14 iLKTESRIN 1935 Son haberier 2. ci sayifada Etimolojik ve Morfolojik II inci Anket I — Isik 2 — Parlak 3 — Swak ° 4 — Ales 5 — Gok 6— Su. 7 — Yer 8 — Toprak - torpak 9 — Vildiz 10 — Yul 1) Yukardaki ‘kelimelerin ilk -_ ve asil kokleri nelerdir? II) Bu kelimeler nasil tesekkiil etmislerdir? : IU) Bu kelimeleri teskil etmek icin koke ilave olunan ek - ler nelerdir ve eklerin her birinin. mana ve farklarr bakimindan rolleri ne ol - mustur ? IV) Bu arastirma neticesinde:* A - Tiirk dili kokleri, ve, B - Tiirk dili ekleri, ve, C - Tiirk sdzlerinin tesek - _ kiili hakkinda bir ka - ide cikarmak miimkiin midiir? ~~ Sekiz giinden beridir dil hak- | Rendaki birinci anketimizi tekrar | etmis olduk. Bu ankete gelmis o - lan cevablarin bir kismint yazdik ) ve digerlerini de yazmakta devam edecegiz. Bundan sonra gelenleri dahi memnuniyetle yazacagiz. Bu giinden itibaren ikinci an - ket listemizi yaztyoruz. Anketimize gelen cevaplardan Bir etimologi deneci Bir kelimenin etimolo’gisini yapmak icin ele alinmasini gerekli gordiigiim séz geregine, genel olarak gu iki nok- tadan bakrlabilecegini sanryorum: 1. — Kelimenin tarihi; yani gegmig zamanlarda, belli edilebilir yerlerde ve belli edilebilir insan topluluklar: ta- rafindan kelimenin konusulus sekli ve kelimeye verilen degisik aniamlar. 2. — Kelimenin ardasi; yani keli- menin ses ve anlam bakimlarindan ken- di yakin benzerlerile bir arada olarak olgunlastirabilecegi kelime grupu. E- timologi kaygist giidiilerek iizerinde calusilabilecek séz gerecimizin bugiin- lik ele gelmis durumuna, sahsig ola- rak ‘basvurabilecegim araclara ve be- nim heniiz cok eksik olan hazirlanig diizeyime gore, simdilik kelime tarihin. den ziyade kelime ardasmndan asrglana- bilecegim. (Ulus) un agtigr anketteki kelime- leri, yalniz bu goriisle ve herhangi ke- sin bir iddia giitmiyerek, sadece bana goriindiigii gibi anlryarak yazryorum. Sabah: Bu kelime igin yakin akraba olarak su kelimeleri topliyabiliriz: Sapak: Inhiraf ve tebeddiil noktasr, sapma mahalli Savak: Defetme noktasi. Bir ana su akrntrsindan yana dogru herhangi ir kola su saliverilen nokta, savyma mahalli Safak: Gecenin giindiize tebeddiil *ttigi zaman. Tiirkcede yasiyan bu tic kelimeyi fonetik bakimindan bir diizene koyas lim: Sapak - savak - safak (Sonu 5S. ci sayrfada)i4 ILKTESRIN 1935 PAZARTESI © ee Dil anketimiz: Anketimize gelen cevaplardan (Bas 1. ci sayifada) Sapak’in yakin akrabasr (sapan), sa- ban seklinde de konusulduguna gore bu ardada p - b ses degigimi eksik de- gildir. (Sabah) kelimesini araya sokar- sak sapak - sabah - savak - safak olur. Sabah gecenin giindiize saptig1 zaman boliimiidiir. Safak gecenin giindiize savildigt zaman noktasrdir. Sapak, as- Ianda (is + ap + ak) ses zencirlenisi geklinde olsa gerektir. Gecenin giindii- ze saptig: zaman béliimiinde, insanin aldigi iki ana duyustan biri (sicaiklrk) 6teki (1grk) tir: Burada (ap), (ak) 1 kuvvetlendiriyor. (Sicak) kelimesinde ws} sicak: 1scak, sicak seklinde (1s) diigmiis. Yoksa, hararet anlami (rsit- mak) ta oldugu gibi, (1s) mn kékel an- lamidir. (Ak) ise, (ap) ile kuvvetlen- dirilmigs olarak, dogrudan dogruya (asik) 1 dile getirmektedir. (is+1k) ta- ki (1k), (ak) in anlam yoldasidir. Ak- mak ve ikmak, ikisi de seyelan, cere- yan ve (hiicum) anlaminda birlesmis- lerdir. (Istk) ta seyelan anlamr vardir. (Is+ rk) taki (1$) m (1s) ile bir olmasr gok olagandir. $-s ses degisimi savak - safak ta oldugu gibi cok yakin bir ihtimaldir. (Sabah) kelimesinin etimo- logisi, leksikal bir cézelme ile ve fone- tiko - semantik bir yontemle su sekil- de saptanabiliyor: Is + ap + ak’1 + sa + pak, sa + pak, sa + bah. Biititin bu fonetikose- mantik gelisim, bas sesli olan (1) nin diisiisii ile p-b ve k-h ses degigimleri- nin izeri olarak gériinmektedir. Insan, ilk igigimi gordiigii ve ilk st- eakligini1 duydugu giinesin, her_ giin tekrarliyan ayni evrimine bakarak ge- cenin giindiize saptig1 zaman béliimiine (sabah) demistir. Giinesi Sgen ve dZle- yen ilk insan Okii (6k: nun, tam kendi tepesinin ustiinden gec- zaman _béliimiine, tipkr (yaylak - gibi (@glek - Ggleg - 6gle) demistir. Giine- gin batmadan once egilme. (igilme, ikil- akrl, gsuur), o- yaylag - yayla) seklinde oldugu me) evresinden bir karakteristik zaman béliimiine (serpinti, iiziintii) gibi (ikin- ti - ikindi) demistir. Giinesin, bat: uf- deunun arkasina astig1 zaman béliimiine ak + as + am, ak + sam, aksam, (ah- sam, aggam, aasam) demistir. insan’in ag: gida ve asam: tegaddi kavramlarr- nm, gidanimn giindiiz yorgunluklarinin sonunda ve gice istirahatindan once a- linmasile ilgide olacag: cok yakin bir tahmindir. (Asmak), binmesine de denir. Aksam gidasmdan erkegin disiye sonra, gecenin karanlrgimda erkekle ka- dim miinasebetine sira gelir. Nitekim, yatmak, asimda (miicamaa) demektir. (¥Watsr) kavraminin yatma ve yatak ile ilgisi ortadadir. (Giindiiz) iim giin ile, ‘gicenin (ge¢, Ro ile ilgisi de or- tadadir. (Oglek - dgleg - Ggle) deki (le) son eki, onalogi yolile 6teki kelimelerin de sonlarina gelmistir. Sabah + la ve ikin- di + le gibi. En sondaki (in) ve (in) son ekleri (zarf) anlami tasrmakta ve seslilerden osnra_ geldigi igin (yin), (ym) sekillerine girmektedir. Aksam + la + yin, gice + le + yin gibi.. Bk, kok kavramlarina gelince.. Bir dilde ve hele bizim dilimizde kelime- lerin leksikal gozelenislerinde ek ayr1, kok ayri ve kargikarsiya diye bir durum géziikmiyor. Kelimenin kokii degil, ke. limeyi olgunlastiran (ek) lerin k6ékle- rini yani astilarmz arastirmalidir. (1s+ ap+ak) ta, sadece her biri kendi basi- na olarak ilk insanin inteleginde dog- mus anlamlarim tasryrcisi s6z boliimleri temsil olunmaktadirlar. Yani (sabah) in k6kii yoktur; (s) 6nekinin (1s) sek- linde, (ab) ara ekinin (ap) seklinde, (ah) son ekinin (ak) seklinde kokleri yani asillar1 vardir. Etimologik aragtir- malarla bunlar1 bulmaya savasabiliriz. Herhangi anlamlr bir séz bdliimii olan ayni (ek), hem 6nde, hem arkada, hem de sonda gelmek yollarile diger anlam- lr séz béliimlerile, yani eklerle eklege- rek, kaynasarak kelimeleri olgunlastir- maktadirlar. Bu arastirma yonetimile yapzlan bir etimologi vargisinin yanlis1 gikarilabi- lir yani (sabah) m asl1 is + ap + ak degildir de, baska bir seydir: fakat bu- lunacak olan diger herhangi bir (ses zencirlenis sekli) yine su goriiniigit ve- recektir: Kelimeler anlamlr s6z béliin. tiilerinin bingesmesile viicuda gelmek- tedirler. Mesela (1s) anlaml1 s6z b6li- mii, (1s +1k) ta basa gelmis bir onek, (ak+1s) ta sona gelmis bir sonek ola- rak goziikiiyor. (Ak) anlamli séz bo- liimii, (ak + sam) da basa (yat - ak) ta sona gelmis bir ektir. Anlamlr s6z boliimleri, kelimeden kelimeye anlam- larin1 degistirmis olabilirler; ciinkii zaten kelimelerin leksikal geligmesinde goziiken degisimler yalniz (ses) baki- mindan degil ayni zamanda_ (anlam) bakimindandirlar.,. O halde, “(kelime) nin (k6k) ti yoktur. Her (ek) in bir (kok) i yani bir ses - an- lam kaynagi vardir. Her biri bir (k6k) ten gelen (ek) ler, biribirlerile eklese- rek, kaynasarak ve bu arada ses - anlam degisiklikleri gecirerek ((kelime) leri yapan 6n, ara ve son ekler vardir. ,, Boyle bir goriis tarzinin biricik id- dias1, kendisini, degerli uzmanlarm tenkidine sunmaktan ibarettir. Dr. C. SAVRAN