YORUM POLONYA OLAYLARI

HABER - RÖPORTAJ NATO GENEL SEKRETERİ LUNS'UN

CUMHURİYET'E ÖZEL DEMECİ
RÖPORTAJ BEN BELLA KONUŞUYOR
HABER • RÖPORTAJ NATO'NUN KÖRFEZ STRATEJİSİ
TÜRKİYE'NİN KATKISI OLMADAN
DÜŞÜNÜLEMEZ
MAKALE ÇIKMAZLARIN ÜSTADLARI
ARAŞTIRMA-YORUM HUMEYNÎ'NİN İRAN'I
MAKALE ALEXANDRE HAİG
İNCELEME - YORUM DÜNYA BANKASI: SÖMÜRGECİLERİN
EGEMENLİK ARACI
HABER AVRUPA PARLAMENTOSUNDA
TÜRKİYE
HABER İRAN-SOVYET BANKASI
DEVLETLEŞTİRİLDİ
HABER - RÖPORTAJ SEZAÎ TÜRKEŞ - FEYZİ AKKAYA
BİBLİYOGRAFYA BU SAYININ KİTAP VE MAKALELERİ
MAKALE ORTADOĞU'DA DEVRİM VE
KARŞI DEVRİM
FIKRA SAHİ BİZ NERDEYİZ
GEZİ ANİLARİ GAZİ HÜSREV BEY'İN
MEMLEKETİNDE
ARAŞTIRMA İHRACATIN DA BÖYLESİ:
KÖTÜ BESLENME İHRACATI
HABER - YORUM ÇİN'DE DÖRTLÜ ÇETE DAVASININ
ÖTESİNDE DAHA ÖNEMLİ
ŞEYLER VAR
HABER - YORUM IRAK'LA İTTİFAKINDAN ÜRDÜN
NE UMUYOR

ONBEŞ GÜNDE BİR YAYINLANIR
a neleri nasıl düşündüklerini sizlere iletmek istedik. Ve
Sahibi ve Sorumlu Yönetmeni :
Basın Haber Ajansı ve Interpress
Basın Bürosu Adına
ERCÜMEND ÖZKAN
Yönetim Yeri :
Tuna Cad. 14/3 Yenişehir - Ankara
Tel : 17 42 42 - 25 24 18
Haberleşme :
P.K. 1071 Yenişehir - Ankara
İstanbul Bürosu :
Interpress Basın Bürosu
Setüstü 31/10, Kabataş - İstanbul
Tel : 44 72 34
PK 344 Karaköy - İstanbul
a dünyasında; yeni fikirlerin ve gelişmelerin insanları
FİYATI
YILLIK (24 SAYI) YURTİÇİ
6 AYLIK (12 SAYI) YURTİÇİ
• şip yayıldığı günümüzde ülkemiz insanının imkân-
YURT DIŞI ABONE BEDELİ POSTA ÜCRE-
Tİ HARİCİNDE YURTİÇİ ABONE ÜCRETLERİ-
NİN İKİ KATIDIR.
• mak istiyoruz.
POSTA ÇEKİ NO : 124 427
İLAN TARİFESİ :
ÖN İÇ KAPAK TAM SAYFA
ÖN İÇ KAPAK 1/2 SAYFA
ARKA İÇ KAPAK TAM SAYFA
ARKA İÇ KAPAK 1/2 SAYFA
İç Sayfalarda Santim Sütunu
•
Basıldığı Yer :
İKBAL MATBAASI — ANKARA
Tel : 15 89 67
SELAMLAYARAK!..
Bu dergiyi, insanımızı düşünerek yayınlamaya
başladık. Evet, insanımızın Türkiyede ve dünyada ne-
ler olup bittiğinden, nasıl olup bittiğinden haberi
olsun istedik.
Dünyayı yönetenlerin, onlara fikir verenlerin
istedik ki gazete ve dergiyi okuyamamanın
kaçınılmaz eksikliklerini gidermekte yardımcı olabi-
lelim. Bu suretle okuyucu ufkunun genişlemesine, da-
ha üst düzeyde ve kapsamlı düşünebilmesi için gerek-
li bilgiler edinmesine katkıda bulunabilelim.
Dünya hızlı bir gelişme ve değişme sürecinde iken,
özellikle ülkemiz insanının zamanın gerisinde ka3-
mamasında bize düşeni yapabilelim diledik.
Yirmibir yıldan beri Ankara'da, kırkbir yıldan be-
ri de İstanbul'da çalışmalarını sürdüren Basın Haber
Ajansı ve Interpress Basın Bürosu olarak Türkiye'de
yayınlanan gazete ve dergilerin 425 çeşidini tarıyor,
ve abonelerimize kupür aşrivi yapıyoruz.
Şimdi de Formoza'dan Kanada'ya, Mısır'dan Ame-
rika'ya, Japonya'dan İngiltere'ye kadar birçok ülke
basınından önemli gördüğümüz yorum, haber, röpor-
taj ve makaleler ile fotoğraf ve karikatürleri sizlere
bir insicam içinde sunmaya çalışacağız, dergimizde..
İçinde bulunduğu kalıpları zorlamaya başlayan,
yeni yaşam biçimleri arayışı içinde buhinan günümüz
: 50 LİRA nasıl etkilediğine, başka dünyaların insanları bilinen-
lerin bugün nerelere geldiğini, yine kendilerini ko-
: 750 LİRA nuşturarak göstermeye çalışacağız.
: 400 LİRA Kitle haberleşme araçlarının büyük b:r hızla geli-
sızlıklarını kendisine hissettirmeden ihtiyaçlarına
cevaplar sunabilmek, başka türlü gideremeyeceği
ihtiyacını gidermeye çalışmak insanımıza daha sağ-
lıklı sonuçlara ulaşabilme imkânlarını sunmak ve bil-
gi beraberliği sayesinde dialogunu sağlamaya çalış-
Bu çalışmalarımız elbette okuyucularımızın eme-
limize ortak çıkması sonucu bize ulaştıracağı yar-
dımlarıyla mümkündür. Bunun gerçekleşeceğine ina-
nıyor, ve umuyoruz. Okuyucularımızın bizi, yanlışla-
50.000— TL. rımızda düzeltmesini diliyor, hep birlikte daha iyile-
30.000,— TL. re ulaşmayı amaçlıyoruz.
35.000— TL. Türkiye'de cinsinin ilk örneği olan dergimiz İK-
TİBAS, ona göstereceğiniz her türlü olumiu ilgi ile
20.000— TL. size daha üstün imkânlar sağlayacaktır. İnsan ola-
1.500,— TL. rak bize düşeni yapmaya çalışacak ve insanımıza de-
ğer vermeye özen göstereceğiz.
Sağlıklı düşünme ve sağlıklar dileriz.
 YORUM
POLONYA OLAYLARI
Varşova Paktı üyelerinin ekonomik bakımdan en
düşük düzeyde bulunanı Polonya'dır. Diğerlerinin de
olduğu gibi Polonya da Batıdan ekonomisini düzelt-
mek için milyar/dolarlar boyutlarında borçlar almış,
tır. Bugün bunların faizlerini bile ödeyebilecek du-
rumda değildir. Ülkede üretim düşüktür. Komünist
Partisi Prezidyumu yıllardan beri bir türlü ülkeyi dü-
ze çıkarmayı başaramamakta ve yavaş yavaş da ol-
sa ekonomide liberalizmin yolunu açacak girişimlere
ve işçilerin daha çok hak sahibi olma girişimlerine
göz yumucu bir tutumun sahibi bulunmaktadır. Bu-
na Sovyetler de göz yummaktadır. Zira Sovyetler
kendi ülkelerinde yıllardan beri piyasa ekonomisinin
şartlarına yaklaşıcı birçok adımlar atmışlardır. Artık
bu türlü tavırlardan uydularının da paylarını alma-
sına göz yummak durumundadır.
1980'li yıllarda Polonya'da meşîıur olan işçi lideri
VValesa, işçilerin hiçbir haklarının bulunmadığı sos-
yalist sendikacılıktan şikâyetlerin tercümanı duru-
mundadır. Ve işçilerce çok sevilmektedir. İçinde bu-
lundukları şartlarda ondan iyisini bulmak kendileri
için pek mümkün görünmemektedir. VValesa da geliş-
melerin tedricî olmasını sağlamak bakımından işçi-
lerin dizginlerini kontrol etmektedir. İşçiler buna ra-
zıdırlar, zira başka alternatifleri bulunmamaktadır.
Meşhur uyarı grevleri ülke çapında etkili olmuştur.
Gdansk olayları ile başlayan hareket ülke çapında
akisler bulmuş ve VValesa ülke çapında işçi lideri ka-
bullenilmiştir.
Gerçekten Polonya'da ekonomik durum çek bo-
zuktur. Üretim düşüktür, dış borçlar yığılmıştır ve
yukarıda belirttiğimiz gibi faizleri bile ödenemeye-
cek duruma gelinmiştir. Sosyalist şartlar muvacehe-
sinde üretimi artuma yolları da bulunamamaktadır.
Üstelik yıllardır Polonya ve benzeri Doğu Avrupa
ülkelerine tepeden inme sosyalist yöntemleri uygula-
tan Sovyetler, onlara uyguladığı ve korunması için
çabaladığı sistemden yıllar önce kendisi yavaş yavaş
da olsa uzaklaşmıştır. Aynı istekler aynı gerekçeler-
le Doğu Avrupa ülkelerinde de uyanmaya başlamış-
tır çok zamandan beri.. Dupçek liderliğindeki Çekos-
lovakya olayları bundan oniki yıl önce yaşanmış ay-
nı nitelikte olaylardı.. Lâkin Çekoslovakya'da bu ge-
lişmeler, diğer uyduların da pek sür'atle aynı yola
girmelerini teşvik edecek nitelikte gelişti. Diğer yan-
dan dünya siyasî şartları 1980'li yılların siyasi şart-
larına henüz ulaşmamıştı. Bu nedenle Sovyetler
meşhur Ağustos/1968 olayları diye adlandırılan Çe-
koslovakya'ya gelişmelerin istedikleri boyutlarını aş-
masaıa mani olucu müdahalelerini yapmışlar ve as-
ker sokmuşlardı.
Aradan geçen yıllar içinde köprülerin altından
çok sular akmış ve dünya şartları daha da değişmiş-
tir. Hem Sovyetler de bugün 12 yıl önce bulunduğu
noktada değildir. Hem ekonomik, hem de siyasî ba-
kımdan.. 1968'li yıllardaki gelişim ve değişim hızı yük-
sek bulunurken, l9S0'li yıllarda bu hızı kimse yüksek
görmemektedir. Bu nedenle de Sovyetler her ne ka-
dar kpnumunun gerektirdiği tavırları ortaya koyma-
ya soyunuyorsa da işin altında değişen dünya siyasi
şartları muvacehesinde başka bazı tamel nedenlerin
bulunduğu kanısındayız biz..
1944 - 45'li yıllarda o günün şartları gereği dün-
ya iki nüfuz bölgesine ayrılmış ve Potsdam - Yalta
ve Tahran görüşmeleriyle bu durum belgelenmişti.
Aradan geçen yıllar o günün şartlarından dünyayı
çok uzaklara getirmiş bulunmaktadır. Bu anlaşmala-
rın şartları bazı nedenlere dayanıyordu. Amerika
dünya siyaset sahnesi"-, gerçek bir sömürgeci olarak
girecek idi ve bundc aceleci idi de. Birinci uünya
harbi sonrasındaki ç-riıar pek elverişli olmamıştı
kendisi için.. İngiltere'nin bu harpten galip çıkması
Amerika'ya bu imkvıı vermiyordu. Avrupa iki asır-
dan fazla zamandır dünya siyasetinin etrafında dü-
nedurduğu mihverdi. Aşağı yukarı tüm dünya Avru-
pa ülkeleri tarafından paylaşılmış ve sömürülüyordu.
Tabii büyük payı İngiliz arslaııma aitolmak üzere..
Bu yüzden İngiltere siyaset literatürüne «Güneş Bat-
mayan İngiliz İmparatorluğu» adı ile geçecekti.
İkinci dünya harbi, 1. dünya harbinin aleyhine
sonuçlandığı Almanya'nın bu paylaşmada kendine
düşmesi gerekenden mahrum kalması asıl nedeni
ile, bu haklarını almak üzere başlatıldı. Bunun ha-
zırlıklarına da birinci dünya harbi biter bitmez baş-
lanıldı Almanya tarafından.. Birinci dünya harbine
çavuş olarak katılan Adolf Hitler, Almanya'da ikti-
darı ele geçirdi ve Almanya'yı Avrupa'da layık ol-
duğu mevkiye ulaştırmak için Alman milletini ha-
zırlamaya başladı. Bilindiği gibi Cermen ırkının yük-
sek ırk olması esasına dayalı bir hava vererek, bü-
tün düşünceleri Almanya'nın hem Avrupa'nın hem
de dünyanın diğer kisimlerinin efendisi yapmaya
yönelik çalışmalarını tüm bir milleti propagandala-
rı ile etkileyerek 1939 yıllarının Eylül aylarına ge-
tirdi. Almanya hazırlıklarını bitirip fiilen işe girişti.
Polonya, Çekoslovakya, Dinamarka, Hollanda,
Lüxemburg, Macaristan, Fransa pek kısa bir süre
içinde işgal edildi. Polonya işgal edilirken de Stalin'-
in Sovyetlerine karşı birşey yapılmayacağına dair
teminat verildi. Bu sebeple Sovyetler harbi kendine
bulaşmayacağı mülahazasıyla bir teşebbüste bulun-
madı. Bilâhare Almanya bütün gücüyle ve o günle-
rin fevkalâde teknik üstünlüğünü simgeleyen V 2'lerle
mütemadiyen Londra'yı bombalamaya başladı. Al-
manya, İngiltere'ye de harb açmıştı. Ne Sovyetler,
ne de İngiltere diğer küçük Avrupa ülkeleri Aiman-
ya tarafından işgal edilirken bir harekette bulunma-
dılar. Fransa'nın da pek kısa bir süre içinde düşürül-
mesi İngiltere'yi telaşa verdi ise de Almanya bekle-
meden arkasından hemen İngiltere'ye hücuma geçti.
Ve göz açtırmamasına İngiltereye binlerce ton bom-
ba yağdırdı durdu. Ayrıca Alman donanmasına bağ-
lı deniz üstü ve deniz altı gemileri Alman olmayan -
bilhassa İngiliz gemilerini buldukları yerde denizin
dibine gönderiyorlardı. Avrupa birbenbire Alman-
ya'nın hakimiyeti altına girivermişti. Sovyetler hala
işin dışında idiler..
Amerika ise işi başından beri uzaktan seyredi-
yordu. Zira bu onun için beklenmedik bir fırsat idi.
Dünya ülkeleri Avrupa'nın kudretli pençesinden çı-
kıp Amerika'nın eline geçebilirdi bunun fırsatı do-
ğuyordu. Evet bu yüzden ABD, Almanların Avrupa'yı
işgaileri sırasında ve hele İngiltere'nin Almanlarca
o güne kadar rastlanmadık bir şekilde sıkıştırılma-
sından için için keyif duyuyordu denilebilir. Zira so-
nunda bu durum kendisine yarayacaktı. İngiltere'nin
çok sıkıştırıldığı aylarda Amerika'nın harbe girme-
sini sağlamak için İngilizler Avrupa'ya gönderilen
gıda ve mühimmat yardımı getiren ABD gemilerini
bizzat kendileri batırıyor ve Almanlar yapıyor sü-
sü veriyorlardı. Fakat ABD yine de aldırmıyordu.
Zira önündeki avına göz diktiği İngiliz arslanmın
dişlerinin sökülmesini, kırılmasını bekliyordu. ABD
harbe ne kadar geç girerse İngiltere o kadar kendi-
sini toparlayamayacak hale gelirdi ve son çözüm de
ABD'nin işi kolaylaşırdı. Bu nedenle bekledi, bek-
ledi..
Bu arada Almanlar bütün gücüyle Sovyetlerin
de üstüne yürümüş ve Sovyet halklarına yenilmez-
liği öğretilen Kızıl Ordu'yu selin önündeki kütük gi-
bi sürükleyip Moskova'ya doğru götürüyordu. Sov-
yetlerin bütün havası kaybolmuş, Almanların önün-
de asker dayandıramaz olmuşlardı. Bu durum ta Mos-
kova'ya 35 Km. masefeye kadar devam etti. Meşhur
Barbarossa Harekâtı diye harb tarihine geçen olay-
lar Sovyetleri de yüzü koyun yere sermiş ve peri-
şan etmişti. Marx'ın ve Lenin'in kurduğu dünyada
eşi bulunmaz (!) sistemin yenilmez ordusu pek kısa,
umulmayacak kadar kısa bir sürede Almanların
önünde darmadağın olmuştu. Tabi bu durumun sis-
tem üzerinde getireceği münakaşalar daha sonraki
özellikle Stalin'in ölümünden sonraki yıllarda mey-
velerini vermeye başlayacak ve Sovyetler başta
kendileri olmak üzere Manc'ın sosyalizmine onun da
tanıyamayacağı bir şekil verme yolu tutacaklardı.
Nitekim tuttular da ve bu değişikliklerin uydusu ül-
kelerde de olmasını kontrollü bir şekilde denetleye
denetleye kendileri ister hâle geleceklerdi.
Biz şimdilik konumuza dönerek olayları genel
hatları ile silsile takib ederek geçmeye devam ede.
Hm.
ABD istediği günlerin gelmiş olduğuna karar
verdi ve 1942 de harbe girdi. Bu gecikme yal-
nız İngilizlerin belinin kırılmasının beklenmesin-
den değil aynı zamanda Almanya'nın da yo-
rulması, açılması ve dağılmasını beklemekten ileri
geliyordu. Üç buçuk yıldan beri devam eden harb
Almanya'yı Büyük Sahralardan Moskova önlerine
kadar dağıtmış, 13 -14 yaşlanndakileri bile askere
almaya onu zorlamış, yormuş toparlanması imkân-
sız derecede dağıtmıştı. Gururundan imkânlarının
boyutlarını unutan Hitler her şeyi unutarak bir an-
da Cihan'a sahip olmayı düşlemiş ve bu düşünü
gerçekleştirmek için herşeyi yapmıştı. Evet ABD
bunu da beklemişti, müdahale için..
Yorulmuş, dağılmış Almanya, beli kırılmış İn-
giltere ve yenilmez Kızıl Ordusu ile ortalıkta görüle-
meyen Sovyetlerin içinde bulunduğu harbe Amerika
topraklarında harb olmamış bir ülke olarak zinde
ve zengin kaynaklarıyla kavgaya girdi ve arslan
payına talip olarak girdi.
Normandiye çıkarması diye meşhur olan harekât ile
Fransa'nın kuzey sahillerine 1 milyon asker çıkardı.
Bu cepheden Almanları sıkıştırırken diğer yandan
Rıza Şah'ın başında bulunduğu İran'a müda-
hale ederek tam iki milyon insanı, teçhizatı, giyimi
kuşamı, araç vegereçleri ile Sovyetlere soktu, kaçan,
ve Rus steplerinde kaybolan yenilmez kızıl ordunun
imdadına yetişti. Onların altına jee'ler, GMG'ler
REO'lar vererek toparlayabildiği kızıl ordu askerleri
ile yazlık nylon joraplarla eksi 35-55 derece soğuk-
larda donmaya başlayan üstün ari ırkın askerlerini
avlamaya ve kovalamaya başladılar. Sonuçta Ameri-
ka takviyeli Sovyet askerleri Almanları vatanların-
dan atmış oldular ve de hakları (!) olarak Alman-
ları kovalıyıormuş gibi Polonya'yı, Romanya'yı, Bul-
garistan'ı, Macaristan'ı, Çekoslovakya'yı ve bil-
hassa hakkı olan Almanya'nın doğusunu harb
tazminatı olarak Almanlardan aldılar. Berlin'den bi-
le, yetişerek paylarını aldılar. Diğer yandan da Ame-
rika Normandiya üzerinden Fransa'yı, Hollanda'yı,
Belçika'yı, Lüxemburg'u, Akdeniz'den de İtalya'yı kur-
tarıyordu. Tabii bugüne kadar istila askeri olarak
240.000 Almanya'da 120.000 de İtalya'da asker bu-
lundurarak..
Böylece Avrupa, şu dünyayı sömürmek için pay
etmiş ve ABD'ye hiçbirşey ayırmamış Avrupa dün-
ya güç dengesinin etrafında dönüp durduğu Avrupa
başta İngiltere ve Almanya'sı ile Amerika'nın güçlü
kolları arasına düşüyordu. Bu durumun dengelenme-
si bakımından da ABD Yalta ve Postdam ile Stalin'-
in Sovyetlerine Doğu Avrupa ülkelerini ayırıyor ve
buraların vesayetini Sovyetlere bırakıyordu.
O gün bugündür bu durum böyle devam etti. gel-
di. Fakat bu geliş pek de sağlıklı oldu demlemeye-
cek gelişmelere şahit oldu. ABD, anlaşmanın başla-
rında her ne kadar Sovyetlere verdiği sözlere ria-
yetkar davranıyor idi ise de zaman zaman, geniş-
leme imkânı bulunmayan Sovyetler her geçen günün
ayağının altındaki toprağın kaydırılması yönünde
geçtiğini görüp bu anlaşmadan ve alternatifi bulun-
mayan iki merkezli bu anlaşmadan şikâyetçi oldu
ve oluyor. Bu sebeple hemen bugünlerde değilse de
belki en yakın gelecekte bir üçüncü gücün - Avru-
pa'nın - dünya siyaset sahnesinde Sovyetlere ait ol-
mayan yerini alması kendisi için daha sağlıklı so-
nuçlar doğuracaktı. Avrupa İngiltere'si başta olmak
üzere Amerika'nın ağırlığından başından beri rahat-
siz olmuş ve olmaya devam etmektedir.
 Avrupa, Amerika'nın tasalludundan fevkalâde
şikâyetçidir. Amerika, Avrupa'nın elindeki yerleri al-
makla kalmamış Avrupa'yı da çeşitli yollardan ken-
dine bağlamıştır. Amerika askerî bakımdan Avru-
pa'dadır, hem de asker bulundurarak.. Amerika Av-
rupa'dadır Avrupa.nın başını belaya sokacak kadar
nükleer silah ve füze rampası bulundurarak. Ameri,
ka, Avrupa'dadır bütün büyük şirketlerin - ki bunla-
ra şimdilerde çok uluslu şirketler denilmektedir -
% 51 ve daha fazla paylarını eline geçirerek.. Velha-
sıl Avrupa Amerika'nın güçlü kollarından kurtulmak
istemektedir. Bunu De Gaulle'nin Fransa'da, Adena-
vır'ın Alman Şansölyesi bulunduğu günlerde fiilen
de göstermek istediler ve ABD'den Avrupa'yı kurtar-
mak için birlikte çalıştılar. Lakin başaramadılar. İki-
si de sıkıntılı günlerin insanları idi. Onların günün-
de ne Fransız nesli, ne de Alman nesli bu gün gör-
müş siyasîlerin ne demek istediğini anlayacak ka-
dar Amerikan hayranlığından kurtulmuş değillerdi.
Evet Avrupa'da da - yalnız Türkiye ve benzeri ülke-
lerde değil - Amerikan hayranlığı ikinci dünya har-
bi sonrasında alıp yürümüştü. Her yönüyle Avrupa'-
yı saran Amerikan hayat tarzının etkileri yeni yeni
azalıyor ve Avrupa'lı nerede bulundurulduğunu gör-
meye başlıyor.
Sovyetler istedikleri boyutları aşmamak ve ABD'
nin eline düşmemek kaydı ile Polonya'yı ve ona in-
zimamen Doğu Almanya'yı iyi niyet gösterisi olarak
da bırakacak ve Avrupa'nın birleşmesine atılacak
adımları kolaylaştıracaktır. Aslında bu Sovyetlerin
Avrupa'yı düşünmesinden değil belki kendini dü-
şünmesinden doğan bir olaydır. Zira Avrupa kendini
toparlar ve ABD'ni Avrupa dışına - en yakın Avru-
pa dışı da tââ.. Amerika'dır - atarlarsa bir üçüncü
gücün meydana çıkışı, Sovyetleri daha da ferahla-
tr.c8.ktir. Sovyetlerin bu davranışı üstelik gerçekten
bir üçüncü dünya harbi tehlikesi bulunmadığının ken-
disi açısından dünyaya verilmiş bir kanıtı olacak
ve elbetteki varlığını Varşova paktına bağlayan ve
Sovyet tehdidi ile yaşamını sürdüren Nato'ya - tabii
ABD'ye - yol görünecektir. Ayrıca da Sovyetler bu
suretle zaten ekonomik sıkıntı içinde bulunan uydu-
larını rahatlacağı gibi kendisinin de ülke olarak ge-
lirinin büyük bölümlerini silahlanmaya yatırmak
yerine halkının hep dışarıya öden duymasını azaltıcı
olarak geçim düzeyinin yükseltilmesine ayırabile-
cektir. Böylece sosyalist blok üyelerinin şu et kuy-
rukları, şu nylon çorap hayranlıkları da başlarını ağ-
rıtıcı sebeplerden olmaktan çıkacaktır.
Yeter ki Polonya'daki gelişmeler, bunu isteyen-
lerin coşkusu sonucu Sovyetlerin kendisini ve pres-
tijini sarsacak boyutlara ulaşmasın ve Sovyetlerin
ayarladığı ölçüde sürdürülsün. Walesa'nın da işçiler-
den ısrarla istediği budur. Halkın üzerinde güçlü et-
kisi bulunan Kilise'nin de işçilerden beklediği ve
istediği budur. Dolayısıyla Sovyetlerle, Polonya'da
bu hareketlerde etkiü olanların düşünce ve eylem
beraberlikleri bulunmaktadır. Polonya Komünist Par-
tisi Preziclyumunun geçtiğimiz günler içinde gelişme-
lere şiddetle karşılık verilmesinden yana olan 4 üye-
sinin Parti prezidyumundan çıkarılma kararı ver-
mesi de aynı parelelde gelişmelerdir.
Bu arada Amerika ve Avrupa'nın Polonya olayla-
rına gösterdiği ilgi, bu olayları da 1968 Çekpslovak
ve 1956 Macaristan olaylarına benzetmesinden kay-
naklanmaktadır. Şunu da bir yerde söylemek müm-
kün görünmektedir ki, Sovyetlerin bu yeni siyasî ta-
vırlarından en azından ABD'nin pek haberi yok'a
benzemektedir. Diğer Doğu bloku komünist partisi
üyelerinin ise Brejnev'in başkanlığında yaptıkları
toplantıda alman kararlarda, Sovyetlerin verdiği ka-
rara usulen imza atmak üzere Mosckova'ya çağırıl-
dıklarını söylemek hiçte fazla olmasa gerektir.
İşin bir başka yönü ise Sovyetler yıllardır elle-
rinde tuttukları doğu Avrupa ülkelerinden, ABD'nin
sömürdüğü ülkelerden yararlandığı gibi yararlanma-
masıdır. Zira bu ülkeler zaten eti - budu ne olan ül-
kelerdir. Ayrıca Sovyetlerin geniş topraklarında öyle
yeraltı ve üstü servetleri bulunmaktadır ki Sovyet-
ler bu servetlerin bir kısmının olsun henüs üstünden
uçakla bile uçabilmiş değillerdir. Vaziyet böyle olun-
ca dünya karşısındaki görünümü zalim ve mütegalli-
be'ye çıkmaktan ve Doğu Avrupa ülkelerini - kıt'a-
lararası füzelerin yaygınlaştığı günümüzde - elinde
tutmanın tampon olması önemini de yitirdiğini gör-
mektedir. Yâni kaybedecekleri ile kazanacaklarının
hesabını yaptığında daha kârlı çıkacağı düşüncesin-
dedir. Üstelik bu ülkelerin geçimi ile de mükellef
durumu onu rahatsız da etmektedir.
Şayet bu politika tutar ve Sovyetlerin düşün-
düğü süreç içinde gerçekleşirse en fazla ABD kay-
bedecektir. Zira Avrupa ABD'nin elinden çıkacak-
tır. Bu ise ABD'nin tââ 10.000 mil uzağa gitmesi
- Sovyetlerden bu kadar uzaklaşması - demek ola-
caktır. Ve tabii bir üçüncü güç Avrupa ortaya çıka-
caktır aynı zamanda...
İKTİBAS
ArnerîkaBi Senatörlere gör©
B a t s ı n «güveliği işin
?
İroa'i, în siicilıSondirsSmessi zorunlu
TAHRAN (Günaydın Dünya Servisi) — İ-
ran'ı ziyaret eden Birleşik Amerika'nın Sena-
törler heyeti Başkanı Abraham Ribicoff verdiği
demeçte bu ülkenin batı sanayii için hayatî
önemde olduğunu söylemiş ve istediği silahla-
rın verilmesi gerektiğini kaydetmiştir.
Ribicoff, ziyaretin tamamlandığı gün Tah-
ran'da verdiği demeçte, Batı sanayii için Orta-
doğu petrolünün büyük önem taşıdığını belirt-
miş, bu bölgenin korunması için de İran'ın güç-
lü olması gerektiğini söylemiştir. Ribicoff, İran'ı
silahlandırmanın İran'dan çok Amerika için ya-
rarlı olacağını sözlerine eklemiştir.
Cumhuriyet
23 Aralık 1980
Nato Genel Sekreteri Luns'un
Cumhuriyet'e özel demeci
Körfezi savunacak takviye güçleri Türkiye üzerinden geçebilir
• «ABD'NİN BELLİ BİR AN GELDİĞİNDE TRAN-
SİT KOLAYLIĞI İSTEMESİNİN MÜMKÜN OL-
MADIĞI SÖYLENEMEZ. ÇIKARLARI AYNI DOĞ-
RULTUDA OLAN BİR ÜLKENİN BU KONUDA
YARDIMDA BULUNMASI DA SON DERECE DO-
ĞAL OLUR.»
• «TÜRKİYE'NİN ORTADOĞU'DAKİ AĞIRLIĞI VE
ETKİSİ DİĞER BÜTÜN ÜLKELERDEN FAZLA-
DIR. KANIMA GÖRE ARAP ÜLKELERİ ANKA-
RA'NIN ÖĞÜTLERİNE DİĞER ÜLKELERİNKİN-
DEN DAHA FAZLA AÇIKTIRLAR.»
• «DEMOKRASİYE DÖNÜŞ, TÜRKİYE'NİN BİR
SORUNUDUR. DOĞRU ZAMANI GELDİĞİNDE
TÜRK HÜKÜMETİNİN BİR AN ÖNCE DEMOK-
RASİYE DÖNECEĞİNİ BİLİYORUZ. BÜYÜK BİR
GÜVENLE BEKLİYORUZ.»
BRÜKSEL — NATO Genel Sekreteri Joseph
Luns, «Cumhuriyet»in sorularını yanıtlamış, Tür-
kiye'nin körfezin savunmasına dönük olarak geçiş
kolaylıkları sağlamasında herhangi bir güçlük çı-
karacağını zannetmediğini bildirmiş ve «Bir strate-
jist değilim, ancak bölgeye gidecek takviye birlikle,
ri İtalya ve Türkiye'nin güneyinden geçebilir»
demiştir.
NATO Genel Sekreteri Luns'a yönelttiğimiz so-
rular ve kendisinin yanıtları özetle şöyledir :
SORU : İttifakın sınırlan dışında doğabilecek
tehditlere ne şekilde karşılık verileceği bu gün
NATO içindeki başlıca tartışma konusu. NATO stra-
tejisinde belli değişiklikleri içeren bu kavramın tar-
tışılması nasıl ortaya çıktı?
LUNS : Batılı ülkelerin NATO sınırları dışında
da tehditlerle karşılaşabilecek yaşamsal çıkarları
bulunduğu açıktır.. Diğer taraftan NATO'nun sı-
nırlarının genişletilmesi de iyi bir fikir değil, kanım-
ca. Neden böyle olduğunu da söyliyelim : Bir kere,
Avrupa'daki kuvvetlerimizi kaydırırsak, Avrupa'nın
savunmasında güçlükler çıkar. Biz Avrupa'yı ancak
savunabiliyoruz. Bu durumda savunma harcamala-
rımızı da büyük ölçüde arttırmamız gerekecek. Bu
da hepimizin bildiği nedenlerden ötürü mümkün
Sedat ERGİN
değil. Sonuçta, ittifakta global bir sorumluluğu bu-
lunan tek ülke, yani ABD'nin bu yükü omuzlama-
sı gerekiyor. Şimdiki durum bu.
Ayrıca eğer NATO sınırlarını genişletirse bu
yeni bir dünya savaşının çıkması demek olur. Şim-
dikinin en iyi durum olduğunu kabul etmeliyiz.
Bunlarla nasıl boy ölçüşmeli? Eğer ABD Avrupa'da-
ki güçlerinden kaydırma yaparsa, doğacak açığı
Avrupalı müttefikler kapatsınlar.
SORU : Bu yeni strateji çerçevesindeki ikinci
aşama önlemleri nelerdir?
LUNS : NATO'nun uzun dönemli savunma ön-
lemleri var. İkinci aşama önlemleri ise ABD'nin Av-
rupa'daki kuvvetlerini kaydırması halinde ortada-
ki koşullar gözönünde bulundurularak dıoğacak açı-
ğın kapatılmasını öngören programlan kapsıyor.
İkinci aşamadaki programların ayrıntılarına girmek
istemiyorum.
SORU : İkinci aşama önlemleri Basra Körfezi'-
nin savunması halinde geçerli olmayacak mı?
LUNS : Bu Amerikalıların getirdiği bir kavram.
Takviye kuvvetlerinin ivedi bir biçimde kaydırıl-
masını esas alıyor.
GEÇİŞ KOLAYLIKLARINDA
TÜRKİYE YARDIMCI OLUR
SORU : NATO Savunma Bakanları geçen hafta,
körfezin savunması için «Transit kolaylıklarının sağ
lanmasının önemini vurguladılar. Transit kolaylıkla-
rı açısından Türkiye'nin konumunu nasıl görüyor-
sunuz?
LUNS : Belli bir an geldiğinde, ABD'nin bu yol-
da Türkiye'ye bir talepte bulunmasının mümkün
olmadığı söylenemez. Bunu o zaman düşünelim. An-
cak çıkarları aynı doğrultuda olan bir ülkenin bu
konuda yardımda bulunması da son derece doğal
bir şey olur. Bu açıdan herhangi bir güçlük çıka-
cağını zannetmiyorum.
SORU : Yani, ihtiyaç duyulması halinde Türki-
ye'nin bu kolaylığı sağlayacağını umuyorsunuz.
LUNS : Dediğiniz gibi, bunu umuyoruz. —*•
 İKİLİ ANLAŞMA KONUSU
SORU : Türkiye'nin sorumlulukları NATO yü-
kümlülükleri ile sınırlı. Böyle olunca sağlanacak
kolaylıklar için NATO anlaşması dışında ikili an-
laşmalar gerekmiyor mu?
LUNS : Bu Türkiye ile ABD arasında yapılabi-
lecek özel görüşmelerin konusu olabilir. Jjurıu da
eklemeliyim : İlla Türkiye'nin yardımının gerekli,
zorunlu olması da gerekmeyebilir. Ancak, örneğin,
takviye kuvvetlerinin İtalya ve sonra da Türkiye'-
nin küneyi üzerinden gidebileceğini düşünebilirim.
Ancak ben stratejist değilim, bu konuda spekülasyon-
lara girmek istemem.
NEDEN DİKKATİMİZİ
KÖRFEZE ÇEVİRİYORUZ ?
SORU : Geçen yılkiyle bu yılki NATO toplantı-
ları karşılaştırıldığında en çarpıcı yenilik körfezin
savunmasının bu kadar sık vurgulanması, NATO,
artık bakışlarını körfeze mi çeviriyor?
LUNS : Sovyetler Birliği'nin Afganistan'ı işgali,
bütün dikkatlerimizi dünyanın bu bölkesindeki so-
runlar üzerinde toplamamızı doğal kılıyor. Bu böl-
gede çıkarlarımızı etkileyebilecek bütün sorunları
tartışıyoruz. Bu danışma mekanizması içinde Tür-
kiye önemli bir rol oynamaktadır. Sonuçta körfe-
ze daha fazla ağırlık vermemiz mantıkidir, özellik-
le Sovyetler'in Afganistan'daki sürekli işgali hatır-
landığında.
SORU : Bu yılki toplantılarda vurgulanan bir
başka nokta da Güneybatı Asya'daki durum nede-
niyle Akdeniz bölgesinin stratejik öneminin art-
ması. Bunun Türkiye'ye dönük yansımaları neler-
dir?
LUNS : Önce şunu söyleyeyim : Bildiri Türki.
ye'nin de onayını vermesi ile çıktı. O nedenle Hol-
landa'nın olduğu kadar Türkiye'nin de bildirişidir.
Dikkatinizi Körfez'in ve buradaki petrol yolunun
stratejik önemine çekmek isterim. Sovyetler, NATO'
daki müttefiklerimizi provoke etmeden önce iki kez
düşünmelidirler. Petrol yolunun kesilmesi ABD'ye
Avrupa'ya ve Japonya'ya da, bölgeden uzaklıkları
farklı olmakla birlikte, benzer etkide bulunacaktır.
YUNANİSTAN İLE TÜRKİYE
ARASINDAKİ GÖRÜŞMELER
BAŞLAYACAK
SORU : Altı yıllık bir aradan sonra Yunanis-
tan ittifakın askeri kanadına döndü. Ancak halen
askıda duran sorunlar var. Bu sorunların, bu ara-
da Ege komuta kontrol alanlarının nihai statüsü-
nün belirlenmesinde nasıl bir prosedür izlenecek?
LUNS : Konuyla en yakından ilgili olan taraf-
lar, yani Türkiye ile Yunanistan görüşmelere baş-
layacaklar. Yunanistan'ın dönüşünü sağlamada mü-
kemmel bir iş yapan_ General Rogers da şüphesiz
yardımda bulunacak. Konunun bu yönlerinin biraz
zaman alacağını zannediyorum.
SORU : Anlaşıldığı kadarıyla ikili görüşmeler
iki aşamada olacak. Önce Ege'deki geçici statü mü-
zakere edilecek, bunu nihai statünün görüşülmesi
izleyecek.
LUNS : Üç yada dört aşamada da olabilir. Nasıl
gelişeceğini hep birlikte göreceğiz.
SORU : Ancak geçici ve kalıcı olmak üzere iki
ayrı statünün olması gerekmiyor mu?
LUNS : Evet, önce geçici bir çözüm olabilir. Bu
sırada daha kalıcı olan statü müzakere edilebilir.
Kolay bir sorun değil...
SORU : Yani Rogers planının kabulüyle sorun-
ların tam olarak çözümlenmediğini, halen ortada
olduğunu kabul ediyorsunuz.
LUNS : Evet, diğer bütün sorunların da her za-
man bizimle beraber olduğu gibi...
SORU : Ortadoğu kritik bir dönemden geçiyor.
Her gün yeni gelişmeler izliyoruz. NATO'nun böl-
gede sınırları olan tek üyesi, yani Türkiye'nin Or-
tadoğu'daki konumunu nasıl görüyorsunuz? Siyasi
alanda ne gibi roller oynayabilir?
LUNS : Türkiye'nin Ortadoğu'daki ağırlığı ve
etkisi diğer bütün ülkelerden daha fazladır. Belki
ABD'yi bunun dışında tutabiliriz. Türkiye'nin Arap
ülkeleri ile güçlü bağlan vardır. Kanıma göre, Arap
ülkeleri Ankara'nın öğütlerine diğer ülkelerinkin-
den daha fazla açıktırlar. O nedenle Türkiye'nin
ağzı kapalı diplomasisi bölgede büyük önem taşı-
maktadır.
SORU : 12 eylül sonrasında Türkiye'deki siyasi
durumu nasıl görüyorsunuz?
LUNS : Büyük bir yara olan terörizme karşı
başarılı bir mücadele verildiğini gözlüyoruz. İkinci
olarak Yunanistan'ın askeri kanada dönüşü konu-
sunda anlaşma sağlanması da büyük memnuniyet
yarattı. Üçüncü olarak NATO'ya yükümlülük güçlü
bir şekilde sürmektedir.
SORU : Demokrasiye dönüş konusundaki dü-
şünceleriniz...
LUNS : Bu Türkiye'nin bir sorunudur. Doğru za-
manı geldiğinde Türk hükümetinin bir an önce
demokrasiye döneceğini biliyoruz. Büyük bir gü-
venle bekliyoruz.
Hürriyet
10.9.1979
İngiltere, Rumlara
«200 milyon sterlinlik
borcumuzu unutun» dedi
LEFKOŞE, (THA) — İngiltere Hükümeti'-
nin Kıbrıs'taki üstlerine karşılık olan ve bu-
güne kadar 200 milyon sterline ulaşan borcu
ödememekte kararlı olduğu bildirildi.
Rumca «Sinlerini» gazetesine göre, İngil-
tere, 200 milyon sterlinlik borcu unutması ha-
linde Kıbrıs Rum Yönetimine yedibuçuk mil-
yon sterlinlik bir kredi açacağını duyurdu.
Rum Ynetimi de, krediyi kabul edebileceğini
ancak alacağını unutmayacağını belirtti.
ArM&'g
JEUNE AFRIQUE
11.6.1980
BEN BELLA KONUŞUYOR
(Yıllardır göz hapsinde tutulan Cezayir'in eski
başbakanı Ahmet Ben Bella suskunluğunu terketti.)
Çok geniş problemlerle ilgili önemli bir me-
selede Ahmet Ben Bella, kısa ama öz cevaplar
alma imkânını verdi bize : «Herşeyden önce Si-
yonizmin ve emperyalizmin içimizdeki kaynak-
larını kurutmak zorundayız. Emperyalizm, Ceza-
yir dışında hiçbir memlekette bu kadar sağlam
sığınak bulamamıştır. Siyonizm ve emperyalizm
ülkemize Filistinin Birleşmiş Milletlerdeki varlı-
ğından önce yerleşmiştir. Ve can evimizde bu iki
zehirli ot-Siyonizm ve emperyalizm - hızla boy
atıyor. Ancak kendi pespayeliğimize son verdi-
ğimiz anda emperyalizm sona erecektir. Şirk
koşmaksızın Allah (CC) e yönelelim. O'nun ilahi
emirlerini hayatımızın düsturları yapalım, her-
şeyden önce, kendi öz sistemimizi kurmak için.
Kısacası Kapitalizmin ve yedeğine aldığı Sosya-
lizmin medeniyet projesinden daha üstün bir
medeniyet projesi tesis edelim. Kapitalizmin ve
Sosyalizmin netice itibarıyla birbiri ile çelişme-
yen ve her ikisi de tüketim toplumu meydana
getirmek isteyen bir medeniyetin iki yüzü oldu-
ğunu bilmeyen var mı? Bu iki sistem arasında
Apollo ve Soyuz 11 kenetlenmesi kadar mü-
kemmel bir kaynaşma vardır. Gelişmiş silah en-
düstrisi karşısında duyulan aşağılık kompleksiy-
le oluşan istekler istikametinde, yeni bir tekno-
loji ve yeni bir bilim icat etmeye mecbur edi-
yorlar bizi. İlk teşebbüs batı bankalarına yatırı-
lan müslümanların paraları ile gerçekleşti. Ba-
ğımsızlık için attığımız adımlarımıza set vurmak-
tan başka bir işe yaramadı, bu teşebbüs. Biz
servetimizi Peygamberimizin ilahi mesajına uy-
gun bir şekilde kendi öz topraklarımıza yatırma-
lıyız.
Farklı Bir Dünya Nizamı
Çok ilginç bir olay değil mi, bugün dünya-
nın her yanında problem olan petrol ve gaz ya-
taklarının — İran, Nijerya, Endonezya hatta Rus-
ya ve Çin'de dahil olmak üzere — müslüman böl-
gelerde bulunması? Kendisine Kitap verilen pey-
gamberlerin hemen hepsi bu Arap Yarımadasına
geldi.. Sonsuz bir manevi kuvvet hâkim oldu bu
toprakların tamamına . Dünyayı kemâle erdire-
cek olan manevi kuvvet. Bu kutsal beldelerde
asırlar sonra yeni bir enerji keşfedildi : Maki-
nanın hayat iksiri olan petrol. Ama ne yazık ki,
bu büyük nimet, Batı mal ve zenginliğinin artı-
rılmasına tahsis edildi. Makina bir akılcı filozof
tarafından keşfedilmişti . Bize yabancı bir olgu
idi makina. Kabul etmek lazım ki, bu acelecili-
ğin sonucu oldu, normal olarak. Bu yeni güç ken-
disi gibi yeni olan bir ilahtan — dolardan — des-
tek alarak manevi gücü inkâr etmemeli. Maddî
ruhi düşlerimiz arasındaki dengeyi, ancak bu ka-
pitalist sistemden uzaklaşirsak kurabiliriz. Bir
başlangıç olabilir ama böylece farklı bir dünya
inşa edebiliriz gelecekte. 1965 Haziranında Ce-
zayir'de yapılan konferansın konusu da bu me-
sele idi. Bandung konferansı sömürgecilikten
kurtuluş hareketinin dönüm noktasını belirtir.
Cezayir konferansında bu yeni dünya görüşünün
ışığı altında geçmişin bir muhasebesi yapıl-
malı idi. Bu ölçü unutulmamalı ve başlangıç
sonuçsuz kalmamalıydı. Özellikle Çin'de mey-
dana gelen değişimler, Güney-doğu Asyaya ya-
pılan yardımlar ve cereyan eden hadiselere is-
lami bir açıdan bakılmalıdır.
Pirim Kazanan Yüzkarası Hareketler
Mülsüman halkımızın gösterdiği büyük gay
ret ve fedakârlıklar bir bayrak ve bir milli marş-
tan başka bir şey kazandırmadı bize. Bu ikisinin
bedeli olarak bize kalan dejenere bir toplum ve
tahrif edilmiş bir inançlar karmaşası. Batı bu-
güne kadar bize egemen olmak için ateşli si-
lahlara ihtiyaç hissediyordu. Bugün ise, netice-
de yine Batının işine yarayacak olan, bir eko-
nomik teminat bu işi rahatlıkla başarabilmek-
tedir. Bu yardımların arkasından cemiyetimizde
korkunç yaralar meydana gelmektedir. İşe ya-
rar, aydın insanlarımızın % 70'i günlük iaşesini
temin edebilmek için Batıya göç etmeye mec-
bur bırakılıyor. Meydan yine dejenere burjuva-
ziye kalıyor, petrol ve gaz yataklarımız ve ürün-
lerimiz de böylece batıya aktarılıyor. Bu hırsız-
likta teknolojinin büyük payı olduğu unutulma-
malı. Bizlere verilen işletme hakkı neticede,
kendine uygun düşen yeni bir dünya görüşü,
hayat anlayışı, insan biçimi ve düşünme türünü
kendisi belirliyor. Çocuklarımıza ısrarla tavsiye
ettiğimiz şey gerçekte bunlar işte. Zorla onla-
rı göçe mecbur ediyoruz. Ergenlik çağına gel-
diklerinde de Cenneti yeryüzünde Paris, Londra
veya Nevvyork'tan başka bir yerde bulamaya-
caklarını belirtiyoruz.
Bu teknoloji ve bilim konusundaki tavrımı-
zı iyi bir şekilde ortaya koymadan mut'u bir ge-
lecekten söz edemeyiz. Her medeniyet bilim
ve teknolojisini, kendi hedeflerini gerçekleştir-
mek için kullanır. İnsanı basit bir varlık olarak
ele alan bilim ve teknolojinin aksine, insanı bir
bütün olarak ele alan ve insanın her ihtiyacına
cevap verecek olan bir medeniyet tesis etme
liyiz.
Batıya olan beyin göçünü durdurmak zo-
rundayız. Hatta şu anda batıda bulunan insanla-
rımızı da geriye getirmenin hazırlıkları yapılma-
lıdır. Eğer batılılardan daha hızlı bilimsel araş-
tırmalar gerçekleştirilir ve özellikle yaratıcılı-
ğa yönelik bir politika meydana getirilirse, bu
göçe engel olma fikri sadece lafta kalmayacak-
tır.
NASA'da çalışmakta olan El Baz adındaki
jeolog'un açıklamalarına kulak verelim : «Ame-
rikaya göçmeden önce Arap Birliğine ve Mısıra
değişik projeler takdim ettim. Bir faydası olma-
dı. Amerikalıların Ayda Rusların önüne geçme-
lerine yardımcı olmak, Mısır için düşündüğüm
su projesinden daha önemli çalışmalar değildir.
İlk tutarsızlığımız şudur : Kapitalist dünya gö-
rüşü bize sadece vasatın altında bir yaşama im-
kânı bahşediyor. İkincisi ise kontrollü olarak
müslüman siyasetlerin geliştirilmesi. Emperya-
listler kendilerine suç ortağı kimseler arıyorlar
ve buna şiddetle ihtiyaç hissediyorlar. Maddi
ve manevi varlığımızın yağmalanması için, ener-
jimizi kısırlaştıranlar, bizi hayatın kölesi yapan-
lar maalesef müslüman idareciler ve onların
yardakçılığını yapan kimselerdir. İşte bu insan-
ların batı basınına yansıyan bazı marifetleri :
Rüşvet., borsacılık., otel ve lokanta harcama-
ları., ticari fonlar.. Rivyera ve Amerika sahille-
rindeki kumarhaneler.. Almanyadaki çıplak evle-
ri.. Birleşik Arap Emirliklerinden Rivyeraya dü-
zenlenen çartır uçak seferleri....
Arapların paraları ile namussuzluklara pi-
rim veriliyor. Manhattan Bankasının 1975 hesap-
larına göre batı bankalarınayatırılanparanın
miktarı bilindiği kadarıyla 121 miıyar dolardır.
Evet siyaset lobilerinin emrine yatırılan mikta-
rın sadece küçük bir kısmıdır bu. Ayrıca bu
tabloya, Fiat, Mersedes, Loockeed ve Lonrho
gibi uluslararası monopollere bazı müslüman
ülkelerin katılma paylarını da eklemek gerekir.
Bütün müslüman devlet başkanları ve yö-
neticileri bile bile nasıl olur da kapitalistlerle
suç ortaklığı yaparlar? Nasıl düşünmezler İran'ı
— Bir kısım insanları tenzih ederim — İran'da
beliren parıltı bütün müslüman memleketlerde
yankılar uyandırmıştır. Kalblerimizde yeni bir
ümit ışığı belirdi. Yüzyıllardır müslümanların
başındaki idareciler islam alemine yapılan te-
cavüzler karşısında açıkça bir tavır almamış-
lar, hadiseleri suskunlukla karşılamışlardır. Bu
tutumlarının tek nedeni vardır : Korku. Yukarı-
da sözünü ettiğim iki tutarsızlık islamın kendi-
ne özgü sosyo - ekonomik müesseselerinin ye-
ni baştan inşasını sağlayacak olan ideolojik
bir tekâmülü ile olacaktır. Kısacası bu günkü
meselelere doğru teşhisler koymak mecburiye-
tindeyiz. Şimdiye kadar islamı eserler en esas-
lı silah oldu. Artık derlenip toplanma, kendimi-
ze gelme zamanı gelmiş, geçmektedir.
Tek Parti.. Tek Güç.
Tarıma öncelik, küçük sanayii ve işçi yara-
tıcılığına önem veren, temel ülke ihtiyaçlarını
kendi iç pazarlarından karşılamaya çalışan, hat-
ta A.B.D. nin elinde stratejik bir silah haline
gelen buğday meselesindeki bağımlılığı kaldır-
maya çalışan, bir kalkınma biçimi.. İşte tekno-
lojik bağımlılığın meydana getirdiği zararları
ortadan kaldırmayı amaçlayan ekonomik sistem-
den birkaç çizgi..
Bu ekonomik anlayışa paralel olarak eği-
tim ve kültür sahalarında uygun değişimler ya-
pılmalıdır. Bunun için de herşeyden evvel ras-
yonalizmin düştüğü sapıklıklardan kurtulmak
lazımdır.
İnsanın insan tarafından sömürülmesi Batı
sistemlerinin kaçınılmaz neticesidir. Ve gerçek
bir vakadır. Bizde bu manada bir sapma çok er-
ken başladı, Hz. Osman (ra) dan hemen sonra
— Hz. Ali (ra) ı hariç tutmak lazım — İslam na-
sıl kazanacak ilk berraklık ve saflığını? İran'da
sanrım diğer yerlerden daha önce meselelere
cevap bulunacaktır. Ülkenin her yanında, ma-
halli idare şeklinde kendi kendini yönetme, yö-
netenlerle yönetilenler arasındaki münasebet-
leri tanzim eden kuralların berrak bir şekilde
belirtilmesi sayesinde insanın insanı sömürme-
sinin önüne geçilebilir. Devrimci bir eğitim için
müslümanlara islami mefhumların benimsetil-
mesi, Dört Halife devrindeki «Şura»dan bahse-
dilmesi lüzumludur. Ama belirtmek gerekir ki
politik güç olmadan «Şura», ekonomiyi elinde
tutanlar karşısında pek fazla tesirli olmayacak-
tır. Platonun Tanrısının kötü işleri tek güç olun-
ca geçersizliğini ilan etmek zorunda kaldı. Bu
parti Cezayir kurtuluş partisi olarak övünmeye
başlayınca ümit verici başarıları kısa sürdü.
Borsa oyunlarını yaygınlaştıran, süistimalci in-
sanlarla dolu bütün partilere böyle bir akibe-
tin gelip çatması tabii bir olaydır.
İslam aleminde sömürü. Şûranın ortadan
kalkmasıyla ve Muaviye ile başlamıştır. Şûra
konusunda sağlıklı bilgiler elde edebilmek için
Hz. Ali (ra) devrine göz atmak lazımdır, toplu-
mumuzdaki her türlü sömürüyü ortadan kaldır-
mak için. Elbette ki, bugünkü problemlerimiz 14
asır öncesi Medine cemiyetinin problemlerinin
aynısı değildirler. Yenilik getirmek zorundayız.
Bunu yaparken değişmez amaç şu olmalıdır :
İnsanın insana tahakkümünü ortadan kaldırmak.
Ayrılıkların Ortadan Kaldırılması
İslâm alemi geleceğini belirleyecek olan
problemlerin çözümü ile karşı karşıya gelmiş-
tir. İslâm alemi içinde yaşayan azınlıklardan
söz etmekteyiz. Müslüman da olabilir bunlar,
başka bir dinin mensubu da. İslâmın hakim ol-
madığı yerlerde yaşayan müslümanlar açlık, ırk-
çılık, emperyalizm ve tabii şartlarla mücadele
ediyorlar.
İslâm nasıl mamur edecek, nasıl zenginleş-
tirecek bu dünyayı? Bu ırkçılık anlayışından da-
ha kötü bir zehir bilmiyorum. Irkçılığın tarihine
göz atıldığında İslâmın bu konuda en ufak bir
katkısının olmadığını görürüz. Bu islâmın getir-
diği nurlardan biridir, sadece. İslâmın getirdiği
hoşgörü, İslâm beldelerini güllük gülistanlık yap-
mıştır. Bugün ciddi olarak kendimize bir göz
atmalıyız. Azınlıkların — savaş halinde de olun-
sa — haklarına saygılı olmak gerektiği unutul-
mamalı. İnsanlar birbirlerini sevip saydıkları
sürece ayrılıklar son bulacaktır.
Amerika Tekelciliği
Gelişmekte olan ülkelere yapılan yardım-
lar, açlıkla savaş.. İşte dünyanın çehresini de-
ğiştirecek olan planlardan birkaçı. Müslüman-
ların batı bankalarına yatırdıkları paralar bu iş-
lere yetecek de artacak bile. Rehineler mesele-
sinin ardından A.B.D. tarafından dondurulan
İran'ın mal varlığının durumu bize paralarımı-
zın daha iyi kullanılmasının önemini vurgula-
maktadır. Bu paralar hergün açlıktan ölen Sa-
hel'li müslüman kardeşlerimizi kurtarmak, Çad
gölünün kurumasını önleyebilmek, Afrika'ya iç-
me suyu temin etmek için ve bir milyara yakın
insanı tehdit eden öldürücü hastalıkların önü-
ne geçebilmek için kullanılmalıdır. Vahşi Avru-
pa sadece Kuzey Avrupa milletlerinin daha iyi
yaşamaları ve onların hastalıkları ile ilgilenme-
yi tercih ediyor. Kanser, çocuk felci, damar
hastalıkları vb. dışında başka bir hastalıkla
— sıtma, cüzzam vb — ilgilenmemektedir. Hal-
buki bu altı-yedi hastalığın önüne geçebilmek
için sadece 20 milyon dolar gerekmektedir. Bu
rakam bir savaş uçağı bile etmiyor. Sadece bir
başlangıç olarak da kalsa kuzey-güney dialogu
bir çok şeyi değiştirebilir. Bu girişimlerde bizi
sonuca götürecek bir silahtan — petrol ve gaz-
dan — istifade edebiliriz. Tabii bilinçli bir kul-
lanımla. Zira kapitalizmin devamını sağlayan
makinaların petrole bağımlı olduklarını hiç unut
mamalıyız. Bugüne kadar petrol ve gaz, ayak-
larımıza vurulan prangaların daha çok sağlam-
laşmasına yaradı. Öyle ki içimizden birçok in-
san bu tabii zenginliklerin bizim için bir talih-
sizlik olduğu kanaatında. Bu bizim Allah yolun-
da tasadduk ettiğimiz miktara göre değişir.
Petrol üretimini ve ihracatını azaltarak,
ürünlerimizin büyük bir kısmını Güney Yarım
küreye aktararak, kalan kısmını da batıya sata-
rak amaçlarımızı gerçekleştirebiliriz.
Buna paralel olarak hidrokarbür ve protein
üretecek olan fabrikalar yapmak lüzumu hasıl
olmuştur. Bilhassa ilk yaşlarda insan zekâsı ile
iyi beslenme arasındaki ilişki bugün artık bili-
nen bir gerçek. Bu düşünceler Amerikalı, büyük
soya fasulyesi üreticilerini bitkisel protein üret-
meye ve ürettiklerini satmama kararı almaya
itti.
Allah Rızası İçin
İslâm alemi sözünü ettiğimiz bu tarihi gö-
revini hiçbir tereddüde kapılmaksızın başarı ile
yapacaktır. İran ve diğer islâm beldelerinde
cereyan eden hadiseler.. Suriyeli hacıların
% 60-70 inin 25 yaşından aşağı olması.. Ceza-
yir camilerinin 20 yaşından küçük gençler tara-
fından tıklım tıklım doldurulması, perşembe ve
cuma günleri vaazlar verilmesi, hatta camiler-
de gecelemeleri.. Filipinli müslümanların silaha
sarılarak inançlarını müdafaa etmeleri.. Müslü-
man gençlerimizin kalplerinde daha şimdiden
Allah'ın tahtının yer etmesi için derin bir işti-
yak duymaları.. Modern Babil A.B.D. nin kalbin-
de islâmın söz sahibi olmaya başlaması.. Kuzey
Yarımküre insanlarının hızla İslama tabi olma-
ları.. Hıristiyan misyonerlerin ifadeleri ile Afri-
kanın toptan islâmın egemen olduğu bir kıta
haline gelmesidir adeta. Bütün haksızlıklar kar-
şısında, her yanımızı sarmış olan ve Allah (cc)
in zaferini haykırtan kuvvet şudur : «ALLAHU
EKBER...»
Bununla birlikte, çok dar sınırlar içinde ka-
lırsa bizim yaklaşımımız da neticesiz kalır. Ama
tam tersine, değişik hareketler zinciri içinde,
özgürce, dişe diş bir mücadele ortaya konursa,
şöyle ya da böyle anlaşılmış olsun, sadece
müslümanlar tarafından değil, kendine özgü sı-
caklığı ile bütün insanlığı kuşatan bir hareketin
daha çok başarı kazanma şansı vardır.
çekten fakir, üstelik borçlarını bile ödeyeme-
yecek durumda. Ve bir çok Arap devleti de bu
acıklı manzara karşısında su gibi para harca-
makta zevkleri için.
Çetin Bir Mücadele
Sözünü ettiğim bu piramit insanlık tarihi-
nin en büyük yüz karasıdır. Ne pahasına olursa
olsun bu vaziyetten vaz geçmek zorundayız.
Bundan böyle Brezilyalı hükümet görevlisi, gaz-
lı ızgara fiyatına elindeki işçi kızı satmamali,
Muhammed Ali'nin yanında getirdiği Judgeleri
A.B.D.'de iğdiş edilmemeli, Angolanın, başka
Namibia'nın Filomenlerinin ırkçı sırtlanlarca
aşılmaması, Mogadişu hava meydanındaki gibi
kızlara ihanet edilmemesi gerekir.
Son olarak şunu hiçbir zaman unutmama-
lıyız ki, bu piramit mezarlar üzerine kuruldu.
Mazlumların sırtına bina edildi. Lazar'ın ölümü
bizim yeniden toplanmamıza yardımcı olmalı-
dır. Bizim için bir ümid kaynağı olmalıdır, o,

Bunlar din, felsefe veya insan kadar tabiat Gördüğünüz gibi yine uzattım lafı. Bağışla-
üzerinde derin izler bırakan ideolojilerdir. Bir yacağınızı umuyorum. Çok sarp ve çetin bir yol-
sistemden söz edildiği zaman bir din veya bir da olduğumuzu açıklıkla belirtmek isterim. Ben
ideolojinin tam olarak hakim olduğu bir cemi-
sadece bir aksiyon (eylem) adamıyım, teorisyen
yet akla gelir.. Mücahidlerin vazifesi tahrif edil-
miş olanları yeniden asıllarına uygun olarak değilim.
ihya etmektir. Beyaz kolonicilerin yeni bir kıta
— Afrika — keşfetmeleriyle ırkçı hareketler
sahneye çıktı. Bunun ardından, yüz milyon si-
yahi Afrikalının sömürülmesi, erkek kadın, genç
ihtiyar kitle halinde insan katletmeler.. İşkence-
ler.. Faşizm, nazizm.. Akıl hastahaneleri.. Na-
gasaki ve Hiroşima bombardımanları.. Daha
binlerce vahşi, insanı çılgına çeviren marifet-
ler (!).

Batılı devletler Orta-Doğuyu sıra ile işgal

etmişlerdir. Bugün onların başını Amerika çek-
mektedir. Japonlar, Ruslar, Fransızlar, Alman-
lar ve İngilizler. Bunların hepsinin arkasında
Amerikalılar — Yankeler — vardır. Arap Ale-
minin şu acıklı haline bir bakınız : Cezayir
Fas'a, Libya Tunus'a, Kuzey Yemen Güney Ye-
mene, Irak Suriye'ye düşman. Üçüncü dünya
gözle görülür bir karışıklık içinde. Kırk bir dev-
letçikten oluşan bir piramit adeta. Bir çoğu ger-
Cumhuriyet
24.Aralik.1980
«Nato'nun Körfez Stratejisi Türkiye'nin
katkısı olmadan düşünülemez»
• KİMLİĞİNİN AÇIKLANMASINI İSTEMEYEN NA-
TO YETKİLİSİ GENERALE GÖRE, TÜRKİYE'NİN
YENİ STRATEJİYE KATKISI, GEÇİŞ KOLAYLIK-
LARI SAĞLAMAKLA SINIRLI TUTULAMAZ.
BRÜKSEL — Eskiden Türkiye'nin stratejik öne-
mi konu olduğunda Sovyetler Birliği ile sınırdaş ol-
masına dikkat çekilirdi. Batılı çevrelerde. Bir süre-
dir önceliğin Sovyet sınırından daha aşağılara kay-
maya başladığı ve Ortadoğu ülkeleri ile komşulu-
ğun ön plana geçtiği gözleniyor.
Konuyu açtığınızda, karşınızdaki NATO'da gö-
revli üst düzeyde bir Batılı general, «haritaya bak.
mak yeterli» diyor ve ekliyor : «Türkiye ittifakın Or-
tadoğu'da sınırı bulunan tek ülkesi Ortadoğu da-
ha uzun bir süre çekişmelere ve karışıklıklara sah-
ne olacak bir bölge. Hal böyle olunca da en yakın
ülke olarak coğrafyanız önem kazanıyor.»
Kimliğinin saklı tutulmasını isteyen aynı NATO
yetkilisine NATO'nun ilgi alanının birden Basra
Körfezi'ne kaymasının nedenlerini sorduğumuzda
şu karşılığı aldık :
«Herşey bir yıl içinde oldu. Sovyetler Birliği'nin
Afganistan'ı işgali, İran devrimi, İran ile Irak ara-
sında savaşın patlak vermesi, bir de bunlara petro-
lün Batı ekonomileri açısından önemi eklenince ne-
den kendiliğinden ortaya çıkıyor. Sorumluluk alanı
dışındaki çıkarlarımıza yönelik tehditlerin farkına
varabilmemiz ve buna göre bir strateji geliştirmemiz
için, demek ki, Sovyetler'in Afganistan'ı işgalini
beklememiz gerekiyordu. Bu bizim açımızdan da
bir ders oldu.»
Batılı general, «Körfezden günde geçen nakliye
gemisi sayısını biliyor musunuz?» diye soruyor. Ya-
nıtını da kendisi veriyor : «500».
«Eskiden NATO yayınlarında deniz ulaşımında
serbest geçiş haklarının önemine değinilmekle yeti-
nilirdi. Şimdi serbest geçiş hakları bir yana, Körfe-
zin bir bütün olarak savunmasının öneminin NATO
bildirilerine bu kadar ayrıntılı girilmesi nereye
vardığımızı gösteriyor» diye ekledi.
TÜRKİYE OLMADAN
Buradan hareket ederek Körfez bölgesinin is-
tikrara kavuşturulmasının gereğine değiniyor NATO
yetkilisi. NATO'nun yeni müdahale stratejisini ha-
SEDAT ERGİN
• TÜRKİYE'NİN ALT YAPISININ GELİŞTİRİLMESİ
GEREĞİNE DEĞİNEN BATILI GENERAL, «TÜR-
KİYE'NİN BİRAZ ÖĞÜTLERİ DİNLEMESİ LAZIM.
ÖĞÜT DİNLEMEK, SANILDĞI KADAR SAKIN-
CALI BİR ŞEY DEĞİL» DEDİ.
tırlatıp, Körfezin savunmasında Türkiye'nin konu-
munu sorduğumuzda . «Yeni strateji, Türkiye'n.n
katkıları olmadan düşünülemez. Türkiye olmaksı-
zın bu stratejinin geliştirilebileceğini düşünemiyo-
rum.» şeklinde konuşuyordu.
Aynı yetkiliye göre, Türkiye'nin yeni stratejide-
ki katkısı yalnızca bölgeye bir müdahale halinde
«geçiş kolaylıkları» sağlamasıyla sınırlandırılamaz.
«Eğer böyle düşünürseniz konuya tek açıdan yaklaş-
mış olursunuz diyen NATO yetkilisine göre, «Asıl
önem taşıyan Türkiye'nin buna uygun olarak alt
yapısının geliştirilmesidir. Şimdilik öncelik verilme-
si gereken ivedi iş budur.»
Bununla kastedilen de depolama ve liman tesis-
leri, hava alanlarının hizmet kapasitelerinin geliş-
tirilmesi, her türlü askeri lojistik destek hizmetleri,
nin iyileştirilmesidir.
NATO yetkilisi, daha sonra Yunanistan'ın itti-
fakın askeri kanadına dönüşünden duyduğu hoşnut-
luğu dile getiriyor. «Büyük bir iş başarıldı. Türkiye
bu sorunun çözümünde övgüye değer bir rol oyna-
dı.» diyor.
TÜRK EKONOMİSİNİ GÜÇLENDİRME
Aynı yetkili söyleşinin sonunda, konuyu Türk
ekonomisinin güçlendirilmesi gereğine getirerek
şunları söyledi ;
«Ekonominin reorganize edilmesi zorunlu. Bu
yönde olumlu adımlar atılmıştır. Ancak bu sadece
Türkiye'nin kendi başına üstesinden gelebileceği
bir iş değil. Müttefiklerin yardımının sürmesi zo-
runlu. Türkiye yakın bir dostumuz . Ancak diğer
NATO üyeleri ile kıyaslandığında ortalama ekono-
mik hedeflerin çok altında.»
Brüksel'de NATO karargâhında konuştuğumuz
NATO yetkilisi sözlerini şöyle bağladı :
•Türkiye'nin daha çok şey öğrenmesi gerekiyor.
Biraz öğütleri dinlemesi lazım. Öğüt dinlemek sa-
nıldığı kadar sakıncalı birşey değil. Hepimizin bir
şeyler öğrenmesi gerekiyor ve hepimiz de öğütler
dinlemekten kaçınmadık.»
Milliyet MÜMTAZ SOYSAL
13.Aralık.1980

ÇIKMAZLARIN ÜSTADLARI
Dışarda ince bir kum fırtınası. Kuveyt'in üzeri-
ne tıpkı bir sis gibi çökmüş. Su zerreleri nasıl sis
oluşturursa, rüzgârın çölden sürüklediği ince, ama
nerdeyse gözle görülmeyecek kadar ince kum tane-
leri de bulut olmuş, yüksek binaların çevresini sar-
mış, yolları basmış, trafiği yavaşlatmış. Birkaç mil-
yonluk lüks arabalar kaplumbağa hızıyla ilerliyor.
İçerde, lüks otelin lüks salonlarında İslâm'ın in-
san hakları konusundaki tutumunu tartışıyoruz. Şim
di bu konuyu tartışmak moda ya, haklan savunan
da konuşuyor, çiğneyen de.
Belki de, çiğneyen daha çok konuşuyor.
Toplantıda İslâm âleminin dört köşesinden gel-
me ulema var. Fıkıhçılar, iktisatçılar, avukatlar, fi-
lozoflar...
Temeldeki bir ikilik hemen göze çarpmakta. Bir
yanda, reformcular : Müslümanlığın özündeki in-
sancıl inançları ve değerleri ortaya çıkarıp bunlar
üzerine çağdaş bir haklar sistemi kurmak istiyor-
lar. Böylece bütün insanlara daha geniş, daha gü-
venceli özgürlükler sağlamak yolunda girişilen ev-
rensel çabaya İslâm'ın da katkısı olabilece.ini dü-
şünmekteler. Ama aynı zamanda biliyorlar ki, din-
lerin en hoşgörülüsü olarak bilinen İslâm'ın dünya-
sında bugün en hoşgörüsüz, en baskıcı rejimler ço-
ğunluktadır. Onun için, inançlar ile gerçek arasın-
daki uçurumun nasıl doldurulabileceğini, bağımsız
mahkemeler, bağımsız yargıçlar, özgür kuruluşlar
konusunda başka yerlerde yapılmış olanlardan na-
cıl ders alınabileceğini araştırıyorlar.
Aslında, İslâm'ın özünden çıkarılabilecek bir-
takım ilkelerin çağdaş özgürlük sorununa gerçek-
ten de bir katkısı olabilir.
Örneğin, kişisel sorumluluk konusunu alalım :
Bu dünyada yaptıklarından ahrette sorumlu tu-
tulabilmesi için insanın kendi kişiliğini sürekli ola-
rak geliştirebilme, kendi kendini aşmak amacıyla
bütün bilgilerden sürekli yararlanma hakkına sahip
olması gerek. Onu bu hakkından yıoksun kılanlar,
düşünme ve öğrenme özgürlüğünü sınırlayanlar,
sınırlı kalmış insanın bilgisizlik ve hamlık dolayısıy-
la işleyeceği günahları da yükleniyorlar demektir.
Böyle bir özgürleştirme ilkesine dayanarak çok
çağdaş, çok evrensel sonuçlara varabilirsiniz.
Bir yandan da, değişmezliğin savunucuları :
«Karşılaşılan bütün çağdaş sorunların çözümü
şeriatta vardır, yeni çabalara, yeni sentezlere, yeni
kurumlara gerek yok» diyorlar.
Üstelik, kitapta bulunduğunu söyledikleri çö-
zümleri günlük yaşayışa aktarmak, yüzyıllar önce-
sinde başarılı olmuş ilkeleri bugünün sorunlarına
uygulamak için gerekli çabayı da göstermemişler,
Bütün yaptıkları, arada sırada falanca sûrenin fi-
lanca âyetini okumak. Kısacası, içtihat kapısını açık
tutmak isteyenlerle kapamak isteyenler arasındaki
ezeli kavgayı bugünün dünyasında da görüyoruz.
Başka sistemlerde başarılanlara dudak bükenler
ve «Hepsi İslâm'da var, katkı istemezük» diyenler,
önerilen katkıların «Batı oyunu» olduğunu söyle-
mekte de kimseden geri kalmıyorlar. Unutuyorlar
ki, Batı oyununu asıl oynayanlar kendileridir. Çün-
kü, bir yanda da bu yolun çağdaşlaşması için hiç-
bir şey yapmayıp eski kalıpları tekrarlamak, eski
başarısızlıklar devam etsin, demektir. Batı'nm bun-
dan hiç korkusu olmaz. Onu korkutan, eski iman-
ların yeni formüllerle birleşmesidir.

Son Havadis ğuna işaret eden Weizmann, böyle

bir ambargonun, iyi bilinen hava
24 Mart 1980 kuvvetlerine yapacağı etkiyi «Kor-
kunç» olarak niteledi. İsrail Savun-
ma Bakanı, Türk Hava Kuvvetleri-
israil Çavunma Bakanı, Sovyet yayılmasını nin büyük çapta hala F-100 uçak-
Ortadoğu'da engelleyecek en büyük güç larına dayandığının hatırlatılması
üzerine, şunları söyledi :
Türkiye'dir dedi . «Hayret.. Türkiye Sovyet yayıl-
masını Orta-doğu'da engelleyebile-
ANKARA (Akajans) - İsrail Sa- TÜRKİYE'NİN ROLÜ cek en büyük güç. Ama, Amerika-
vunma Bakanı Ezer Weizmann, İsrail Savunma Bakanı Türki- nın buna katkısı olmalı, mutlaka
Sovyetler Birliği'nin Ortadoğu'daki ye'nin Ortadoğu'daki durumunu olmalı yoksa bölge savunulamaz.
yayılma politikasına ilişkin görüş- değerlendirirken de, «Türkiye, bu Amerika'nın, İran ve Afganistan
lerini açıklarken, Rusya'nın Afga- bölge için son derece önemli bir
nistan'dan sonra durmayacağını ve olaylarından sonra uyandığını sa-
devlet, çok rolü olabilir» diye ko-
bütün bölge için tehlike olmaya nuştu. ABD'nin Türkiye'ye uygula- nıyorum. Herhalde Türkiye'ye ge-
devam edeceğini söyledi. dığı ambargonun büyük hata oldu- reken yardım yapılacaktır.»
 FOREIGN
AFFAIRS
Sonbahar/1980
HUMEYNl'NİN İRANI
i liz Kraliyetini dize getirmişlerdi. Bu üç din ve dev-
İran Devrimi konusunda taa başından beri Ba-
tı, özellikle Birleşik Amerika körü körüne siyasi bir
önyargıyla hareket etmektedir. Devrim'in ilk belirti-
lerine hemen hiç dikkat edilmedi. 1978 İlkbaharın-
dan önGe Tebriz'de, daha sonra Kum'da halkın ga-
leyana gelmesi, Şah'm tarım reformlarına karşı
olan «gerici» mollaların bir tertibi olarak' nitelendi-
rildi. Milyonlarca İranlının eşi görülmez gösterileri,
devlet daireleri, fabrikalar, okullar, üniversiteler ve
petrol alanlarındaki büyük grevler devleti felce uğ-
ratması ve en nihayet Şah'm rezil olarak ülkeyi terk
etmesi de İran halkının dini taassubuna (fanatizm)
bağlandı. Batıya göre bu olayların başka izahı ola-
mazdı. Kitleler, bütün hayatını ülkesini modernleş-
tirmeye adamış olan bir lidere kafa tutan «gerici»
ihtiyar bir din adamının peşine nasıl takılabilirdi
Modernleşmenin mutlaka gelişme ve refah aru
lamma gelmediği, ve Batıda —• ki batıda kısa bir
müddette maddî kâr elde etmek en büyük ölçüdür—
herkesin genel olarak anladığı ekonomik kalkınma
mefhumunun gelişmekte olan ülkelerin ihtiyaç ve
menfaatlanyla her zaman bağdaşmadığına dikkati
çekenlerin sayısı ise çok azdı. Yine iradelerini mü-
nakaşa edilmez şekilde ortaya koyan bütün bir mil-
lete «fanatik» etiketinin yapıştırılmasının ne kadar
sakıncalı olduğunu belirtenlerin sayısı daha da az-
dı. Halbuki İran tarihi ve İran halkının psikolojisini
azıcık bilenler İranlıların dini inançları sağlam ol-
masına rağmen aşırı dindar olmadıklarım ve bölge-
nin en müsamahakâr insanları olduğuna kanaat ge-
tirirlerdi. Etnik grup ve dini cemaatlar bakımından
tam bir mozaike benzeyen İran'da yine de geçen
iki yüzyılda çok küçük çapta da olsa dini çatışma-
lar zaman zaman başgöstermiştir.
Durum böyle iken İran devriminin tek itici gü-
cünün İslam olduğu nasıl söylenebilir? Ama bu so-
ruyu sormak, geçmişte çeşitli yerlerde ve devreler-
de bir takım dinlerin bazı siyasi hareketlere ideolo-
jik, boyut sağladığı ve hatta bazı devletlerin teme-
lini teşkil ettiğini unutmak anlamına golir. İtalyan
rahibi Girolamo Savonarola (1452 -1498) Floransa'-
da hem teokratik hem demokratik rejimini kurma-
dan önce Fransız istilâcılarına karşı ayaklanmıştı.
Reform Hareketinin öncülüğünü yapmış olan Jean
Calvin (1509-1564) Cenevre'de başında bulunduğu
teokratik Cumhuriyetinde dini ve siyasi muhalifle-
rini diri diri yakmıştı. Ne var ki onun getirdiği ye-
ni ahlâk kuralları, yani emeğin kutsallığı ve faizli
borçların haklılığı gibi kavramlar, kapitalizmin ge.
lişmesi, demokrasinin benimsenmesi ve Batının kül-
tür değerlerinin yayılmasına da katkıda bulunmuş-
lardı. Oliver Cnomvvell (1599-1658) ve Püritenler,
«Orta Sınıf Cumhuriyetini kurmak amacıyla İngi-
Eric Rouleau
let adamı, Batı'da tarihin çeşitli dönemlerinde dinin
nasıl bir devrimci rol oynadığım gösteriyorlar. Bu
insanlar tarih kitaplarımızda en yüksek mevkiye
sahip kimseler olmasına rağmen çağdaşları tarafın-
dan zalim, mezhepçi ve fanatik olarak suçlanmış-
lardı.
İşin tuhafı, Batılılar ve özellikle Avrupalılar,
İmam Humeyni'nin hareketini değerlendirirken bu-
nu Fransız Devrimi ile mukayese etmeye kalkışmış-
lardır. Bu mukayeseyi genellikle İran Devriminin,
Fransız Devriminin kötü bir kopyası olduğuna ina-
nanlar yapmışlardır. Eşraf ve XVI. Louis ile ittifaî:
halinde olan Fransız din adamları ve ruhban sınıfı
reform ve gelişme isteklerine karşı çıkmamışlar
mıydı? Ve, buna karşılık, din adamları tarafından
yönetilen ve gerçekleştirilen İran Devrimi reform
talebiyle başlatılmamış mıydı? Şurası bir gerçek ki
genellikle Katolik Klişesine hiçbir zaman kurtarıcı
bir güç olarak bakılmamış ve toplumlarımızda la-
iklik fikri demokrasiden ayırdedilmemiştir.
Her ne olursa olsun, İran devrimi ile bir para-
lellik ve benzerlik haklı olarak kurulabilir. Ancak
İran Devriminin, başka devrimlere benzemediği de
bir gerçektir. Zannedersem, İran Devrimiyle ilgili
günlük gelişmelerin değerlendirilmesindeki güçlük-
ler yukarıdaki durumdan ileri geliyor.
II
Şiî ulemanın ayaklanmasının sebeplerini Şiîlik
tarihi ve ideolojisinde aramak gerekir. Dokuzuncu
asırda 12 inci imamın ortadan kayıbolmasmdan bu
yana Şiîler nezdinde hiçbir dünyevi güç ve makam
yüksek ve muteber sayılmamıştır. Şiî inancına göre
Büyük Sırrın (12. imamın kayboluşuna verilen
isim) çözülüşüne ve İmam'm dünyaya dönüşüne
kadar müslüman toplulukta adalet sağlanmayacak-
tır. Bu tarife göre, her hükümdar ve yönetici ile ik-
tidar partisi gâsıp sayılacaktır. Çünkü sadece ikti-
dar sahibi olmak itibarıyla sözkonusu yönetici ve
parti ilahi iradeyi kullanma hakkına sahip olan ye-
gâne kişi 12. İmam'ın yerini gasbetmiş oluyor. Do-
layısıyla Şiî ulema gayet doğal olarak İran'a hakim
olan çeşitli hanedanın selahiyeti ve icraatına za-
man zaman karşı çıkmış özellikle İslamiyeti «boza-
cak» yabancı tesirlere ülkenin açık bırakılması ve
müslüman kültür ve geleneğine ters düşen örf ve
adetlerin benimsenmesiyle ilgili otoriter hükümetin
her icraatını şiddetle reddetmiştir.
Böylece, 19. yüzyılının başına kadar Şiilik em-
peryalizme karşı çıkan ilk güçler arasında yer al-
mıştır. Nitekim 1826'da Şii ulema Rusya'ya karşı ci-
had çağrısında bulundular. Üç sene sonra da St. Pe-
tersburg'dan gelen bir heyetin üyelerini öldürttüler.
Aynı ulema 1872'de Baron Julius de Reuter'e ma-
den, orman, demiryolları, banka, gümrük ve telgraf
irtibatı hakkında tanınan imtiyazlar ve geniş yetki-
ler'in ortadan kaldırılmasına sebep oldular. Din
adamlarının 1891'de tütünün tüketiminin yasaklan-
masıyla ilgili kampanyaları halk kitlesi tarafından
da benimsenince bir evvelki sene Talbot adında bir
yabancıya tütün konusunda tanınan tekel haklarına
son verildi. Şiî alimlerin bir bölümü, anayasal bir reji-
min kurulması maksadıyla 1906'da yapılan darbeye de
faal olarak katıldılar. Bunu, o zaman bile — Batı-
nın anladığı şekildeki — demokrasi adına değil Av-
rupa'nın tesirlerine açık olan Krallığı daha iyi
kontrol edebilmek için yaptılar. Aynı şekilde 1951'
de o zamanki Başbakan Muhammed Mussadık'ın
İngiliz - İran Petnol Şirketinin İran'daki bütün var-
lığını devletleştirdiği zaman ulemanın önemli bir
bölümü Ayetullah Kaşâni'nin önderliğinde ona des-
tek oldular.
Militan ulema'nın başlıca üç hedefi yabancı ta-
sallut, istibdat (mutlak idare) ve adaletsizlik'in
hepsi Muhammed Rıza Pehlevi'nin iktidarı dönemin-
de İran halkının en çok şikâyet ettiği şeylerdi. Şah'-
m getirdiği tarım reformundan sadece küçük bir
azınlık yararlandı. Bu azınlığa dağıtılan topraklar
da daha sonra büyük çapta sanayileşmiş ziraate
yönelik olan büyük firma ve şirketlerin eline geçti.
Birleşik Amerika'dan büyük miktarda tarım ürün-
leri, özellikle buğdayın ithal edilmesi ve ayrıca den-
gesiz ve yetersiz gümrük tarifeleri sadece sayısız
çiftçilerin mahvolmasına değil aynı zamanda tarım
kesiminde işsizliğin büyümesine ve nüfusun şehir-
lere kaymasına yolaçtı.
Şah'ın modernleşme programı özlü kalkınmadan
daha çok imtiyazlı sınıf için bir tüketim toplumu-
nun yaratıJmr.sma yardımcı oldu. Bu program Kra-
liyet ailesi, Saray mensupları, özel teşebbüsler (ki
bunların hepsi dev Batılı firmaların mümessilleriy-
diler) güçlü tüccarlar, yedek parça ithalatçıları, tü-
ketim mallarını satanlar, komisyoncular ve spekü-
lasyon yapanları bir çırpıda zengin ediverdi ve 19.
asrın kapitalizmine mahsus bolluk ve sınırsız para-
lar içinde yüzmelerine zemin hazırladı. Diğer taraf-
tan en çok eziyet çeken ve mağdur olanlar arasın-
da asker, işçi (gerçi ücretleri nisbeten iyi idi), hız-
la büyümekte olan orta sınıf ve çok hızlı seyreden
enflasyon altında ezilmekte olan yevmiyeli işçil&r
yer alıyordu. (Monarşi'nin devrilmesinden önceki
iki yıl içinde enflasyon hızı % 50'nin üzerinde idi).
1976'da İran'ı etkisi altına alan ekonomik geri-
leme rejimin desteğini azalttı. Petrpl satışlarındaki
azalma ve ithal mallarının maliyetinin yükselmesi
Şah'ın kalkınma için tahsis ettiği kredileri kısması-
nı gerekli kıldı. Bu üst üste meydana gelen olum-
suz gelişmeler halkın 1973 - 74 döneminde büyük
petrol satışı nedeniyle yükselen morelleri bozdu.
Bununla beraber getirilen kemer sıkma politikası da
halkı fazlasıyla tedirgin etti. Zira, aynı zamanda
Şah milyarlarca dolarlık gereksiz askeri araç gere-
ci Birleşik Amerika ve bazı diğer ülkelerden topla-
maya devam ediyordu.
Orta sınıf, rejimin tek taraflı ve keyfî icraatiyle
tehdit altında bulunan maddî güven ve siyasi istik-
rarın tekrar tesis edilmesi içinanayasal bir sisteme
gidilmesini istiyordu. Halk kitlesi ise gizli polis teş-
kilatı SAVAK'ın işlediği korkunç cinayet ve işken-
celere son verilmesini istiyordu. Muhammed Rıza
Şah'ın 37 yıllık iktidar döneminde yarım milyondan
fazla İranlının geçici olarak ya da uzun süre için
tutuklandığı bilinen bir gerçektir. Binlerce muhalif
veya şüpheli kişi özel mahkemelerde yargılanmış,
binlerce kişi de yakalanarak derhal öldürülmüş ya
da işkence sonunda hayatlarını kaybetmişlerdi.
İranlıların çoğu kendilerine zulüm eden rejim
ile 1953'te Muhammed Rıza Pehlevi'yi İran tahtı-
na yeniden geçirmek suretiyle bu baskı rejimini
kendilerine musallat eden ve askeri ile kolluk kuv-
vetlerinin yanısıra siyasi ve ekonomik yardım sağ-
layarak ayakta tutan Birleşik Amerika'yı aynı po-
taya koymakta güçlük çekmediler. CİA (Merkezi
Haber Alma Örgütü) SAVAK ile yakın işbirliği
içinde iken Pentagon (Milli Savunma Bakanlığı ile
Genelkurmay Başkanlığının müşterek adı) da Kra-
liyet Ordusunu silahlarla donatıyor ve eğitiyordu.
CİA aynı zamanda İran Ordusuna gereken bilgi ve
öğütleri de veriyordu. Amerikan firmaları gereksiz
silah, araç gereç, sanayi ürünleri ve tüketim malla-
rına karşılık İran'dan petrodolarîarı alabildiğine
çekiyordu. Pekçok İranlıların kanaatine göre bu
anlamsız «satış» ların maksadı İran'ı soyup soğana
çevirmekten başka bir şey değildi.
(Devamı var)

faizsiz bankacılık işlemleri uygula- ortak olacaklar.

DÜNYA masını başlatacakları bildirildi.
Pakistan yetkililerine göre, ilk
23.AraIık.19S0
aşamada faize dayalı normal ban-
kacılık sistemi ile yanyana uygu-
PAKİSTAN'DA lanmaya konacak olan yeni siste-
me göre, tasarruflar 6 aydan ve 5
BANKACİLİK UYGULAMASINA yıl daha yukarısına kadar vadeli
BAŞLANIYOR hesaplar için «faizsiz hesap vezne-
leri» kurulacak ve buralara yatırı-
İSLAMABAD - Pakistan'da dev- lan paralar, faizsiz yatırım alanla-
letleştirilmiş bulunan bankaların rına kanalize edilecek ve hesap
önümüzdeki yılbaşından itibaren sahipleri, yatırımların kârlarına
Bu veznelerde toplanan parala-
rın devletin ekonomik girişimleri,
ithalat ve ihracat finansmanı ile
devlete ait emlak kredi kurumunun
faaliyetlerinde kullanılacağı bildi-
rildi.
Pakistan Mali yetkilileri, ban-
kaların kazançlarına görs değişik
mevduat tiplerine dağıtılacak kâr
miktarlarını belirleyip ilan edecek-
lerini ve kârların altı ayda bir da-
ğıtılacağını belirttiler.
Cumhuriyet
23 Aralık 1980
ALEXANDER HAIG
Ronald Reagan'ın Dışişleri Bakanlığına atadığı
Alexander Haig, Amerikan basınında ve siyasi çev-
relerinde tartışma konusu olmaya devam ediyor.
Haig, henüz Dışişleri Bakanlığı görevine başlama-
dan, çevresinde kapartılan fırtına ile ABD'de adın-
dan en çok söz ettiren politikacılardan biri oldu.
Ancak eski NATO Başkomutanına ilişkin yorumlar
genellikle pek olumlu değil.
«Newyork Times» gazetesinde David Rpsenba-
um, Haig için, «Gözlemciler genellikle üç noktada
görüş birliği içindeler : Haig muhteris «çalışkan ve
sadıktır» diyor; ve hemen ardından ekliyor «Haig'-
in Watergate skandali sırasında Nixon'a gösterdiği
sadakat ve Vietnam savaşındaki rolü Senatoda ateş-
li tartışmalara yol açacağa benzer.»
Yine «New York Times» gazetesinin yazarların-
dan Anthony Lewis'in Haig'e ilişkin değerlendirme-
si ise çok daha olumsuz. Şöyle diyor Anthony Lewis
Alexander Haig için: «Haig'in üçüncü dünyada ma-
ceracı politika izleme eğilimi tehlikeli sonuçlara yol
açabilir. Alexander Haig için tek önemli şey mes-
yardım edecek olan patronu için her şeyi yapar,
leğinde yükselmektedir. O, mesleğinde yükselmesine
Kuvvet kullanma tamusunda kendini frenlemez.»
General Alexander Haig siyasal sahnede yıldı-
zının hızla parlamasını özellikle iki kişiye borçlu :
Dr. Henry Kissinger ve eski Başkan Richard Nixon.
1967'de Albay olarak Vietnam savaşına katılan
Haig, yurda dönüşünde West Point askeri akademi-
sine komutan yardımcısı olarak atanıyor. 1969 yılın,
da ise o zaman Nixon'un ulusal güvenlik danışma-
nı olan Dr. Kissinger tarafından Beyaz Saraya yar
dımcı olarak getiriliyor. Heig, Kissinger'in yardım-
cılığını yaptığı sırada istihbarat işleri ile görevlen-
diriliyor. Alexander Haig'in çevresinde bugün kopar-
tılan fırtına, generalin Beyaz Saray'da bu görevi sı-
rasındaki faaliyetlerinden kaynaklanıyor. Örneğin
Nixon 1979 yılında Kamboçya'ya saldırı emrini ver-
diği zaman Haig bu emri ateşli biçimde desteklemiş.
ERGUN BALCI
Oysa Haig'le birlikte Henry Kissinger'in yanında ça-
lışan William Watts, çok kanlı sonuçlara yol açaca-
ğını gördüğü bu kararı protesto ederek istifa et-
mişti.
Alexander Haig, 1972 Noel'inde Kuzey Viet-
nam'a karşı girişilen «tarihin en korkunç» bombar-
dımanlarının da en ateşli destekleyicileri arasında.
Daha da ötede, Başkan Nixon'a bu hava saldırıla-
rını başlatmasını salık veriyor. Bu olgu, Amerikan
liberallerinin en fazla tepki duydukları kişilerden
biri durumuna getiriyor Haig'i.
Ancak Haig'in Amerikan liberallerinin şimşek-
lerini üzerine çeken ve Senatoda da sert tartışma-
lara yol açacağı anlaşılan faaliyetleri bu kadarla
bitmiyor.
1969 yılında Kissinger'in Beyaz Saraydan dışarı
bazı bilgilerin sızdırıldığından kuşkulanması üzeri-
ne, General ya da o zamanki rütbesi ile Albay Haig
FBI'ye (Federal Araştırma Bürosu) giderek, 14 kişi-
nin telefonlarının dinlenmesini istiyor. Telefonu
dinlenenler arasında yüksek düzeyde bir Dışişleri
Bakanlığı yetkilisi de bulunuyor. Albay Haig, Nixon'a
bağlılığının karşılığını görüyor ve 1973 yılında Baş-
kan tarafından Genelkurmay Başkan Yardımcılığı-
na terfi ettiriliyor. Böylece Beyaz Sarayda geçirdiği
dört yıl içinde Albaylıktan Generalliğe yükselen
Alexander Haig, Genelkurmay Başkanı Yardımcılı-
ğına atanmakla kendinden daha kıdemli 240 genera-
li de geride bırakmış oluyor.
Ancak Watergate skandali Nixon'u iyiden iyiye
sıkıştırmaya başlayınca, kısa süre sonra, General
Haig, Personel Şefi olarak tekrar Beyaz Saraya ge-
tiriliyor. Sonradan dinlenen teyp bantlarından an-
laşıldığına göre, Haig, Nixon'a Watergate skandali
konusunda kendisine yöneltilen suçlamaları inkâr
etmesini salık veriyor. Skandalin dal budak sarma-
sı üzerine, Nixon, Haig'den, tahkikatı yürüten savcı
Archibald Cox'un görevden uzaklaştırılmasını sağ-
lamasını istiyor. Haig, Başkandan aldığı talimat üze-
rine zamanın Adalet Bakanı Eliot Richardson'a bas-
kı yapıyor. Ancak Richardson savcıyı görevden al-
mayı kabul etmeyerek, istifa ediyor.
General Haig'in halen ABD'de yoğun tartışma-
lara yol açan faaliyetleri bunlar.
Demokrat senatörlerden Robert Byrd, Haig'den
Senatoda Watergate konusunda ayrıntılı bilgi iste-
yeceklerini açıklamıştır.
Anthony Lewis, «Haig'in Dışişleri Bakanlığına
getirilmesi, yeni yönetimin felsefesinin fırsatçı ve
acımasız olacağını ilân etmek anlamına gelir» di-
yor.
Yazarın bu yorumunun doğru olup, plmadığmı
zaman gösterecek.
13.Temmuz.1979
Dünya Bankası: DünyaSömür
ABD kapitalistleri ve tekelcileri kendi po-
litik ve ekonomik durumlarını sağlama bağla-
mak için her zaman yeni yol ve metodlar pe-
şinde koşup duruyorlar. Onlar çeşitli metodlar-
!a eylemlerini sürdürüyorlar.
Bunların diğer ülkelerde egemenliklerini
sürdürebilmeleri için başvurdukları araçlardan
biri de uluslararası mali kuruluşlardır. Bu ku-
ruluşlar Birleşmiş Milletlerin insancıl çehresi
ardında faaliyet gösteriyorlar. Süper güçlerin
tekelci malî kuruluşları önünde üstün güçleri,
kendilerine uluslararası kuruluş ve örgütleri
emperyalistlerin çıkarları yönünde kullanmala-
rına imkân vermektedir.
Bu örgüt ve kuruluşların, düşünür ve kuru-
cuları çoğunlukla tekelci emperyalistler olup
veya onların himaye ve taahhüdü ile meydana
gelerek şekillenmişlerdir.
Söz konusu kuruluşların inşa ve örgütlen-
mesinde hakim kurallar sonunda emperyalist
güçleri egemen kılacak ve onların gerekli kont-
rollarmı yapmalarına imkân sağlayan biçimde
hazırlanmaktadır.
Bu kuruluş ve örgütlenmelerden biri IBRD
diğer adıyla Dünya Bankasıdır. Dünya Bankası
kuruluşundan bugüne kadar en güçlü ve yarar-
lı aracı olarak ABD ve diğer batı emperyalist-
lerinin hizmetine girdi. Dünya Bankasının bun-
ca yıldır çalışma biçimi dünya sömürgeciliğine
yol açtığını ve ÜÇÜNCÜ DÜNYA'nın yoksul ül-
kelerinin sömürülmesi yolunda gelişmeler gös-
terdiğini ortaya koymuştur. Bu ülkelerin geliş-
me ve kalkınmalarında hiç bir yararı olmadığı
gibi; söz konusu ülkelerin geri kalmalarına hat-
ta özgürlüklerini elde edebilmelerinden bile alı-
koymuştu. Dünya Bankasının üçüncü Dünya ül-
keleri ile olan ilişkilerinin içyüzünü açıkça or-
taya koyabilmek için onun varoluş şekli ve or-
ganlarını incelemek zorundayız.
Dünya Bankası özel koşullar altında ve
ABD'nin çabaları sonunda kuruldu. II. Dünya Sa-
vaşı bitmek üzere idi. Savaşa gizli işsizlikle
başlayan ABD şimdi harbin başlangıcına göre
oldukça gelişmiş bir ekonomi. Yeni iş sahala-
rı ve üstün hayat şartlarına sahip bulunuyordu.
Savaş sırasında biraz olsun hasara uğra-
mamış olan ABD dünya ülkelerine ve özellikle
savaşa giren diğer batılı ülkelere göre oldukça
üstün durumda idi. Savaş sırasında yapılan tah-
ripler ve savaşın getirdiği buhranlar batılı ülke-
lere yüklenmişti. Avrupa savaş sırasında bü-
yük darbelere maruz kalmıştı. Bu arada ABD
kapitalist tekelcileri büyük kârlar sağlamışlar-
dı. Avrupa ülkeleri karmakarışık olmuş ve iflas
etmiş ekonomilerini düzene sokabilmek için
kapı kapı dolaşıyorlardı. ABD para ve mal dar-
lığı yönünden diğer ülkelere göre üstünlük ka-
zanıp dünyanın tek süper gücü olabilmek için
çabalamaktaydı. ABD egemen ekonomisini
sürdürmek için yeni savaştan çıkmış Avrupa'ya
kendini onarma ve güçlendirebilmesi için yar-
dım etmeyi gerekli buldu.
ABD, İngiltere'nin yardımı ile tertip ettiği
konferansta amaçlarına ulaşmaya kalkıştı. Söz
konusu konferans Temmuz 1944'de ABD'de açıl-
dı. 44 ülkenin katıldığı bu konferansta «Dünya
Bankası» ve «Uluslararası Para Fonu» nun ku-
rulması kararı alındı ve konferans'a katîlan 44
ülke Bankanın kurucusu ve üyesi sayıldı. Fa-
kat SSCB özel koşullar nedeni ile ve özellikle
ABD'nin söz konusu konferanstaki üstün duru-
mu dolayısıyla Br.nka ortaklık ve üyeliğini ka-
bul etmedi. Liberya, Yeni Zelanda ve daha son-
ra da Polonya, Çekoslovakya ve Küba örgütten
ayrıldı. Böylece Yugoslavya ve Romanya dışın-
da örgütte doğu blokundan üye kalmadı.
Banka 1946 yılında faaliyete geçti ve Bir-
leşmiş Milletler'e bağlı «Uzmanlık Kuruluşla-
rından» sayıldı.
ABD bir taraftan kapitalist ekonomiyi ne
olursa olsun korumak; diğer taraftan ise şid-
detli buhranlarla karşı karşıya gelen sermaye-
darlığın kurtarılması endişesi içindeydi.
Bu şartlar altında Dünya Bankası kurularak
aşağıdaki şartları izleme kaydıyla faaliyete geç-
ti.
1 — Banka Savaş dolayısı ile yıkıma uğra-
yan ülkelerin onarılıp geliştirilmesi ve ekono-
mik durumlarının düzeltilmesi yolunda çalışa-
caktır.

2 — Üye ülkelerde kredi ve tahvillerle ya-
pılan özel yatırımların teşvik edilmesi.
3 — Üye ülkelerin ekonomik gelişmelerini
sağlamakla uluslararası ekonomik dengenin
sağlanması.
4 — Uluslararası ticaretin gelişmesi
Bankanın ilk sermayesi ABD, Kanada, Fran-
sa, Avustralya, İngiltere ve Hollanda tarafın-
dan sağlanıp ABD'nin almış olduğu hisse sene-
di diğer ülkelerden fazlaydı.
Bankanın ilk sermayesi 10 milyar dolardı.
Bankaca satılacak hisse senetleri de ancak
üye ülkeler satın alabileceklerdi. Üyelerin oyla-
rı hisseleriyle orantılıydı. Üyelerin eşit hisse
senedi alabilme imkânları da yoktu. Bütün bu
nedenler dolayısı ile ABD'nin daha çok oy sa-
hibi olacağı tabii idi.
ABD tüm oyların % 27.8'ine, İngiltere ise
% 11.4'üne sahipti. Bu hesapla Kanada, ABD,
İngiltere, Fransa ve Almanya oyların % 50'sin-
den fazlasına sahip geri kalan 104 ülke ise di-
ğer % 50'ye sahipti.
Banka tüzüğünün 5. maddesi gereğince ilk
taahhütlere ilaveten yapılan her 500.000 dolar
yatırımlara nisbetle bir oy hakkı veriliyor böy-
lece ABD kendi yatırımları ile tek başına oyla-
rın 1/3 ünü eline geçirmiştir. Üye ülkeler ban-
kaya taahhüt ettikleri yatırımların % 20'sini
nakit olarak ödemekle yükümlüydüler. Bu
% 20'nin % 2'si altın; geri kalan % 18'i ise o
ülkenin kendi parasıyla ödeniyordu.
Banka verdiği kredi ve malî yardımlara ila-
veten teknik ve uzmanlık düzeyinde de yardım
etmekteydi. Bankanın açtığı kredilerin faiz ora-
nı başlangıçta % 5 ile % 6.25 arasında idiyse
de bugün % 7'yi aşmıştır.
1964 sonlarında Bankanın elde ettiği kâr
miktarı 98 milyon dolara ulaşmıştı. Kuruluşun-
dan 1967 yılına kadar verdiği kredi ve borç
miktarı ise 12.000 milyon dolardı. Bankanın
1969 yılında malî çalışmaları 1877 milyon dola-
ra, 1970 de ise 2280 milyon dolara ulaşmıştı.
1969-1973 yılları arasında Bankanın ve ona
bağlı kuruluşların çalışmaları iki katına çıkmış-
tı. Açtığı krediler ise üst yapı yatırımları biçi-
minde idi. Zira alt yapı yatırımları ve Üçüncü
Behram Kasımı
Tehran - İran
Dünya ülkelerinde temel sanayiin kurulması te-
kelcilerin ve neticede Dünya Bankasının çıkar-
larına ters düşecekti.
Bankanın üst yapı yatırımlarında elde etti-
ği kâr haddi alt yapı yatırımlarından daha çok
olmaktadır.
Afrika'da üst yapı yatırımlarına açılan kre-
diler, tarım ve sanayiye açılan kredinin 5 katı-
dır. Raporlara göre Dünya Bankasının verdiği
kredilerin tümünün % 38'inden daha az bir kıs-
mı kredi isteminde bulunan ülkelere verilme-
sine karşın geri kalanı uluslararası banka ve
sermayedarların cebine inmektedir. Geri kal-
mış ülkelere açılan 15 yıl vadeli ve % 7 faizli
krediler, o ülkelerin daha fazla ekonomik zor-
luklar içinde kıvranmalarından başka bir şeye
yaramamaktadır.
Dünya Bankasının açtığı kredilerin geri
kalmış ve kalkınmakta olan ülkelerin yararına
olduğunu sanmak aptallıktır. Bankanın amacı
olsa olsa Batılı emperyalist ülkelerin çıkarları-
nı korumak ve borç alan ülkeleri daha da ba-
ğımlı hale getirmektir. ABD emperyalizm ve
Dünya Bankası liderliğinde Asya, Afrika ve La-
tin Amerikayı kendi egemenliği altına alabil-
mek için çırpınmaktadır. Banka yöneticilerinin
bugüne kadarki tutumu, büyük devletlerin sa-
hip oldukları oy hakkı ve tutumları şu acı gerçe-
ği ortaya koymuştur ki : Dünya Bankası Üçün-
cü Dünya ülkelerinin sömürülmesi yolunda bü-
yük bir âmil olmuştur. Bunlar Üçüncü Dünyayı
uzun senelerdir onarım, geliştirme adı altında
yağmalamaktadırlar. Dünya Bankası da bu yağ-
malamanın başlıca araçlarından biridir.
Banka, Üçücü Dünya ülkelerine ihraç ettiği
özel sermaye ile kendisinin doğrudan müdaha-
le edebilmesini ve o ülkelerin de ithalatçı, tü-
ketici bir ülke olmasını sağlamıştır. Banka bu
ülkelerdeki hakim hükümetler aracılığıyla ya-
tırımlarını garanti etmektedir. İran 1944 yılında
adı geçen konferansa katılan üyelerden biriy-
di ve o tarihte 24 milyon dolar olan payı 1958
de 128 milyon dolara çıkartıldı.
Bugün artık anlaşılmıştır ki, Dünya Ban-
kasının sözünü ettiği onarım ve gelişme beş
büyük devletin onarım ve gelişmesidir.
AVRUPA
Ekim/1980
AVRUPA PARLAMENTOSU'NDA TÜRKİYE
Türkiye'deki olaylar, 17eylül
qünü Avrupa Parlamentosunun
ivedi olarak bir toplantıya çağ-
rılmasına neden oldu. Toplantı
da çoğu kez ateşli konuşmalar
yapıldı ve sonuçta 18-eylül gü-
nü bu konuda alınan karar sure
ti yayınlandı. Aşağıda, bir saat
süren bu tartışmaların, herhanqi
bir yorum eklenmekşizin, doğru
dan özetini veriyoruz :
İLERİCİ
DEMOKRATLARIN
GÖRÜŞÜ
Avrupa Parlamentosu İlerici
Demokrat Grubu adına Christi-
an de la Malene tarafından yapılan
açıklama :
«Dünya dengesi ve dolayısıyla
barışın ve özgürlüklerin korunma-
sı yönünden, gerek coğrafya, ge-
rekse yakın tarihin Türkiye'ye
verdiği dünya çapındaki rolün ö-
nemini belirtmeye gerek yoktur.
Bu nedenle, son aylarda Tür-
kiye'de demokrasinin giderek çık-
maza girişine, şiddet eylemlerinin
adeta başdöndürücü bir hızla geliş-
mesine kaygıyla tanık olduk. Bu-
gün demokrasi askıya alınmıştır.
En kısa sürede yeniden bu düzene
dönülmesi önem taşımaktadır.
Tabiatiyle, bazı sorumsuz pro-
fesyonel kişiler, hemen demokrasi-
nin ihlal edildiğini söylemeye ve
yaptırımlar uygulanmasını isteme-
ye başlamışlardır.
Biz bu kişilerin ardından gitme-
yeceğiz; çünkü, dünkü rejimin, dün
yanın bu bölgesinde yarattığı tır-
manma ve patlama tehlikesi ke-
sinlikle hafiflemiştir.
Biz bu kişilerin ardından gitme-
yeceğiz; çünkü, yeni rejimin insan
haklarına saygı gösterip gösterme-
yeceği konusunda erken bir yargı-
da bulunma niyetinde değiliz. Tüm
temel sözleşmelerin altında Türki-
ye'nin de imzası bulunmaktadır.
Bugün, ülkenin, yükümlülüklerini
yerine getirmeyeceğini kesinlikle
söylemeye hiçbir şekilde olanak
yoktur.
Biz bu kişilerin ardından gitme-
yeceğiz; çünkü, hiçbir şey bize, bu-
günkü yöneticilerin sözlerine bağlı
kalmayacaklarını kesinlikle söyle,
me olanağını vermemektedir.
Hangi düzeyde olursa olsun,
mevcut bütün bağları korumak, re-
jimdeki gelişimi ve özellikle temel
özgürlüklere saygıyı dikkatle izle-
mek ve vaadlerin tutulduğu görül-
düğünde de, yardımları artırmak-
tan çekinmemek : işte, gerek ger-
çek bir demokrasi kaygısının, ge-
rekse Avrupa Topluluğu'nun artık
iyice anlaşılmış olan çıkarlarının
bize emreder göründüğü davranış
biçimi budur.»
Daha sonra Sergio Segre, (İtal-
yan Komünist Partisi, Komünist
Grup) şöyle konuştu :
«Komisyon ve Konsey'in Türki-
yedeki askeri müdahale konusun-
da aldığı ihtiyatlı tavır - eğer buna
tavır almak denebilirse - Türkiye'-
nin açık bir şekilde kınanmadığını
göstermektedir. Oysa bu durum, bi-
ze göre, acı bir sayfanın açılması-
dır... Bizim bu konudaki cevabımız
ancak ve ancak olumsuz olabilir.»
. Eva Gredal (Danimarka Sosya-
list Grup) adına söz alarak şunları
söyledi :
-Türkiye'deki gelişmeleri uzun
bir süreden beri dikkat ve kaygıyla
izlemekteydik. Politikacılar da da-
hil olmak üzere, her gün cinayet ha-
berleri almaktaydık. Bunlara ek o-
larak Türkiye'de ekonominin gös.
terdiği olağanüstü durum ve 200
oylamaya karşın seçilemeyen cum-
hurbaşkanlığı sorunu, kaygılarımı-
zın yersiz olmadığını ortaya koy-
maktaydı.
Az önce ortaya koyduğum ne-
denler, gene de bir askeri müdaha-
leyi haklı gösterecek nedenler de-
ğildir. Sosyalist Grubun askeri kişi-
lerin yönetime el koymasına karşı
tutumunun ne olduğunu bir kez
daha belirtmeye gerek yoktur. De-
mokrasinin bu biçimde çiğnenme-
sini kabul edemeyiz.
Generallerin, demokratik ku-
rumların derhal yeniden kurulaca-
ğı, insan haklarına saygı gösterile-
ceği ve şu anda herhangi bir neden-
le tutuklu bulunan kişilere iyi iş-
lem uygulanacağı yolunda derhal
açıklamada bulunmalarını ve ga-
ranti vermelerini de gözönünde bu-
lundurmamız gerekir. Bu işlemler
derhal uygulamaya konulmalıdır.
Türkiye'ye her türlü yardımın ke-
silmesi yolunda önerilerde buluna-
rak Türk halkının başına yeni so-
runlar doğurmak amacında değiliz.
Ancak demokratik kurumların ye.
niden kurulacağı ve tüm siyasal
tutukluların serbest bırakılacağı yo-
lunda generallerin verdiği güvence-
lerin vakit geçirilmeksizin derhal
yerine getirilmesi gereklidir.»
Gerd Lemmer (Almanya - Hıris-
tiyan Demokratik Birlik)
Avrupa Halk Partisi grubu adı-
na söz alarak şunları söyledi :
«Türkiye uzun bir süreden be-
ri çok güç durumlar içine girmiştir.
Son yıllarda birbiri peşisıra gelen
hükümetler gerekli önlemleri alma-
yı ve bunları parlamentodan geçir-
meyi başaramamışlardır. Ekono-
mik ve mali iflas, Türkiye'de açık
bir biçimde ortadadır; ve ancak ö-
nemli ölçüde yapılmakta olan yar-
dımlarla kontrol altında tutulabil-
mektedir. Günlük cinayetlerin sa-
yısı, insana, bir iç savaşı anımsat-
maktadır. Bu koşullar altında, as-
kerler, yalnızca 8 ay önce bir uyarı
mektubu yayınladılar. Bu uyarı,
rastgele yapılmış değildir. Türkiye
Anayasası, askerlere bir tür koru-
yuculuk görevi yükleyen bir kay-
naktır ve yapılan uyarıya da kay-
naklık ettiği kadar, hükümete el
koyma hareketim temel oluştur-
muştur. Bu bakımdan bu hareketi,
güney Amerikalı generallerin giriş,
tikleri hareketlerle kıyaslamaya o-
lanak yoktur...»
•Gelişmeleri çok dikkatle izle-
meliyiz ve generalleri, verdikleri
sözlerden ve al.iikları yükümlülük-
lerden bağımız kılmamahyız. Öte
yandan kendilerin;, yeniden parla-
menter demokrasiye dönüş yolunu
güçlükle bulabilecekleri bir köşeye
sıkıştırmamaya da dikkat etmeli-
yiz.»
Avrupa Demokratik Grubu adı-
na söz alan İngiliz Muhafazakâr
Parti milletvekillerinden James
Ecott Hopk'iîs Türk politik yaşamı-
nın belirgin özelliklerinden biri ha-
line gelen mezhep çatışmalarından
duyduğu üzüntüyü belirterek, bu
çatışmaların ulaştığı geniş boyut-
lar dolayısıyla silahlı kuvvetlerin
istemeyerek yönetime el koymak
zorunda kaldıklarını söyledi. İngi-
liz temsilci, bu korkunç olaylar di-
zisi nedeniyle insanın Türk halkı-
nın çektiği üzüntüleri kolayca
takdir edebileceğini de belirterek
sözlerini şöyle sürdürdü :
«Kendi görüşümüze göre Gene-
ral Evren ve Milli Güvenlik Konse-
yi'nin önünde yalnızca tek bir gö-
rev var : O da demokrasi ve özgür-
lüğün kolayca yeşerebileceği koşul-
ları yaratmak. General Evren'i, ver
diği güvencelerle değil, göstereceği
başarılarla değerlendireceğiz. Ken-
disinin bu yola yöneleceğine içten-
likle inanıyorum.
«Şu anda her askerî müdahale
sırasında dış ülkelerde doğal ola-
rak doğan bir takım kuşkular, biz-
ce de paylaşılmaktadır. Hepimizin
umduğu gibi Türk ekonomisi yeni-
den sağlığa kavuşturulmak isteni-
yorsa. General Evren'in bu Toplulu-
ğun ve Parlamento'nun desteğine
gereksinmesi olduğunu muhakkak
bilmesi gerekir. Bu bakımdan, ge-
rek içişleri gerek dışişleri alanında
Topluluğa karşı iyi niyetini göster-
mek üzere durumu bir kez daha
gözden geçirme olanağını kullana-
cağını umuyorum. Bunu yapması-
nın önemli olduğunu sanıyorum.
Öyle düşünüyorum ki, şimdi ne
kadar çok konuşursak, o kadar güç
sorunlarla karşı karşıya geleceğiz.
Türkiye'de alelade vatandaşların ya
samını daha da güçleştirmek niye-
tinde değiliz. Bizler aynı zamanda,
Türkiye'de demokratik yönetimin
yeni baştan kurulması yolunun en
gellenmesini de istemeyiz.»
Georges Frischmann (Komünist
Grup — Fransız Komünist Partisi)
«Avrupa Topluluğu'na üye do-
kuz ülkenin Dışişleri Bakanları Kon
şeyinin, Türkiye'nin yeni yönetici-
lerinin ülkede demokrasiye en kı-
sa sürede dönüleceği yolunda ver.
dikleri güvenceyi kayda geçtiğini
şaşırtıcı bir ivedilikle vurgulayan
bildirisini öğrenmiş bulunuyorum.
Bildiride sonuç olarak, Avrupa
Topluluğu'yla Türkiye arasındaki
ilişkilerin kesilmemesine karar ve-
rildiği açıklanıyor.
Elimizde artık, böyle bir dar-
benin yapılabildiği, yeniden binler-
ce kişinin tutuklanabildiği, Parla-
mento'nun kapatılabildiği, demok-
ratik ve sendikal örgütlerin feshe,
dilebildiği, bazı vicdanların rahat-
layıp bazı seslerin birden kesilebil-
diği yolunda kanıtlar bulunuyor.»
Beyer Ds Ryke (Liberal ve De-
mokratik Grup - Belçikalı liberal)
«Bu Meslis'in üyelerinin pek
büyük çoğunluğu, parlamenter de-
mokrasiye kesinlikle bağlıdır. Tür-
kiye'de bu ilkeyle hergün alay edi-
liyor, her gün adamlar öldürülüyor-
du. Sayın Frischmann, sizinkilerden
de pek çoğu öldürülmüştür. Kuş-
kusuz; size rağmen va size karşı on-
ları savunuyorum.
Sokakta düzeni sağlayamayan
bir rejimin aşırı sağ ve sol uçlarla
kuşatılmış bir reimin sürüp gitme-
sine izin verilmesi kabul edilemez-
di; çünkü elindeki î'sünieri kulla-
nacak durumda değildi.
Burada insan hak ve özgürlük-
lerinin korunmasından yana olan
herkese katılıyorum; ama sanıyo-
rum ki, her gün insanların öldürül-
düğü bir rejim içinde bu hak ve
özgürlükler korunamazdı. O halde,
kendi yetkilerinin tümünün kulla-
nabilecek ve yönetimi üstlenebile-
cek sorumlu parlamenterlerle, par-
lamenter demokrasiye evet, binler-
ce evet!»

Gerard Israel (Avrupalı İlerici
Demokratlar Grubu - De Gaulle'cü
Fransız)
«Bir sabah uyanıp askeri bir-
liklerin tüm kavşakları tuttuğunu
görmek hiç de hoş bir şey dahildir.
Bununla birlikte, diktatörlerin vo
iktidarı ele geçirenlerin geleneksel
dilinin söz konusu olmadığını belirt-
mek zorundayız. Demokrasinin kı-
sa sürede yeniden kurulacağının,
insan haklarına saygı gösterileceği-
nin, parlamenterlerin siyasal ey-
lemlerinden do'ayı suçlanmayacak-
larının söylendiğini duymak, ender
rastlanan bir olaydır.
Türkiye'nin iç bölünmesine yö-
nelik gerçek tehditler bulunuyor-
du. Örnsk olarak, balki de biraz
cür'etle İran'dan kaynaklanan tutu-
cu İslâmiyet tehlikesini gösterece-
ğim. Türkiye ( İran'laşmış olarak
gözlerini açsaydı ne olurdu acaba?
Açıkça ortadadır ki, bu durumda
demokrasi, bugün olduğundan da-
ha fazla tehlike altında bulunurdu.
Dileğimiz odur ki, Avrupa Par-
lamentosu'nun dünyada hangisi o-
lursa olsun, bir parlamento'nun da-
ğıtılmasından yana olmadığı kesin
olarak söylensin, ama özellikle Tür-
kiye'nin, tümüyle kişisel özgürlük-
lerin güvence altına alınmasını ön-
gören Avrupa İnsan Hakları Söz.
leşmesi'ni imzaladığı ve onayladığı
unutulmasın.
Avrupa İnsan Hakları Sözleş-
mesî'nin, Strasbourg'ta bulunan Av-
rupa Adalet Divânı Mahkemelerine
k:şisel olarak doğrudan başvurma
hakkını öngören bir hükmüyle (25.
madde) ilgili bir açıklama için iz-
ninizi rica edeceğim. Türk?yo, K'b-
r-s. Malta - ve maalesef Fransa -
kişisel başvuruya izin veren 25.
maddede öngörülen bildirimi yap-
mamışlardır. Bu bildirim Türkiye
tarafından yapılmış olsaydı, bugün,
çok daha huzurlu olurduk ve du-
rumu daha çok ilgiyle izlerdik.
Bu parlamentoyu Türkiye ko-
nusunda çok daha temkinli olmaya
çağırıyor, ama bununla birlikte ki-
şisel özgürlükler konusunda uyanık
bulunduğumuzu ve özgürleştirme
vaadleri yerine getirilmediği tak-
dirde, bu ülkenin demokratik gele-
neklere dönmesini dileyenlerin kav-
gasında ön sırada yer aîacağnnızi
tam bir kesinlikle belirtiyorum.»
Bayan Emma Bonino (İtalyan,
Radikal Parti, Teknik Kcorcünas-
yon Grubu), kendisinden önce söz
alan bazı üyelerin Türkiye'deki du-
rumu haklı çıkaran görüşlerinin şa-
şırtıcı olduğunu ileriye sürdü ve
şöyle devam etti :
«Bu savunucu görüş aslında
Avrupa'nın ve dünyanın biri Afga-
nistan'da, diğeri Türkiye'de müda-
helede bulunan iki egemen güç ta-
rafından bölünmesini kabullenen
bir görüştür. Türkiye'deki darbe,
kuşkusuz NATO'nun açık veya ka-
palı arzusuyla gerçekleşmiştir...
' «Parlamento'dan Türkiye ile i-
lişkilerin ve anlaşmaların dondurul-
masını isteyen karar önergemizi
kabul etmesini isteyeceğiz.»
Pino Romualdi (Bağımsız, İtal-
yan Sosyal Hareketi)
«•Türkiye'deki olayların acı bir
sayfa oluşturduğunu kabul ediyo-
rum. Nedeni ne olursa olsun bir
hükümet darbesi, düşündürücü bir
şeydir...
Ancak, Türk demokrasisinin içi
ne düştüğü, binlerce ölü ve ülke-
yi iç savaş noktasına getiren her
renkten suikastlarla dolu trajik du-
rumu da gözönüne almak gerekir...
Şimdilik generaller demokrasiyi
kurtarmamışlardır ama kesinlikle
Türk halkını kurtarmışlardır ve ge.
lecekte belki demokrasi hemen yer-
leşmeyecektir ama en azından daha
az trajedi olacaktır.»
Parlamenterlerin konuşmaların-
dan sonra Avrupa Komisyonu adı-
na Başkan Yardımcısı Lorenzo Ka-
tali söz aldı. Natali şöyle konuştu.
«Komisyon, Türkiye'deki cîay-
ların gelişmesini, Silâhlı Kuvvetier'-
in müdahalesi siras'nda gösterdiği
dikkatle izlemektedir. Bu arada, gi-
derek büyüyen ekonomik güçlükle-
ri, sosyal gerilimleri ve bunlara ek-
lenip birkaç ayda iç savaş bcyutla-
rma erişsn ve binlerce ölüme mal
olan yıkıcı terörizmi de hesaba kat
maktayız. Türkiye, önümüzdeki 1
ocaktan itibaren Topluluk toprak-
larına sınırı olacak oîan büyük bîr
ülkedir. Bu ülke, Topluluğa özel
bir ortaklıkla bağcıdır ve Topluluk
ülkeleriyle kültürel, tarihsel ve si-
yasal bağlara sahiptir. Geçmişte,
lâik ve modern bir devlet olma he-
define doğru büyük çabalar göste-
ren bir ülkeds, silâhlı kuvvetler yi-
ne müdahalede bulunmuş ve her
seferinde demokratik kurumlara
geri dönme konusundaki sözlerini
tutmuşlardır.
Komisyon bu nedenle, bu temel
konuda verilen güvenceleri dikkate
almaktadır. Aynı zamanda, Türk
yetkililerinin şu anda gözetim al-
tinda bulunan siyasilerle ilgili ver-
dikleri garantiyi de dikkate almak-
tayız. Komisyon ayrıca, insan hak-
lan, siyasiler ve sendika yönetici-
leri konularını izleyecektir. Bu ara-
da Sayın Bayan Gredal'e, Avrupa
Parlamentosu'nun sunacağı fikirle-
re ve AET - Türkiye Karma Parla-
mento Komisyonu üyelerinin duru-
muyla ilgili güvence isteklerine ka-
tılacağımızı bildirmek isterim.
Türkiye'de demokratik düzenin
onarılması perspektifi içinde, Ko-
m'syon, Türkiye'nin Toplulıık'la or-
takl'öra RÎrmes'n'n, insan hak'anna
ve demokratik düzene saygı ilkele-
rinden kaynaklandığına olan inan-
Cumhuriyet
2 Nisan 1980
Filipinlerde Müslüman azınlık yok edilmek
tehlikesiyle karşı karşıya
• ÜLKEYİ 7 YILDIR SIKIYÖNE-
TİM ALTINDA TUTAN DEVLET
BAŞKANI FERDİNAND MAR-
COS; GÜEYDOĞU ASYA'DAKİ
ABD ASKERİ VARLIĞININ DA
ARTTIRILMASINI İSTİYOR.
Filipinler'in Güneyinde yaşayan
ve kısaca Moro'lar diye adlandırılan
ülke nüfusunun yüzde 5'ini oluştu-
ran Müslümanlar'a karşı, Ferdi-
nand Marcos yönetiminin uygula-
makta olduğu baskılar, yedi yıl bo-
yunca azalmak bir yana, sürekli o-
larak yoğunlaşmakta.
Bölgeyi yedi yıldan beri sıkıyö-
netim altında tutan ve Müslüman-
ların her türlü isteklerini geri çevi-
ren Marcos : «Batı, bizim uyguladı-
ğımız, hem de yedi yıldan beri uy-
guladığımız sıkıyönetimi, anlayamı-
yor. Oysa, karşımızdakiler, ancak,
şimdi konuştuğumuz dilden anlaya.
bilen türden insanlardır. Sıkıyöne-
timi kaldırdığımız an, bizim zayıfla-
cini ve bu ilkelerin zaten Toplulu-
ğun varlığına temel oluşturduğunu
ifade etmektedir.»
Gaston Thorn (Bakanlar Kon-
seyi Başkanı - Lüksemburg Dışişle-
ri Bakanı)
«Bildiğiniz gibi, bakanlar, Bruxel-
les'de dün ve önceki gün, Türkiye-
deki son olayları görüştüler. Bunu,
Topluluğun ortak bir ülkeyle olan
gelecekteki ilişkileriyle ilgilenmek
görevleri olduğu için yapmışlardır.
Kısaca söylemek gerekirse, tar-
tışmalar üç ana çizgiye göre yönlen-
miştir.
Önce, Türkiye'de askeri darbe-
den önceki olaylar, Genelkurmayın
müdahale nedenlerini ya da ileri
sürdüğü nedenleri içeren olaylar
üzerinde görüş alışverişinde bulu.
nuldu.
Askerlerce yönetimin ele geçi-
rilmesi konusundaysa, kullanılan
dığımız inancına kapılırlar ve ey-
lemlerini de yoğunlaştırırlar» de-
mekte.
Güney Filipinler'de yaşamakta
olan Morp Müslümanları, Moro
Ulusal Kurtuluş Cephesi (MNLF)
adlı bir örgütün çevresinde toplan-
mışlar ve özerklik isteğiyle ayak-
lanmaya girişmişler. Bugüne de,k
hükümet güçleriyle MNLF ara-
DÜNYA
21 Aralık 1930
İran - Sovyet Bankası Devletleştirildi
TAHRAN - İran Merkez Banka-
sı, bugünden itibaren Iran - Sovyet
Bankasının denetimini üstlendiğini
açıkladı.
Bankanın 20 Ocak 1981 tarihin-
de tamamen İran Hükümetinin sa-
deyimle, demokrasinin «parantez
iç'ne altnması»nı kaygıyla kaydet-
mekten başka bir şey yapmad'k.
Sizler de bizim gibi yapıyorsunuz.
Altını çizerek söylüyorum, neden-
leri ne olursa olsun, Parlamento ku-
rumlarının zorlayıcı bir önlemle bir
yana itilmesi, her zaman derin ü-
tüntü kaynağıdır.
Sayın Bonino ve Dekker'e bunu
belirttikleri için hak veriyorum ve
sanıyorum ki, bu konuda ayni gö-
rüşteyiz. Parlamenter olarak sizler
ve yasallığını bir parlamentodan
a!an b ; r bakan olarak ben, bir ül-
kenin demokratik yaşamının son
bukîuğu bir durumun ortaya ç:k-
mas;nı hepimiz üzüntüyle karşılı-
yoruz. Bu bakımdan, Dokuzlar'ın
bakanları, askeri makamların, de-
mokratik kurumların kısa sürede
yeniden kurulacağı yolunda yap-
tıkları vaadleri ve verdikleri gü-
venceleri daha da ilgiyle karşıla-
sındaki çatışmalarda ölenlerin sai-
yısının 50 bini aştığı ve bunlardan
en az 10 bininin de çocuk ya da
kadınlardan olduğu belirtilmekte.
Gözlemciler, 62 yaşındaki
Marcos'un Moro'lara karşı uygula-
dığı baskı yönetiminin sonunda
toplu bir kıyıma dönüşmesinden
endişe ettiklerini belirtiyorlar.
(Dış Haberler Servisi)
hipliğine, yönetim ve denetimine
devredileceği kaydedildi.
İran'ın yeni Anayasa'sı Hükü-
metin tüm bankaları denetlemesini,
karara başlamıştır. İran'daki öteki
bankalar daha önce devletleştirildi.
mışlardır. Bu vaad ve güvenceler,
— kendi ifadeleriyle söylüyorum —
insan haklarına saygıyı ve gözetim
altında bulunan politikacılara ve
hatta devlet adamlarına yapılacak
muameleyle ilgili olarak verilen
güvenceleri kapsamaktadır. Bu gü-
venceler, hatırlatmakta yarar gö-
rüyorum; dün akşam Devlet Başka-
nı tarafından kesinlikle ve açık o-
larak tekrarlanmıştır. Verilen ve
dün tekrarlanan güvencelerin, tü-
müyle ve sür'atle yerine getirilece-
ğini ve Türkiye'nin yakında parla,
menter demokrasi statüsüne yeni-
den kavuşacağını ümit etmek isti-
yoruz.
Bu görüşe katılmakta aceleci
davranmadık. Hayır. Yetkililerin a-
çıklamalarını dikkate aldık ve bu-
günkü hümümeti ya da halen ikti-
darda bulunan askerleri, demokra-
siyi yeniden hızla kurmaya teşvik
edeceğimizi ümit ettiğimiz için bu
yola başvurduk.»
8.GÜN

BELKİ PEK ÇOĞUMUZ ONLAR! TANIMAYIZ AMA

14 Aralık 1980 Uluslararası dev firmalar, bu iki ismi ihale
dosyalarında gördükleri zaman ürperiyorlar

Sezai Türkeş - Feyzi Âkkaya

Yıldırım ÇAVLI

SEZAİ TÜRKEŞ • FEYZİ AKKAYA İNŞAAT A. Ş.

LİBYA VE SUUDİ ARABİSTAN'DAKİ ÖNEMLİ İSLER
İşin adı ı İşin kısa tarifi > İhale bedeli • Notlar •
Mısurata Çelik Mısurata çelik 83.000.000 L.D. Mobilizasyon
Endüstrisi Limanı Libya kompleksine hizmet ($ 278.880.000) safhasında
edecek liman
Kabe çevre tünelleri, Hac trafiğini 50.000.000 S.R. Devam ediyor
Mekke, S.A. kolaylaştıracak tüneller ($ 15.060.000)
Muna projesi 2C ve 2D Hac trafiğini 197.000.000 S.R. Devam ediyor
Mekke, S.A. kolaylaştıracak tüneller ($ 59.337.000)
Petrol ve çimento Yanbu Çimento 15.000.000 S. R. Tamamlandı
iskelesi, Yanbu, S.A. Fabrikası iskelesi ($ 4.518.000)
300 no.lu proje, Libya Donanma için tesisler 16.000.000 L.D. Devam ediyor
($ 53.760.000)
Yeraltı tesisleri, Libya Yeraltı depolan ve 3.150.000 L. D. Tamamlandı
tesisleri ($ 10.584.000)
Fiat Kamyon Fabrikası Kamyon montaj ve 17.100.000 L. D. Devam ediyor
Libya imalât fabrikası ($ 57.546.000)
Muna projesi, 3A ve 3B Hac trafiği için yapılmış 93.000.000 S. R. Devam ediyor
tünelleri, Mekke, S.A. tünellerden ($ 28.012.000)
Muna projesi, 4A ve 4B Hac trafiği için yapılmış 137.000.000 S. R. Tamamlandı
tünelleri, Mekke, S.A. tüneller ($ 41.265.000)
Muna projesi, 2A ve 2B Hac trafiği için yapılmış 210.000.000 S. R. Tamamlandı
tünelleri, Mekke, S.A. tüneller ($ 63.253.000)
Tripoli Limanı - kısım Tripoli Limanı için iki 22.000.000 L. D. Tamamlandı
2A - inşaatı, Libya adet mendirek ($ 73.920.000)
Tobruk Limanı, Tobruk Askeri Limanı 8.500.000 L. D. Tamamlandı
Tobruk, Libya ($ 28.560.000)
Tripoli Lamanı - kısım İB Tripoli Limanı'nı 32.400.000 L. D. Tamamlandı
inşaatı, Libya geliştirme projesinin ($ 108.864.O0OJ

Sidi Belal Liman İnşaatı Sidi Belal'de Askeri 8.500.000 L. D. Tamamlandı

Liman inşaatı ($ 28.560.000)
Tobruk iskeleler, Libya Silahlı Kuvvetler için 6.000.000 L. D. Tamamlandı
iskeleler ($ 22.848.000)
 1932 YILINDA TEKNİK ÜNİVERSİTE'DEN ME-
ZUN OLAN İKİ İDEALİST MÜHENDİS BUGÜN
DÜNYANIN EN BÜYÜK MÜTEAHHİTLİK FİR-
MALARINDAN BİRİNİN SAHİBİ.
Sezai Türkeş - Feyzi Ak-
kaya isimlerini belki hiç
duymadınız bile.
Ancak Libya Sosyalist
Halk Cemahiriyesi Devlet
Başkanı Muammer Kadda-
fi veya Suudi Arabistan
Kralı Haiid Bin Abdülazi-
ze sorarsanız, onlar bu iki
Türk'ün ismini gayet iyi
tanıyacaklardır.
Dünya Bankası Guvernö-
rü veya Exim Bank'ın Ge-
nel Müdürü için ise bu iki
Türk, en itibarlı müşteri-
ler arasındadır. Bakanları-
mızın, başbakan yardımcı-
larının bir sürü ziyaret-
ler, görüşmeler, tartışma-
lar ve koşullarla alabildi-
ği kredilerin birkaç misli-
ni bir telefon görüşmesi
ile alabilen iki Türk işada-
mıdır Türkeş ile Akkaya.
Kralların sofralarına yük-
selen Türkiye'nin en bü-
yük müteahhitleridir.
Bu büyük başarının ar-
dındaki iki Türk'ün çalış-
malarına bir göz atalım
dilerseniz.
Biz bir hastane veya ha-
pishane yaptığımız zaman
«Orta şarkın ve Balkanla-
rın en büyük.... diye söze
başlamaya alışmış bir mil-
letiz. Rakamlar bazen sı-
kıcı olur ama, Sezai Tür-
keş - Feyzi Akkaya firma-
sının dünyadaki yerini an-
layabilmek için belgelere
bakmakta biraz yarar var.
Bu konuda dünyanın en
sağlam kaynaklarından ka
bul edilen «Engineering
News Reoord» (Mühendis-
lik Hizmetleri Kayıtları)
dergisinin 6 Aralık 1979'
da yayınlanan 1978 yılı
dünyanın en büyük müte-
ahhitleri sıralamasında Se-
zai - Feyzi Akkaya firma-
sı dünya 118'incisi olarak
görülüyor.
Aynı derginin 17 Tem-
muz 1980 tarihli yayının-
da Türk firması dünya 97
ciliğine yükselmiş durum-
da.
Son olarak imzaladıkları
Libya'daki Misurata Çelik
Endüstrisi Limanı'nm 300
milyon dolarlık ihalesi ile
de Sezai Türkeş - Feyzi Ak
kaya firması dünya 47 nci-
liğine ulaşmış bulunuyor.
«Turnkey» olarak adlan,
dırılan ve teknolojik ola-
rak en zor mühendislik
hizmeti kabul edilen proje,
inşaat, ağır teçhizat mon-
tajı ihalelerinde de, 1979
yılında Sezai Türkeş -
Feyzi Akkaya dünya 34
üncüsü görülüyor. Dev li-
manların inşaatlarında da,
bu Türk şirketi dünyanın
en iyi on firması arasın-
da.
İşte böyle-•• Aynı soru-
yu bir daha yöneltelim.
Kim bu büyük başarıların
arkasındaki insanlar?
Sezai Türkeş ve Feyzi
Akkaya 1932 yılında iki sı-
nıf arkadaşı olarak İstan-
bul Teknik Üniversite-
si'nden mezun oldular.
1935 yılında Atatürk Tür-
kiyesi'nde ilk ihalelerini
alan iki idealist genç mü-
hendis 1938 yılında bu-
günkü köklü firmayı kur-
du.
Belki yaşlarını merak
edersiniz.
Sezai Türkeş geçen ay
73 yaşını bitirdi. Feyzi Ak-
kaya ise gelecek ay 74 ya-
şını tamamlayacak.
Yıllardır hiç bitmeyen
bir uğraş. Yaşıtlarının ba-
lık tutmak veya kahvede
tavla oynamak için köşe-
lerine çekildiği bu yaşlar-
da, iki ortak uluslararası
pazarda hiç durmadan at
koşturuyor. Avrupa'nın bü
DEV LİMAN İHALESİ İÇİN TRABLUS'TA BİR
ARAYA GELEN BATILI DEV FİRMALARIN MÜ-
HENDİSLERİ FEYZİ AKKAYA'NIN PROJESİNİ
GÖRÜNCE, «OLAMAZ BÖYLE ŞEY,» DİYE
KARŞI ÇIKMIŞLARDI. AMA BİR KAÇ YIL
SONRA AYNI YÖNTEMİ ÇALIP KENDİLERİNE
MALETTİLER.
yük başkentlerinde ünlü
işadamlarıyla yapılan gö-
rüşmeleri, Arap ülkelerin-
deki ihaleler izliyor. On-
ları lüks otellerin lobile-
rinde veya İsviçre'nin
kayak merkezlerinde de-
ğil, Libya ve Arabistan'ın
çöllerindeki şantiyelerde
bulabilirsiniz.
EFSANE GİBİ
Feyzi Akkaya, proje çiz-
medeki teknik başarısı
Sezai Türkeş ise idareci-
lik ve işletmecilikteki us-
talığı ile tanınıyor. Bir ef-
sane anlatalım -.
Türkeş - Akkaya firma-
sı dünyanın en büyük li-
man ihalelerinden biri o-
lan Trablus sözleşmesini
imzalar. Dev beton blokla-
rın denize indirilmesi için
özel mühendislik hizmeti
lâzımdır. İngiliz mühendis-
ler dünyada bilinen yön-
temlere göre projeler ha-
zırlar. Feyzi Akkaya ise
iki gece üst üste evine ka-
panır. Sonunda mühendis
Feyzi Bey elinde bir pro-
je ile çıkagelir. Dünyanın
en gelişmiş ülkelerinden
gelen teknik adamlar «O-
lamaz böyle şey », «İmkân-
sız», «Az gelişmiş bir ül-
keden gelen saçma bir fi-
kir» diye karşı çıkar. Ve
sonunda Trablus limanı
Türk mühendisleri tarafın-
dan hazırlanan özel bir
teknoloji ve Türkiye'de
imâl edilen özel teçhizat
ile başarıyla tamamlanır.
Uluslararası pantentinin
çıkartılmasına rağmen,
merkezi Hollanda'da olan
çok uluslu bir şirket bu
teknolojiyi çalarak petrol
sondajlarına uy< r i' ln * T>n " ! i
başlar. Hemen ekleyelim.
Feyzi Akkaya'nın adna
bugün dünya piyasasında
dört ayrı uluslararası pa-
tent bulunuyor.
SEZAİ BEY DİYE BİRİ
Bir efsane de Sezai Bey
den anlatalım. 1979 yılın-
da Suudi Arabistan hükü-
meti Hac tünellerinin Hac
mevsimine yetiştirilmesi-
ni ister. Bu teknik açıdan
imkânsız bir taleptir. Mek-
ke şantiyesine karargâh
kuran Sezai Türkeş bü-
tün idarecilik yetenekle-
rini ortaya döker. Sonun-
da hacılar Kabe'yi tavaf
ettikten sonra henüz be-
tonları kurumamış tünel-
lerden Mina dağına doğru
yürümeye başlar.
Suud televiyonu ve Kral
ailesinin teşekkürleri ile
Türk firmasının ismini ve
prestijini yüceltir. Bir sü-
re sonra meydana gelen
ünlü Kabe baskınında Se-
zai Türkeş büyük bir jest
yaparak çatışmada yarala-
nanların ailelerine önemli
bir bağışta bulunur. Artık
bu isim Suudlar için milli
bir kahraman gibidir.
Sezai Türkeş bizi Ara-
bistan dönüşü Amerika'ya
giderken uğradığı Türkiye-
de Aralık ayının son gün-
lerinde 20 dakikalık bir
röportaj için kabul etti.
Bir gün sonra Exim Bank
ile Amerika'da yapacağı
kredi anlaşması için hazır-
lıklarını sürdürüyordu. Fo-
toğraf çekilmesini istemi-
yordu. Foto muhabiri Ma-
hir Çerçi'nin gizlice dek-
lanşöre basmasını belki
de olgun kişiliğinden ötü-
rü görmemezlikten geldi.
Bir şartı daha vardı. «Be-
nim ağzımdan beyanat
yazmayın, çok istiyorsa-
nız firmadan söz edin.» di-
yordu. Sonunda, Arap pi-
yasasındaki Türk müteah-
hitlik hizmetleri va genel
olarak idarecilik konula-
rında şunları söyledi :
DEVLETTE
DEVAMLILIK
OLMADI
«Şunu söyleyeyim ki, her
hükümetten yakınlık gör-
dük. Ama bürokrasi de-
vamlı ayak bağı oldu. Ay-
rıca hükümetlerin kısa sü-
reli yani, devlet tedbirleri-
nin kısa vadeli olması Türk
firmalarının başarı şansını
azalttı. En kolay döviz ül-
kemize inşaat müteahhitli-
ği ile girer. Ayrıca müc
ahhitlik hizmetleri, daha
birçok döviz kaleminin i-
halelerde kullanılmasını
sağlar. Övünerek söyle,
yeyim ki, her aldığımız i-
halenin toplam döviz mik.
tarının yüzde 35 ilâ 4O'ı
Türkiye'ye girer. Diğer
Türk firmalarında bu o-
ran düşüktür. Şirket ola-
rak çift vergilendirmeden
şikâyetçiyiz. Yani bizim
kârlarımızı hem Arap ül-
kesi vergilendirir, hem de
ülkeye getirilince, Türk
hükümeti vergilendirir.
Her şeyden önce teminat
sorununa bir çare bulun-
malıdır. Devlet bankaları
yüksek teminat veremiyor.
Ayrıca, sermayeleri dövize
çevrilince çok küçük gö-
rülüyor.»
KİŞİSEL ÇALIŞMADA
DÜNYA BİRİNCİSİYİZ
Yüzlerce şantiyeye ek
olarak, Suudi Arabistan'da
dev bir çimento fabrikası-
nın isletmesini de ihale i-
le kazanarak, hem Türk iş-
çisine iş sahası, hem de ilk
kez olarak işletmecilik ge-
liri sağlayan Sezai Türkeş,
idarecilik konusundaki gö-
rüşlerini de şöyle sıralıyor:
«Her insanın her işe ka-
biliyeti yoktur. İnsanı yete-
neğine uygun olan işte ça-
lıştırmak gerekir. Ferdi
çalışmada dünya birincisi-
yiz. Kolektif çalışmada ise
belki dünya sonuncusuyuz.
İdarecinin görevi bu ek-
sikliği gidermek koordnıas
yonu sağlamaktır. Açıkça
söyleyeyim, iyi beyin yetiş.
tiriyoruz. İyi idareci yetiş-
tiremiyoruz. Teknik refe-
ranslar ve diplomalar zan.
nedildiği kadar önemli
değildir. Örneğin Bartın
liman inşaatındaki şantiye,
mi 10 yıl süreyle bir kal-
fa yönetti. İlkokul mezu-
nuydu ve emrinde mü-
hendisler çalıştı. Ama bil-
gisiyle kendisini saydırdı.
İdareci, adam değiştirme-
men, adam kazanmalıdır.
Ailesini ve kişiliğini tanı-
dığım insanlar arasında
personel seçmeye ve seçti- rasında başta gelirken, di-
ğim insanı bir daha kolay ğer şirketlerin de yüksek
kolay değiştirmemeye ve teknoloji gerektiren üre-
bırakmamaya özen göste- tim ve inşaat alanlarına
ririm. İşçiler için dahi ay- dağıldıklarını görüyoruz.
nı prensipleri uygularım.» Enerji nakil hatları uzman-
lığından, madencilik ve
40 yılı aşkın çalışmalar
sonucu Sezai Türkeş Fey- sondaj şirketlerine kadar
16 dev firma Türkiye'de
zi Akkaya şirketi bugün
bir holding içinde çalışı,
büyük bir holding olmuş
durumda. Holdingteki 16 yor.
dev şirketin hemen hemen Bu, bir Türk şirketinin
tümü kendi , branşlarında kısacık öyküsü. Dünyanın
Türkiye liderliğini elinde dev uluslararası firmaları
tutuyor. Bunların arasında bu Türk şirketinin adını
Sedef gemi inşa atölyeleri, ihale dosyalarında gör-
özel sektör tersaneleri a.
dükleri zaman ürperiyor®
YURT DIŞINDAKİ EN BÜYÜK TÜRK
FİRMASINDAN BAZI RAKAMLAR
— Türk personel sayısı
2 bin 700 kişi.
— Makina ekipman değeri toplamı
51 milyon 494 bin dolar (Yaklaşık 4 milyar 680
milyon TL.)
— Yurda getirilen döviz
87 milyon dolar (Yaklaşık 7 milyar 830 milyon TL.)
•— Tamamlanan işler
410 milyon dolar (Yaklaşık 36 milyar 900 milyon
TL.)
— Elde mevcut işler
439 milyon dolar (Yaklaşık 39 milyar 60 milyon TL.)
— Yurt dışı ihaleler toplamı
850 milyon dolar (Yaklaşık 76 milyar TL.)

GÜNAYDIN
16 Aralık 1980 Borcu 18 Milyar Doları bulan
Brezilya IMF'den kaçıyor
Dış borçları 60 milyar dolara olacak. Ne var ki bir zamanlar leceğini, bunun da sivil yönetime
yaklaşan Brezilya'nın, bu borçla- Brezilya'ya bol keseden kredi açan dönme planlarını alt üst edeceği-
rın taksitlerini ödeme konusunda uluslararası bankalar bu ülkeye ni belirtiyor ve «Biz kendi aldığı-
ciddi güçlüklerle karşılaştığı gö- yeni krediler sağlamakta zorluk mız önlemlerle ekonomik büyüme-
rülüyor. 1980 yılında dış ödemeler çıkarıyor ve Brezilya'yı, IMF'nin yi makul ölçülerde sınırlandırarak
açığı ve dış borç ödemelerini kar- kapısını çalmaya zorluyorlar. düzlüğe çıkabiliriz» diyorlar. Ayrı-
şılamak için gereken 12 milyar do-
IMF'ye başvurmaktan kaçınan ca IMF'nin açabileceği 1-2 milyar
lan bulmakta zorluk çeken ve dö-
viz rezervlerinin 3.5 milyar dolar- Brezilyalı yetkililer ise, İMF'nin dolarlık krediyi küçümseyerek
lık bölümünü kullanmak zorunda şart koşacağı «Kemer sıkma» ön. «IMF'nin olanakları bizim ihtiyacı-
kalan Brezilya'nın, gelecek yıl 14 - lemlerinin ülke ekonomisini derin mız karşısında cüce kalır» görü-
16 milyar dolar taze para ihtiyacı bir durgunluğa (Resesyona) itebi- şünü savunuyorlar.
 SAYIN OKUYUCU,
BU SÜTUNLARDA SİZLERE HER SAYIMIZDA DERGİMİZDE YAPTIĞIMIZ HİZMETİN BİR
BAŞKA ÇEŞİDİNİ YAPMAYA ÇALIŞACAĞIZ. BELKİ BUNA DERGİ İLE YAPMAYA ÇALIŞTI-
ĞIMIZI TAMAMLAMA GÖZÜ İLE DE BAKILABİLİR.
HER SAYIMIZDA ÖNEMLİ GÖRDÜĞÜMÜZ KİTAP VE MAKALELERİ SİZLERE KISA DA
OLSA TANITMAYA GAYRET GÖSTERECEĞİZ. BİRKAÇ SATIRLIK TANITMA CÜMLELERİ İLE
MUHAKKAK HERŞEYİ SÖYLEYEMEYECEĞİZ. FAKAT KİTAP VEYA MAKALEYİ KİMLİĞİ İLE
TANIMANIZA YARDIMCI OLACAĞIMIZI SANIYORUZ. VE BUNLARIN OKUNMASINDA YA-
RAR UMUYORUZ.
BİZE BU KONUDA DA YARDİMCİ OLMANIZI DİLİYORUZ.
BU SAYININ KİTAP VE MAKALELERİ İLE KAPSAMLARI HAKKINDA KISA BİLGİLER.
• OSMANLI SONRASI TÜRKİYE VE ARAP DÜNYASI; PETER MANSFİELD, ÇEV : NURAN ÜL-
KEN, 1. CİLT, SANDER YAYİNLARİ, 1. BASKI, 1975, İSTANBUL.
KİTAP, OSMANLI DEVLETİNİN HANGİ YOLLARLA PARÇALANDIĞINI, BUGÜNKÜ DEVLET-
ÇİKLİKLERİN NASIL MEYDANA GETİRİLDİNİ EN AÇIK BİR DİLLE ANLATAN, TÜRÜNÜN EN
ÖNEMLİ ESERLERİNDENDİR. DÜNÜNÜN NASIL KURULDUĞUNU BİLMEDEN EDEMEYENLERE
MUTLAKA OKUMALARINI SALIK VERİRİZ. BUGÜNLERİNİ DAHA KOLAY ANLAYACAKLARDIR.
0 TÜRKLER; DAVİD HOTHAM, ÇEV : MEHMED ALİ KAYABAL, 1. CİLT, MİLLİYET YAYINLARI,
1. BASKI, 1973, İSTANBUL.
CUMHURİYET TÜRKİYE'SİNİ, TARİHSEL ÖZELLİKLERİ GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURARAK AN-
LATMAYA ÇALIŞIYOR GAZETECİ HOTHAM. İNGİLİZ GÖZÜ İLE BAKMASI KONUYA İLGİYİ DA-
HA DA ARTIRICI.. OKUNMASINDA YARAR VAR.
• ORTADOĞUDA DEVRİM YILLARI; MAHMUT DİKERDİM, 1. CİLT, İSTANBUL MATBAASI, 1.
BASKI, 1977, İSTANBUL.
BİR BÜYÜK ELÇİNİN, HER ŞEYİ DEĞİLSE DE BAZI GERÇEKLERİ GÖZLEMLEDİĞİNE DAİR
ANILARINDAN OLUŞUYOR. YAZARININ DİPLOMAT VE ELÇİ OLARAK BULUNDUĞU YILLARDA
ORTADOĞU ÜLKELERİNDEKİ GÖZLEMLERİ ÇOĞU KEZ DİKKAT ÇEKİCİ.. VE BİLİNMESİ GEREK-
Lİ ŞEYLER..
• YAĞMA; CHARLES L. MEE, JR., ÇEV : İHSAN GÜRKAN - OSMAN ÖNDEŞ, 1 CİLT, ALTIN
KİTAPLAR YAYINEVİ, 1. BASKI, 1975, İSTANBUL.
YAĞMA, BUGÜN İÇİNDE YAŞADIĞIMIZ DÜNYANIN POTSDAM'DA NASIL VE KİMLER TA-
RAFINDAN YAĞMALANDIĞINI ANLATIYOR. BUNLARI BİLİNCE İNSAN BU YAĞMADA KİMİN
PAYINA DÜŞTÜĞÜNÜ, DÜŞÜNMEYE GEREK KALMADAN GÖREBİLİYOR. TAVSİYE EDERİZ. SİZ
DE «YAĞMA»YI OKUYUNUZ!.

BU SAYıDA IKTIBAS YAPILAN DıŞ BASıNLA ILGILI KISA BILGILER

AL-BAYAN • - AYLıK DERGI INGILIZCE ABD
BUSINESS WEEK HAFTALıK DERGI INGILIZCE ABD
CUMHURI ISLAMI GÜNLÜK GAZETE FARSÇA IRAN ISLAM CUMH.
EL-RE'Y GÜNLÜK GAZETE ARAPÇA, ÜRDÜN
FOREıGN AFFAıRS ÜÇ AYLıK DERGI INGILIZCE ABD
ıMPACT ıNTERNATıONAL AYLıK DERGI INGILIZCE INGILTERE
JEUNE AFRIOUE HAFTALıK DERGI FRANSıZCA FRANSA
Cumhuriyet
3 Ekim 1980
Orta Doğu'da Devrim ve Karşı Devrim
• «İRAN - IRAK SAVAŞINI İRAN' SAVAŞIN ASIL NEDENİ
İN ZAYIFLIĞINDAN IRAK'IN
Bu uluslararası düzenin çorak-
YARARLANMAK İSTEMESİNE laştırdığı Ortadoğu toprağı üzerin-
BAĞLAMAK, YA DA OLAYI
de, kefen giymiş kadmlartn kanla-
SALT BİR ARAP - ACEM, Şİİ - rıyla sulanıp filizlenen İran Devri-
SÜNNİ AYIRIMINA İNDİRGE- mi de evrensel sistemin karşı - dev-
MEK, YALNIZCA BİLİME AYKI- rimci güçlerinin saldırısına uğru-
RI OLMAKLA KALMAZ, AYNI yor. İran - rak savaşını, Şattüla-
ZAMANDA TARİHİ, GERÇEK- rap üzerindeki falanca tarihlerdeki
anlaşmaların, hatta sınır anlaşmaz-
LERİ, EZENLE EZİLENİN, DEV-
lıklarının dar sınırları içine hap-
RİMLE KARŞI-DEVRİMİN KAV
setmek; İran'ın bir devrim sürecin-
GASINI GÖZARDI ETMEK AN-
de ve Amerikan ambargosu nede-
LAMINA GELİR.»
niyle zayıf düşmesinden Irak'ın ya-
rarlanmak istemesine bağlamak; ya
İran Devrimi günümüz Ortado-
da olayı salt bir Arap - Acem, Şii-
ğu'sunun en temel gerçeklerinden
Sünni ayırımına indirgemek, yalnız-
biridir. Her devrim, kaçınılmaz o-
ca bilime aylçırı olmakla kalmaz
larak, beraberinde karşı - devrimci
aynı zamanda tarihi, gerçekleri,
güçleri de harekete geçirir. Karşı -
ezenle ezilenin, devrimle karşı-dev-
devrim yalnız devrim olan ülkede
rimin kavgasını gözardı etmek an-
değil, onun dışında ve özellikle et-
lamına gelir.
rafında da oluşur. Bir başka deyiş-
le gerçek anlamda her devrim, iç İran bugün tarihte ancak düze-
içe geçmiş ulusal ve uluslararası ne başkaldırmış çok az ülkenin içi-
düzene bir başkaldırıştır ve dolayı- ne düşürüldüğü bir yalnızlık içinde
sıyla iç ve dış düzenin savunucula- savaşıyor. Bu korkunç yalnızlığı İ-
rı karşı - devrim safında yer tutar- ran yönetiminin ya da Humeyni'nin
lar. Tarihin bu şaşmaz yasasını, her kişisel hatalarına bağlamak kolay
devrim sonrasında görmek olasıdır. ama yanlış bir yoldur. Bu yalnızlık
Örneğin, Fransız Devriminin «Öz- aslında İran Devriminin kaçınıl-
gürlük, Eşitlik, Kardeşlik» ilkeleri mak yazgısı ve bir anlamda onun
yalnız Fransız feodalizmine değil, gerçek devrimci niteliklerinin bir
aynı zamanda Avrupa'nın gerici u- simgesidir. Çünkü, İran Devrimi
luslararası düzeninin de temelleri- Şahla birlikte, tüm uluslararası dü-
ne indirilmiş bir darbeydi. Bu ne- zene ve onun temel dayanaklarına
denle de, Fransız devrimini boğ- karşı zafere ulaşmış bir başkaldırış-
mak için yalnız Fransız aristokrasi- tı. Bu açıdan, karşısında bugün yal-
.si değil, Castlereagh'm İngiltere'si, nızca Saddam Hüseyin'in orduları
Meternh'in Avusturya'sıyla tüm değil, anlamlı bir sessizlik ve «yan-
gerici Avrupa devletleri biraraya sızlık» içinde tüm sistem var.
geldiler. Bu durumun nedenlerini sadece
İran'ın Filistin konusunda olduğu
Özellikle çağımızda artık hiç gibi sistemin başat ülkelerinin poli-
bir devrim oluştuğu ulusal sınırlar tikalarına karşı çıkmasında, ya da
içindeki bir süreç olarak kalma- rehineler sorununda olduğu gibi bu
makta, uluslararası düzenle de çe- ülkelerle direkt çatışmaya girme-
lişmekte, çatışmaktadır. Böyle <o- sinde aramak da eksik ve yanıltıcı
lunca da, karşı-devrim yalnızca i- olur. Hatta, Ortadoğu'da ABD adı-
çerden değil, dışardan da kaynak- na jandarmalık görevini reddetmek
lanabilmektedir. Bir başka deyişle, gibi temel bir dış politika tavrı da,
eşitsizliğe, baskıya ve sömürüye da- tek başına, durumu açıklamakta
yanan çağdaş uluslararası düzen yetersizdir.
için artık her devrim iç ya da dış İran Devrimi çağdaş uluslar-
güçlerce kaynağında boğulması ge. arası düzen için çok daha önemli
reken bir tehdit olmaktadır. konularda bir tehdit olduğu içindir
Dr. Halûk GERGER
ki bugün düzenden gelen sistema-
tik bir şiddetle karşı karşıyadır.
Çağdaş düzende muhalefete, hatta
isyana yer vardır belki ama İran'-
da olduğu gibi sistemi temelinden
sa*"smaya yönelik bir ideolojiden
kaynaklanan devrimlere hoşgörü
yoktur.
İran Devrimi, herşeyden önce,
sistemin özü olan uluslararası sö-
mürü ve baskıya karşı gelmek gi-
bi affedilmez bir suç işlemiştir. V?
üstelik bu suçu, sistemin yüzyılar-
dır yozlaştırıp saptırmaya çalıştığı
bir inanç sistemi, yani yüzmilyon-
larca ezilen insan adına işlemiştir.
Humeyni diyor ki «Bazılarının dü-
şünce alanı çok sınırlı olduğu.. İçin,
«Ayet-i Kerime'de sözü edilen ha-
ram yiyicilikten, yalnız mahallerin-
deki köşebaşmdaki bakkalın eksik
tartmasını anlarlar.. Beyt-ül Mal'm
nasıl soyulduğunu, petrolümüzün
nasıl çalıp - çirpıldiğını, yabancı
şirketlerin nasıl pahalı ve gereksiz
yabancı mallara, pazar kılındığını,
bu yol ile halkın parasının nasıl
onların ve yabancı sermayedarların
cebine aktarıldığını bir türlü kav-
rayamazlar. Petrolümüzü, çıkartıl-
dıktan sonra kaldırıp götürmekte,
az bir miktarını da kendileriyle iş-
birliği içinde olan hakim zümreye
verirler ki, o da başka yollarla yi-
ne kendi ceplerine döner... İşte bu
geniş çapta milletlerarası çapta bir
haram yiyiciliktir. Dehşet verici ve
en tehlikeli münkerlerden (günah-
lardan) biri işte budur.» Uluslar-
arası haram yiyiciler içinse bu söz-
lerden daha büyük bir günah olabi-
lir mi?
TARİHİN CILIZ SESİ
Humeyni ve İran Devrimi, Ba-
tı kültürünün evrensel geçerliliği
olduğu yönünde özellikle Ortadoğu'-
da yerleşmiş bir kanıya, çağdaş u-
luslararası düzenin temel kültürel
ve sosyo-ekonomik değerlerine indi-
rilen bir darbe olduğu için evrensel
karşı-devrimce hedef seçilmiştir.
Burada Irak ordusunun gürültüsü,
Saddam Hüseyin'in cüce varlığıyla
birlikte tarihin cılız bir sesinden
Milliyet ORSAN ÖYMEN
6.Nisan.1980

Sahi Biz Nerdeyiz?

IMF ekonominin düzlüğe çıkması için yeni ön- Kapıyı tıklatırız ;
lemler istiyor. — Bize de, bize de...
AET, üyeliğimize hayır diyor. Dokuzlar, işçile- Verilen yanıt :
rimizin serbest dolaşım ilkesini rafa kaldırtıyor. — Otur yerine, sen bizim kulübün üyesisin,
OECD, bin dereden bin su getiriyor. üstelik AET'nin de ortağısın, zenginlerin fakirlere
ABD, enflasyon nedeniyle kesenin ağzını sıkı tanıdığı bu haktan yararlanamazsın.
tutuyor. Oturuveririz...
İsviçre, pas geçiyor... Eh ne de olsa «zenginlerden» sayılıyoruz, diye
Japonya «Türkiye beni ırgalamaz arkadaş» di- avunuruz.
yor. *,
Bütün bunlar gerçek mi? AET'ye ortak üyeyiz.
Gerçek. AET, petrol bunalımından bu yana üçüncü ül-
Şimdi soruyu soralım : kelerle tercihli ticaret anlaşmaları yapar.
— Sahi biz nerdeyiz? Bu ülkelere her türlü ödünü verir.
Yani : Ama, AET sözleşmemiz, bizim üçüncü ülkelerle
— Dünyadaki yerimiz neresi? tercihli ticaret anlaşması yapmamızı yasaklar...
Zenginler kulübünde miyiz, yoksa fakirlerle mi İngiltere, pamuk ipliğimize ambargo koyar.
beraberiz? Ortak Pazar, tekstil pazarına açılmamıza taş
Uluslararası toplantılarda, örneğin Birleşmiş koyar.
Milletler oturumlarında hep zenginler kulübüy'e ***
birlikte oy kullanıyoruz. Amerika, Orta Doğu'ya müdahale planları ha-
Demirel'e sorarsanız : zırlar.
«Avrupa trenindeyiz ve bu trenden inmeye de Batı, bu planları destekler.
hiç niyetli değiliz.» Tabiî aynı trenin yolcusu olan biz de beraber.
Ama bu trenin yolcularından Dokuzlar, savun- Ayn Batı, Orta Doğu petrolünden pay koparmak
ma ve siyasal birlik alanında hamle yapmaya ka- için yarışa girer.
rar verir de, biz de bu siyasal zirveye katılmak is- Biz siyasal ve askerî kampların prangasında
tersek, kapılar suratımıza kapanıverir. Arap komşularımızı küstürdüğümüz için hava alırız.
NATO'da Avrupa ortak savunma gücü için par- Petrol gelirlerinin kredilerinden yararlanan Ba-
mak kaldırırsak : tı'dır.
«Otur yerine sen kanatsın» yanıtıyla karşılaşı- Mathöffer amca, Suudi Arabistan'dan ödünç
rız. alır.
Kıbrıs olayından sonra kanatlığımıza da aldır- Sultanahmet'te dilenip Yenicami'de sadaka ver-
mazlar. me örneği, kenarından köşesinden bize de kredi
Kırıverirler, silah ambargosuyla kolumuzu, ka- açar.
nadımızı. Şimdi sorunca haksız mıyız yani;
** — Sahi biz nerdeyiz?
Gerçekten Batı treninde miyiz?
OECD kulübünün bir üyesiyiz. Bu trenin kaçıncı mevkiindeyiz?
Her yıl kulübün kapısında mendil açarız. İkinci mi ?
OECD kulübünün zenginleri, az gelişmiş yüz Üçüncü mü ?
kadar ülkeye gümrük indirimi ve dışalım kolaylık- O bile değil...
ları sağlamayı kararlaştırır. Olsa olsa bagaj yolcusuyuz...

başka bir şey değildir. Irak ordusu-
nun nesnel işlevi ise tarihsel bir ya-
sanın günümüzde işleyişidir ve bu,
Saddam Hüseyin'e düzenin paralı
askeri olmak onurunu verebilir an-
cak.
Novack'ın yazdığı gibi «Bütün
kural ve davranışlarını, ne pahası-
na olursa olsun iktidarlarını, mülki-
yetlerini ve ayrıcalıklarını koruma
üzerine kuran karşı-devrimin güçle-
ri zamanın ahlâki anlayışını, daha
yüksek amaç ve ülküleri olan rakip-
lerine oranla, çok daha fazla belir-
liyorlar.» Bunun içindir ki, dünya-
nın kalbinin attığı petrol bölgesin-
deki bu insanlık dışı savaşa ve sal-
dırgan Irak'a karşı sistemin kılı bi-
le kıpırdamamakta, düzenin ilahla-
rı gizli sevinçlerim «yansızlık» de-
meçlerinin kaypak kılıfında sakla-
maktadırlar.
Yine de, savaş alanlarında so-
nuç ne olursa olsun İran Devrimi
insanlığın özgürlük savaşımındaki
onurlu yerini almıştır ve ezilen in-
sanlar için görkemli bir kurtuluş
anısı olarak yaşamın parçası ol-
muştur. Bu açıdan, kesin zafer vic-
danlarda çoktan kazanılmıştır bile.
 IMPACT INTERNATIONAL
13 - 26 Haziran 1980
Gazi Hüsrev Bey'in Memleketinde
Yugoslavya'nın Bosnasarayı (Sa-
rajevo) kentinde bulunan 450 yıl-
lık tarihi ve zarif Gazi Hüsrev Bey
Camiinin avlusuna girdiğimizde
müezzin'in açık ve hoş sesini duy-
duk. «Allah-ü Ekber, Allah-ü Ek-
ber». İhtiyar ve orta yaşlı erkek-
ler, bazı kadınlar ve birçok genç-
ler ayakkabılarını çıkarıp camiye
giriyorlardı. Namaz vakti gelmişti.
Ben ve eşim cemaate katıldık..
Dört milyon Avrupalı müslüma-
nın yaşadığı Yugoslavya'ya bu ilk
ziyaretimizdi. Ayağımızın tozuyla
gelmiş olmamıza rağmen kendimizi
birden Yugoslavyalı müslüman
kardeşler arasında bulduk. Bosna-
sarayının 450.000 kişilik nüfusunun
% 6O'ı müslüman. Mihmandarımız
Bosna, - Hersek - Hırvatistan ve Slo-
venya Yüksek İslam Konseyi Baş-
kanı Dr. Ahmed Smajloviç, Sultan
Mehmet Fatih'in bir rüyasını bize
övünerek anlattı. Rivayete göre Fa-
tih iki rık'at namaz kıldıktan sonra
uyuyakalmış, uyanınca nedimlerine
bir rüya gördüğünü, kendisine il-
ham geldiğini anlatmış. Sultan
Mehmet Fatih'in inancına göre bu-
lunduğu topraklarda ezan sesi kı-
yamet gününe kadar eksik olmaya-
caktı. Aynı camide 39 kişi her gün
öğle namazından sonra bir hatim
indiriyor. Bu gelenek geçen 450 yıl-
dan beri aralıksız süregeliyor.
Yüksek dağlarla çevrili güzel bir
vadide bulunan Bosnasarayı kentin-
de birçok caminin ince minareleri
yükseliyor. ELEzhar Üniversitesi-
nden mezun o)an ve ana dili gibi
Arapça konuşan İmam Merzuk bizi
karlarla kaplı dağ tepelerine gö-
türüp 1984'te kış Olimpiyatlarının
yapılacağı bölgeyi gezdirdi. Bulut-
larda kaybolan yüksek tepelerdeki
haşmetli çam ağaçları ve oranın
tertemiz havası her zaman aklımız-
da kalacak. Nisan'm 6'ncı günüydü.
Usta şoförümüz Hacı Hüseyin ken-
dinden emin yükseklerdeki viraj-
lı yolları katediyordu. Sadece bir
defasında arabamız Trebevic dağı-
nın tepesinde bir sayfiye yerinin
avlusundaki karlara saplandı. Böy-
le bir durumda Kanada'da edindi-
ğimiz tecrübeyi kullanarak arabayı
kurtardık.
Ertesi gün Gazi Hüsrev Bey adıy-
la anılan meşhur medreseyi gezdik.
Asıl binanın bir bölümü hala ayak-
ta olup şimdi de onarılıyor. Hemen
karşısında 300 müslüman çocuğun
okuduğu bir orta okul ve 80 kişinin
kayıtlı bulunduğu 4 yıllık öğrenim
süresi olan üniversite ayarındaki
İlahiyat Enstitüsü duruyor. Sadece
öğrencileri değil öğretmenleri de
genç ve yetenekli. Ayrıca Arapça
ve İngilizce derslerini veren birkaç
bayan öğretmen de var. Derslere
ara verildiği sırada öğretmenler ile
demli Türk çayı yudumlarken soh-
bet ettim. Sonra öğrencilere hitap
etmekten memnunluk duydum. Top-
lantıda öğrencilerden biri Kur'an -
dan ayetleri güzel bir şekilde oku-
du. Daha sonra okulun kütüphane-
sine gittik. Burada çok sayıda eski
ve yeni Arapça, Bosnaca, Türkçe ve
İngilizce kitaplar bulunuyor. Öğle
namazımızı yakınlardaki camide
kıldık. Çok lezzetli öğle yemeğimi-
zi mihmandarlarımızla birlikte res-
tore edilmiş tarihi bir handa bulu-
nan ilginç bir lokantada yedik.
Böyle güzel bir yemekten sonra
açık ve temiz bir havada yürümek
gerçekten hoşumuza gitti. Anlattık-
larına göre eski kubbeli bir kapalı
çarşının ortasında daracık sokak-
lardan geçiyorduk.
Gazi Hüsrev Bey kütüphanesine
doğru yürürken Haziran 1914'de
Avusturya Veliahdı Prens Ferdi-
nand'ın suikast sonucu öldürüldüğü
noktaya geldik. Bilindiği gibi bu sui-
kast Birinci Dünya Savaşının pat-
lak vermesine sebep olmuştu. Kü-
tüphane'nin kültürlü, mütevazi ve
zeki müdürü bizi hararetle karşıla-
dı. Dünyanın en eski altıncı kütüp-
hanesi olan bu zengin ve önemli ki-
taplığın yöneticisi olmaktan gurur
duyduğu her halinden belliydi. Kü-
tüphanede diğer değerli eserlerin
yanısıra bütün dünyada sadece tek
nüshası burada bulunan binden
fazla yazma eserin de varolduğuna
Ahmed Fuad Şahin
Gezi Anıları
dikkat çekmeliyiz. Bunlar arasın-
da Kur'an'dan Hadis'e, kimyadan
botaniye, hayvan biliminden mate-
matiğe ve geometriye kadar her ko-
nuda kitaplar var. Çok çalışkan ve
enerjik olan Kütüphane Müdürü-
nün genç yardımcısı bu yazma
eserleri bütür. ülke çapında tam
bir yıl dolaşarak topladı. Bazıları
değeri biçilmez bu eserlerin çoğu
hediye ve bağış şeklinde kütüpha-
neye verildi. Kütüphanede binanın
geçmişi, yapısı ve bazı kitapların-
dan bahseden renkli bir filmi gör-
dük. Gerçekten iyi bir çalışma idi.
Aynı gün öğleden sonra kızlara
mahsus bir orta okulu gezdik. O-
kulda İslami ilimler öğretiliyor. Bu
okul dört sınıflı olup sadece iki yıl
önce açıldığı için ilk iki sınıfta
toplam 80 öğrenci bulunuyor. Rei-
sül Ulema'nın kızı olan okul mü-
düresi beni ve eşimi öğretmenler
ve öğrencilere tanıştırdı. Burada da
Kur'an'ı okuyanları dinledik. Ayrı-
ca kız öğrencilerin yaptıkları eliş-
lerine de hayran kaldık.
Yugoslavya'daki müslümanlar son
derece iyi bir biçimde örgütlenmiş
bulunuyorlar. Bütün ülkede dört
bölgesel kuruluşları var. En üst
kademede Yüksek İslam Konseyi
yer alıyor. Konsey Başkanı Reisul
Ulema Şeyh Hacı Naim Hadzi Ab-
dich. Konseylerin en büyüğü ise Dr.
Ahmed Smajlovic başkanlığındaki
Bosna - Hersek - Hırvatistan - Slo-
venya Konseyi. Her şehir, kasaba
ve köye bağlı 100 meclisi var. Sa-
dece bu Konseye bağlı 1.100 imam
ve hatip çalışmaktadır. Ayrıca bazı
sürekli yayınları da var, ki bunlar
arasında aylık «Preporod» (Renö-
sens) dergisi, dört ayda bir yayın-
lanan «Glasnik (Öncü), iki ayda
bir yayınlanan «İslamska Misao»
(İslami Düşünce) ve yıllık takvim
yer alıyor. Bunun dışında İslam
Enstitüsü Okul öğrencileri aylık
«Zemzem» dergilerini çıkarıyorlar.
Bu derginin başyazarları arasında
Toronto'da imam olarak görev yap-
mış ve Kanadalı müslumanlann
 Al-Bayan
KASIM/1977

İhracatın da böylesi: «Kötü beslenme ihracatı»

Günümüzde Çokuluslu Şirketler, geçmişte
kolonyalist ve emperyalistlerin başaramadıkla-
rı ölçülerde Üçüncü Dünya ülkelerinde yaşayan
insanların yaşam biçimlerini değiştirebiliyorlar.
Bu ülkelerin insanlarının ekonomik, sosyal ve
politik yaşantılarına çokuluslu şirketlerce müda-
hale edilmesinden dolayı katlanmak zorunda kal-
dıkları acı ve sıkıntılar doruk noktasına ulaşmış
bulunuyor. Bu şirketlerin ve onların sözcüleri-
nin yaptıkları açıklamalara göre beslenme yeter-
sizlikleri ve fakirlik sorunlarının çözümü ancak
azgelişmiş toplumların çeşitli yaşam alanlarına
Batı teknolojisi uygulamakla sağlanacaktır.
Üçüncü Dünya ülkeleri lider kadrolarının Batı
teknolojisinin onu ortaya koyan ülkelerin insan-
larına özgü değer ve davranış yargılarından kay-
naklandığını gözardı etmeleri elem verici bir tu-
tumdur. Herhangi bir teknolojiyi hizmete sunma-
dan önce ülke halkının yaşam standartlarına ge-
tireceği değişikliklerin saptanması gereği göz-
den uzak tutulmamalıdır. (Batı) Teknolojisi (si),
ha!k çoğunluğunun şehirleştiği, aile yapısının de-
ğiştiği ve kadın nüfusunun büyük bir kısmının
ekonomik yaşamda gereken yerini aldığı Batı'da
değişen günlük hayatın daha uygun biçimlerde
yaşanması amacına yönelik olarak geliştirilmiş-
tir. Üçüncü dünya ülkelerinin nüfus özelliklerin-
den tamamen farklı olan bu durum, bu ülke in-
sanlarının yaşam şartlarının ideal olduğu anla-
mında değil, fakat bu yolun kendilerini (Tekno-
lojik) güçlere bağımlı kıldıkları ve böylece sorun-
larını giriftleştirdikleri şeklinde ele alınmalıdır.
Ana sütü yerine biberonla beslenme kam-
panyası. Üçüncü Dünya ülkelerine bebek mama-
sı ihraç eden Çokuluslu şirketlerin, bu ülkelerin
insanlarının acı çekmelerine ve bebeklerin ye-
tersiz besin almasına neden ve razı olabildikle-
rini gösteren çarpıcı bir örnektir.
Yurtdışında Üçüncü Dünya ülkelerine bebek
maması satan şirketlerin zinciri prestij kazan-
mış Abbot, American Home Products, Bristol -
Meyers, Cow and Gate gibi Amerikan, İngiliz,
İsviçreli ve Japon firmalarından geceleri seya-
hat ederek alacaklarını tahsil etmeye çalışan sa-
tıcılara dek uzanmaktadır.
Herşeyden önce yanıtı verilmesi gereken
soru, bebek mamasının ne olduğu ve ne olmadı-
ğıdır. Yağ, protein ve şeker kapsaması açısından
ana sütünü taklit ettiği halde mama, ana sütü-
nün verdiği hazım kolaylığını sağlamaktan ol-
dukça uzaktır. Mama bazen kullanılacağı gibi sa-
tıldığı halde, çoğunlukla fakir ülkelerde yeniden
hazırlanması için ölçülü miktarlarda saf su ge-
rektiren paketler halinde satışa sunulmaktadır.
Temiz şişe ve biberonların kullanılması belirtil-
mesine dahi gerek görülmeyen bir zorunluluktur.
Konu ile ilgili bir İngiliz araştırma grubu ya-
yınlanan bir raporunda, ana sütünü saf ve ger-
çek besin maddesi olarak nitelendirmektedir.
Bağışıklık özelliklerinin kazanılması için gerekli
yağ, protein ve antikor miktarları ancak ana sü-
tünün yapısında bulunmaktadır.
Azgelişmiş ülkelerde buzdolabı bulunma-

takdirini kazanmış olan dostlarımız
Prpf. Seid Smajkic ve Prof. İbrahim
Djananovic bulunuyorlar.
Yugoslavya'daki müslüman kar-
deşlerim.z, dinlerini canlı tutmak,
yararlı ve etkin yönetim kurmak,
îslami dersaneleri açmak, İslami
dergi ve kitapları basmak, uluslar-
arası İslami olayları izlemek, top-
lantıîara katılmak ve mahalli kay-
naklardan maddi yardım ve bağış-
lar alarak takdir edici çalışmalar
yapmak suretiyle İslam dünyası
için gıpta edilecek bir örnek mey-
dana getiriyorlar. Ancak en büyük
katkıları şüphesiz sorumluluk duy-
guları ve fedakârlıkları. Müslüman
okulların öğrencileri diğer okulla-
rın öğrencileriyle aynı çizgide bu-
lunuyorlar. Bu okullara giriş şart-
ları da pek kolay değil. Baş vuran
adayların önemli bir bölümüne gi-
riş imkânı verilmiyor. Aynı yüksek
yetenekler öğretmen ve imamlar-
da da aranıyor. Kendini Allaha a-
damış olan imamlar sanayi, tica-
ret ve devlet kesiminde yüksek ma-
aşlara temayül etmeden bu kuru-
luşlara yöneliyorlar.
Şu anda dünyanın beş kıtasında
bulunan Yugoslav müslümanları
(ki kendilerine Boşnak demeyi ter-
cih ediyorlar) nerede olursa olsun-
lar memleketleri olan Sarajevo
(Bosnasarayı) yu ve büyük kuru-
cusu Gazi Hüsrev Bey'i unutamaz-
lar. Birleşik Amerika'nın en eski
İslami derneklerden birinin Bosni-
an Müslim Denevolent Association
(Jamiatul Hayriyye) olduğunu da
unutmayalım. Bu dernek 1905'te
Chicago'da kurulmuştu.
bir mamaya bağlı olarak Lactogen olarak niteler
dinlen hastalık teşhis edilmiştir.
Şirketler anneleri bebek maması kullanma-
ya teşvik için çeşitli pazarlama yöntemleri kul-
lanmakta, ilan levhaları, radyo ve hatta televiz-
yon yolu ile reklamlarını yapmaktadırlar. Bu ma-
malar şirketlerin tanıtma kampanyalarının belir-
li bir denetimden uzak olmasının sonucunda, Ba
ti ülkelerinde izin verilemiyecek gerçek dışı özel-
likler ilavesiyle tanıtılmaktadır. Anneye yardım
götürülmesi için kurulan ekiplerde bazı hallerda
hiçbir mesleki eğitimden geçmemiş hemş:'e
taslaklarının da bulunduğu görülmüştür. Bu eği-
tilmemiş temsilciler, gerçi firmanın nişanını ta-
şısalar da hemşire üniforması giymektedirler.
Düşünen bir kafa, para ile tutulan bu hizmetçi-
lerin anneye bir sağlık hizmeti götürmekten ne
kadar uzak olacağını sezinliyebilmektedir.
Bazı Üçüncü Dünya ülkeleri şirketlerin bu
tür kapitalist uygulamalarına çeşitli sınırlandır-
malar getirme ve bebek maması ithalatını dene-
tim altına alma yolu ile gereken yanıtı vermek-
tedirler.
Ele alınan bu konu, Üçüncü Dünya ülkeleri-
nin Batı emperyalizmi ve Çokuluslu Şirketlere
olan ekonomik, sosyal ve politik bağımlılıklarını
ortadan kaldırmak için verdikleri amansız sava-
şımın sadece bir yüzüdür.

ORTADOĞU'DA
EL - RE'Y
 BusinessMfeek
10 Kasım 1980
Çin'de Dörtlü Çete Davasının Ötesinde Daha Önemli Şeyler Var!
Mao'nun dördüncü karı-
sı ve kültür devrimi esna-
sında Komünist Çin'de
tahribatlar yapan dörtlü
çete'nin lideri Jiang (Sing-
in davası Pekin'deki lider-
lik mücadelesinde yeni bir
safhaya neden olabilir.
Çin'den bildirildiğine göre
Jiang Qing savunmasında,
yaptığı hareketlerin biz-
zat Mao tarafından emre-
dildiğini ileri sürmüştür.
Leng liderliğindeki prag-
matik ve ılımlı kadro, sa-
dece eski radikal yöneti-
min kalıntılarım yoket-
mek değil, ayrıca dolaylı
olarak Mao'nun politikası-
nı mahkûm etmek için bu
davayı kullanmak istiyor.
Ancak, halen hükümette
ve partide bu tavırlara
karşı çıkan çok sayıda ra-
dikal üye vardır. Burada
çok önemli olan husus, bu
iç - çekişmelerin asker
kadroyu nasıl bir pozisyo-
na sevkedeceğidir. Asker-
ler son zamanlarda Deng-
in liderliğinden fazla hoş-
nud olmadıklarını imâ et-
mişlerdir. Ve son ulusal
halk kongresinde istifa e-
den Savunma Bakanının
yerine yapılacak tayinde-
ki gecikmenin hesabını so-
rabilirler. İşte lider kadro-
nun geniş ve zorlu eko-
nomik kararlar alacağı
bir döneme denk gelen bü-
tün bu hususlar, daha is-
tikrarsız bir ortamın oluş-
masına yol açabilir.
Jiang Qing, 19?-S-1976
yılları arasında hükümet
plânlarını yapmakla itham
edilen dört. davalıdan biri-
dir. Bununla beraber Lin
Piao kliniğine mensup altı
kişi daha yargılanmakta-
dır. (Lin Piao eski savun-
ma bakanının yerine ata-
nan, hattâ bir ara kendi-
sine Mao'nun halefi gö-
züyle bakı'an, ancak 1971
de Rusya'ya kaçmak ister-
ken uçak kazasında öldü-
ğü öne sürülen kişidir.) Bu
gizli davada büyük bir ih-
timalle savcının zaten bili-
nen ithamları teyid edile-
cektir. Ancak dava birbu-
çuk ay kadar sürebilir ve
kararlar ölüm olabilir.
Deng'cilerin mahkeme
dışı, dolaylı hedeflerin-
den biri de Mao'nun hale-
fi, Komünist Parti başka-
nı ve Başbakan Huaguo-
feng'dir. Ancak mahkeme-
de iddialarmdaki genel te-
ma, zihince ve bedence has
ta Mao'yu karısının ve
dörtlü çetenin diğer üye-
lerinin acımasızca istismar
etmeleridir.
Hua'nın sorunu, Mao'-
nun halefi olarak o gün-
lerde gözlere görünmesi-
dir. Acaba Deng'ciler bu
işi nereye vardıracaklar-
dır. Hua'nın kanatlarını
kırpmak onları tatmin ede-
cek mi (ki zaten şu anda
Hua'nın etrafı, esas gücü
ellerinde tutan Deng'in
genç taraftarları ile kuşa-
tılmış durumdadır), yoksa
onu tamamen safdışı mı
edecekler! Öte yanda Hua
75 yaşındaki Deng'in mes-
lek hayatı sona ermek üze-
reyken, 60 yaşında «genç»
bir Çin komünist lideri o-
larak uygun bir zaman
beklemeye istekli görünü-
yor.
Davanın ertelenmesi, ba-
tıl ılarca, Deng'in son haf-
talarda taktiğini değiştir-
miş olabileceği anlamına
gelmiştir. Kısa bir süre ön-
ce bu dâvanın Çin'i, Mao-
SOL W. SARDERS
dan soyutlamanın bir baş-
langıcı olması mümkün
görülüyordu. Mao'nun her
yerde asılı resimlerinin
kamuya ait yerlerden kal-
dırılması ve Mao'nun eko-
nomik ve politik düşünce-
lerine müracaatın kısılma-
sı için girişilen kampanya-
lar geçen yaz boyunca de-
vam etti. Hattâ bu kam-
panyalar, Stalin'in Ruslar
tarafından kınanmasına se-
bebiyet veren Kruçev'in
taktiklerine benzer bir şe-
kilde Mao'nun da itham
edilebileceği bir ortamı do-
ğuracak şekilde görünü-
yordu.
Şimdi olanlar, 1930'larda
büyük tertiplerin bulun-
duğu Troçki dâvasının bir
tekrarıdır. Bu dâvada ter-
tip, hasta ve yaşlı Mao'yu
kötülemektir. Jiang Qing
sanını kurtarmak gayesiy-
le Mao imajını işlemekte
ve bu gayretleriyle de,
mevcut Çin liderleri ara-
sında bir sorun yaratabi-
lecek olan Mao'nun suç-
lanmasını önlemek iste-
mektedir.
Bütün bunlar şu soruyu
gündeme getirir : Acaba
askerî liderler, tüm güçle-
rin Deng'de birleşmesine
ve böylece Deng'in 1956'-
dan sonra Mao'nun yaptı-
ğı gibi partiyi ve ülkeyi
yönetmesine müsaide ede-
cekler mi? Tayvan istihba-
ratının dediklerine bakılır-
sa, Deng'i önümüzdeki ba-
hara devletin yeni şefi ya-
pabilecek gözden geçiril-
miş bir anayasa tasarısı
var. Kültür devrimi esna-
smda ülkede birliği koru-
yan ordunun bazı çevrele-
ri, Deng'i bir tehlike ola-
rak görmektedir. Çünkü
o, eski liderleri bir kena-
ra iten ve prestijlerini
 Sol W. Sanders
10.KASIM.1980

Irak'la ittifakından Ürdün ne umuyor?

Irak'ın İran'a saldırısını tasdik etmesiyle Kral Hüseyin'in politikası yeni bir safhaya gi-
rerken, Amerika'nın Orta - doğu barış gayretleri ı i zor duruma sokuyor. Hüseyin, kasım ayında
silah tedarikini görüşmek üzere gitmeyi plânladığı Moskova ziyaretini ertelediöi halde «şümullü
bir orta - doğu barışı»nın görüşüleceği ve Rusya'nın da katılacağı bir uluslararası konferans öne-
risinden vazgeçmemiş görünüyor. Konferansta, Avrupa'nın süregelen gayretleriyle hemfikir olu-
nacak ve böylece Arap-İsrail ilişkisine kalıcı bir çözüm getirmek üzere VVashington'un İsra-
il'e baskı yapılması sağlanacaktı.
Hüseyin, dolaylı olarak washington'u aralarındaki uzun süreli ve sıkı ilişkileri koparıp da-
ha bağımsız bir çizgi izlemekle tehdit etmektedir. Amerikan yetkilileri ise, Ürdün'ün Mısır ve
İsrail arasındaki Camp David antlaşmalarına uyacağını hep ummuşlardı.
Fakat Hüseyin, Ürdün ekonomisine dolaylı veya dolaysız büyük meblağlardaki Irak katkıla-
rının neticesi olarak daha bağımsız bir pozisyona doğru kaymaktadır. % 75 Askerî yardımlar da-
hil, Ürdün bütçesinin yarısından fazlası dış ödemelerden gelir. Irak şu anda Ürdün'ün İngiltere'-
den aldığı 200 Chieftain tank, Fransa'dan aldığı 35 Mirage F-1, Amerika'dan aldığı 200 M-60
tank ve çeşitli mühimmat için 1 milyar dolardan fazla ödemede bulunmaktadır. Ayrıca Irak-Ür-
dün ortak şirketleri için 120 milyon dolar, Akabe limanının genişletilmesi için 130 milyon do-
lar ödemeyi ve Akabe'den Amman üzeri Bafdad'a ulaşacak dört şeritli karayolunu inşa et-
meyi planlamıştır. Bunlara ek olarak iki ülkenin ortak bir taşıma şirketi için de 25 milyon do-
lar ayırmıştır. Toplam olarak Irak, bu yıl 1,5 milyar dolara yakın bir parayı Ürdün için ödemeyi
garantilemiştir. Ayrıca uzun vadede Irak, Ürdün'ün en önemli problemi olan su sorununu, Fırat
nehrinden alınacak suyla Ürdün vadisini sulamak suretiyle halletmeye söz vermiştir.
Arap Birliği : Fakat Hüseyin'i savaşta Irak'ın yanında yer almaya iten faktör ekonomik ka-
zançtan daha başka şeylerdir. Ürdünlüler, süper güçler müdahale etmediği müddetçe, Humeynî-
nin Pan-İslâmcı çağrılarına karşılık olarak Arap Birliği'ni yeniden inşa etmesi açısından Körfez'-
deki çatışmanın bölgede «potansiyel olarak bir istikrar sağlayacağını» söylüyorlar. İran'ı ve
İsrail'i birlikte Arap düşmanı ilân etmekle Hüseyin, ülkedeki lâik ve (Humeynî'nin propoganda-
sı üzerine gelişen) dinci unsurlar arasındaki ayrılığı gidermeyi umuyor. Ayrıca Ürdün, bu yeni
tutumunun, aralarındaki ilişkileri zaten kötü olan ve yavaş yavaş Sovyetlere kayan Suriye'ye kar-
şı kendi durumunu kuvvetlendireceğine inanmaktadır. Irak'la yaptığı ittifak, Ürdün'ün nüfusunun
yarısından fazlasını oluşturan Filistinlilerin bağlılıkları açısından, Hüseyin'le Arafat arasındaki
ilişkiyi, Hüseyin lehine kuvvetlendirecektir.
Eğer savaş sonunda Irak başarı sağlayamazsa durum ne olacaktır. Ve eğer bir çıkmazda ka-
lırsa Hüseyin, Sovyetlerin çözüme katılımını kabul edecek mi? Amerika, Sovyetlerin «Geniş bir
orta-doğu barışı» görüşmelerine katılmasını öngördüğü halde, İsrail ve Mısır kesinlikle karşı
çıkacaklardır.

yokeden bir genç grubun prestiji olan ve ne dün ne masını sağlamıştır. Bir, Çin leriyle Deng'in zaten en-
lideridir. Ve işine, yaşlı as- de bugünle bir çelişkisi deki istikrar en azından düstriyel gelişim ve uz-
keri kadronun tasvibinin olmayan Mareşal Ye Jian- genç taraftarlarının güçle- mansal yönetim gerekçe-
ötesinde sarılmıştır. Bu ying'dir. rini birleştirene kadaç siyle bütçesi kısılmış ve
kadronun şefi, 80'in üstün- Bütün bu olup bitenler Pragmatik Deng'in sıhha- gücü azaltılmış olan or-
deki yaşıyla, Çin'de büyük iki şeyin açıklığa kavuş- tine bağlı. İki, bu gayret- duyu zaptedeceğidir.
 OKUYUCUNUN DİKKATİNE!.
Derginizi beğeneceğinizi umuyoruz. Daha da beğenilecek duruma gelmesi elbette sizin
ilgilerinize bağlıdır.
Belirtmek istiyoruz ki, Türkiye'de veya bir başka ülkede olunuz herhalde okuduğunuz bir gaze-
te veya dergi olmalı.,. İşte okuduğunuz gazete ve ya dergide sizin için önemli olan bir yorum, ha-
ber röportaj, makale veya bir başka yazıya rastladığınız ve «— Bunu başkaları da okumalı!.»
dediğiniz türden her yazı ve fotoğrafı derginize gönderiniz. Ki sizin beğeninizi kazanan ve önem-
li gördüğünüz bir yazıdan diğer okuyucularımız da yararlansın, bilgisi olsun.
Bize göndereceğiniz kupüre bir not ekleyerek lütfen

Gazete veya Derginin Tam Adı :

Gazete veya Derginin Tarihi :
Gazete veya Derginin Yayınlandığı Ülke Adı :
Gazete veya Derginin Yayınlandığı Şehir Adı :
Gazete ise Numarası, Dergi ise Sayısı :

'nı da bildiriniz. * ^
Gönderdiğiniz kupür hangi dilde olursa olsun tercüme edilir ve uygun bir zamanda yayın-
lanır. Yeter ki yayınlanmaya değer bulunsun.
Evet, siz sayın okuyucularımızdan hangi dil de olursa olsun, dergimiz İKTİBAS'ta yayınlan-
ması için kupür istiyor, bekliyoruz. Okuyucularımız arasında bilgi beraberliği oluşsun ve diya-
log kurulması kolaylaşsın. Olayların, problemlerin nedenleri hakkında ortak bilgisi olanların or-
tak çözümlerde birleşmesi kolaylaşacaktır.
Ülkemiz insanının buna büyük ihtiyacı vardır. Hep birlikte gerçekleştirmeye çalışalım.

Teşekkür ederiz. ; ^ İKTİBAS

YÜZLERCE GAZETE VE DERGİYİ
OKUYAMAZSINIZ;

ONBEŞ GÜNLÜK BİR SÜRENİZ OLSA BİLE.

OYSA SÜRELİ YAYINLARIN ÇAĞDAŞ KİTLE
İLETİŞİMİ VE BİLGİ AKTARIMINDA NE DEĞİN
ÖNEMLİ OLDUĞUNU HEPİMİZ BİLİYORUZ.
ŞİMDİ «İKTİBAS» BÖYLESİNE ÖNEMLİ BİR
GÖREVİ YÜKLENİYOR.
'İKTİBAS, SÜRELİ YAYINLAR
TARAMA DERGİSİ1 YERLİ, YABANCI
YÜZLERCE GAZETE VE DERGİYİ HER ONBEŞ
GÜNDE BİR
AYAĞINIZA GETİRİYOR.

ABONE OLMAKTA GECİKMEYİNİZ.

1 YIL ABONE - 24 SAYI - 750,— TL.

6 AY ABONE - 12 SAYI - 400,— TL.

POSTA ÇEKİ NO :
12 4 4 2 7

HABERLEŞME
P.K. 1071
YENİŞEHİR • ANKARA