Professional Documents
Culture Documents
Taml Am Alar
Taml Am Alar
Bu ders notumuzda Tamlamalar konusunu göreceğiz. İki ya da daha çok sözcüğün, birbirini değişik ilgilerle
tamamladığı söz gruplarıdır. Türkçede “sıfat tamlaması” ve “ad tamlaması” olmak üzere iki tür tamlama vardır.
1. SIFAT TAMLAMASI
Bir sıfatın, kendisinden sonra gelen bir adla oluşturduğu söz grubuna “sıfat tamlaması” denir. Bu tamlamalarda sıfat,
adı niteler ya da çeşitli yönlerden belirtir. Sıfat tamlamalarında sıfat, daima addan önce gelir.
Bu cümlede “yaşlı” sözcüğü “çınar” adını nitelik yönüyle anlamca bütünleyerek bir söz grubu kurmuş ve sıfat
tamlaması oluşturmuştur. Sıfat tamlamalarında sıfat “tamlayan”, ad “tamlanan” durumundadır.
yaşlı çınar
sıfat ad
(tamlayan) (tamlanan)
Bu cümlede “bu” sözcüğü “okul” adını işaret yoluyla belirterek bir söz grubu kurmuş ve sıfat tamlaması oluşturmuştur.
bu okul
sıfat ad
(tamlayan) (tamlanan)
Bu cümlede “ev” ve “çatı” adları, aitlik ilgisiyle anlamca birbirini tamamlayarak bir söz grubu oluşturmuştur.
evin çatısı
tamlayan tamlanan
Tamlayanın aldığı ek, “tamlayan eki”, tamlananın aldığı ek ise “tamlanan eki”dir.
Tamlayan Eki
Eklendiği adla (tamlayan) başka bir ad (tamlanan) arasında ilgi kuran eklerdir. “-ın, -in, -un, -ün, (-nın, -nin, -nun,
-nün)” ekleri tamlayan ekleridir.
Tamlanan Eki
Eklendiği ismin (tamlananın) tamlayanda bildirilen bir kişiye ya da varlığa ait olduğunu gösteren eklerdir. “-ı, -i, -u,
-ü, (-sı, -si, -su, -sü)” ekleri tamlanan ekleridir.
ev – in çatı – sı
tamlayan eki tamlanan eki
Bu örnekte, tamlayan eki “ev” sözcüğünün “çatı” sözcüğüyle ilgili olduğunu; tamlanan eki de “çatı”nın eve ait olduğunu
bildirmektedir.
Belirtili Ad Tamlaması
Belirtisiz Ad Tamlaması
Zincirleme Ad Tamlaması
Takısız Ad Tamlaması
a. BELİRTİLİ AD TAMLAMASI
Tamlayanın ve tamlananın tamlama ekleri aldığı ad tamlamalarıdır. Bu tür tamlamalarda belirgin bir aitlik ilgisi
vardır, tamlananın tamlayana ait olduğu belirtilir.
Bu cümlede, “okul” ve “müdür” sözcükleri arasında, tamlayan ve tamlanan ekleri kullanılarak (okul-un müdür-ü) aitlik
ilgisi kurulmuştur. Bu şekilde kurulan tamlamalara belirtili ad tamlaması denir.
b. BELİRTİSİZ AD TAMLAMASI
Bu cümlede “okul” ve “müdür” sözcükleri arasında sadece tamlanan ekiyle (okul müdür-ü) ilgi kurulmuştur. Bu
şekilde kurulan tamlamalara belirtisiz ad tamlaması denir.
c. ZİNCİRLEME AD TAMLAMASI
Bu cümlede “okul”, “müdür” ve “oda” adları arasında aitlik ilgisi kurularak zincirleme ad tamlaması oluşturulmuştur.
d. TAKISIZ AD TAMLAMASI
cam kavanoz
taş köprü
altın bilezik
plastik kova
Bu örneklerde, “kavanoz”un “cam”dan, “köprü”nün “taş”tan, “bilezik”in altından, “kova”nın plastikten yapıldığı
belirtiliyor.
aslan çocuk
zeytin gözler
ipek saçlar
taş kalp
Bu örneklerde, “çocuk” “aslan”a, “gözler” “zeytin”e, “saçlar” “ipek”e, “kalp” “taş”a benzetilmiştir.
AD TAMLAMALARINDA ÖZELLİKLER
Bu dizede, “atın yeleleri” ad tamlamasında, tamlanan (yeleleri) tamlayandan (atın) önce gelmiştir.
Aşağıdaki cümlelerde tamlayanıyla tamlananı yer değiştirmiş ad tamlamalarına yer verilmiştir.
Ad tamlamalarında, bir tamlayan birden fazla tamlanana bağlanabildiği gibi, bir tamlanan da birden
fazla tamlayana bağlanabilir:
Bu cümlelerin birincisinde “tepelerin” tamlayanı “rüzgârı” ve “fırtınası” tamlananlarına bağlanırken; ikinci cümlede
“öğretmenlerin” ve “öğrencilerin” tamlayanları “coşkusu” tamlananını ortak kullanmıştır.
Bu cümlede, “köyün tepeleri” tamlamasında, tamlayanla (köyün) tamlananın (tepeleri) arasına sıfat (çıplak) girmiştir.
Bu cümlede, “İstanbul’un ilçeleri” tamlamasında, tamlayanla (İstanbul’un) tamlananın (ilçeleri) arasına hem belirteç
(en) hem de sıfat (güzel) girmiştir.
Bu cümlede, “Ali’nin kardeşi” tamlamasında, tamlayanla (Ali’nin) tamlanan (kardeşi) arasına bağlaç (de) girmiştir.
Ad tamlamalarında tamlayan veya tamlanan, ya da her ikisi bir sıfat tarafından nitelenebilir:
Bu cümlede, “çocuğun hayalleri” tamlamasında, tamlanan (hayalleri) bir sıfat (büyük) tarafından nitelenmiştir.
Bu cümlede, “çocuğun hayalleri” tamlamasında, tamlayan (çocuk) bir sıfat (küçük) tarafından nitelenmiştir.
Bu cümlede, “çocuğun hayalleri” tamlamasında, tamlayan (çocuk) bir sıfat (küçük) tarafından; tamlanan (hayalleri)
yine bir sıfat (büyük) tarafından nitelenmiştir.
Bu cümlede “büyük” olan “yolcu gemisi”dir. Yani sıfat (büyük), isim tamlamasını (yolcu gemisi) nitelemiştir.
Bu cümlede “bu” sözüyle “macera romanı” işaret edilmektedir. Yani sıfat (bu), isim tamlamasını (macera romanı)
belirtmektedir.
Ad tamlamaları sıfat ve belirteç görevinde kullanılabilir:
Bu cümlede “el yazması” ad tamlaması, “eserler” sözcüğünü nitelediğinden, sıfat görevinde kullanılmıştır.
Bu cümlede, ad tamlaması (gül kurusu), ceket adını nitelediğinden, sıfat görevinde kullanılmıştır.
Bu cümlede, ad tamlaması (yaz akşamı) “vedalaştık” eyleminin zamanını bildirdiğinden, belirteç görevinde
kullanılmıştır.
Bu cümledeki “onun” adılı, “Ali’nin kitabı” isim tamlamasındaki tamlayanın (Ali) yerine geçmiştir.
Not: Kişi adılları tamlayan olursa, tamlanan (iyelik) ekleri her kişiye göre değişiklik gösterir.
ben – im araba – m
sen – in araba – n
o – nun araba – sı
biz – im araba – mız
siz – in araba – nız
onlar – ın araba – ları
Not: Tamlayanı veya tamlananı düşmüş kullanımlar, ad tamlaması sayılmaz. Bu tip sorularda “tamlayanı veya
tamlananı düşmüş” ifadesi mutlaka bulunur.
Çözümlü Örnekler
Örnek 1:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ad tamlaması ya da sıfat tamlaması yoktur?
A) Rumeli’ne varıp Edirne’de saraylar kurmuşlar.
B) Uçsuz bucaksız düzlüklerden geçip gelmişler.
C) Başı karlı dağlar aşıp buraları yurt edinmişler.
D) Pınar başlarına, ırmak boylarına yerleşmişler.
E) Keçi kılından yapılmış çadırlarıyla Anadolu’ya in-mişler.
(1997-ÖYS)
Çözüm:
B seçeneğinde “uçsuz bucaksız” sözü “düzlük” adını, C seçeneğinde “başı karlı” sözü “dağlar” adını niteleyerek sıfat
görevinde kullanılmış ve sıfat tamlaması oluşturmuştur. D seçeneğinde “pınar başlan” ve “ırmak boylan”; E
seçeneğinde “keçi kılı” sözleri ad tamlaması durumundadır. A seçeneğinde ad tamlaması ya da sıfat tamlaması
yoktur.
Cevap A
Örnek 2:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir isim tamlaması kullanılmıştır?
A) Kardeşimin böyle bir şey yapacağını sanmıyordum.
B) Okulunun ne zaman açılacağını bile bilmiyordu.
C) Arkadaşının kitabını bulamayınca çok üzüldü.
D) Evinin düzenli olmasına özen gösterirdi.
E) Sarsıntının önce nerede duyulduğu öğrenilemedi.
(1987-ÖYS)
Çözüm:
“Arkadaşının kitabı” sözleri C seçeneğinde ad tamla-ması olarak kullanılmıştır. Diğer seçeneklerde bulunan
“yapacağını”, “açılacağını”, “olmasına”, “duyulduğu” sözcükleri eylemsi olduğundan bu sözcüklerle oluştu-rulmuş
söz grupları ad tamlaması değildir.
Cevap C
Örnek 3:
“Bu resimdekilerden hangisinde belirtilmektedir?” cümlesinde geçen “-den” ekinin görevi,
aşağıdakilerden hangisine uymaktadır?
A) Okuldan geliyorum.
B) Gelenlerden biri, kardeşimdir.
C) Kendisi uzaktan akrabamız olur.
D) Hepsinden önce ben geldim.
E) Gerçekten güzel işler yapmış.
(1981-ÖYS)
Çözüm:
Örnek cümlede “resimdekilerden” sözcüğündeki “-den” eki, tamlayan eki yerine kullanılmıştır. Aynı durum B
seçeneğinde “gelenlerden” sözcüğünde görülmektedir. Bu cümledeki “-den” ekinin yerine tamlayan eki (-in)
getirilebilmektedir.
Cevap B
Örnek 4:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme ad tamlaması vardır?
A) Filmdeki olaylar İsviçre sınırında geçiyor.
B) Kitapları, türlerine göre ayırarak kitaplığa yer-leştirdim.
C) Gelecek yıl yaz tatilini Antalya’da geçireceğiz.
D) Sanatçı, ilk sergisini önümüzdeki hafta İstanbul’da açacakmış.
E) Serüven romanlarının okuyucusu her yıl biraz daha artıyor.
(1991 – ÖYS)
Çözüm:
E seçeneğinde “Serüven romanlarının okuyucusu” söz grubu zincirleme ad tamlaması görevinde kullanılmıştır. A
seçeneğinde “İsviçre sınırı”, C seçeneğinde “yaz tatili” sözleri belirtisiz ad tamlaması görevindedir. B ve D
seçeneklerinde ad tamlaması kullanılmamıştır.
Cevap E
Örnek 5:
“Burası, yeşilin bin bir tonunu barındıran ağaçlı bir yoldu.”
Bu cümlede geçen “yeşilin bin bir tonu” ad tamlamasında tamlayanla tamlananın arasında bir
sıfat bulunmaktadır. Aşağıdakilerin hangisinde buna benzer bir ad tamlaması vardır?
A) Yoğun sis yüzünden trafik bir süre aksadı.
B) Adamın kocaman eli radyonun düğmesine uzandı.
C) Dik yokuştan aşağı doğru hızla iniyorduk.
D) Ön koltuktaki ak saçlı adam uyuyordu.
E) Çocuk, buğulu camdaki parmak izlerine bakıyordu.
(1992 – ÖSS)
Çözüm:
B seçeneğinde bulunan “Adamın eli” belirtili ad takımının arasına “kocaman” sözcüğü sıfat olarak girmiştir.
Cevap B
Örnek 6:
Aşağıdaki dizelerin hangisinde, tamlananı tam-layandan önce söylenmiş bir belirtili ad tamlaması
vardır?
A) Beni, sokağımıza dönen eski, tahta köprüden geçirin
B) Müjdeye koşsun komşu çocukları evimize
C) Sıcacık tarhana çorbasının içimiyle başlasın sabah
D) Kâğıtlarla camlarını örteyim pencerelerin
E) Eski, ılık akşamlar yağmurla çalsın kapımızı
(1999-ÖSS)
Çözüm:
D seçeneğinde bulunan “pencerelerin camları” ad takımında, tamlanan (camları) tamlayandan (pencerenin) önce
söylenmiştir.
Cevap D
Örnek 7:
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerden hangisi, ad tamlamasının sıfatı olarak kullanılmıştır?
A) Denize dökülenlere canavarlar saldırıyor paslı dişleriyle.
B) Her pencereden bir kahkaha, konuşmalar, gülücük-ler, mırıltılar geliyordu.
C) Kavun, karpuz kabukları, ölü balıklar kıyıya vurmuş.
D) Suyun üstünde, domates, salatalık, patlıcan çürükleri, öq§ şişeler vardı.
E) Eski bir kırmızı çocuk hırkası suda sallanıp duruyor-du.
(1985-ÖYS)
Çözüm:
Seçenekleri incelediğimizde A’da “paslı” sözcüğünün, “dişleriyle” adının; B’de “bir” sözcüğünün, “kahkaha” adının;
C’de “ölü” sözcüğünün, “balıklar” adının; D’de “boş” sözcüğünün, “şişeler” adının sıfatı olduğunu gö-rüyoruz. E’de ise
“kırmızı” sözcüğünün “çocuk hırkası” ad tamlamasının sıfatı olduğunu görüyoruz.
Cevap E
Örnek 8:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı düşmüş bir isim tamlaması vardır?
A) Önce kendi işini bitir, bana sonra yardım edersin.
B) Onların yeni aldıkları evi gördün mü?
C) Sen her zaman buraları çok sevdiğini söylemez miydin?
D) Bu cüzdanı kardeşi yolda bulmuş.
E) Söylendiğine göre bu yıl Ankara’da su sıkıntısı ol- mayacakmış. (1992-ÖYS)
Çözüm:
D seçeneğinde bulunan “kardeşi” sözcüğünün tamla-yanı olan “onun” adılı düşmüştür.
Cevap D
Örnek 9:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir ad takımı arasına, tamlananın sıfatı girmiştir?
A) Yeni aldığı güneş gözlüğünü kaybetmiş.
B) Mavi çizgili gömleğinin düğmesi kopmuş.
C) Ağacın pencereye değen dallarını kesmek gerekiyor.
D) Dün, uzun süredir görmediğim bir okul arkadaşıma rastladım.
E) Senin önerdiğin kitabı bir türlü alıp okuyamadım.
(1993 -ÖYS)
Çözüm:
C seçeneğinde bulunan “Ağacın” tamlayanı “dalları” tamlananına bağlanmaktadır, “dallan” tamlananından önce,
bu sözcüğün sıfatı olan “pencereye değen” söz-lerinin bulunduğunu görüyoruz.
Cevap C
Örnek 10:
“İsim tamlamalarında zamirler de tamlayan olur.”
Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala uygun bir örnek vardır?
A) Onun kardeşi bu köyde öğretmenmiş.
B) Çeşmenin başında büyük bir kalabalık toplandı.
C) Yolcunun çantasını bulup getirmişler.
D) Kapının önünde yaşlı bir adam duruyordu.
E) Otobüs durağında bizden başka kimse yoktu.
(1991 – ÖYS)
Çözüm:
A seçeneğinde bulunan “Onun kardeşi” sözleri belirtili ad tamlamasıdır. Bu tamlamanın tamlayanı olan “Onun”
sözcüğü kişi adılıdır.
Cevap A
Örnek 11:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, arasına sözcük ya da sözcükler girmiş bir isim tamlaması vardır?
A) O kırmızı gülleri kimin için aldığını söylemedin.
B) Öğrenciler, fen derslerinin boş geçmesinden yakınıyorlar.
C) Ankara’nın adını yeni duyduğum semtleri var.
D) Yeni defterini bu kâğıtla kaplamalısın.
E) Türkçe kitabını yarın okula getirirsen iyi olur.
(1996 – ÖSS)
Çözüm:
C seçeneğinde bulunan “adını yeni duyduğum” söz grubu “Ankara’nın semtleri” belirtili ad takımının arasına
girmiştir.
Cevap C
Örnek 12:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yer yön belirteci, tamlayan olduğu için adlaşmıştır?
A) Dışarının gürültüsü hepimizi rahatsız etti.
B) Kapının önüne oturmuş, geleni geçeni izliyor.
C) Yukarıya çıkıp arkadaşımla da görüşeyim.
D) Beş yüz metre ileriden sağa döneceksiniz.
E) Çocuğun üstüne kocaman bir battaniye örtmüşler.
(2003 – ÖSS)
Çözüm:
Seçenekleri incelediğimizde A seçeneğindeki “Dışarının gürültüsü” ad tamlamasında “dışarı” yer-yön belirtecinin
tamlayan (dışarının) olduğu için adlaştığını görüyoruz.
Cevap A