ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

Συντάκτης: Ομάδα Καθηγητών

Μάθημα: Συνταγματική Οργάνωση του Κράτους 
Η  δεύτερη  αναθεώρηση  του  ελληνικού  Συντάγματος  του  1975  ολοκληρώθηκε  το  2001.  Η  ανα‐
θεώρηση αυτή υπήρξε εξαιρετικά εκτεταμένη.  
Αρκεί  να  σκεφτεί  κανείς  ότι  τροποποιήθηκαν,  ανακαινίστηκαν  ή  εμπλουτίστηκαν  εβδομήντα 
εννιά (79) συνολικά άρθρα του Συντάγματος, δηλαδή περίπου τα δυο τρίτα του συνολικού αριθμού 
των άρθρων.  
Παρά  την  έκτασή  της  η  αναθεώρηση  αυτή  συνάντησε  ευρύτατη  συναίνεση  των  πολιτικών  δυ‐
νάμεων, οι οποίες την έκαναν αποδεκτή με τεράστια πλειοψηφία.  
Μια από τις βασικότερες αιτίες για την επίτευξη της συναίνεσης αυτής ήταν ότι η αναθεώρηση 
υπήρξε επιβεβαιωτική.  
Χωρίς, δηλαδή, να προκαλέσει ρήξεις πολιτικές ή να εισφέρει καινοτομίες επιβεβαίωσε γνωστές 
θέσεις της νομολογίας των δικαστηρίων και της συνταγματικής θεωρίας καθώς και ερμηνείες που 
είχαν ήδη υποστηριχτεί από την πρακτική των οργάνων του κράτους. 
Η  αναθεώρηση  του  δεύτερου  μέρους  του  ελληνικού  Συντάγματος  του  1975  το  οποίο  αφορά  τα 
ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα χαρακτηρίστηκε από μια συγκεκριμένη τάση.  
 
Η τεχνολογία 
Από την καθιέρωση δικαιωμάτων που ενισχύουν την προστασία του ατόμου απέναντι στη χρή‐
ση  μέσων  της  τεχνολογίας,  δικαιωμάτων  που  διευκολύνουν  τη  συμμετοχή  του  στη  χρήση  μέσων 

1
 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

της  τεχνολογίας  και  δικαιωμάτων  που  ενισχύουν  την  προστασία  του  απέναντι  ιδίως  σε  ιδιωτικές 
εξουσίας όπως π.χ. τα ΜΜΕ.  
Με το νέο άρθρο 5Α Σ καθιερώθηκαν δύο νέα δικαιώματα.  
Το δικαίωμα στην πληροφόρηση και το δικαίωμα συμμετοχής στην κοινωνία της πληροφορίας. 
Και τα δύο έχουν θετικό συμμετοχικό χαρακτήρα.  
Το πρώτο από αυτά, το δικαίωμα πληροφόρησης, δεν μπορεί να θεωρηθεί νέο, αφού προστατεύ‐
εται τόσο από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), αλλά μέχρι τώρα 
επίσης συναγόταν από την ελληνική νομολογία από την ελευθερία της έκφρασης.  
Πρόκειται για το δικαίωμα εκείνο του ατόμου σε μια δημοκρατική κοινωνία να μπορεί να απο‐
λαμβάνει ελεύθερα τη διάδοση των προϊόντων της ελεύθερης διάδοσης των στοχασμών των άλλων 
και των πληροφοριών από οποιαδήποτε πηγή κι αν προέρχονται.  
Η απώτερη θεμελίωσή του εντοπίζεται τόσο  στην ελευθερία της έκφρασης όσο και στην  αρχή 
της διαφάνειας που αποτελούν εξίσου πυλώνες της δημοκρατίας. Αντίθετα, το δικαίωμα συμμετο‐
χής στην κοινωνία της πληροφορίας έχει μια άλλη διάσταση.  
Διασφαλίζει τη συμμετοχή του ατόμου στη σύγχρονη κοινωνία της γνώσης και έχει ως στόχο τη 
διευκόλυνση της πρόσβασής του σε ηλεκτρονικές κυρίως πληροφορίες και στη χρήση του Διαδικτύ‐
ου. 
Η κατοχύρωση των δικαιωμάτων αυτών αναδεικνύει τη σημασία που έχει προσλάβει στη σύγ‐
χρονη εποχή η συμμετοχή στη γνώση και την πληροφορία για την υλοποίηση της αρχής της ισότη‐
τας ως αρχή του μη αποκλεισμού από τις εστίες γνώσης και πληροφορίας.  
 
Προστασία των προσωπικών δεδομένων 
Με το  άρθρο  9Α Σ καθιερώθηκε το δικαίωμα προστασίας των προσωπικών δεδομένων. Και το 
δικαίωμα αυτό συναγόταν ήδη από τη σχετική νομοθεσία που αφορούσε την προστασία των προ‐
σωπικών  δεδομένων  και  την  ίδρυση  ειδικής  ανεξάρτητης  αρχής  για  την  προστασία  τους.  Ωστόσο, 
τώρα  καθιερώνεται  και  ως  συνταγματικό  δικαίωμα,  ενώ  συνταγματικά  καθιερώνεται  και  η  ίδια  η 
ανεξάρτητη αρχή, η οποία επιτάσσεται από το Σύνταγμα να διευκολύνει την προστασία του. Το δι‐
καίωμα αυτό έχει καθαρά αμυντικό χαρακτήρα και προστατεύει το άτομο απέναντι στην κρατική 
αλλά και την ιδιωτική εξουσία από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση ιδίως με ηλεκτρονικά μέσα 
των προσωπικών του δεδομένων. Ως προσωπικά του δεδομένα θεωρούνται στοιχεία τα οποία ανή‐
κουν τόσο στην προσωπικότητά του όσο και στον ιδιωτικό του βίο, δηλαδή τόσο στο δημόσιο όσο και 
στο ιδιωτικό του πορτραίτο. Έτσι περιλαμβάνονται πληροφορίες που αφορούν το όνομα, την εικό‐
να,  το  ιατρικό  του  απόρρητο,  πολιτικές,  θρησκευτικές  πεποιθήσεις  ή  σεξουαλικές  προτιμήσεις.  Η 
επιβεβαιωτική  συνταγματική  κατοχύρωση  του  δικαιώματος  στην  προστασία  των  προσωπικών  δε‐
δομένων έχει ως αποτέλεσμα ότι ο κοινός νομοθέτης δεν μπορεί να απομειώσει τη νομοθετική τους 
προστασία, ούτε όμως και να παρακάμψει την ήδη σε λειτουργία ανεξάρτητη αρχή που έχει ταχθεί 
στην προστασία τους. 

2
 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

Με το άρθρο 14 παρ. 5 Σ καθιερώθηκε το δικαίωμα απάντησης του ατόμου απέναντι σε ανακρι‐
βές δημοσίευμα ή τηλεοπτική εκπομπή όπου ενδεχομένως δημοσιοποιούνται προσωπικές του πλη‐
ροφορίες. Το δικαίωμα απάντησης έχει θετικό χαρακτήρα, δίνει δηλαδή στο άτομο το δικαίωμα να 
διεκδικήσει  την  αποκατάσταση  της  εικόνας  ή  της  φήμης  του,  αν  αισθάνεται  ότι  αυτά  έχουν  προ‐
σβληθεί από ανακριβές δημοσίευμα ή τηλεοπτική εκπομπή. Αντιστοίχως, το έντυπο ή ο τηλεοπτι‐
κός σταθμός έχουν την υποχρέωση να δημοσιοποιήσουν την απάντησή του και να επανορθώσουν. 
Πρόκειται  για δικαίωμα το  οποίο προστατεύει περαιτέρω την προσωπική και ιδιωτική σφαίρα του 
ατόμου  απέναντι  στο  εξουσιαστικό  φαινόμενο  των  ΜΜΕ  και  ιδίως  απέναντι  στη  σύγχρονη  τάση 
«κουτσομπολίστικης» διάδοσης προσωπικών πληροφοριών διάσημων αλλά και κοινών ανθρώπων. 
Η  προστασία  του  ατόμου  έναντι  των  ιδιωτών  γενικά  και  ειδικότερα  φυσικά  έναντι  των  ιδιωτικών 
εξουσιών ενισχύθηκε και με γενικό τρόπο από το άρθρο 25 Σ, το οποίο καθιερώνει την ενέργεια των 
συνταγματικών  δικαιωμάτων  έναντι  όλων.  Όχι  μόνον,  δηλαδή,  έναντι  του  κράτους  αλλά  και  των 
ιδιωτών. 
 
Το απόρρητο της επικοινωνίας 
Στην  προστασία  ειδικότερα  της  ιδιωτικής  σφαίρας  του  ατόμου  αποσκοπεί  η  απόλυτη  απαγό‐
ρευση στο άρθρο 19 Σ επίκλησης σε πολιτικά ή ποινικά δικαστήρια αποδεικτικών μέσων τα οποία 
έχουν  αποκτηθεί  με  τρόπο  και  μέσο  που  προσβάλλει  την  ιδιωτική  ζωή  ή  τα  προσωπικά  δεδομένα 
του ατόμου. Η απαγόρευση είναι απόλυτη και αφορά φωνοληψίες, ηχογραφήσεις και βιντεοσκοπή‐
σεις οι οποίες έχουν υποκλαπεί παρά τη συναίνεση των ατόμων. Ειδικότερα, το απόρρητο της επι‐
κοινωνίας  μεταξύ  των  ατόμων  διασφαλίζεται  στο  άρθρο  αυτό  με  τη  σύσταση  αρχής  προστασίας 
του  απορρήτου  των  τηλεπικοινωνιών.  Η  γενική  αυτή  απαγόρευση,  μολονότι  επεκτείνει  την  προ‐
στασία της ιδιωτικής σφαίρας των ατόμων και δεν εμφανίζει προβλήματα στην πολιτική δίκη, π.χ. 
στις  δίκες  διαζυγίων  (όπου  έως  τώρα  εφαρμόζονταν  από  την  νομολογία),  εμφανίζεται  ιδιαίτερα 
προβληματική για την ποινική δίκη. Στην ποινική δίκη, το καθήκον της αλήθειας αλλά και το τεκ‐
μήριο αθωότητας θα πρέπει να δεχτούμε ότι σε οριακές περιπτώσεις είναι δυνατόν να οδηγήσουν 
στην κάμψη αυτού του κανόνα. 
Ένα  μέρος  της  ελληνικής  συνταγματικής  θεωρίας  έχει  επικρίνει  την  ειδικότερη  κατοχύρωση 
των δικαιωμάτων αυτών. Το βασικότερο επιχείρημα είναι ότι πράγματι η ειδική κατοχύρωσή τους 
δεν ευνοεί μόνο την προστασία τους αλλά συχνά και τους περιορισμούς τους. Αυτό είναι εμφανές 
ιδίως στην κατοχύρωση του δικαιώματος πληροφόρησης, στο οποίο καταρχάς αναφερθήκαμε. Έως 
την κατοχύρωσή του, το δικαίωμα πληροφόρησης συναγόταν από την ελευθερία της έκφρασης, η 
οποία στο ελληνικό Σύνταγμα περιορίζεται μόνο από την τήρηση των γενικών νόμων του κράτους. 
Από την συνταγματική του καθιέρωση και μετά, είναι δυνατόν πλέον να περιοριστεί με νόμο, εφό‐
σον  κατά  τη  διατύπωση  του  συνταγματικού  κειμένου  είναι  αυτό  αναγκαίο  για  λόγους  εθνικής  α‐
σφάλειας, καταπολέμησης του εγκλήματος ή προστασίας δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων.  
Το δεύτερο κριτικό επιχείρημα που έχει διατυπωθεί είναι ότι η υπερβολική εξειδίκευση του συ‐
νταγματικού κειμένου έρχεται σε αντίθεση με ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά του, που εί‐

3
 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ναι η ελλειπτικότητά του. Η υπερφόρτωση του συνταγματικού κειμένου είναι σε θέση να απομειώ‐
σει την κανονιστικότητά του, δηλαδή τη δυνατότητα του Συντάγματος όχι μόνο να επιτάσσει, αλλά 
και να υλοποιεί τις επιταγές του. Το επιχείρημα αυτό ενισχύεται φυσικά από το γεγονός ότι τα δι‐
καιώματα  στα  οποία  αναφερθήκαμε  ήδη  αναγνωρίζονταν  νομολογιακά  ή  προστατεύονταν  νομο‐
θετικά, συνάγονταν ή θα μπορούσαν να συναχτούν από τα δικαιώματα στην  προσωπικότητα και 
την ιδιωτική ζωή. 
Παρά τους προβληματισμούς που διατυπώθηκαν εδώ είναι βέβαιο ότι στο ελληνικό Σύνταγμα 
αποτυπώνεται μια νέα τάση που  αφορά τα συνταγματικά δικαιώματα  σε επίπεδο  διεθνές.  Την α‐
νάγκη προστασίας της προσωπικής και ιδιωτικής σφαίρας από τη χρήση της τεχνολογίας και από 
τις σύγχρονες μορφές ιδιωτικής εξουσίας, όπως τα ΜΜΕ και το Διαδίκτυο.