αυτό των Αθηναϊκών Ανθεστηρίων. (ΚΒ) in his hand.A wooden club, similar to that used in the ancient Athenian Anthesteria, hangs at the waist. (KV)

95
Αριστερά: Αράπης Βώλακα. Οι Αράπηδες δρουν κατά ομάδες και την κάθε ομάδα συμπληρώνουν ο Left: An Arapis from Volakas. They act in groups, each group complemented by the Tsousis, a man dressed
Τσαούσης (άντρας ντυμένος παραδοσιακά) και η Νύφη (άντρας ντυμένος με τη γυναικεία παραδοσιακή in traditional costume, and the Nifi (Bride), a man dressed in the female traditional costume. (KV) Right:
φορεσιά). (ΚΒ) Δεξιά: Ξηροπόταμος. Αράπης. (ΣΣ) An Arapis from Xiropotamos. (SS)

Διπλανή σελίδα: Μοναστηράκι. Τα δέρματα που φοράνε πάνω τους οι Τελεστές, τους «μετατρέπουν» σε οπαδούς του Διονύσου, τους Σατύρους. (ΚΒ)
Facing Page: Monastiraki. The skins worn by the enactors transform them into followers of Dionysus, the Satyrs. (KV)

96
97
 Αράπης του Βώλακα. (ΚΒ)
Στα χωριά της Δράμας, τα λατρευτικά δρώμενα του
δωδεκαημέρου λειτουργούν ως ψυχική και ηθική
υποχρέωση στο κοινωνικό σύνολο, που συμμετέχει
με τρόπο βιωματικό. Αποτελούν εστίες διαφύλαξης της
άυλης πολιτισμικής κληρονομιάς και του λαογραφικού
πλούτου της. Σκοπός των εκδηλώσεων είναι η εξασφά-
λιση της ευετηρίας, δηλαδή της καλής χρονιάς, με υγεία
και καρποφορία. Τα μέλη του κάθε θιάσου έχουν ως
κοινό γνώρισμα τη μεταμφίεση με δέρματα ζώων, τις
προσωπίδες ή τα βαμμένα με κάρβουνο πρόσωπα και τις
κουδούνες. Κάθε τελετουργία έχει σημασία και λειτουρ-
γεί αποτροπαϊκά με την ευχή για καλή σοδειά.

An Arapis from Volakas. (ΚΒ)

In the villages of Drama, the ritual festivals of the Twelve
Days function as a mental and moral obligation for the
community, which participates in an experiential way.
They are foci for the preservation of the intangible
cultural heritage and folklore wealth. The purpose of
the festivals is to ensure well-being, i.e. a good year of
health and fruitfulness. The members of each troupe
have in common the disguise with animal skins, masks
or charcoal-painted faces and animal bells. Each ritual
is important and works apotropaically by wishing for a
good harvest.

98
Αράπηδες. Αριστερά: Μοναστηράκι. (ΣΣ) Δεξιά: Πετρούσα. (ΚΒ)
Arapis. Left: At Monastiraki. (SS) Right: At Petrousa. (KV)

99
100
 Μικροί ακόλουθοι της παράδοσης. Αριστερά: Καλλίφυτος. Παλικάρι του Ακρίτα (Μωμόγερος). (ΚΒ) Δεξιά: Βώλακας. Αράπης (ΚΒ).
Young followers of tradition. Left: Akritas Lad (Momoyeros), from Kallifytos. (KV) Right: Arapis from Volakas. (KV)

Διπλανή σελίδα: Παλικάρι του Ακρίτα (Μωμόγερος), Καλλίφυτος. Οι Μωμόγεροι είναι σατυρικό ευετηριακό δρώμενο με προθεατρική μορφή, και είναι το πρώτο λαϊκό δρώ-
μενο αμέσως μετά την Πρωτοχρονιά. Ήρθε με τους Πόντιους πρόσφυγες στις αρχές του 20ού αιώνα στη Δράμα και τελείται με παραλλαγές στην Καλλίφυτο, στην Πλατανιά
και στους Σιταγρούς, αλλά και στο Θρυλόριο Ν. Ροδόπης και έχει πανάρχαιες ρίζες. Κύριο πρόσωπο είναι ο Μωμόγερος ή Κιτί Γοτσάς και θίασος συντελεστών. (ΚΒ)
Facing Page: Akritas Lad (Momoyeros), from Kallifytos. The Momoyeroi is a satirical and well-being festival in a pre-theatrical form, and is the first folk event immediately
after the New Year. It arrived in Drama with the Pontic refugees at the beginning of the 20th century, and is performed with variations in Kallifytos, Platania and Sitagroi,
but also in Thrylorio of the Rhodope prefecture, and has ancient roots. The main character is Momoyeros or Kiti Gotsas with a troupe of actors. (KV)
101
102
 Πρωταγωνιστές στα τοπικά δρώμενα. 1. Νύφη. Συνήθως είναι άντρας ντυμένος με τη γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά (Βώλακας). (ΚΒ) 2. Αράπης (Ξηροποτάμος). (ΣΣ) 3.
1 2 3
Ακρίτας (Καλλίφυτος). (ΚΒ) 4. Μπαμπούγερος (Καλή Βρύση). (ΣΣ) 5. Αράπης (Βώλακας). (ΚΒ) 6. «Μπάμπω» (μαμή). Κύριο πρόσωπο των Μπαμπούγερων (Καλή Βρύση). (ΣΣ)
4 5 6
Protagonists in local events. 1. Nifi (bride). Usually a man dressed in the traditional female costume (Volakas). (KV) 2. Arapis (Xiropotamos). (SS) 3. Akritas (Kallifytos). (KV)
4. Babouyeros (Kali Vrisi). (SS) 5. Arapis (Volakas). (KV) 6. “Babo” (midwife) of the village. Main figure of the Babouyera (Kali Vrisi). (SS)

Διπλανή σελίδα: Αράπης Βώλακα. (ΚΒ) / Facing Page: Arapis from Volakas. (KV)
103
 Στα «Αναστενάρια», το τελετουργικό τυπικό περιλαμβάνει εκστατικό χορό, αρχαϊκή ζωοθυσία και πυροβασία των τελεστών, με ευρύτερο εθιμολογικό πλασίωμα. Το έθιμο προ-
έρχεται από την ΒΑ Θράκη, με κέντρο της εθιμικής εκδήλωσης τα χωριά Κωστί και Μπροντίβο. Το έθιμο το «έφεραν» στη Μαυρολεύκη οι Έλληνες πρόσφυγες με την ανταλλαγή
των πληθυσμών. Η τελετουργία των Αναστεναρίων αρχίζει το απόγευμα της 20ης Μαΐου στο κονάκι, όπου φυλάσσονται και τα «αμανέτια», μαντήλια που θεωρούνται ιερά,
πολύτιμα και προγονικά κειμήλια. Στον ίδιο χώρο, φυλάσσονται και τα αναστενάρικα όργανα, λύρα και νταούλι σήμερα, παλαιότερα και γκάιντα. Κρατώντας σφιχτά τις εικόνες
και τα μαντήλια, οι Αναστενάρηδες πυροβατούν με την συνοδεία ειδικών σκοπών, που τους οδηγούν με εκστατικό μονότονο ρυθμό πάνω στα κάρβουνα που καίνε. (ΚΒ)

In the “Anasternaria” (firewalking festival) the ritual includes an ecstatic dance, archaic animal sacrifice and firewalking by the participants, within a wider traditional custom
framework.The custom originates in northeastern Thrace, specifically the villages of Kosti and Brontivo. It was brought to Mavroleuki by refugees arriving after the exchange
of populations.The Anasternaria ritual begins in the afternoon of May 20, at the konaki (hut), where the “amanetia”, scarves considered sacred, precious and ancestral relics,
are kept. In the same place, the musical instruments are also kept, the lyre and the dowel nowadays, and in the past the bagpipes.The Anastenarides firewalk, holding tightly
the icons and scarves, to the accompaniment of special scores that lead them by an ecstatic monotone on the burning coals. (KV)

104
105
 Από τη Δράμα με τους πλούσιους αμπελώνες, δε θα μπορούσαν να λείπουν τα αποστάγματα. Με παραδοσιακό ή βιομη-
1 2 3
χανικό τρόπο απόσταξης, παράγονται από τα στέμφυλα προϊόντα υψηλής ποιότητας. Η διαδικασία απόσταξης, που γίνεται
συνήθως όλο τον Νοέμβριο, έχει μια τελετουργία, καθώς συγκεντρώνονται οι συμποσιαστές στα «καζάνια», με εκλεκτούς
μεζέδες και παρακολουθούν την παραγωγή. Όταν το γραδόμετρο δείξει τους σωστούς βαθμούς, σημαίνει πως το τσίπουρο
είναι έτοιμο. 1. Το καζάνι του Καλλία στην Καλή Βρύση. (ΓΛ) 2. Το καζάνι του Ουζούνη στην Μικρόπολη. Ο άμβυκας μόλις
έχει ανοίξει. (ΚΜ) 3. Μνήμες από το παρελθόν. Το καζάνι του μπάρμπα Αναγνώστη Σαρρή στο Δοξάτο. (ΓΛ)

Distilled spirits could not be absent from Drama with its rich vineyards. With traditional or industrial distillation, high
quality spirits are produced from the pomace. The distillation process, which usually takes place throughout November,
has a ritual, as the participants gather around the “cauldrons” with tasty delicacies and watch the production. When the
meter shows the appropriate degrees, the tsipouro is ready. 1. The cauldron of Kallias in Kali Vrisi. 2. The cauldron of
Ouzounis in Mikropolis.The pot still has just been opened. 3. Memories from the past.The cauldron of “uncle”Anagnostis
Sarris in Doxato. (YL)

106
Παραδοσιακό Καζάνι Γιώργου Χατζηγεωργίου στην Καλή Βρύση. (ΣΒ)
The tradition al cauldron of George Hadjigeorgiou in Kali Vrisi. (SV)

107
108
109
Τμήμα του αμπελώνα Αδριανής τη χειμερινή περίοδο. (ΣΣ)
Part of the Adriani vineyard in winter season. (SS)

110
Δέσιμο των νέων κληματσίδων στον αμπελώνα Αδριανής. (ΣΣ)
Tying the new vines in the Adriani vineyard. (SS)

111
Τμήμα του αμπελώνα Καλής Βρύσης. Στο βάθος η Προσοτσάνη και οι υπώρειες του Φαλακρού όρους. (ΣΣ)
Kali Vrisi. Part of vineyard. In the background, the village of Prosotsani and the Mt Falakro. (SS)

112
Εργασίες κλαδέματος σε αμπέλι του οινοποιείου Κλωναρίδη. (ΚΒ)
Pruning work in a vineyard of the Klonaridis winery. (KV)

113
Τρύγος στον αμπελώνα Πλατανιάς (Κτήμα Κώστα Λαζαρίδη). (ΣΒ)
Harvesting in the vineyard of Platania (Domaine Costa Lazaridi). (SV)

114
Τρύγος ποικιλίας αμπέλου Μαλαγουζιάς στον αμπελώνα του αγροκτήματος περιοχής Αγγίτη Δ. Προσοτσάνης (Κτήμα Ερυθρού Ρόδου). (ΣΣ)
Harvesting of Malagousia grape variety in the vineyard of the Estate of «Erithrou Rodou» (Red Rose) in the Aggitis area of Prossotsani. (SS)

115
116
 Ο τρύγος των σταφυλιών, ίσως η πιο καθοριστική στιγμή στη διαδικασία της παραγωγής κρασιού. Κατά τη
διάρκεια της περιόδου ωρίμανσης των σταφυλιών, οι οινοποιοί παρακολουθούν στενά την ανάπτυξη των
σταφυλιών για να επιλέξουν την καταλληλότερη ημέρα συγκομιδής στοχεύοντας στην ιδανική ισορροπία
μεταξύ των σακχάρων, της οξύτητας, των τανινών και του αρωματικού χαρακτήρα. (ΚΒ)

The grape harvest, perhaps the most decisive moment in the process of wine production. During the
ripening period, the winemakers closely monitor the development of the grapes in order to choose the
most appropriate harvest day, aiming for the ideal balance between sugars, acidity, tannins and aromatic
character. (KV)

Διπλανή σελίδα: Τρύγος στον Αμπελώνα Καλής Βρύσης (Κτήμα Κώστα Λαζαρίδη). (ΣΒ)
Facing Page: Harvesting in the vineyard of Kali Vrisi (Domaine Costa Lazaridi). (SV)

117
Σκηνές τρύγου. Αριστερά: Από τον αμπελώνα Πλατανιάς (Κτήμα Κώστα Λαζαρίδη). (ΚΒ) Δεξιά: Από τον αμπελώνα Περιχώρας (Κτήμα Παυλίδη). (ΚΒ)
Harvest scenes. Left: From the Platania vineyard (Domaine Costa Lazaridi). (KV) Right: From the Perichora vineyard (Pavlidis Estate). (KV)

118
 Μεταφορά τρύγου από τον αμπελώνα Καλής Βρύσης (Κτήμα Κώστα Λαζαρίδη). (ΚΒ)
Transporting the harvest from the vineyard of Kali Vrisi (Domaine Costa Lazaridi). (KV)

119
120
 Sauvignon Blanc, πριν τη συλλογή. (ΚΒ)
Sauvignon Blanc, before the harvest. (KV)

Διπλανή σελίδα: Τρύγος στον Αμπελώνα Καλής Βρύσης (Κτήμα Κώστα Λαζαρίδη). Συλλογή των ανοιχτών κιβωτίων
συλλογής (τελάρα), τα οποία στη συνέχεια θα συγκεντρωθούν και θα οδηγηθούν από το αμπέλι στο οινοποιείο. (ΣΒ)
Facing Page: Harvesting in the Kali Vrisi vineyard (Domaine Costa Lazaridi). Gathering of open boxes (crates), which will
later be collected and transported from the vineyard to the winery. (SV)

121
Αμπελώνας Περιχώρας. Ο τρύγος στο Κτήμα Παυλίδη ξεκινά αργά το απόγευμα και συνεχίζεται τις νυχτερινές ώρες. (ΚΒ)
Perichora vineyard. Harvesting at the Pavlidis Estate begins in the late afternoon and continues through the night. (KV)
Σταφύλια της ισπανικής ποικιλίας Tempranillo από τον αμπελώνα Περιχώρας. (ΚΒ)
Grapes of the Spanish Tempranillo variety from the Perichora vineyard. (KV)
122
123
 Χειρωνακτικός τρύγος: Αριστερά: Αμπελώνας Καλής Βρύσης (Κτήμα Κώστα Λαζαρίδη). (ΚΒ) Δεξιά: Αμπελώνας αγροκτήματος περιοχής Αγγίτη. Κτήμα Ερυθρού Ρόδου. (ΚΒ)
Traditional harvest: Left: From the Kali Vrisi vineyard (Domaine Costa Lazaridi). (KB) Right: From the vineyard in the Aggitis area. Ktima Erithrou Rodou. (KV)

124
Πρωινός τρύγος στον αμπελώνα Καλής Βρύσης (Κτήμα Τέχνη Οίνου). Καθώς πλησιάζει η εποχή του
τρύγου, αμπελουργοί και οινολόγοι επισκέπτονται καθημερινά τους αμπελώνες, παρακολουθώντας την
ωρίμανση των σταφυλιών. Όταν διαπιστώσουν ότι τα σταφύλια έχουν τα επιθυμητά χημικά και οργα-
νοληπτικά χαρακτηριστικά τότε προγραμματίζουν την ημέρα της συγκομιδής. Ο τρύγος γίνεται με τρόπο
οργανωμένο, ξεκινώντας με το πρώτο φως της ημέρας. (ΣΒ)
Morning harvest in the vineyard of Kali Vrisi (Wine Art Estate). As the harvest season approaches, viti-
culturists and oenologists visit the vineyards daily, watching the grapes ripen. When they determine that
the grapes have the desired chemical and organoleptic characteristics, they plan the day of harvest. The
harvest is carried out in an organised manner, starting at first light. (SV)
125
126
 Μεταφορά των ανοιχτών κιβωτίων συλλογής (τελάρα). (ΣΒ)
Διπλανή σελίδα: Η συγκομιδή των σταφυλιών στους δραμινούς αμπελώνες γίνεται σήμερα όπως και πριν Transportation of the open picking boxes (crates). (SV).
από χιλιάδες χρόνια, με χειρωνακτικό τρύγο. (ΣΒ)
Facing Page: The grapes are harvested in the Drama vineyards today as they were thousands of years
ago, by hand. (SV)
127
Μέσα σε ένα διάστημα 35 χρόνων η περιοχή της Δράμας κατάφερε να αποτελέσει φαινόμενο οινικής Within a period of 35 years the region of Drama has managed to become a phenomenon of wine activity.
δραστηριοποίησης. Οι αμπελώνες της διακρίνονται για την ποιότητα των προϊόντων που παράγουν. Its vineyards are distinguished for the quality of the products they produce. Vineyard on the boundary
Αμπελώνας στα όρια Χωριστής-Αδριανής. (ΚΒ) of Choristi-Adriani. (KV)

128
Τρύγος στον αμπελώνα Αγοράς (Οινοποιείο Ch�teau Nico Lazaridi). (ΚΒ)
Harvesting in the vineyard of Agora (Ch�teau Nico Lazaridi Winery). (KV)

129
Διαλογή και προσεκτική επιλογή των σταφυλιών στο οινοποιείο Οινογένεσις. (ΣΣ)
Sorting and careful selection of grapes at the Oinogenesis winery. (SS)

130
Φθινόπωρο στον αμπελώνα Καλής Βρύσης. (ΣΣ)
Autumn in the vineyard of Kali Vrisi. (SS)

131
Κτήμα Παυλίδη, Κοκκινόγεια. (ΣΒ)
Ktima Pavlidis Winery, Kokinogia. (SV)

132
Κτήμα Κώστα Λαζαρίδη, Αδριανή. (ΣΒ)
Domaine Costa Lazaridi, Adriani. (SV)

133
Το Κτήμα Μανωλεσάκη στην Αδριανή. (ΣΒ)
Manolesakis family winery, Adriani. (SV)

134
Το οινοποιείο Οινογένεσις ανάμεσα στο Δοξάτο και την Αδριανή. (ΣΒ)
Oenogenesis Winery is located between Doxato and Adriani. (SV)

135
Κτήμα Τέχνη Οίνου στο Μικροχώρι. (ΣΒ)
Wine Art Estate, Microchori. (SV)

136
Οινοποιείο Ch�teau Nico Lazaridi στην Αγορά. (ΚΒ)
Ch�teau Nico Lazaridi, Agora. (KV).

137
Κτήμα Μιχαηλίδη, Άγιος Αθανάσιος. (ΣΒ)
Domaine Michaelidi, Agios Athanasios. (SV)

138
 1. Κτήμα Παυλίδη. Χώρος γευσιγνωσίας. (ΚΒ) 2. Οινοποιείο Ch�teau Nico Lazaridi. 1. Ktima Pavlidis Winery. Tasting room. (KV) 2. Ch�teau Nico Lazaridi. Winery. The “Magic
1 2
Η πινακοθήκη “Μαγικό Βουνό”. (ΚΒ) 3. Κτήμα Κώστα Λαζαρίδη. Χώρος ωρίμανσης-πα- Mountain” gallery. (KV) 3. Domaine Costa Lazaridi. Maturation-ageing room (cellar). (KV)
3 4 λαίωσης (κάβα). (ΚΒ) 4. Κτήμα Οινογένεσις. Χώρος ωρίμανσης-παλαίωσης (κάβα). (ΚΒ) 4. Oenogenesis Winery. Maturation-ageing room (cellar). (KV)

139
Κτήμα Οινογένεσις. Ο σταφυλοπολτός μετά τον απορραγισμό οδηγείται σε ανοξείδωτες δεξαμενές όπου Oenogenesis Winery. After maceration the grape is transferred to stainless steel tanks where it remains for
παραμένει για τη διαδικασία της προζυμωτικής κρυοεκχύλισης (εκχύλιση σε χαμηλές θερμοκρασίες). (ΚΒ) the pre-fermentation cryo-extraction process (extraction at low temperatures). (KV)

140
Σχήματα στο εξωτερικό τμήμα της δεξαμενής κατά την κρυοεκχύλιση. (ΚΒ)
Shapes on the outside of the tank during cryo-extraction. (KV)

141
142
 Πλήρωση τσιμεντένιας δεξαμενής με ερυθρά σταφύλια της ποικιλίας Ξινόμαυρο. (Oenops Wines)
Filling the cement tank with grapes of the Xinomavro variety. (Oenops Wines)
Διπλανή σελίδα: Απορράγιση. Θραύση του φλοιού των ραγών. Η σάρκα έχει απελευθερωθεί. (ΚΒ)
Facing Page: Drainage. Breakage of the crust of the grapes. The flesh has been released. (KV)
143
Κτήμα Παυλίδη. Χώρος ωρίμανσης-παλαίωσης (κάβα). (ΚΒ)
Ktima Pavlidis Winery. Maturation-ageing area (cellar). (KV)

144
Οινοποιείο Ch�teau Nico Lazaridi. Χώρος ωρίμανσης-παλαίωσης (κάβα). (ΚΒ)
Ch�teau Nico Lazaridi. Winery. Maturation-ageing area (cellar). (KV)

145
146
 Κτήμα Κώστα Λαζαρίδη. Χώρος ωρίμανσης–παλαίωσης (κάβα). (ΚΒ)
Domaine Costa Lazaridi. Maturation-ageing area (cellar). (KV)
Διπλανή σελίδα: Κτήμα Κώστα Λαζαρίδη. Χώρος γευσιγνωσίας. (ΚΒ)
Facing Page: Domaine Costa Lazaridi. Tasting room. (KV)
147
Κτήμα Τέχνη Οίνου. Χώρος ωρίμανσης-παλαίωσης (κάβα). (ΣΣ)
Wine Art Estate. Maturation-ageing area (cellar). (SS)

148
Κτήμα Τέχνη Οίνου. Χώρος ωρίμανσης-παλαίωσης (κάβα). (ΣΣ)
Wine Art Estate. Maturation-ageing area (cellar). (SS

149
Κτήμα Οινογένεσις. Χώρος ωρίμανσης-παλαίωσης (κάβα). (ΣΣ)
Oenogenesis estate. Maturation-ageing area (cellar). (SS)

150
Οινοποιείο Ch�teau Nico Lazaridi. Εμφιάλωση οίνου. (ΚΒ)
Ch�teau Nico Lazaridi. Winery. Bottling of wine. (KV)

151
Οινοποιείο Ch�teau Nico Lazaridi. Χώρος ωρίμανσης-παλαίωσης (κάβα). (ΚΒ)
Ch�teau Nico Lazaridi. Winery. Maturation-ageing area (cellar). (KV)

152
 (ΚΒ)
(Oenops Wines)

(ΚΒ)
2 1. Oenops Wines. Πλήρωση τσιμεντένιας δεξαμενής με ερυθρά σταφύλια της ποικιλίας Ξινόμαυρο. 2. και 3. Ch�teau Nico Lazaridi. Διαδικασία εμφιάλωσης.
1
3 1. Oenops Wines. Filling the cement tank with grapes of the Xinomavro variety. 2. and 3. Ch�teau Nico Lazaridi. Bottling process.

153
ΔραμΟινογνωσία, Κτήμα Οινογένεσις. (ΚΒ)
DramOinognosia. Dates of Wine Tasting at Oenogenesis estate. (KV)

154
ΔραμΟινογνωσία. Συναυλία με κουαρτέτο εγχόρδων στο κελάρι του Οινοποιείου Ch�teau Nico Lazaridi. (φωτ. Γεώργιος Δελημόσης)
DramOinognosia. Concert with a string quartet in the cellar of the Ch�teau Nico Lazaridi winery. (Georgios Delimosis)

155
 Αρχείο Π.Ε. Δράμας
Αρχείο Π.Ε. Δράμας
Η ΔραμΟινογνωσία είναι μια γιορτή με πρωταγωνιστή τον οίνο μέσα σε ένα παιχνίδι γεύσε-
ων, αρωμάτων, χρωμάτων και ήχων. Γιορτή που ξετυλίγεται από τους αμπελώνες στην ύπαι-
θρο και τα οινοποιεία μέχρι τα εστιατόρια, τη νυχτερινή διασκέδαση, την αγορά, τις πλατείες
και τους δρόμους της πόλης, πάντα με επίκεντρο τον οίνο! Ένα παιχνίδι λέξεων: Δράμα +
Οίνος + Γευσιγνωσία = Δραμοινογνωσία!
156
Αρχείο Π.Ε. Δράμας
Κτήμα Κώστα Λαζαρίδη (αρχείο).
DramOinognosia is a celebration of wine in a mix of flavours, aromas, colours and sounds.
A celebration that unfolds from the vineyards in the countryside and the wineries to the
restaurants, the nightlife, the market, the squares and the streets of the city, always with wine
at its heart! A play on words: Drama + Wine + Tasting = Dramawinetasting!
Αγώνας Δρόμου «Drama Wine Trail». (ΚΒ)

Κτήμα Κώστα Λαζαρίδη. (ΚΒ)

Οινοποιείο Ch�teau Nico Lazaridi. (φωτ. Γεώργιος Δελημόσης)
Κτήμα Οινογένεσις. (ΚΒ)

Κάθε Μάιο τα επισκέψιμα οινοποιεία της περιοχής ανοίγουν τις πόρτες τους για να κεράσουν Every May, the wineries in the area open their doors to offer their award-winning wines.
τα πολυβραβευμένα κρασιά τους. H Δράμα, η γη του Διονύσου, καλεί τον επισκέπτη να τη Drama, the land of Dionysus, invites the visitor to get to know it, to taste it, to immerse
γνωρίσει, να τη γευτεί, να μυηθεί στις αξίες της και να γίνει κοινωνός της μοναδικότητάς της. himself in its values and to become a part of its uniqueness.

157
158
Επίλογος
Το φωτογραφικό οδοιπορικό στη Δραμινή Γη τελειώνει κάπου
εδώ. Μέσα από τις σελίδες του, το λεύκωμα αυτό είχε σκοπό να
αναδείξει τις άγνωστες μαγικές πτυχές της περιοχής και να τις
συστήσει στους αναγνώστες. Ευελπιστούμε οι φωτογραφίες αυτές
να γίνουν έναυσμα και κίνητρο, ώστε να επισκεφθείτε και να γνω-
ρίσετε από κοντά τον πανέμορφο τούτο τόπο, να γευτείτε τον οίνο
του και τα ντόπια προϊόντα, να γνωρίσετε τους φιλόξενους ανθρώ-
πους του και να περιηγηθείτε στην πλούσια σε φυσικές ομορφιές
πόλη των νερών, την αρχόντισσα Δράμα. Σας περιμένουμε…
Epilogue
The photographic travelogue about Drama’s land ends here.
Through its pages, this book has tried to highlight the unknown,
magical aspects of the region and introduce them to the readers.
We hope that these photographs will become a trigger and a
motive for you to visit and get to know this beautiful place, to
taste its wine and local products, to meet its hospitable people
and to tour the city of waters rich in natural beauties, “Lady”
Drama. We are waiting for you...
159
Ενδεικτική βιβλιογραφία - Selected bibliography
Αικατερινίδης, Γ., 1997. Τα Αναστενάρια στη Μαυρολεύκη Δράμας, Δράμα, Νομαρχιακή
Αυτοδιοίκηση Δράμας
Αικατερινίδης, Γ., 2001. Γιορτές και Δρώμενα στο Νομό Δράμας, ΤΕΔΚ, Δράμα
Ελευθεριάδου, Ε., 1992. Η χλωρίδα δασών ψυχρόβιων πλατυφύλλων-κωνοφόρων
και υψηλής εξωδασικής περιοχής Ελατιάς Δράμας. Διδακτορική διατριβή. ΕΕΤΔΦΠ,
Α.Π.Θ.
Κουκούλη, Χ., 1992. «Αρχαίος οικισμός της Δράμας και το ιερό του Διονύσου» στο
Η Δράμα και η Περιοχή της, Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης, Δράμα 24-25
Νοεμβρίου 1989, Δράμα, σ.75-83
Κουκούλη, Χ., 1994. «Η Δράμα και η περιοχή της από τη Νεολιθική εποχή ως τα τέλη
της αρχαιότητας, Η Δράμα και η Περιοχή της, Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης,
Δράμα, σ.33-68
Νικολαΐδου, Μ., «Φίλιπποι», http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=2387
(Accessed 19 November 2021)
Νικολάου, Ν.Α., 2011. Αμπελουργία, Εκδόσεις Σύγχρονη Παιδεία, Θεσσαλονίκη,
σ.11-23
Πασχαλίδης, Β.Κ.,1997. Η Δράμα 7000 χρόνια. Μελέτες για την πόλη και την περιοχή
της. Προϊστορία, αρχαία και βυζαντινή ιστορία, τουρκοκρατία και σύγχρονη ιστορία,
εκκλησιαστική ιστορία, προσωπογραφία, Δράμα
Περιστέρη, Κ., 1998. «Ανασκαφική έρευνα στο νεολιθικό οικισμό του Αρκαδικού
Δράμας (1991-92)», στο Η Δράμα και η περιοχή της. Ιστορία και πολιτισμός, Πρακτικά
Βʹ Επιστημονικής Συνάντησης, Δράμα 18-22 Μαΐου 1994, Δράμα, σ. 103-104
Περιστέρη, Κ., 1998. «Ανασκαφική έρευνα στην Καλή Βρύση Δράμας (1991-1993)»,
στο Η Δράμα και η Περιοχή της, Ιστορία και πολιτισμός, Πρακτικά Βʹ Επιστημονικής
Συνάντησης, Δράμα 18-22 Μαΐου 1994, Δράμα σ.161-166
Πέτρου, Ν. και Βιδάκης, Κ., 2009. Χρώματα του δάσους: Ροδόπη. Έκδοση: Τροία
Εκδοτική Εμπορική Α.Ε. (Μίλητος), Αθήνα
Πουλιούδη, Β., 2018. «Πλατανιά 2009 – 2014» στο 27η Επιστημονική συνάντηση:
160
το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη, 13-15 Μαρτίου 2014. Υπουργείο
Πολιτισμού και Αθλητισμού, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, σ.411-417
Πουλιούδη, Β., 2015. Αρχαιολογικοί χώροι του νομού Δράμας, Δράμα. Διαθέσιμο
από https://www.academia.edu/ (Accessed 19 November 2021)
Πουλιούδη, Β., 2019. «Ταφικά σύνολα στο Νομό Δράμας, Συμβολή στην ιστορική
καταγραφή της περιοχής» στο Ι. Νεκροταφεία. Χωροταξική οργάνωση. Ταφικά έθιμα
Τελετουργίες, Αθήνα Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, σ.211-229
Σταυρίδης, Σ. και Γεωργιάδης, Ν., 2009. Ιστορία του καπνεργατικού κινήματος Δράμας,
1840-1940 Δράμα: Νομαρχιακή Διοίκηση Δράμας, σ.15-21
Σουφλερός, Ε., 2015. «Οινολογία, Επιστήμη και Τεχνογνωσία», 3η έκδοση Θεσσαλονίκη:
Σουφλερός Ηρ. Ευάγγελος
Τρανταλίδου, Κ. και Πολυδωρόπουλος, Π. 1998. «Στοιχεία από μια θέση της Μέσης
Παλαιολιθικής περιόδου στη δυτική όχθη του Αγγίτη και οι εργασίες συντήρησης»
στο Η Δράμα και η περιοχή της. Ιστορία και πολιτισμός Πρακτικά Βʹ Επιστημονικής
συνάντηση, Δράμα 18-22 Μαΐου 1994, Δράμα, σ.69-80
Τρακασοπούλου, Ε., 1998. «Προτομή Διονύσου από τη Δράμα» στο Η Δράμα και η
περιοχή της. Ιστορία και πολιτισμός Πρακτικά Βʹ Επιστημονικής συνάντησης, Δράμα
18-22 Μαΐου 1994, Δράμα, σ.169-179
Τρακασοπούλου, Κ., 1992. «Δράμα: από την Οθωμανική στην Νεοελληνική πόλη»
στο Η Δράμα και η Περιοχή της, Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης, Δράμα 24-25
Νοεμβρίου 1989, Δράμα, σ.297-327
Τσιριπίδης, Ι., 2001. Οι φυτοκοινωνίες δασών οξιάς της Ροδόπης και εκτίμηση περι-
βαλλόντων τους για αναδάσωση. Διδακτορική Διατριβή, ΤΔΦΠ, Α.Π.Θ.
Τσιφτής, Σπ., Τσιριπίδης, Ι. και Βιδάκης, Κ., 2012. Ορχιδέες του Εθνικού Πάρκου
Οροσειράς Ροδόπης. Δράμα. Photo/Graphs Studio Ε.Ε.
Treuil, R., 1998. «Ο τρόπος ζωής των νεολιθικών πληθυσμών στην πεδιάδα της
Δράμας» στο Η Δράμα και η περιοχή της. Ιστορία και πολιτισμός Πρακτικά Βʹ
Επιστημονικής συνάντησης, Δράμα 18-22 Μαΐου 1994, Δράμα, σ.81-90
 REGION OF EAST MACEDONIA AND THRACE
REGIONAL DISTRICT OF DRAMA - DIRECTORATE FOR DEVELOPMENT ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ∆ΡΑΜΑΣ - ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

DRAMOINOGNOSIA ∆ΡΑΜΟΙΝΟΓΝΩΣΙΑ

∆ΡΑΜΟΙΝΟΓΝΩΣΙΑ
Γε ύ σ η ο ί ν ο υ , ε π ί γ ε υ σ η π ο λ ι τ ι σ µ ο ύ
Ta s t e o f w i n e , a f t e r t a s t e o f c u l t u re
Γε ύ σ η ο ί ν ο υ , ε π ί γ ε υ σ η π ο λ ι τ ι σ µ ο ύ

ISBN: 978-618-5264-06-2