Σημειώσεις Μορφολογίας

Γαλλικό Rondeau
Δημήτρης Συκιάς • 2014

Γενικά
Η αρχή της καθυστερημένης επανάληψης στις απλές ή σύνθετες τμηματικές μορφές
λειτουργεί ως ένας μηχανισμός που ενοποιεί μεγαλύτερες μουσικές κατασκευές. Το rondo είναι
ένα τέτοιο παράδειγμα: ένα καλά καθορισμένο θέμα, το ονομαζόμενο refrain, επανέρχεται σε
διάφορα σημεία μιας σύνθεσης. Ανάμεσα στις διάφορες εμφανίσεις του θέματος
παρεμβάλλονται επεισοδιακού τύπου τμήματα, τα couplets. Το rondo είναι μια από τις πιο
δημοφιλείς και σημαντικές μορφές της κλασικής περιόδου.
Σε αυτές τις σημειώσεις θα εξετάσουμε περιληπτικά το λεγόμενο γαλλικό rondeau.
Υπάρχουν ομοιότητες και διαφορές μεταξύ του γαλλικού rondeau και του κλασικού rondo οι
οποίες θα καταστούν σαφείς μετά και την μελέτη του κλασικού rondo.
Τίθεται επίσης το ερώτημα (Spring-Hucheson, 1995) του κατά πόσον το rondeau / rondo
είναι τμηματική μορφή (part form) ή όχι. “Φαίνεται” ότι είναι μια τυπική τμηματική μορφή,
εντούτοις λόγω της διαφορετικής ιστορικής του καταγωγής, το rondeau / rondo και οι
τμηματικές μορφές κατατάσσονται ως διαφορετικά μουσικά είδη. Το rondeau βασίζεται στην
“πρότυπη” αρχή της καθυστερημένης επανάληψης, ενώ οι τμηματικές μορφές στην διμερή
κατασκευή των χορών μπαρόκ.

Ιστορικά
Το λεγόμενο κλασικό rondo είναι άμεσος απόγονος του γαλλικού rondeau μιας δημοφιλούς
μουσικής μορφής του ύστερου 17ου και πρώιμου 18ου αι. Οι απαρχές αυτής της μορφής
μπορούν να ανιχνευτούν στα μονοφωνικά τραγούδια των τρουβέρων του 13ου αι. και στην
πολυφωνική μουσική του 14ου και 15ου αι., εντούτοις δεν μπορεί να ανιχνευτεί μια κάποια
άμεση σύνδεση. Μια ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι το 3-φωνο Deix Soit (No.36c) του Γάλλου
τρουβέρου Adam de la Halle (~1230-1287) όπου το τραγούδι έχει την σύγχρονη rondo μορφή:
ABABA. Αρχικά ο όρος rondeau σήμαινε ποιητική και όχι μουσική μορφή. Το rondeau (πληθ.
rondeaux) μαζί με τη μπαλάντα (ballade) και το βιρελαί (virelai) αποτελούν τις τρεις formes
fixes της ύστερης μεσαιωνικής περιόδου.
Ας δούμε ένα παράδειγμα από την ποίηση. Πρόκειται για ένα απλό και μικρό σε διαστάσεις
rondeau, ένα rondeau simple, του Guillaume de Machaut. Αποτελείται από 8 στίχους, ο στίχος
1 (Α) είναι ίδιος με τους 4 και 7 και ο στίχος 2 (Β) με τον 8.

1 Α Doulz viaire gracieus,

2 Β de fin cuer vous ay servi.
3 a Weillies moy estre piteus,
4 A Doulz viaire gracieus,
5 a Se je sui un po honteus,
6 b ne me mettes en oubli:
7 A Doulz viaire gracieus,
8 B de fin cuer vous ay servi.
!
2|  Σημειώσεις Μορφολογίας
Ακολουθεί μια πρόχειρη μετάφραση του ποιήματος:
Γλυκιά κι ευγενική μορφή
σε υπηρετώ με ειλικρινή καρδιά
αν θα με λυπηθείς
γλυκιά κι ευγενική μορφή
αυτό θα με κάνει λίγο ντροπαλό
μη με στεναχωρείς
γλυκιά κι ευγενική μορφή
σε υπηρετώ με ειλικρινή καρδιά.
Σχηματικά η μορφή του ποιήματος είναι: ABaAabAB, όπου Α και Β είναι οι
επαναλαμβανόμενοι refrain στίχοι και a και b οι επεισοδιακού τύπου στίχοι. Η ποιητική μορφή
του rondeau διατηρείται ως τις μέρες μας ως triolet.
Την μορφή καλλιέργησαν οι Γάλλοι συνθέτες για πληκτροφόρα, κυρίως οι Rameau,
Chambonnières, D’Anglebert και Couperin, οι λεγόμενοι και clavicinists. Ο Lully
χρησιμοποίησε το rondeau στην ορχηστρική και οπερατική του μουσική. Το πρώιμο rondeau
είναι σε ύφος μπαρόκ, το ύστερο σε ροκοκό.

Μορφή
Ένα rondeau συνήθως περιλαμβάνει δύο couplets, εντούτοις rondeaux με τέσσερα ή
περισσότερα couplets αφθονούν. Σπάνια είναι η περίπτωση όπου το rondeau περιλαμβάνει ένα
μόνο couplet.
Το επαναλαμβανόμενο refrain είναι πάντα στην τονική (I / i) και δομείται συνήθως ως 8-
μετρη ή 16-μετρη κλειστή (πτώση στην τονική) περίοδος. Τα couplets είναι είτε στην τονική
(κάποιο από αυτά), ή σε γειτονικές της τονικής τονικότητες και δομούνται ως περίοδοι, ομάδα
φράσεων ή ανεξάρτητη(-ες) φράση(-εις) και μπορεί να είναι τονικά ανοικτά ή κλειστά (πτώση
σε βαθμίδα πλην της τονικής). Τα couplets με το refrain μπορεί να μοιράζονται το ίδιο υλικό ή
και όχι, είναι πάντως του ίδιου ύφους με το refrain.
Refrain και couplets μπορούν να διασυνδέονται άμεσα μέσω μιας μικρής γέφυρας (link) η
οποία συνήθως προσαρμόζει τονικά τα τμήματα που θα διασυνδεθούν.
Ένα rondeau με refrain και δύο couplet σχηματίζει μαι πενταμερή μορφή, καλούμενη και
πενταμερές rondeau:
A B A C A
Refrain Couplet 1 Refrain Couplet 2 Refrain

!
Ένα rondeau με refrain και τρία (3) couplets σχηματίζει μαι επταμερή μορφή, καλούμενη και
επταμερές rondeau:
Α B A C A D A
Refrain Couplet 1 Refrain Couplet 2 Refrain Couplet 3 Refrain

Συχνά το rondeau χρησιμοποιείτο σε στιλιζαρισμένους μπαρόκ και ροκοκό χορούς: minuet

en rondeau (δηλ. μενουέτο σε μορφή rondeau), ή gigue en rondeau.

Dandieu: Les Tourbillons

Ακολουθεί μία ανάλυση του rondeau Les Tourbillons του Γάλλου συνθέτη, τσεμπαλίστα και
οργανίστα Jean-François Dandrieu (~1682-1738). Προέρχεται από το έργο: Pièces de Clavecin /
Livre I, Suite II του 1724.
3|  Σημειώσεις Μορφολογίας
Πρόκειται για ένα πενταμερές rondeau, μορφή στην οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως.
Συμβουλευτείτε την παρτιτούρα του έργου καθώς και τον Πίνακα που ακολουθεί.
[Στην ανάλυση επί της παρτιτούρας, βαθμίδες εντός κυκλικού πλαισίου καταδεικνύουν τονικές περιοχές.
Με κόκκινο χρώμα επισημαίνονται τα μείζονα τμήματα του έργου, με πράσινο οι περίοδοι και με μπλε οι
φράσεις].

Γενικό Μορφολογικό και Αρμονικό Πλάνο του Έργου (Overview)

A B A C A
Refrain Couplet 1 Refrain Couplet 2 Refrain
I→I I→V I→I I→V I→I

!
Το Α δομείται ως μία 8-μετρη παράλληλη, συμμετρική και κλειστή περίοδος. Η περίοδος
αυτή επαναλαμβάνεται ελαφρά τροποποιημένη.
Η δομή του Α είναι λοιπόν:
Α
a1 a2 a2 a2
I→V I6 I→V I→I

Ηγούμενο Επόμενο Ηγούμενο Επόμενο

!
Η ανάλυση των B και C δείχνεται στην παρτιτούρα. Το B κατασκευάζεται ως ομάδα
φράσεων, το C ως 16-μετρη, αντιθετική, συμμετρική, ανοικτή περίοδος. Παρατηρείστε την
αλυσιδωτή κατασκευή της εισαγωγικής φράσης του C.
 Les Tourbillons
Pièces de Clavecin (1724)
Livre I, Suite II
A / Refrain Jean-Francois DANDRIEU
* (1682-1738)
[Vivement] parallel, symmetric, closed period with repetition
#2 œ œ œ œ œ 3 1 2 3 1 2 4 5 3
œ œ
œœ œœœ œœœœœœ œœ œ œ nœ œ
& 4 œ œ œ œ œ# œ œ œ œ œœ4
4 5
a1(4m) a2(4m)
œ œ œ
? #2 ≈ œ œ ‰ œj

5
{ 4 J
G: I I
œ
V6
œ
°vii6
œ
I
œ
œ
V6
œ
œ
°vii6/V
œ
œ
V
œ
I6

# œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ1 œ3 2 œ m
& œœ œ œœ œ œœœœœœ œœœœœœœœ
a1'(4m)
œ M
œ œ œ œ œ œ œ œ
{ 10
?# œ
I
œ V
œ
œ
IV6
œ
œ
œ
V6
œ
I IV V I
œ
I
œ œ

#œ œ n œ œ œ œœœ œœœœœœœœ
& œœœœœœœ œœœœœœœ œœœœœ œ œœ œ
#œ
a2'(4m) M
?# œ œ j
{ œ œ
œ
œ œ
œ
V
B / Couplet I
œ
J œ œ
I6
œ
œ œ
œ œ
œ œ
œ

r phrase group
15 M œ4 œ œ œ
# œœœ ∫ œ œœ œœ ™ œ2 œ1 œ œ
2
œ4 œ œ Mœ 4
œœœ
& œ œ œ œ ™ ≈ ≈ ≈
R b1(4m)
œœ œ œ #œ œ
˙œœ ˙ ˙ œ œ œ #œ
M
r ™™ ‰ ≈ ≈ 4 ≈ ≈
{ ?# œ œ œ
œ œ‰ œJ œ
œ
R
I
5
V6 °vii6/V
?

21
# œœœœœ M M 3

œ ≈œ ≈ ≈œ œ ≈
1
œ œœ
& œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ
œ
2
b1'(4m) b2(4m)
œ ≈œ œ œ œ ≈ œ# œ œ ≈ œ œ œ# œ ≈ œœœ
˙ ˙œ
{ ?#
V
œ
V
˙ ˙œ
V
&

© 3euk1L4 • 2014
2 Les Tourbillons
* 5
26 M œ ≈œ œ œ
# M
œ œ œ œ œ œ œ œ 2 œ1 œ œ
2 œ œ5 œ œ œ œ œ œ œ œ2 œ œ
& ≈4 œ ≈
sequence b2'(4m)
# ≈
{ & ≈œ œ œ œ
œ ≈œ œ œ ˙
I6
5

5 IV
≈

ii6
œœ
œ œ œ ≈œ œ #œ ˙
V V6
œœ
œ œ œ ≈œ œ œ

C / Couplet II
sequence contrasting, symmetric, open period
31
œ œ œ œ œ œ5 œ œ œ3 œ œ œ œ œ2
3
œ5 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ
# œ œ m
œ 4 œœ 5 4
œ œ #œ œ œ œ
& ≈
c1 (8m)
j 3
r m œ
# 1 2
j ‰ ?œ ‰ J
{ & œ
I
‰ œœ œ œ œ œ œ
J œ œ # œ œ œ œ œ œ ≈œ œ
V D.C I
Refrain
V6
J œ
°vii °vii6/V vi

37
4 3 2 1
# œ œ œ nœ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ
& œ œœ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ #œ œ œ
œ

œ œ m
œ œ
‰ œj œ œ
{ ?#
iii6
‰ œ
J
V
œ
ii6
‰ J
IV I6 iii °vii
‰ J
œ
‰ œ
J

42 sequence
œœœ œœœ œœ
# #œ œ œ
œœ 5 œ œ œ œ œ3 œ1 #œ2 œ œ œ œ œ #œ œ œ œ
& œ œ #œ
3 1 2
c2 (8m)
M
?# œ œ œœœœœœœœ œœœœœœœœ œœ
{ V/V
œ
V
‰ J
[I6 ii6
#œ
I6
œ œ œ #œ œ
°‚
vii6 vi6 V6 °vii6/V

46
# #œ œ œ
& œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ #œ #œœœ ≈
œ œ
œ œ œ r
‰ œJ ‰ jœ
{ ?#

V]
œ œ œ œ œ œ œ œ œ
œ
œ
œ œ
V
R
D.C
Refrain