See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/348974943

Varlık Ve Zaman'ı Anlamak

Book · February 2021

CITATIONS READS

2 2,745

1 author:

Erdal Yılmaz
Marmara University
10 PUBLICATIONS   7 CITATIONS   

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Erdal Yılmaz on 02 February 2021.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

VARLIK VE ZAMAN’I ANLAMAK
VARLIK VE ZAMAN’I ANLAMAK

Erdal Yılmaz
KÜRE YAYINLARI / 263. Kitap
Düşünce 22
Varlık ve Zaman’ı Anlamak
Erdal Yılmaz
© Küre Yayınları, 2020
Editör Derya Önder
Birinci Basım Aralık 2020
ISBN 978-605-7646-46-0
TC Kültür ve Turizm Bakanlığı
Sertifika no: 15813
Kapak Zeyd Karaaslan
Tasarım Uygulama Sibel Yalçın
Baskı/Şenyıldız Matbaacılık
Sertifika no: 45097
Gümüşsuyu Cad. Işık San. Sit.
No: 19/C 102 Topkapı/İstanbul
Tel: 0212 483 47 91
KÜRE YAYINLARI
Vefa Cad. No: 48 Kat: 3
Fatih / İstanbul
Tel 0212 520 66 41-42
www.kureyayinlari.com
kure@kureyayinlari.com
kureyayinlari
Erdal Yılmaz, İstanbul Üniversitesi Fel-
sefe Bölümü’nden mezun oldu (2004).
Yüksek Lisansını Galatasaray Üniversitesi
SBE Felsefe anabilim dalında tamamladı
(2009). Doktora derecesini ise Galatasaray
Üniversitesi ve Paris 1 Panthéon-Sorbonne
Üniversitesi’nin müşterek (co-tutelle) dok-
tora programı çerçevesinde “L’ Historicité
du Monde chez Hegel et Heidegger” baş-
lıklı teziyle aldı (2017). Çalışmaları, Mo-
dern Kıta Avrupa Felsefesi (Descartes,
Spinoza, Leibniz ve Kant), Alman İdealizmi
(Kant-Hegel), Fenomenoloji (Husserl-Hei-
degger), Hermeneutik (Gadamer), Tarih ve
Zaman Felsefesi, Dünya Kavramı ve Küre-
selleşme Fenomeni gibi alanlar üzerinde
yoğunlaşmıştır. Bu alanlarda telif ve der-
leme olmak üzere kitapları, ayrıca makale
ve kitap eleştirileri bulunmaktadır. 2009-
2020 arasında İstanbul Şehir Üniversitesi
Felsefe Bölümü akademik kadrosunda
bulunan yazar şu an Marmara Üniversitesi
Felsefe Bölümü’nde öğretim üyesidir.
Kitapları: Hegel, Heidegger et L’Historicité
du Monde, Paris: Editions l’Harmattan,
2018; Kant Sonrası Metafizik Üzerine Ko-
nuşmalar (ed.), İstanbul: Küre Yay., 2012.
İÇİNDEKİLER

Önsöz 7

1. Ders
Heidegger Düşüncesinin Dönemlendirilmesi ve
Varlık ve Zaman’a Giriş 19
2. Ders
Varlık Sorusu (1–4) 29
3. Ders
Dasein’ın Ontolojik Analitiği ve Fenomenolojik Yöntem (5–8) 47
4. Ders
Dasein Analitiği ve Eksistensiyal Analitik (9–11) 69
5. Ders
Dünya-İçinde-Varolma ve Dünyayı Bilme (12–13) 87
6. Ders
Dünyanın Dünyasallığı ve Çevreleyen-Dünya (14–16) 101
7. Ders
Atıf ve İşaret – İlintililik ve İmlenim (17–18) 123
8. Ders
Kartezyen “Dünya” Anlayışı ve Mekânsallık (19–24) 143
9. Ders
Birlikte-Varolma ve Herkes (25–27) 165
10. Ders
İçinde-Olma, Bir-Hal-İçinde-Bulunma ve Korku (28–30) 183
11. Ders
Anlama ve Tefsir (31–32) 203
12. Ders
Beyan ve Dil (33–34) 225

5
13. Ders
Dasein’ın Düşmüşlüğü: Lakırtı ve Merak (35–36) 245
14. Ders
Müphemlik ve Fırlatılmışlık (37–38) 263
15. Ders
İhtimam-Gösterme (39) 281
16. Ders
Kaygı ve Dasein’ın Varlığı (40–41) 293
17. Ders
Dasein, Dünyasallık ve Gerçeklik (42–43) 313
18. Ders
Açımlanmışlık, Hakikat ve Ölüme-Doğru-Varlık (44) 335
19. Ders
Dasein ve Zamansallık (45–47) 357
20. Ders
Ölümün Eksistensiyal Analizi (48–51) 375
21. Ders
Kapalılığı-Açma-Kararlılığı (52–56) 391
22. Ders
Vicdan (57–60) 409
23. Ders
Zamansallık (61–62) 433
24. Ders
Dasein’ın Zamansallığı (63–66) 447
25. Ders
Zamansallık ve Hergünkülük (67–71) 467
26. Ders
Zamansallık ve Tarihsellik (72–77) 497
27. Ders
Zamansallık ve Zaman-İçindelik (78–83) 521

Kaynakça 545
Dizin 547
 Önsöz

Felsefe tarihinde kimi filozoflar, hem kendilerinden sonra ge-

len filozofları hem felsefeyle ilgilenenleri etkilemeleri bakımından
müstesna bir yere sahiptirler. Bu filozofların her birinin felsefe ta-
rihinde yer edinmelerini sağlayan bir Magnum opusu vardır. Bu
filozoflar, mevzubahis “şaheser”leri vasıtasıyla sadece kendi yaşa-
dıkları dönemde değil sonraki dönemlerde de etkili olmayı sürdü-
rürler. Eserleri aracılığıyla bu isimlerin felsefeleri de her daim fel-
sefi çalışmaların konusu olmaktadır. Bir kılavuz eşliğinde okun-
maksızın çoğu kez kolay kolay anlaşılamayacak bu eserler, felsefe
ile uzmanlık düzeyinde iştigal etmeyenlere ulaşabilmesi için, işin
uzmanları tarafından, anlaşılma zorluklarını giderecek şekilde yo-
rumlara tabi tutulur. Elbette bu eserler hakkında yazılmış kitapla-
rı okumak, bizatihi o eseri okumak anlamına gelmemekle beraber
bu yorumlar, bir açıdan o eserin ufkuna okuyucuyu aşina kılmak
suretiyle metnin kendisiyle yüz yüze gelebilmeleri adına bir “mer-
diven” işlevi görürler. Her anlamanın, anlatılanı olduğu gibi an-
ladığı; her yorumun, olanı olduğu gibi aktardığı düşünülmemek
kaydıyla, bu önemli eserleri yorumlayan metinlerin sağladığı fay-
dalara hem felsefeyle yakından meşgul olanlar hem düşünme se-
rüveninin bir durağında bu eserlerle karşı karşıya gelenler tanıklık
etmişlerdir.
Kant’ın Saf Aklın Eleştirisi, Hegel’in Tinin Fenomenolojisi,
Heidegger’in Varlık ve Zaman’ı, Wittgenstein’ın Tractatus’u,
Gadamer’in Hakikat ve Yöntem’i gibi eserler üzerine, bunların uz-
manlar dışındaki okuyucuya da ulaşabilmesini sağlamak amacıy-
la farklı dillerde birçok eser kaleme alınmıştır. Bu çalışmalardan

7
Varlık ve Zaman’ı Anlamak

bazıları söz konusu eserlerin kimi bölümlerinin analizlerine yo-

ğunlaşırken, bazıları mevzubahis eserlerin bir bütün olarak anali-
zine odaklanmıştır. Bu ikinci tutumun ana sebebi, odaklandıkları
eserin felsefi literatürü etkilemesi oranında, felsefeyle ilgilenen
geniş kesim tarafından yeterince anlaşılamadığının fark edilme-
sidir. Bu sebepledir ki böylesine önemli eserlerin anlaşılırlıklarına
biraz olsun katkıda bulunmak amacıyla bu türden bir çabaya gi-
rişilmiştir. Bununla birlikte bu metinleri okumak, asla asıl metni
okumak anlamına gelmemektedir. Çünkü bir eseri anlamak ve
yorumlamak pek çok değişkene bağlı, karmaşık bir aktivitedir.
Bir metni okumak, yazarın niyetini okumak demek değildir.
Bir metni okuma ve anlamanın en sağlıklı yolu bizatihi yazılı me-
tinden hareket etmektir. Kimi hermeneutik düşünürler (Schlei-
ermacher) bu aşamada metnin yazarının psikolojisini de dikkate
almak ve metni yazarken hangi psikolojik saiklerle onu kaleme al-
dığını önemsemek gerektiğini vurgularlar. Fakat böyle bir tespitin
yapılabilmesi pek mümkün değildir. Her ne kadar yazarın yaşamı
bize bazı veriler sağlasa da aslolan yine yazılı metnin kendisidir.
Bir metni anlamaya ve yorumlamaya çalışırken yaptığımız, yaza-
rın niyetini okumak değildir. Bir metni ele alırken bir yandan o
metne konulan düşünceyi anlamaya çalışmak, diğer yandan met-
ne girmesine engel olunan fikirlere karşı verilen mücadeleyi gör-
mek gerekir. İkincisinden yoksun bir çabanın, ilkini kapsayıcı bir
şekilde icra edebilmesi de pek mümkün değildir. Bu da her okuma
ve yorumlama çabasının, doğal olarak, yorumlanan metne şiddet
uyguladığı anlamına gelir.
Bir metinde yazarın niyetinin ne olduğunu anlamak için özel
gayret sarf etmek, çoğu kez sonuçsuz bir çabadır. Çünkü bir ya-
zar, vücuda getirdiği eseri kaleme alma niyetini metne ne kadar
yansıttığını kendisi dahi tam olarak kestiremez. Metin, yazarının
dahi her aşamasına hâkim olamayacağı bir süreç ve o süreçte iş-
lenen malzemeden oluşur. Üretilmesi uzun süreyi kapsayan bir
metnin, yazarının bu süreçteki psikolojik değişimlerinden etki-
lenmediğini iddia edemeyiz. Öte yandan metnin oluşumunda
kullanılan kavramların; kelimelerin tüm anlam katmanlarına tam
bir hâkimiyetle bir araya getirildiğini ve eserin böylece ortaya çı-
karıldığını iddia etmek de kolay değildir. Yine, metni oluşturur-

8
 Önsöz

ken metne koymaya çalıştığı anlam ile ona dahil olmamasına

özen gösterdiği anlamların ilişkisi, yazarın öngördüğünden farklı
anlama imkânlarına da zemin oluşturabilmektedir. Eserleri üze-
rine yazarlarla yapılan birçok konuşmada, eserleri hakkında ya-
pılan yorum ve eleştirilere yönelik, “Eserim yanlış anlaşılmıştır”,
“Eleştirilerin aksine bu eserimde ben şunu yapmaya çalıştım”,
“Eserim hiç anlaşılmamış” gibi ifadelerle sıkça karşılaşmaktayız.
Metnin yazarının kastından farklı anlamaları gündeme getiren bu
tip ifadeleri, sadece yazarın kendi kastını metinde tam olarak ve-
remediğine mi yormak gerekir? Elbette, hayır. Çünkü anlama ve
yorumlama tek yönlü bir eylem değildir. Anlama ve yorumlama,
metnin taşıdığı anlam katmanlarına bağlı olduğu gibi okuyucu-
nun birikimine, metne yaklaşım nedenine, psikolojisine ve ben-
zeri etkenlere de bağlıdır. Aynı eserin pek çok farklı yorumunun
olması da bunun en güzel kanıtıdır.
Bütün bunlara değinmemin sebebi, yukarıda bahsettiğim ve
kült metinlerin anlaşılması için kaleme alınan metinlerin, üzerine
yazıldığı metnin kendisi olmadığını anlatabilmek içindi. Bu me-
tinlerin asıl faydası, anlaşılması kolay olmayan söz konusu me-
tinlerin ufkunu, okuyucuya açabilmektir. Okuyucu ile metin ara-
sında bir ufuk yakınlaşması sağlamaktır. Okuyucu, metnin ufku
içine dahil olduğunda zaten kendince bir anlama ve yorum icra
edecektir. Tam da böyle bir gerekçeye dayanarak, farklı dillerde
icrasını çokça gördüğümüz üzere Varlık ve Zaman’ın paragraf pa-
ragraf analizinin yapılışının bir örneğini biz de Türkçede gerçek-
leştirmeye çalıştık.
Heidegger, tarihsellik analizinde, her yapıtın bir tarihi, her ki-
tabın kendi kaderi vardır, der (VZ, 75:388)1. Varlık ve Zaman’ın da
bir tarihi ve bir kaderi vardır. Onun tarihi ve kaderi, bazen yaza-
rının tarihi ve kaderinden bağımsız olarak ele alınmamakta ısrar
edilmektedir. Biz biraz bu ayrımı yapmaya çalışarak bu metnin
analizini gerçekleştirmeye çabaladık. Yukarıda ortaya koydu-

1 Martin Heidegger, Varlık ve Zaman (çev. Kaan H. Ökten), 2. bs., İstan-

bul: ALFA, 2019. (Varlık ve Zaman, metin boyunca alıntılarda VZ kı-
saltması ile kullanılacaktır. Örneğin (VZ, 16:64) şeklinde verilen refe-
ranslarda ilk rakam ana paragrafı (§), ikinci rakam o paragrafa ait alt
paragrafları işaret etmektedir.)

9
Varlık ve Zaman’ı Anlamak

ğumuz çerçeveyi dikkate aldığımızda, bizim analizlerimizin de

yorumlardan bir yorum olacağı aşikârdır. Bunun yukarıda sun-
duğum gerekçelerine ilaveten burada sunabileceğim en önemli
gerekçe, Heidegger’in de ifade ettiği gibi, her anlamanın bir-hal-
içinde-bulunmaya eşlik ettiği ve her-bir-hal-içinde-bulunmanın
da bir anlam taşıdığı yani bir-hal-içinde-bulunma olmaksızın
anlamanın, anlama olmaksızın da bir-hal-içinde-bulunmanın
mümkün olmadığıdır. Dolayısıyla her daim bir-hal-içinde-
bulunan biz yorumcuların bu haline eşlik eden anlamanın; anla-
maya ve yorumlamaya çalışılan metnin anlaşılma ve yorumlan-
masına etki etmediğini varsaymak, pek makul bir yaklaşım olmaz.
Aslında herhangi bir yapıtın ve dolayısıyla Varlık ve Zaman’ın
da “makul” –yani ne tamamen öznel ne yazarın niyetini okumaya
çalışan bir çaba– yorumuna giden yolu, Heidegger’in kendi açık-
lamalarında bulmak mümkündür. Tarihbilimin asli temasının
ne olduğunu anlatırken Heidegger, olayların ve olguların bizatihi
kendisine değil onların barındırdığı imkânlara yoğunlaşmak ge-
rektiğini ifade eder. Geçmiş olaylar ve olgular geçmişteki koşul-
larla ilintili olmasına rağmen imkânlar gelecekle ilgilidir. Tarih-
te vuku bulan olaylar, üretilen eserler, gelecek ile ilintilili olarak
şimdiye bazı imkânlar sunarlar. Böyle bir yaklaşım, tarihe yönelik,
“şimdi olup bitenler geçmişte yaşananların birebir sonucudur”
tarzındaki yaklaşımı veya “geçmişte yaşananlar/üretilenler geç-
mişte kalmıştır, günümüze herhangi bir etkisi yoktur” tarzındaki
yaklaşımı reddeder. Geçmişe, gelecekle ilişkisi içinde bir imkânlar
dünyası olduğu perspektifinden bakılınca, geçmiş ile şimdi ara-
sında dinamik bir ilişki kurulur. Bu dinamik ilişki içerisinde, geç-
mişte üretilen bir eser şimdi bağlamında farklı alımlamalara konu
olabilir.
Elinizdeki eserde analizlerimizi yaparken Varlık ve Zaman’ın
yazarının metinde zaman zaman ifade edilenin ötesinde niyeti-
ni okumaya çalışmadık. Metni anlamaya ve anladıklarımızı da bu
metne dökmeye çalıştık. Yaptığımız yorumlarda ve analizlerde bi-
linçli veya bilinçsiz biçimde, bazı yönler ön plana çıkarılırken bazı
yönler geri plana itilmiş hatta bazı yönlere hiç değinilmemiş de
olabilir. Bu durum, kitabın kendini bana açmasıyla ilgili olduğu
gibi, benim kendimi kitaba ne kadar açık tuttuğumla da ilgilidir.

10
 Önsöz

Bir yorumcu olmamın yanı sıra aynı zamanda bir okuyucu olarak
sahip olduğum koşullar, kitabın bana kendini açma koşullarını da
belirlemiştir. Bu noktanın başka her tür eser için olduğu kadar,
Varlık ve Zaman için de çok önemli olduğu kanaatindeyim.
Varlık ve Zaman’a dair farklı okumalar arasında, bu okumayı
yazarının hayatındaki tercihleriyle ilişkilendirerek yapmaya çalı-
şan bir yaklaşım, esere temel teşkil eden kavramları oldukça “ka-
palı bir perspektif”le tutucu veya itham edici bir karşı çerçevede
ele almaktadır. Bu kapalı perspektifte özellikle tarih ve tarihsel-
likle ilgili kısımlar üzerinden Varlık ve Zaman, “kişinin iradesi”ni
dışlayan/yok sayan bir eser olarak konumlandırılmıştır. Bu yakla-
şım özellikle Heidegger’in genel olarak “tarihimiz, kaderimizdir”
şeklinde formüle edilebilecek ifadelerinden hareketle kendisini
temellendirmeye çalışmaktadır. Bu yaklaşımın en ciddi problemi,
Heidegger’in bu ve benzeri ifadelerinin, kendi metni içerisinde
nasıl ele alınabileceğine fazlaca kafa yormaksızın kimi yargılara
ulaşılmasıdır ki bunun arka planında da ifade ettiğimiz gibi eserin
tarihi ve kaderi ile yazarının tarihi ve kaderini birbiriyle aynı gör-
me düşüncesi yatar.
Oysa “tarihimiz, kaderimizdir” ve benzeri ifadelerin Varlık ve
Zaman dahilinde “açık bir perspektif”le okumaya tabi tutulabi-
leceği kanaatindeyim. Çünkü Heidegger’in, Dasein’ın (şimdilik,
“insan”ın dememizde bir sakınca yok) sahih ve gayrisahih varo-
luşundan bahsederken kullandığı “kapalılığı-açma-kararlılığı”
ve “kapalılığı-açma-kararsızlığı” kavramları tam da Dasein’ın,
Descartes’ın “özne”si gibi, bulunduğu dünyadan kopuk bir “ada-
cık” olmasa bile, bulunduğu dünyaya mahkûm olmadığını güzel
ifade eden kavramlardır. İlgili bölümlerin analizleri okunduğun-
da, bununla kastedilenin ne olduğu daha iyi anlaşılacaktır.
Dasein’ı genellikle kendi yaşadığı tarihe ve dünyaya mahkûm
edici okuma tarzlarının en ciddi handikapı, Heidegger’in zaman
ile tarih ve zamansallık ile tarihsellik arasında kurduğu ilişkinin
göz ardı edilmiş olmasıdır. Heidegger, Dasein’ın tarihsel oldu-
ğunu inkâr etmez ama Dasein’ın tarihselliği varlık yapısının za-
mansal olmasından kaynaklanır. Zamansallık ile Heidegger, bir-
birinden kopuk şimdilerin toplamını kastetmez. Zamansallık,
merkezinde “gelecek” ekstazının bulunduğu, “geçmiş” ve “şimdi”

11
Varlık ve Zaman’ı Anlamak

ekstazlarının her birinin kendi sınırlarının dışına sarkarak birlik-

te kurdukları ilişkiselliğin, ekstatik bağın adıdır. Varlığının yapısı
gereği Dasein’ın böyle bir zamansallığa temellendiğini düşünen
Heidegger’in, onu kendi yaşadığı tarihe ve dünyaya hapsettiği na-
sıl varsayılabilir? Dasein, açıklıkta olmaktadır. O sebeple imkânlar
içinde bulunan Dasein, “öncelikle ve çoğunlukla” bu imkânları
“herkes” gibi değerlendirse de farklı bir şekilde de değerlendire-
bilmekte, en azından böyle bir yapıya sahip olduğunu bilebilmek-
tedir. Dolayısıyla bu dünyaya atılmış olan, düşmüş Dasein, kahir
kudrete ve kudretsizliğe sahiptir. Kahir kudret ve kudretsizlik diya-
lektiği de Dasein’ın imkânlarla ilişkisinin dinamizmine işaret eder.
Varlık ve Zaman’ın farklı okumalara zemin hazırlayan diğer
bir teması, dünya temasıdır. Heidegger, Dasein’ın özünün dün-
ya-içinde-varolma olduğunu belirtir. Dünya (tırnak içine almak-
tan kaçınıyorum çünkü Heidegger “dünya” ile dünya şeklindeki
yazımlarla farklı anlamları kasteder) temasıyla bağlantılı olarak
“dünya-içinde-varolma” ibaresi, Varlık ve Zaman’ın en önemli
kavramlarından biridir. Bazı Varlık ve Zaman yorumlarında, dün-
ya meselesi de bizim buradaki okuma tarzımızdan farklı bir şekil-
de okunabilmekte ve Dasein yine içine atıldığı dünyaya mahkûm
bir varolan olarak görülebilmektedir. Bu tarz yorumların en cid-
di handikapı ise dünyayı Dasein’dan, Dasein’ı da dünyadan ay-
rıştırarak okumasıdır. Oysaki Varlık ve Zaman’ın birçok yerinde
Heidegger, dünyasız Dasein, Dasein’sız da dünya olmaz, der. Do-
layısıyla Dasein’ın tercihleri ve edimlerinden kopuk, onu mutlak
olarak belirleyen bir dünya yoktur. Dünya, Dasein’ın varoluş ya-
pısıyla ilintilidir.
Heidegger varolanları varlık türlerine göre el-altındalık, mev-
cut-olmaklık ve varoluş varlık türüne sahip olanlar olarak tasnif
eder. Varoluş karakterine sahip Dasein, tam da bu varoluş yapısı
gereğidir ki içinde bulunduğu dünyaya mahkûm değildir; bizzat
o dünyayla birlikte farklılaşarak yol alır. Dolayısıyla hem tarih ve
tarihsellik hem dünya temaları hakkında yapılan yorumların, yo-
rumcunun kendi koşullarıyla ilintili olduğu kanaatindeyiz.
Varlık ve Zaman’a dair bazı okumalar ile kendi okumamız ara-
sındaki farka işaret etmesi bakımından burada kısmen değindiği-
miz temalara dair şunu da hemen hatırlatmak isteriz ki Varlık ve

12
 Önsöz

Zaman’ın Dasein analizi, onun asıl sorusu olan “varlığın anlamına

ilişkin soru”nun somut yani fenomenolojik bir şekilde analizi için
takip edilen bir yoldur. Yoksa Varlık ve Zaman, Dasein analizini
bizatihi Dasein’ı analiz etmek için yapmaz. Dasein analizi, “var-
lığın anlamına ilişkin soru”nun analizi için hazırlık niteliği taşır.
Varlık ve Zaman analizimizin hangi güzergâhı takip ederek bu
noktaya vardığını da belirtmek isteriz. Yukarıda, bu tür kitapların
sağladığı faydayı, üzerine yazıldığı kitabın ufku ile okuyucunun
ufkunu yakınlaştıracak, okuyucuyu kitabın ufkuna dahil edecek
bir “merdiven” işlevi görmesi olarak belirlemiştik. Tam da böyle
bir mantıktan hareketle, elinizdeki kitabı oluşturmak için daha
başlangıç aşamasında okuyucu kitabın yazımına dahil edildi.
Varlık ve Zaman’ı paragrafları üzerinden analiz etmenin be-
nim açımdan iki yolu vardı. Kendim her bir paragrafı okuyup ana-
liz edebilirdim veya bu analizleri, Varlık ve Zaman’ı kendi oku-
ma/anlama serüvenine dahil etmeyi isteyen kişilerle paylaşarak
ve onlardan gelebilecek soru ve yorumları da aynı potada birleşti-
rerek bu metni oluşturabilirdim.
Bu çalışmanın amacı Varlık ve Zaman’ı, bizatihi Heidegger
üzerine çalışmamakla beraber felsefe alanında uzmanlaşma yo-
lunda olanlar kadar, felsefeye ilgi duyan, diğer alan çalışmaların-
da Heidegger’in düşüncelerinden yararlanmak isteyen ya da doğ-
rudan entelektüel bir okuma olarak değerlendirebilecek herkese
açabilmek olduğu için ikinci yolu tercih ettim. Aslında bu ikinci
yol Heidegger’in felsefi yaklaşımına da uygun olandır. Çünkü He-
idegger ve onu belli açılardan takip eden hermeneutik düşünürler
“diyalog” kavramına çok önem verirler. Hatta bir eseri/metni an-
lamak için yapılan her girişimi metinle gerçekleştirilen bir diyalog
olarak nitelerler. Diyalog açık uçlu bir süreçtir. Hermeneutik dön-
günün merkezinde de bu diyalog kavramı yer alır. Çünkü anlama,
metinden okuyucuya, okuyucudan metne gidiş gelişler sayesinde
derinleşir. Metin kendi katmanlarını okuyucuya açmaya devam
ederken, okuyucunun da metni anlama ufku gittikçe genişler.
Varlık ve Zaman’ı açımlama gayretindeki bu çalışmanın terci-
hi de işte böyle bir diyalog yöntemi oldu. Varlık ve Zaman’ın her
bir paragrafına dair hazırlık çalışmalarımı ve analizlerimi yazılı
hale getirdikten sonra, her hafta sonu düzenli biçimde bir araya

13
Varlık ve Zaman’ı Anlamak

geldiğimiz farklı disiplinlerden lisans, yüksek lisans ve doktora öğ-

rencilerinden oluşan bir grupla paylaştım. Bu analizlerin anlaşıl-
mayan, kapalı kalan hususlarına yönelik sorular ve katılımcıların
kendi okumalarından hareketle yaptıkları yorumlar da derslerle
birlikte ses kaydına alındı. Her dersin sonunda gruptan buna gö-
nüllü bir kişi tarafından bu ses kayıtlarının çözümü yapıldı; orta-
ya çıkan bu metinler de tarafımdan değerlendirilerek temel analiz
metnine eklendi. Birleştirilmiş bu metinler üzerinde tekrar çalı-
şılması suretiyle kitabı oluşturacak metin son şeklini almış oldu.
Varlık ve Zaman okumalarında kullanılan tercüme eser,
Kaan H. Ökten’in Varlık ve Zaman tercümesinin 1. baskısı ile
özellikle gözden geçirilip güncellenen 2. baskısı2 oldu. Elimizde
böyle bir tercümenin bulunması önemli bir imkândı. Şüphesiz
Heidegger’in kullandığı kendine özgü terminoloji ve metni doku-
ma tarzı, eserin kaynak dilden farklı hedef dillere her çevrilişinde
beraberinde, kısmen kaynak dilden kısmen hedef dilin kendi ya-
pısından kaynaklanan terminolojik ya da kavramsal birçok tartış-
mayı getirir. Kaan H. Ökten’in özenli çevirisi Varlık ve Zaman’ı
belli bir grupla okuma ve üzerine tartışma imkânları açısından
önemli kolaylık sağladı. Metinde Varlık ve Zaman’dan yaptığı-
mız alıntılar bu çevirinin 2. baskısına aittir ve alıntıların yerleri
bu baskıya göre belirtilmiştir. Almanca bazı kavramların Türkçe-
ye çeviri tercihlerine dair farklı görüşlerimiz bulunsa da Varlık ve
Zaman’dan yapılan alıntılarda bu çeviriye tamamen sadık kalın-
mıştır. Bu tercih, özellikle okuyucunun bu çalışmayı okurken ana
metinle daha zahmetsiz irtibat kurabilmesi niyetiyle gözetilmiş-
tir. Yanı sıra Varlık ve Zaman’ı, sadece Türkçe çevirisi üzerinden
okumak ciddi bir eksiklik de oluştururdu. Bu sebeple çalışmanın
başından itibaren Almanca3 aslının yanı sıra metnin İngilizce4 ve
Fransızca5 çevirileri okumalarımıza eşlik etti.

2 Martin Heidegger, Varlık ve Zaman (çev. Kaan H. Ökten), 2. bs., İstan-

bul: ALFA, 2019.
3 M. Heidegger, Sein und Zeit, Gesamtausgabe, Band 2, Frankfurt am
Main: Vittorio Klostermann, 1977.
4 M. Heidegger, Being and Time (çev. Joan Stambaugh), Albany: SUNY,
1996.
5 M. Heidegger, Être et Temps (çev. Emmanuel Martineau), Edition
Numérique Hors-Commerce, 1985.

14
 Önsöz

Bu kitapta ortaya koyduğumuz Varlık ve Zaman okumasına

benzer tarzda, biri çeviri, diğeri telif olmak üzere Türkçe literatür-
de yer alan iki kitaptan da söz etmek isteriz. Bunlardan ilki, çevi-
risi Kaan H. Ökten tarafından yapılan Stephen Mulhall’ın Heideg-
ger ve “Varlık ve Zaman”6 adlı eseridir. Bu eser Varlık ve Zaman’ı,
bölümlerinden hareketle ve o bölümlerde işlenilen genel temalar
bağlamında inceler. Dolayısıyla paragraf bazında yapılmış bir
analiz değildir. Öte yandan Varlık ve Zaman’da ele alınan ana te-
maya ve ilintili yan temalara aşinalık kazandırması bakımından
okunması gereken önemli bir eserdir. Mulhall’ın kitabını çevi-
ren Kaan H. Ökten, bu çeviride kullandığı kavramsal tercihlerini,
Varlık ve Zaman’ın çevirisinde değiştirmiştir, kanaatimizce iyi
de etmiştir. Varlık ve Zaman’da tercih edilen Türkçe kavramsal
karşılıkların daha anlaşılır ve Almanca asıllarını Türkçede daha
iyi ifade edebilen karşılıklar olduğu kanaatindeyiz. Bahsedeceği-
miz ikinci kitap ise yine Kaan H. Ökten’in, Varlık ve Zaman – Bir
Okuma Rehberi7 adını taşıyan telif kitabıdır. Bu kitabın Varlık ve
Zaman’a ayrılmış sınırlı bir bölümünde paragrafların özetlenme-
si yoluna gidilmiştir.
Elinizdeki bu kitap öncelikle Varlık ve Zaman’ın Heidegger
düşüncesi içindeki yerini belirlemekle işe başlamaktadır. Sonra-
sında ise Varlık ve Zaman’ın her bir paragrafını tek tek ele alıp
yorumlamaya çalışmaktadır. Bu yorumların Varlık ve Zaman’ın
içinde kalarak yapılmasına gayret gösterilmiştir. Nadiren de olsa
Heidegger’in Varlık ve Zaman öncesi ve sonrası düşüncelerine

Uzun yıllardan beri devam eden Heidegger okumalarımın yanı sıra,

yararlandığım bazı kitapların da özellikle bu çalışma özelinde önemli
katkıları oldu. Bu çalışma içinde isimleri zikredilmese de analizlerde ve
paragrafların düzenlenmesinde önemli etkileri olduğunu teslim etmek
isterim. Aralarından özellikle şu birkaç tanesini de belirtmem icap eder:
Marlène Zarader, Lire Être et Temps De Heidegger, Paris: Vrin, 2012;
Jean Greisch, Ontologie et Temporalité: Esquisse d’une interprétation
intégrale de Sein und Zeit, Paris: Puf, 2003; Michael Gelven, A Commen-
tary on Heidegger’s Being and Time, Illinois: Northern Illinois Univer-
sity Press, 1989; Magda King, A Guide to Heidegger’s Being and Time,
Albany: SUNY, 2001.
6 Stephen Mulhall, Heidegger ve “Varlık ve Zaman” (çev. Kaan Ökten),
İstanbul: Sarmal Yayınları, 1998.
7 Kaan H. Ökten, Varlık ve Zaman – Bir Okuma Rehberi, İstanbul: ALFA,
2019.

15
Varlık ve Zaman’ı Anlamak

de referans verildiği olmuştur. Diğer bir önemli husus, yukarıda

ifade ettiğim üzere, başından beri bir kitap projesi olarak yola çı-
kılmış olmasına rağmen son şeklini ilgili okuma grubuyla yürü-
tülen derslerin de dikkate alınmasıyla kazanmıştır. Bu yönelimin
özellikle eserin dilini daha anlaşılır kılmada yarar sağladığını dü-
şünüyorum. Varlık ve Zaman’ı Anlamak’ta, ne büsbütün yazı dili
ne büsbütün konuşma dili hâkimdir. Bu iki tarzın metinde iç içe
geçtiği görülecektir ki böylelikle metin daha dinamik ve okunur
bir nitelik kazanmıştır.
Aralık 2018-Temmuz 2019 tarihleri arasında okuma grubunda
yürütülen tartışmaları ve derslerin anlatım kısımlarını kapsayan
ses kaydı çözümü aşamasında gönüllülük esasıyla yer alan Halit
Alkız, Ayşe Nur Aksu, Ahmet Haydar Ak, Sevinç Akay, Fatıma Azi-
me Demiröz ve Rafet Ay’a bu katkılarından dolayı teşekkür ede-
rim. Analizlerimi paylaştığım grubun içinde, devam eden doktora
tezinde Heidegger çalışan müstakbel meslektaşım Derya Önder’in
bulunması bu kitabın vücuda gelmesi için büyük bir şanstı. Hem
grup toplantılarında Heidegger’e dair yaptığı nitelikli yorumlar
hem çalışmanın editörlüğünü büyük özveriyle üstlenmesi ve yü-
rütmesiyle, bu kitabın elinizdeki halini almasında önemli katkılar
sağlamıştır. Bu kitabın editörlüğünü yapacak ismin Heidegger’in
düşüncesine ve diline aşina olması gerekirdi. Derya’nın gerek
Heidegger düşüncesine hâkimiyeti gerek uzun yılların getirdiği
editörlük tecrübesi tam da böyle bir ihtiyacı karşıladı. Tüm bu
katkılarından dolayı kendisine müteşekkirim. Grubun diğer bir
katılımcısı Türk Dili ve Edebiyatı alanında uzmanlık düzeyinde
çalışmaları olan Kadriye Kaymaz’ın kitaba katkısı vazgeçilmezdir.
Hem Heidegger düşüncesine grup toplantılarımıza devamıyla
oluşan aşinalığı hem geçmişteki editörlük tecrübesi kitabın Türk-
çe açısından temiz ve anlaşılır olmasına önemli bir katkı sundu.
Bu katkısını kitabın son safhasına kadar sürdürmüş olmasından
dolayı kendisine müteşekkirim. Son olarak, toplantılarımızdaki
soruları ve yorumları ile analizlerimizde farklı yönleri görmemizi
sağlayan ve ismini zikredemediğim grubun her bir değerli katı-
lımcısına ayrı ayrı teşekkür ederim.
Şüphesiz böyle bir grubun toplanıp tartışabileceği bir mekâna
ihtiyaç vardı. Mekânı ve toplantıların organize edilmesini sağla-

16
 Önsöz

yan Bilim ve Sanat Vakfı’na, Genel Sekreter Faruk Deniz şahsında

teşekkürü borç bilirim. Nihayet, kitabın yayımlanması için destek
ve ilgilerini esirgemeyen Küre Yayınları yönetici ve çalışanlarına
en içten şükranlarımı sunarım.
Bu kitabın Heidegger düşüncesi üzerine çalışanlara ve felsefe-
ye ilgi duyan herkese faydalı olması ümit ve temennisiyle...

Erdal Yılmaz
Ağustos 2020, Üsküdar

17
 1. Ders
Heidegger Düşüncesinin Dönemlendirilmesi ve
Varlık ve Zaman’a Giriş

Heidegger – Varlık ve Zaman Öncesi – Varlık ve Zaman Sonrası –

Varlık ve Zaman’ın Planı – Sofist

Planladığımız bu dersler Heidegger’in Varlık ve Zaman adlı

kitabını çözümlemeye ve kendi açımızdan anlaşılır kılmaya odak-
lanacaktır. 1927 yılında yayınlanmış olan Varlık ve Zaman’ı ince-
lemeye geçmeden önce, eserin Heidegger’in düşünce serüvenin-
deki konumunu belirlemek gerekir.
Heidegger, 1930’lara kadar sadece Varlık ve Zaman kitabı üze-
rinden değerlendirilirken, 1930’lardan sonra Varlık ve Zaman ve
sonrası olarak ikili bir dönemlendirmeye tabi tutuldu.
1976’da hayatını kaybeden Heidegger’in kendisi de yaşarken
böyle bir dönemlendirmeye itiraz etmemiştir. Bunu, William
J. Richardson’la yaptığı bir yazışmadan anlıyoruz. Richardson,
Heidegger’e yazdığı 1 Mart 1962 tarihli mektupta 1930’lara kadar
merkezinde Varlık ve Zaman’ın bulunduğu metinler ile sonra-
ki dönemlerde yazdığı metinler arasında bir fark bulunduğunu,
buradan hareketle bir dönemlendirmenin yapılması gerektiğini
söyler. Heidegger Richardson’a cevaben gönderdiği “1962, Nisan
ayı başları” olarak imzalanmış mektubunda bu tespitin doğru ol-
duğunu ve metinler arasında böyle bir tasnifin doğal olarak yapı-
labileceğini belirtir. Richardson bu mektubu Heidegger: Through
Phenomenology to Thought adlı kitabının önsözüne koyar.1

1 William J. Richardson, Heidegger: Through Phenomenology to Thought,

4. bs., Fordham University Press, 2003, s. ix-xxiii.

19
 2. Ders
Varlık Sorusu (1–4)

Varlık Sorusunun Zorunluluğu – Sorunun Yapısı – Ontolojik ve Ontik

Önceliği – Varlık Sorusunun Unutulmuşluğunun Kökenleri – Varlık
Sorusuna Dair Üç Dogma – Fenomenolojik Yönteme Giriş

Birinci derste Varlık ve Zaman başlığına dair kısa bir analiz

yapmıştık. Başlıktan da anlaşılacağı üzere “varlık” ile “zaman”
arasında bir ilişkinin bulunduğunu dile getirmiştik. Bu ilişki var-
lık ve zaman arasında bir özdeşlik ilişkisi kurulmasından ziyade,
varlığın zaman üzerinden anlaşılmasını ifade eder. Heidegger ki-
tabında bu analizi Dasein üzerinden yapacaktır.
Kitabın adının farklı dillerdeki karşılığına bakmak bu ilişkiyi
sarih hale getirmek açısından faydalı olacaktır. Almanca ismi Sein
und Zeit olan kitap İngilizceye Being and Time, Fransızcaya Être
et Temp, Türkçeye Varlık ve Zaman ismiyle çevrilmiştir. Özellikle
“Sein” kavramının İngilizce ve Türkçe karşılıklarında Heidegger’in
bu kavram özelindeki kastını karşılamada bazı problemler oluşur-
ken, Fransızca karşılığında bu tür bir problem yaşanmıyor. Oriji-
nal başlıkta geçen “Sein” kelimesi hem fiil hem isimdir. “Sein”,
hem “varlık” hem “olmak” anlamına gelir. Örneğin “Ich bin Er-
dal” cümlesinde “bin”, “sein”ın çekimidir. Fransızcasında da
“Être” yine fiil ve isimdir. Benzer biçimde “Je suis Erdal” ifadesin-
de “suis”, “Être”in çekimidir. Ama aynı zamanda “Être” “varlık”
anlamına da gelir. İngilizcedeki “being” kelimesi “to be” fiilinden
türemiş olmasına rağmen sadece isimdir, Almanca ve Fransızca-
da olduğu gibi fiil yönünü içermez. Türkçedeki Varlık ve Zaman

29
 3. Ders
Dasein’ın Ontolojik Analitiği ve Fenomenolojik
Yöntem (5–8)

Varlık Sorusunun Ele Alınış Yöntemi – Dasein Analitiğinin Varlık

Sorusuna Zemin Oluşturması – Ontoloji Tarihinin Destrüksiyonu –
Fenomenolojik Yöntem ve Fenomenoloji – Fenomen – Logos

Bir önceki derste varlık sorusunun zorunluluğu, yapısı ve ön-

celiği üzerine tartışmıştık. Kısaca varlığın anlamına ilişkin soru-
nun serimlenmesini, bir giriş metninin izin verdiği ölçüde yap-
mıştı Heidegger. Bunların detaylarını Giriş’ten sonraki kısımlar-
da göreceğiz. Bugünkü dersimizde Giriş kısmının II. Bölüm’ünü
yani yöntemle ilgili paragrafların analizini yapacağız. Bu bölüm
de dört paragraftan oluşuyor ama konunun can alıcı kısımları
ilk üç paragraf yani 5, 6 ve 7. paragraflardır. 8. Paragraf, Varlık ve
Zaman’da ele alınacak konulara dair kısa bir plan sunar. Fakat bu
plan daha önce konuştuğumuz sebeplerden dolayı pek uygulana-
maz.
Bugün bu üç paragrafa yoğunlaşıp varlık sorusunun ele alınma
yöntemi ve hangi plan dahilinde ilerleneceği üzerinde konuşaca-
ğız. Evvelce de ifade ettiğimiz gibi yöntem meselesi önemli çünkü
eğer yönteminiz ele aldığınız probleme uygun değilse, o proble-
min kendisini size açması pek mümkün olmaz. Bundan ötürü uy-
gun bir yöntemin seçilmesi elzemdir.
Heidegger inceleyeceğimiz üç paragrafta üç önemli hususu ele
alır. 5. Paragraf’ta Dasein analitiğinin, genel olarak varlığın anla-
mına ilişkin soruyu nasıl açımlayacağını, daha doğru bir ifadeyle

47
 4. Ders
Dasein Analitiği ve Eksistensiyal Analitik (9–11)

Dasein Analitiğinin Teması – Dasein Analitiğinin Ontolojik Olma

Gerekliliği – Dasein’a Dair Ontik Analizler – Hepbenimkilik – Sahihlik
– Gayrisahihlik – “İlkel” Dasein Analitiği – Doğal Dünya

Bir önceki dersimizde Giriş kısmını bitirmiştik. Varlık ve

Zaman’ın, Heidegger’in sunduğu plana göre iki kısımdan oluş-
ması gerektiğini söylemiştik. Fakat bazı sebeplerden dolayı yal-
nızca Birinci Kısım’ın ilk iki ayrımını yazdığını Üçüncü Ayrım ile
İkinci Kısım’ı yazamadığını ifade etmiştik. Bugünkü dersimizde
Birinci Kısım’ın Birinci Ayrım’ının ilk bölümünü inceleyeceğiz.
Birinci Ayrım altı bölümden oluşmaktadır. I. Bölüm ise 9, 10 ve
11. paragraf olmak üzere üç paragraftan oluşur. Bugünkü dersi-
miz boyunca bu üç paragrafı analiz etmeye çalışacağız.
Birinci Ayrım, “Dasein’ın Hazırlık Niteliğindeki Fundamental
Analizi” başlığını taşır. Metni İngilizceden takip edenler için bir
hususun altını çizmek isterim. Da-sein şeklindeki kullanım yani
“Da” ve “Sein”ın tire ile ayrılarak yazımı Almanca metinde yoktur.
Heidegger bu tür bir yazılışı Varlık ve Zaman’ın daha sonraki bö-
lümlerinde ve gerekçesini de belirterek kullanacaktır. Bunun ge-
rekçesi “Da” ile “Sein” arasındaki ilişkiye dikkat çekmektir. Türk-
çe çeviri metin, orijinaline sadık kalarak Dasein’ı henüz “Da-sein”
şeklinde yazmıyor ki doğru olan da budur.
İçerik analizine geçecek olursak, Dasein analitiği varlığın anla-
mı sorusunun analizi için bir hazırlık teşkil etmektedir. Diğer bir
ifadeyle, Dasein’ın varlığını analiz etmek suretiyle kitabın yazıl-

69
 5. Ders
Dünya-İçinde-Varolma ve Dünyayı Bilme (12–13)

Eksistensiyal Analitiğin Temeli – Dasein’ın Varlık Konstitüsyonu –

Dünya-İçinde-Varolmanın Öntaslağı – İçinde-Olma – Dasein – Dünyayı
Bilme

Bir önceki dersimizde Birinci Kısım’ın Birinci Ayrım’ının I.

Bölüm’ünü bitirmiştik. Bugünkü dersimizde “Dasein’ın Temel
Konstitüsyonu Olarak Esasen Dünya-İçinde-Varolma” başlıklı
II. Bölüm’ü inceleyeceğiz. Bu bölüm iki paragraftan oluşmasına
rağmen eksistensiyal analitiğin temelini teşkil ettiği için derinlikli
biçimde anlamak gayet önemli. Bir önceki dersin konusu Birin-
ci Ayrım’ın I. Bölüm’üydü ki orada Heidegger halen bir program
takdim etmekteydi. Birinci Ayrım’ın II. Bölüm’üyle eksistensiyal
analitik başlar. Bu bölüm “İçinde-Olmayı Cihet Alan Dünya-İçin-
de-Varolmanın Öntaslağı” başlıklı 12. Paragraf’la açılır. Buraya
kadar Heidegger bize projesinden, araştırma nesnesinden ve onu
nasıl ele alacağına dair yönteminden bahsetti. “Hepbenimkilik”,
“sahihlik”, “gayrisahihlik” gibi Dasein’ın varoluşuna dair özellik-
leri ele aldı. Bu başlıkla beraber Heidegger’in, eksistensiyal ana-
litiğine giriştiğini, diğer bir deyişle Dasein analitiğine yani onun
yapısının analizine başladığını görüyoruz.
İlk yapılması gereken, bu analiz için uygun bir başlangıç nokta-
sı bulmaktır. Tüm teorik ve ön-varsayımsal yaklaşımlar bir kenara
bırakıldığında fenomenolojik yaklaşım gereği, kendisini bakışımı-
za veren ilk belirlenim olarak Dasein’ın dünya-içinde-varolması
geliyordu. Buradan da dünya-içinde-varolmanın Dasein’ın var-

87
 6. Ders
Dünyanın Dünyasallığı ve Çevreleyen-Dünya
(14–16)

Dünya fenomeni – “Dünya” – Dünyasallık – İlgilenme – El-Altındalık

– Mevcut-Olmaklık – Çevreleyen-Dünyanın Dünyasallığı – Dünyanın
Dünyasallığı – El-Altında-Olan – Şey – Gereç – Dünya-İçinde-Varolan

Birinci Kısım’ın Birinci Ayrım’ının III. Bölüm’ü olan “Dünya-

nın Dünyasallığı” (Weltlichkeit der Welt) ile analizimize devam
edeceğiz. Bu, A, B ve C şeklinde üç alt başlık altında toplam 11
paragraftan oluşan uzun bir bölümdür. 14. Paragraf’la başlayan
bu metin öncelikle “dünyasallık” (Weltlichkeit) kavramını tartışır.
Daha sonra çevreleyen-dünyanın (Umwelt) dünyasallığı ve son-
rasında da bizatihi “dünyanın dünyasallığı” tartışması yapılacak.
İlk olarak dünyasallıktan Heidegger’in ne anladığını açıklayalım.
Bu ifadenin dünyanın ontolojik yapısını işaret ettiğini aklımızda
tutarak “Esas Olarak Dünyanın Dünyasallığı Fikri” başlıklı 14.
Paragraf’ın analizine başlayabiliriz.
Heidegger, Dasein’ın özünün dünya-içinde-varolma olduğu-
nu ifade etmişti. Bu durumda dünya-içinde-varolmanın yapısını
analiz etmek, bunun için de öncelikle dünyayı açıklamak gerekir.
Burada uygulanan yöntem fenomenolojik yöntemdir. Bu yön-
temde, dünya bir fenomen olarak betimlenir. Diğer bir ifadeyle,
fenomenolojik yöntem dünya fenomenini, kendini kendi varlığı
içinde gösterdiği şekliyle betimler. Bu elbette dünyada bulunan
şeylerin tek tek betimlenmesi anlamına gelmez. Dünya fenomeni
ağaçları, dağları, evleri, denizleri, vs. betimlemeye çalışma şeklin-

101
 7. Ders
Atıf ve İşaret – İlintililik ve İmlenim (17–18)

Atıf – Atıf Bütünlüğü – Çevreleyen-Dünyanın İşleyişi – İşaret – İşaretin

Tesisi – İlgilenmenin Yoksunluk Modusları – Kullanılabilirlik –
İlintililik ve Anlamlılık – Varolan ile Dünya İlişkisi – Varolanın Serbest
Bırakılması – Ne-İçinlik – Ne-Amaçlılık – İmlenim

Bugünkü dersimize “Atıf ve İşaret” (Verweisung und Zeichen)

başlıklı 17. Paragraf’la başlayacağız. 16. Paragraf’ta yapılan dünya
analizinde dünya fenomeni ontik bakımdan görünür kılınmıştı.
Şimdi, bir atıf türü olan “işaret” vasıtasıyla dünya fenomeni onto-
lojik bakımdan ortaya konulacaktır. Bunu yaparken önceki parag-
raflarda analiz edilen “atıf” (Verweisung) fenomeninden hareket
edilecektir. Atıf veya referans sistemine yeniden başvurulmasının
sebebi, belirli türden bir atfın yani “işaret”in (Zeichen) ve onun
ayrıcalıklılığının ne ile ilgili olduğunu ortaya çıkarmaktır. Ayrıca
işaretten hareketle atıf bütünlüğünü düşünmek ve onu “anlam-
lılık” (Bedeutsamkeit) olarak belirlemektir. Bu “anlamlılık” me-
selesi 18. Paragraf’ın analizinde de gündeme gelecektir. Bu nok-
talardan hareketle nihayetinde dünyasallık fenomeninin yeni bir
belirlenimi görünür olacaktır.
Atıftan işarete nasıl geçildiğini ele almaya çalışalım. Heideg-
ger buraya kadar atıf veya referans analizinin şematik bir tarzda
olduğunu belirtir. El-altında-olanın (Zuhanden) ontolojik yapı-
sından hareket ederek dünyasallığa dair ilk erişimi sağladık. Yani
el-altındalıktan (Zuhandenheit) mevcut-olmaklık (Vorhanden-
heit) moduna geçişte, dünya fenomenine dair ilk yaklaşımı elde

123
 8. Ders
Kartezyen “Dünya” Anlayışı ve Mekânsallık
(19–24)
Kartezyen “Dünya”nın Ontolojik Belirlenimi – Res Extensa –
Dünyanın “Dünyasızlaştırılması” – El-Altında-Olanın Mekânsallığı –
Dünya-İçinde-Varolmanın Mekânsallığı – Dasein’ın Mekânsallığı

Önceki dersimizde dünyanın dünyasallığı analizini

Heidegger’in uç bir örnek üzerinden sürdüreceğini söylemiştik.
Bu örnek aslında Heidegger’in düşüncesini temsil etmiyor. O da
zaten örnek üzerinden eleştiride bulunarak kendi düşüncesini
daha aşikâr hale getirecek. Heidegger’in örneği Descartes’ın dün-
ya ontolojisine dayanıyor. Bu analiz “B. Dünyasallık Analizinin
Descartes’taki Dünya Yorumundan Ayırt Edilmesi” başlığı altında
yapılacak.
Heidegger, Descartes’ın kartezyen “dünya” ontolojisini, uygun
olmayan ontolojik kategoriler tarafından yönlendirilmiş dünya
kavrayışlarının bir uç örneği kabul ederek kendi fikrini özetle şöy-
le açıklıyor: Eğer başlangıç noktası olarak dünya-dahilinde karşı-
laşılan bir varolanı alır ve onu kendinden hareketle sorgularsak
dünya fenomenine erişim imkânımızı kaybederiz. Burada dünya-
dahilinde varolanlarla kastedilen mevcut-olandır (Vorhanden).
Yanı sıra eğer Dasein’dan ve onun dünya-içinde-varolma yapısın-
dan hareket etmez yani fenomenolojik bakışı kullanmazsak, dün-
yasallık fenomenine yine erişemeyiz. Bu şekilde dünya-dahilinde
varolanların toplamından ibaret olan “dünya” anlayışını savun-
muş ve dünyayı ondan ibaret görmüş oluruz.

143
 9. Ders
Birlikte-Varolma ve Herkes (25–27)

Dasein’ın Kim Olduğuna Dair Eksistensiyal Soru – Başkalarının

Birlikte-Dasein’ı – Hergünkü Birlikte-Varolma – Kendi-Olarak-Varolma
– Herkes

Bugünkü derse öncelikle şunu vurgulayarak başlamak isterim:

İşlemeye devam ettiğimiz Birinci Ayrım’ın III, IV ve V. bölümleri
aslında tek bir yapıyı, dünya-içinde-varolma (In-der-Welt-Sein)
yapısını açıklıyor. Dünya-içinde-varolma hatırlanacağı üzere,
üçlü bir perspektif içeriyordu: dünya, varolan (Dasein) ve için-
de-olma. III. Bölüm’de dünyayı analiz ettik. Şimdi “Birlikte-Va-
rolma ve Kendi-Olma Olarak Dünya-İçinde-Varolma. ‘Herkes’”
başlıklı IV. Bölüm’de Dasein’ın kendisi analiz edilecek. Sonraki V.
Bölüm’de ise “içinde-olma” (In-Sein) ilişkisi incelenecek.
Başlangıç noktası yine aynı yani hergünkülüğü içindeki Dase-
in ve yanı sıra keşfetmeye devam ettiğimiz dünya-içinde-varolma,
ilgilenici veya pratik meşguliyet halindeki dünya-içinde-varolma-
dır. Artık terminolojiye aşina olduğunuz için rahatlıkla bu şekilde
kullanabilirim. Önceki paragraflarda yer alan çevreleyen-dünya
(Umwelt) analizi gereçlerin ya da malzemelerin varlık türünden
hareketle yapılmıştı. Çevreleyen-dünya, yalnızca gereçlerden
oluşmaz. Onu oluşturan atıf bütünlüğü yalnızca gereçleri kapsa-
maz; Dasein’ı, başka Dasein’ları da içerir. Çevreleyen-dünyada
hem gereçlerle hem başka Dasein’larla karşılaşılır. Burada birinin
öncelikli olması gibi bir durum söz konusu değil. Yani şunu di-
yemeyiz: Öncelikle varolanlarla veya öncelikle insanlarla karşıla-

165
 10. Ders
İçinde-Olma, Bir-Hal-İçinde-Bulunma ve Korku
(28–30)
Tematik Analiz – İçinde-Olma – Şuradalık – Da-Sein – Şura –
Açımlanmışlık – Açıklık – Şurada-Varolma – Bir-Hal-İçinde-Bulunma
– Duygu-Durumu – Ruh Hali – Dasein’ın Olgusallığı – Mevcut-Olanın
Olgusallığı – Korkunun Fenomenolojik Analizi

Bugün yeni bir bölüme başlıyoruz. Bu V. Bölüm “İçinde-Ol-

manın Kendisi” (Das In-Sein als solches) başlığını taşıyor. Bölü-
me girizgâh olarak tasarlanan 28. Paragraf’ın başlığı da “İçinde-
Olmaya İlişkin Tematik Analizin Görevi”dir. Yine bir görev (Auf-
gabe) tanımlaması yapılacak olan bu paragrafta yeni analizlerle
karşılaşmayacağız. Öte yandan V. Bölüm’ün tamamında yapı-
lacak incelemelere dair bir plan sunulacak. Önceki analizlerden
de hatırlayacağınız üzere, Dasein’a dair eksistensiyal analitik,
dünya-içinde-varolma olarak Dasein’ın temel konstitüsyonunu
aşikâr kılmaya, aydınlatmaya çalışıyordu. Bu eksistensiyal anali-
tikte amaç, varlığın birliğini açığa çıkarmaktır.
12. Paragraf’tan itibaren biliyoruz ki dünya-içinde-varolma fe-
nomeni, birlikli yapısı içinde üçlü bir perspektifi içerir. Bu üçlü
perspektifin her biri de bu bütünlüklü yapıdan kendi anlamını
devşirir. Bunlar dünya, varolan (Dasein) ve “içinde-olma”nın
kendisidir. Dünya III. Bölüm’de, kendi/Dasein ise IV. Bölüm’de
analiz edilmişti. Şimdi V. Bölüm’de içinde-olmayı analiz edece-
ğiz. Heidegger 12 ve 13. paragraflarda bu bölüme dair genel bir
bakış sunmuştu. Bunu, III. Bölüm’de incelediği dünya fenomeni

183
 11. Ders
Anlama ve Tefsir (31–32)
Anlama Olarak Şurada-Varolma – Asli/Eksistensiyal Anlama – Bilme
Modu Olarak Anlama – Anlam ve İmkân – Tasarım – Dasein’ın
Fırlatılmışlığı – Anlama ve Tefsir – Dünyayı Anlama Açısından Tefsir –
Tefsirin “Olarak” Yapısı – Yorum

Önceki dersimizde V. Bölüm’ün analizine başlamıştık. Bu bö-

lüm, nelerin ele alınacağını ana hatlarıyla inceleyen 28. Paragraf’la
açılmıştı. A ve B alt başlıklarıyla ayrılan kısımlarda nelerin ele alı-
nıp inceleneceğini yine taslak halinde belirtmiştik. Sonrasında A
kısmının ilk paragrafı olan 29. Paragraf’ı işleyerek orada bir-hal-
içinde-bulunma olarak şurada-var-olmanın eksistensiyal analiti-
ğini sunmuştuk. 30. Paragraf’ta korku modusu üzerinden bunun
bir örneklemesini incelemiştik. Bugün 31 ve 32. paragrafları ele
alacağız. Paragrafların genel olarak anlaşılmasında problem yok
ama detaylarda bazı sıkıntılar var. Yani “anlama” ve “tefsir”le ne
kastedildiği genel anlamda belli olmakla birlikte, detaylar biraz
kafa karıştırıcı olabilir. Dolayısıyla bu hususları daha sarih kılma-
ya çalışacağız.
Bugünkü dersimize “Anlama Olarak Şurada-Var-Olma” (Da-
sein als Verstehen) başlıklı 31. Paragraf’la başlayabiliriz. Şunu
hatırlatarak başlamak isterim: Heidegger, Da-sein’ın Da’sını (şu-
radalığını) açımlayan üç eksistensiyalden bahsetmişti: “Bir-hal-
içinde-bulunma” (Befindlichkeit), “anlama” (Verstehen) ve “söz”
(Rede).
Paragrafın ilk satırlarında hemen altı çizilen üç nokta da bu
eksistensiyale dairdir: Birinci nokta, anlama ile bir-hal-içinde-

203
 12. Ders
Beyan ve Dil (33–34)
Beyan – Anlam ve Beyan İlişkisi – Yargı – Hakikatin Yeri Olarak
Beyan – Logos – Gösterim – Predikasyon – Bildirim – Ön-Sahip-
Olmaklık – Ön-Bakış – Ön-Kavrama – Apofantik “Olarak” Yapısı –
Ayırma – Birleştirme – Söz ve Dil

Bir önceki dersimizde “anlama” ve “tefsir”i ve bunların ara-

sındaki ilişkiyi analiz etmiştik. Bugünkü dersimizde 33. Paragraf’ı
analiz edeceğiz. “Tefsirin Türetilmiş Modusu Olarak Beyan” baş-
lıklı bu paragrafın ilk cümlesi oldukça önemli. Zira Heidegger bu-
rada, tesis ettiği hiyerarşik düzeni özetliyor. Bu hiyerarşik düzen
içinde Heidegger beyana da bir yer atfediyor. Hatırlayacağınız
üzere, anlama ve tefsirin ne olduğu daha önce izah edilmişti. Tef-
sir anlama üzerine bina ediliyordu; onu zenginleştirip derinleşti-
riyordu. Heidegger tefsire yorum demiyor, yorumu, metni anla-
mayla ilintili olarak kullanıyordu. Anlamada (Verstehen) evvelce
ortaya konulan ve tefsirde (Auslegung) ifade edilen şey, anlamdı.
Anlam da bir-hal-içinde-bulunmayla ilişkilendirilmişti. Örneğin
çekiç anlamını, çekiç olarak tefsir edildiğinde buluyordu. Tefsirin
karakteri “olarak”tı. Kalemin kalem olarak yakalanması gibi. Ön-
ceki derste kısaca değindiğimiz hermeneutik “olarak” ile apofan-
tik “olarak” arasındaki ayrımı da bu paragrafın sonlarına doğru
göreceğiz.
Tefsir, anlama üzerine temelleniyordu ve ön-teorikti. Çekiç
olarak çekice dair asli bir anlama ve tefsir vardı. Çekici pratik tec-
rübemizde ağır veya hafif olarak tecrübe ederiz. Böyle bir tecrübe
etmede tefsir sürekli mevcuttur. Beyan, anlamada temellendiği

225
 13. Ders
Dasein’ın Düşmüşlüğü: Lakırtı ve Merak (35–36)
Şuradalığın Hergünkü Varlığı – Lakırtı – Konuşma – Ortalama Anlama
– Sözün Açımlama Karakteri – Lakırtının Örtme Boyutu – Bakış –
Bakma – Merak – Gelenek ve Bakma – Duraklama – Bir-Şey-İçin-
Bakıştan Meraka Geçiş – Eğleşmeme – Oyalanma – Duraklamama

Bildiğiniz üzere V. Bölüm’ün başlığı “İçinde-Olmanın

Kendisi”ydi. Önceki dersimizde bu bölümün A başlıklı alt kısmı-
nın analizini tamamladık. Bu kısım “şuradalığın” eksistensiyal
konstitüsyonunu açıklamayı hedeflemişti. “İçinde-olmanın ken-
disi”, “şurada olmak”la ilintili olarak açımlanmıştı. Bu derste ise
B ile kodlanmış “Şuradalığın Hergünkü Varlığı ve Dasein’ın Düş-
müşlüğü” alt başlıklı kısmı analiz edeceğiz. “Şuradalığın” hergün-
kü varlığını açıklamayı hedefleyen bu bölüm 35 ila 38. paragrafları
içerir.
“Şuradalığın Eksistensiyal Konstitüsyonu” başlıklı A kısmı ek-
sistensiyallerin analizine yoğunlaştığı için Dasein’ın hergünkülü-
ğünü açımlamamıştı. Önceki bölümde analiz edilen ve Dasein’ın
yapısıyla ilgili olan eksistensiyaller, bir-hal-içinde-bulunma (Be-
findlichkeit), anlama (Verstehen) ve söz (Rede) idi. Duygu-duru-
mu (Stimmung) bir-hal-içinde-bulunmayla; tefsir, anlamayla ve
beyan da sözle ilintiliydi. Şimdi ise eksistensiyallerin Dasein’ın
hergünkülüğü içindeki dönüşümlerini inceleyeceğiz. Elbette bu
eksistensiyallere hergünkülük durumunda birebir karşılık gelen
bir kavram yok. Yani bir-hal-içinde-bulunma, anlama, söz eksis-
tensiyallerinin birebir gayrisahih karşılıkları bulunmuyor.

245
 14. Ders
Müphemlik ve Fırlatılmışlık (37–38)
Müphemlik – Her Şeyi Anlayıp Hiçbir Şeyi Anlamama – Dasein’ın
Zaman ile Bozulmuş İlişkisi – Hergünkülüğün Varlık Modu:
Düşmüşlük – Düşmüşlüğün Karakteristiği – Ayartma – Huzur ve
Sükûnet – Yabancılaşma – Kendine Dolanma – Fırlatılmışlık

Bu hafta V. Bölüm’ün “B. Şuradalığın Hergünkü Varlığı ve

Dasein’ın Düşmüşlüğü” başlıklı kısmını analiz etmeye devam
ediyoruz. Eksistensiyallerin Dasein’ın hergünkülüğü içindeki dö-
nüşümlerini incelemeye başlamıştık. Bu eksistensiyaller bir-hal-
içinde-bulunma, anlama ve sözdü ve hergünkülük durumunda
bunlara birebir karşılık gelen bir fenomen yoktu. Bununla birlikte
türemiş modlar olarak lakırtı “söz”de, merak “anlama”da temel-
leniyordu. Heidegger, eksistensiyallerin Dasein’ın hergünkülüğü
içindeki dönüşümlerini incelerken ele aldığı lakırtı ve meraka
ilaveten, 37. Paragraf’ın da konusu olan üçüncü bir fenomenden
bahseder ki bu da “müphemlik”tir (Zweideutigkeit). Şimdi müp-
hemlik fenomenini incelemeye başlayabiliriz.
Bu paragraf, özellikle Dasein’ın eksistensiyal olmayan feno-
menlerini anlamak açısından önemlidir. Çünkü Heidegger bura-
da “müphemlik” fenomenini, Dasein’ın hergünkülük içinde ken-
dini açımlayışını tamamlayıcı bir fenomen olarak analiz eder. Li-
teral olarak “Zweideutigkeit”, çift anlamlılık demektir. Aşina oldu-
ğumuz bir durum olarak müphemlik öncelikle dilde ortaya çıkar.
Dilde bu fenomen, bir kelimenin iki anlam içermesi bakımından
tezahür eder. Müphemlik fenomeni ayrıca, dilsel olmadığı halde

263
 15. Ders
İhtimam-Gösterme (39)
Dasein’ın Yapı Bütününün Analizi – Eksistensiyalite ve Faktisitenin
Ontolojik Birliği – Faktisite Analizi – Fırlatılmışlık ve Tasarım – Dünya-
İçinde-Varolma ve Düşmüşlük – Dasein’ın Bütünsel Varlığına Erişim

Bu derste Varlık ve Zaman’ın Birinci Kısım’ının, “Dasein’ın

Varlığı Olarak İhtimam-Gösterme” başlıklı VI. Bölüm’ünü ana-
liz edeceğiz. Böylelikle Birinci Kısım tamamlanmış olacak. VI.
Bölüm’ün ilk paragrafı olan ve “Dasein’ın Yapı Bütününün Asli
Bütünlüğü Meselesi” başlığını taşıyan 39. Paragraf, önceki ve son-
raki paragrafları birbirine bağlaması itibariyle köprü rolü üstlenir.
Bu paragrafın toparlayıcı ve açımlayıcı yönlerini vurgulamak su-
retiyle analizimize başlayalım.
Hatırlarsanız, ihtimam-gösterme meselesine, çok detaylı ol-
masa bile, önceki paragraflarda değinilmişti. Bölümün başlığı za-
ten ihtimam-göstermenin (Sorge) Dasein’ın varlığını tesis ettiğini
bildirmektedir. Dolayısıyla bu bölümün sonuna kadar ihtimam-
gösterme, analizlerin merkezinde yer alacak. Bölümün açılış pa-
ragrafı olan ve şimdi işleyeceğimiz 39. Paragraf ise bize bölüme
dair bir program sunuyor. Bu paragrafta Dasein’ın yapı bütünü-
nün asli bütünlüğü meselesi yani dünya-içinde-varolmanın bü-
tünselliği meselesi analiz edilecek. Heidegger’in 12. Paragraf’taki
analizlerinden beri biliyoruz ki dünya-içinde-varolma, bütünsel
bir yapıya sahiptir; momentlerinin toplamından oluşan bir bütün
değildir. Momentlerine dair yapılan analizler hep bu temel üze-
rinde icra edilir. Haliyle anlamlarını bu bütünden alırlar.

281
 16. Ders
Kaygı ve Dasein’ın Varlığı (40–41)

Temel-Bir-Hal-İçinde-Bulunma – Kaygı – İhtimam-Gösterme Olarak

Dasein’ın Varlığı – Herkes’e ve “Dünya”ya Kaçış – Kendi-Olmaklıktan
Yüz Çevirme – Kaygı ile Korkunun Karşılaştırılması

Önceki dersimizde Varlık ve Zaman’ın Birinci Kısım’ının Bi-

rinci Ayrım’ının son bölümü olan VI. Bölüm’ün analizine başla-
mış ve ilk paragrafı incelemiştik. “Dasein’ın Müstesna Bir Açım-
lanmışlığı Olarak Kaygı Denilen Temel Bir-Hal-İçinde-Bulunma”
başlıklı 40. Paragraf, 39. Paragraf’ta tespit edilen problemin yeni-
den dile getirilmesiyle başlıyor. Neydi bu problem? Dasein’ın var-
lığının bütünsel olarak açımlanması. Bunun da ancak ayrıcalıklı
bir-hal-içinde-bulunmanın keşfiyle mümkün olabileceği ifade
edilmişti. Hatta bu ayrıcalıklı fenomenin adı da kaygı olarak ko-
nulmuştu. İşte bu paragrafta Dasein’ın müstesna açımlanmışlığı
olarak kaygı fenomeni ele alınıp incelenecek.
Dasein’ın varlığı, bütünselliği bakımından açımlanırken bu
ayrıcalıklı, temel bir-hal-içinde-bulunma Dasein’ın varlığına
erişim imkânı sunar. Zaten ayrıcalıklı, temel nitelikte olmasının
sebebi de bu noktada yatar. Elbette bir-hal-içinde-bulunmanın
diğer modları da Dasein’ı açımlar ancak onun bütünsel varlığına
erişim imkânını sınırlı biçimde sunarlar. Bu temel bir-hal-içinde-
bulunma, Dasein’ın varlığını, bütünselliği içinde yakalayabile-
cektir. 39. Paragraf’ta da ifade edildiği üzere bu ayrıcalıklı, temel
bir-hal-içinde-bulunma, kaygıdır. Bu belirleme bizi, Dasein’ın

293
 17. Ders
Dasein, Dünyasallık ve Gerçeklik (42–43)
Dasein’ın Ön-Ontolojik Tefsiri – Eksistensiyal Analitiğin Ön-Ontolojik
İzleri – Teoriye Uzak Metinler – Cura – İhtimam-Göstermenin Ontik
ve Ontolojik Yorumları – Dış Dünyanın Kanıtlanabilirliği – Gerçeklik
Kategorisi – Mevcut-Olanın Ontolojisi – Gerçeklik Problemi

Bu hafta ve gelecek hafta yapacağımız derslerle Varlık ve

Zaman’ın Birinci Kısım’ının Birinci Ayrım’ını bitirmiş olacağız.
Aslında bir önceki dersle beraber Birinci Ayrım’ın esas itibariyle
bittiğini de söyleyebiliriz. 42, 43 ve 44. paragraflarda evvelce ifade
edilen bazı hususların detaylandırıldığını göreceğiz. Şimdi analiz
edeceğimiz 42. Paragraf “Dasein’ın Eksistensiyal Bakımdan İhti-
mam-Gösterme Olarak Yorumunun Dasein’ın Ön-ontolojik Ken-
di-Tefsirinden Hareketle Teyit Edilmesi” başlığını taşıyor. Geçen
derste Dasein’ın varlığının ihtimam-göstermede temellendiğini
görmüştük. Bu derste de bazı ön-ontolojik tanıklıklardan, bel-
gelerden hareketle eksistensiyal analitiğin ön-ontolojik izlerinin
felsefe tarihinde bulunduğunu ve bu analizin taşıdığı önemin te-
melsiz olmadığını ortaya koyacağız.
Eksistensiyal analitik Dasein’ın varlığını açımlamayı hedefler.
Hareket noktası olarak da geleneksel felsefenin insan anlayışını
yani rational animalı değil Dasein’ın varlığını alır. Bunun sebebi
Dasein’ın kendi varlığında varlığı mesele etmesidir. Heidegger’e
göre Dasein’ın kendini anlama çabası, tarihî belgelerde izler bı-
rakmıştır. Özellikle teoriye mesafeli duran fabl ve masal gibi me-
tinlerde buna dair bazı izler bulabiliriz. Peki, niçin teoriye mesafeli
metinlerde? Çünkü Batı Felsefesi geleneğinde teoriler belli amaç-

313
 18. Ders
Açımlanmışlık, Hakikat ve Ölüme-Doğru-Varlık (44)
Dasein’ın ve Dünyanın Açımlanmışlığı – Geleneksel Hakikat – Asli
Hakikat Fenomeni – Aletheia – Hakikatin Varlık Türü – Hakikatin Yeri
– Hakikat Varsayımı

Bugünkü dersimizde “Dasein, Açımlanmışlık ve Hakikat”

başlığını taşıyan 44. Paragraf’ı analiz edeceğiz. 41. Paragraf’ta
ele aldığımız ihtimam-gösterme analiziyle beraber Birinci Ayrım
büyük oranda tamamlanmıştı; yine de bu paragrafa kadar örtük
olarak işlenen kimi meseleler sonraki kısımlarda tartışılmaya de-
vam edecek. Mesela bugün analiz edeceğimiz hakikat meselesi de
öyle. Bu meseleye zaman zaman değinilmişse de başlı başına bir
mesele olarak ele alınmamıştı.
Hatırlanacağı üzere, 41. Paragraf’ta eksistensiyal analitiğin te-
melini teşkil eden Dasein’ın varlığının analizi, ihtimam-gösterme
başlığı altında bütünlüğe kavuşturulmuştu. Aynı paragrafta bir
fabldan hareketle ihtimam-gösterme, zaman kavramıyla ilişki-
lendirilmiş ve eksistensiyal analitiğin bu ufukta sürdürüleceği be-
lirtilmişti. Elde edilen bu bütünlüğün zamansallık cihetine göre
analizi, Varlık ve Zaman’ın İkinci Ayrım’ında yapılacak. Heideg-
ger, bu analize geçmeden evvel 43 ve 44. paragrafları, eksistensi-
yal analitiğe önceden dahil olmakla beraber açık bir şekilde ay-
dınlatılmayan öğeleri belirlemeye hasrediyor. Gerçeklik (Realität)
problemini konu edinen 43. Paragraf’ı, bir önceki dersimizde
analiz etmiştik. 44. Paragraf’ta ise Heidegger hakikat (Wahrheit)
meselesini ele alarak bu fenomenin analizine girişecek.

335
 19. Ders
Dasein ve Zamansallık (45–47)
Varolanın Asli Eksistensiyal Yorumu – Dasein’ın Olası Bütün-Oluşu
– Bütün-Varlık-Olabilmek – Ölüme-Doğru-Varlık – Ölüm Fenomenine
Erişim – Başkalarının Ölümünün Deneyimlenebilirliği

Bugünkü dersimizle beraber Varlık ve Zaman’ın “Dasein ve

Zamansallık” başlıklı İkinci Ayrım’ına geçmiş oluyoruz. İkinci
Ayrım, “Dasein’ın Hazırlık Niteliğindeki Fundamental Analizinin
Sonucu ve Bu Varolanın Asli Eksistensiyal Yorumu Ödevi” başlıklı
45. Paragraf’la başlıyor. Bu paragraf, başlığın da işaret ettiği gibi,
Varlık ve Zaman’ın hem Birinci Ayrım’ına yani Dasein’ın hazırlık
niteliğindeki fundamental analizine hem İkinci Ayrım’ına yani
söz konusu varolanın asli eksistensiyal yorumuna dair bazı tespit-
lerle açılır; kitabın ayrımlarının genel karakteristiğini sunar. Birin-
ci Ayrım’ın hazırlık niteliğinde bir fundamental analiz olduğunu,
İkinci Ayrım’ın ise bu analizin asli eksistensiyal yorumuna yoğun-
laşacağını belirtir. Bu analiz nihayetinde gelip zaman analizine
dayanacaktır. Bunu sonraki paragraflarda göreceğiz.
Paragrafın başında Birinci Ayrım’da yapılan analizden elde
edilenlerin bir özeti sunulur; aynı zamanda bu özet, varlığın an-
lamı sorusu üzerine yeniden temellendirilir. Hatırlayacağınız
üzere, cevabı bulunmak istenen soru, varlığın anlamına ilişkin
soruydu. İkinci Ayrım’da da bu meselenin analizi devam edecek.
Heidegger’e göre bir ontolojinin fundamental biçimde çalışılma-
sının imkânı, varlık sorusuna bağlıdır. Antik Yunan ontolojisinin
genel kabul gördüğü Batı Felsefesi tarihine dair Heidegger’in
eleştirisi, bu ontolojinin, varlığın anlamına ilişkin soruyu görmez-

357
 20. Ders
Ölümün Eksistensiyal Analizi (48–51)
Epikuros – Bütün-Olmamaklık – Noksanlık – Bitiş – Bütünlük –
Tamamlanma – Bitişe-Kavuşma – Ölüm Fenomeni – Bitişe-Doğru-
Varlık – Ölümün Eksistensiyal-Ontolojik Yapısının Öntaslağı

Son dersimizde Varlık ve Zaman’ın Birinci Kısım’ından İkinci

Kısım’ına geçiş yapmıştık. Bu geçiş, sadece bir konudan diğerine
değil, Heidegger’in ifadesiyle hazırlık niteliğindeki bir analizden
daha ontolojik bir analize, eksistensiyal analitikten ontolojik ana-
litiğe geçiştir. Elbette, eksistensiyal analitiğin fundamental ontolo-
jinin bir boyutu olduğunu da akılda tutmak gerekir. Birinci Kısım
hazırlık niteliğinde olsa bile fundamental ontolojiye dahildir. Bu
sebeple, Birinci Kısım’ın ontolojik, İkinci Kısım’ın da eksistensiyal
olmadığı söylenemez çünkü İkinci Kısım da hâlâ eksistensiyaldir
fakat artık hazırlık niteliği sona ermiştir.
İkinci Kısım’da üç önemli tema ele alınır: Ölüm, sahih varoluş
ve zaman. Bu temaların arasında bir ilişki olup olmadığını sora-
biliriz. İnsani varoluşun ontolojik ve sahih temelini gösteren bir
fenomen olarak ölüm, varoluşumuzun zamansallığını açımlar
çünkü bizim sonluluğumuzu yani zamansal olduğumuzu göste-
rir. Hergünkülük gayrisahih bir mod olduğu için ontolojik bir soru
olan “var olmak ne demektir” sorusunu veya varlığın anlamına
ilişkin soruyu ıskalar. Ölüme dair farkındalığımız bizi hergünkü
meşguliyetin ötesine geçirerek bu ontolojik soruyla yüz yüze geti-
rir. Bu durumda şu soruyu sormak gerekir: Ölüm bize, “var olmak
ne anlama gelir?” sorusuna dair fundamental ontolojik soruştur-
ma hakkında herhangi bir şey söyler mi?

375
 Kapalılığı-Açma-Kararlılığı (52–56)

21. Ders
Kapalılığı-Açma-Kararlılığı (52–56)
Hergünkü Ölüme-Doğru-Varlık – Eksistensiyal Ölüm Kavramı –
Ölümün İmkân Olarak Görülmesi – Kendini-Önceleme – Ölecek
Olmanın Anlamı – Ölüme Gayrisahih Yaklaşım – Öne-Koşma –
Tanıklık – Vicdan – Vicdanın Eksistensiyal Temelleri – Vicdanın Çağrısı

“Hergünkü Ölüme Doğru Varlık ve Tam Eksistensiyal Ölüm

Kavramı” başlıklı 52. Paragraf’ın analizine geçmeden önce bir
hatırlatma yaparak bugünkü dersimize başlayalım. Heidegger’in
ölüme dair ontolojik yaklaşımının dört açıdan ele alınabileceğini
belirtmiştik. Bunlardan ilki, ölümün, Dasein’ın açımlanmışlığının
üç yönü olan eksistensiyalite, faktisite ve düşmüşlük fenomenleri
açısından analiziydi. Ölümün bu yönlerden analizi 50. Paragraf’ta
yapılmıştı. İkincisi, hergünkü Herkes-benliğinin, ölümün sahih
bir şekilde yakalanmasını nasıl engellediğinin gösterilmesiydi.
Bunu da 51. Paragraf’ta işlemiştik. Üçüncüsü, ölümün varlığımıza
dair “kesinlik” hissiyle ilintili bize ne sunduğuna dairdi ki şimdi
analiz edeceğimiz 52. Paragraf’ta bu konuyu ele alacağız. Dördün-
cüsü, ölecek olmanın ne demek olduğunu sahih bir şekilde anla-
mayla ilgiliydi. Bu konu ise 53. Paragraf’ta analiz edilecek. Şimdi
ölüme dair ontolojik yaklaşımın üçüncü durumuna yani ölümün,
“kesinlik” hissine dair sunduklarına yoğunlaşabiliriz.
Ölümün sahih anlamına dönmeden önce, hergünkülüğün
ölümle reel bağına dair bize öğretebileceği şeylere, özellikle ölü-
mün kesinliğine dair sunduklarına bakmak gerekir. Önceki ana-
lizde ölümün ontolojik yapısının formel öntaslağından hareket
edilmiş, sonrasında ise bitişe-doğru hergünkü varlığın somut ana-

391
 22. Ders
Vicdan (57–60)
İhtimam-Göstermenin Çağrısı Olarak Vicdan – Vicdanın Seslenişi –
Suçluluk/Borçluluk – Vicdanın Eksistensiyal Yorumu – Alelade Vicdan
Anlayışı

İkinci Ayrım’ın II. Bölüm’ünü analiz etmeye devam ediyo-

ruz. I. Bölüm’de Dasein’ın bütün-olmaklığı analiz edilmişti. II.
Bölüm’de ise Dasein’ın sahih var-olabilirliği mesele ediliyor. Bu
sahih olmaklık, Dasein’ın kendisinden hareketle aranan karakte-
ridir, ona dışarıdan verilen bir özellik değildir. Bu araştırma, bizi
vicdan fenomeniyle karşı karşıya getirmişti. Vicdanın karakter
analizine önceki dersimizde başlamıştık. Bu derste de analize de-
vam edeceğiz. Çünkü takip eden paragraflar vicdanın karakteriyle
ilgili.
Bugün işleyeceğimiz 57. Paragraf’ın başlığı “İhtimam-Göster-
menin Çağrısı Olarak Vicdan”. Bu başlık bize paragrafın yapısıyla
ilgili bir izlenim de veriyor. Çağrı, ihtimam-göstermeden geldiği
için, vicdan da ihtimam-göstermeyle ilişkilendirilecek.
Bildiğimiz gibi, Hergünkülük içinde Dasein kendini yitirip
sahih olabilirliğinden uzaklaşıyordu. Vicdanın çağrısı, Dasein’ın
bizatihi kendi-benliğine dair bir çağrıydı. Maksat, Herkes içinde
kaybolmuş olan Dasein’ın, Herkes-benliğinden kendi-benliğine
gelmesini sağlamaktır. Çağrıda bulunanın kim olduğunu sordu-
ğumuzda analizle ilgili nasıl bir güçlükle karşı karşıya olduğu-
muzu göreceğiz. Hergünkülük içinde çağrıda bulunan, seslenen,
konuşan, mesaj verenin kimliği daima saptanabilir ve tanınabilir

409
 23. Ders
Zamansallık (61–62)
Zamansallığın Fenomenal Olarak Ortaya Çıkarılışı – Öne-Koşma ve
Kapalılığı-Açma-Kararlılığı İlişkisi – Sahih-Varolma – Hermeneutik
Fenomenoloji – Kısır Döngü – Asli Zamansallık – Dasein’ın Varoluşa-
Dair Sahih Bütün-Olma-İmkânı

Bugün “Dasein’ın Sahih Bütün-Olma-Olabilirliği ve İhtimam-

Göstermenin Ontolojik Anlamı Olarak Zamansallık” başlıklı III.
Bölüm’ün analizine başlıyoruz. Bir sonraki derste de bu konuya
devam edeceğiz.
Başlıktan da anlaşılacağı üzere karşımızda yine Dasein’ın sa-
hih bütün-olabilirliğiyle ilgili bir mesele var. Burada zamansallık
zemini üzerinden Dasein’ın sahih bütün-olmasının ve onun özü-
nü oluşturan ihtimam-göstermenin ontolojik anlamı tartışılacak.
Bu bölümle birlikte Heidegger’in analizlerinde zaman fenomeni
daha belirgin olarak kendini göstermeye başlar. Aslında tek başı-
na Varlık ve Zaman başlığı dahi, zaman fenomeninin, kitabın me-
sele edindiği merkezî problem olan varlığın anlamına ilişkin so-
ruyla ne kadar yakından ilişkili olduğunu göstermek için kâfidir.
“Varlık ve Zaman”, bu problemin kendisi üzerinden tartışıldığı
Dasein için “var olmak”, daima “zamansal olmak” analizine gön-
dermede bulunur.
Birinci Kısım’ı kapsayan hazırlık niteliğindeki analiz boyunca
ve İkinci Kısım’ın bu bölümünde her ne kadar aşikâr bir şekilde
zikredilmese de, tüm eksistensiyal analizlerin (ölüm, vicdan) yö-
neldiği merkezî hususun “zaman” olduğunu söyleyebiliriz. III.
Bölüm’ü oluşturan altı paragraftan ilk dördü zaman analiziyle

433
 24. Ders
Dasein’ın Zamansallığı (63–66)
Eksistensiyal Analitiğin Yöntemsel Karakteri – Hermeneutik Analiz –
Yorumun Şiddeti – Sahih Varoluş – Benlik – Ben’e Dair Geleneksel
Teoriler – Ben’in Varoluş Olarak Anlaşılması – İhtimam-Göstermenin
Ontolojik Anlamı Olarak Zamansallık

Bugün İkinci Ayrım’ın III. Bölüm’ünün kalan paragraflarının

analizini tamamlayacağız. Analize “İhtimam-Göstermenin Var-
lık Anlamının Yorumu İçin Elde Edilen Hermeneutik Durum ve
Esasen Eksistensiyal Analitiğin Yöntemsel Karakteri” başlıklı 63.
Paragraf’la başlayacağız. Hatırlarsanız, bu III. Bölüm’de zaman
analizine daha fazla yoğunlaşılmıştı. Burada da bunun kısmen
devam ettiğini ve zaman fenomeninin analizde giderek merkezî
bir pozisyona yerleştiğini göreceğiz.
Önceki paragrafta Dasein, öne-koşucu kapalılığı-açma-ka-
rarlılığıyla imkân dahilindeki sahihliği ve bütünlüğü bakımından
fenomenal olarak görünür hale getirilmişti. Varlık ve Zaman’ın
II. Bölüm’ü, ihtimam-göstermenin varlığının anlamının tefsirini
mümkün kılan “hermeneutik durum”un yeterince asli olmadığı
bildirimiyle açılıyordu. Bu engel artık kaldırılmıştır çünkü Dasein
analitiğinin şimdiye kadar izlediği yol, başlangıçta yalnızca bir id-
dia niteliği taşıyan “Hep biz kendimiz olan bu varolan, ontolojik
bakımdan en uzakta olandır” tezinin somut kanıtlamasına dönüş-
müştür. Bunun nedeni ihtimam-göstermenin kendisinde yatar.
İhtimam-gösterme öncelikle bizi ilgilenmenin en yakın veya
en dolaysız nesnesi olan dünya-dahilindeki şeylere doğru yön-
lendirir. Hatırlarsanız, kendimizden kaçıyor ve alelade dünyaya

447
 25. Ders
Zamansallık ve Hergünkülük (67–71)1
Dasein’ın Zamansal Yorumunun Öntaslağı – Dünya-İçinde-Varolmanın
Zamansallığı – Dünyanın Aşkınlığı – Daseinsal Mekânsallığın
Zamansallığı – Hergünkülüğün Zamansal Anlamı

Heidegger, bu bölüme “Dasein’ın Eksistensiyal Konstitüsyo-

nunun Temel Kapsamı ve Zamansal Yorumunun Öntaslağı” baş-
lıklı 67. Paragraf’la başlar. Bu paragraf buraya kadar yapılan ana-
lizin bir özetini vererek sonraki paragraflara dair bir taslak sunar.
Bu bölüme kadar yapılan analizlerde Dasein’ın asli yapısının
ihtimam-gösterme (Sorge) olduğunu görmüştük. Bu yapı eklem-
lenmiş bir bütüne sahip olması hasebiyle bir fenomenal çokluğu
talep ediyordu. Heidegger bu fenomenal çokluğu fenomenolojik
bakışa geri taşımak için, analiz sırasında katedilmiş aşamaları
tekrar hatırlatıyor. Şöyle ki; ihtimam-göstermenin sınırlarını be-
lirlemek için “açımlanmışlık”ı (Erschlossenheit) analiz edilmişti.
Açımlanmışlık, şuradalığın (Da) varlığını tesis ediyordu. Şuradalık
fenomenini aşikâr kılmak içinse Dasein’ın temel konstitüsyonu
olan dünya-içinde-varolma (In-der-Welt-sein) yorumlanmıştı.
Dünya-içinde-varolma fenomeni, üçlü bir yapıya sahip olan bir-
likli bir fenomendi. Bu fenomen, öncelikle dünya (Welt) fenomeni
bakımından ele alınıp incelenmişti. Sonrasında, çevreleyen-dün-
yada (Umwelt) bulunan el-altında-olan (Zuhanden) ve mevcut-
olan (Vorhanden) varlık türündeki varolanlar ontik ve ontolojik

1 IV, V ve VI. bölümler, ders olarak işlenmemiş, aynı mantık gözetilerek

analizleri yapılmıştır.

467
 26. Ders
Zamansallık ve Tarihsellik (72–77)
Tarih Meselesi – Alelade Tarih Anlayışı – Tarihselliğin Temel
Konstitüsyonu – Dasein’ın Tarihselliği – Dünya-Tarihi – Dilthey – Kont
Yorck

“Zamansallık ve Hergünkülük” adını taşıyan bir önceki bö-

lümde, Dasein’ın temel konstitüsyonu olan ihtimam-gösterme-
nin zamansallığı ve onun yapısal momentleri olan anlama, bir-
hal-içinde-bulunma, düşmüşlük ve söz, zamansallık bakımından
analiz edildi. Ayrıca dünya-içinde-varolması hasebiyle Dasein’ın
zamansal yorumu yapıldıktan sonra bu fenomenin zamansal-
lığının, mekânsallığını da nasıl kapsadığı incelendi. Son olarak
Dasein’ın hergünkülüğü zamansal açıdan ele alındı. Yapılan bu
analizlerle varlık anlamı zamansallık olan Dasein’ın hergünkü-
lüğünün kavramsal açıdan kâfi ölçüde sınırlandırılabilmesi için,
varlığın anlamına ilişkin soruyla ilgili irdelemenin çerçevesi su-
nuldu ve mümkün türevlerin ortaya konulmuş olması gerektiği
ifade edildi. Bu çerçevenin tarihsellik boyutu ise bugün işleyeceği-
miz “Zamansallık ve Tarihsellik” başlıklı V. Bölüm’de ele alınıyor.
Varlık ve Zaman’ın en önemli bölümlerinden biri olan ve
Heidegger’le ilgili birçok tartışmanın da odak noktasında bulunan
bu bölümün analizine geçmeden önce, metnin anlaşılmasını ko-
laylaştırmak için ileri sürülen tezi genel olarak ifade edelim. Ha-
tırlanacağı üzere, Dasein’ın temel konstitüsyonu ihtimam-gös-
terme, ihtimam-göstermenin ontolojik anlamı ise zamansallıktı.
Tarihsellik (Geschichtlichkeit) tartışmasının yapılacağı bu bölü-
mün temel tezi şöyledir: Dasein asli olarak zamansal olduğu için

497
 27. Ders
Zamansallık ve Zaman-İçindelik (78–83)
Zamansal Dasein Analizinin Tamamlanmamışlığı – Zamanla İlgilenme
– İlgilenilen Zaman – Zaman-İçindelik – Alelade Zaman Kavramı –
Hegel’in Zaman Anlayışı – Dasein’ın Eksistensiyal-Zamansal Analitiği

Bu bölüm, Varlık ve Zaman’ın son bölümünü teşkil ediyor. Bö-

lümün ana teması “zamanın, zamansal olduğu”nu göstermek. İlk
bakışta alışılmadık bir ifade gibi dursa da Heidegger için “zaman”
ve “zamansallık” farklıdır. Heidegger bu bölümde bu iki kavram
arasında keskin bir ayrım yapacak. Paragraf analizlerinde daha
detaylı göreceğimiz bu farkı kısaca şöyle açıklayabiliriz: “Zaman”,
dünyaya, dünya-dahilinde varolanlara göndermede bulunurken,
“zamansallık” Dasein’ın varoluşuna göndermede bulunur. Za-
man, zamansallıkta temellenir, zamansallık zamanda değil. Za-
man, Dasein’ın zamansallığından neşet eder.
Yeni paragrafların analizine geçmeden önce şunları bir kez
daha hatırlayalım: Dasein’ın varlığı zamansallık tarafından tesis
ediliyordu. Dasein’ın varlık modu, el-altındalık ya da mevcut-ol-
maklık değil varoluştu. Ayrıca varoluşun varlık konstitüsyonu ta-
rihsellikti ve tarihselliğin de “temelde” zamansallık olduğu yine
önceden tespit edilenler arasındaydı.
Bir önceki bölümde tarihin zamansal yorumu analiz edilmişti.
Fakat bu yorumlar, her ne kadar 71. Paragraf’ta kısaca değinilmiş
olsa da, tüm vuku-buluşların/yaşanmışlıkların, zaman-içinde ce-
reyan ettiği dikkate alınmadan yapılmıştı. “Bir haftada iki kitap
okudum”, “Bir aydır içimden yazma isteği gelmiyor”, “Dünden

521
Dizin
açıklık 12, 44, 59, 63, 73, 175, 183,
186, 187, 192, 194, 195, 211,
212, 251, 254, 255, 268, 273,
276, 286, 303, 342, 343, 367, 525
açımlanmışlık 137, 183, 186, 205,
230, 254, 269, 287, 303, 335,
337, 343-345, 347, 403, 406, 428,
430, 467, 468, 481
alelade tarih anlayışı 497, 499, 500
alelade zaman 54-56, 366, 437, 438,
461, 480, 490, 521-523, 527,
533-537, 539, 540
Aletheia 132, 156, 157, 186, 257,
335, 340, 452
anlama 21, 26, 28, 35, 60, 137-139,
141, 150, 157, 160, 177, 178,
187, 195, 203-223, 225, 226, 228,
230-237, 239-242, 245-248, 252,
253, 255, 256, 263, 264, 266,
267, 273-275, 277, 278, 283, 284,
286, 287, 291, 319-321, 326, 345,
358, 361, 362, 373, 383, 384,
386, 387, 391, 395, 401, 403-407,
419, 426, 427, 440, 448, 450-452,
457, 458, 463, 468-474, 476-481,
488, 497, 503, 504, 513
anlamlılık 123, 131, 139, 140, 160,
170, 177, 205, 210, 220, 263,
297, 298, 419
Antik Yunan ontolojisi 32, 33, 63,
78, 81, 109, 145, 147, 226, 227,
233, 234, 257, 282, 289, 290,
314, 320, 322, 357, 533
antropoloji 70, 71, 79, 80, 82, 246,
318, 441
Aristoteles 20, 23, 26, 32-34, 54, 61,
63, 66, 77, 82, 107, 150, 196, 226,
233, 243, 256, 257, 329, 336,
337, 340, 341, 351, 461, 475,
523, 533, 534, 537-539
asli zaman 54, 55, 62, 365, 366, 401,
433, 437, 438, 458, 464, 470,
480, 522, 533, 536, 542, 544
aşkınlık 82, 382, 491, 492
Augustinus 257, 437, 523
başlangıç 143, 165, 498
Batı Felsefesi 256, 257, 313, 357
bekleme 396, 397, 459, 471, 472,
475, 478
beklentilendirme 471, 475, 480,
483, 484, 525, 533
Ben 62, 80, 97, 168, 169, 171-173,
178, 181, 182, 192, 194, 195,
197, 200, 201, 208, 210, 214,
218, 282, 305, 306, 325, 404,
417, 428, 431, 453-457, 490
benlik 406, 419, 447, 452, 453, 456,
457
ben-olmaklık 453
Bergson, H. 54, 55, 81, 538, 539
beyan 118-120, 140, 216, 217, 220,
225-240, 243, 245, 314, 336-339,
342, 343, 347, 348-353, 403, 407,
427, 490
bıkkınlık 477
bilgi problemi 96, 464
bilimin varlık anlayışı 488
547
Varlık ve Zaman’ı Anlamak
bilinç 27, 28, 33, 36, 43, 88, 89, 96,
107, 113, 115, 120, 130, 139,
140, 158-160, 168, 191, 195,
196, 209, 210, 217, 252, 323-
325, 327-329, 331, 338, 362,
389, 415, 430, 431, 454, 476,
310, 512
bir seçimi telafi etmek 402
birarada-olmayış 378
bir-hal-içinde-bulunma 10, 137,
160, 183, 187-189, 191-197, 204,
205, 208, 210-212, 218, 225,
226, 235-237, 239, 240, 245,
252, 253, 264, 277, 278, 283,
284, 286-288, 293, 295, 296,
301, 302, 304, 306, 404, 411,
426, 427, 468-470, 473, 474-478,
480, 481, 489, 490
bir-imkâna-doğru-olma 395
bir-imkâna-doğru-varlık 396, 399
birlikte-Dasein 165, 166, 169, 171-
173, 198, 238, 253, 299, 428
birlikte-dünya 22, 172, 174, 431,
528
birlikte-varolma 165, 166, 169, 171,
173-180, 201, 238, 242, 264,
268-270, 274, 309, 344, 369,
371, 384, 463, 506, 508, 528
bir-şey-için-bakış 110, 129, 152-
154, 158-160, 162, 176, 193,
212, 230, 233, 245, 258-260,
483, 485, 486
bir-şey-için-bakışsal ilgilenme 158,
451, 482, 484, 485-487, 508,
525, 534
bir-şey-içinlik 108, 113, 117, 133,
145, 151, 170, 215, 216, 483,
489, 530
bitiş 367, 373, 375, 377-379, 383
bitişe-doğru-varolma 379, 380,
384, 453, 498
bitişe-kavuşma 375, 377, 379, 380,
384
biyoloji 41, 42, 71, 79, 80, 373, 381,
387, 403, 411, 512
548
bölgesel ontoloji 41, 42, 44, 45, 52,
56, 79
Brentano, F. 20
Cura 313, 316, 340
çevreleyen-dünya 22, 94, 101, 104-
106, 111-115, 123-127, 129, 130,
141, 144, 149, 151, 155-160,
162, 163, 165, 166, 170-172,
174, 176, 177, 180, 193, 198,
209, 212, 215, 216, 218-221,
232, 247, 252, 255, 258-260,
285, 297, 320, 321, 431, 467,
476, 477, 482, 484, 487-489,
494, 502, 503, 506, 508, 509
Dasein’ın asli varlık konstitüsyonu
219, 246, 324, 354
Dasein’ın asli yapısı 80, 226, 436,
440, 467, 468, 481, 491, 542
Dasein’ın eksistensiyal analitiği 71,
234, 330, 358, 359
Dasein’ın mekânsallığı 91, 143,
144, 150-152, 154, 156, 159,
162, 189, 198, 199, 259, 469,
492-494
Dasein’ın ölümü 371, 373, 378, 498
Dasein’ın tarihselliği 11, 56, 492,
496, 497, 500, 502, 507-510,
512, 515, 516
Dasein’ın varlık anlayışı 319, 320,
352, 452
Descartes, R. 11, 23, 36, 43, 58, 61-
63, 78, 80-82, 89, 91, 94, 96, 118,
141, 143, 144-150, 153, 168,
185, 325, 392, 404, 443, 453,
455, 456
destrüksiyon 47, 48, 56, 60, 61, 63,
64, 67, 144, 227, 341, 342, 454
dış dünya 313, 323-328, 330, 406
dilbilim 235, 236, 243, 244
Dilthey, W. 20, 21, 80, 81, 326, 331,
497, 500, 506, 516, 517
dinleme 255, 405, 419, 450
dinlenme 93, 258-260, 276

diretme 117, 118, 127, 131, 484
doğa 26, 28, 42, 60, 84, 96, 104, 111,
112, 163, 290, 315, 332, 333,
488, 501, 502, 506, 510, 517,
525, 529, 530, 538
doğal ışık 254
doğum ile ölüm “arasında”lık 498
döngüsellik 302, 437
duraklama 245, 258-260, 262
duraklamama 261, 262
duygu-durumu 183, 188-194, 196,
197, 204, 205, 212, 245, 253,
388, 389, 412, 427, 473, 474-
478, 489, 490
duyma 241, 242, 248, 255, 257, 450
“dünya” 12, 101, 104, 109, 111, 115,
121, 137, 143-145, 147, 182,
190, 252, 260, 270, 293, 294,
296, 299, 300, 302, 303, 324,
344, 351, 428, 485, 488, 491,
508, 529, 530
dünya-dahilinde 28, 78, 89-95, 98,
99, 102-104, 109, 113, 115, 118,
120, 131, 134, 135, 141, 143,
147-152, 166, 170-172, 177,
179, 184, 195, 198, 200, 204,
210, 241, 243, 251, 254, 265,
270, 285, 291, 296, 297, 299,
307-309, 320, 321, 324, 328,
330-332, 342-346, 349, 350, 384,
410, 447, 456, 462, 463, 468,
482, 485, 487, 491, 492, 502,
503, 505, 509, 510, 513, 521,
522, 529, 531-533
dünya-içinde-varolma 12, 70, 71,
83, 85, 87-89, 91-99, 101, 105,
109, 138, 143, 151, 156, 160,
163, 165, 166, 168-170, 176,
182-185, 190, 191, 193-195, 200,
210, 212, 236-242, 253, 255,
265, 269, 272-277, 281, 282,
284-286, 298-306, 308, 317, 318,
324, 326, 327, 330, 332, 339,
342-344, 360, 363, 368, 369,
377, 385, 386, 406, 407, 411,
420, 426, 428, 430, 436, 437,
Dizin
454, 467, 469, 476, 481, 482,
485, 489, 491, 494, 497, 509,
510, 528
dünyanın tarihselliği 118, 509, 510
dünyasallık 101, 103, 104, 123, 134,
141, 143, 147, 149, 150, 177,
291, 298, 313, 315, 317, 319, 468
dünyasızlaşmak 444
dünya-tarihi 497, 500, 503, 508, 510
dürtü 310, 331
düşmüşlük 179, 187, 246, 254-256,
263, 269, 270-275, 277, 278,
281, 283-285, 288, 290, 294-296,
299, 301, 303-305, 307-309, 344,
345, 383, 386, 387, 391, 392,
403, 408, 438, 452, 462, 468-
470, 473, 474, 478-481, 497, 529
edebiyat 41, 180
ego cogito 22, 43
eğleşme 92, 98, 99, 261, 262, 302,
344
eğleşmeme 245, 261, 479
eksiklik 14, 378, 417, 418
eksistensiyal 44, 51-53, 56, 69-71,
75, 77-79, 83, 87, 92, 93, 99, 134,
137, 141, 148, 165, 166, 173,
174, 177, 178, 180-183, 187,
188, 191, 192, 194, 196, 197,
201, 203, 204, 209-211, 213,
216, 217, 219, 221, 223, 226,
232-238, 241, 245, 247-250, 253,
255-257, 259, 260, 263-266, 269,
272-274, 277, 281-286, 288, 291,
292, 294, 301-308, 311, 313-320,
328-333, 335, 340, 344, 345,
348, 350, 357-361, 365, 367-369,
372, 373, 375, 377, 379-384,
386, 387, 391-393, 395, 396,
398-401, 403-405, 409-418, 420,
421, 423-426, 428-433, 435-439,
441, 442, 445-448, 450, 452-455,
457-459, 461-465, 467-475, 477,
478, 480, 481, 483, 485-487,
489, 493, 498, 500, 501, 503,
549
Varlık ve Zaman’ı Anlamak
505-507, 512, 516, 521-524, 533,
537, 542, 543
eksistensiyalite 281-283, 285, 304-
308, 383, 384, 391, 452, 454,
457, 462, 463, 468, 469
eksistensiyel 382, 435, 445
ekstaz 11, 12, 206, 365, 366, 384,
457, 459-464, 469, 470, 472-474,
478-480, 482, 490, 492, 499,
506, 524, 527, 533, 534, 536, 540
el-altındalık 12, 101, 105, 109, 113,
115-119, 123, 127, 128, 130,
131, 135-137, 140, 141, 148, 19,
152, 155, 162, 167, 170, 282,
291, 321, 401, 403, 468, 481,
482, 487, 521
el-altında-olan 101, 105, 109-111,
113-116, 118-121, 123, 124, 126,
127, 129-137, 139, 141, 143,
151-156, 159-162, 167, 170, 172,
175-177, 198, 232, 234, 237,
238, 241, 243, 247, 249, 260,
282, 298, 299, 321-323, 332,
333, 344, 348-350, 363, 370,
378, 279, 384, 386, 403, 410,
428, 434, 435, 438, 462, 467,
476, 482-485, 487, 489-491, 494,
502, 505, 510, 518, 529, 530, 535
el-altında-olmayan 116, 484
elde-tutma 525, 533
Epikuros 375-377, 397
epistemoloji 21, 25, 95, 132, 250,
368, 383, 392, 398, 453, 510,
512, 516-518
etik 51, 136, 175, 250, 284, 372, 402,
417-419, 422, 425, 450
evsizlik 302, 411
faktisite 90, 91, 191, 192, 196, 208,
210-212, 281-283, 303, 305-309,
343, 345, 383, 384, 387, 391,
429, 522
felsefe tarihi 7, 22, 24, 32, 33, 54-57,
60, 107, 196, 233, 313, 324, 328,
330, 336, 411, 523
550
fenomenoloji 20-23, 47, 48, 61, 64-
67, 79, 105, 140, 227, 246, 346,
361, 366, 382, 433, 436
fırlatılmışlık 211, 212, 258, 263, 269,
277, 278, 281, 283, 284, 308,
316, 343, 344, 346, 386, 417,
422, 478, 503
Fizik 41, 42, 290
formalizm 41, 425
Freiburg 21
Freiburg Üniversitesi 21, 54
fundamental analiz 22, 53, 67, 69,
70, 336, 354, 357, 481
fundamental ontoloji 42, 44, 56, 64,
73, 79, 304, 318, 336, 375, 423,
424, 445, 452, 517, 519, 523,
534, 542
Gadamer, H.-G. 7, 21, 27, 84, 97,
98, 222
gayrisahihlik 69, 74, 75, 77, 78, 83,
87, 254, 270-272, 304, 310, 345,
376, 393, 395, 399, 413, 446,
470, 471, 510, 527
gelenek 55, 59-63, 82, 140, 147, 149,
213, 245, 251, 256, 257, 260,
290, 291, 336, 339, 345, 501,
504, 507
geleneksel ontoloji 104, 282, 314,
320, 321, 518
gerçeklik 66, 107, 291, 313, 319-
323, 327, 329-333, 335, 430,
499-501
gereçsellik 108, 348, 485
hakikat 23, 24, 45, 132, 136, 140,
176, 186, 200, 225, 226-228,
257, 260, 261, 291, 292, 335,
344-348, 350-354, 371, 389, 392,
428, 429, 444, 445, 452, 480,
516, 538
hakikatsizlik 344-347, 389, 392
Hegel 7, 61, 84, 102, 208, 209, 257,
318, 411, 456, 521, 523, 524,
537, 542

Herakleitos 340, 341
hergünkülük 52, 53, 55, 56, 75, 76,
78, 79, 83, 105, 154, 166, 168,
169, 179, 181, 187-189, 196,
205, 245-247, 249, 252, 255,
257, 262, 263-270, 273, 274,
277, 278, 283-285, 288, 290,
294, 320, 327, 366, 375, 376,
383, 387-390, 392, 393, 402,
403, 406, 409, 412, 416, 419,
422, 424, 438, 440, 442-445,
448, 451, 467, 482, 486, 492,
495-497, 499, 503, 510, 515,
522, 524, 529, 532
Herkes diktatörlüğü 180, 181, 429
Herkes kamusallığı 270, 275, 387
Herkes-benliği 391, 400, 401, 405,
406, 409, 411-413, 415, 418,
419, 424, 425, 428-430, 432,
440, 442-444, 446, 448, 453
Herkesleşme 74, 207, 268, 270, 272,
275, 284, 285, 294, 296, 297,
299-303, 309, 310, 344, 402,
404, 406, 443, 472, 477, 479, 504
hermeneutik 8, 13, 21, 23, 8, 33, 61,
67, 140, 144, 147, 151, 213, 216,
217, 219, 221-223, 225, 233,
346-348, 361, 363, 365, 366,
401, 433, 436, 437, 447-450,
457, 468, 516, 517
hermeneutik döngü 13, 219, 221,
222, 361, 450
Hıristiyanlık 20
hiçlik 303, 410, 411, 417, 418
hiçsellik 417, 418
Husserl, E. 20, 22, 36, 55, 63, 64, 82,
89, 96, 116, 246, 318, 325-327,
436
huzura erdirme 479
Hyginus 314
içinde-bulunulan-an 470, 472, 478-
480, 495, 506, 527
içinde-olma 71, 87-93, 95, 148, 150,
156, 158, 165, 169, 182-185,
187, 200, 211, 240, 245, 251,
Dizin
253, 272, 273, 277, 282, 285,
301-303, 396, 474, 481
içkinlik 96, 382
idealizm 325, 328, 329
ihtimam-gösterme 71, 94, 174-176,
178, 256, 259, 281, 288-291,
293, 304, 305, 308-311, 313-318,
323, 324, 330-333, 335, 343,
344, 354, 355, 358, 359, 363,
366-368, 380, 384, 386, 387,
394, 409, 412, 413, 418, 420,
421, 433, 441, 447, 448, 450-
454, 456-458, 462-464, 467-470,
473, 474, 478, 480-484, 489,
493, 494, 497-499, 505, 516,
528, 529, 532, 535, 542
ilgilenme 93, 94, 98, 101, 105-107,
110, 115-118, 120, 123, 127,
129-132, 152, 153, 155, 158,
160-162, 172, 174-176, 178, 179,
193, 215-217, 232, 256, 258-260,
273, 289, 309, 310, 316, 363,
372, 390, 447, 482, 483-486,
494, 506, 508, 528, 529, 534, 535
ilintililik 108, 118, 119, 123-131,
133-137, 139, 140, 153, 155,
161, 182, 193, 197, 198, 214,
218, 219, 247, 248, 255, 258,
297, 298, 300, 306, 361, 485,
488, 494, 508, 509
ilintisellik 482, 529
ilintisizlik 297, 298, 300
ilişkisellik 89, 116, 370, 491, 492,
494
imlenim 123, 237, 430, 468, 476,
488, 489, 491, 501, 508-510,
530, 534, 535
imlenimsellik 468, 488, 489, 491,
508, 509, 534
irade 11, 212, 254, 288, 289, 331,
405, 410, 412, 429, 431, 444, 527
itina-gösterme 174-176, 178, 212,
256, 273, 289, 309, 310, 316,
363, 400, 482, 506, 528
kader 57, 504-508, 511
551
Varlık ve Zaman’ı Anlamak
Kant, I. 21, 23, 61-63, 77, 78, 80, 84,
88, 96, 97, 102, 150, 226, 325,
326, 329, 337, 368, 405, 419,
423, 425, 453-456, 464
kapalılığı-açma-kararlılığı 11, 366,
391, 400, 427-435, 438-440, 447,
457-459, 471, 472, 477, 480,
503-506, 508, 511, 515, 527
kapalılığı-açma-kararsızlığı 11,
429, 430, 440, 444, 472, 510, 527
Kara Orman 25
Katolik sistem 20
kaybolmuşluk 429, 444, 480
kaygı 42, 180, 190, 197, 287, 288,
290, 293-310, 315, 343, 364,
376, 377, 385, 386-389, 399,
406, 411, 412, 427, 428, 434,
439, 445, 468, 474-478
Kehre 23, 24, 61
kendini-önceleme 305, 309, 311,
354, 367, 368, 384, 386, 391,
394, 462, 463
kendi-uğrunalık 490
kısır döngü 40, 222, 223, 302, 433,
436, 437, 450, 451
kişisellik 454
korku 183, 197, 199, 200, 201, 203,
288, 293, 295-299, 303, 376,
386, 388, 399, 412, 474-478
Krebs, Engelbert 20
kültür 58, 97, 246, 272, 276, 371,
501, 504, 508
küreselleşme 157, 253, 262
lakırtı 75, 77, 187, 242, 244-255,
259, 262-264, 266-271, 273-275,
277, 278, 283, 284, 345, 349,
376, 405, 412, 427, 478
logos 47, 65, 66, 225-227, 233, 234,
242, 243, 340, 346
mantık 44, 79, 207, 208, 222, 229,
232, 233, 250, 315, 316, 337,
351, 395, 400, 416, 418, 434,
440, 454, 455, 467, 500, 517, 543
552
matematik 42, 103, 148, 149, 290,
488
mekanizm 41
mekânsallık 91, 143, 150-152, 154,
156, 158, 160-163, 186, 189,
199, 298, 430, 492, 493, 495
merak 187, 244, 245, 253-257,
259-264, 266-271, 273-278, 284,
345, 376, 405, 478-480
mesafe-kaldırmaklık 156, 157, 159,
160, 430, 494
metafizik 20-24, 28, 30, 48, 73, 83,
97, 102, 169, 227, 286, 327, 360,
383, 423, 518
mevcut-olan 26, 60, 63, 72, 78, 90,
91, 98, 111, 113-115, 117, 118,
121, 128, 130, 133, 135, 141,
143, 144, 150, 155, 158, 160,
162, 167, 169, 170, 172, 175,
177, 183, 187, 191, 198, 214,
215, 217, 232-234, 243, 244,
260, 283, 289-291, 294, 296-298,
313, 320-323, 328, 329, 332,
333, 344, 349-351, 369, 379,
384, 396, 403, 410, 428, 434,
435, 438, 440, 443, 453, 454,
476, 478, 482, 485-489, 491,
502, 505, 510, 518, 522, 529,
532, 535, 536
mevcut-olmaklık 12, 72, 73, 78, 81,
90, 101, 105, 109, 110, 112, 114,
117-119, 123, 127, 135, 141,
147-149, 154, 155, 167, 170,
172, 232, 234, 260, 282, 289,
318, 320-322, 325, 332, 348,
401, 403, 417, 452, 468, 481,
487, 488, 521, 535
mevcut-olmayan 379, 499, 500
muhit 152-159, 161, 163, 198, 199,
252, 253, 255, 297, 494
münferitleşme 300, 301, 399, 404,
472
müphemlik 187, 262-271, 273, 274,
278, 283, 324, 347, 376
Nancy, J.-L. 262

nesne 22, 24, 41, 42, 59, 64, 71, 82,
87, 89, 95, 96, 99, 102, 172, 185,
187, 198, 199, 204, 220, 233,
238-240, 254, 259, 260, 297,
299-301, 324, 326, 327, 329,
332, 336, 337-339, 363, 370,
385, 388, 389, 399, 401, 411,
417, 428, 447, 453, 474, 482,
487, 491, 493, 498, 502, 509,
512, 513-516, 532
Nietzsche, F.-W. 80, 515, 516
noksanlık 365, 367, 368, 375, 377,
378, 383, 384, 453
“olarak” yapısı 203, 216, 217, 220,
225, 230, 233, 234, 347, 348
oldum-olasılık 460, 462, 463, 469,
471, 473, 474, 477-481, 490,
492, 499, 502
olgusallık 21, 277, 304, 305, 307,
343, 345, 416, 429, 452, 462
ontik bilimler 381, 382, 419, 435
ontik ve ontolojik ayrımı 435
ontolojik fark 27, 332
oyalanma 245, 261, 479
oyun 60, 250, 290, 320, 366, 389,
508
ölmenin eksistensiyal anlamı 369,
387
ölüm analizi 372, 379, 381, 383,
400, 401
ölüme-doğru-varlık 335, 357, 364,
365, 386, 391, 392, 394, 395,
398, 399, 432, 440, 441, 446,
471, 507, 511
ölümün kesinliği 391-393, 445
ön-anlama 28, 247, 248
ön-bakış 218, 219, 223, 225, 231,
361-363
öne-koşma 391, 397-400, 433-435,
439, 440, 441, 445, 446, 459,
460, 470-472, 478, 480
ön-kavrama 218, 219, 223, 225,
229, 231, 361-363
Dizin
ön-kavramsallaştırma 363
ön-kavrayış 37, 40, 45, 84, 97, 176,
286
ön-ontolojik kavrayış 49, 50, 289,
290, 314, 318, 449, 450
ön-sahip-olmaklık 218, 219, 223,
225, 229-231, 361-363
ön-varsayım 40, 64, 81, 83, 84, 87,
235, 325, 327, 329, 354
özdeşlik 22, 29, 34, 262
özgürlük 136, 176, 186, 397, 398,
400, 443, 527
özne merkezli düşünce 45, 63, 80,
137, 254
özne-nesne ilişkisi 95, 96, 204, 300,
509
Parmenides 61, 257
Platon 25, 26, 32-34, 63, 66, 107,
227, 228, 243, 257, 272, 341
Porphyrios 34
pozitif bilimler 21, 41, 79
predikasyon 225, 228, 229
rahatsızlık verme 117, 118, 127,
131, 484
Ranke, L. von 517
rational animal 39, 207, 243, 286,
308, 313
Realizm 328, 329
res cogitans 91, 118, 144, 146-148,
325, 454
Richardson, W. J. 19
ruh-hali 188, 189
sahihlik 69, 74, 75, 77, 78, 83, 87,
181, 188, 24, 270-272, 276, 304,
310, 345, 364, 365, 376, 393,
395, 398, 399, 413, 428, 446,
470, 471, 481, 510, 527
Sartre, J.-P. 44, 72, 73
Scheler, M.-F 196, 331
Schleiermacher, F. 8, 20, 213
semantik 315, 316, 416, 500
553
Varlık ve Zaman’ı Anlamak
Seneca 315, 316
septiklik 353
sezgicilik 41
Sokrates-öncesi 341
solipsizm 301, 455
sona ermek 379
suçlu/borçlu olma 415-418, 420-
424, 426, 427, 439-442, 446, 503
suçluluk/borçluluk 403, 409, 414-
419, 424, 442, 453
suskunluk 242, 407, 412, 415, 427
şiddet 8, 33, 55, 200, 447-449, 451
şimdileştirme 463, 471, 472, 478-
480, 483, 484, 487, 495, 509,
514, 515, 524, 525, 530, 531, 533
şura 63, 168, 172, 185-187, 193,
207, 209, 254, 258, 268, 297, 431
şurada-varolma 183, 203, 235, 278
Tanrı 26, 27, 34, 38, 56, 60, 82, 88,
91, 97, 129, 146, 147, 250, 254,
315, 360, 411, 456
tarihbilim 10, 57, 498-500, 512-516
tarihlendirilebilirlik 525-527, 529,
534, 535
tarihlendirme 525, 526, 529
tarihsellik 9, 11, 12, 56, 57, 59, 365,
366, 497, 499-501, 503, 504,
506, 508-516, 518, 521, 526
tarihsellik analizi 9, 57, 501, 503,
504, 508, 513, 516, 520
tarihyazımı 57
tasarı 344
tasarım 203, 206, 210-212, 219, 221,
277, 278, 281, 283, 284, 300,
316, 346, 354, 385, 418, 432,
451, 458, 473, 488
tefsir 98, 140, 187, 203, 213-222,
225, 230, 232, 237, 242, 245,
247, 252, 253, 277, 289, 347,
361-363, 525, 526, 535
tekinsizlik 302, 303, 411, 412, 439,
476
554
temporalite 56, 67
teoloji 20, 97, 382, 442, 443
teorik bakış 110, 154, 177, 485
tin bilimleri 21, 221, 222
totoloji 27, 64
tözsellik 145-148, 167, 322, 454
transendent 34
transendental fenomenoloji 21,
436
tümellik 34
ufuk 28, 33, 63, 96, 104, 115, 118,
132, 133, 137, 153, 154, 185,
259, 325, 335, 420, 422, 478,
487, 489-492, 494, 495, 507,
509, 519, 532, 534
umut 460, 477, 478
umutsuzluk 400, 477
unutma 275, 405, 471, 473, 475,
476, 478-480, 483
uyuşum 336-342, 346-348, 350, 351
uzay 325, 488, 493, 538, 539
varlığın anlamı 13, 22-28, 31, 32,
35, 38-41, 47, 48, 51, 53, 57, 60,
61, 63, 64, 67, 69, 70, 146, 221,
290, 319, 322, 354, 357, 358,
360, 375, 389, 396, 433, 481,
496-498, 519, 524, 542-544
var-olabilirlik 206, 210-212, 268,
278, 300, 305, 306, 308-310,
316, 358, 364, 365, 367, 386,
395, 402, 426, 431, 440
varolanın keşfi 141, 255, 338-343,
346
varolanın varlığı 22, 23, 26, 27, 30,
38, 40, 42, 48, 52, 63, 66, 67, 78,
106, 147, 244, 291, 327, 381,
448, 498, 503, 539
varoluş 11, 12, 23, 42-45, 49, 51,
53, 54, 72-79, 81, 87, 90, 91, 95,
96, 105, 106, 166, 167, 169, 171,
175, 178, 179, 181, 186-188,
191, 206-208, 212-214, 223,
234-236, 240, 246, 255, 265,

270-272, 275, 278, 282, 283,
286, 294, 296, 303, 306, 307,
310, 311, 321, 322, 333, 343,
344, 351, 358, 364, 367, 372,
275-377, 380, 384, 387, 389,
395, 397, 400, 401, 403, 405,
411, 416, 419, 425, 426, 428,
429, 431-435, 438-441, 443-450,
452, 453, 455-465, 479, 481,
489, 490, 492, 493, 500, 502-
504, 506-508, 510-513, 515, 516,
521, 527, 528, 535, 542, 543
vicdan 365, 391, 403-405, 407, 409,
412-414, 420-427, 433, 434, 445,
453
vitalizm 41
yabancılaştırma 277, 278, 479
yakınlaştırma 157-159, 259, 291,
487, 495
yaşam felsefesi 80-82, 517
yaşamın ilişki bütünü 498, 499,
508, 509, 511
yaşanmışlık 310, 499, 503, 504, 507,
508, 521, 522
Dizin
yaşantı 189, 266, 286, 499, 509, 511
Yeni-Kantçılık 21
yenilik 479, 480, 507, 511
yineleme 471, 473, 476, 478, 480,
507, 508, 511, 513, 530
yoksunluk 115-118, 120, 123, 127-
131, 141, 155, 162, 173, 175,
176, 178, 294, 417, 418
Yorck (Kont) 497, 516-518
yönelimsellik 36, 89, 96, 327
yöntem tartışması 36, 436
zamansallık 11, 53-56, 58, 67, 97,
160, 300, 335, 355, 357, 359,
360, 365, 366, 384, 433, 434,
436-438, 441, 446, 447, 457,
458, 462-465, 467-470, 472-474,
480, 481, 483, 485, 489, 491-
499, 501, 503, 506-509, 511,
515, 516, 521-523, 526-530, 532,
533, 536, 537, 540, 542, 543
zoon logon ekhon 242, 243
zoon politikon 207, 286, 308
555
View publication stats