АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ

ТЕҢГЕ -
ҚАЗАҚСТААНДЫҚ
МЕМЛЕКЕТТІЛІК ПЕН
ТӘУЕЛСІЗДІК
НЫШАНЫ
Группа : ИСк 21-6
Жасаған: Сарсенғали Рустем
Тексерген : Кабдушев Болат
 Кеңес Одағы құлаған жылы бұрынғы одақ­­тас елдер жаппай өз
валютасын шыға­ра бастады. Ресейдің өзі жаңа рубліне кө­­шіп
кетті. Бума-бума құнсыз қызыл ақ­­ша­қазақтың қолында қалып
қойды. Бұл­ақ­­ша жас мемлекеттің экономикасына ке­­рі әсерін
тигізді. Араға бірер жыл салып­төл валютамыз да шықты. Яғни,
1993­жыл­дың 15 қарашасында теңге дүние­ге келді. Теңгенің
тарихы ҚР Президентінің 1993 жылдың 12 қарашасында қол
қойған «Қазақстан Респуб­ликасы­ның ұлттық ва­­лю­­та­сын енгізу
туралы» Заңынан бастау алады. Арада үш күн­өткенде, ел
аумағындағы жаңа сауда-сат­тық жасау құралы ретінде төл
ақша­мыз қол­да­ныс­қа кіргізілді. Ескі үлгідегі ақ­­ша­лар­ды
Қазақстанның жаңа теңгесіне айыр­бастау 20 қараша күні кешкі
сағат 8-де аяқталды
Айналымнан жалпы сомасы 950 миллиард рубль
алынып тасталды. Ұлттық валюта ұлттық
экономикамыздың іргетасын қалауға ықпал етті.
Халықаралық мамандар­пікірінше, теңге ТМД
аумағындағы тұрақты валюталар қатарында.
Негізі ұлттық валютаның дайындалуы аса құпия
түрде болған. Алғашқыда 70 жылдан астам
пайдаланып келген кеңестік ақша – рубльді
қолдана бермек болғанбыз. Бірақ Ресей 15
одақтас республикалардың әрқайсысының өз
ақшасы болсын деген­талап қойды. Осы себепті 4
қазақ суретшісіне сырт көзден жасырын және өте
құпия жағдайда төл теңгені дайындау міндеті
жүктелді. Айта кетейік, теңгенің түр-тұрпатын
жаса­ған алғашқы суретші-дизайнерлердің бі­­рі —
Хайролла Ғабжәлелов. Алғашқы тең­ге­­нi
«Harrison&sons» компаниясы Англияда басып
шығарды. Қазақтардың төл теңге­ні қағазға ба­сып
беру тура­лы тапсырысы­компа­нияның әлем­дік­-
дең­гейде атын шы­ғаруға себеп болды.
Теңгенің арқа­сын­да аталмыш компания
Ұлыбритания ко­ро­­ле­ва­сының Алтын белгісімен
марапатталып, біздің ұлттық валютамыз Британия
корольдігінің ең үздік экспорттық өнімі аталды. Жер
шарына атын шығарған теңгеге құрмет ретінде
ағылшын компаниясының бас ғимаратында біздің
ақшамыздың суреті салынған тақта ілінді. Содан
айналымға енгізілген қағаз ақша түріндегі тиындар
уақыт өте келе темір ақшаға айырбасталса, арада көп
ұзамай ұсақ ақшалар түгел темірге көшірілді.
Ағылшындар елінен жеткізілген теңгенің алғашқы
бөлігін сақтау мақсатында жер астынан салынған
арнайы қоймалар дайындалды. Бір аптаның ішінде
Лондон мен Алматы арасына 18 рет қатынаған төрт
ИЛ-76 ұшағы ресми құжаттарда Қазақстан
Президентінің резиденциясының құрылысына
қажетті құрал-жабдықтар әкеле жатыр деп
көрсетілген. Ұлттық валютамыз айналымға
енгізілгенше ағылшындар мен қазақ елінде болып
жатқан оқиға туралы тірі жан білмеген. Лондоннан
жеткізілгеннен кейін теңге 8 күннің ішінде еліміздегі
барлық банктерге түгел таратылды. Осылайша,
ұлттық валютамыз отандастар қолына тиді.
Қажетті жабдықтар мен заманауи технология алынған
соң, теңге өз елімізде шығатын болды. Бұл 1995
жылдың мамыр айы еді. Тұңғыш банкнот фабрикасын
Елбасы Нұр­сұл­тан­Назарбаевтың өзі барып ашты.
Теңге туралы ой толғаған Елбасы кейінірек ақшаны
дайындау барысында түрлі жайттар орын алғанын
айтты. Күллі қазақтың мақтанышына айналған
тұңғыш теңге­нің тұңғыш келбеті мұра­жай­ларда тұр
осы күнде. Ол­­ар­да­Әл-Фа­ра­би, Сүйін­­бай, Құр­­манғазы,
Шо­­қан, Абай жә­не Әбіл­хайыр мен Абы­лай хан­дар­дың
су­реті болған. 90-шы жылдары біздің теңге дизайны
жағынан ТМД-дағы ең көрікті ақша болып танылды.
Майда ақша­ларымыз да бар. Алғашқысы қағазға
басылса, кейінгісі темірден түйілді. Алайда, ол майда
ақша кейіннен айналымнан шығып қалды. Теңгенің
де кескіні өзгерді. 3 теңгелік номинал жоғалды. 1-ден
100 теңгеге дейінгі қағаз ақшамыз темір теңгеге
айналды. Ал құны 200, 500 және 1000 теңгелік
ақшаларда Әл-Фараби бабамыз ғана бейнеленді.
Ақшаны айналымға енгізбес бұрын оның
қауіпсіздігін қамтамасыз ету маңызды болатыны
айқын. Өйткені, оңай жолмен «жеңіл» пайда
тапқысы келетіндер кез келген валютаны қолдан
жасауға тырысады. Сондықтан кез келген
мемлекет ақшаның дизайны мен қорғаныш
сызықтарын күшейтуге мүдделі. Арада бір мүшел
өткенде, яғни, 2006 жылы теңге өзгеріске
ұшырады. Ондағы суреттер алынып тасталып,
яғни, қорғанышын бекіте түстік. Себебі жасанды
ақшада қара дақтар пайда болатындықтан,
ақшаның көшірмесін жасауға құштар алаяқтардың
арманы іске аспайтыны белгілі. Содан кейін 2, 5
және 10 мың теңгелік банкноттар да пайда болды.
Бұл теңгелер де өз дизайнымен көзге түсіп, талай
халықаралық байқау­лар­да жеңімпаз атанды.
 Бүгінгі теңге тұтастай Қазақстан мен оның барша азаматтарының
дербес тіршілі­гінің, мемлекет тәуелсіздігінің айғағы бо­лып отыр.
Ұлттық ақша осы жылдар ішін­де Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың
қол­дауы­­мен түрлі қаржы дағдарыстарына төтеп беріп қана қоймай,
жұртшылық тарапы­нан инвестициялық сенімге де ие болды. Олай
дейтініміз 1999 жылдан бері нарық реттейтін еркін бағам ағысына
шығарылған ұлттық валюта соңғы кездері 1 АҚШ долларына
қатысты тұрақтылығын ұстап келеді. Оған дейін жасанды түрде
тежеліп келген теңге бағамы еркіне жіберілген кезде, 1 АҚШ
долларының құны сол уақыттағы 67-70 теңгеден 200 теңгеге дейін
барғанын жұртшылық ұмыта қойған жоқ. Алайда, бұл құнсыздану
ұзаққа бармай, айналасы бір-екі аптада доллар құны қайта
төмендеді. Кейін ол 147-150 теңгенің шамасында тұрақтағаны
белгілі. Содан бері теңгенің баға­мын нарық реттеп келеді. Ел
экономикасы өсіп, ішкі жалпы өнім ұлғайғалы бері теңге
жұртшылық назарын тұрақты, сенімді валюта ретінде аудара
бастады.
Дизайны сан өзгеріп, талай мәрте құны
төменге құлдыраса да қазақ өз
ақшасын «көк қағаздан» артық
санайды. Бүгінде қағаз ақшалар 200,
500, 1000, 5000, 10000 теңге
номиналдарымен шығады. Ұлттық
банк әзірге одан үлкен көлемдегі
номиналдар шығару жоспарда жоқ
екенін айтады. Бұл таяу уақытта
теңгенің құны тұрақты боларын
білдіреді.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!