Το αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Κύπρου

Πηγή 1.

Οι αξιώσεις του Πατριαρχείου Αντιοχείας και η επιχειρηματολογία του Μετά το 367 οι

αυτόνομες Εκκλησίες καταβροχθίζονταν η μια μετά την άλλη και υπάγονταν στα υπό
διαμόρφωση Πατριαρχεία. […] Επειδή λοιπόν η Κύπρος υπαγόταν πολιτικά στον
Comes Orientis, η Εκκλησία της Αντιόχειας, που έμελλε να εξελιχθεί στο πανίσχυρο
Πατριαρχείο Αντιοχείας, αξίωνε την υπαγωγή της Εκκλησίας της Κύπρου στην
εκκλησιαστική διοίκηση της Αντιόχειας. Η άρνηση της κυπριακής Εκκλησίας να δεχτεί
τη χειροτονία των επισκόπων της από την Εκκλησία της Αντιόχειας καταγράφηκε
καταρχάς σε μια επιστολή του Πατριάρχη Αντιοχείας Αλεξάνδρου Α΄ προς τον Πάπα
της Ρώμης Ιννοκέντιο Α΄, όπου ο Αλέξανδρος καταγγέλλει πως αυθαίρετα και παρά
τις αποφάσεις των Συνόδων εκλέγουν τους επισκόπους τους.

Δημοσθένους Α., Η Βυζαντινή Κύπρος (965-1191), Υλικός και πνευματικός πολιτισμός,

Εκδόσεις Ηρόδοτος, Αθήνα 2002, 23-24.

Ερώτηση 1.
Ποιές αξιώσεις προέβαλε το Πατριαρχείο της Αντιόχειας για να υποτάξει την
Εκκλησία της Κύπρου; Σε ποιες ενέργειες προέβησαν οι Κύπριοι Αρχιερείς και ποιο
ήταν το τελικό αποτέλεσμα των προσπαθειών αυτών;
Πηγή 2.

Το λείψανο του Αποστόλου Βαρνάβα βρέθηκε στην Κύπρο κάτω από μια χαρουπιά,
έχοντας πάνω στο στήθος του το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, γραμμένο από τον ίδιο
το Βαρνάβα. Με αυτό το επιχείρημα οι Κύπριοι κατάφεραν να γίνει η μητρόπολή τους
αυτοκέφαλη και να μην τελεί υπό τον έλεγχο [του Πατριαρχείου] της Αντιόχειας. Το
ευαγγέλιο αυτό ο [αυτοκράτορας] Ζήνων το τοποθέτησε στο παλάτιο, στο ναό του
Αγίου Στεφάνου.

Θεόδωρος Αναγνώστης, Εκκλησιαστική Ιστορία, PG 86, 184.

Ερώτηση 1.
Με ποιο τρόπο κατάφερε ο Αρχιεπίσκοπος Ανθέμιος να κερδίσει το αυτοκέφαλο της
και ποια ήταν η σημασία του για την Εκκλησία της Κύπρου;
Ερώτηση 1.
Τι μαρτυρούν οι θησαυροί της Λάμπουσας - Λαπήθου για την κοινωνία και την
οικονομία κατά τον 4ο με 7ο αιώνα στην Κύπρο;
Οι Αραβικές επιδρομές στη Κύπρο

Πηγή 1.

Οι λόγοι της εύκολης κατάκτησης της Κύπρου από τους Άραβες, όπως εξηγούνται
από ένα σύγχρονο ιστορικό Οι λόγοι της εύκολης, αν και προσωρινής, κατάκτησης
της Κύπρου από τους Άραβες ερμηνεύονται από τον συγγραφέα αναλυτικά. Πρώτα
απ’ όλα ο «αιφνιδιασμός». Ουδείς ανέμενε από τους Άραβες ότι θα άρχιζαν τόσο
νωρίς θαλάσσιες επιδρομές. Για το λόγο αυτό δεν διέθετε το Βυζάντιον σταθμευμένο
επαρχιακό στόλο που θα χρησιμοποιείτο ως «δύναμη αποτροπής» και θα
εξουδετέρωνε ναυτικές κινήσεις. Σημαντικός λόγος για την εύκολη νίκη των Αράβων
στη ξηρά αποτέλεσε και η ελλιπής οχύρωση των παραλιακών πόλεων της Κύπρου.
Ο συγγραφέας, βασισμένος και στη μαρτυρία της αρχαιολόγου Claire Balandier,
τονίζει ότι αντίθετα με τα τείχη της βόρειας Αφρικής που αναχαίτισαν την αραβική
προέλαση για μισό αιώνα, τα κυπριακά τείχη ήταν ευάλωτα.

Christides Vassilios, The Image of Cyprus in the Arabic Sources, Πολιτιστικό Ίδρυμα
Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ - Γραφείον Κυπριακής Ιστορίας, Λευκωσία 2006, 192.

Ερώτηση 1.
Σε κείμενο 200-220 λέξεων να εξηγήσετε τους λόγους των αραβικών επιδρομών στη
Κύπρο και να σχολιάσετε δύο(2) οικονομικές και πολιτιστικές συνέπειες των
αραβικών επιδρομών.
Καθεστώς συγκυριαρχίας Βυζαντινών και Αράβων - Η Κύπρος μεταξύ
Βυζαντινών και Αράβων

Πηγή 1.

Βυζαντινοί και Άραβες μοιράζονται τους φόρους της Κύπρου (686) Αυτό το έτος (686
μ.Χ.) ο Αβιμέλεχ* αποστέλλει [πρέσβεις] στον Ιουστινιανό για να ανανεώσουν την
ειρήνη, και συμφωνήθηκε η ειρήνη με τους ακόλουθους όρους: ο βασιλιάς
[Ιουστινιανός] θα απέσυρε το τάγμα των Μαρδαϊτών** από το Λίβανο και θα
παρεμπόδιζε τις επιδρομές τους και ο Αβιμέλεχ θα έδινε στους Ρωμαίους χίλια
νομίσματα, ένα άλογο και ένα δούλο για κάθε μέρα. Και θα μοιράζονταν από κοινού
και εξίσου τους φόρους της Κύπρου, της Αρμενίας και της Ιβηρίας. Και έστειλε ο
αυτοκράτορας τον μαγιστριανό Παύλο στον Αβιμέλεχ για να επικυρώσουν τα όσα
συμφωνήθηκαν, και υπογράφηκε με μάρτυρες η συνθήκη.
Θεοφάνης, Χρονογραφία, 363.6-14.

Πηγή 2.

[…] για τους Βυζαντινούς ήταν μια απλή συμφωνία που υπαγορεύθηκε από την
αδήριτη ανάγκη συμβιβασμού σε μια περιοχή μακριά από τα βυζαντινά λιμάνια και
σε απόσταση αναπνοής από τα αραβικά εδάφη. Ενώ ένα από τα πρωταρχικά
στοιχεία (το μοίρασμα των φορολογικών εσόδων μιας περιοχής ανάμεσα στους
Βυζαντινούς και τους Άραβες δεν ήταν μοναδική περίπτωση), η συμφωνία
ουδετερότητας του νησιού αποτελούσε μοναδικό νομικό φαινόμενο που δεν
καλύπτεται από τη βυζαντινή νομοθεσία. Αντίθετα το αραβικό δίκαιο, παρόλο που το
688 δεν είχε ακόμη αποκρυσταλλωθεί στην τελική του μορφή, αναφέρεται διεξοδικά
στην κατάσταση αυτή.
Christides Vassilios, The Image of Cyprus in the Arabic Sources- Γραφείον Κυπριακής
Ιστορίας, Λευκωσία 2006, 192-193.

Ερώτηση 1.
Να δώσετε κατατοπιστικό σημείωμα για τον όρο:
“Καθεστώς ουδετερότητας - συγκυριαρχίας”:

Μετοικεσία Κυπρίων - Ιουστινιανός Β’

Πηγή 1.

Αυτό το έτος (Α.Μ. 6177=691 μ.Χ.) ο Ιουστινιανός από ανοησία έλυσε την ειρήνη,
την οποία είχε συνομολογήσει με τον (Χαλίφη) Abd al Malik˙ γιατί και το νησί των
Κυπρίων παράλογα αποφάσισε να μετοικήσει και δεν αποδέχτηκε τα νομίσματα
(που του έστειλε ως φόρο) ο Abd al Malik, επειδή κόπηκαν για πρώτη φορά (από
τους Άραβες) και ποτέ αυτό δεν είχε ξανασυμβεί. Πλήθος δε Κυπρίων πνίγηκε στη
θάλασσα κατά το ταξίδι και χάθηκε από τις ασθένειες [….]

Θεοφάνης, Χρονογραφία, 365.8-13

Ερώτηση
Ήταν όντως μια ανόητη πράξη η απόφαση του Ιουστινιανού Β΄ να μετοικήσουν οι
Κύπριοι ή εξυπηρετούσε κάποιο γεωστρατηγικό στόχο;
Πηγή 2.
«Απέβλεπε άραγε (ο Ιουστινιανός Β΄) στην αποστέρηση της Δαμασκού
(πρωτεύουσας των Αράβων) από τον μισό φόρο της Κύπρου, τον οποίο από το 689
δικαιωματικά ενέμετο, και ο οποίος, βέβαια, όσο λιγότερος ήταν ο πληθυσμός, τόσο
χαμηλότερος και ο ίδιος γινόταν; Πολύ πιθανό, σε συνδυασμό μάλιστα με τις
αμυντικές ανάγκες του».
Βενέδικτος Εγγλεζάκης, Είκοσι μελέται δια την Εκκλησίαν Κύπρου,
Ίδρυμα Λεβέντη – ΜΙΕΤ, Αθήνα 1996, 123.

Ερώτηση 1.
Σύμφωνα με την πιο κάτω πηγή, σε τι άλλο μπορεί να αποσκοπούσε η πολιτική του
Ιουστινιανού;
Πηγή 3.
«[...] η έχθρα προς τη δυναστεία του Ηρακλείου απέδωσε τον εκπατρισμό των
Κυπρίων σε παράνοια του τελευταίου των Ηρακλειδών (του Ιουστινιανού Β΄) [...] Τα
περί φρενοβλαβείας του Ιουστινιανού Β΄ ανάγονται στην εχθρική πηγή της εποχής
των Ισαύρων*, που είχαν κάθε συμφέρον να μελανώσουν** τη δυναστεία που
διαδέχτηκαν. Από την πηγή εκείνην άντλησε η Χρονογραφία του Θεοφάνους [...]»

* Ο Ιουστινιανός Β΄ ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας της δυναστείας του Ηρακλείου.

Οι Ίσαυροι ήταν η επόμενη δυναστεία μετά από αυτήν του Ηρακλείου.

** μελανώνω: διαβάλλω, δυσφημώ

Βενέδικτος Εγγλεζάκης, Είκοσι μελέται δια την Εκκλησίαν Κύπρου,

Ίδρυμα Λεβέντη – ΜΙΕΤ, Αθήνα 1996, 108-109.

Ερώτηση 1.
Αφού μελετήσετε την παραπάνω άποψη του ιστορικού Βενέδικτου Εγγλεζάκη και
αφού λάβετε υπόψη ότι η απόφαση του Ιουστινιανού Β΄εξυπηρετούσε
γεωστρατηγικούς στόχους, να κρίνετε την εχθρική στάση του χρονογράφου Θεοφάνη
απέναντι στον αυτοκράτορα.
Πηγή 4.
«Οι λόγοι μπορούν να είναι πολλαπλοί. Οι Σλάβοι, με τους οποίους εποίκισε ο
πατέρας του (Κωνσταντίνος Δ΄) την Θράκη και ο ίδιος την Βιθυνία, δεν ήταν
θαλασσινοί, και έτσι αποκλείονταν ως προς την Νέα Ιουστινιανούπολη και τους
σκοπούς ίδρυσής της. Ο Αυτοκράτορας εχρειάζετο έμπειρους ναυτικούς, και δη
ναυπηγούς. Θα μπορούσε να τους προμηθευθεί από πολλά μέρη, επέλεξε όμως την
Κύπρο. Η πείρα των Κυπρίων στη ναυπηγία ήταν αδιαμφισβήτητη. Λίγο πριν, τα
ναυπηγεία της Κωνσταντίας ήταν τα μεγαλύτερα στην Ανατολή [...]».
Βενέδικτος Εγγλεζάκης, Είκοσι μελέται δια την Εκκλησίαν Κύπρου,
Ίδρυμα Λεβέντη – ΜΙΕΤ, Αθήνα 1996, 120.

Ερώτηση 1.
Για ποιους λόγους σύμφωνα με την παραπάνω πηγή, ο Ιουστινιανός επέλεξε τους
Κύπριους κατοίκους της Κωνσταντίας για να τους μεταφέρει στη Νέα
Ιουστινιανούπολη;

Ερώτηση 2.
Η μεταφορά του Αρχιεπισκόπου και του αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Κύπρου
στην Αρτάκη σε τι εξυπηρετούσε; Ποιον τίτλο φέρει σήμερα ο Αρχιεπίσκοπος
Κύπρου και γιατί;
Επαναπατρισμός Κυπρίων

Πηγή 1.
«Για τον επαναπατρισμό των Κυπρίων έχει ως εξής η ιστορία:
Μετά από επτά έτη με τη θέληση του Θεού κινήθηκε ο αυτοκράτορας (Ιουστινιανός
Β΄) πάλι να κατοικήσει την Κύπρο, και απέστειλε στον Χαλίφη της Βαγδάτης τρεις
επιφανείς Κυπρίους, τους Φαγγουμείς, μαζί με έναν αυτοκρατορικό απεσταλμένο,
και έγραψε στον Χαλίφη, για να αφήσει τον πληθυσμό της Κύπρου ο οποίος
βρισκόταν στη Συρία, να επιστρέψει στον τόπο του. Και αφού συμφώνησε ο Χαλίφης
με την γραπτή πρόταση του αυτοκράτορα, απέστειλε σε όλα τα μέρη της Συρίας
επιφανείς Άραβες, συγκέντρωσε όλους τους Κυπρίους και τους μετέφερε πίσω στον
τόπο τους. Απέστειλε δε και ο αυτοκράτορας αυτοκρατορικό αντιπρόσωπο, και
πέρασε από όλα τα μέρη της Ρωμανίας, στα οποία κατοικούσαν Κύπριοι, δηλαδή
στην Κύζικο και στα θέματα Κιβυρραιωτών και Θρακησίων, και κατοικήθηκε το νησί».

Β. Νεράτζη – Βαρμάζη, Σύνταγμα Βυζαντινών Πηγών Κυπριακής Ιστορίας, 4ος – 15ος αιώνας,
Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών, Λευκωσία 1996, 36.

Ερώτηση 1.
Ποιος αποφάσισε τον επαναπατρισμό των Κυπρίων;