Tiết 4: ĐIỀU HÒA HOẠT ĐỘNG CỦA GEN

I. Khái niệm và các cấp độ điều hòa hoạt động của gen.
1. Khái niệm về điều hòa hoạt động của gen:
- Là điều hòa lượng sản phẩm của gen được tạo ra.
- Phụ thuộc vào từng giai đoạn phát triển của cơ thể hay thích ứng điều kiện môi trường.
- Tế bào chỉ tổng hợp prôtêin cần thiết vào lúc thích hợp.
2. Các cấp độ điều hòa hoạt động của gen:
- Tế bào nhân sơ: Chủ yếu ở cấp độ phiên mã.
- Tế bào nhân thực: Ở tất cả các cấp độ: phiên mã, dịch mã, sau phiên mã.
II. Điều hòa hoạt động của gen ở sinh vật nhân sơ
1. Mô hình điều hòa Operon (ở vi khuẩn)

- Một Operon gồm 3 vùng:

* Z,Y,A: Cụm các gen cấu trúc kiểm soát tổng hợp pôlipeptit.
* O: Vùng chỉ huy chi phối hoạt động của gen cấu trúc.
* P: Vùng khởi động gen, nơi ARN- polimeraza bám vào khởi đầu phiên mã.
- Gen điều hòa R luôn đứng trước opêrôn để điều khiển hoạt động của gen cấu trúc kiểm soát
qúa trình tổng hợp prôtêin ức chế.
2. Sự điều hòa hoạt động các gen của ôpêrôn Lac:

- Khi có Lactozơ: prôtêin ức chế bị bất hoạt không gắn được với vùng chỉ huy, các gen cấu
trúc hoạt động, xảy ra quá trình phiên mã và dịch mã.
- Khi không có Lactozơ: Prôtêin ức chế hoạt động liên kết với vùng chỉ huy, các gen cấu trúc
không hoạt động, không xảy ra phiên mã và dịch mã.