1

Bu kitabın her hakkı saklıdır ve MİRAY EĞİTİM
HİZMETLERİ YAYINCILIK İNŞ. TUR. SAN. VE TİC. LTD.

ŞTİ.’ne aittir. 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre
kitabın düzeni, metni, soru ve şekilleri kısmen de olsa
hiçbir şekilde alınıp yayımlanamaz, fotokopi ya da
başka bir teknikle çoğaltılamaz.
ISBN: 978-625-8104-17-2
Yayıncı Sertifika No: 41263
YAYIN YÖNETMENİ / KOORDİNATÖRÜ BETÜL BİBEROĞLU
YAZARLAR Ali DİNÇSÖNMEZ – Selin CANDIR – Özlem KÖKER

Taha YILMAZ – Mehmet SAĞ
YAYIN EDİTÖRÜ Gülçin MURATOĞLU
DİZGİ / GRAFİK AYDIN YAYINLARI DİZGİ BİRİMİ
ERTEM BASIM LTD. ŞTİ. / 0312 640 16 23

BASIM YERİ
www.aydinyayinlari.com.tr
0312 418 10 02 • 0850 577 00 71 0312 418 10 09 0533 051 86 17
aydinyayinlari aydinyayinlari info@aydinyayinlari.com.tr

* * *
Bölüm Kapağı KARMA TEST - 3 KİMYA BİLİMİ

Karma Testler
ÜL
1. 4. Salih Bey, bir süt fabrikasında kimyager olarak görev
Amonyak Sirke asidi
OD
yapmaktadır.
Sud kostik Yemek sodası
1. M
Alt bölümlerin Modülün sonunda
Yukarıda yaygın adları verilen bileşikler ile aşa-
ğıdaki formüller eşleştirildiğinde hangi formül
açıkta kalır?
A) HNO3 B) NaHCO3 C) CH3COOH
başlıklarını içerir. tüm alt bölümleri

D) NH3 E) NaOH
KİMYA BİLİMİ - ATOM VE YAPISI - PERİYODİK SİSTEM Salih Bey, 250 mililitrelik (1 porsiyon) süt numune-
KİMYA BİLİMİ sindeki kalsiyum miktarını tespit etmiştir.
Buna göre Salih Bey bu çalışmasında hangi
➤ SIMYADAN KIMYAYA • 4
içeren karma testler

kimya disiplininden yararlanmıştır?
➤ KIMYA DISIPLINLERI VE KIMYACILARIN UĞRAŞ ALANLARI • 12
A) Anorganik kimya B) Analitik kimya
➤ KIMYANIN SEMBOLIK DILI • 21 2. Bir karışımdaki istenmeyen ve kirlilik oluşturan mad- C) Endüstriyel kimya D) Biyokimya
delerin fiziksel, kimyasal ve biyolojik yöntemlerle bu-
➤ KIMYA UYGULAMALARINDA IŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI • 28 E) Organik kimya
yer alır.
lunduğu ortamdan uzaklaştırılması işlemine arıtım
➤ KARMA TESTLER • 38 denir.
Konu İşleyişi
➤ YENI NESIL SORULAR • 44 Arıtım ile ilgili;
I. Kimya biliminden yararlanılır.

ATOMUN YAPISI
II. Doğal kaynakların korunmasına yardımcı olur.
➤ ATOMUN TEMEL 1. MODÜL • 46
TYT TANECIKLERI KİMYA BİLİMİ www.aydinyayinlari.com.tr III. Çevre kirliliğini önlemede etkili bir yöntemdir.
➤ ATOM TÜRLERI • 56 yargılarından hangileri doğrudur?
Yeni Nesil Sorular

➤ ATOM MODELLERININ TARIHSEL GELIŞIMI • 61 KİMYA BİLİMİ A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III
➤ KARMA TESTLER • Kazanımlar

İlişkili 69 D) I ve III E) I, II ve III 5. Ateş
•
Kimyanın bilim olma süreci ile ilgili; Sıcak Y
– Simya•ile 74
➤ YENI NESIL SORULAR kimya bilimi arasındaki farkları açıklar.
Bu bölümdeki örnek
– Kimya biliminin gelişim sürecine katkı sağlayan uygarlıkların kimya bilimine yaptığı katkıları açıklar.
PERİYODİK CETVEL
➤
– Simyadan kimyaya geçiş sürecine katkı sağlayan insanlardan bazılarının çalışmalarını tanır.
PERIYODIK CETVELIN TARIHÇESI • 76

YENİ NESİL SORULAR Z Toprak KİMYA BİLİMİ
SİMYADAN KİMYAYA Uyarı!
➤ MODERN PERIYODIK CETVEL • 76 3. Tek cins atom içerirler. 1. Amonyum nitrat, NH4NO3 formülüne sahip bir bi- 2.
Kimyanın Bilim Olma Süreci Simyadan kimya bilimine aktarılan pek çok buluş Islak
soruların çözümlerine
X
olmasına rağmen simya bir bilim dalı olarak kabul leşiktir. Beyaz kristal yapılı bir katıdır. Tarım sek-
➤ KATMAN ELEKTRONTarih
DIZILIMI ILE PERIYODIK
boyunca insanlar beslenme, giyinme, barın-
Hâl değişimi dı-
I Su
edilmemiştir. Simya dönemi, kimyanın bilim olma- II
töründe yüksek azot içerikli gübre olarak kullanı-
ma ve güvenlik gibi temel ihtiyaçlarını karşılayabil- V
CETVELDE YER BULMA • 77 Aristo felsefesine göre yukarıdaki görselde X,
Modülün genelinde yorum

dan önceki sürecini kapsar. şında homo- Semboller lır.
ile Ayrıca madencilik ve taş ocaklarında kullanılan
mek için doğada gerçekleşen olayları gözlemlemiş jen özelik göste- gösterilirler. Y ve
patlayıcı maddelerin Z ile gösterilen
önemli boşluklara aşağıdakilerden
bir bileşenidir.
➤ ELEMENTLERIN SINIFLANDIRILMASI • 82 ihtiyaçları doğrultu-
ve doğada var olan maddeleri Simyacıların çalışmaları kimya bilimi yanında daha rirler. hangisi getirilmelidir?
akıllı tahta uygulamasından

➤ PERIYODIK ÖZELLIKLERIN DEĞIŞIMI • 85
sunda kullanmışlardır. birçok alanı kapsar.
Element Bileşiklerin kim-
X Y Z
Buse kimya laboratuvarında deney yaparken etike-
Yıldırım ve volkanlardan çıkan lavların neden oldu-
➤ KARMA TESTLERğu •yangınlar
98 ile ateşi keşfettiler. Tümü atomik yasal yollar ile A) Kuru Soğuk Hava ti silinmiş bir kimyasal maddeye çıplak elle temas
yapma, analiz etme vb.

Astronomi Biyoloji
yapılıdır. IV III ayrıştırılması ile NH4NO3
SİMYA etmiştir. Bir süre sonra Buse’nin gözünde ve solu-
➤ YENI NESIL SORULAR • 102
Yiyeceklerini pişirmek için ateşi kullandılar. B) Soğuk Nemli Hava
elde edilebilirler. num yollarında tahriş ve cildinde kızarıklar meyda-
ulaşabilirsiniz.
Topraktan saklama kapları yaptılar. C) Kuru Nemli Oksijen na gelmiştir. Durumu fark eden öğretmeni Buse’ye
Metalleri eritip karıştırarak alaşımları elde ettiler. Astroloji Elementler ile ilgili verilen kavram haritasındaki D) Soğuk Oksijen Hava kimyasalın temas ettiği bölgeleri bol su ile yıkama-
Fizik
becerileri ölçen kurgulu

Metallerden av aletleri ve silahlar yaptılar. bilgilerden hangisi yanlıştır? sı gerektiğini söyleyerek kimyasal maddelere ke-
E) Soğuk Kuru Hava sinlikle çıplak elle dokunulmaması konusunda ken-
Hastalıkları tedavi etmek için nane, maydonoz, re- A) I B) II C) III D) IV E)Buna
V göre amonyum nitrat bileşiği ile ilgili;
Felsefe Din disini uyarmıştır.
zene, ısırgan otu, safran gibi bitkileri kullandılar.
Alt Bölüm Testleri

Mitoloji Tıp I. Azot, oksijen ve hidrojen elementlerinden oluşur.
Bitkilerden elde edilen kök boyaları kumaş ve eşya Buna göre kimyasal madde şişesinin üzerinde
Simya, bilim değildir. 1. A 2. E 3. D
40
II. Yapısındaki elementler belirli4.bir
B kütle
5. Eoranı ile
boyamada kullandılar. bulunması gereken güvenlik uyarı işareti aşağı-
sorulara yer verilmiştir.

Simyanın bir bilim dalı olarak kabul edilmemesinin bir araya gelirler.
Alkolü mikrop öldürücü (antiseptik) madde olarak dakilerden hangisi olmalıdır?
temel nedenleri şunlardır: III. Fiziksel yöntemler ile daha basit maddelere ay-
kullandılar.
TEST - 1
Kükürdü meyve kurularını ağartmak ve daha uzun
1) Uğraşların sınama-yanılmaya dayalı olması
2) Teorik temellerinin olmaması
KİMYA BİLİMİ
rıştırılamaz. A) B)
süre saklamak amacı ile kullandılar. yargılarından hangileri doğrudur?

3) Sistematik bilgi birikimi sağlamaması
Ayrıca modül sonunda

Simya (alşimi) nedir? 1. I. Tüm hastalıkları iyileştirmek 4) Çalışmalarda kullanılan
3. maddelerin nicel
Teorik veriler-
temellere dayanmaz. A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
le incelenmemesi
Değersiz madenleri (demir,
II. bakır, kalay
Değersiz vb.) altına
metalleri altına çevirmek D) I ve III E) I, II ve III C) D)
Simyacıların buluşları Deneme-yanılmaya da-
çevirme, bütün hastalıkları iyileştirme ve yaşamı ÖRNEK 1 günümüz kimyasında yalı çalışmalar içerir.
III. Ölümsüzlük iksirini bulmak
kullanılmamaktadır.
sonsuz kılacak olan ölümsüzlük iksirini bulma ça-
Her alt bölümün

Yukarıda verilenlerden hangileri Simyacılar ile ilgili;
simyacıları araş-
tamamı yeni nesil sorulardan

I NH4NO3 bileşiğinin yapısında azot (N), hidrojen (H) ve
balarına simya ya da alşimi,
tırma bu işlerle
yapma ilgili çalış-
çabasına I. Uğraşları
iten nedenler arasında sınama
sa- - yanılmaya dayalıdır. II
V oksijen (O) elementleri bulunur.
ma yapan kişilere de simyacı ya da alşimist denir. SİMYA
yılabilir? II. Mutlak zenginlik ve ölümsüz bir yaşam arayışı çalış- III Elementler belirli ve sabit kütle oranları ile bir araya ge- E)
IV
malarının temelini oluşturur. lerek bileşikleri oluşturur.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II Simyacılar, astronomi, Bileşikler fiziksel yollar ile daha basit yapılı maddele-
III. Keşiflerini gizli tutmuşlardır.
sonunda o bölümle ilgili

mitoloji, tıp, felsefe gi- Simya ile uğraşan kişile-
oluşan testler bulunur.

D) II ve III E) I, II ve III re ayrıştırılamaz. Kimyasal yöntemler ile kendisinden
verilen ifadelerden hangileri bi doğrudur?
alanlarda da çalış- re alşimist denir.
ma yapmışlardır. daha basit yapılı maddelere ayrıştırılabilir.
A) II ve III B) I ve II C) I, II ve III Cevap: E
Yukarıda simya ile ilgili verilen kavram harita- Tahriş edici özellikteki kimyasal maddeler ciltte, gözde
D) Yalnız I E) Yalnız II
sındaki bilgilerden hangisi hatalıdır? ve solunum yollarında tahrişe ayrıca deride kızarıklık-
testler yer alır.

lara neden olur. Bu tür kimyasallara çıplak elle doku-
A) I
Değersiz madenleri altına çevirip zengin olmak ve
B) II C) III D) IV E) V
nulmamalıdır. Cilde temas etmesi hâlinde bol su ile
ölümsüzlük iksirini bulmak simyacıları araştırma yap-
yıkanmalıdır.
maya iten temel nedenlerdir.
4.sınama-yanılmaya
I. II. olup, III. Cevap: B
Simyacıların çalışmaları dayalı
buluşlarını gizli tutmuşlardır.
Simyacıların çalışmaları deneme-yanılmaya dayalıdır. Cevap: C
2. Simyacılar uğraşları sonucunda bazı maddeler
keşfetmişlerdir.
4 1. C İmbik Kroze El kantarı
Yukarıda verilenlerden hangileri simyacıların

uğraşları sonucunda geliştirdikleri araç ve ge-
reçler arasında yer almaktadır?
A) II ve III B) I ve II C) I, II ve III
D) Yalnız II E) Yalnız I
5. Kimyanın babası olarak bilinen Câbir bin Hayyan, 1. E

44 2. B
Aşağıda verilenlerden hangisi simyacıların keş- ilk laboratuvarı kuran kişidir. Modern anlamdakile-
fettiği maddeler arasında yer almaz? re benzeyen ilk deney araç ve gereçlerini tasarla-
yıp nasıl kullanılacaklarını açıklamıştır. Damıtma iş-
A) B)
leminde imbiği kullanarak bazı önemli kimyasalla-
rı elde etmiştir.
Zaç yağı (H2SO4)
I
Barut Cam
Kral suyu Kezzap (HNO3)

C) D) (HCl + HNO3) V II
IV III
Tuz ruhu (HCl) Sirke ruhu
Mürekkep Deterjan (CH3COOH)
Kitaptaki örnek soruların PDF çözümlerine

E)
Yukarıda verilen kimyasallardan hangisi Câbir bin

Hayyan’ın elde ettiği maddelerden biri değildir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
Seramik
www.aydinyayinları.com.tr adresinden
1. E 2. D
10 3. E 4. C 5. C
ulaşabilirsiniz.
L
O DÜ
1. M
KİMYA BİLİMİ - ATOMUN YAPISI - PERİYODİK SİSTEM
KİMYA BİLİMİ
➤ SIMYADAN KIMYAYA • 2
➤ KİMYANIN VE KİMYACILARIN BAŞLICA ÇALIŞMA ALANLARI • 10
➤ KIMYANIN SEMBOLIK DILI • 19
➤ KIMYA UYGULAMALARINDA IŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞI • 26
➤ KARMA TESTLER • 36
ATOMUN YAPISI
➤ ATOMUN TEMEL TANECIKLERI • 42
➤ ATOM TÜRLERI • 52
➤ ATOM MODELLERININ TARIHSEL GELIŞIMI • 57
PERİYODİK CETVEL
➤ PERIYODIK CETVELIN TARIHÇESI • 70
➤ MODERN PERIYODIK SİSTEM • 70
➤ KATMAN ELEKTRON DIZILIMI ILE PERIYODIK
CETVELDE YER BULMA • 71
➤ ELEMENTLERIN SINIFLANDIRILMASI • 76
➤ PERIYODIK ÖZELLIKLERIN DEĞIŞIMI • 79
TYT 1. MODÜL KİMYA BİLİMİ www.aydinyayinlari.com.tr
KİMYA BİLİMİ
İlişkili Kazanımlar
• Kimyanın bilim olma süreci ile ilgili;
– Simya ile kimya bilimi arasındaki farkları açıklar.
– Kimya biliminin gelişim sürecine katkı sağlayan uygarlıkların kimya bilimine yaptığı katkıları açıklar.
– Simyadan kimyaya geçiş sürecine katkı sağlayan insanlardan bazılarının çalışmalarını tanır.
SİMYADAN KİMYAYA Uyarı!

Simyadan kimya bilimine aktarılan pek çok buluş
Kimyanın Bilim Olma Süreci
olmasına rağmen simya bir bilim dalı olarak kabul
Tarih boyunca insanlar beslenme, giyinme, barın- edilmemiştir. Simya dönemi, kimyanın bilim olma-
ma ve güvenlik gibi temel ihtiyaçlarını karşılayabil- dan önceki sürecini kapsar.
mek için doğada gerçekleşen olayları gözlemlemiş
ve doğada var olan maddeleri ihtiyaçları doğrultu- Simyacıların çalışmaları kimya bilimi yanında daha
sunda kullanmışlardır.
birçok alanı kapsar.
Yıldırım ve volkanlardan çıkan lavların neden oldu-
ğu yangınlar ile ateşi keşfettiler. Astronomi Biyoloji
Yiyeceklerini pişirmek için ateşi kullandılar. SİMYA
Topraktan saklama kapları yaptılar.

Metalleri eritip karıştırarak alaşımları elde ettiler.
Metallerden av aletleri ve silahlar yaptılar. Astroloji
Fizik
Hastalıkları tedavi etmek için nane, maydonoz, re-
zene, ısırgan otu, safran gibi bitkileri kullandılar.
Felsefe Din
Bitkilerden elde edilen kök boyaları kumaş ve eşya
boyamada kullandılar. Mitoloji Tıp
Alkolü mikrop öldürücü (antiseptik) madde olarak Simya, bilim değildir.

kullandılar. Simyanın bir bilim dalı olarak kabul edilmemesinin
Tuzu (sofra tuzu, NaCI) yiyeceklerin tatlandırılma- temel nedenleri şunlardır:
sında ve uzun süre saklanmasında ayrıca bazı has- 1) Uğraşların sınama-yanılmaya dayalı olması
talıkların tedavisinde kullandılar. 2) Teorik temellerinin olmaması
Kükürdü meyve kurularını ağartmak ve daha uzun 3) Sistematik bilgi birikimi sağlamaması
süre saklamak amacı ile kullandılar. 4) Çalışmalarda kullanılan maddelerin nicel veriler-
Simya (alşimi) nedir? le incelenmemesi
Değersiz madenleri (demir, bakır, kalay vb.) altına 1
ÖRNEK
çevirme, bütün hastalıkları iyileştirme ve yaşamı
sonsuz kılacak olan ölümsüzlük iksirini bulma ça- Simyacılar ile ilgili;
balarına simya ya da alşimi, bu işlerle ilgili çalış- I. Uğraşları sınama - yanılmaya dayalıdır.
ma yapan kişilere de simyacı ya da alşimist denir. II. Mutlak zenginlik ve ölümsüz bir yaşam arayışı çalış-
malarının temelini oluşturur.
III. Keşiflerini gizli tutmuşlardır.
verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
Değersiz madenleri altına çevirip zengin olmak ve

ölümsüzlük iksirini bulmak simyacıları araştırma yap-
maya iten temel nedenlerdir.
Simyacıların çalışmaları sınama-yanılmaya dayalı olup,
buluşlarını gizli tutmuşlardır.
Simyacıların çalışmaları deneme-yanılmaya dayalıdır. Cevap: C
2 1. C
www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA BİLİMİ 1. MODÜL TYT
ÖRNEK 2 Simyacıların Uğraşlarında Kullandığı Bazı Teknikler
Çalkalama Damıtma
Kaynatma Süzme
Simyacıların
Kullandığı
Öğütme Teknikler Kristallendirme
Çözme Mayalama
Özütleme
Simya ve simyacılar ile ilgili aşağıda verilen bilgiler-
den hangisi yanlıştır?
Simyacıların Keşfettikleri Bazı Maddeler
A) Simyacılara alşimist de denir. • •
B) Bitkileri ilaç olarak kullanmışlardır.
C) Tuzu yiyeceklerini tatlandırmak için kullanmışlardır.
D) Simya, teorik temellere dayanmaz.
E) Simya döneminde terazi yaygın olarak kullanılmıştır.
Mürekkep Seramik (Çanak-çömlek)
Simyacıların uğraşları ölçmeye dayalı değildir. Terazinin
yaygın olarak kullanılmaya başlanması kimya biliminin • •
başlangıcı olarak kabul edilebilir. Kimyacılar deneylerinde
teraziyi yaygın olarak kullanmaktadır.
Cevap: E
Barut Esans
Simyacıların Uğraşları Sonucunda Geliştirdiği
Araç-Gereçler • •
• •
Alaşımlar Cam
İmbik El kantarı • Sabun

(Damıtma Düzeneği)
• Boyar maddeler
• • • Kükürt
• Altın, gümüş, cıva, demir, bakır, kalay gibi bazı me-
taller
• Nitrik asit (Kezzap)
• Sülfürik asit (Zaç yağı)
• Hidroklorik asit (Tuz ruhu)
Kroze Fırın
• Alkol
• Su banyosu • Su terazisi • İpek
• Cam kaplar • Potalar (Eritme kapları) • Yün
2. E 3
ÖRNEK 3 ÖRNEK 5
Madde Kullanım Amacı
Kezzap Kil Mürekkep
I. Alkol a. Patlayıcı yapmak
II. Tuz b. Antiseptik (Mikrop öldürücü)

Bronz (Tunç) Naylon poşet
III. Barut c. Yiyecekleri tatlandırmak
Yukarıda simya döneminde keşfedilen bazı maddeler ve Yukarıda verilen maddelerden hangisi simyacıların
kullanım amaçları verilmiştir. uğraşları sonucunda elde edilmemiştir?
Buna göre bu kimyasal maddeler ile kullanım amaç- A) Naylon poşet B) Kil C) Mürekkep
larının doğru eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangi- D) Bronz (Tunç) E) Kezzap
sinde verilmiştir?
Naylon poşetler plastiklerden üretilmektedir. Plastik-
A) I - a B) I - b C) I - a D) I - b E) I - c
lerin yani polimerlerin sentezi kimyacıların çalışmala-
II - b II - c II - c II - a II - b rı arasında yer alır.
Cevap: A
III - c III - a III - b III - c III - a
Simya döneminde keşfedilen kimyasal maddelerden ÖRNEK 6

alkol antiseptik (mikrop öldürücü) olarak, tuz yiye-
cekleri tatlandırmada ve barut patlayıcı madde yapma Aşağıda verilenlerden hangisi simya döneminde bu-
amacı ile kullanılmıştır.
lunan araç-gereçlerden biri değildir?
Cevap: B
A) Su banyosu
B) Deney tüpü
C) Kroze
D) Havan
ÖRNEK 4 E) Elektron mikroskobu
Aşağıda verilen uğraşlardan hangisi simya dönemi-

Elektron mikroskobu, simya döneminde bulunan
ne ait değildir?
araç-gereçlerden biri değildir. 1931 yılında Ernst Rus-
A) Bitkilerden özütleme yöntemi ile esans eldesi ka ve Max Knoll tarafından icat edilmiştir.
Cevap: E
B) Cam ve metal malzemelerinden süs eşyası yapımı
C) Sabunun temizlik işlerinde kullanımı
Uyarı!
D) Kanın santrifüj yöntemi ile bileşenlerine ayrılması
Mezopotamya, Çin, Yunan, Hint, Mısır, Orta Asya
E) Altın metalinin diş dolgusu olarak kullanımı ve İslam uygarlıkları kimya biliminin gelişim süreci-
ne önemli katkılar sağlamıştır.
Santrifüj, elektrikli bir motor sayesinde dairesel dön-

me hareketi yapan bir laboratuvar aleti olup, kanı 18. yüzyılın sonlarına doğru;
santrifüj yöntemi ile bileşenlerine ayırmak kimyacıla-
rın çalışmaları arasındadır. Deney ve gözlemlerin sistematik olarak yapılması
Cevap: D
Deneysel çalışmalarda terazinin yaygın bir şekilde
kullanılması
Çalışmalarda kullanılan kimyasal maddelerin sayı-
sal yönden ilişkilendirilmesi
Teorilerin kontrollü deneyler ile test edilmesi
gibi çalışmalar modern kimyanın başlangıcı olarak
kabul edilir.
3. B 4. D 4 5. A 6. E
ÖRNEK 7 Maddelerin birbirinden farklı olmasının nedenini ise

atom şekillerinin farklılığı ve atomların düzenleniş
Mayalama, özütleme ve damıtma simyacıların kullan-
(.....) biçimlerinin farklılığından kaynaklandığı şeklinde
dığı tekniklerdendir.
açıklamıştır.
Simyacıların uğraşları sadece kimya bilimine katkı
(.....)
sağlamıştır. Aristo (Aristoteles)
(.....) Kükürt elementi simya döneminde keşfedilmiştir. MÖ 384’te doğmuş Yunan fi-
lozofudur.
Mezopotamya, Çin, Hint, Yunan, İslam, Mısır gibi uy-
(.....)
garlıkların kimya bilimine önemli katkıları olmuştur. Evrenin toprak, hava, ateş
ve su olmak üzere dört te-
Yukarıdaki ifadeleri doğru (D) veya yanlış (Y) olarak
mel elementten oluştuğu
işaretleyen bir öğrenci etkinliği hatasız bir şekilde
görüşünü savunmuştur.
tamamladığında aşağıdaki sıralamalardan hangisi-
ne ulaşır? Dört temel elementin farklı oranlarda bir araya gele-
rek farklı özellikteki maddeleri oluşturduğu görüşü-
A) D, D, D, D B) D, Y, D, D C) D, Y, Y, D
nü savunmuştur.
D) D, Y, D, Y E) Y, Y, D, D Aristo, dört elementin her birinin ıslak ya da kuru ve
sıcak ya da soğuk olmak üzere iki özelliği olduğu
Simyacıların uğraşları fizik, kimya, biyoloji, tıp, din,
görüşünü ileri sürmüştür.
felsefe, astroloji, mitoloji, felsefe gibi birçok alanı kap-
samaktadır. Aristo’ya göre;
Cevap: B • Soğuk ve kuru " Toprak (Katı)
• Soğuk ve ıslak " Su (Sıvı)
Kimya Biliminin Gelişimine Katkı Sağlayan İnsanlar
• Sıcak ve ıslak " Hava (Gaz)
Empedokles
• Sıcak ve kuru " Ateş (Yanıcı)
MÖ 490’lı yıllarda doğmuş
ünlü Yunan filozofudur. ATEŞ
Evrenin oluşumu ile ilgili fi-

kirler öne sürmüştür. Sıcak Kuru
Tüm maddelerin toprak, ha-
va, ateş ve su olmak üzere
dört temel elementten oluş- HAVA TOPRAK
tuğu görüşünü savunmuştur.
Sevgi ve nefret kavramları ile maddeyi ilişkilendirmiştir.
Islak Soğuk
Nesneleri bir arada tutan kuvvetin çekme (sevgi),
ayıran kuvvetin ise itme (nefret) olduğu görüşünü
ortaya atmıştır. SU
Işık ve görme olayını açıklamak üzere çalışmalar Câbir bin Hayyan
yapmıştır.
Kimya biliminin gelişimine
Democritus önemli katkılar sağlamış
MÖ 460’lı yıllarda doğmuş ünlü İslam âlimidir.
Yunan filozofudur. Fizik, eczacılık, astronomi
Herşeyin atomlardan ve boş- ve mühendislik gibi alan-
luktan ibaret olduğu görüşü- larda da önemli çalışmaları
nü savunmuştur. olmuştur.
Atom kavramı ve fikrini öne İlk laboratuvarı kuran kişidir.
süren ilk simyacıdır. Bazı deney araç-gereçleri tasarlayıp geliştirmiştir.
Tüm maddelerin atom adı verilen ve bölünemeyen Çalışmalarında damıtma, süzme, kristallendirme,
çok küçük taneciklerden oluştuğunu söylemiştir. süblimleşme gibi teknikleri kullanmıştır.
7. B 5
Damıtma işleminde imbik düzeneğini kullanarak nit- Uyarı!

rik asit (HNO3), hidrojen klorür (HCl), sülfürik asit Robert Boyle Sud-kostik (NaOH), sönmemiş kireç
İlk kez bileşikler ile basit karışımlar arasındaki fark-
(H2SO4) gibi önemli asitleri elde etmiştir. (CaO) ve su (H2O) gibi zor ayrıştırılan bazı bileşik-
lılıkları açıklamıştır.
leri element olarak kabul etmiştir.
Ayrıca hidrojen klorür (HCl) ile nitrik asidi (HNO3) ka-
rıştırarak kral suyunu elde etmiş, bu karışımın altın
Antoine Lavoisier
ve gümüş metalleri ile etkileştiğini gözlemlemiştir.
Modern kimyanın babası
Ebûbekir er-Râzi
olarak bilinir.
Tıp alanında önemli çalış-
Deneylerinde eşit kollu te-
maları bulunan ünlü İslam
raziyi kullanarak tepkime-
bilginidir.
ye giren maddelerin kütle-
Kroze, fırın gibi laboratu- leri toplamının, tepkimede
var araç-gereçlerini geliş- oluşan maddelerin kütlele-
tirerek çalışmalarında kul- ri toplamına eşit olduğunu tespit etmiştir.
lanmıştır.
Kütlenin Korunumu Kanunu’nu bulmuştur.
Damıtma tekniğini kullanarak karıncalardan formik
Oksijen gazının havada bulunduğunu ve yanma
asidi (HCOOH, karınca asidi) elde etmiştir.
olayında etkin rol oynadığını tespit etmiştir.
Alkolü tıp alanında antiseptik madde (mikrop öldü-
Yanan madde ile oksijen gazının etkileşerek oksit
rücü) olarak kullanmıştır.
bileşiklerini meydana getirdiğini bulmuştur.
Kostik soda (NaOH) ve gliserini bulmuştur.
Uyarı! NOT
Ağırlıklı olarak tıp ve felsefe alanında çalışma- Simyadan kimya dönemine geçiş Robert Boyle’nin
ları bulunan ünlü İslam bilginlerinden İbn-i Si- ilk kez modern elementin tanımını yapması ve An-
na'nın en önemli eseri Kitab-el Şifa'dır. Metal-
toine Lavoiser’in Kütlenin Korunumu Kanunu’nu
lerin başka metallere dönüşemeyeceğini ifade
ispatlaması ile başlamıştır.
eden İbn-i Sina ayrıca sınıflandırma ile ilgili de
çalışmalar yapmıştır.
ÖRNEK 8
Robert Boyle
• Evrenin dört temel elementten oluştuğu görüşünü sa-
Kimya ve fizik alanında
vunmuştur.
önemli çalışmalar yapmış
ve birçok kitap yazmıştır. • Toprağın kuru ve soğuk olmak üzere iki temel özelli-
ğe sahip olduğunu ifade etmiştir.
En ünlü eseri “Kuşkucu
Kimyager” adlı kitabıdır. Yukarıda bazı görüşleri belirtilmiş olan ve kimya bi-
Modern anlamdaki ilk ele- liminin gelişimine önemli katkılar sağlamış simyacı
ment tanımını yapan kişidir. aşağıdakilerden hangisidir?
Bilinen yöntemlerle A) Empedokles B) Câbir bin Hayyan

kendisinden daha basit
C) Aristoteles D) Democritus
yapılı maddelere ayrış-
E) Ebûbekir er-Râzi
tırılamayan saf madde-
leri “element” olarak ta-
Aristoteles’e göre evren toprak, hava, ateş ve su ol-
nımlamıştır.
mak üzere dört temel elementten oluşur.
Bir vakum pompası ge- Bu dört temel element ıslak ya da kuru ve sıcak ya da
liştirerek kimyada “Boy- soğuk olmak üzere iki özelliğe sahiptir. Kuru ve soğuk
le Yasası” olarak bili- özelliklerine sahip element topraktır.
Vakum Pompası
nen bir gazın basıncı ile Cevap: C
hacmi arasındaki ilişkiyi açıklamıştır.
6 8. C
ÖRNEK 9 ÖRNEK 11
Simyacı/Kimyacı Buluş/Görüş • Empedokles, Aristo, Boyle ünlü simyacılar arasında
yer alır.
I. Antoine Lavoisier a. Atom fikri
II. Democritus b. Kütlenin Korunumu Kanunu • Câbir bin Hayyan, ilk laboratuvarı kuran kişidir.
III. Câbir bin Hayyan c. Hidroklorik asit, nitrik asit, • Lavoisier, oksijen gazının havada bulunduğunu ve
sülfürik asit yanmaya neden olduğunu tespit etmiştir.
Yukarıda kimya biliminin gelişimine katkı sağlayan bazı Yukarıda verilen ifadeler doğru (D) ya da yanlış (Y)
insanlar ve çalışmaları belirtilmiştir. olarak belirlendiğinde aşağıdaki sıralamalardan
Buna göre bu kişiler ile buluş ya da görüşlerinin hangisi oluşur?
doğru olarak eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangi- A) D, D, D B) Y, D, D C) Y, D, Y
sinde verilmiştir?
D) D, Y, Y E) D, D, Y
A) I - c B) I - b C) I - a D) I - c E) I - b
II - a II - c II - b II - b II - a R. Boyle modern kimyanın öncülerinden biri olup
simyacı değildir.
III - b III - a III - c III - a III - c
Cevap: B
A. Lavoisier, Kütlenin Korunumu Kanunu'nu bulmuş-

tur. (I - b)
Democritus, atom kavramı ve fikrini öne süren ilk
simyacıdır. (II - a)
Câbir bin Hayyan, damıtma tekniğini kullanarak nitrik
asit, sülfürik asit ve hidroklorik asit gibi önemli asit-
leri elde etmiştir. (III - c)
Cevap: E ÖRNEK 12
I. Sınama-yanılmaya dayalı çalışmalar içermesi

ÖRNEK 10
II. Çalışmalarda özütleme, damıtma, mayalama vb.
Robert Boyle’nin çalışmaları simyadan kimya dönemine
yöntemlerin kullanılması
geçişte önemli rol oynamıştır.
III. Nicel gözlemlerin yapılmaması
Robert Boyle’nin görüş ve çalışmaları ile ilgili;
IV. Teorik temellere dayanmaması
I. En ünlü eserinin adı Kuşkucu Kimyager’dir. V. Sistematik bilgi birikimi oluşturmaması
II. Kendisinden daha basit yapılı maddelere ayrıştırıla-
Yukarıda verilenlerden hangisi simyanın bir bilim
mayan her türlü saf maddeyi element olarak tanım-
dalı olarak kabul edilmemesinin nedenleri arasın-
lamıştır.
da sayılamaz?
III. Aynı koşullardaki gazların basıncı ile hacmi arasın-
daki ilişkiyi açıklamıştır. A) I B) II C) III D) IV E) V
verilenlerden hangileri doğrudur?

Çalışmalarda özütleme, damıtma, mayalama vb. yön-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III temlerin kullanılması simyanın bir bilim dalı olarak
kabul edilmemesinin nedenleri arasında sayılamaz. Bu
D) I ve II E) I, II ve III yöntemleri günümüz de kimya bilimine yönelik çalış-
malar yürüten uzmanlar da kullanmaktadır.
R. Boyle, aynı koşullardaki gazların basıncı ile hacmi Cevap: B
arasındaki ilişkiyi açıklamıştır. (Boyle Yasası)
Fizik ve kimya alanında birçok eseri bulunmakla birlik-
te bunların en ünlüsü “Kuşkucu Kimyager” dir.
R. Boyle, modern anlamdaki ilk element tanımını yapan
kişidir. Kendisinden daha basit yapılı maddelere ayrış-
AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası
tırılamayan maddeleri element olarak tanımlamıştır. Kimya Bilimi Test 1, 2'yi çözebilirsiniz.
Cevap: E
9. E 10. E 7 11. B 12. B

TEST - 1 KİMYA BİLİMİ
1. I. Tüm hastalıkları iyileştirmek 3. Teorik temellere dayanmaz.

II. Değersiz metalleri altına çevirmek
Simyacıların buluşları Deneme-yanılmaya da-
III. Ölümsüzlük iksirini bulmak günümüz kimyasında yalı çalışmalar içerir.
kullanılmamaktadır.
Yukarıda verilenlerden hangileri simyacıları araş- I
tırma yapma çabasına iten nedenler arasında sa- V II
SİMYA
yılabilir? III
IV
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II Simyacılar, astronomi,

mitoloji, tıp, felsefe gi- Simya ile uğraşan kişile-
D) II ve III E) I, II ve III bi alanlarda da çalış- re alşimist denir.
ma yapmışlardır.
Yukarıda simya ile ilgili verilen kavram harita-

sındaki bilgilerden hangisi hatalıdır?
4. I. II. III.
2. Simyacılar uğraşları sonucunda bazı maddeler

keşfetmişlerdir.
İmbik Kroze El kantarı
Yukarıda verilenlerden hangileri simyacıların

uğraşları sonucunda geliştirdikleri araç ve ge-
reçler arasında yer almaktadır?
5. Kimyanın babası olarak bilinen Câbir bin Hayyan,

Aşağıda verilenlerden hangisi simyacıların keş- ilk laboratuvarı kuran kişidir. Modern anlamdakile-
fettiği maddeler arasında yer almaz? re benzeyen ilk deney araç ve gereçlerini tasarla-
yıp nasıl kullanılacaklarını açıklamıştır. Damıtma iş-
A) B)
leminde imbiği kullanarak bazı önemli kimyasalla-
rı elde etmiştir.
Zaç yağı (H2SO4)
I
Barut Cam
Kral suyu Kezzap (HNO3)

C) D) (HCl + HNO3) V II
IV III
Tuz ruhu (HCl) Sirke ruhu
Mürekkep Deterjan (CH3COOH)
E)
Yukarıda verilen kimyasallardan hangisi Câbir bin

Hayyan’ın elde ettiği maddelerden biri değildir?
Seramik
1. E 2. D
8 3. E 4. C 5. C
KİMYA BİLİMİ TEST - 2
1. Bitkilerin kök, sap, meyve ve yapraklarını 4. Aristo (Aristoteles), MÖ 384’te doğmuş Yunan fi-
ilaç olarak kullanma lozofudur. Fizik, kimya, biyoloji, astronomi ve si-
I yaset gibi alanlarda birçok çalışma yapmıştır.
Cam, mineral ve Damıtma yönte-
V II
metallerden süs mini kullanarak
Aristo’ya göre;
eşyaları yapımı Alşimistlerin alkol eldesi
çalışmaları I. Evrendeki tüm maddeler toprak, hava, ateş ve su
Kilden çanak, Petrolden plastik olmak üzere dört temel elementten oluşmuştur.
çömlek yapımı IV III madde eldesi II. Her bir elementin ıslak/kuru ve sıcak/soğuk ol-
mak üzere iki temel özelliği vardır.
Yukarıda verilenlerden hangisi alşimistlerin yap-
mış olduğu çalışmalar arasında sayılamaz? III. Islak ve sıcak özelliklerine sahip olan element
sudur.
IV. Toprak elementi katı hâldeki maddeleri temsil
eder.
2. Simyacı Yaptığı Çalışma verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
• Democritus • Damıtma yönteminde kulla- A) I ve II B) II ve IV C) I, II ve III

nılan imbiği geliştirmiştir.
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
• Câbir bin Hayyan • Damıtma yöntemini kullana-
rak karıncalardan formik asi-
di elde etmiştir.
5. I. Simyacılar değersiz metalleri altına çevirmişlerdir.
• Ebû Bekir er-Razi • Bütün maddelerin atom adı
verilen bölünemeyen çok kü- II. Simyacılar çalışmalarında süzme, damıtma, ma-
çük parçacıklardan oluştuğu yalama, özütleme gibi laboratuvar tekniklerini ge-
fikrini öne sürmüştür. liştirerek kullanmışlardır.
III. Mezopotamya, Çin, Hint, Yunan, İslam, Orta As-
Yukarıda bazı ünlü simyacılar ve yaptıkları çalış-
ya ve Mısır uygarlıkları kimya biliminin gelişim
malar verilmiştir.
sürecine önemli katkılar sağlamışlardır.
Buna göre bu simyacılar ile yaptıkları çalışma-
Yukarıda verilen ifadeler sırası ile doğru (D) ve-
lar doğru eşleştirildiğinde aşağıdaki görseller-
ya yanlış (Y) olarak belirlendiğinde aşağıdaki
den hangisi oluşur?
sıralamalardan hangisine ulaşılır?
A) • • B) • • C) • • A) I-D B) I-Y C) I-Y D) I-D E) I-D
• • • • • •
II-D II-D II-D II-Y II-Y
• • • • • •
III-D III-D III-Y III-D III-Y
D) • • E) • •
• • • • 6. I. Robert Boyle’nin bilinen yöntemler ile kendisin-
• • • • den daha basit maddelere ayrıştırılamayan saf
maddeleri element olarak tanımlaması
II. Antoine Lavoisier’in deneylerinde teraziyi kulla-
3. I. Sınama-yanılmaya dayalı çalışmalar içermesi
narak Kütlenin Korunumu Kanunu’nu bulması
II. Terazinin yaygın olarak kullanılması
III. Deneysel çalışmaların sistematik ve kontrollü
III. Bitkilerden ilaçların ham maddelerinin eldesi bir şekilde yürütülmesi
Yukarıda verilenlerden hangileri simya için doğ- Yukarıda verilen çalışmalardan hangileri mo-
ru, kimya bilimi için yanlıştır? dern kimyanın başlangıcı olarak kabul edilebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
1. C 2. B 3. A
9 4. D 5. B 6. E
KİMYANIN VE KİMYACILARIN BAŞLICA ÇALIŞMA ALANLARI

• Kimyanın ve kimyacıların başlıca çalışma alanları ile ilgili biyokimya, analitik kimya, anorganik kimya, organik kimya,
fizikokimya, polimer kimyası ve endüstriyel kimya disiplinlerini açıklar.
• İlaç, gübre, petrokimya, arıtım, boya ve tekstil gibi alanların kimya ile ilişkisini belirtir.
• Kimya alanı ile ilgili eczacı, kimyager, kimya mühendisliği, kimya öğretmenliği ve metalurji mühendisliği mesleklerini tanır.
KİMYANIN VE KİMYACILARIN BAŞLICA ÇALIŞMA Başlıca Kimya Disiplinleri

ALANLARI Analitik Kimya
Bir maddenin bileşiminin ve bu bileşenlerden hangi
Madde: Katı, sıvı ya da gaz hâlde bulunabilen kütlesi miktarlarda bulunduğunun tespiti konusundaki ça-
ve hacmi olan tanecikli yapılara “madde” denir. lışmaları içeren kimya disiplinidir.
Kimya: Maddelerin yapısı ve özelliklerini, sınıflandırıl- Maddenin bileşimini nitel (kalitatif) ve nicel (kantita-
malarını, birbirleri ile etkileşimlerini, tepkimelerini ve bu tif) yönden inceler.
maddelerin kullanım alanlarını inceleyen bir bilim dalıdır.
Kimya biliminin çalışma alanı oldukça geniştir.
Kimyanın Başlıca Çalışma Alanları: Nicel Analiz

İlaç ve kozmetik maddelerin üretimi Örnekler:
Gıda kalite kontrolü Suda sertlik tayini
Arıtım Kan ve idrardaki maddelerin miktarlarının tespiti
Petrol ve petrolden elde edilen ürünler Adli kimya olayları (Sporcuların doping alıp almadı-
Boya, gübre ve patlayıcı maddelerin sentezi ğının tespiti)
Temizlik malzemelerinin üretimi Toprak analizi
Vücut sıvılarının analizi vb.

Kimya biliminin çalışma alanı oldukça geniş ve kap- Biyokimya
samlıdır. Bu nedenle kimya bilimi başlıca yedi disip- İnsan, hayvan ve bitki gibi tüm canlıların yapısında-
line ayrılmıştır: ki kimyasal maddeleri ve süreçleri, değişimleri incele-
yen kimya disiplinidir.
Analitik
Kimya
Polimer Organik
Kimyası Kimya
Başlıca
el Kimya An
triy Disiplinleri org
d üs ya Kim anik
En Kim ya
ya Biy
kim ok
o im
Fizik ya
Biyokimya Laboratuvarı
10
Örnekler: ÖRNEK 14
Protein, karbonhidrat, lipit, nükleik asitler gibi orga-
nik moleküllerin incelenmesi Kimya laboratuvarında deney yapan Derin metal-asit tep-
kimelerini incelerken,
Vücut sıvılarının incelenmesi
Zn(k) + 2HCl(suda) $ ZnCl2(suda) + H2(g)
Fotosentez
tepkimesi için aşağıdaki işlemleri ayrı ayrı uyguluyor:
Genetik
1. işlemde Zn metalini toz hâline getiriyor.
Fizikokimya
2. işlemde sıcaklığı artırıyor.
Kimyasal sistemleri fizik yasaları ile ilişkilendiren,
Derin her iki işlem sonucunda da tepkimenin daha hızlı
fiziksel etkenlerin (sıcaklık, basınç vb.) kimyasal tepki-
gerçekleştiğini gözlemlemiştir.
melerdeki rolünü inceleyen kimya disiplinidir. Buna göre Derin bu deneyde hangi kimya disiplinin-
den yararlanmıştır?
A) Organik Kimya B) Analitik Kimya
C) Biyokimya D) Endüstriyel Kimya
E) Fizikokimya
Derin bu deneyde fiziksel faktörlerin (tanecik boyutu

ve sıcaklık) kimyasal bir tepkime üzerindeki etkileri-
ni incelemiştir. Bu nedenle yararlandığı kimya disip-
lini fizikokimyadır.
Cevap: E
Pillerde kimyasal enerji elektrik enerjisine dönüştürülür.
Örnekler: Polimer Kimyası

Kimyasal tepkimelerde hız Monomer adı verilen çok sayıda küçük molekülün
Kimyasal sistemlerde ısı ve iş dönüşümleri bir araya gelerek oluşturdukları büyük moleküllere
Kimyasal kinetik polimer denir.
Elektrokimya Polimerler halk arasında plastikler olarak da bilinirler.
Termodinamik Doğal ya da sentetik olabilirler. Protein, nişasta,

DNA, RNA, pamuk doğal polimerlere; teflon, orlon,
PVC (polivinil klorür), PET (polietilen tereftalat) ise
ÖRNEK 13
sentetik polimerlere örnek verilebilir.
Aşağıda verilen çalışma alanlarından hangisi anali-
Polimerlerin eldesi, özellikleri, kullanım alanları ve
tik kimya disiplinine ait değildir?
geri dönüşüm sürecini inceleyen kimya disiplinine
A) İdrardaki üre miktarının belirlenmesi polimer kimyası denir.
B) Maden cevherinin bileşiminin incelenmesi
C) Besinlerin sindiriminde enzimlerin rolünün incelen-
mesi
D) Kaynak suyunun pH değerinin belirlenmesi
E) Bebe bisküvisindeki şeker oranının tespiti
Sindirim, solunum, dolaşım gibi canlı organizmala-

rında meydana gelen kimyasal süreçleri inceleyen Polimerler
kimya disiplini biyokimyadır.
Cevap: C Örnekler:
Teflon tava ve tencereler
Pet şişeler
Orlon iplikler
Naylon poşetler
13. C 11 14. E
Organik Kimya Örnekler:

Temel elementi karbon (C) olan bileşiklere organik Elementlerin özelliklerinin incelenmesi
bileşik denir. Organik bileşiklerin yapısında karbon Su ve mineraller
atomunun yanında genellikle hidrojen (H) atomu da
Mineral asitler ve bazlar
bulunur.
Tuzlar
Uyarı! Endüstriyel Kimya (Sanayi Kimyası)
Yapısında karbon atomu bulunduran tüm bileşikler
Endüstriyel alanlarda kullanılan ham maddelerin
organik değildir. Örneğin; HCN, H2CO3, NaHCO3,
ekonomik, kolay ve güvenilir yollarla elde edilmesi, elde
CaCO3, MgCO3 gibi bileşiklerin yapısında karbon
atomu bulunmasına rağmen anorganik bileşiklerdir. edilen ürünlerin veriminin arttırılması ile ilgili çalışmalar
yapan kimya disiplinidir.
Organik bileşiklerin yapısını, özelliklerini, birbirle-

ri ile olan etkileşimlerini ve tepkimelerini inceleyen
kimya disiplinine organik kimya denir.
Organik kimyaya karbon kimyası da denir.
Sanayi Tesisi
Örnekler:
Temizlik malzemesi üretimi
(Tuz ruhu, çamaşır suyu vb.)
Organik bir bileşiğin top-çubuk modeli
Çimento üretimi
Örnekler:
ÖRNEK 15
Petrol, doğalgaz ve bunlardan elde edilen ürünler
Anorganik kimya ile ilgili;
Plastiklerin üretimi
I. İncelediği maddelerin yapısında genellikle karbon
İlaçlar, boyalar ve patlayıcıların sentezi
elementi bulunmaz.
Metan, etil alkol, üre vb. bileşiklerin sentezi
II. Metaller, yarı metaller ve ametallerin özellikleri ve
tepkimeleri uğraş alanları arasında yer alır.
Anorganik Kimya (İnorganik Kimya)
III. Enzimlerin insan vücudundaki etkilerini araştıran
Anorganik bileşiklerin ve elementlerin yapısını, özel-
kimya disiplinidir.
liklerini, birbirleri ile olan etkileşimlerini ve tepkimele-
yargılarından hangileri doğrudur?
rini inceleyen kimya disiplinidir.
Anorganik bileşikler yapılarında genellikle karbon A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
elementini içermezler. D) II ve III E) I, II ve III
Anorganik kimya genellikle karbon elementi içerme-

yen bileşiklerin ve periyodik sistemdeki tüm element-
lerin özelliklerini ve tepkimelerini inceleyen kimya di-
siplinidir.
Enzimlerin insan vücudundaki etkilerini inceleyen kim-
ya disiplini biyokimyadır.
Cevap: C
Kuartz Minerali
12 15. C
ÖRNEK 16 Gübre Endüstrisi

Bitkilerin büyümesi ve gelişmesi için gerekli maddeleri
• Polimer kimyası
içeren doğal ya da sentetik kimyasallara gübre denir.
• Organik kimya
Gübreler tarımda ürün verimini ve kalitesini artırmak
• Biyokimya
amacı ile toprağa ilave edilirler.
• Anorganik kimya
Yukarıda verilen kimya disiplinleri aşağıdaki uğraş
alanları ile eşleştirildiğinde hangi uğraş alanı açık-
ta kalır?
A) Temizlik maddesinin pH değerinin belirlenmesi
B) Seramik ürünlerin yapısının incelenmesi
O
C) Üre (NH2 — C — NH2) molekülünün reaksiyonlarının
incelenmesi
Toprağın pH değeri dikkate alınarak asidik veya bazik
D) RNA molekülünün protein sentezindeki rolünün ince- gübreler kullanılır.
lenmesi Bitkiler başta azot (N), fosfor (P) ve potasyum (K)
E) Vinil klorürden PVC eldesi olmak üzere kalsiyum (Ca), sodyum (Na), magnez-
Seramik ürünlerin yapısının incelenmesi anorganik yum (Mg), kükürt (S), demir (Fe), çinko (Zn), mangan
O (Mn) gibi elementlere ihtiyaç duyarlar. Gübrelerin bi-
kimya, organik bir bileşik olan üre (NH2 — C — NH2) leşiminde de bu elementler ve mineraller bulunur.
molekülünün reaksiyonlarının incelenmesi organik
kimya, RNA molekülünün protein sentezindeki rolü- Sentetik (yapay) gübre üretimi, toprak analizi gibi
nün incelenmesi biyokimya, vinil klorürden PVC po- uğraşlarda kimya biliminden yararlanılır.
limerinin eldesi polimer kimyası ve temizlik maddesi-
nin pH değerinin belirlenmesi analitik kimya disiplini- Boya Endüstrisi
nin uğraş alanıdır. Herhangi bir nesneye ya da yüzeye renk vermek,
Cevap: A dış etkilerden korumak ya da estetik bir görünüm
kazandırmak amacıyla kullanılan kimyasallara bo-
Başlıca Kimya Endüstrileri
ya denir.
Kimya bilimi ilaç, gıda, gübre, petrokimya, arıtım, teks-
til ve boya gibi birçok endüstriyel alan ile yakın ilişkilidir.
İlaç Endüstrisi
Doğal kaynaklardan veya sentetik olarak elde edile-
bilen, bir hastalığın teşhis ve tedavisinde ya da has-
talıklardan korunmak amacı ile kullanılan kimyasal
maddelere ilaç denir.
İlaçlar katı, sıvı veya yarı katı formda olabilir.
Boyalar doğal ya da sentetik olabilir.
Hemen hemen tüm malzemelere uygulanabilen bo-

yalar; inşaat, tekstil, gıda, metal, ahşap, ulaşım gibi
pekçok alanda kullanılır.
Boyaların imalatı, kullanımı gibi süreçlerde kimya
biliminden yararlanılır.
Tekstil Endüstrisi
İlaçlar farklı formlarda hazırlanabilir. Hayvansal veya bitkisel kaynaklı olarak doğal ya da
İlaçların ham maddelerinin sentezi, üretimi, kalite sentetik ipliklerin sentezi, kumaş hâline getirilerek
kontrolü, canlı organizmalarda etki mekanizmala- boyanması gibi süreçleri tekstil endüstrisi kapsa-
rının incelenmesi gibi süreçlerde kimya biliminden maktadır. Bu aşamaların tümünde kimya biliminden
yararlanılır. yararlanılır.
16. A 13
ÖRNEK 17
I. Toprak analizi
II. İlaç ham maddelerinin sentezi
III. Ham petrolün rafinasyonu
Yukarıda verilenlerden hangileri kimyacıların uğraş
alanları arasında yer alır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III

D) I ve III E) I, II ve III
İplikler, doğal ya da sentetik olabilir.
Kumaş boyama işleminde boyanın yüzeye tutun- Toprağın analizi, ilaç ham maddelerinin sentezi ve ham
ması kimyasal bir olaydır. petrolün rafine edilerek bileşenlerine ayrılması kimya-
cıların uğraş alanları arasında yer alır.
Cevap: E
Petrokimya
Petrolün işlenmesi ve petrolden çeşitli ürünlerin el-
de edilmesi ile ilgili yöntem ve süreçleri kapsayan
ÖRNEK 18
alan petrokimya endüstrisidir.
• İnşaat, gıda, tekstil, ahşap, metal ve kozmetik gibi
birçok sektörde kullanılır.
• Kimyasal yapısı kullanım alanına göre farklılık gös-
terir.
• Malzemeye veya yüzeye renk vermek, dış etki-
lerden korumak ve hoş bir görünüm kazandırmak
amacı ile kullanılır.
Yukarıda bazı özellikleri verilmiş olan kimyasal mad-
de aşağıdakilerden hangisidir?
Petrol rafineri tesisi
A) İplik B) Gübre C) Parafin
Ham petrol bir karışımdır.
D) Boya E) İlaç
Ham petrol rafine edilerek LPG, petrol eteri, benzin,
mazot, jet yakıtı, fuel-oil, parafin, asfalt gibi katı, sı- Yukarıda özellikleri verilmiş olan kimyasal madde bo-
vı ve gaz formunda yakıtlar elde edilir. yadır.
Cevap: D
Arıtım
Hava, su ve toprak gibi maddeler doğal unsurlar ya
da insan faaliyetleri sonucu çeşitli kirleticiler barın- Kimya Alanı İle İlgili Başlıca Meslekler
dırabilir. Kimyager
Bir karışımdaki istenmeyen maddelerin fiziksel, kim-
yasal ve biyolojik proseslerle bulunduğu ortamdan
uzaklaştırılması işlemine arıtım denir.
Laboratuvarda çalışan kimyagerler
Arıtım tesisi Üniversitelerin fen-edebiyat fakültelerinde kimya ala-
Arıtım proseslerinde kimya biliminden yararlanılır. nında ileri düzeyde eğitim almış kişilere kimyager denir.
14 17. E 18. D
Maddelerin yapı ve özelliklerini inceleyerek endüst- Üniversitelerin eğitim fakültelerinde 4 yıllık lisans
ri kuruluşlarının istediği nitelikte yeni maddeler sen- eğitimi almış kişilerdir.
tezleyen, kalite kontrolünü yapan, üretimde karşıla- Görev yaptığı kamu veya özel eğitim kurumunda
şılabilecek sorunlara yönelik çözümler üreten mes- kimya ile ilgili bilgi, beceri, tutum ve davranışları öğ-
lek dalıdır. rencilerin yaş düzeylerini göz önünde bulundurarak
Kimyagerler, kamu veya özel endüstri kuruluşları- onlara çeşitli yöntem ve tekniklerle aktaran kişiye
nın işletme ve laboratuvarlarında çalışmalarını yü- kimya öğretmeni denir.
rütürler. İlaç, plastik, boya, petrokimya, deterjan ve Kimya öğretmenleri, MEB’in onaylamış olduğu öğ-
sabun, kozmetik, cam, çimento sanayisi vb. alanlar- retim programı çerçevesindeki kimya konularını öğ-
da çalışmalar yaparlar. rencilerine aktarırlar.
Az miktarda numuneler ile çalışan kimyagerler mad-
Eczacı
deleri atomik ve moleküler düzeyde incelerler.
Kimya Mühendisi
Hastaya bilgi veren bir eczacı

Eczacı, ilaçların bileşenleri ve bu bileşenlerin canlı
organizmalardaki etki mekanizmaları, ilaçların doğ-
Kimya bilimi ile birlikte matematik, fizik, biyoloji ve ru kullanımı vb. konularda uzmanlaşmış kişidir.
ekonomi bilimlerinden de yararlanarak kimyasal
Eczacılar laboratuvar ortamında ilaçların ham mad-
ham maddelerin amaca uygun ürünlere dönüştürül-
delerini sentezleyerek yeni ilaçlar geliştirirken aynı
düğü prosesleri yürüten ve denetleyen kişiye kimya
zamanda doktorların reçete ettiği ilaçları hastalara
mühendisi denir.
sunan ve ilaçların doğru kullanımı konusunda has-
Kimya mühendisleri cam, seramik, kâğıt, polimer taları bilgilendiren sağlık personelleridir.
vb. malzemelerin ekonomik olarak üretimi ve gelişti-
Metalurji Mühendisi
rilmesi yanında endüstriyel tesislerin tasarlanması,
kurulması, işletilmesi ve denetimi ile ilgili çalışmala-
rı da yürütürler.
Kimya mühendislerinin çalışma ortamı genellikle
endüstriyel tesislerdir.
Kimya mühendisleri, kimyagerlerin laboratuvar ça-
lışmalarını insanlığa yarar sağlayacak biçimde eko-
nomik proseslerle hayata geçirir.
Proje üzerinde çalışan bir metalurji mühendisi
Kimya Öğretmeni Metalurji mühendisi, üniversitelerin Metalurji ve Mal-
zeme Mühendisliği bölümünden 4 yıllık lisans eğiti-
mi alan kişilerdir.
Metal, alaşım, seramik ve polimer malzemelerin el-
de edilmesi, bu malzemelerin farklı endüstri dalları-
nın ihtiyaçlarına yönelik olarak tasarlanarak üretil-
mesi ve bu aşamalarda karşılaşılabilecek sorunlara
çözüm üreten kişiye metalurji mühendisi denir.
Metalurji mühendisleri demir-çelik ve döküm başta
olmak üzere inşaat, havacılık, otomotiv ve savunma
Öğrencileri ile deney yapan kimya öğretmeni sanayisi gibi birçok alanda çalışabilir.
15
ÖRNEK 19 ÖRNEK 22
• Laboratuvar ortamında ilaç geliştirmek için araştır- Kimyagerler ile ilgili;
malar yapar. I. Maddeleri atomik ve moleküler düzeyde analiz ederler.
• Reçetelerdeki hazır ilaçları hastalara temin ederek, II. Az miktardaki numuneler ile çalışırlar.
ilaçların kullanımı hakkında hastaları bilgilendirir. III. Çalışmalarını genellikle laboratuvar ortamında yü-
Yukarıda kimya bilimi ile yakından ilişkili bir meslek dalı- rütürler.
na ait bazı bilgiler verilmiştir. verilen bilgilerden hangileri doğrudur?
Buna göre bu meslek dalı aşağıdakilerden hangisi
A) II ve III B) Yalnız I C) Yalnız III
olabilir?
D) I, II ve III E) I ve III
A) Doktor B) Kimyager C) Eczacı
D) Veteriner E) Kimya Mühendisi
Çalışma ortamı genellikle laboratuvar olan kimyagerler,
maddeleri atomik ve moleküller düzeyde incelerler. Az
Yukarıda üstlendiği bazı görevler verilen kimya bilimi miktarda numune kullanarak çalışmalarını yürütürler.
ile ilişkili meslek dalı eczacıdır. Cevap: D
Cevap: C
ÖRNEK 20
Uğraş alanlarından biri yeni metal parçalar tasarla-
ma olan meslek alanında eğitim almış bir kişinin ça-
lışma ortamı aşağıdaki sanayi dallarından hangisi
olamaz? ÖRNEK 23
A) Temizlik B) İnşaat C) Otomotiv I. II.
D) Havacılık E) Kaplama
Uğraş alanlarından biri yeni metal parçalar tasarlama Porselen Deterjan

olan meslek dalı metalurji mühendisliğidir. Metalurji
mühendisi, inşaat, otomotiv, havacılık, kaplama gibi III.
sanayi alanlarında çalışabilir.
Cevap: A
Polimer
ÖRNEK 21 Yukarıda verilen malzemelerden hangileri kimya
I. Plastikler mühendislerinin ekonomik olarak üretimini hedefle-
II. Boyalar diği maddeler arasında yer alır?
III. Alaşımlar
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Yukarıda verilen malzemelerden hangileri simya dö-
D) II ve III E) I, II ve III
neminde henüz keşfedilmemişken kimyacıların ça-
lışmaları sonucunda elde edilmiştir?
Verilen malzemelerin tümü kimya mühendislerinin eko-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
nomik olarak üretimi ve geliştirilmesini hedeflediği mad-
D) I ve II E) I ve III deler arasındadır.
Cevap: E
Boyalar ve alaşımlar simya döneminde keşfedilen mad-

deler arasında yer alırken, ham maddesi petrol olan
plastikler kimyacıların çalışmaları sonucunda elde edil-
miştir.
Cevap: A Kimya Bilimi Test 3, 4'ü çözebilirsiniz.
19. C 20. A 21. A 16 22. D 23. E

1. I. Sentetik gübre üretimi ve toprak analizi 4. • Fotosentez ve solunum olaylarının incelenmesi
II. Suyun bileşimindeki zararlı kimyasalların uzak- • Elektrokimyasal pillerin üretimi
laştırılması • İlaçların ham maddelerinin eldesi
III. Petrolden plastik üretimi
• Su numunesindeki sertlik derecesinin belirlenmesi
IV. Gıdaların kalite kontrolü
Yukarıda verilen çalışma alanları ile ilgili olduk-
V. İlaçların etken maddelerinin sentezi ları kimya disiplinleri eşleştirildiğinde hangi
Yukarıda verilenlerden hangileri kimyacıların kimya disiplini açıkta kalır?
uğraş alanları arasında yer almaktadır?
A) Anorganik kimya B) Organik kimya
A) II ve V B) I, III ve IV C) I, II ve III
C) Fizikokimya D) Biyokimya
D) II, III, IV ve V E) I, II, III, IV ve V E) Analitik kimya
2. Su, asitler, bazlar, tuzlar

ve mineraller gibi madde-
lerin özelliklerini ve kim-
yasal tepkimelerini incele-
yen kimya disiplini aşağı-
dakilerden hangisidir?
Kuartz minerali
A) Organik kimya B) Biyokimya 5. Kimya Disiplini Bilgi

C) Anorganik kimya D) Analitik kimya
• Endüstriyel kimya • Çok sayıda küçük molekü-
E) Endüstriyel kimya lün bir araya gelerek oluş-
turdukları doğal ya da yapay
olabilen büyük molekülleri
inceleyen kimya disiplinidir.
• Analitik kimya • Sanayide kullanılan ham
maddelerin ucuz, kaliteli ve
3. Kimya alanı ile ilgili ya-
güvenilir yollardan temini ile
kından ilişkili olan mes-
ilgilenir.
lek dallarından biri de
• Polimer kimyası • Kimyasal maddelerin tanın-
metalurji mühendisliği-
ması ve miktarlarının tayin
dir. Metalurji mühendi-
edilmesi işlemlerini içeren
si, maden cevherlerin- kimya disiplinidir.
den metallerin eldesi,
alaşımların eldesi vb. konularda çalışmalar yapan ve Yukarıda bazı kimya disiplinleri ile bu disiplinlere
bu tür malzemeleri sanayi kuruluşlarının ihtiyaçları- ait bilgiler verilmiştir.
na yönelik tasarlayarak üretimini yapan kişidir. Buna göre bu kimya disiplinleri ile verilen bilgi-
Buna göre metalurji mühendisi; ler doğru olarak eşleştirildiğinde aşağıdaki gör-
I. Demir-çelik sellerden hangisi oluşur?
A) • • B) • • C) • •
II. Tekstil
III. Elektrik-elektronik • • • • • •
yukarıda verilen sektörlerden hangilerine yöne- • • • • • •

lik çalışmaları yürütebilir? D) • • E) • •
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II • • • •
D) I ve III E) I, II ve III • • • •
1. E 2. C 3. D
17 4. A 5. C
1. Kimya bilimi ile ilgili aşağıda verilen ifadeler- 4. I. II. III.

den hangisi yanlıştır?
A) Maddenin yapısı, özellikleri ve birbirleri ile olan

etkileşimlerini inceler.
Gübre İlaç Tekstil
B) Mermerin, seramik ürünlerin ve tuzların yapısını Endüstrisi
Endüstrisi Endüstrisi
organik kimya disiplini inceler.
C) İlaç, gübre, tekstil, arıtım, boya ve petrokimya Yukarıda verilen endüstriyel alanlardan hangi-
gibi birçok endüstriyel alan ile yakın ilişkilidir. lerinde kimya biliminden yararlanılır?
D) Sanayi kimyası, endüstriyel faaliyetlerde kulla- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
nılan ham maddelerin sentezi ile ilgilenen kim- D) II ve III E) I, II ve III
ya disiplinidir.
E) Kimya bilimi teorik temellere dayanır.
2.
5. Kimya Alanı ile İlgili
Başlıca Meslekler Bilgi
• Kimya Mühendisi • İlaçları hazırlayan ve anali-
zini yapan, doktorların ha-
zırladığı reçetelerdeki ilaç-
ları hastalara sunan kişidir.
• Eczacı • Endüstriyel tesislerin tasa-
Yukarıdaki görsel DNA molekülüne aittir.
rımı, kurulumu ve işletilme-
Buna göre DNA molekülü; si, sanayi dallarının ihtiyaç
I. Biyokimya duyduğu ham maddelerin
ucuz ve güvenilir yollardan
II. Polimer kimyası
temini konularındaki çalış-
III. Anorganik kimya maları yürüten kişidir.
verilen kimya disiplinlerinden hangilerinin ça- • Kimyager • Maddenin yapısını ve

lışma konusu olabilir? özelliklerini inceleyerek,
yeni maddelerin sentez-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III lenmesi ve analizi konula-
rındaki laboratuvar çalış-
D) I, II ve III E) I ve II
malarını yürüten kişidir.
Yukarıda kimya bilimi ile yakından ilişkili bazı mes-

3. Doğal ya da sentetik yollarla iplik eldesi, ipli- lekler ve bu meslek dallarına ait bilgiler verilmiştir.
ğin dokunarak kumaş hâline getirilmesi ve bu Buna göre bu meslek dalları ile verilen bilgiler
ürünlerin boyar maddeler ile boyanması konu- doğru olarak eşleştirildiğinde aşağıdaki görsel-
larındaki çalışmaları yürüten kimya endüstrisi lerden hangisi elde edilir?
aşağıdakilerden hangisidir? A) • • B) • • C) • •
A) Boya Endüstrisi • • • • • •
• • • • • •
B) Petrokimya Endüstrisi
C) Tekstil Endüstrisi D) • • E) • •
D) Kozmetik Endüstrisi • • • •
• • • •
E) İlaç Endüstrisi
1. B 2. E 3. C
18 4. E 5. B
KİMYANIN SEMBOLİK DİLİ

• Günlük hayatta sıklıkla etkileşimde bulunulan elementlerin adları ile sembollerini eşleştirir ve element kavramını açıklar.
• Periyodik sistemdeki ilk 20 element ve günlük hayatta sıkça kullanılan yaygın elementlerin sembollerini tanır.
Madde: Boşlukta yer kaplayan, kütlesi, hacmi ve eylem- Elementler metaller, ametaller, yarı metaller ve soy-
sizliği olan tanecikli yapılara madde denir. Maddeler, gazlar olmak üzere 4 sınıfta incelenirler. (Bu kısım “Pe-
saf (arı) maddeler ve saf olmayan (karışımlar) maddeler riyodik Sistem” ünitesinde detaylı olarak anlatılacaktır.)
olmak üzere iki sınıfta incelenirler.
Atomik veya moleküler yapılı olabilirler.
MADDE
ELEMENTLER
Saf (arı) Saf olmayan

maddeler maddeler Atomik yapılı Moleküler yapılı
elementler elementler
Li, Na, Ca, Al, Fe

Element Bileşik Karışımlar Cu, He, Ne Ar
Diatomik Poliatomik
Homojen Heterojen (iki atomlu) (çok atomlu)
karışımlar karışımlar yapılı elementler yapılı elementler
H2, N2, F2, Cl2, O3, P4, S8
Br2, I2, O2
NOT
Saf maddeler tek tür tanecik içerirken, karışımlar NOT
farklı tür tanecikler içerirler.
Birçok element doğada serbest hâlde bulunmaz.
Aktiflikleri nedeni ile bileşikleri hâlinde bulunurlar.
ELEMENT
Aynı tür atomlardan oluşan, homojen yapılı saf mad- Element Sembolleri
delere element denir.
Tarih boyunca keşfedilen elementler için çeşitli
Elementler aynı proton sayısına sahip atomlar toplu- semboller kullanılmıştır.
luğundan oluşur.
Günümüzde tüm dünyada ortak bir bilim dili oluş-
Farklı elementlere ait atomların proton sayıları farklıdır. turmak, kolay anlaşılabilirlik ve yazım kolaylığı sağ-
lamak amacıyla elementlerin Latince veya İngilizce
Saf ve homojen yapılıdırlar.
isimlerinin genellikle ilk harfleri sembol olarak alınır.
Belirli koşullarda, belirli ve sabit ayırt edici özellikleri
Bazı elementlerin sembolleri ise iki harften oluşur.
vardır. (Öz ısı, özkütle, donma noktası, kaynama nok-
Bu durumda ilk harf büyük, ikinci harf küçük yazılır.
tası vb.)
Fiziksel veya kimyasal yollarla kendisinden daha ba-

sit yapılı farklı maddelere ayrıştırılamazlar.
NOT
Elementler ve yapı taşları olan atomlar semboller
İlk kez elementlerin Latince isimlerinin temel alı-
(simgeler) ile gösterilirler.
narak elementlerin sembollerinin (simgeleri) oluş-
Günümüzde bilinen doğal ve yapay toplam 118 ele- turulması fikrini “Berzelius” isimli bilim insanı orta-
ment bulunmaktadır. ya atmıştır.
19
İlk 20 Elementin Adları ve Sembolleri ÖRNEK 25

Elementin Elementin Elementin Elementin
Adı Sembolü Adı Sembolü
Hidrojen H Sodyum Na
Helyum He Magnezyum Mg
Lityum Li Alüminyum Al
Potasyum elementi bıçakla kesilebilecek kadar yumuşak,
Berilyum Be Silisyum Si
gümüş-beyaz renkli bir metaldir.
Bor B Fosfor P Potasyum elementinin sembolü aşağıdaki seçe-
neklerin hangisinde doğru verilmiştir?
Karbon C Kükürt S
A) Po B) K C) Pt
Azot N Klor Cl
D) O E) P
Oksijen O Argon Ar
Potasyum elementinin sembolü, “K” dır.
Flor F Potasyum K Cevap: B
Neon Ne Kalsiyum Ca
ÖRNEK 24
ÖRNEK 26
I II
Yukarıdaki görselde yer alan madde ile ilgili;
I. Saf maddedir. Yukarıda I ve II numaralı görsellerde yer alan madde-
ler ile ilgili;
II. Fiziksel yöntemlerle farklı özellikteki daha basit
maddelere ayrıştırılabilir. I. Tek tür tanecik içerme
III. Poliatomik yapılıdır. II. Element olma
III. Atomik hâlde bulunma
verilen yargılardan hangileri doğrudur?
verilen özelliklerden hangileri ortaktır?
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
D) I ve III E) I, II ve III A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II
Görseldeki madde üç atomlu (poliatomik) moleküller-
den oluşan bir elemente aittir. I numaralı görselde yer alan madde atomik yapılı ele-
Elementler saf madde olup fiziksel yöntemlerle fark- mente, II numaralı görseldeki ise moleküler yapılı ele-
lı özellikteki daha basit yapılı maddelere ayrıştırıla- mente aittir.
mazlar. Elementler saf madde olup tek tür tanecik içerirler.
Cevap: D
Cevap: C
24. D 20 25. B 26. C

Günlük Hayatta Sıkça Karşılaşılan Bazı Elementlerin ÖRNEK 28

Adları ve Sembolleri
Gümüş Çinko Cıva
Elementin Elementin Elementin Elementin
Adı Sembolü Adı Sembolü Klor Berilyum
Krom Cr Kurşun Pb
Aşağıda verilen element sembollerinden hangisi yu-
Mangan Mn Cıva Hg karıdaki elementlerden herhangi birine ait değildir?
A) C B) Be C) Cl
Demir Fe Platin Pt
D) Zn E) Ag
Kobalt Co Baryum Ba
Nikel Ni Brom Br Elementin Adı Sembolü
Gümüş Ag
Bakır Cu İyot I
Çinko Zn
Çinko Zn Kalay Sn Cıva Hg
Gümüş Ag Altın Au Klor Cl
Berilyum Be
NOT “C” sembolü karbon elementine aittir.
Aynı ya da farklı tür ametal atomlarının kovalent Cevap: A
bağ ile bağlanması sonucu oluşan, bağımsız bu-
lunabilen yüksüz atom topluluklarına molekül adı
verilir.
ÖRNEK 27 ÖRNEK 29
Bir kimyasal madde ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor:
• Saftır.
• Moleküler hâlde bulunur.
• Aynı proton sayısına sahip atomlardan oluşur.
Buna göre bu madde aşağıdakilerden hangisi ola-

bilir?
Kükürt elementi ile ilgili; A) Hg(s) B) O2(suda) C) H2O(s)

I. Sembolü “K” dır. D) HCl(suda) E) N2(g)
II. Homojen özelliktedir.
III. Simya döneminde meyve kurularını ağartmada kul- Aynı proton sayısına sahip atomlardan oluşan saf
lanılmıştır. madde elementtir. Moleküler hâlde bulunan element
N2 gazıdır.
verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
O2(suda) maddesi, O2 nin sulu çözeltisi olduğu için karı-
A) Yalnız III B) II ve III C) I ve II şımdır. Saf madde değildir.
Cevap: E
Kükürt elementinin sembolü “S” dir. Elementler hâl

değişimi sıcaklığı dışındaki sıcaklıklarda homojendir.
Kükürt, simya döneminde meyve kurularını ağartma-
da kullanılmıştır.
Cevap: B
27. B 21 28. A 29. E

BİLEŞİK CH4 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı,

En az iki farklı tür elementin belirli oranlarda bir araya mC 12
= = 3 ’tür.
gelmesi sonucu oluşan farklı özellikteki yeni saf mad- mH 4
deye bileşik denir. Bileşikler formüller ile gösterilir.
NOT Uyarı!
Elementlerin bir araya gelerek bileşik oluşturması Saf maddeler (element ve bileşikler) hâl değişim
kimyasal bir değişimdir. noktaları dışında homojendirler.
Su (H2O), moleküler yapılı bir bileşiktir.

Saf ve homojen yapılıdırlar.
Buzlu su, heterojen görünümlüdür.
Farklı cins atom içermelerine rağmen tek tür tanecik
içerirler. (NH3, HCl, H2SO4, NaCl, Ca(OH)2,
CH3COOH vb.) ÖRNEK 30
Belirli koşullarda belirli ve sabit ayırt edici özellikleri
I. Ag II. P4 III. HCl
bulunur.
Bileşiği oluşturan elementler bileşik içerisinde kendi Yukarıda verilen maddeler ile ilgili aşağıdaki bilgiler-
kimyasal özelliklerini kaybederler. den hangisi yanlıştır?
1 A) I. atomik yapılı elementtir.

H2(g) + O $ H2O(s)
2 2(g) B) II. element molekülü, III. bileşik molekülüdür.
(Yanıcı) (Yakıcı, (Söndürücü)
oksitleyici) C) Belirli dış basınçta III. maddenin kaynama noktası
1 sabittir.
Na(k) + Cl " NaCl(k)
2 2(g) D) III. fiziksel yöntemlerle daha basit maddelere ayrış-
(Patlayıcı) (Zehirli, (Sofra tuzu,
toksik) besin) tırılabilir.
E) Üçü de saf maddedir.
Fiziksel yollar ile kendisinden daha basit yapılı mad-
delere ayrıştırılamazken, kimyasal yollarla ayrılabi- I. ve II. madde element, III. madde ise bileşiktir. Bile-
lirler. (Isı, elektrik enerjisi vb.) şikler fiziksel yöntemlerle daha basit yapılı maddele-
re ayrıştırılamazlar.
elektroliz 1
H2O(s) H2(g) + O Cevap: D
elektrik 2 2(g)
enerjisi
ısı 3 ÖRNEK 31
KClO3(k) KCl(k) + O
2 2(g)
Aşağıda verilenlerden hangisi bileşiklere ait bir özel-
Elementler sabit kütle oranları ile birleşerek bileşik- lik olamaz?
leri oluştururlar.
A) Tek tür tanecik içerme
B) Sembol ile gösterilme
C) Poliatomik yapıda bulunma
D) Belirli koşullarda sabit ayırt edici özelliklerinin olması
,
E) Homojen olma
Metan (CH4) molekülü, bir karbon (C) ve
dört hidrojen (H) atomundan oluşur.
Elementler semboller ile bileşikler ise formüllerle gös-
terirler.
C(k) + 2H2(g) $ CH4(g)
Cevap: B
(12 gram) (4 gram) (16 gram)
22 30. D 31. B
NOT ÖRNEK 33
Aynı cins ametal atomlarının bir araya gelerek oluş- Yaygın adı “amonyak” olan kimyasal madde ile ilgili
turdukları moleküllere element molekülü, farklı cins aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
ametal atomlarının bir araya gelerek oluşturdukları
A) Bileşiktir.
moleküllere ise bileşik molekülü denir.
MOLEKÜL B) Moleküler yapılıdır.
C) Kimyasal formülü “NH3” tür.
Element Molekülü Bileşik Molekülü D) Yapısındaki elementler arasında belirli bir oran vardır.
H2, F2, Cl2, O2, H2O, NH3, HNO3, E) Yapısında 4 cins atom bulunur.
P4, S8, O3 C6H12O6, CH4, H2S
Yaygın adı “amonyak” olan maddenin kimyasal for-

mülü “NH3” olup bileşiktir. Bir molekülü 4 atomludur.
Yaygın Olarak Kullanılan Bazı Bileşiklerin Formülleri Ancak yapısında hidrojen (H) ve azot (N) olmak üze-
ve Yaygın Adları re 2 cins atom içerir.
Cevap: E
Bileşik Bileşik
Yaygın Adı Yaygın Adı
Formülü Formülü
H2O Su NH3 Amonyak
Sönmüş
HCl Tuz ruhu Ca(OH)2
kireç
H2SO4 Zaç yağı NaOH Sud kostik
Potas
HNO3 Kezzap KOH
kostik
ÖRNEK 34
Sönmemiş
CH3COOH Sirke asidi CaO
kireç • Fiziksel yöntemler ile kendisinden daha basit yapılı
Yemek maddelere ayrıştırılamaz.
CaCO3 Kireç taşı NaCl
tuzu • Aynı tür moleküllerden oluşmuştur.
Yemek Çamaşır
NaHCO3 NaClO • Yapısında 3 tür atom bulunur.
sodası suyu
Yukarıda bazı özellikleri verilmiş olan kimyasal
Uyarı! madde aşağıdakilerden hangisi olabilir?
NH3 ün sistematik adı trihidrojen mononitrür
A) O3(g) B) HNO3(s) C) CO2(k)
veya azot trihidrür şeklinde kabul edilmektedir.
D) NO(g) E) CHCl3(suda)
ÖRNEK 32
Saf maddeler fiziksel yöntemler ile daha basit yapı-
Kimyasal formülü H2SO4 olan madde ile ilgili; lı maddelere ayrıştırılamazlar. Aynı tür molekül, farklı
I. Kükürt, hidrojen ve oksijen atomlarını içerir. cins atom içeren saf madde bileşik molekülüdür.
II. Yaygın adı, kezzaptır. HNO3 bileşiği, 3 farklı tür atom içeren bileşik mole-
III. Bir molekülünde 7 tane atom bulunur. külüdür.
CHCl3(suda) maddesi ise sulu çözelti olduğu için karı-
şımdır. Bu nedenle farklı tür moleküller içerir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Cevap: B
Kimyasal formülü H2SO4 olan maddenin yaygın adı

zaç yağıdır.
Bir molekülünde 2 tane hidrojen (H), 1 tane kükürt (S)
ve 4 tane oksijen (O) olmak üzere toplam 7 tane atom
bulunur.
Kimya Bilimi Test 7, 8'i çözebilirsiniz.
Cevap: C
32. C 23 33. E 34. B

1. Kütlesi ve hacmi olan herşeye “madde” denir.

4. I. Potasyum II. Neon III. Azot
Madde, saf (arı) ve saf olmayan maddeler olarak Yukarıda adları verilen elementler ile ilgili aşa-
sınıflandırılabilir. Tek tür taneciklerden oluşan ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
maddelere saf madde denir. Saf maddeler bile-
A) Üçü de atomik yapılıdır.
şikler ve elementler olmak üzere ikiye ayrılırlar.
B) I. elementin sembolü “K” dır.
Buna göre aşağıda verilenlerden hangisi ele-
C) Tek tür tanecik içerirler.
ment ve bileşikler için ortak özellik değildir?
D) II. ve III. elementlerin sembollerinin ilk harfi ay-
A) Hâl değişimi dışında homojen yapılıdırlar.
B) Belirli koşullarda belirli ayırt edici özellikleri vardır. nıdır.
C) Saf maddelerdir. E) Hâl değişimi dışında üçü de homojendir.
D) Kimyasal yöntemler ile daha basit yapılı madde-
lere ayrıştırılamazlar.
E) Tek tür tanecik içerirler.
5. Aşağıdaki tabloda bazı yaygın bileşiklerin formülle-
ri ve yaygın adları verilmiştir.
2.
Bileşik Formülü Yaygın Adı
I. NaCl Sofra tuzu
II KOH Potas kostik
III. Ca(OH)2 Kireç taşı
Kükürt Cıva Sodyum
IV. HNO3 Kezzap
Yukarıda bazı elementlere ait görseller verilmiştir.
Buna göre bu elementlerin sembolleri sırası ile V. NaHCO3 Yemek sodası
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? Buna göre hangisinde yanlışlık yapılmıştır?
A) K, Hg, Na B) S, Hg, Na C) S, C, Na
D) K, Hg, S E) K, C, S
3. Helyum, oda koşullarında gaz hâlde bulunan bir 6. Buğlem Öğretmen kimya dersinde “Kimya Bilimi”
elementtir. Havadan hafif olması nedeni ile uçan
ünitesini işlerken öğrencileri ile birlikte bir etkinlik
balonlarda kullanılmaktadır. Helyum inert (tepki-
meye girmeyen) bir gazdır. Bu nedenle inert at- hazırlamak istiyor. Öğrencilerine ellerindeki kartla-
mosfer oluşturulmasında kullanılır. Ayrıca dalgıç ra sembolü “B” harfi ile başlayan element isimleri
tüplerinde de %80 oranında helyum, %20 oranında yazmalarını söylüyor.
oksijen gazı bulunur. Buna göre Buğlem Öğretmen etkinliğin sonun-
da hangi öğrencinin cevabını düzeltmek zorun-
da kalmıştır?
A) B)
Berilyum Bor
Buna göre helyum elementi ile ilgili;
Mira Mehmet
I. Sembolü “H” dir.
C) D)
II. Atomik yapılıdır. Brom Bakır
III. Kimyasal tepkimelere girme eğilimi yoktur.
IV. Belirli koşullarda kaynama noktası sabittir. Derin Ada
yargılarından hangileri doğrudur? E)

Baryum
A) I ve III B) II ve IV C) II, III ve IV
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV Buğra
1. D 2. B 3. C
24 4. A 5. C 6. D
1. • Saf maddedir. 4. Kimyasal formülü “NaCl” olan ve oda koşulların-
da bulunan madde ile ilgili;
• Bir molekülü 3 atomludur.
I. Simya döneminde keşfedilip kullanılmıştır.
• Kimyasal yöntemler ile daha basit maddelere
II. Yaygın adı, yemek tuzudur.
ayrıştırılabilir.
III. Aristo’ya göre toprak grubundadır.
Yukarıda bazı kimyasal özellikleri verilen mad-
de aşağıdakilerden hangisi olabilir? IV. Kendisini oluşturan elementler arasında belirli
bir kütle oranı bulunmaz.
A) O3(g) B) MgO(k) C) H2O(s)
V. Belirli koşullarda belirli ayırt edici özellikleri vardır.
D) OF2(suda) E) HNO3(s)
verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?
2. Aşağıda sirke asidi ve sönmüş kireç bileşiklerine Proton sayısı aynı olan atomların oluşturduğu
5.
ait görseller verilmiştir. topluluğa “element” denir. İlk kez Berzelius isimli
bilim insanı element sembolü olarak harf kullan-
mayı önermiştir.
Buna göre elementler ile ilgili aşağıda verilen

ifadelerden hangisi yanlıştır?
Sirke asidi Sönmüş kireç

A) Doğada serbest hâlde atomik ya da moleküler
yapıda bulunabilirler.
Buna göre bu bileşikler ile ilgili; B) Fiziksel ve kimyasal yollarla daha basit yapılı
maddelere ayrıştırılamazlar.
I. Sirke asidinin bir formülündeki atom sayısı 8’dir.
C) Bileşiklerin kimyasal yollar ile ayrıştırılması so-
II. Yapılarındaki tüm elementler aynıdır.
nucunda elde edilemezler.
III. Sönmüş kireçte hidrojen atomu sayısının, oksi- D) Saf (arı) maddelerdir.
jen atomu sayısına oranı 1’dir.
E) Elementlerin sembollerle gösterilmesi ortak bir
yargılarından hangileri yanlıştır? bilimsel dil oluşumuna katkı sağlamıştır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) II ve III E) I ve II
6. Elementler sembollerle, bileşikler ise formüllerle

gösterilirler.
3. Aşağıda adları verilen elementlerden hangisi-
nin karşısında sembolü yanlış verilmiştir? Aşağıda verilen maddelerden hangisinin karşı-
Elementin Elementin sında sembolü ya da formülü yanlış verilmiştir?
Adı Sembolü Element/Bileşik Adı Sembol/Formül
A) Krom Cr A) Bakır Cu
B) Azot N B) Kezzap HNO3
C) Çinko Zn C) Kobalt Co
D) Gümüş Ag D) Kireç taşı CaCO3
E) Silisyum S E) Sud kostik KOH
1. C 2. B 3. E
25 4. D 5. C 6. E
KİMYA UYGULAMALARINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

• Kimyada kullanılan sağlık ve güvenlik amaçlı temel uyarı işaretlerini tanır.
• İş sağlığı ve güvenliği için temel uyarı işaretlerinin bilinmesinin gerekliliği ve önemini kavrar.
Bilimsel araştırmaların yürütülebilmesi için gerekli Sıvı kimyasallar pipetle çekilirken puar kullanılmalı,
araç ve gereçlerin bulunduğu, kontrollü deney, göz- kesinlikle ağızla çekilmemelidir.
lem ve ölçümlerin yapılabileceği çalışma ortamına Yanıcı maddeler (alkol, eter vb.) açık alev ile temas
laboratuvar denir. Laboratuvar ortamında güven- ettirilmemelidir.
li bir şekilde çalışabilmek için karşılaşabileceğimiz Uçucu kimyasallar ile çeker ocakta çalışılmalıdır.
tehlikelere karşı gerekli önlemler önceden alınmalı, Asit çözeltisi hazırlanırken asit üzerine su eklenme-
çalışma yapacağımız kimyasal maddeler, araç-ge- meli, su üzerine yavaş yavaş asit eklenmelidir.
reçler tanınmalı ve laboratuvar güvenlik kurallarına Katı ve sıvı atıklar lavabolara dökülmemeli, atık top-
eksiksiz uyulmalıdır. lama şişelerinde biriktirilerek uygun şekilde imhâ edil-
melidir.
Kimyasal maddelerin ambalajları üzerindeki etiketle-
re zarar verilmemelidir.
Deney süresince deneyi yapan kişi deney ortamını
terk etmemelidir.
Laboratuvarda oyun oynanmamalı ve şaka yapılma-
malıdır.
ÖRNEK 35
Kimya laboratuvarında deney yaparken;
Laboratuvar ortamı
I. Sade kıyafetler giyilmeli, takılar çıkarılmalı
Laboratuvar Güvenlik Kuralları
II. Sakız çiğnenmemeli
Laboratuvar ortamına uygun giysiler seçilerek labora-
III. Kimyasal maddeler rastgele karıştırılmamalı
tuvar önlüğü veya tulum giyilmelidir.
Kimyasal maddelere çıplak elle dokunulmamalı mut- yukarıda verilen güvenlik kurallarından hangilerine
laka eldiven takılmalıdır. uyulmalıdır?
Tehlikeli deneyler için koruyucu gözlük ve maske kul- A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III
lanılmalıdır. D) I ve III E) I, II ve III
Deneye başlamadan önce saçlar toplanmalı varsa
yüzük, bilezik vb. takılar çıkarılmalıdır. Verilen öncüllerin tümü laboratuvarda çalışırken
Laboratuvarda kesinlikle yiyecek-içecek tüketilme- uyulması gereken güvenlik kurallarındandır.
Cevap: E
melidir.
Ciltte bulunan açık yaralar mutlaka temiz bir bez veya
bandaj ile kapatılmalıdır.
Kimyasal maddeler koklanarak veya tadına bakılarak
tanımlanmaya çalışılmamalıdır.
Çatlak, kırık ve kirli cam malzemeler deneylerde kul- Güvenlik Uyarı İşaretleri ve Anlamları
lanılmamalıdır. Kimyasal maddelerin üzerinde bulunan tehlikeli
Kimyasal maddeler alındıktan sonra bulundukları olabilecek veya zarar verecek bir durum hakkında
kapların kapağı hemen kapatılmalıdır.
bilgi edinmemizi sağlayan temel uyarı işaretlerine
Her kullanımdan sonra tüm malzemeler temizlenme- risk piktogramları denir.
lidir.
26 35. E
Yanıcı Maddeler Tahriş Edici Maddeler

Yanıcı ve parlayıcı özellik- Ciltte, gözde ve solunum yol-
teki kimyasal maddelerdir. larında tahrişe ve alerjik re-
Tutuşma sıcaklıkları düşük aksiyonlara neden olan kim-
olup kolay alevlenebilirler. yasal maddelerdir.
Yanıcı maddelerin vücut ile
Deri ile temasında hassasi-
temasından kaçınılmalıdır.
yete neden olurlar.
Ateş, kıvılcım ve her türlü
Tahriş edici maddelerin vücut ile temasından kaçı-
ısı kaynağından uzak tutulmalıdır.
nılmalı ve buharı solunmamalıdır.
Alkol, eter, aseton, metan, asetilen vb. maddeler ör-
nek verilebilir. Gözlük, eldiven ve önlük gibi koruyucu ekipmanlar
Yakıcı (Oksitleyici) Maddeler ile çalışılmalıdır.
Yakıcı (oksitleyici) ve kolay Sodyum hipoklorit (çamaşır suyu), etil alkol, tuz ru-
tutuşabilen maddelerin üze- hu vb. maddeler örnek verilebilir.
rinde bulunur. Zehirli (Toksik) Maddeler
Yakıcı maddelerin yanı-
Solunduğunda, ağız yolu ile
cı maddeler ile temasından
alındığında ve deri yolu ile
kaçınılmalıdır.
emildiğinde zehirlenmelere
Darbe, sürtünme vb. etkilere maruz bırakılmamalıdır.
neden olan ölümcül olabi-
Oksijen, klor, nitrik asit (HNO3), hidrojen peroksit
len kimyasallardır.
(H2O2) vb. maddeler örnek verilebilir.
Vücut ile temas ettirilmeme-
Aşındırıcı (Korozif) Maddeler
li ve teması hâlinde hemen tıbbi yardım alınmalıdır.
Metal, cam, kumaş gibi mal-
Kanser riski taşıdıkları unutulmamalıdır.
zemeleri ve canlı dokula-
rı aşındırarak zarar veren Hidrojen sülfür, etilen amin, kurşun, cıva vb. mad-
kimyasal maddelerdir. deler örnek verilebilir.
Göz, deri ve diğer canlı do- Çevreye Zararlı (Ekotoksik) Maddeler
kulara temasından kaçınıl-
Çevre ve insan sağlığına za-
malıdır.
rarlı kimyasal maddelerdir.
Korozif maddeler ile çalışırken gözlük, eldiven, ön-
lük veya tulum gibi koruyucu ekipmanlar kullanılma- Havaya, suya ve toprağa
lıdır. karıştıklarında kirlilik oluştu-
Sodyum hidroksit (NaOH), hidroklorik asit (HCl), rurlar.

sülfürik asit (H2SO4), hidroflorik asit (HF), fenol Çevreye zararlı kimyasalla-
(C6H5OH), kalsiyum hidroksit (Ca(OH)2) vb. mad- rın atıkları lavabolara dökülmemeli ya da doğaya bı-
deler örnek verilebilir. rakılmamalıdır. Atık toplama şişelerinde depolana-
Patlayıcı Maddeler rak uygun şekilde imha edilmelidir.
Kıvılcım, ısı, darbe ve sür- Radyoaktif Maddeler
tünme etkisi ile patlamaya
Radyasyon yayarak canlı
neden olabilecek kimyasal
maddelerdir. dokularda kalıcı hasarlara
yol açan maddelerdir.
Kıvılcım, ateş ve ısıtıcı kay-
naklar ile temas ettirilme- Oldukça tehlikeli olup kan-
melidir. ser riski taşırlar.
Koruyucu ekipmanlar ile çalışılmalıdır. Bu güvenlik uyarı işaretinin
Nitrogliserin, amonyum nitrat, trinitro toluen (TNT) bulunduğu yerlerde çalışırken özel koruyucu kıya-
vb. maddeler örnek verilebilir. fetler giyilmelidir.
27
ÖRNEK 36 Kimyasal Maddelerin İnsan Sağlığı ve Çevre

Üzerindeki Etkileri
Derin ailesi ile birlikte
İnsan Sağlığı ve Çevre İçin Önemli Olan Element ve
piknik yaparken çiçek
toplamak için göl ke- Bileşikler
narında gezintiye çıkı- Madde İnsan Sağlığı ve Çevre İçin Önemi
yor. Dolaşırken boş bir
• Vücuttaki su dengesi ve vücut sıvıla-
kimyasal şişesi gözüne
rının nötrlük düzeyinin korunmasında
çarpıyor. Şişenin üze- görev alır.
rindeki görsellerin anlamlarını merak eden Derin tehli- Sodyum • Besinlerin hücre duvarından geçişi ve
keli olabileceğini düşünerek şişeye dokunmadan kim- (Na) beyin fonksiyonlarının düzenli çalışma-
yager olan annesine göstererek görsellerin anlamları- sında da önemli rol oynar.
nı soruyor. • Bitkilerin büyümesi için gerekli olup
topraktaki iyon dengesini sağlar.
Buna göre annesinin Derin’e cevabı aşağıdaki se-
• Vücut sıvılarının iyon dengesini sağla-
çeneklerin hangisinde doğru verilmiştir? mada ve kandaki glikoz miktarını dü-
A) Tahriş edici / Toksik / Yanıcı zenlemede görev alır.
Potasyum • Sinir fonksiyonlarının çalışmasında rol
B) Aşındırıcı / Çevre için zararlı / Yakıcı oynar.
(K)
C) Tahriş edici / Çevre için zararlı / Yanıcı • Topraktaki iyon dengesini düzenler.
D) Korozif / Toksik / Yanıcı • Bitkilerde ozmotik basınç ve hücre bo-

yutunun korunması için gereklidir.
E) Tahriş edici / Toksik / Yakıcı
• Kandaki hemoglobin ve bazı enzimle-
rin yapısında bulunur.
Demir • DNA sentezinde görev alır.
$ Çevre için $ Tahriş edici (Fe) • Beyin fonksiyonlarının düzenli çalışma-
zararlı sı açısından önemli bir elementtir.
• Bitkiler için ikinci derecede önemlidir.
$ Yanıcı
• İnsan vücudunda en bol bulunan ele-
Cevap: C
ment olup kemik ve dişlerin yapısında
bulunur.
ÖRNEK 37 • İskelet sisteminin korunması ve meta-

Kalsiyum bolik faaliyetler açısından son derece
Muhafaza edildiği şişenin üze- (Ca) önemlidir.
rindeki etikette görseldeki gü- • Hayvanların iskeleti, yumurta kabuğu

ve mercanda bulunur.
venlik uyarı işareti yer alan kim-
• Bitkilerde kök ve meyve gelişimi için
yasal madde ile ilgili;
gereklidir.
I. Koroziftir. • Kemik ve dişlerin yapısında bulunur.
II. Etil alkol olabilir. • Kas ve sinirlerin gelişimi için gereklidir.
Magnezyum
III. Cam ve metal yüzeyleri aşındırabilir. • Adrenalin hormonunun salgılanması ve
(Mg) kanın pıhtılaşmasını önlemede görevlidir.
• Bitkilerde klorofilin yapısında yer alıp bitki
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II büyüme ve gelişmesinde rol oynar.
D) I ve III E) I, II ve III • Tüm canlılar için hayati öneme sahiptir.

• Vücuttaki toksinlerin dışarı atılması, vü-
cut sıcaklığının düzenlenmesi, sindirim,
Görseldeki güvenlik uyarı işaretinin anlamı aşındırıcı
dolaşım ve boşaltım olayları için gerekli-
(korozif) maddedir. Canlı dokuları, cam ve metal mal- Su
dir.
zemeleri aşındırabilir. Etil alkol yanıcı ve tahriş edici (H2O)
• İyi bir çözücü olup topraktaki mineralleri
özellikte olan bir kimyasaldır.
bitkilere ulaştırır.
Cevap: D
• Fotosentez, solunum, terlemede rol oy-
nar.
36. C 37. D 28
Bazı Element ve Bileşiklerin İnsan Sağlığı ve Çevre- • Yüksek oranda maruz kalmak bilinç
ye Zararları kaybı, görme bozukluğu, baş dönmesi,
bulantı ve kusmaya neden olabilir.
Madde İnsan Sağlığı ve Çevreye Zararları
• Zehirlenme sonucu kişi hayatını kaybe-
• Termometre, barometre vb. birçok la- debilir.
boratuvar gerecinin yapımında kullanı- • Hamilelerde düşük riskini artırır.
lan cıva oda koşullarında sıvı hâlde bu-
• Havadaki diğer kirletici gazlarla etkile-
lunan tek metaldir.
şerek yeryüzüne yakın yerlerde ozon
• Toksik etkisi bulunan cıva elemeti böb-
(O3) ve sis oluşumuna neden olur.
rek, sinir sistemi ve beyin fonksiyonla-
rında aksaklıklara, DNA hasarlarına, • Hava kirletici gazlardan biri olan azot
Cıva akciğer ve gözlerde tahrişe neden ola- dioksit kahverenkli, kokulu, boğucu ve
(Hg) bilir. zehirli bir gazdır.
• Çeşitli yollarla havaya, toprağa ve yü- • Yorgunluk, baş dönmesi, baş ağrısı,
zey sularına karışan cıva organizmalar deri ve dudaklarda mavi renk oluşumu,
tarafından absorbe edilerek metil cıva- boğazda ve solunum yollarında tahrişe
ya dönüşür. neden olabilir.
• Metil cıva suda yaşayan canlılar aracı- • Boğazda şişlik, zor nefes alma, akciğer-
lığıyla diğer canlılara geçerek sinir ha-
lerde kalıcı hasarlara yol açabilir.
sarlarına sebebiyet verir.
Azot dioksit • Aşırı miktarda solumak ölüme sebebi-
• Toksik etkiye sahip ağır bir metal olan yet verebilir.
kurşun kandaki hemoglobinin yapısın- (NO2)
da ve sinir sisteminde bozukluklara, • Başlıca kaynağı motorlu taşıtlar olan
böbrek ve beyin hasarlarına yol açabi- azot dioksit havadaki su buharı ile tep-
lir. kimeye girerek asit yağmurlarını oluş-
Kurşun • Çocuklarda davranış bozuklukları, hipe- turur.
(Pb) raktivite, öğrenme yeteneklerinin azal- • Asit yağmurları suların asitliğini artıra-
ması vb. durumlara neden olabilir. rak sudaki canlıların zarar görmesine
• Hamilelerde düşük riskini artırır. neden olur.
• Yeşil yapraklı bitkilerde klorofil sen- • Ayrıca binalara, tarihi eserlere, araba-
tezini sınırlayarak bitkilerin gelişimini ların kaportalarına ve bitki örtüsüne de
olumsuz etkiler. zarar verir.
• Atmosferde bulunan gazlardan biri olan • Zehirli bir gazdır.
karbon dioksit miktarı fosil yakıtların aşırı
• Gözlerde tahriş, ağrı, şişme hatta kör-
kullanımı, endüstriyel faaliyetler vb. un-
lüğe, ciltte ağrı ve yanıklara neden olur.
surlar sonucu artmaktadır.
• Solunması veya yutulması durumunda
• Az miktarda karbon dioksit bile akciğer Kükürt trioksit
tıkanıklığı, görme bozukluğu, merkezi öksürük, boğulma ve solunum yolların-
sinir sistemi hasarı, ani kas kasılmaları (SO3) da tahrişe yol açar.
Karbon
ve nefes darlığına neden olabilir. • Hava kirletici gazlardan biri olan kükürt
dioksit
• Karbon dioksit miktarının %10 veya da- trioksit havadaki su buharı ile tepkime-
(CO2) ye girerek asit yağmurlarının oluşumu-
ha fazlasına maruz kalmak bilinç kaybı
ve ölüme yol açabilir. na neden olur.
• Karbon dioksit sera etkisine neden • Klor zehirli bir gaz olup kanserojen bir
olan gazların başında gelir. Sera etki- maddedir.
si ise küresel ısınma, buzulların erime-
• Kısa sürede az miktarda solunması bi-
si, deniz seviyelerinde artış ve canlı çe-
le solunum sistemini olumsuz etkiler-
şitliliğinde azalmaya neden olur.
ken fazla miktarda solunması ölüme
• Hava kirletici gazlardan biri olan karbon Klor
sebebiyet verir.
monoksit renksiz, kokusuz ve toksik (ze- (Cl2)
hirli) etkiye sahiptir. • Gözleri, cildi ve solunum yollarını tahriş
eder.
Karbon • Fosil yakıtların yetersiz O2 varlığında
yakılması sonucu oluşabilir. • Su arıtımında kullanılır.
monoksit
• Kandaki hemoglobine bağlanarak hüc- • Az miktarda klor bile suya, toprağa ve
(CO) topraktaki canlılara zarar verir.
relere yeterli miktarda oksijen ulaşma-
sını engeller.
• Beyin, kalp gibi organlarda ve dokularda,
sinir sisteminde aksaklıklara yol açar.
29
Uyarı! ÖRNEK 40
Çamaşır suyu (NaClO) ve tuz ruhu (HCl) kesinlikle
I. Toksik (zehirli) etki gösterme
birlikte kullanılmamalıdır. Aksi taktirde zehirli klor
gazı (Cl2(g)) açığa çıkar. II. Asit yağmuru oluşturma
III. İnsan sağlığına zarar verme
Yukarıda verilenlerden hangileri karbon monoksit
ÖRNEK 38
(CO), azot dioksit (NO2) ve kükürt trioksit (SO3) gaz-
I. Magnezyum, insan vücudunda en bol bulunan ele- ları için ortak özelliktir?
menttir.
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
II. Demir elementi kandaki hemoglobinin yapısında
bulunur.
III. Sodyum ve potasyum elementleri topraktaki iyon
NO2 ve SO3 gazları atmosferdeki su buharı ile tepkime-
dengesini sağlar.
ye girerek asit yağmurlarının oluşumuna neden olur-
İnsan sağlığı ve çevre açısından önemli olan ele- ken, CO gazı asit yağmuru oluşumuna neden olmaz.
Cevap: C
mentler ile ilgili yukarıda verilen ifadelerden hangi-
leri doğrudur?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

İnsan vücudunda en bol bulunan element kalsiyum-

dur.
Cevap: D
ÖRNEK 41
Kimyasal maddelerin insan sağlığı ve çevre üze-

rindeki etkileri ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden
ÖRNEK 39
hangisi yanlıştır?
I. Hg II. Ca III. Pb A) Su (H2O) vücuttaki toksinlerin dışarı atılmasını sağlar.
B) Fosil yakıtların tam yanmaması sonucu açığa çıkan

K CO gazı sera etkisine neden olur.
IV. V. Cl2
C) Metaller ve canlı dokular üzerinde aşındırıcı etkiye
Yukarıda verilen elementlerden hangileri insan sağ- sahip SO3 gazı, solunum yollarını tahriş eder.
lığı ve çevre açısından tehdit oluşturur? D) Kalsiyum (Ca) kemik ve dişlerin yapısında bulunur.
A) Yalnız I B) II ve V C) I, III ve IV E) Çeşitli yollarla toprağa karışan klor (Cl2) topraktaki

canlı organizmalara zarar verir.
D) II, III ve IV E) I, III ve V
Fosil yakıtların tam yanmaması sonucu oluşan CO

Cıva (Hg), kurşun (Pb) ve klor (Cl2) insan sağlığı ve
gazı sera etkisine neden olmaz. CO2 , CH4, NO2 , O3 ve
çevre açısından zararlı olan kimyasal maddeler ara-
CFC’ler sera etkisine neden olan kimyasallardır.
sında yer alır. Cevap: B
Cevap: E
38. D 39. E 30 40. C 41. B

Kimya Laboratuvarında Kullanılan Temel Malzemeler Pipet
Cam balon Genellikle sıvı transfe-
Dar bir boynu olan, gövdesi ri için kullanılan dere-

celendirilmiş ince cam
küre şeklinde ve dibi düz cam
borudur.
malzemedir.
Az miktardaki sıvıların
Çözeltilerin hazırlanması, sak-
hacimlerini çok hassas bir şekilde ölçmek için kulla-
lanması, ısıtma, kaynatma vb.
nılabilir.
işlemlerde kullanılır.
Kolay buharlaşan ve buharı tehlikeli olan sıvıların
50 mililitreden 10 litreye kadar
hacim ölçümü ve aktarılması işlemleri için uygun bir
farklı boyutlarda olabilir.
gereçtir.
Balon joje
1 mL, 5 mL ve 10 mL gibi farklı boyutlarda pipetler
Boyun kısmında ölçü çizgi- mevcuttur.
si bulunan, alt kısmı yuvar-
Deney tüpü
lak, boyun kısmı ince ve uzun
Üst kısmı açık, alt ta-
olan cam malzemedir.
rafı kapalı, ince ve
Balon joje hacimleri 25, 50, uzun, yaklaşık 100°C
100, 250, 500 ve 1000 mL sıcaklığa kadar daya-
olabilir. nabilen, silindirik cam
Çözelti hazırlama ve sakla- malzemedir.
mada kullanılır. Az miktarlardaki katı veya sıvıları ısıtmak, kimya-
Sıvı hacimleri hassas bir şekilde ölçülebilir. salların birbiri ile etkileşimlerini gözlemlemek vb.
amaçlar için kullanılır.
Beherglas (Beher)
Dereceli silindir (Mezür)
Ağız kısmı sıvıları kolaylıkla
Dar ve silindirik bir şekle sahip,
aktarabilmek için oluklu, yük-
üzerinde ölçü çizgileri bulunan
sek sıcaklıklara dayanıklı cam-
(mL cinsinden) sıvıların hacimleri-
dan yapılmış, silindirik biçimli
ni ölçmek için kullanılan cam labo-
cam malzemedir.
ratuvar gerecidir.
Maddelerin karıştırılması, ak-
Sıvıların aktarılmasında da kulla-
tarılması, ısıtma, kristallendir-
nılır.
me, çözelti hazırlama, sakla-
Sıvıların hacimleri hassas olarak
ma vb. amaçlar için kullanılır.
ölçülemez.
Erlenmayer
Farklı boyutlarda dereceli silindirler bulunur.
Dibi düz, konik bir gövdeye
Büret
sahip ve ağız kısmına doğru
Alt kısmında musluk bulunan,
daralan cam laboratuvar ge-
üzeri ölçü çizgileri ile derece-
recidir.
lendirilmiş cam tüptür.
Özellikle titrasyon deneylerin-
Otomatik ve manuel olanları
de kullanılır.
mevcuttur.
Çözeltilerin hazırlanması, sak-
Titrasyon deneylerinde sıvı
lanması, kristallendirme, kay-
hacmini ölçmek ve belirli hacimde sıvı alınmasını
natma vb. işlemlerde kullanılır.
sağlamak amacı ile kullanılır.
31
Ayırma hunisi Spatül
Alt kısmında musluk bulunan, Cam, metal veya por-

gövdesi geniş alt kısma doğ- selenden yapılmış bir
ru daralan ince boru şeklinde- ucu kaşık şeklindeki
ki cam malzemedir. laboratuvar gerecidir.
Birbiri içerisinde çözünmeyen Toz veya küçük parça-

sıvı-sıvı heterojen karışımla- lar hâlindeki kimyasalları bir kaptan diğerine aktar-
rı ayırmada kullanılan bir lamak amacı ile kullanılır.
boratuvar gerecidir. Her kullanımdan sonra yıkanmalıdır.
Ayırma hunisinde yoğunluğu küçük olan sıvı üstte, Baget
büyük olan sıvı ise altta toplanır.
Karışımların hazırlanması sıra-
Örneğin; zeytinyağı-su karışımı ayırma hunisi ile sında kimyasal maddeleri ka-
bileşenlerine ayrılabilir. rıştırmak için kullanılan cam çu-
Ekstraksiyon (özütleme, çekme) işlemlerinde de buktur.
kullanılabilir.
Huni
Bir sıvıyı dar ağızlı bir Sac ayağı

kaba aktarmak amacı Metalden yapılmış daire
ile kullanılan üstü ge- veya eşkenar üçgen şeklin-
niş alta doğru daralan deki üç ayaklı malzemedir.
koni şeklindeki cam
Isıtma işlemlerinde ispirto
malzemedir.
ocağı veya bek alevi üze-
Süzme, doldurma, boşaltma işlemlerinde kullanılır. rine konur.
Kroze Cam malzeme sac aya-
Amaca uygun olarak ğının üzerine konulmuş kil üçgen veya amyant tel
cam, metal veya por- üzerine yerleştirilip içindeki madde ısıtılır.
selenden üretilmiş, fin-
cana benzeyen labora- İspirto ocağı
tuvar gerecidir.
Cam gövde, fitil, alüminyum
Isıya ve çeşitli kimyasallara dayanıklı kurutma, erit- fitil ucu ve kapağı bulunan la-
me, çözme ve kül tayini deneylerinde kullanılır. boratuvar gerecidir.
Havan Isıtma işlemlerinde kullanılır.
Cam, porselen ve çe- Yakıtı ispirtodur.
likten yapılmış havan
çeşitleri bulunur.
Saat camı
Katı maddeleri ezerek
Az miktardaki katı mad-
toz hâline getirmek ya
deleri tartma, ısıtma ve
da katı bir maddeyi bir
kurutma amacı ile kulla-
sıvı içerisinde ezerek dağıtıp, çözünmesini kolay-
nılan, yüzeyi düzgün ve
laştırmak amacı ile kullanılır.
pürüzsüz, iç bükey cam
Her kullanımdan sonra yıkanmalıdır. malzemedir.
32
Termometre ÖRNEK 44
Deneylerde tepkime or-
Kimya laboratuvarında kullanılan temel malzemeler
tamının sıcaklığını ölç- ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi hatalıdır?
meye yarayan dereceli
A) Fincana benzer bir gereç olan kroze genellikle yak-
cam malzemedir. ma işlemlerinde kullanılır.
Ölçülen sıcaklığın birimi B) Sıvıların geniş ağızlı bir kaptan dar ağızlı bir kaba
derece Celsius (°C)’tur. transferinde huni kullanılabilir.
C) Baget, karışım hazırlarken maddeleri karıştırmak
ÖRNEK 42 için kullanılır.
Yandaki görselde yer alan laboratuvar D) Benzin-su gibi sıvı-sıvı heterojen karışımları bile-
malzemesi ile ilgili; şenlerine ayırmak için kullanılan cam malzemenin
adı bürettir.
I. Dereceli silindir veya mezür olarak
E) Termometre, sıcaklık ölçmeye yarayan dereceli
adlandırılır.
cam gereçtir.
II. Sıvıları aktarmak ve hacimlerini ölç-
mek için kullanılır.
Benzin-su gibi sıvı-sıvı heterojen karışımları bileşen-
III. Sıvıların hacimleri çok hassas bir şekil- lerine ayırmak için ayırma hunisi adı verilen laboratu-
de ölçülebilir. var gereci kullanılabilir.
Cevap: D
verilen yargılardan hangileri doğrudur?

Görselde yer alan laboratuvar malzemesi dereceli si-

lindir (mezür)’dir. Sıvıları aktarmak ve hacimlerini ölç-
mek için kullanılır. Çok hassas ölçüm yapılamaz. ÖRNEK 45
Cevap: C
I. Kimyasal maddelere çıplak elle temas edilmemelidir.
II. Asit çözeltisi hazırlarken asit üzerine su ilave edilerek
seyreltilmelidir.
III. Çatlak, kırık ve kirli cam malzemeler ile çalışılmamalıdır.
ÖRNEK 43 IV. Deney yaparken önlük, eldiven ve koruyucu gözlük
kullanılmalıdır.
• Yüksek sıcaklığa dayanıklıdır.
V. Kimyasal maddeler yeterli miktarda alındıktan sonra
• Ağız kısmı oluklu, silindirik biçimli cam malzemedir. bulundukları kapların kapağı hemen kapatılmalıdır.
• Maddelerin aktarılması, karıştırılması, ısıtma, kristal- Yukarıda verilen laboratuvar güvenlik kuralları ile il-
lendirme, çözelti hazırlama vb. işlemler için kullanılır. gili bilgilerden hangisi hatalıdır?
Yukarıda verilen özellikler aşağıdaki laboratuvar A) I B) II C) III D) IV E) V

malzemelerinden hangisine ait olabilir?
A) Beherglas B) Balon joje C) Pipet Asit çözeltisi hazırlarken asit üzerine su ilave edilme-
meli, su üzerine yavaşça asit eklenmelidir.
D) Erlenmayer E) Büret Cevap: B
Özellikleri verilmiş olan cam malzemenin adı

beherglastır.
Cevap: A

Kimya Bilimi Test 5, 6, 9, 10, 11'i
çözebilirsiniz.
42. C 43. A 33 44. D 45. B

1. 3. Güvenlik Uyarı Anlamı

Laboratuvar nedir?
İşareti
Bilimsel araştırma ve çalışmaların yürütülebil-
• • Aşındırıcı (korozif) maddeler
mesi için gerekli olan araç ve gereçlerin bu-
lunduğu, deney, gözlem ve incelemelerin ya-
pıldığı çalışma ortamıdır. Laboratuvarda gü-
venli çalışabilmek için uyulması gereken be-
lirli kurallar mevcuttur. • • Patlayıcı maddeler
• • Radyoaktif maddeler
Yukarıda verilen güvenlik uyarı işaretleri ile an-

lamları doğru eşleştirildiğinde aşağıdaki gör-
Buna göre; sellerden hangisine ulaşılır?
I. Kimyasalları çeker ocakta buharlaştırmak A) • •
B) • • C) • •
• • • • • •
II. Katı ve sıvı atıkları lavabolara dökmemek
• • • • • •
III. Uçucu ve yanabilen maddeleri tutuşturucu kay- D) E)
• • • •
naklardan uzak tutmak • • • •
IV. Kimyasallara çıplak elle dokunmamak • • • •
yukarıda verilenlerden hangileri laboratuvarda

4. Kimyasal İnsan Sağlığı ve Çevre
çalışma yaparken uyulması gereken güvenlik
Madde Üzerindeki Etkileri
kuralları arasındadır?
I. a. Böbrek, sinir sistemi ve be-
A) I ve III B) I ve IV C) II, III ve IV yin fonksiyonlarında bozukluk-
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV lara, akciğer ve gözlerde tah-
Kurşun rişe, DNA hasarlarına yol aça-
bilir.
II. b. Hemoglobinin yapısında ve
sinir sisteminde bozukluklara,
2. kan basıncında artış, böbrek
Cıva ve beyin hasarlarına yol aça-
bilir.
III. c. Kısa süre az miktarda solun-
duğunda bile solunum sistemini
olumsuz etkiler. Zehirlenmelere
Klor ve ölüme neden olabilir. Düşük
Yukarıdaki görselde yer alan laboratuvar araç-ge- miktarı bile suya, toprağa ve top-
reçlerinin adları aşağıdakilerden hangisinde doğ- raktaki canlılara zarar verir.
ru verilmiştir? Yukarıda bazı kimyasal maddeler ile insan sağlığı
ve çevre üzerindeki etkileri verilmiştir.
A) Balon joje, erlenmayer, beherglas Buna göre bu kimyasal maddeler ile insan sağ-
B) Cam balon, mezür, beherglas lığı ve çevre üzerindeki etkilerinin doğru eşleşti-
rilmesi aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
C) Balon joje, erlenmayer, büret
A) I-a B) I-c C) I-c D) I-b E) I-b
D) Cam balon, erlenmayer, beherglas II-b II-b II-a II-a II-c
E) Cam balon, mezür, büret III-c III-a III-b III-c III-a
1. E 2. D
34 3. D 4. D
1. Kimya laboratuvarında çalışma ya- 3.
pan Buğlem deneyde kullanacağı
bir kimyasalın üzerinde yandaki gü-
venlik uyarı işaretini görmüştür.
Buna göre bu kimyasal madde ile • Fındık, tahıl ve deniz ürünlerinde bol miktarda
ilgili; bulunur.
I. Zehirli (toksik) özelliktedir. • Kemiklerin, dişlerin, kasların ve sinirlerin geliş-

mesinde önemli rol oynar.
II. Çalışırken önlük, eldiven ve gözlük kullanılmalıdır.
• Enerji metabolizmasında görevli birçok enzimi
III. Hidrojen sülfür ya da etilen amin olabilir.
aktif hâle getirir.
IV. Solunması sağlık açısından risk oluşturmaz.
• Yeşil yapraklı bitkilerde klorofilin yapısında yer
yargılarından hangileri doğrudur? alır.
A) I, II, III ve IV B) I, II ve III Yukarıda bazı özellikleri verilmiş olan insan sağ-
lığı ve çevre açısından son derece önemli ele-
C) II, III ve IV D) II ve III
ment aşağıdakilerden hangisidir?
E) I ve IV
A) Sodyum B) Demir C) Magnezyum
D) Potasyum E) Kalsiyum
2.
Laboratuvar 4. Tüm canlılar için hayati öneme sahip bir madde olan
Kullanım Amacı
Malzemesi su, insan vücudunun ve dünyanın yaklaşık 3/4’ünü
I. a. Az miktardaki katıların oluşturur.
ısıtılması ve kurutulması iş-
lemlerinde kullanılır.
Balon joje
II. b. Kül tayini deneylerinde
kullanılır.
Kroze
Su ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi
III. c. Çözelti hazırlama ve sak-
yanlıştır?
lanmasında kullanılır.
A) Vücuttaki toksinlerin dışarı atılmasını sağlar.
Saat camı
B) Derinin nem dengesini kurar.
Yukarıdaki laboratuvar malzemeleri ile kullanım C) Böbreklerin düzenli çalışmasında önemli rol oynar.
amaçlarının doğru eşleştirilmesi aşağıdakilerden
D) Topraktaki mineralleri çözerek bitkilere ulaştırır.
hangisinde verilmiştir?
E) Aşırı miktarda su içmek vücudun elektrolit (iyon)
A) I-a B) I-c C) I-b D) I-c E) I-b dengesinin kurulmasına yardımcı olur.
II-b II-b II-c II-a II-a
III-c III-a III-a III-b III-c
1. B 2. B
35 3. C 4. E
KARMA TEST - 1 KİMYA BİLİMİ
1. I. Tarım 4. • Farklı tür atom, aynı tür moleküllerden oluşan

II. Temizlik saf madde
III. Kozmetik • Aynı proton sayısına sahip atomların oluşturdu-

ğu topluluk
IV. Gıda
• Aynı ya da farklı tür ametal atomlarının kimya-
V. Madencilik
sal yollarla bir araya gelmesi sonucu oluşan ba-
Yukarıda verilen sektörlerden hangilerinde kim- ğımsız bulunabilen yüksüz atom topluluğu
ya biliminden yararlanılır? • En az iki farklı elementin belirli oranlarda bir
A) II ve IV B) I, IV ve V C) I, II ve III araya gelmesi sonucu oluşan saf maddelerin
gösterim şekli
D) I, II, III ve V E) I, II, III, IV ve V Yukarıdaki tanımlar ile aşağıda verilen kavram-
lar eşleştirilirse hangi seçenekteki kavram açık-
ta kalır?
A) Bileşik B) Molekül
C) Formül D) Element
E) İyon
2. Etiketi üzerinde
yukarıdaki güvenlik uyarı işareti bulunan kim- 5. • Çözelti hazırlama ve saklama amacıyla kullanılır.
yasal madde ile ilgili aşağıdaki ifadelerden han-
• Boyun kısmında ölçü çizgisi bulunan, alt kısmı
gisi yanlıştır?
yuvarlak, boyun kısmı ince ve uzun cam labo-
A) Korozif etkiye sahiptir. ratuvar malzemesidir.
B) Canlı dokuları tahrip edebilir. Yukarıda verilen özellikler aşağıdaki laboratu-
var gereçlerinden hangisine ait olabilir?
C) Cam veya metal kaplarda saklanabilir.
A) Balon joje B) Beherglas
D) Asidik veya bazik özellikte olabilir.
C) Dereceli silindir D) Cam balon
E) Çalışırken koruyucu ekipmanlar kullanılmalıdır.
E) Pipet
3. I. H2 II. C2O42–

6. Yaygın adı “yemek sodası” olan bileşiğin bile-
III. NH3 IV. H3 O+ şiminde aşağıdaki elementlerden hangisi bu-
lunmamaktadır?
Yukarıda verilenlerden hangileri bileşik mole-
külüdür? A) Karbon B) Azot
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I, III ve IV C) Sodyum D) Oksijen

D) II, III ve IV E) III ve IV E) Hidrojen
1. E 2. C 3. B
36 4. E 5. A 6. B
KİMYA BİLİMİ KARMA TEST - 2
1. Simya dönemi ve simyacılar ile ilgili aşağıda 4. Tuğçe Öğretmen, öğrencileri ile kimya uygulamala-
verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? rında iş sağlığı ve güvenliği konusunu işlerken öğ-
rencilerinden herhangi bir kaza ya da tehlikeli bir
A) Ölümsüzlük iksirini bulmaya çalışmışlardır. durumla karşılaşmamak için alınması gereken ön-
B) Simya; astronomi, felsefe, din, tıp, fizik, biyoloji lemlere örnekler vermelerini istemiştir.
gibi birçok alanı kapsamaktadır. Öğrenciler;
C) Çalışmalar sistematik bir şekilde yürütülmüştür. Mehmet: Yanıcı maddeler ateş ve kıvılcımdan
uzak tutulmalıdır.
D) Damıtma, özütleme, kristallendirme, çözme, süz-
Derin: Asitler ve bazlar ile çalışırken mutlaka eldi-
me gibi laboratuvar tekniklerini kullanmışlardır.
ven kullanılmalıdır.
E) Metalleri eritip karıştırarak alaşımları elde et- Berrak: Kırık, çatlak ve kirli cam malzemeler ile ça-
mişlerdir. lışılmamalıdır.
Kıvanç: Asit çözeltisi hazırlarken asit üzerine su
eklenmelidir.
Mira: Katı ve sıvı atıklar lavaboya dökülmemelidir.
cevaplarını vermişlerdir.
Buna göre hangi öğrencinin cevabı hatalıdır?
2. Câbir bin Hayyan ile ilgili; A) Kıvanç B) Berrak C) Mehmet
I. Kimya biliminin temelini atan ünlü İslam bilgin- D) Derin E) Mira
lerindendir.
II. Damıtma yönteminde kullanılan imbik düzene-
ğini geliştirmiştir.
III. Hidrojen klorür, nitrik asit ve sülfürik asidi elde 5. Derin kimya laboratuvarında titrasyon deneyi yap-
etmiştir. mak için kullanacağı malzemeler ile ilgili bir liste
hazırlıyor.
Listede yer alan malzemelerin adları;
A) II ve III B) I ve II C) Yalnız III • Beherglas
D) I, II ve III E) Yalnız I • Büret

• Erlenmayer
• Baget
• Spatül
olduğuna göre aşağıdaki görsellerden hangisi
bu laboratuvar malzemelerinden herhangi biri-
ne ait değildir?
3. I. Kurşun
A) B)
II. Sodyum
III. Demir
Yukarıda adları verilen elementlerin sembolleri
aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru ve-
rilmiştir? C) D)
I II III
A) K Na Fe
B) Pb S Ce
E)
C) Pb Na Fe
D) K S F
E) P Na Ce
1. C 2. D 3. C
37 4. A 5. E
KARMA TEST - 3 KİMYA BİLİMİ
1. 4. Salih Bey, bir süt fabrikasında kimyager olarak görev

Amonyak Sirke asidi
yapmaktadır.
Sud kostik Yemek sodası
Yukarıda yaygın adları verilen bileşikler ile aşa-

ğıdaki formüller eşleştirildiğinde hangi formül
açıkta kalır?
A) HNO3 B) NaHCO3 C) CH3COOH
D) NH3 E) NaOH
Salih Bey, 250 mililitrelik (1 porsiyon) süt numune-
sindeki kalsiyum miktarını tespit etmiştir.
Buna göre Salih Bey bu çalışmasında hangi
kimya disiplininden yararlanmıştır?
A) Anorganik kimya B) Analitik kimya
2. Bir karışımdaki istenmeyen ve kirlilik oluşturan mad- C) Endüstriyel kimya D) Biyokimya
delerin fiziksel, kimyasal ve biyolojik yöntemlerle bu-
E) Organik kimya
lunduğu ortamdan uzaklaştırılması işlemine arıtım
denir.
Arıtım ile ilgili;
I. Kimya biliminden yararlanılır.

II. Doğal kaynakların korunmasına yardımcı olur.
III. Çevre kirliliğini önlemede etkili bir yöntemdir.

D) I ve III E) I, II ve III 5. Ateş
Sıcak Y
Z Toprak
3. Tek cins atom içerirler. Islak X

I Su
Hâl değişimi dı-
şında homo- Semboller ile Aristo felsefesine göre yukarıdaki görselde X,
jen özelik göste- gösterilirler. Y ve Z ile gösterilen boşluklara aşağıdakilerden
V II
rirler. hangisi getirilmelidir?
Element
X Y Z
Bileşiklerin kim-
Tümü atomik yasal yollar ile A) Kuru Soğuk Hava
yapılıdır. IV III ayrıştırılması ile
B) Soğuk Nemli Hava
elde edilebilirler.
C) Kuru Nemli Oksijen
Elementler ile ilgili verilen kavram haritasındaki D) Soğuk Oksijen Hava
bilgilerden hangisi yanlıştır?
E) Soğuk Kuru Hava
1. A 2. E 3. D
38 4. B 5. E
KİMYA BİLİMİ KARMA TEST - 4
1. Kimya disiplinleri ve kimya ile ilgili mesleklere 4.
ait aşağıda verilen bilgilerden hangisi hatalıdır?
A) Kimyagerler, maddelerin yapısını atomik ve mo-

leküler düzeyde inceler.
B) Kimya mühendisleri, su arıtma tesislerinde çalı-

şabilir.
Yukarıda verilen güvenlik uyarı işareti ile ilgili;
C) Doğal gaz karışımının bileşimini inceleyen kim-
ya disiplini anorganik kimyadır. I. Radyasyon yayan maddelerin bulunduğu or-
tamlarda bu uyarı işareti olmalıdır.
D) Kimyasal tepkimelerdeki enerji dönüşümlerini
II. Bu tür maddeler kanserojen etkiye sahiptir.
inceleyen kimya disiplini fizikokimyadır.
III. Çalışma ortamında bu işaret bulunan kişiler
E) Eczacılar, ilaç üretimi ve kullanımı konusunda özel koruyucu kıyafetler giymelidir.
üst düzey eğitim almış kişilerdir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

2. I. Seramik, sabun ve pet şişe simya döneminde

keşfedilen malzemelerdendir.
II. Simyacılar keşfettikleri maddeleri nitel ve nicel 5. Aşağıda verilenlerden hangisi laboratuvar orta-
yönden incelemişlerdir. mında çalışma yapan bir öğrencinin sergilemesi
III. Simya, kimyanın bilim olmadan önceki hâlidir. gereken uygun bir davranış değildir?
Yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) Saçlarını toplayarak, laboratuvar önlüğü giymek
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II B) Asit çözeltisi hazırlarken suyun içerisine asiti

dökmek
C) Sıvı aktarırken pipeti ağız yardımıyla kullanmak
D) Cildine kimyasal madde temas ederse deriyi bol

su ile yıkamak
E) Kimyasal madde karıştırılan ya da ısıtma yapı-

lan bir kabı yüzünden uzakta tutmak
3. Karbon dioksit (CO2), azot dioksit (NO2) ve kü-
kürt trioksit (SO3) gazları atmosferdeki su buharı
ile tepkimeye girerek asit yağmurlarının oluşumu-
na neden olan insan sağlığı ve çevreye zararlı kim-
yasallar arasındadır. 6. Sistematik adı “kalsiyum karbonat” ve kimya-
Buna göre; sal formülü “CaCO3” olan bileşik ile ilgili;
I. Suların asitlik derecesinin artması I. Tek tür tanecik içerir.
II. Tarihi eserlerin zarar görmesi II. Bileşimini oluşturan elementler arasında belirli
III. Bitki örtüsünün tahrip olması bir oran vardır.
IV. Küresel ısınma tehditi III. Yaygın adı, sönmüş kireçtir.
verilen olaylardan hangileri asit yağmurları so- yargılarından hangileri yanlıştır?

nucunda oluşabilir?
A) II ve III B) I ve III C) Yalnız I
A) Yalnız I B) II ve III C) I, II ve IV
D) Yalnız III E) I ve II
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
1. C 2. B 3. D
39 4. E 5. C 6. D
YENİ NESİL SORULAR KİMYA BİLİMİ
1. Amonyum nitrat, NH4NO3 formülüne sahip bir bi- 2.

leşiktir. Beyaz kristal yapılı bir katıdır. Tarım sek-
töründe yüksek azot içerikli gübre olarak kullanı-
lır. Ayrıca madencilik ve taş ocaklarında kullanılan
patlayıcı maddelerin önemli bir bileşenidir.
Buse kimya laboratuvarında deney yaparken etike-

ti silinmiş bir kimyasal maddeye çıplak elle temas
NH4NO3 etmiştir. Bir süre sonra Buse’nin gözünde ve solu-
num yollarında tahriş ve cildinde kızarıklar meyda-
na gelmiştir. Durumu fark eden öğretmeni Buse’ye
kimyasalın temas ettiği bölgeleri bol su ile yıkama-
sı gerektiğini söyleyerek kimyasal maddelere ke-
sinlikle çıplak elle dokunulmaması konusunda ken-
Buna göre amonyum nitrat bileşiği ile ilgili;
disini uyarmıştır.
I. Azot, oksijen ve hidrojen elementlerinden oluşur.
Buna göre kimyasal madde şişesinin üzerinde
II. Yapısındaki elementler belirli bir kütle oranı ile
bulunması gereken güvenlik uyarı işareti aşağı-
bir araya gelirler.
dakilerden hangisi olmalıdır?
III. Fiziksel yöntemler ile daha basit maddelere ay-
rıştırılamaz. A) B)
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
C) D)
NH4NO3 bileşiğinin yapısında azot (N), hidrojen (H) ve

oksijen (O) elementleri bulunur.
Elementler belirli ve sabit kütle oranları ile bir araya ge- E)
lerek bileşikleri oluşturur.
Bileşikler fiziksel yollar ile daha basit yapılı maddele-
re ayrıştırılamaz. Kimyasal yöntemler ile kendisinden
daha basit yapılı maddelere ayrıştırılabilir.
Cevap: E
Tahriş edici özellikteki kimyasal maddeler ciltte, gözde
ve solunum yollarında tahrişe ayrıca deride kızarıklık-
lara neden olur. Bu tür kimyasallara çıplak elle doku-
nulmamalıdır. Cilde temas etmesi hâlinde bol su ile
yıkanmalıdır.
Cevap: B
1. E
40 2. B
www.aydinyayinlari.com.tr TYT
ATOMUN YAPISI
➤ ATOMUN TEMEL TANECIKLERI
➤ ATOM TÜRLERI
➤ ATOM MODELLERININ TARIHSEL GELIŞIMI
➤ KARMA TESTLER
➤ YENI NESIL SORULAR
1. ? 2. ? 41 1. ? 2. ?
TYT 1. MODÜL ATOMUN YAPISI www.aydinyayinlari.com.tr
ATOMUN YAPISI
• Elektron, proton, nötron, atom numarası, kütle numarası, izotop, izoton, izobar ve izoelektronik kavramlarını tanır ve irdeler.
• Elektron, proton ve nötronun yükleri, kütleleri ve atomda bulunduğu yerleri karşılaştırır.
ATOMUN TEMEL TANECİKLERİ Tanecik Elektriksel Bağıl kütlesi

Sembolü
Atom Nedir? Türü Yükü (akb)
Yunanca "parçalanamayan-görünmeyen" anlam- Proton p(p+) +1 1,0073 O 1
larına gelen "atomos" sözcüğünden türemiş olan
atom, elementlerin tüm kimyasal ve fiziksel özellik- Nötron n 0 1,0087 O 1
lerini taşıyan en küçük yapı taşıdır.
Elektron e(e−) –1 1
Atom, çekirdek ve çekirdeğin etrafındaki yörüngeler O0
1836
(katmanlar) olmak üzere iki kısımda incelenir. "akb" ifadesi atomik kütle birimini gösterir. 1 akb
(atomik kütle birimi) = 1,67.10-27kg
Çekirdeğin hacmi, atom hacmine oranla çok kü-
çüktür. Çekirdeğin hacmi, atom hacminin yaklaşık
A Çekirdek 105'te biri kadardır.
T - Proton
- Nötron
O Atomu Tanımlayan Sayılar
M Yörüngeler Proton, nötron ve elektron atomun temel tanecikle-
(Katmanlar) ridir. Bu taneciklerden atomun kimlik özelliklerini be-
- Elektron
lirleyen çekirdekteki protonlardır.
Farklı iki element atomunun, proton sayıları birbirin-
Atomdaki Temel Taneciklerin Yük ve Kütle İlişkileri den farklıdır.
Protonlar ve nötronlar atomun çekirdeğinde bulunur. Atom Numarası (Z): Bir atomun çekirdeğinde bulunan
Bir tane protonun kütlesi yaklaşık olarak bir tane protonların sayısıdır.
nötronun kütlesine eşittir. Çekirdekte bulunan ve yükü olan parçacık proton
olduğu için;
Bir tane elektronun kütlesi ise bir tane proton veya
nötronun kütlesinin ortalama 1836'da biri kadardır. proton sayısı = çekirdek yüküdür.
Atomun kütlesi hesaplanırken elektronun kütlesi, Kütle Numarası (A): Bir atomdaki proton ve nötron sa-
proton ve nötronların kütleleri yanında çok küçük ol- yıları toplamıdır. Kütle numarasına nükleon sayısı da
duğundan ihmâl edilir. Kısaca atomun kütlesi, çekir- denir.
değin kütlesine eşittir.
NOT
Herhangi bir elementin sembolü X olmak üze-
re; atom numarası (Z) sembolün sol alt kısmına,
kütle numarası (A) ise sol üst kısmına yazılır.
İyon
Kütle
Numarası A Yükü
Nötron
sayısı
Çekirdekteki taneciklere (proton-nötron) nükleon- Atom

Numarası Z Elektron
Sayısı
lar denir.
42
www.aydinyayinlari.com.tr ATOMUN YAPISI 1. MODÜL TYT
ÖRNEK 2
Çekirdek yükü +18 olan X atomunun nükleon sayısı
40'dır. Atom numarası 20 olan Y atomu ile X atomu-
nun nötron sayıları aynı olduğuna göre Y atomunun
kütle numarası kaçtır?
Bir tanecikte;
• İyon yükü ile elektron sayısının toplamı atom nu- A) 38 B) 40 C) 42 D) 44 E) 60
marasını,
X atomunun çekirdek yükü +18 ise proton sayısı 18'dir.
• Atom numurası ile nötron sayısının toplamı da
kütle numarasını verir. Nükleon sayısı = Kütle numarası = 40
NOT Kütle numarası = proton sayısı + nötron sayısı
40 = 18 + nötron sayısı
Nötr atomlarda temel tanecik sayıları arasında-
ki ilişki: nötron sayısı = 22
KN = p.s + n.s &

Atom Proton Çekirdek Elektron
= = = 22
20Y " 20 + 22 = 42
numarası sayısı yükü sayısı
Cevap: C
Kütle Nükleon Proton Nötron

= = +
numarası sayısı sayısı sayısı
Atom Elektron
İyon yükü = –
numarası sayısı
ÖRNEK 1
ÖRNEK 3
63
29
Cu
Yukarıda sembolü verilen atom için aşağıdaki boş-

lukları doldurunuz.
a. Proton sayısı =
b. Nötron sayısı =
c. Atom numarası =
d. Çekirdek yükü =
Yukarıdaki görselden faydalanarak Al atomu için aşa- e. Nükleon sayısı =
ğıda verilen boşlukları uygun sayılarla doldurunuz. f. Elektron sayısı =
a. Atom numarası = g. Kütle numarası =
b. Çekirdek yükü =
a. Proton sayısı = 29
c. Nükleon sayısı =
b. Nötron sayısı = 34
d. Kütle numarası = c. Atom numarası = 29
d. Çekirdek yükü = +29
a. Atom numarası = 13
e. Nükleon sayısı = 63
b. Çekirdek yükü = +13 f. Elektron sayısı = 29
c. Nükleon sayısı = 27 g. Kütle numarası = 63
d. Kütle numarası = 27
1. a. 13 b. +13 c. 27 d. 27 43 2. C 3. a. 29 b. 34 c. 29 d. +29 e.63 f. 29 g. 63

İYON Anyon oluşumu sırasında;

Elektron almış veya vermiş olan atom ya da atom
Nötr bir atomun veya yüklü bir taneciğin iyon yükü,
gruplarına iyon denir. aldığı elektron sayısı kadar azalır.
Nötr Atom
N + 3e– $ N3–
N3+ + 4e– $ N –
elektron elektron Anyonlarda elektron sayısı, proton sayısından bü-

kaybedince alınca yük olduğundan taneciğin iyon yükü negatiftir. (-)
3–
7N $ 7 proton (+)
10 elektron (–)
Bir atomun elektron alması durumunda genellik-

Katyon
le enerji açığa çıkar. Anyon oluşumu genellikle ek-
Anyon zotermiktir. Ancak soygazların ve bazı elementlerin
elektron alması endotermiktir.
Elektron sayısı proton sayısından fazla olan tanecik-
ler (-) yüklüdür ve (-) yüklü iyonlara ANYON denir. F(g) + e– $ F–(g) + enerji
Elektron sayısı proton sayısından az olan tanecikler Elektron sayısı artan bir taneciğin birim elektron ba-
(+) yüklüdür ve (+) yüklü iyonlara KATYON denir. şına düşen çekirdek çekim gücü azalacağından ta-
neciğin çapı (hacmi) artar.
Örneğin; kükürt (S) atomu 6 elektron verince
6+
16S 16S + 6e– Nötr 3– yüklü
azot azot
Katyonu oluşur. atomu anyonu
Kükürt (S) atomu 2 elektron alınca
16S + 2e– 16S

2–
- 3-
7N(g) + 3e $ 7N(g)
Anyonu oluşur.
( 7 proton ! 7 elektron
(+) (-) )( 7 proton!10 elektron
(+) (-) )
İyonlar tek veya çok atomlu olabilir.
Ca2+
ÖRNEK 4
NH4+ Bir tanecik elektron aldığında;
Ka yon H3O +
(+) yüklü iyon I. İyon yükü

K+
örnekleri P5+ II. Elektron sayısı
III. Çapı (hacmi)
SO42– IV. Birim elektron başına düşen çekirdek çekim gücü
PO43–
niceliklerinden hangileri artar?
Anyon F–
(–) yüklü iyon CO32– A) I ve II B) II ve III C) I, III ve IV
örnekleri N3– D) II, III ve IV E) Yalnız II
Tanecik elektron aldığında, iyon yükü ve birim elekt-

Uyarı! ron başına düşen çekirdek çekim gücü azalırken;
Kimyasal bir olayda iyon oluşurken taneciklerin elektron sayısı ve tanecik hacmi artar.
elektron sayıları değişir. Buna bağlı olarak kimya- Cevap: B

sal özellikleri de değişir. Ancak proton ve nötron
sayıları (çekirdek yapısı) asla değişmez.
44 4. B
Katyon oluşumu sırasında; NOT

Nötr bir atomun veya yüklü bir taneciğin iyon yükü, Aynı element atomuna ait, nötr atom, anyon ve
verdiği elektron sayısı kadar artar. katyon taneciklerinin çapları arasında
Al $ Al3+ + 3e– Anyon > Nötr atom > Katyon

13 13
4+ 6+
+ 2e– ilişkisi bulunur. (Xn– > X > Xm+)
16S $ 16S
Katyonlarda elektron sayısı, proton sayısından küçüktür.

İ
Al3+ $ 13 proton (+) • Proton sayısı
13 Y
10 elektron (–) • Nötron sayısı
O
EZ
• Kütle numarası
ŞM
N
Nötr bir atomdan elektron koparılması için enerji ge- • Çekirdek çapı
Ğİ
DE
reklidir. Diğer bir ifade ile katyon oluşumu endoter- O • Nükleon sayısı
mik bir olaydır. L • Çekirdeğin çekim gücü
U
n+ Ş • Elektron sayısı
Cl(g) + enerji $ Cl(g) + ne–
U • Toplam tanecik sayısı
Elektron sayısı azalan bir taneciğin birim elektron M • Kimyasal özellik
U
ŞİR
başına düşen çekirdek çekim gücü artacağından ta- • Tanecik çapı
N
Ğİ
neciğin çapı (hacmi) azalır. D • Fiziksel özellik
DE
A • Birim elektron başına dü-
şen çekirdek çekim kuvveti
Nötr 2+ yüklü
magnezyum magnezyum
atomu katyonu ÖRNEK 6
X atomu, 15Y- iyonuna 2 elektron verdiğinde oluşan ta-
2+ -
12Mg 12Mg
$ + 2e neciklerin elektron sayıları eşit olmaktadır.
( 12 proton!12 elektron
(+) (-) )( 12 proton!10 elektron
(+) (-) ) X atomunun yüksüz tanecik sayısı 22 olduğuna gö-
re X2+ iyonu için aşağıdaki boşlukları doldurunuz.
Mg2+ iyonunun çapı, Mg atomundan küçüktür.
a. Proton sayısı =
b. Atom numarası =
ÖRNEK 5
c. Çekirdek yükü =
Birim elektrona uygulanan çekirdek çekim gücünün
arttığı kimyasal bir değişimde; d. Kütle numarası =
e. Nükleon sayısı =
I. Elektron sayısı artar.
f. Elektron sayısı =
II. Nötr bir atom katyonuna dönüşmüştür.
III. Proton sayısı artar. g. Nötron sayısı =
durumlarından hangileri gerçekleşmiş olabilir?

a. Proton sayısı = 20
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III b. Atom numarası = 20
D) I ve II E) II ve III c. Çekirdek yükü = +20
d. Kütle numarası = 42
Elektron başına düşen çekirdek çekim gücünün art-
e. Nükleon sayısı = 42
tığı kimyasal bir değişimde elektron sayısı azalır. An-
cak çekirdek yapısı (proton ve nötron sayısı) kimya- f. Elektron sayısı = 18
sal olaylarda değişmez. Nötr bir atom katyonuna dö- g. Nötron sayısı = 22
nüştüğünde elektron sayısı azaldığından birim elekt-
ron başına düşen çekirdek çekim gücü artar.
Cevap: B
5. B 45 6. a. 20 b. 20 c. +20 d. 42 e.42 f. 18 g. 22
Uyarı! (+) ve (-) yüklü atom grupları da birer iyondur. An-

cak bu gruplar kimyasal kök olarak adlandırılır.
İyon oluşurken taneciğin proton sayısı değişmediği
için çekirdeğin çekim gücü değişmez. SO42- $ sülfat kökü
NO-3 $ nitrat kökü

ÖRNEK 7 CO32- $ karbonat kökü
3+ - +
1 X + 2e $ X
NH+4 $ amonyum kökü
2 Y2- $ Y+ + 3e– Kimyasal bir kökün elektron sayısı hesaplanırken
her bir elementin proton sayısı (nötr hâldeki elekt-
3 Z + 3e- $ Z3–
ron sayısı) ayrı ayrı toplanır. İyon yükü negatif (-)
Yukarıda elektron alışverişleri ile gerçekleşen dö- ise toplam elektron sayısına negatif yük sayısı ka-
nüşümler için; dar ilave edilir; pozitif ise toplam elektron sayısından
pozitif yük sayısı kadar çıkarılır.
I. 2. ve 3. dönüşümlerde taneciğin iyon yükü artar.
Toplam proton veya nötron sayısı hesaplanırken
II. Üçünde de çekirdeğin çekim gücü değişmez.
iyon yükü dahil edilmeden her bir atomun proton ve-
III. 1. ve 2. dönüşümlerde taneciğin çapı artar. ya nötron sayısı ayrı ayrı toplanır.
Örneğin; ClO-3 (klorat) kökünün,
A) I ve II B) I ve III C) II ve III • toplam proton sayısı = (17.1) + (8.3) = 41
D) Yalnız II E) Yalnız III • toplam nötron sayısı = (18.1) + (8.3) = 42
• toplam elektron sayısı = (17.1) + (8.3) + 1 = 42
1. ve 3. dönüşümlerde iyon yükü azalır, sadece 2. dö-
nüşümde iyon yükü artar. (I. öncül yanlış) şeklinde hesaplanır. (168 O, 17
35
Cl)

Çekirdeğin çekim gücü elektron alışverişlerinde de-
ğişmez. (II. öncül doğru) ÖRNEK 8
Taneciğin çapı, elektron sayısının arttığı 1. ve 3. dö-
XN- iyonunda toplam 14 elektron bulunduğuna gö-
nüşümlerde artar. (III. öncül yanlış)
re X2O42- iyonundaki toplam elektron sayısı kaçtır?
Cevap: D
(7N, 8O)
A) 40 B) 42 C) 46 D) 50 E) 52
X atomunun proton sayısına "a" dersek

XN– iyonunun elektron sayısı:
a + 7 + 1 = 14
a=6
Buna göre, X2O42– iyonunun elektron sayısı:
= 2.(X) + 4(O) + 2
NOT = (6.2) + (8.4) + 2 = 46
Cevap: C
= iyon yükü
Al 3+ = tanecik yükü
= elektriksel yük
= değerlik
= yükseltgenme basamağı
Yukarıda verilen kavramlar aynı şeyi ifade eder. NOT
Ancak iyonik bileşiklerde iyon yükü yükseltgenme Çekirdekteki tanecik sayısı, proton ve nötron sayı-
basamağına eşitken; kovalent bağlı bileşiklerde larının toplamıdır.
iyon yükü ifadesi kullanılmaz. Yerine yükseltgen- Toplam temel tanecik sayısı ise proton, nötron ve
me basamağından bahsedilir. elektron sayılarının toplamıdır.
7. D 46 8. C
ÖRNEK 9 İki taneciğin kimyasal özelliklerinin aynı olabilmesi

için;
HXO2–
4 iyonundaki toplam elektron sayısı 50 ve X
Taneciklerin hem proton sayıları hem de elektron sa-
atomunun nötron sayısı 16 olduğuna göre X3- iyo-
yılarının aynı olması gerekir. Diğer bir ifade ile kim-
nunun toplam temel tanecik sayısı kaçtır? (1H, 8O)
yasal özellik, proton ve elektron sayısına bağlıdır.
A) 40 B) 43 C) 46 D) 49 E) 51 Fiziksel özellik proton, nötron ve elektron sayısına
bağlıdır.
HXO42– iyonundaki toplam elektron sayısı 50 olduğu
Örneğin;126 C ve146 C atomlarının hem proton hem de
için,
elektron sayıları aynı olduğu için kimyasal özellikle-
(H.1) + (X.1) + (O.4) + 2 = 50 ri aynı iken; nötron sayıları farklı olduğu için fiziksel
(1.1) + (X.1) + (8.4) + 2 = 50 özellikleri farklıdır.
X = 15
X3– iyonunun; ÖRNEK 11
31
16 X 3–
15 18 ÖZ KİMYASAL FİZİKSEL
TAE
• proton sayısı = 15 NE LLİ ÖZELLİK ÖZELLİK
Cİ K
toplam temel tanecik sayısı ÇİFTİ K AYNI FARKLI AYNI FARKLI
• elektron sayısı = 18
15 + 18 + 16 = 49 I. 63 65
29Cu
ve 29Cu
• nötron sayısı = 16
Cevap: D II. 16S2– ve 17Cl–
23 24
III. 11 Na ve 11 Na+
ÖRNEK 10 IV.147 N ve 157 N
S2O32- ve XO4- iyonlarının toplam elektron sayıları eşittir. V. 18Ar ve 17Cl–
Buna göre aşağıdaki soruları yanıtlayınız.
Yukarıda verilen taneciklerin fiziksel ve kimyasal
a) S2O32- iyonunda toplam proton sayısı kaçtır? (16S, 8O)
özelliklerine göre tabloyu doldurunuz.
b) S2O32- iyonunun çekirdeklerindeki toplam temel tanecik
sayısı kaçtır? (32
16
S,168 O)
ÖZ KİMYASAL FİZİKSEL
TA EL
c) X atomunun proton sayısı kaçtır? NE LİK ÖZELLİK ÖZELLİK
Cİ
ÇİFTİ K AYNI FARKLI AYNI FARKLI
a. S2O32– iyonunun toplam proton sayısı I. 63

29 Cu ve 65
29Cu
 
= (2.S) + (3.O) II. 16S 2–

ve 17Cl –  
= (2.16) + (3.8) 23 24
III. 11 Na ve 11 Na+  
= 56
IV. 147 N ve 157 N  
b. S2O32– iyonunda
–
V. 18Ar ve 17Cl  
Toplam proton sayısı = 56
Toplam nötron sayısı
(2.S) + (3.O) & (2.16) + (3.8) = 56
çekirdeklerdeki toplam temel tanecik sayısı: 56 + 56 = 112
c. S2O32– iyonunun elektron sayısı =
(2.S) + (3.O) + 2 & (2.16) + (3.8) + 2 = 58
XO4– iyonunun elektron sayısı = 58
(1.X) + (4.O) + 1 = 58
X + (4.8) + 1 = 58
X = 25
X atomunun proton sayısı 25'tir.
9. D 10. a. 56 b. 112 c. 25 47 11. I. Aynı, Farklı, II. Farklı, Farklı, III. Farklı, Farklı,
IV. Aynı, Farklı, V. Farklı, Farklı
Bir taneciğin çekirdek çekim gücü proton sayısına Çapları karşılaştırılacak olan taneciklerin proton ve-
bağlı iken birim elektron başına düşen çekirdek çe- ya elektron sayıları eşit olmalıdır.
p
kim gücü, proton ve elektron sayısına —— oranına
e– Proton sayıları eşit ise; elektron sayısı fazla olan ta-
bağlı olarak değişir. neciğin çapı daha büyüktür.
ÖRNEK 12 Örneğin; azot (N) elementinin nötr atom (N), anyon

Kükürt (S) atomu 2 elektron aldığında ya da 6 elekt- (N3-) ve katyonlarının (N5+) çapları arasında
ron verdiğinde soygaz elektron düzenine (oktedine) 3-
7N > 7N > 7N5+ ilişkisi bulunur.
ulaşır.
Elektron sayıları eşit ise; proton sayısı küçük olanın
çapı büyüktür.
Örneğin; 18Ar ile aynı elektron düzenine sahip
1 P3-, 21Sc3+ ve 19K+ iyonlarının çapları arasında

on 15
l e ktr da 3-
2 e dığın 15P > 19K+ > 21Sc3+ ilişkisi bulunur.
al 2–
16 S iyonu
ÖRNEK 13
6e 2 Aşağıdaki tabloda verilen dönüşümlerde elektron
ve lekt
rdi ro
ğin n
sayısı ve tanecik çaplarında meydana gelen deği-
32 de
16 S atomu şimleri artar " - " azalır " . " şeklinde belirleyiniz.
Elektron Tanecik
Dönüşüm
sayısı çapı
6+ I N3– iyonunun N atomuna

16 S iyonu
II S6+ iyonunun S2– iyonuna
Taneciğin ilk durumuna göre değişimleri ile ilgili;
III Cu2+ iyonunun Cu+ iyonuna
I. 1. ve 2. dönüşümlerde oluşan taneciklerin çekirdek
çekim güçleri değişmez. IV C4+ iyonunun C4– iyonuna
p
II. 2. dönüşümde, elektron sayısı azaldığı için - oranı V Fe atomunun Fe3+ iyonuna
e
artar.
III. 1. dönüşümde birim elektrona uygulanan çekirdek
çekim gücü artar.
Dönüşüm Elektron Tanecik
sayısı çapı
A) I ve II B) II ve III C) I ve III I N3– iyonunun N atomuna . .
D) Yalnız II E) Yalnız III II S6+ iyonunun S2– iyonuna - -
• Elektron alışverişlerinde proton sayısı değişmediği III Cu2+ iyonunun Cu+ iyonuna - -
için çekirdek çekim gücü değişmez. (I. öncül doğru)
IV C4+ iyonunun C4– iyonuna - -
• 2. dönüşümde elektron sayısı azaldığı ve proton sa-
yısı değişmediği için p/e – oranı artar. (II. öncül doğru) V Fe atomunun Fe3+ iyonuna . .
• 1. dönüşümde elektron sayısı arttığı için birim elekt-

ron başına düşen çekirdek çekim gücü azalır. (III. ön-
cül yanlış)
Cevap: A
12. A 48 13. I. .., II. --, III.--, IV.--, V...

En az biri iyon olan taneciklerden birer elektron ko- ÖRNEK 16

parabilmek için gerekli olan enerjiler kıyaslanırken
p p I. CrO42-
- oranına bakılır. - oranı büyük olan diğer bir
e e II. ClO3-
ifade ile çapı küçük olan tanecikten bir elektron ko-
III. CO32-
parmak daha zordur.
Yukarıda verilen iyonların elektron sayıları arasın-
ÖRNEK 14 daki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
5+ - verilmiştir? ( 126C,168 O, 35 52
17Cl, 24Cr)
35Br , 35Br ve 35Br tanecikleri için;
A) III > II > I B) II > III > I C) I > III > II
I. Birer elektronlarını koparabilmek için gereken enerjiler
II. Çekirdek çekim güçleri D) I > II > III E) II > I > III
nicelikleri arasındaki ilişkiler aşağıdakilerden hangi-

I & (1.Cr) + (4.O) + 2 = (1.24) + (4.8) + 2
sinde doğru verilmiştir?
= 58 elektron
I II
II & (1.Cl) + (3.O) + 1 = (1.17) + (3.8) + 1
A) Br5+ > Br > Br- Br5+ > Br > Br-
= 42 elektron
B) Br5+ > Br > Br- Br5+ = Br = Br-
III & (1.C) + (3.O) + 2 = (1.6) + (3.8) + 2
C) Br > Br- > Br5+ Br5+ = Br = Br- = 32 elektron
D) Br- > Br > Br5+ Br5+ > Br > Br- I > II > III
E) Br > Br - 5+
> Br -
Br > Br > Br5+ Cevap: D
• Birer elektron koparabilmek için gereken en fazla ÖRNEK 17

enerji, çapı en küçük olan Br5+ iyonunda iken; çapı en
büyük olan Br– iyonunda en azdır. Br5+ > Br > Br– Nötr bir X atomu iyonuna dönüştüğünde oluşan tanecikten
• Proton sayıları aynı olan bu taneciklerde çekirdek 1 elektron koparabilmek için gereken enerji azalmaktadır.
çekim güçleri eşittir.
Buna göre bu X atomunda;
Br5+ = Br = Br–
Cevap: B I. Çekirdek çekim gücü azalmıştır.
II. Elektron sayısı azalmıştır.
III. Çap artmıştır.
değişimlerinden hangilerinin gerçekleştiği söyle-

nemez?
ÖRNEK 15 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Cr2O72- iyonu için toplam proton, nötron ve elektron D) II ve III E) I ve III

sayılarının karşılaştırılması aşağıdakilerden hangi-
sinde doğru verilmiştir? ( 168O, 52
24Cr)
Bir elektron koparabilmek için gereken enerji azaldı-
p
ğına göre elektron başına düşen çekim kuvveti –
e
A) n > p > e- B) n = e- > p C) p > e- > n
azalmış, yani atom elektron alarak anyonuna dönüş-
D) n > e- > p E) e- > n = p müştür. Bu değişimde
– Elektron sayısı artar.

proton sayısı: (2.Cr) + (7.O) = (2.24) + (7.8) = 104 – Taneciğin çapı artar.
nötron sayısı: (2.Cr) + (7.O) = (2.28) + (7.8) = 112 Ancak elektron alışverişlerinde proton sayısı değiş-
elektron sayısı: (2. Cr) + (7.O) +2 = (2.24) + (7.8) + 2 = 106 meyeceğinden çekirdek çekim gücü değişmez.
Cevap: C
n > e– > p
Cevap: D
Atomun Yapısı Test 2, 3, 4, 5'i
çözebilirsiniz.
14. B 15. D 49 16. D 17. C

TEST - 1 ATOMUN YAPISI
3. Proton Nötron Nükleon

1. İYON
sayısı sayısı sayısı
X2+ 25 26
Proton 20 13 21 Y+23 50
sayısı
Elektron 20 13 20 Yukarıdaki tabloda bazı tanecik sayıları verilen
sayısı X2+ ve Y+ iyonları için;
Atom 20 13 21 I. Elektron sayıları
numarası
II. Toplam temel tanecik sayıları
Nötron 20 14 24
sayısı III. Çekirdek yükleri
Yukarıdaki tabloda bazı elementlerin atom ve iyon- IV. Yüksüz tanecik sayıları
larına ait tanecik sayıları verilmiştir.
niceliklerinden hangileri eşittir?
Buna göre tablodan yararlanarak;
A) I, II, III ve IV B) II, III ve IV C) I ve IV
I. Nötr hâlde bulunan tüm atomların proton sayı-
D) II ve IV E) I ve II
ları, nötron sayılarına eşittir.
II. Bir atomun atom numarası proton sayısına eşit-
tir ve atom iyonuna dönüştüğünde atom numa-
rası değişmez. 4. Bir X atomunun nötron sayısı, proton sayısın-
dan 2 fazladır. Bu atomdan oluşmuş iyon yükü
III. Nötr atomlarda proton sayısı, elektron sayısına
3+ olan taneciğin elektron sayısı 18 olduğuna
eşittir.
göre X atomunun çekirdeğindeki temel tanecik
yargılarından hangilerine ulaşılabilir? sayısı kaçtır?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II A) 32 B) 35 C) 38 D) 44 E) 47
5.
Aynı elemente ait atom ve iyonların proton sa-
yıları aynıdır.
Bu bilgiye göre X elementinden oluşan X2- ve

X3+ taneciklerinin elektron sayıları toplamı 33
ve X atomunun nötron sayısı 20 ise X’in kütle
numarası kaçtır?
A) 33 B) 35 C) 36 D) 37 E) 40
2. 79
34Se
2-
taneciği için;
I. Toplam temel tanecik sayısı 111’dir.

II. Çekirdek yükü elektron sayısından 2 fazladır. 6. Çekirdeğindeki yüksüz tanecik sayısı çekirdek
III. Nötron sayısı 45’tir. yükünden 1 fazla olan atomun nükleon sayısı
35’tir. Buna göre bu atomun 5+ yüklü iyonunun
elektron sayısı kaçtır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) 22 B) 20 C) 18 D) 15 E) 12
D) I ve III E) II ve III
1. D 2. C
50 3. C 4. D 5. D 6. E
ATOMUN YAPISI TEST - 2
1. Pb $ Pb2+ + 2e- 4.
Nötr bir atomdan anyonu oluşurken elektron
Yukarıdaki denklemdeki dönüşümle ilgili aşağı-
sayısı artar, katyonu oluşurken elektron
daki yargılardan hangisi yanlıştır?
başına düşen çekirdek çekim kuvveti artar.
A) Nötr atom katyonuna dönüşmüştür. Ancak atomun anyon ve katyonuna dönüşü-
münde ................. değişmez.
B) Oluşan taneciğin elektron sayısı, nötr atomun-
kinden azdır.
C) Oluşan tanecikte elektron başına düşen çekim Yukarıda nötr atomun anyon/katyon dönüşümlerin-
kuvveti nötr hâline göre daha azdır. deki değişimlerinden bazıları açıklanmıştır.
D) Çekirdek çapı değişmemiştir. Buna göre açıklamada boş bırakılan kısma aşa-
ğıdakilerden hangisi getirilemez?
E) Dönüşüm sırasında nükleon sayısı değişme-
miştir. A) Proton sayısı B) Çekirdek çekim gücü
C) Nötron sayısı D) Kütle numarası
E) Tanecik çapı
2. Bir taneciğin elektron alışverişi sırasındaki deği-

şimleri
" Tanecik çapı artar.
" Çekirdek yükü, elektron sayısına eşitlenir. 5.

Negatif (–) yüklü iyonlar ANYON, pozitif (+)
olarak verilmiştir. yüklü iyonlar KATYON olarak adlandırılır.
Buna göre bu dönüşüm aşağıdakilerden hangi-

Buna göre elektron aldığında nötr hâle geçen
si olabilir?
bir tanecik için aşağıdaki açıklamalardan han-
A) P3- " P3+ B) P2+ " P2- C) P3- " P gisi yanlıştır?
D) P2- " P3- E) P5+ " P A) Tanecik katyondur.
B) Proton sayısı, elektron sayısından büyüktür.
C) Nötr hâle geçerken toplam tanecik sayısı artar.

3.
1 N + 3e- " N3- D) İyon yükü kadar elektron alırsa proton sayısı,
elektron sayısına eşit olur.
2 N " N5+ + 5e-
E) Nötron sayısı çekirdek yükünden büyükse te-
mel tanecik sayıları arasında n > e- > p ilişkisi
Yukarıda azot (N) atomunun elektron alışverişine
bulunur.
ait denklemler verilmiştir.
Buna göre N atomu için;
I. 1. denklemde katyonu, 2. denklemde anyonu

oluşmuştur. 6. " X2+ ve 15Y3- iyonlarının elektron sayıları topla-
mı 32’dir.
II. 2. denklemde toplam tanecik sayısı azalmıştır.
" Bu taneciklerin nötron sayıları eşit olup toplam-
III. İki tepkimede de çekirdek yükü değişmemiştir.
ları 34’tür.
yargılarından hangileri yanlıştır?
Bu bilgilere göre X atomunun çekirdeğindeki
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II toplam temel tanecik sayısı kaçtır?
D) II ve III E) I ve III A) 28 B) 31 C) 32 D) 33 E) 36
1. C 2. E 3. A
51 4. E 5. E 6. D
ATOM TÜRLERİ
İzotop atomların
İzotop Atomlar
Bir elementin nötron sayıları farklı atomlarının her • Atom numaraları
birine o elementin izotopları denir. • Periyodik cetveldeki yerleri
63 • Elektron sayıları
Örneğin; bakır (Cu) elementinin doğada 29Cu ve
65 • Kimyasal özellikleri
29Cu olmak üzere iki izotopu vardır.
• Aynı elementle oluşturacakları bile-
İzotop atomların proton sayıları aynı, nötron sayıla- şik formülleri
rı farklıdır.
n (nötron sayısı) Kütle numarası AYNIDIR
• Nötron sayıları
13 24 24 24
Na Na
11 11 • Kütle numaraları
12 23
Na 23 23
Na
• Çekirdek yapıları
11 11
• Çekirdek kütleleri
p p • Fiziksel özellikleri
(proton (proton
sayısı) sayısı) • Aynı elementle oluşturacakları bi-
23 24
Na ve Na izotop atomlardır. leşiklerin birer taneciklerinin kütleleri
11 11
FARKLIDIR
ÖRNEK 18
12 14
C N
6 7
Karbon (C) Azot (N) 39 40 63 2+ 65 +
elementinin 13 elementinin 19K ve 19K 29Cu ve 29Cu
izotopları C izotopları
6
15
N 1 2
14
C 7
6
Yukarıda verilen tanecik çiftleri için;
1
35 H
Klor (Cl) 17
Cl
Hidrojen (H) 1 I. 1. çift izotop atomlar, 2. çift izotop iyonlardır.
elementinin elementinin 2 II. Her iki çiftin de kimyasal özellikleri aynıdır.
izotopları izotopları D
1
37 III. 2. çiftin çekirdek yükleri farklı, iyon yükleri aynıdır.
Cl 3
17 T
1 IV. Her iki çiftin de nükleon sayıları farklıdır.
Bazı izotop örnekleri
A) Yalnız II B) II ve III C) I ve III
İzotop atomlar aynı elemente ait atomlar oldukların-
D) I, II ve IV E) I, III ve IV
dan proton ve elektron sayıları aynıdır. Bu nedenle
izotop atomların kimyasal özellikleri genellikle aynıdır.
• 1. çift izotop atomlar, 2. çift yüklü tanecikler oldukla-
rından izotop iyonlardır. (I. öncül doğrudur.)
İzotop atomların fiziksel özellikleri farklıdır.
• 1. çiftin hem proton hem de elektron sayıları aynı ol-
duğu için kimyasal özellikleri aynıdır. Ancak 2. çiftin
Uyarı! elektron sayıları farklı olduğundan kimyasal özellik-
leri farklıdır. (II. öncül yanlıştır.)
İzotop atomların doğada bulunma yüzdeleri di-
• 2. çiftin çekirdek yükleri aynı, iyon yükleri farklıdır.
ğer bir ifade ile bollukları farklıdır.
(III. öncül yanlıştır.)
Kararlı izotopun doğada bulunma yüzdesi da-
• Her iki çiftin de nötron sayıları farklı olduğundan
ha fazladır. nükleon sayıları farklıdır. (IV. öncül doğrudur.)
Cevap: B
52 18. B
ÖRNEK 19 İzoton Atomlar

Proton sayıları farklı nötron sayıları aynı olan atom-
X2O32– taneciğinde toplam elektron sayısı 58, toplam lardır.
nükleon sayısı 112’dir. 38
Örneğin; 18 39
Ar ile 19 K izoton atomlardır.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi X elementinin izotop Proton sayısı
24
atomlarından biridir? (168O) 12 Mg
12 12
32 33 2- 34
A) 16
X B) 16
X C) 16
X
32 31
D) 15
X E) 15
X
23
11 12 Na
X 2O32– taneciğinin toplam elektron sayısı: 11
(2.X) + (3.O) + 2 = (2.X) + (3.8) + 2 = 58 & X = 16 Nötron sayısı

12
taneciğin proton sayısı: 23 24
(2.X) + (3.O) & (2.16) + (3.8) = 56 11
Na ile 12 Mg izoton atomlardır.
Toplam nükleon = toplam proton + toplam nötron
İzoton atomlar farklı elementlerin atomlarıdır.
112 = 56 + toplam nötron sayısı İzoton atomların nötron sayıları aynı, proton sayıla-
toplam nötron sayısı = 56
rı farklı olduğundan kütle numaraları farklıdır.
X’in nötron sayısı İzoton atomların fiziksel ve kimyasal özellikleri fark-
56 = (2.X) + (3.O) & 2X + (3.8) = 56 lıdır.
X = 16
32
X için & 16 X izotopunun nötron sayısı farklı olmalıdır. ÖRNEK 21
16
Cevap: C
X, Y ve Z atomlarından
" X ve Y’nin izotop
ÖRNEK 20
" Y ve Z’nin izoton
Atom numarası
olduğu bilinmektedir.
Buna göre;
I. X ve Y’nin kimyasal, Y ve Z’nin fiziksel özellikleri ay-
X Y
nıdır.
II. Y ve Z’nin nötron, X ve Y’nin proton sayıları aynıdır.
Nükleon sayısı
III. Y ve Z’nin nükleon sayıları aynı olabilir.
Atom numarası - nükleon sayısı grafiği verilen X ve
Y tanecikleri için;
I. Elektron sayıları farklı ise kimyasal özellikleri farklıdır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
II. Nötr tanecikler ise aynı element ile oluşturacakları D) I ve II E) II ve III

kararlı bileşiklerin molekül kütleleri farklıdır.
• İzotop atomların kimyasal özellikleri aynıdır. Ancak
III. Çekirdeklerindeki yüksüz tanecik sayıları aynıdır. izoton atomların hem fiziksel hem de kimyasal özel-
yargılarından hangileri yanlıştır? likleri farklıdır. (I. öncül yanlış)
• İzoton atomların nötron, izotop atomların proton sa-
A) Yalnız III B) Yalnız II C) I ve II
yıları aynıdır. (II. öncül doğru)
D) I ve III E) II ve III • İzoton atomların nötron sayıları aynı proton sayı-
ları farklı olduğundan nükleon sayıları da farklıdır.
• Proton sayıları aynı elektron sayıları farklı tanecikle-
(III. öncül yanlış)
rin kimyasal özellikleri farklıdır. (I. öncül doğru) Cevap: B
• İzotop atomların aynı element ile oluşturacağı bileşik-
lerin molekül kütleleri farklıdır. (II. öncül doğru)
• İzotop taneciklerin nötron sayıları farklıdır. (III. öncül
yanlış)
Cevap: A
19. C 20. A 53 21. B

İzobar Atomlar ÖRNEK 23

Proton ve nötron sayıları farklı ancak toplamları olan
Proton sayısı
kütle numaraları aynı olan atomlardır.
x
40 40 40
Örneğin; 18 Ar, 19 K ve 20 Ca atomlarının proton ve
nötron sayıları farklı ancak nükleon sayıları aynıdır.
A B
Bu nedenle bu atomlar izobardır.
İzobar atomların fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır.
C
Nötron sayısı
X ve Y atomlarının proton ve
a
nötron sayıları farklı ancak Nötron sayısı
x
X kütle numaraları aynıdır. Bu
nedenle X ve Y atomları izo- Yukarıdaki proton sayısı - nötron sayısı grafiğinde-
Y bardır. ki A, B ve C atomları için;
Proton I. A ve C’nin nükleon sayıları aynıdır.

a
sayısı II. B ve C’nin fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır.
İzoelektronik Tanecikler III. A ve B’nin kimyasal özellikleri aynı fiziksel özellikle-

Elektron sayıları ve elektron dizilişleri aynı ancak ri farklıdır.
proton sayıları farklı olan taneciklerdir. IV. A ve C izobar; B ve C izotondur.
İzoelektronik taneciklerin en az biri iyon hâlinde ol-
V. A ve B izoelektronik taneciklerdir.
malıdır.
Örneğin; 15P3-, 19K+ ve 18Ar tanecikleri izoelektro- yargılarından hangisi yanlıştır?
niktir.
Uyarı!
Proton sayısı 20’ye kadar olan taneciklerin elekt- • A ve C izobar atomlardır ve nükleon sayıları aynıdır.
ron sayıları eşit ise elektron dizilişleri de aynıdır. • B ve C izoton atomlar olduğundan fiziksel ve kimya-
sal özellikleri farklıdır.
Ancak proton sayısı 20'nin üzerinde olan tanecik-
• A ve B izotop atomlar olduklarından kimyasal özel-
lerin elektron sayıları eşit olsa bile, elektron dizi- likleri aynı fiziksel özellikleri farklıdır.
limleri farklı olabilir. Bundan dolayı izoelektronik • A ve B izoelektronik olamaz, çünkü izoelektronik ta-
olup olmadıklarını anlamak için mutlaka elektron neciklerin proton sayıları farklıdır.
Cevap: E
dizilişlerine bakılmalıdır.
ÖRNEK 24
İzoelektronik taneciklerin fiziksel ve kimyasal özellik-
leri farklıdır. İzoelektronik olan iki tanecikten proton sayısı büyük olan
taneciğin çapı daha küçüktür.
ÖRNEK 22
Buna göre 17Cl7+ ve 8O2– tanecikleri için;
Aşağıda verilen tanecik çiftlerinin hangilerinin izoe- I. İzoelektroniktirler.
lektronik olduklarını belirleyiniz. II. 17Cl7+ iyonunda birim elektron başına düşen çekir-
4– +
I. 6C ile 12Mg dek çekim kuvveti daha büyüktür.
II. 7N 3–
ile 13Al3+ III. 8O2– iyonunun çapı, 17Cl7+ ninkinden daha büyüktür.
III. 20Ca2+ ile 18Ar yargılarından hangileri doğrudur?
A) I ve II B) I, II ve III C) II ve III
I. ) ) ve ) ) ) izoelektronik değil
28 281
C 4– Mg+ İzoelektronik taneciklerdir. 17Cl7+ iyonunun proton
6 12
sayısı daha büyük olduğundan birim elektron başına
II. ) ) ve ) ) İzoelektronik
düşen çekirdek çekim gücü daha büyüktür ve bu ne-
28 28
3– denle çapı daha küçüktür.
7
N 13
Al3+
Cevap: B
III. ) ) ) ve ) ) ) İzoelektronik
28 8 28 8
Ca 2+ Ar AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası
20 18
Cevap: II ve III
Atomun Yapısı Test 6, 7'yi çözebilirsiniz.
22. II ve III 54 23. E 24. B

1. 37 39 35
4. X ve Y atomları için;
X Cl Y K Z Cl
17 19 17 • 8O atomu ile yaptıkları bileşiklerin bileşik formül-
leri aynı ancak bileşiklerin birer taneciklerinin kütle-
Yukarıdaki X, Y ve Z ile belirtilen element atom- leri farklıdır.
ları ile ilgili;
• Nötr hâlde aynı sayıda elektron içerirler.
I. X ile Y izoton atomlardır. bilgileri verilmiştir.
II. X ile Z izotop atomlardır.
Buna göre bu atomlar için;
III. X ve Z atomlarının 1H elementi ile yaptıkları bi-
I. X ve Y aynı elementin atomlarıdır.
leşiklerin birer taneciklerinin kütleleri arasında
HX > HZ ilişkisi bulunur. II. X ve Y atomlarının fiziksel özellikleri farklı, kim-
yasal özellikleri aynıdır.
III. X ve Y izoelektronik taneciklerdir.
A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
IV. X ve Y atomlarının proton sayıları aynı, nötron
D) I ve III E) Yalnız II sayıları farklıdır.
V. X ve Y atomlarının doğada bulunma yüzdeleri
(bollukları) farklıdır.
yargılarından hangisi yanlıştır?
2. Aynı elemente ait nötron sayıları farklı iki tane-
cik ile ilgili;
I. Tanecikler nötr ise kimyasal özellikleri aynıdır.
II. Elektron sayıları farklı ise en az bir tanesi iyondur.

5. 79
34
Se ve 80
35
Br element atomları için;
III. Tanecikler nötr ise izotop atomlardır.
I. Çekirdeklerindeki yüksüz tanecik sayıları eşittir.
II. Fiziksel özellikleri aynı, kimyasal özellikleri fark-
A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III lıdır.
D) Yalnız I E) Yalnız III III. İzobar atomlardır.
D) II ve III E) I ve III
3.
63 65 + 32 2– 40 2+ 6. İzoton atomlar için;
I. Cu ve Cu II. S ve Ca
29 29 16 20
I. Nötron sayıları
100 132 II. Kimyasal özellikleri
III. Sn ve Sn
50 50
III. Kütle numaraları
IV. Fiziksel özellikleri
Yukarıdaki tanecik çiftlerinden hangilerinin
kimyasal özellikleri aynıdır? verilen nicelik ve özelliklerden hangileri aynıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) I ve IV C) II ve IV
D) I ve II E) II ve III D) I, III ve IV E) II, III ve IV
1. A 2. C 3. C 55 4. C 5. D 6. A
1. 1 3 4. Potasyum (K) elementinin 39K+ ve 40K tanecikleri-

H ve T
1 1 nin elektron sayıları toplamı 37’dir.
Buna göre 39K ve 40K atomlarının nötron sayıla-
40 40
rı toplamı kaçtır?
23
Na ve
24
Mg Tanecik Ar ve Ca
11 12 18 20
Türleri A) 38 B) 39 C) 40 D) 41 E) 42
35 – 37 7+
Cl ve Cl
17 17
Yukarıdaki görselde bazı tanecik türlerine ait ör-

neklere yer verilmiştir.
Buna göre aşağıdaki tanecik türlerinden hangi-

sine ait örnek yukarıda bulunmamaktadır?
A) İzobar atomlar 5. Proton sayısı
B) İzotop atomlar
C) İzoelektronik tanecikler a
X Y
D) İzoton atomlar
E) İzotop iyonlar
Z
a
Nötron sayısı
2. Yüksüz tanecik sayıları eşit olan X ve Y iyon- + 2-
Yukarıdaki grafikte verilen nötr hâldeki X, Y ve
larının elektron sayıları arasında X+ > Y2- ilişki-
Z atomları için;
si olduğuna göre;
I. X ve Y hem izotop hem de izoelektroniktir.
I. Y2- nin nükleon sayısı X+ nınkinden daha büyüktür.
II. X ve Z izobar atomlar olup fiziksel ve kimyasal
II. X+ nın çekirdek yükü, Y2- ninkinden daha büyüktür. özellikleri farklıdır.
III. Tanecikler izotondur. III. Y ve Z atomlarının çekirdeklerindeki yüksüz te-
mel tanecik sayıları eşittir.
A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) Yalnız II
D) I ve II E) I ve III
3. 4–
6
C ile 10
Ne
tanecikleri izoelektroniktir.
Buna göre izoelektronik taneciklerle ilgili aşağı-
daki yargılardan hangisi yanlıştır?
A) Proton sayıları farklıdır.
B) Elektron sayıları aynıdır. 6. 40

18X ve Y2+ tanecikleri izobar, Y2+ taneciği ile 19Z
+
taneciği hem izoelektronik hem de izotondur.

C) Elektron dizilişleri aynıdır.
Buna göre Z+ taneciğinin nükleon sayısı kaçtır?
D) En az biri iyon hâlindedir.
A) 20 B) 35 C) 39 D) 40 E) 41
E) Kimyasal özellikleri aynıdır.
1. C 2. D 3. E 56 4. D 5. A 6. C
ATOM MODELLERİ
• Dalton, Thomson, Rutherford ve Bohr atom modelleri açıklanır.
– Bohr atom modeli, atomların soğurduğu ve yaydığı ışınlar ile ilişkilendirilerek ışın soğurma ve yayma olayları açıkla-
nır. (Hesaplamalarına girilmez.)
– Bohr Atom modelinin sınırlı yönleri ve Modern Atom Teorisinin (bulut modeli) önemi vurgulanır.
ATOM MODELLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ THOMSON ATOM MODELİ
DALTON ATOM MODELİ Atomlar çapı yaklaşık

-10
10 m olan pozitif (+)
Maddeler atom adı ve-
yüklü kürelerdir ve ne-
rilen ve bölünemeyen
gatif (-) yüklü elektron-
çok küçük tanecikler-
lar bu kürenin içine ho-
den oluşmuştur.
mojen olarak dağılmış-
Atomlar içi dolu, yük- lardır.
süz kürelerdir.
Atomlar elektriksel ola- (Thomson Atom Modelinde
Bir elementin bütün rak nötrdür. Çünkü (+) atomun temsili görünüşü)
(Dalton Atom Modelinde
atomları büyüklük ve atom) yüklü taneciklerin sayısına eşit sayıda (-) yüklü ta-
kütle bakımından bir- necik bulunur.
birinin aynıdır, diğer bir ifade ile bir elementin tüm
Elektronların kütlesi protonlar yanında ihmâl edile-
atomları özdeştir.
bilecek kadar küçük olduğundan atomun kütlesinin
Farklı elementlerin atomları birbirinden farklıdır. büyük kısmını pozitif yükler oluşturur.
Bileşikler farklı elementlerin belirli oranlarda birleş-
Uyarı!
mesinden oluşur.
Protonlar (+) ve elektronlar (-) sayıca eşit olmaları-
na karşın aralarında kütlece eşitlik yoktur.
Bu model üzümlü keke

Dalton Atom Modelinin Eksik ve Sınırlı Yönleri benzetilir. Kekteki rast-
Atomlar bilinen en küçük gele dağılmış üzümler,
tanecikler değildir. Atom (-) yüklü elektronları;
altı parçacıklar (proton, kekin hamuru, (+) yüklü
nötron...) bulunur. protonları temsil eder.
Atomlar radyoaktif olay- Elektronlar pozitif (+)

(Thomson Atom Modelinde
lar da denilen çekirdek yüklü kürede hareket
atom üzümlü keke benzetilir.)
tepkimelerinde parçala- etmezler.
nabilmektedir.
Thomson Atom Modelinin Eksik ve Sınırlı Yönleri
Atomların büyük bir kıs-
Atomlar pozitif (+) yüklü kürecikler değildir.
mı boşluktur. Bu ne- (J. Dalton)
denle içi dolu küreler Pozitif (+) ve negatif (-) yükler homojen olarak da-
görüşü geçerliliğini yitirmiştir. ğılmamışlardır.
İzotop atomlarda aynı elementin farklı kütle numa- Elektronlar hareketsiz parçacıklar değillerdir.
ralı atomları olması bir elementin bütün atomları öz- Boşluklu yapıdan söz edilmemiştir.
deştir düşüncesini günümüzde geçersiz hâle getir-
Nötronlardan bahsedilmemiştir.
miştir.
57
ÖRNEK 25 RUTHERFORD ATOM MODELİ

Rutherford radyoaktif bir kaynaktan elde ettiği 2+
Thomson Atom modelinde;
yüklü alfa (a) ışınlarını altın bir levhaya göndererek ışın-
I. Atomda (+) yük sayısına eşit sayıda (–) yük bulunur.
ların levhayı geçme ve sapma durumlarını incelemiştir.
II. Atomlar nötr taneciklerdir.
III. Atom boşluklu yapıdadır.
IV. Atomun kütlesini pozitif (+) yüklü tanecikler oluşturur.
V. Negatif (–) yüklü elektronlar küre içine homojen
olarak dağılmıştır.
açıklamalarından hangisi yer almaz?

Atomun boşluklu yapıda olduğu açıklaması bu mo- Altın levha deneyinde;

delde yer almaz.
Cevap: C ✔ Pozitif (+) yüklü alfa (a) taneciklerinin büyük bir kıs-
mı levhadan karşıya geçmiştir.
✔ Işınlardan çok çok az bir kısmı levhayı saparak geç-

miş veya geri dönmüştür.
ÖRNEK 26
durumlarını gözlemlemiştir.
Atomun kütlesinin neredeyse tamamı atom hacmi-

ne oranla çok küçük bir hacimde atomun merkezin-
de toplanmıştır. Buraya çekirdek denir.
Çekirdekli model olarak da bilinen bu model güneş

sistemine benzetilmektedir.
Atom merkezinde pozitif (+) yüklü çekirdek etrafın-

Dalton Atom Modeli Thomson Atom Modeli daki boşlukta ise hızlı hareket eden ve sayıları pozi-
tif (+) yüklü taneciklerin (proton) sayılarına eşit olan
Yukarıda Dalton ve Thomson atom modellerine ait görsel- negatif (-) yüklü elektronlar bulunur.
ler verilmiştir.
Atomun büyük bir kısmı boşluktur.
Buna göre;
Çekirdekdeki pozitif
I. Her iki modelde de atom küre şeklindedir. – yük sayısı atomdan
atoma değişir.
II. Atom altı parçacıklardan ilk kez Thomson Atom –
Modelinde söz edilmiştir. – +++
+++
III. İki modelde de atomlar elektriksel anlamda yüksüz –
(nötr) taneciklerdir. –
–
modeller için verilen karşılaştırmalardan hangileri
doğrudur? Çekirdek çapı yaklaşık 10-14 – 10-15m atom çapı ise
A) I ve II B) I ve III C) II ve III yaklaşık 10-10m’dir. Buna göre çekirdek çapı, atom
çapının yaklaşık 1/100000’i kadardır.
D) I, II ve III E) Yalnız II
Rutherford Atom Modelinin Eksik ve Sınırlı Yönleri

İki modelde de atomlar küre şeklinde ve nötr tane-
Elektronların yerlerini ve hareketlerini açıklayama-
cikler olarak açıklanmıştır. (+) ve (–) yüklü parçacık-
mıştır.
lar (proton ve elektron) ilk kez Thomson Atom Mode-
linde yer almıştır. Çekirdekte protondan başka kütlesi yaklaşık proto-
Cevap: D
nun kütlesine eşit ve yüksüz taneciklerin bulundu-
ğunu söylemiş ancak ispatlayamamıştır. (nötron)
25. C 26. D 58
ÖRNEK 27
I. Atomun boşluklu yapıda olması
II. Pozitif (+) yüklü ve negatif (–) yüklü taneciklerin sa-
yıca eşitliği sonucu atomun nötr olması
–
e Çekirdek
III. Atomun merkezinde pozitif (+) yüklü çekirdek bu-
lunması
K
L 12
Yukarıda verilen sonuçlardan hangileri ilk kez M
N 3
Ruhterford Atom Modelinde ortaya atılmıştır? O 4
5
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
6
D) I, II ve III E) Yalnız II 7
Bohr Atom Modelinde yörüngeler (enerji düzeyleri)
Çekirdek kavramı ve atomun boşluklu yapıda oldu-
ğu çıkarımı ilk kez Rutherford Atom Modelinde orta-
ya atılmıştır. Çekirdeğe en yakın olan 1. yörüngenin (K yörünge-
Cevap: B si) enerjisi en düşüktür.
Her yörüngenin belirli bir elektron kapasitesi vardır.

BOHR ATOM MODELİ Bir enerji düzeyinde bulunabilecek en fazla elektron
Bohr’un Hidrojen (11H) atomu için geliştirdiği bir mo- sayısı 2n2 formülü ile belirlenir. (n = enerji düzeyi)
del olup sadece tek elektronu bulunan taneciklerin

davranışlarını (spektrumlarını) açıklayabilmiştir. ısı ışık
(c)
Örneğin, 11H, 2He+, 3Li2+ ... gibi bir elektronu bulu-
(a) – (b)
nan tanecikler için geçerlidir. –
Yörüngenin
çekirdek enerji alabileceği
en fazla
1. 2. 3. 4. 5. elektron
(K) (L) (M) (N) (O) sayısı (2n2)
1. yörünge n = 1 " 2
2. yörünge n = 2 " 8
3. yörünge n = 3 " 18
4. yörünge n = 4 " 32
Atoma elektronlar yerleşirken, öncelikle çekirdeğe

en yakın ve enerjisi en düşük katmana yerleşirler.
Çünkü düşük enerjili hâl en kararlı hâldir. Buna ato-
mun temel hâli denir. (a)
Bohr (Hidrojen) Atom Modeli Atoma elektronun daha üst enerji seviyesine çıka-
bilecek kadar enerji verilirse elektron enerjiyi alarak
(absorblayarak) daha yüksek enerji düzeylerinden
Elektronlar çekirdek etrafında belirli uzaklık ve ener- birine geçer. Buna atomun uyarılmış hâli denir. (b)
jiye sahip dairesel yörüngelerde bulunur. Yörünge-
Atoma enerji verme işlemi sonlandırılırsa elektron
lere enerji düzeyi ya da enerji katmanı denir.
yüksek enerjili düzeyde kalmaz. Aldığı enerjiyi ısı ve
Katmanlar merkezde atom çekirdeği olmak üzere ışık olarak çevreye verir (emisyon) ve temel hâline
çekirdekten dışa doğru n = 1, 2, 3 ... şeklinde nu- geri döner. (c)
maralandırılır veya K, L, M, N, O ... şeklinde harfler-
Atomun temel hâli düşük enerjili ve kararlı; uyarıl-
le belirtilir.
mış hâli ise yüksek enerjili ve kararsızdır.
27. B
59
ÖRNEK 28 Beyaz ışık bir prizmadan geçirilerek renklere ayrıl-

dığında oluşan çizgi yapılı serilere spektrum denir.
MÖ 2000 yıllarından günümüze kadar demir metali yük-
sek ısı verilip dövülerek işlenmiş ve şekillendirilmiştir. Farklı elementlerin atomları enerji alarak uyarıldık-
tan sonra temel hâle geçerken o elemente özgü
renklerde ışınlar yayımlanır. Bu ışınlar bir prizma-
dan geçirilirse atom spektrumları oluşur.
Elektromanyetik Spektrum
Demirden bıçak yapımı

Elektromanyetik Spektrum
Bu işlem sırasında yeterince ısı alan demir metali, ısı ve
sarı-kırmızı tonlarında ışık yaymaktadır.
Radyo dalgaları IR UV X ışınları Gama ışınları
Buna göre;
I. Demir atomlarındaki elektronlar enerji absorblaya-
rak yüksek enerjili düzeye çıkarlar.
II. Demirin sarı–kırmızı tonlarında ışık yayması temel
hâle dönen elektronların enerji yayması ile olur.
III. Işık ve ısı yayan demir atomları yüksek enerjili ve
Elektromanyetik spektrumun insan gözü tarafından
kararlıdır.
algılanabilen aralığına görünür bölge denir. Görü-
yargılarından hangileri doğrudur? nür bölgede dalga boyu 400 ile 700 nm arasındadır.
A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III Her atomun absorbsiyon ve emisyon spektrumları
D) I ve III E) Yalnız II birbirinden farklıdır. Diğer bir ifade ile her atomun
spektrumları kendine özgüdür.
• Demir atomları enerji alarak daha yüksek enerjili bir
düzeye çıkar. (I. öncül doğru)
• Isı ve ışık yayma sırasında temel hâle dönme olayı Hidrojenin Absorbsiyon Spektrumu
gerçekleşir. (II. öncül doğru)
• Isı ve ışık yayan demir yüksek enerjilidir. Ancak ka-
rarsızdır. (II. öncül yanlış)
Cevap: B Dalga
boyu
Atom Spektrumları
Bohr Atom Modeli’ne göre atomda bulunan bir Hidrojenin Emisyon Spektrumu
elektron yeteri kadar enerji alırsa düşük enerji dü-

zeyinden daha yüksek bir enerji düzeyine geçer. Bu Dalga
boyu
olaya enerji absorblama denir.

Yüksek enerji düzeylerinde bulunan ve kararsız hâl-
de olan bir elektron da ısı ve ışık yayarak daha dü- Bir atom hangi dalga boyuna ait ışığı soğurmuşsa
şük bir enerji düzeyine inebilir. Bu olaya emisyon (absorblamışsa) aynı dalga boyuna ait ışığı yayımlar.
denir.
ma)
sorbla Uyarı!
ji (ab
ener enerji yayma (emisyon) Bohr atom modeli birden fazla elektron içeren atom-
alma
Elektron ısı ların spektrumlarını açıklamada yetersiz kalmış, sa-
n=1 ışık dece tek elektronu bulunan taneciklerin atom spekt-
Çekirdek n=2 rumlarını açıklayabilmiştir.
n=3
n=4
28. B
60
ÖRNEK 29 Katman Elektron Dağılımı Kuralları

Atoma elektronlar en düşük enerjili katmandan (çe-
Dalga
boyu
kirdeğe en yakın) başlayarak yerleşir.
Bir katmanda bulunabilecek en fazla elektron sayısı

2n2 formülü ile belirlenir. (n = enerji düzeyi sayısı)
Dalga
boyu Elektron sayısı 20’ye kadar olan elementlerin atom-
Hidrojen atomunun emisyon ve absorbsiyon spektrumu larında son katmanda 8’den fazla elektron buluna-
maz. Atom numarası 20'den fazla olan atomlarda
Dalga
boyu elektronlar yeni bir katman eklenerek ikisi bu dış
katmana artanlar ise bir iç katmana yazılır.
Bir iç katman tamamen dolmadıkça en dış katman-

daki elektron sayısı 2’yi aşamaz.
Dalga
boyu
Örneğin; 13Al, 15P, 20Ca ve 21Sc elementlerinin kat-
Oksijen atomunun emisyon ve absorbsiyon spektrumu man elektron dizilişleri
Yukarıdaki hidrojen (1H) ve oksijen (8O) atomlarına ait
13
Al: 2 – 8 – 3 15
P: 2 – 8 – 5
absorbsiyon ve emisyon spektrumlarına bakıldığında
Al
13 15
P
I. Her atomun kendine özgü absorbsiyon ve emisyon
2 8 3 2 8 5
spektrumu bulunur.
II. Bir atom absorbsiyon spektrumunda hangi dalga 20
Ca: 2 – 8 – 8 – 2 21
Sc: 2 – 8 – 9 – 2
boyuna ait ışığı soğurmuşsa emisyon spektrumun-
Ca
20 21
Sc
da da o dalga boyuna ait ışığı yayımlar.
2 8 8 2 2 8 9 2
III. İki atomun spektrumunu da Bohr atom modeli açık-
layabilmiştir.
Değerlik Elektronları
yorumlarından hangilerinin yapılması doğru olur?
Temel hâlde bulunan bir atomun katman elektron da-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III ğılımı yazıldığında en dış katmanda bulunan elekt-
D) I ve II E) I, II ve III ronlara değerlik elektronları denir.
Örneğin,
• Absorbsiyon ve emisyon spektrumları atoma özgü-
dür. (I. öncül doğru) 7
N azot (N) atomunun değerlik elektron sa-
• Atom hangi dalga boyuna ait ışığı soğurmuşsa o
yısı 5,
2 5
dalga boyuna ait ışığı yayımlar. (II. öncül doğru)
• Bohr atom modeli birden fazla elektron içeren atom-
ların spektrumlarını açıklamada yetersiz kalmıştır. 16
S kükürt (S) atomunun değerlik elektron
(III. öncül yanlış) sayısı 6’dır.
Cevap: D 2 8 6
Kimyasal bağ oluşumunda atomun değerlik elekt-

ronları kullanılır.
Modern atom teorisi ya da diğer adı ile elektron bu-

lutu modelindeki Heisenberg Belirsizlik ilkesine göre
elektronların yeri ve hızı aynı anda belirlenemez. Bu NOT
nedenle elektronların bulunma olasılıklarının yüksek Bir atomun değerlik elektronları belirlenirken atom
olduğu bölgelere orbital (elektron bulutu) denir. Mo- nötr hâlde olmalıdır.
dern atom teorisi çok elektronlu atomlarda elektron-
ların hareketlerini açıklaması açısından önemlidir.
29. D 61
ÖRNEK 30 ÖRNEK 32
3– 3+ Bir tane Cr2O2–

7 iyonunda 106 elektron bulunduğuna
X Y
göre CrO2–
4 iyonu için;
2 8 2 8
I. Elektron sayısı
Yukarıda katman elektron dağılımı verilen tanecik- II. Proton sayısı
ler için;
III. Nükleon sayısı
I. Nötr X atomunun değerlik elektron sayısı, nötr Y
niceliklerinden hangileri hesaplanabilir? (168O)
atomununkine eşittir.
II. İzoelektronik taneciklerdir. A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
III. Kimyasal özellikleri aynıdır. D) Yalnız I E) Yalnız II

2·(Cr) + 7.(O) + 2 & (2.Cr) + (7.8) + 2 = 106
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II 2Cr + 58 = 106
D) II ve III E) I ve III Cr: 24
CrO42– için
& proton sayısı = (Cr).1 + (O).4 = 24 + (8.4) = 56
X Y & elektron sayısı = (Cr).1 + (O).4 + 2 = 24 + (8.4) + 2 = 58
2 5 2 8 3 & Cr'nin nötron sayısı bilinmediği için nükleon sayı-
3– 3+
sı bulunamaz.
X ve Y iyonlarının elektron sayıları ve dizilişleri Cevap: B
aynı olduğundan izoelektroniktir.
Elektron sayıları aynı olsa da proton sayıları farklı ol-
duğundan kimyasal özellikleri farklıdır.
Cevap: E
ÖRNEK 33
ÖRNEK 31 PO3–
4
iyonunun elektron sayısı, XO2– iyonunun elekt-
4+
ron sayısından 16 fazla olduğuna göre X atomunun
14Si ve 17Cl– tanecikleri için
değerlik elektron sayısı kaçtır? (8O, 15P)
I. Son katmanlarındaki elektron sayıları
A) 7 B) 6 C) 5 D) 4 E) 3
II. 17Cl– iyonu 3 elektron kaybettiğinde ve 14Si4+ iyonu
2 elektron kazandığında iyon yükleri
(P).1 + (O).4 + 3 = (15.1) + (8.4) + 3
III. Elektron sayıları
= 50 elektron
niceliklerinden hangileri eşit değildir? (X).1 + (O).2 + 1 = X + (8.2) + 1
= X + 17
50 – (X + 17) = 16
X = 17
4+ – X: değerlik elektron sayısı = 7

14
Si 17
Cl
2 8 7 Cevap: A
2 8 2 8 8
Son katmanlarında 8’er elektron içerirler.
– – 2+
17Cl " 3e + 17Cl iyon yükleri
4+
14 Si + 2e – " 14Si2+ eşit olur.
14
Si4+ " 10e – 17Cl– " 18e –

Atomun Yapısı Test 1, 8, 9'u
elektron sayıları eşit değildir.
Cevap: C çözebilirsiniz.
30. E 31. C 62 32. B 33. A

1. 4. Bohr atom modeline ait görsel aşağıda verilmiştir.
Farklı elementlerin atomları farklı, aynı ele-
mentin tüm atomları birbirinin aynıdır.
e–
Yukarıda açıklamasına yer verilen atom modeli Çekirdek

1
K 2
için; L 3
M 4
N
I. Dalton atom modelidir.
II. Atomlar içi dolu yüksüz kürelerdir. I. Çekirdek etrafında çekirdekten belirli uzaklık
ve enerjideki dairesel yörüngelere enerji düzeyi
III. O dönemde izotop kavramı bilinmediği için veri-
adı verilir.
len açıklama günümüzde geçerliliğini yitirmiştir.
II. K yörüngesinin (kabuğunun) enerjisi diğerlerin-
den yüksektir.
III. Elektronun bir dış etki olmadıkça en düşük
D) Yalnız II E) Yalnız III enerjili yörüngede bulunmasına atomun temel
hâli denir.
Buna göre Bohr atom modeli ile ilgili yukarıda

2. Thomson atom modelindeki açıklamalar aşa- verilen açıklamalardan hangileri doğrudur?
ğıda verilmiştir. Buna göre bu açıklamalardan
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
hangisi Rutherford atom modeli ile geçersiz hâ-
le gelmiştir? D) Yalnız I E) Yalnız III
A) Atomun yapısında bulunan negatif (-) yüklü ta-

neciklere eşit sayıda pozitif (+) yüklü tanecik
bulunur.
B) Atom çapı yaklaşık 10-8 cm olan bir küredir.
C) Elektronların kütlesi ihmâl edilebilecek kadar
küçüktür.
D) Atom kütlesinin büyük kısmını protonlar oluşturur. 5. Modern Atom modeline göre elektronlar, çekirde-
E) Pozitif (+) ve negatif (-) yükler atomda homojen ğin dışında yeri tam olarak belirlenemeyen an-
olarak dağılmıştır. cak bulunma olasılıklarının yüksek olduğu elekt-
ron bulutları olarak ifade edilen orbital adı verilen
bölgelerde hareket eden proton ve nötrona göre
çok küçük kütleli taneciklerdir.
Buna göre Bohr atom modeline ait;
3. • Elektronların yerlerini ve hareketlerini açıklamada I. Elektronlar çekirdekten belirli uzaklık ve enerji-

yetersiz kalmıştır. deki dairesel yörüngelerde bulunur.
II. Hidrojen ve hidrojen gibi tek elektronlu (2He+,

• Protonlar atom hacmine oranla çok küçük bir ha-
1
H, 3Li2+, ...) taneciklerin yapıları açıklanmıştır.
cimde toplanmıştır. 1
III. Yüksek enerjili elektronlar kararsız olup temel

• Atomda boşluklar bulunduğu görüşü ilk kez dile
hâle dönme eğilimindedir.
getirilmiştir.
açıklamalarından hangileri bu modelin modern
Yukarıda açıklamalarına yer verilen atom mo- atom modeline göre yetersiz veya hatalı kısım-
deli aşağıdakilerden hangisidir? ları arasında sayılabilir?
A) Dalton B) Thomson C) Modern A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
D) Bohr E) Rutherford D) Yalnız I E) Yalnız II
1. A 2. E 3. E
63 4. B 5. B
1. Atom altı taneciklerin yer almadığı atom mode- 3. Rutherford yaptığı altın levha deneyi sonucunda;
linde;
I. Atom pozitif yüklü bir küre içinde dağılmış elekt-
I. Bir elementin bütün atomları özdeştir. ronlardan oluşur.
II. Atom bölünemez. II. Yüksek enerji düzeyinden temel hâle inen elekt-
III. Çekirdekteki protonların kütlesi, atom kütlesinin ron, ısı ve ışık yaymaktadır.
yaklaşık yarısını oluşturur.
III. Atom hacminin büyük bir kısmı boşluktan oluş-
açıklamalarından hangisi bulunmaz?
maktadır.
A) I ve III B) II ve III C) I ve II
çıkarımlarından hangilerine ulaşmıştır?
D) Yalnız I E) Yalnız III
4.
Atom İlk kez ortaya
Modeli atılan açıklama
I. Thomson a Atom hacmine oranla çok
küçük bir hacimde topla-
nan pozitif yüklerin bulun-
2. I. Elektronlar atom küresine homojen olarak da- duğu bölgeye çekirdek
ğılmıştır. adı verilmiştir.
II. Pozitif yüklü tanecikler çekirdekte bulunur ve çekir- II. Rutherford b Atom altı tanecikler olan
değin hacmi atom hacmine oranla çok küçüktür. proton ve elektrondan
III. Elektronlar çekirdekten belirli uzaklık ve enerji- söz edilmiştir.
deki dairesel yörüngelerde bulunur. III. Bohr c Elektronların çekirdekten
Yukarıda bazı atom modellerine ait açıklamala- belirli uzaklık ve enerjiye
ra yer verilmiştir. sahip yörüngelerde hare-
– – – ket ettiği ifade edilmiştir.
– – –– – –
Proton
+ ProtonProton

+
+
+ ++ + +
+ –
+
+ +
– –+ ++ +
– Yukarıda bazı atom modelleri ve modelde ilk kez
– – + ++ +
+
– ––
– ortaya atılan açıklamalara yer verilmiştir.
– –
Elektron
Elektron
Elektron Buna göre yukarıdaki açıklama ve modellerin
a b c doğru eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisin-
Buna göre yukarıdaki görsellerin ilgili olduğu de verilmiştir?
atom modeline ait açıklama ile doğru eşleştiril- A) I - a B) I - b C) I - b
mesi aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir?
II - b II - a II - c
A) I - a B) I - b C) I - b
II - b II - c II - a III - c III - c III - a
III - c III - a III - c D) I - c E) I - a

D) I - a E) I - c II - a II - c
II - c II - b
III - b III - b
III - b III - a
1. E 2. C
64 3. C 4. B
ATOMUN YAPISI KARMA TEST - 1
1. 1. olay: X– iyonu X atomuna dönüşmüştür.
3. Temel hâlde bulunan bir atomun
2. olay: Y6+ iyonu Y4+ iyonuna dönüşmüştür. • N katmanında 2 elektron
Yukarıda verilen 1. ve 2. olaylar sonucu meyda- • M katmanında 8 elektron bulunmaktadır.

na gelen değişimlerle ilgili aşağıdaki yargılar-
Buna göre bu atom için;
dan hangisi yanlıştır?
I. Değerlik elektron sayısı 2’dir.
A) Her iki olayda da kimyasal özellik değişmiştir.
II. Çekirdek yükü 20+’dir.
B) 1. olayda tanecik çapı azalırken, 2. olayda ta- III. Elektron bulunduran yörünge sayısı 3’dür.
neciğin çapı artmıştır.
C) Toplam tanecik sayısı 1. olayda azalırken, 2.
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III
olayda artmıştır.
D) I ve II E) Yalnız II
D) Her iki olayda da çekirdekteki toplam tanecik
sayısı değişmemiştir.
E) Birim elektron başına düşen çekirdek çekim

kuvveti 1. olayda azalırken, 2. olayda artmıştır.
4. Çapı nötr atomunun çapına göre daha küçük

olan bir tanecik için;
I. Toplam tanecik sayısı

II. İyon yükü
III. Çekirdeğin çekim gücü
niceliklerinden hangileri nötr atomununkine

göre daha büyüktür?
D) I ve II E) II ve III
2. 5+
17
Cl
2 8 2
Yukarıda 17Cl5+ iyonuna ait katman elektron dağılı-

mı verilmiştir.
Buna göre bu tanecik için;

5. Çekirdekteki tanecik sayıları değişmediği hâlde
+
I. 13Al iyonu ile elektron dizilişleri aynıdır.
kimyasal özelliği değişen bir X taneciği için;
II. Klor (Cl) atomunun değerlik elektron sayısı I. Elektron sayısı değişmiştir.
7’dir.
II. Nötr hâlde ise iyon hâline geçmiştir.
III. Temel hâldeki klor (Cl) atomunun elektron bu-
lunduran 4 tane katmanı vardır. III. Tanecik çapı değişmiştir.
IV. Çekirdeğinin çekim gücü değişmiştir.
V. Nükleon sayısı değişmemiştir.
değerlendirmelerinden hangisi yanlıştır?
1. E 2. B
65 3. D 4. B 5. D
KARMA TEST - 2 ATOMUN YAPISI
1. 4. X+ iyonu Y2+ iyonundan 3 elektron aldığında

• İyonlarda proton sayısı bulunurken iyon yükü
oluşan tanecikler için;
ile elektron sayısı toplanır.
I. X taneciği anyondur.
• Nötr atomlarda proton sayısı, elektron sayı-
sına eşittir. II. Y taneciğinin proton sayısı, elektron sayısından
daha azdır.
Yukarıda verilen bilgiye göre izoelektronik ol- III. İyon yükleri toplamı +3’tür.
dukları bilinen 18X ile Y2- taneciklerinden Y ele- yargılarından hangileri yanlıştır?
ment atomunun değerlik elektron sayısı kaçtır?
A) Yalnız III B) Yalnız II C) I ve II
A) 2 B) 4 C) 5 D) 6 E) 8
2. X2- iyonu X3+ iyonuna dönüşürken; 5. • İzobar ve izoelektronik taneciklerin I ,

• İzotop ve izobar taneciklerin II ,
I. Elektron sayısı 5 azalır.
• İzoton ve izobar taneciklerin III
II. Nükleon sayısı değişmez
nicelikleri farklıdır.
III. Tanecik çapı artar.
Yukarıda oluşturulmuş etkinlikle I, II ve III nu-
değişimlerinden hangileri gerçekleşmez?
maralı kısımlara getirilecek uygun ifadeler aşa-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
D) II ve III E) I ve III I II III

A) Proton Nötron Kütle
sayısı sayısı numarası
B) Çekirdek Nötron Proton

yükü sayısı sayısı
3. Tanecik çifti
C) Elektron Proton Nötron
14 14 14 3– 16 2–
B ile C N ile O
5 6 7 8 D) Nötron Proton Elektron
I IV sayısı sayısı sayısı
14 16 12 2– 14
C ile O C ile C E) Kütle Yüksüz Proton
6 8 6 6
II III numarası tanecik sayısı
sayısı

Yukarıdaki görselde bazı tanecik çiftleri verilmiştir.
Bu tanecik çiftleriyle ilgili aşağıdaki açıklama-
lardan hangisi yanlıştır?
6. XO2-
3 iyonunun toplam elektron sayısı 42'dir.
A) I. çift izobar, II. çift izotondur. X+6 iyonu ile Y2- iyonunun izoelektronik olduğu
B) III. çiftteki tanecikler izotoptur. bilindiğine göre Y2+ iyonunun katman elektron
dağılımı aşağıdakilerden hangisinde doğru ve-
C) IV. çift izoelektronik tanecikler olup fiziksel ve
rilmiştir? (168O)
kimyasal özellikleri farklıdır.
A) B) C)
D) I. çiftin nötron, IV. çiftin proton sayıları farklı olup
bu çiftlerin fiziksel özellikleri farklıdır. 2 8 6 2 8 8 2 8 8 2
E) III. çiftteki tanecikler aynı elemente ait oldukla- D) E)
rından kimyasal özellikleri aynıdır.
2 4 2 8 2
1. D 2. B 3. E
66 4. B 5. B 6. D
ATOMUN YAPISI KARMA TEST - 3
1. Bir X atomundan iyonu oluştuğunda birim elektron 4. Değerlik elektron sayıları eşit olan X ve Y atomla-
başına düşen çekirdek çekim kuvvetinin azaldığı rından X’in katman elektron dağılımı
belirlenmiştir.
X şeklindedir.
Buna göre değişim ile ilgili; 2 7
I. X atomunun çapı iyonundan küçüktür. X- ve Y7+ aynı soygazın elektron dizilişine sa-
II. X atomunun kimyasal özelliği değişmiştir. hip olduğuna göre YO-4 iyonunda toplam kaç ta-
ne elektron bulunur? (8O)
III. X atomunun çekirdek çekim gücü artmıştır.
A) 42 B) 49 C) 50 D) 53 E) 54
yargılarından hangileri doğru olur?
A) I ve II B) I ve III C) I, II ve III
2. elektron (–)
pozitif (+)
yüklü küre 5. XO-3 iyonunda toplam 32 elektron bulunmaktadır.
Buna göre X atomu için;
I. Değerlik elektron sayısı 7’dir.

Şekilde görseli verilen atom modeli için aşağı- II. Katman elektron dağılımında L katmanında 5
daki açıklamalardan hangisi yanlıştır? elektron bulunur.
III. X3- iyonunun katman elektron dağılımı
A) Atomda pozitif (+) ve negatif (-) yükler birbirine
2 ) 8 ) 8 ) şeklindedir.
eşit sayıda olduğu için atom nötrdür.
yargılarından hangileri yanlıştır? (8O)
B) Atomlar çapı yaklaşık 10-8 cm olan kürelerdir.
C) Atom kütlesinin büyük kısmını protonlar oluşturur. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) Model üzümlü keke benzetilmiştir. D) II ve III E) I ve III
E) Atomda elektronlar çekirdek etrafında sürekli

hareket hâlindedir.
3. X- iyonu, Yn+ iyonuna 3 elektron verdiğinde yükleri 6. X atomundan oluşan Xb-, Xa+ ve Xc+ tanecikleri-
eşit olmaktadır. nin çapları arasında
Buna göre X-b > Xa+ > Xc+

I. X- iyonun çapı azalmış, Y+n iyonunun çapı art- ilişkisi bulunduğuna göre;
mıştır. I. a > c’dir.
II. Yn+ iyonunda birim elektron başına düşen çe-
II. Elektron sayısı en az olan tanecik Xc+’dir.
kirdek çekim azalmıştır.
III. Birim elektron başına düşen çekirdek çekim kuv-
III. n’in değeri -2’dir.
veti Xa+ iyonunda Xc+ iyonununkinden fazladır.
IV. Son durumda her iki tanecik de katyonuna dö-
nüşmüştür. yargılarından hangileri doğrudur?
V. Taneciklerin çekirdek yükleri değişmemiştir.
1. A 2. E 3. C
67 4. C 5. E 6. A
YENİ NESİL SORULAR ATOMUN YAPISI
1. Rutherford’un altın levha üzerine gönderdiği al- 2. Ayşe Öğretmen öğrencilerine taneciklerin kimyasal
fa tanecikleri saçılma deneyi sonucunda Thomson özelliklerini karşılaştırabilmeleri için önemli üç "hap
atom modelinde öne sürülen artı (+) ve eksi (-) bilgi" vererek bu bilgileri yorumlamalarını istemiştir.
yüklerin atoma homojen dağıldığı görüşü geçersiz
hâle gelmiştir.
negatif
Proton ve nötron sayıları aynı ancak
elektron sayıları farklı olan tanecikle-
pozitif
Altın
levha rin kimyasal özellikleri farklıdır.
altın levha deneyi

Proton sayıları aynı ancak elektron
Bu deneyin sonucundaki bulgular;
sayıları farklı olan izotop taneciklerin
I. Alfa (a) tanecikleri pozitif yüklü olup levhaya kimyasal özellikleri farklıdır.
çarpan bazı tanecikler sapmaya uğrarken, bazı
tanecikler kendi üzerinden geri dönmektedir.
II. Alfa (a) ışınlarından hiç sapmaya uğramadan
geçenlerin sayısı çok fazladır.
Elektron sayıları aynı ancak proton
III. Kendi üzerinden geri dönenlerin sayısı çok azdır. sayıları farklı olan taneciklerin kimya-
şeklinde sayılabilir. sal özellikleri farklıdır.
Buna göre bu bulguları okuyup yorumlayan bir

öğrencinin bu bulguları;
Buna göre bu bilgilerden yola çıkan bir öğrencinin;
a. Atomun büyük bir kısmının boşluklu yapıda bu-
I. İki taneciğin kimyasal özelliklerinin aynı olabil-
lunması
mesi için taneciklerin hem proton hem de elekt-
b. Levhadaki altın atomlarında pozitif yüklü pro- ron sayıları aynı olmalıdır.
tonların bulunması
II. İzotop atomların proton ve elektron sayıları ay-
c. Altın atomlarındaki protonların çok küçük bir nı olduğu için kimyasal özellikleri aynıdır.
hacimde toplanması
III. Temel hâldeki 18Ar ile aynı elektron düzenine
yukarıda verilen nedenlerle doğru eşleştirmesi sahip olan 17Cl- ve 20Ca2+ iyonlarının kimyasal
aşağıdakilerden hangisi gibi olur? özellikleri farklıdır.
A) I - a B) I - b C)I - b D) I - c E) I - c sonuçlarından hangilerine ulaşması doğru olur?
II - b II - c II - a II - b II - a A) I ve II B) II ve III C) I ve III
III - c III - a III - c III - a III- b D) I, II ve III E) Yalnız III
• Alfa (a) taneciklerinin sapmaya uğraması pozitif • Kimyasal özelliklerin aynı olabilmesi için proton ve
yüklü taneciklere (protonlara) çarpması ile olur. (I-b) elektron sayıları aynı olmalıdır. (I. öncül doğrudur.)
• Sapmaya uğramadan geçenlerin sayısının çok fazla • İzotop atomların proton ve elektron sayıları aynı-
olmasının nedeni atomun büyük bir kısmının boşluk dır. Bu nedenle kimyasal özellikleri aynıdır. (II. ön-
olmasından kaynaklanır. (II-a) cül doğrudur.)
–
• Kendi üzerinden geri dönen aşınlar çekirdeğe tam • 17Cl ve 20Ca 2+ iyonları 18'er elektrona sahiptir. An-
karşıdan yaklaşan ışınlardır. Pozitif yüklü alfa (a) ta- cak proton sayıları farklı olduğu için kimyasal özel-
neciklerinin geri dönmesi atomun merkezindeki po- likleri farklıdır. (III. öncül doğrudur.)
zitif yüklü taneciklerle karşılaşmasından kaynak- Cevap: D
lanır. Geri dönen ışınların sayısının çok az olması
pozitif yüklerin çok küçük bir hacimde toplandığını
gösterir. (III-c)
Cevap:C
1. C 68 2. D
www.aydinyayinlari.com.tr TYT
PERİYODİK CETVEL
➤ PERIYODIK CETVELIN TARIHÇESI
➤ MODERN PERIYODIK CETVEL
➤ KATMAN ELEKTRON DIZILIMI ILE PERIYODIK CETVELDE

YER BULMA
➤ ELEMENTLERIN SINIFLANDIRILMASI
➤ PERIYODIK ÖZELLIKLERIN DEĞIŞIMI
➤ KARMA TESTLER
➤ YENI NESIL SORULAR
1. ? 2. ? 69 1. ? 2. ?
TYT 1. MODÜL PERİYODİK CETVEL www.aydinyayinlari.com.tr
PERİYODİK CETVEL
• Elementlerin periyodik cetveldeki yerleşim esaslarını açıklar.
– Mendeleyev'in periyodik cetvel üzerine yaptığı çalışmalar ve Moseley'in katkıları üzerinde durulur.
– Atomların temel hâl katman-elektron dağılımlarıyla periyodik sistemdeki yerleri arasındaki ilişki açıklanır. (İlk 20 element esas
alınacaktır.)
PERİYODİK CETVELİN TARİHÇESİ Elementlerin kimyasal özelliklerinin atom kütlelerine

bağlı olduğu düşüncesi Mendeleyev'in asıl yanılgısı
Modern periyodik cetvelde 118 tane element bulun-
olmuştur.
maktadır. Bu elementler belirli özelliklerine göre grupla-
Henry Moseley
ra ayrılıp, sınıflandırılarak düzenlenmiştir.
X ışınları deneyinde atom nu-
Geçmişte de bir çok bilim insanı elementleri fark- marası 13 (Al) ile 79 (Au) ara-
lı şekillerde sınıflandırmış, ancak günümüzdeki modern sında olan elementlerin atom
periyodik tabloya en yakın çalışmaları Julius Lother Me- numaralarını bulmuştur.
yer ve Dimitri İvanoviç Mendeleyev yapmıştır. X ışınları deneyi elementle-
rin fiziksel ve kimyasal özel-
liklerinin atom numarasına H. Moseley
Dimitri İvanoviç Mendeleyev bağlı olduğunu ortaya koymuştur.
1860 yılında bilinen 63 tane Moseley kimyasal özelliğin atomun temel hâl elekt-
elementi artan atom kütlele- ron dizilişi ile ilgili olduğunu ve periyodik cetvelin
rine göre sıralamıştır. elementlerin artan atom numarasına göre düzen-
Sıralama sonucunda ele- lenmesi gerektiğini ifade etmiştir.
mentlerin benzer fiziksel ve Günümüz periyodik cetvelinde artan atom numara-
kimyasal özelliklerinin tek- larına göre düzenleme yapılmış, benzer kimyasal
rarlandığını fark etmiş ve özellikteki elementler alt alta gelerek aynı düşey sü-
aşağıdaki tabloyu oluştur- tunda (grupta) yer almışlardır.
muştur.
MODERN PERİYODİK SİSTEM
Günümüzdeki periyodik cetvelde bilinen 118 tane
I element artan atom numaralarına göre sıralanmıştır.
H
1.01 II III IV V VI VII Element sembolleri atom numaraları ile birlikte gös-
Li Be B C N O F
6.94 9.01 10.8 12.0 14.0 16.0 19.0 terilmektedir.
Na Mg AI Si P S CI
23.0 24.3 27.0 28.1 31.0 32.1 35.5 VIII Periyodik cetvelde yatay sıralara ($) periyot adı
K Ca V Cr Mn
39.1 40.1 Ti 50.9 52.0 54.9 Fe Co Ni verilir ve 7 tane periyot bulunmaktadır.
Cu Zn 47.9 As Se Br 55.9 58.9 58.7
63.5 65.4 74.9 79.0 79.9
Rb Sr Y Zr Nb Mo Atom numarası
85.5 87.6 88.9 91.2 92.9 95.9 I Ru Rh Pd
Ag Cd In Sn Sb Te 127 101 103 106
108 112 119 119 122 128
Cs Ba La Ta
133 137 139 181 Os Ir Pt Element sembolü
Pb W
Au Hg Ti 207 Bi 184 194 192 195
197 204 204 209
Th U
232 238
Mendeleyev'in Periyodik Cetveli
Mendeleyev o yıllarda henüz keşfedilmemiş ba-

zı elementlerin atom kütleleri ile fiziksel–kimyasal
özelliklerini tahmin ederek bu elementlerin tabloda-
ki yerlerini boş bırakmıştır.
70
www.aydinyayinlari.com.tr PERİYODİK CETVEL 1. MODÜL TYT
1. periyotta " 2 tane

IUPAC Amerikan Grubun
sistemine göre sistemine göre Özel Adı
1. grup IA grubu Alkali metaller
5. periyotta " 18 tane 2. grup IIA grubu Toprak alkali metaller
6. ve 7. periyotlarda 32'şer tane element bulunmaktadır. 13. grup IIIA grubu Toprak metalleri
1. periyot hariç tüm periyotlar bir alkali metal ile baş- 14. grup IVA grubu Karbon grubu
layıp bir soygaz ile sonlanır. 15. grup VA grubu Azot grubu
6. ve 7. periyotta yer alan 14'er element altta ayrı bir 16. grup VIA grubu Kalkojenler (oksijen
blok olarak yer alır ve bu elementler Lantanit ve Ak- grubu)
tinitler olarak adlandırılır.
17. grup VIIA grubu Halojenler
Temel hâlde en dış katmandaki elektron dizilişleri
18. grup VIIIA grubu Soygazlar (Asal gazlar)
benzer olduğu için fiziksel ve kimyasal özellikleri de
benzer olan elementlerin oluşturduğu dikey sütunla- 3, 4, 5, 6, 7, 8, B grubu Geçiş metalleri
ra grup denir. 9, 10, 11, 12.
gruplar
Gruplar adlandırılırken
KATMAN ELEKTRON DİZİLİMİ İLE PERİYODİK
CETVELDE YER BULMA
Amerikan sistemine göre IUPAC sistemine göre Periyodik cetvelde yer bulunurken elementin proton
• A, B harfleri ve ra- • 1 den 18’e kadar sa- sayısına bakılır.
kamlar kullanılır. yılar harf olmadan Bir atomun temel hâldeki katman elektron dağılımın-
kullanılır. da katman sayısı periyot numarasını, son katma-
nındaki elektron sayısı (değerlik elektron sayısı) ise
1 18 grup numarasını verir. (2He hariç)
1 2 13 14 15 16 17
2
Örneğin; 19K atomunun periyodik cetveldeki yeri
3 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Katman sayısı 4 & 4. periyot
4
5 K
6
2 8 8 
1
7
Son katmandaki elektron
Periyot sayısı 1 & 1A grubu
Ametal Yarı metal Metal Soygaz
Katman sayısı = periyot numarası
Grup (IUPAC)
Son katmandaki elektron sayısı = grup numarası
Örneğin;
3A grubu 13. grup,
Bir atomun çekirdeğinin etrafındaki katmanlar n = 1,
7A grubu 17. grup,
2, 3 ..... gibi sayılarla veya K, L, M, N gibi harflerle
4B grubu 4. gruptur. gösterilir.
Periyodik cetvelde Amerikan uygulamasına göre Elektronlar katmanlara en düşük enerjiye sahip 1.
• 8 çeşit A katmandan (K katmanından) başlayarak yerleşir.
• 8 çeşit B (VIII B den üç tane) "n" katman sayısını göstermek üzere herhangi bir
olmak üzere toplam 18 tane düşey sütun (grup) bu- katmanda bulunabilecek en fazla elektron sayısı &
lunmaktadır. 2n2 eşitliğinden bulunur.
A grubu elementlerine ana grup (baş grup) elementleri,
Bulunabilecek en fazla
B grubu elementlerine geçiş elementleri (geçiş me- Katman sayısı (n) elektron sayısı (2n2)
talleri) adı verilir.
1. (n = 1) $ 2
1., 2. ve 3. periyotta B grubu elementi bulunmaz, yal-
2. (n = 2) $ 8
nızca A grubu elementleri vardır. B grubu elementle-
3. (n = 3) $ 18
ri 4. periyottan itibaren tüm periyotlarda bulunur.
4. (n = 4) $ 32

71
NOT
Örneğin;
Atom numarası 20'ye kadar olan elementler için Na elementinin periyot ve grubu bulunurken;
11
temel hâl katman elektron dizilişi VIIIA
2
şeklindedir.
2e– 8e– 8e– 2e–
10’dan 1 fazla # 10
11Na 18 3. periyot
Örneğin; 14Si atomunun periyodik cetveldeki
1A 36
yeri
Katman sayısı 3 & 3. periyot
14Si
Son katmandaki elektron NOT
2e– 8e– 4e–
sayısı 4 & 4A grubu Grup numarasına göre bloklar belirlenebilir.
IA VIIIA
Bir elementin periyodik cetveldeki yeri kendisine en IIA IIIA IVA VAVIAVIIA hariç
(s bloğu
yakın soygazın atom numarasına bakılarak da belir- elementi)
IIIB VIIIB IB IIB
lenebilir.
2He $ 1. periyot S
O
10Ne $ 2. periyot
Y s blok d blok p blok
18Ar $ 3. periyot G
36Kr $ 4. periyot A Örneğin, 1A ve 2A grubundaki elementler s
Z
54Xe $ 5. periyot
bloğunda, 3A, 4A, 5A, 6A, 7A, 8A (He hariç)
L
86Rn $ 6. periyot
A grubunda bulunan elementler p bloğundadır.
118Og $ 7. periyot R

Helyum bir soygaz olup 8A grubunda bulunur. An-

cak değerlik elektron sayısı (son katmanındaki elekt- ÖRNEK 1
ron sayısı) 2’dir. Bu, değerlik elektron sayısının grup
9 F, 20 Ca
ve 16S elementleri ile ilgili aşağıdaki sorula-
numarasına eşit olmadığı istisna bir durumdur.
rı cevaplayınız.
2He
= 1. periyot 8A grubu elementidir.
a) Katman elektron dizilişlerini yazınız.
–
2e " değerlik elektron sayısı 2’dir. b) Değerlik elektron sayılarını bulunuz.
c) Grup ve periyotlarını belirleyiniz.
Bir elementin atom numarası

a)
9F 20Ca 16S
Aynı periyottaki soyga- Bir önceki periyottaki 2 7 2 8 8 2 2 8 6

zın atom numarasından soygazın atom numa- b) Son katmanındaki elektron sayısı değerlik elekt-
" 1 eksik ise element VIIA rasından ron sayısıdır.
grubunda yer alır. " 1 fazla ise element IA F " 7 Ca " 2 S " 6
(Soygaz 2He ise atom numa-
grubunda yer alır.
rası 1 eksik olan element 1A c) Katman sayısı = periyot numarası
grubundaki 1H ametalidir.)
" 2 fazla ise element IIA
Değerlik e– sayısı = grup numarası
" 2 eksik ise element VIA grubunda yer alır.
F " 2. periyot VIIA grubu
grubunda yer alır.
" 3 eksik ise element VA Ca " 4. periyot IIA grubu
grubunda yer alır. S " 3. periyot VIA grubu
" 4 eksik ise element IVA
grubunda yer alır.
" 5 eksik ise element IIIA
grubunda yer alır.
1. a) 9F 20Ca 16S
b) F " 7, Ca " 2, S " 6
72 27 2882 286
c) F " 2. periyot VIIA, Ca " 4. periyot IIA, S " 3. periyot VIA
ÖRNEK 2 ÖRNEK 4
7N, 13Al ve 15P elementleri ile ilgili; • X elementinin elektron sayısı, 3. periyot soygazın-
dan 2 eksiktir.
I. N ve P elementlerinin değerlik elektron sayıları aynıdır. • Y elementinin elektron sayısı, 2. periyot soygazın-
II. P ve Al elementleri aynı gruptadır. dan 2 fazladır.
III. Al elementi 3. periyot IIIA grubunda yer alır. Buna göre;
yargılarından hangileri doğrudur? I. X, 4. periyot; Y, 3. periyot elementidir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III II. X ve Y elementlerinin değerlik elektron sayıları sıra-
sı ile 6 ve 2'dir.
III. X6+ ve Y2+ iyonları izoelektroniktir.

7N 13Al 15P
2 5 2 8 3 2 8 5 A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

• N ve P atomlarının değerlik elektron sayıları 5'tir. D) II ve III E) I ve III
(I. öncül doğru)
• P " 5A Al " 3A grubundadır. (II. öncül yanlış)
2 eksik
• 3. periyot soygazı 18Ar 16X
değerlik elektron sayısı 3 & 3A grubu
13Al
2 8 6
2 8 3
katman sayısı 3 & 3. periyottadır. 2 fazla
2. periyot soygazı 10Ne 12Y
(III. öncül doğru)
2 8 2
Cevap: C
• X ve Y elementleri 3. periyotta bulunmaktadır.
(I. öncül yanlış)
ÖRNEK 3 • X in değerlik elektron sayısı 6, Y ninki 2 dir.
(II. öncül doğru)
Bir X atomuna ait; 6+
• X Y2+
16 10 12 10
izoelektronik taneciklerdir.
I. Çekirdek yükü
(III. öncül doğru)
II. Kütle numarası ve nötron sayısı Cevap: D
III. İyon yükü ve elektron sayısı ÖRNEK 5

IV. Nötron sayısı ve iyon yükü –
XO 3 iyonunda toplam 32 elektron bulunmaktadır.
V. Atom numarası
Buna göre X atomu için,
verilen niceliklerden hangisi tek başına kullanıldığın- I. Temel hâl katman elektron dağılımı
da elementin periyodik cetveldeki yeri bulunamaz? II. Periyot ve grup numarası
A) I B) II C) III D) IV E) V III. Toplam temel tanecik sayısı
özelliklerinden hangileri belirlenebilir? (168O)
Bir taneciğin periyodik cetveldeki yeri proton sayısına A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
(atom numarası, çekirdek yükü) bakılarak belirlenir.
Nötron sayısı ve iyon yükü X atomunun proton sayısı-
na ulaştıracak bir veri değildir. Bu nedenle periyodik
cetveldeki yeri bulunamaz. XO–3 için X.1 + (O).3 + 1 = 32
Cevap: D X + (8.3) + 1 = 32
X=7
Uyarı! X 2. periyot VA grubu X atomunun nötron sayısı
Son katmanlarındaki elektron sayısını 8 yapma 2 5
bilinmediği için toplam tanecik sayısı bulunamaz.
eğilimine oktet kuralı denir.
Cevap: B
Hidrojen, berilyum, lityum gibi atom numarası
küçük elementlerin son katmanlarını 8 yerine
2’ye (He düzeni) tamamlama eğilimine dublet Periyodik Sistem Test 1, 2'i çözebilirsiniz.
kuralı denir.
2. C 3. D 73 4. D 5. B
TEST - 1 PERİYODİK CETVEL
1. Günümüz periyodik tablosu oluşana kadar pek çok 3.

bilim insanı, elementleri çeşitli özelliklerine göre sı- T
nıflandırmak için çalışmalar yapmıştır. X Y Z
L
Şekildeki periyodik cetvelde yerleri belirtilen ele-

mentler için;
• X, Y ve Z elementlerinin elektron bulunduran
katman sayıları aynıdır.
• X ve L elementlerinin değerlik elektron sayıları
1, T ve Z elementlerinin değerlik elektron sayı-
Bunlardan biri olan D. Mendeleyev’in çalışma- ları 7’dir.
ları ile ilgili;
• X elementinin bulunduğu yatay sıradaki toplam
I. Periyodik tablosunu elementlerin kütle numara- elektron sayısı, L elementinin bulunduğu yatay
larına göre düzenlemiştir. sıradaki toplam elektron sayısından azdır.
II. Henüz bulunmamış bazı elementlerin atom küt- bilgileri veriliyor.
lelerini tahmin etmiştir.
Buna göre verilen bilgilerden yararlanıldığında
III. Periyodik tablosunda henüz keşfedilmemiş ba- I. Aynı periyottaki elementlerin katman sayıları
zı elementlerin yerlerini boş bırakmıştır.
II. Soygaz olmadığı bilinen aynı baş gruptaki ele-
IV. Elementlerin fiziksel ve kimyasal özelliklerini mentlerin, son katmanlarındaki elektron sayıları
belirlerken atom numaralarını kullanmıştır.
III. Her periyottaki toplam elektron sayıları
V. Benzer fiziksel ve kimyasal özellikte olan ele- niceliklerinden hangilerinin eşit olduğu söyle-
mentleri alt alta gelecek şekilde gruplamaya ça- nebilir?
lışmıştır.
A) V B) IV C) III D) II E) I
4. X elementinin;
" 6+ yüklü iyonu dublet
" 2- yüklü iyonu oktet
kararlılığındadır.
2. Modern periyodik tablo için;
Buna göre X atomunun periyodik tabloda bu-
I. 1. periyotta 2, diğer periyotlarda 8’er tane ele-
lunduğu periyot ve grubun adı aşağıdakilerden
ment bulunur.
hangisinde doğru verilmiştir?
II. 8’er çeşit A ve B grubu olmak üzere toplam 16
Periyot Grubun Adı
tane dikey sütundan olmuştur.
A) 2 Karbon
III. IUPAC sistemine göre yapılan sınıflandırmada
8. grupta soygazlar bulunur. B) 2 Kalkojen
yargılarından hangileri yanlıştır? C) 3 Halojen

D) 3 Kalkojen
E) 2 Halojen
1. B 2. E
74 3. B 4. B
PERİYODİK CETVEL TEST - 2
1. X6+ iyonunda toplam 10 elektron bulunmaktadır. 4. • X atomunun X2– iyonu
Buna göre X elementi;
• Y atomunun Y2+ iyonu 10Ne
4–
A K K H
• Z atomunun Z iyonu
l a
k r a a
a
l
b
o l l soygaz atomu ile izoelektroniktir.
i n k o
m Geçiş g o j Buna göre X, Y ve Z atomları için aşağıda veri-
e r
t metali u j e
a b e
n
len yargılardan hangisi yanlıştır?
l u n
adları yukarıdaki görselde verilen ve farklı renk- A) Değerlik elektron sayıları arasındaki ilişki
lerle belirtilen gruplardan hangi renkle boyan- X > Z > Y şeklindedir.
mış grupta bulunmaktadır?
B) Y toprak alkali metali olup değerlik elektron sa-
A) Yeşil B) Kırmızı C) Pembe yısı 2'dir.
D) Mavi E) Sarı C) Z atomu X ile kovalent, Y ile iyonik bağlı bileşik

oluşturabilir.
D) X, Y ve Z elementleri aynı periyotta bulunur.
E) X doğada moleküler yapıda bulunur.
2. Aynı grupta bulunan X ve Y atomlarının X- ve

Y+ iyonlarının katman elektron dağılımları
X- Y+
2 8 8 2 n
şeklinde olduğuna göre;
I. n değeri 6’dır.
II. X ve Y atomları birer halojendir.
III. X ve Y elementleri IUPAC sistemine göre 7.
grupta bulunurlar.
5.
A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III X
Y T
D) Yalnız I E) Yalnız II Z L
Yukarıdaki periyodik tabloda yerleri gösterilen

3. Periyodik tabloda 3. ve 4. periyot ile bu periyot- X, Y, T, L ve Z elementlerinin grup ve periyot
larda yer alan elementler için aşağıda verilen numaraları için;
özelliklerden hangisi ortaktır? X 2. periyot halojeni
Y 3. periyot 14. grup elementi
A) Toplam 18'er tane element bulundururlar.
Z 4. periyot toprak alkali metali
B) Geçiş elementi içermezler.
T 3. periyot 6A grubu elementi
C) Bir alkali metal ile başlayıp bir soygaz ile biterler. L 4. periyotta geçiş elementi
D) Elektron içeren katman sayıları 4’tür.
belirtilen açıklamalardan hangisi yanlıştır?
E) Tümü baş (ana) grup elementidir.
A) X B) Y C) Z D) T E) L
1. B 2. A 3. C
75 4. D 5. C
ELEMENTLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Elementleri periyodik cetveldeki yerine göre sınıflandırır.
– Elementlerin sınıflandırmasını metal, ametal, yarı metal ve asal (soy) gazlar olarak yapar.
ELEMENTLERİN SINIFLANDIRILMASI Isı ve elektriği iyi iletirler.

Kimyasal tepkimelerde daima elektron vererek po-
Periyodik sistemde elementler;
zitif (+) yüklü tanecik oluştururlar.
Ametallerle tepkime vererek iyonik bağlı bileşik oluş-
Metaller Ametaller Yarı Metaller Soygazlar
tururlar.
olmak üzere dört ana sınıfta incelenir. Erime sıcaklıkları çok yüksek ve çok düşük olan
metaller bulunur. Diğer bir ifade ile metallerin erime
sıcaklıkları çok geniş bir sıcaklık aralığında değişir.
Ametal Metal Yarı Metal Soygaz Örneğin; Galyum (Ga) elementi vücut sıcaklığında
(36,5°C) erirken, Tungsten diğer adıyla Volfram ele-
menti 3412°C de erir.
Galyum Tungsten
METALLER
Metaller çok yumuşak olabilecekleri gibi çok sert de
Periyodik sistemde elementler metal, ametal, yarı
olabilirler.
metal ve soygaz olarak sınıflandırıldığında sayıca
en fazla olanlar metallerdir. İşlenebilirler. (Kuvvet uygulanarak tel ve levha hali-
ne getirilebilirler.)
• 1A grubu (H hariç)
ÖRNEK 6
• 2A grubu
X elementinin 2. periyot 1A grubunda, Y elementinin
• B gruplarının tümü elementleri B grubunda ve Z elementinin de 2A grubunda oldu-
metal ğu bilindiğine göre bu elementlerle ilgili;
• 3A’da Al, Ga, In, Tl
sınıfında
• 4A’da Sn ve Pb incelenir. I. Ametallerle iyonik bileşik oluşturabilme
• 5A’da Bi II. Elektron alarak kararlı elektron düzenine ulaşma

III. Isı ve elektriği iyi iletebilme
• Lantanit ve aktinitler
özelliklerinden hangileri ortaktır?
Metaller oda koşullarında (25°C) cıva (Hg) hariç ka- A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
tı hâlde bulunurlar. D) I, II ve III E) I ve III
Kendilerine özgü parlaklık gösterirler.
• X, Y ve Z metaldir.
• Metaller ametallerle iyonik bileşik oluşturabilir.
(I. öncül doğru)
• Metaller elektron vererek oktet veya dubletlerine ula-
şırlar. (II. öncül yanlış)
• Metaller ısı ve elektriği iyi iletir. (III. öncül doğru)
Cevap: E
Alüminyum (Al) metali Altın (Au) metali
76 6. E
AMETALLER Ametaller oda koşullarında (25°C) katı, sıvı ya da

gaz hâlde bulunabilirler.
1A dan $ H (Hidrojen) N2
C
4A da $ C (Karbon) O2
S8
5A da $ N (Azot) katı Br2 " sıvı H2 gaz
I2
F2
P (Fosfor) P4
Cl2
6A da $ O (Oksijen) ametaller
sınıfında YARI METALLER
S (Kükürt)
incelenen Hem metalik hem de ametalik özellikler gösterebi-
Se (Selenyum) elementlerdir. len elementlerdir.
7A da $ F (Flor) Bor (B), Silisyum (Si), Germanyum (Ge), Arsenik
Cl (Klor) (As), Antimon (Sb), Polonyum (Po), Tellür (Te) ve
Astatin (At) elementleri yarı metal sınıfında yer alır.
Br (Brom)
IIIA IVA VA VIA VIIA VIIIA
I (İyot)
2. periyot B
Yüzey parlaklığı göstermezler, genellikle mattırlar. 3. periyot Si
Erime ve kaynama noktaları genellikle düşüktür. 4. periyot Ge As
Kırılgan olduklarından işlenemezler. 5. periyot Sb Te
Karbonun allotroplarından biri olan grafit hariç elekt- 6. periyot Po At

rik akımını iletmezler. 7. periyot
Yarı metaller
Oda koşullarında (25°C) tümü katı hâlde bulunur.

Aynı koşullarda elektrik iletkenlikleri metallerden az
ametallerden fazladır.
Erime ve kaynama sıcaklıkları yüksektir.
Kendi aralarında ve ametallerle kovalent bağlı bile-
şikler yaparlar.
Bilgisayar çiplerinde, LED lambalarda ve elekt-
Karbonun allotroplarından biri olan grafit
rik devrelerinde kullanılırlar. Güneş panellerinin ve
LED lambaların ana malzemesi silisyumdur.
Doğada genellikle iki ya da daha çok atomdan olu-
Şekillendirilebilirler.
şan moleküller hâlinde bulunurlar. (O2, O3, N2, H2,
SOYGAZLAR (Asal Gazlar)
P4, ......)
18. grup veya 8A grubunda yer alan elementlerdir.
N Helyum (He), Neon (Ne), Argon (Ar), Kripton (Kr),
Ksenon (Xe), Radon (Rn) ve Oganesson (Og)
N (UUo) bu grupta yer alır.
Kimyasal tepkimeye girme eğiliminde değillerdir.
O2 O3
Ozon
Ancak bazı üyeleri F2 ve O2 ile özel koşullarda bile-
Oksijen N2
O şik oluşturabilir.
O O O O N N Kimyasal tepkimeye girme istekleri olmadığı için bu
Oksijen ve ozon molekülü Azot molekülü gazlara asal gaz denilmiştir. Kararlı yapıdadırlar.

Oda koşullarında tümü gaz hâlde bulunur.
Normal basınçta (1 atm) erime ve kaynama noktala-
Metallerle gerçekleştirdikleri tepkimelerde elektron
rı çok düşüktür.
alarak, eksi (-) yükle yüklenir. Kendi aralarında kova-
lent bağlı bileşik oluştururlar. Bileşiklerinde hem pozi- AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası
tif (+) hem de negatif (-) yükle yüklenebilirler. (Flor Periyodik Sistem Test 3, 4'ü
(F) elementi bileşiklerinde daima -1 değerlik alır.) çözebilirsiniz.
77
1. Periyodik tabloda 18. grupta bulunan tüm ele- 4. Bir X elementi için,
mentler için; • Baş grup elementidir.
I. Değerlik elektron sayısının 8 olması • Proton sayısı kendisine en yakın soygazdan 1
farklıdır.
II. Oda koşullarında gaz hâlde bulunma
• Kararlı bileşiklerinde oktet kararlılığına ulaşmak-
III. Doğada tek atomlu hâlde bulunma tadır.
özelliklerinden hangileri ortaktır? bilgileri verilmiştir.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III Buna göre X elementi aşağıda verilen element-
lerden hangisi olamaz? (3Li, 9F, 11Na, 17Cl, 19K)
A) K B) Na C) Li D) F E) Cl
2. X Ametal Y Soygaz
5. Alkali metal olduğu bilinen X elementi için;
I. Bileşiklerinde pozitif (+) ve negatif (-) değerlik-
I. Doğada X2(k) şeklinde bulunabilir.
ler alabilme
II. 1+ yüklü iyonu oktet veya dublet kararlılığındadır.
II. Doğada moleküler yapıda bulunma
III. Isı ve elektriği iyi iletir.
III. Nötr hâlde son katmanında 8 elektron içerebilme
IV. İşlenebilme
V. Kimyasal tepkimelere karşı ilgisiz olma
D) II ve III E) I ve II
Yukarıda verilen özelliklerden uygun olanlar X
ve Y elementleri ile eşleştirilirse hangi özellik
açıkta kalır?
6.
Erime ve kaynama LED lamba güneş
noktaları düşüktür. paneli ve bilgisayar
çipi yapımında
kullanılır.
I V
Bazı özellikleri II Yarı Metal
3. metallere bazı IV Bor (B) ve
X Y Z özellikleri ametallere III silisyum (Si)
benzer. elementleri
2 5 2 8 1 2 8 3 yarı metaldir.
Orta düzeyde
iletkendir.
Yukarıda katman elektron dağılımı verilen ele-
ment atomlarından hangileri kararlı bileşiklerin-
de tek ve pozitif değerlik alır?
Yukarıda yarı metallerle ilgili verilen kavram ha-
A) Yalnız Y B) Yalnız Z C) X ve Y ritasındaki kaç numaralı bilgi hatalıdır?
D) X ve Z E) Y ve Z A) I B) II C) III D) IV E) V
1. D 2. B 3. E
78 4. C 5. A 6. A
PERİYODİK ÖZELLİKLERİN DEĞİŞİMİ

• Periyodik özelliklerin değişme eğilimlerini açıklar.
• Periyodik özelliklerden atom yarıçapı, 1. iyonlaşma enerjisi, metalik-ametalik özellik, elektronegatiflik ve elektron ilgisi
gibi kavramlar bu özelliklerin nasıl ölçüldüğü, iyonik, kovalent, metalik, Van der Waals yarıçap tanımlarına girilmeden
açıklanır.
Periyodik cetvelde yer alan elementlerin fiziksel ve Örneğin; 11

Na, 12
Mg ve Al elementlerinin temel
13
kimyasal özellikleri aynı yatay sırada (periyotta) ve hâl elektron dizilişleri
aynı düşey sütunda (grupta) genellikle düzenli bir
değişim gösterdiği için bu özellikler dış katmandaki 11Na 12Mg 13Al
elektron sayısına veya katman sayısına bağlı olarak 2 8 1 2 8 2 2 8 3
açıklanabilir.
şeklinde olup üç element de 3 katmana sahiptir. An-
ATOM YARIÇAPI (ATOM HACMİ) cak proton sayısının artışına bağlı olarak etkin çe-
Atom yarıçapı atomun büyüklüğünü ifade etmekte kirdek çekim kuvveti artacağından atom yarıçapları
kullanılan bir kavram olup atom çekirdeği ile elekt- arasında Na > Mg > Al ilişkisi bulunur.
ron bulunduran en dıştaki katman arasındaki uzak-
lık olarak tanımlanabilir. NOT
Aynı grupta yukarıdan aşağı doğru inildikçe; Farklı periyot ve gruplarda bulunan elementlerin
• elektron sayısı artar, çapları kıyaslanırken öncelikle periyodu (katman

sayısı) dikkate alınmalıdır. Periyodu büyük olan
• katman sayısı artar,
atomun çapı (hacmi) genellikle periyodu küçük
• elektronun bulunacağı bölgenin hacmi
olan elemente göre daha büyüktür.
artar.
Bunların sonucunda atomun yarıçapı
(hacmi) artar.
Örneğin, 3Li ve 11Na atomlarının temel hâl
elektron dizilişleri 3Li 11Na

2 1 2 8 1
şeklinde olup aynı grupta bulunan bu ele-
mentlerden Na’nın yarıçapı Li’ninkinden
büyüktür.
Aynı periyotta 1A’dan 8A’ya (soldan sağa) doğru gi- Periyodik tabloda atom yarıçapı genellikle yukarıda-
dildikçe; ki görseldeki gibi değişir.
• katman sayısı değişmez,
NOT
• proton sayısı artar ve buna bağlı olarak aynı dış
katmana uygulanan etkin çekim kuvveti artacağın- Herhangi bir periyotta soygaz atomunun yarıça-
dan atom yarıçapı genellikle azalır. pı, aynı periyotta yer alan elementlerin çoğundan
daha büyüktür. Ancak bu istisna durum sorularda
göz ardı edilir ve sorular genel değişime göre çö-
zülür.
79
ÖRNEK 7 Aynı grupta bulunan element 68 pm

lerin atom ve iyon yarıçapları
Katman elektron dağılımları Li+
yukarıdan aşağı doğru inildik-
95 pm
6C 14Si 17Cl çe artar.
2 4 2 8 4 2 8 7 Örneğin, Alkali metal (1A) gru- Na+
şeklinde olan C, Si ve Cl element atomlarının yarıçap- bunda bulunan katyonların (Li+, 133 pm
+ +
ları için; Na , K ) atom yarıçapları yan-
daki görseldeki gibi grupta yuka- K+
I. C ve Si elementleri aynı grupta olup, Si elementi-
nin periyodu daha büyük olduğu için atom yarıçapı rıdan aşağı doğru artmaktadır.
C elementininkinden daha büyüktür. Aynı proton sayısına sahip anyon, katyon ve nötr
II. Si ve Cl elementleri aynı periyotta olup Cl elementi- atomdan elektron sayısı fazla olanın atom yarıçapı
nin son katmanında daha fazla elektronu olduğu için daha büyüktür.
atom yarıçapı, Si atomununkinden daha büyüktür. Örneğin, 17
Cl atomu, anyonu 17
Cl- ve katyonunun
7+
III. C ve Cl elementlerinden Cl’nin katman sayısı C 17
Cl çapları arasında
atomundan fazla olduğu için Cl’nin yarıçapı, C ele- anyon nötr
133 pm atom 181 pm katyon
mentininkinden daha büyüktür. 99pm
açıklamalarından hangileri doğrudur?

7+
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II –1 Cl –
Cl ClCa2+
K+ Cl – 1717 17e – 1720 10e –
19 17 18e
ilişkisi bulunur.
ÖRNEK 8
I. ve III. açıklamalar doğrudur.
Aynı periyotta bulunan elementlerden son katman- 133 pm 181 pm
99pm
daki elektron sayısı (değerlik elektron sayısı) arttıkça
çap küçülür. II. öncüldeki açıklama yanlıştır.
Cevap: E
K+ Cl – Ca2+
19 17 20
Yukarıda bazı iyonlara ait tanecik yarıçapları verilmiştir.

Buna göre bu tanecik yarıçaplarına bakılarak;
Periyodik Sistemde Elementlerin İyon Büyüklükleri
I. İzoelektronik anyon ve katyon arasında, anyon ça-
Aynı elektron sayısına sahip (izoelektronik) tanecik-
pı katyon çapından büyüktür.
lerden proton sayısı fazla olan taneciğin çapı daha
II. İzoelektronik katyonlar arasında, yükü büyük olan
küçüktür. Bu durumun nedeni; elektron sayıları aynı katyonun çapı daha küçüktür.
taneciklerde elektron başına düşen çekirdek çekim III. İzoelektronik taneciklerden atom numarası en bü-
kuvvetinin proton sayısı arttıkça artmasıdır. yük olanın tanecik yarıçapı en küçüktür.
+ 2-
Örneğin, 11Na , 8O ve 9F- taneciklerinin her biri yorumlarından hangilerine ulaşılması doğru olur?
10’ar elektrona sahiptir. A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
+ - 2-
11
Na 9
F 8
O D) I ve III E) Yalnız II
11p 10e- 9p 10e- 8p 10e-
• İzoelektronik taneciklerde proton sayısı küçük olan ta-

Aynı sayıdaki elektronu 11 proton daha fazla çekir- neciğin çapı daha büyüktür.
değe doğru yaklaştıracağından Na+ iyonunun çapı I. İzoelektronik anyon ve katyonlarda anyonun proton sa-
diğerlerininkinden daha küçük olur. yısı daha küçük olduğundan anyon çapı daha büyüktür.
(I. öncül doğru)
95 pm 136 pm 140 pm II. İzoelektronik katyonlarda yükü büyük olan katyonun pro-
ton sayısı fazla olduğu için çapı küçüktür. (II. öncül doğru)
III. Atom numarası = proton sayısı olduğundan izoelekt-
ronik taneciklerden proton sayısı büyük olanın çapı daha
küçüktür. (III. öncül doğru)
Na+ F– 2–
O Cevap: A
7. E 80 8. A
İYONLAŞMA ENERJİSİ (İE) Bir atomdan elektron kopardıkça bir sonraki elektronu
Atom çekirdeğindeki pozitif yüklerin elektrona uygu- koparmak giderek zorlaşır. Diğer bir ifade ile herhangi
ladıkları çekim kuvvetleri nedeniyle atomlar elekt- bir atomun iyonlaşma enerjisi değeri giderek artar.
ronlarını kendiliğinden dışarı veremezler. Atomdan
1.İE < 2.İE < 3.İE < ... < n.İE
elektronunu koparmak için atoma enerji verilmesi
gerekir. (n = atomdaki elektron sayısı)
Atomdan elektron koparmak için gereken minimum Bu durum nedeni; atomdan elektron kopardıkça
enerji tanecikler arası etkileşimin en az olduğu gaz kalan elektronların, elektron başına düşen çekirdek
fazında belirlenir. çekim gücünün artmasıdır.
Temel hâlde ve gaz fazında bulunan bir atomdan
elektronlarını teker teker koparmak için gereken mi- ÖRNEK 9
nimum enerjiye iyonlaşma enerjisi (İE) denir.
İE
Gaz hâlindeki nötr bir atomdan bir elektronunu (kj/mol) 1.İE 2.İE 3.İE 4.İE 5.İE
koparmak için gereken minimum enerjiye birinci Atom
çeşidi
iyonlaşma enerjisi (İE1),
+
X(g) + İE1 $ X (g) + e-
5
B 800 2430 3659 25020 32810
Bir elektronu kopmuş hâlde (1+ yüklü) bulunan
gaz hâldeki tanecikten ikinci elektronunu kopar-
4Be 900 1757 14840 21000 –
mak için gereken minimum enerjiye ikinci iyonlaş-
ma enerjisi (İE2),
Yukarıda Bor (B) ve Berilyum (Be) atomlarının ilk beş
X+(g) + İE2 $ X2+ (g) + e
-
iyonlaşma enerjilerine yer verilmiştir.
İki elektronu kopmuş hâlde (2+ yüklü) bulunan
gaz hâldeki tanecikten üçüncü elektronunu kopar- Buna göre tablodan faydalanarak;
mak için gereken minimum enerjiye üçüncü iyon-
I. Nötr ve gaz fazında bulunan temel hâldeki B ato-
laşma enerjisi (İE3) denir.
mundan 2 elektron koparmak için 3230 kj enerji ge-
X2+ 3+
(g) + İE3 $ X (g) + e
-
reklidir.
2+ 3+
II. Be(g) + Enerji $ Be(g) + e–
Bir atomun elektron sayısı kadar iyonlaşma ener-
jisi (3.İE, 4.İE, ...) değeri bulunur. denkleminde enerji değeri 14840 kj’dir.
Örneğin, 3Li atomunun 1., 2. ve 3.İE değerleri
III. Be atomunun 5. iyonlaşma enerjisi değerinin olma-
vardır. 4. iyonlaşma enerjisinden söz edilemez.
masının nedeni 4 elektronunun bulunmasıdır.
+1 -
X(k) + Enerji $ X(g) +e yargılarından hangilerine ulaşılması doğru olur?
denkleminde Enerji değeri X’in birinci iyonlaşma
enerjisi değildir. X katısının gaz hâline dönüşümü A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III
için gereken hâl değişimi enerjisi ile birinci iyon- D) I ve III E) Yalnız II
laşma enerjisinin toplamıdır.
• Tabloya göre B atomunun 1. iyonlaşma enerjisi
X(g) + Enerji $ X2+
(g) + 2e
-
800 kj 2. iyonlaşma enerjisi 2430 kj ve iki elekt-
denkleminde Enerji değeri X’in 1. ve 2. elektron- ronunu koparmak için 800 + 2430 = 3230 kj ener-
larını koparmak için gereken enerji olup, birinci ve jiye ihtiyaç vardır. (I. öncül doğru)
ikinci iyonlaşma enerjilerinin toplamıdır. • Denklemde 2+ yüklü (2 elektronu kopmuş) Be

atomundan üçüncü elektronu koparmak için ge-
X(g) + 1.İE $ X+(g) + e-
2+
reken enerji 14840 kj dir. (II. öncül doğru)
X+(g) + 2.İE $ X(g) + e-
• Be atomu 4 elektronlu olduğu için koparılacak 5.
+
elektronu yoktur ve 5. iyonlaşma enerjisi tanım-
2+
X(g) + 1.İE + 2.İE $ X(g) + 2e- lanamaz. (III. öncül doğru)
Cevap: C
Enerji
Enerji = 1.İE + 2.İE
81 9. C
Aynı baş grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe

Örneğin, Al atomunun ilk beş iyonlaşma enerjisi de-
(atom çapının arttığı yönde) 1. iyonlaşma enerjisi
ğerlerine bakalım.
azalır. Al(g) + 577 kj $ Al+(g) + e-
Örneğin, 1A grubunda bulunan elementlerin 1. iyon- 1.İE
laşma enerjileri; Al+(g) 2+
+ 1816 kj $ Al(g) + e-
1A 1.İE (kj/mol)
2.İE
1. periyot $ H 1312 2+ 3+
Al(g) + 2744 kj $ Al(g) + e-
2. periyot $ Li 520
3.İE
3. periyot $ Na 496 3+ 4+
Al(g) + 11580 kj $ Al(g) + e-
4. periyot $ K 419
4.İE
grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe 1. iyonlaşma 4+ 5+
Al(g) + 15030 kj $ Al(g) + e-
enerjisi değerleri azalmaktadır. 5.İE
Aynı periyotta 1A’dan 8A’ya (soldan sağa) doğru gi- Al atomunun iyonlaşma enerjileri giderek artmaktadır.
dildikçe atom çapı azalmakta ve 1. iyonlaşma enerjisi 1.İE < 2.İE < 3.İE < 4.İE < 5.İE
genellikle artmaktadır. Ancak bu artış düzenli değildir.
Ancak 3.İE ile 4.İE arasında belirgin bir artış vardır.
Aynı periyottaki
4.İE >>>> 3.İE > 2.İE > 1.İE
• 2A grubunun 1. iyonlaşma enerjisi 3A’dan
değerlik elektron sayısı 3'tür.
• 5A grubunun 1. iyonlaşma enerjisi 6A’dan
daha büyüktür.
Bu durumun nedeni 2A grubunda en dış alt kabu- ÖRNEK 10
ğun tam dolu ve 5A grubunda en dış alt kabuğun Aşağıda baş grup elementi olduğu bilinen X, Y ve Z atom-
yarı dolu olmasının bu gruplardaki atomlara kararlı- larının ilk beş iyonlaşma enerjileri kj/mol cinsinden tablo-
lık kazandırmasıdır. da verilmiştir.
Aynı periyottaki baş grup elementlerinin 1. iyonlaş-
İyonlaşma
ma enerjilerinin değişimi Enerjisi
Atom (kj/mol) 1.İE 2.İE 3.İE 4.İE 5.İE
1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A Çeşidi
şeklinde sıralanır. X 840 2403 3660 25020 32810
Y 496 4565 6915 9540 13360
Z 737 1450 7732 10550 13620
Buna göre X, Y ve Z elementlerinin değerlik elektron

sayılarını kıyaslayınız.
Değerlik elektron sayısı

X $ 3.İE << 4.İE & 3
Y $ 1.İE << 2.İE & 1
Z $ 2.İE << 3.İE & 2
Değerlik elektron sayıları X > Z > Y şeklinde sıralanır.
Periyodik tabloda ilk 20 elementin 1. iyonlaşma enerjileri
Bir atomun ard arda gelen herhangi iki iyonlaşma ener- NOT
jisi değerleri arasında sıçrama şeklinde (en az 3,5-4 Herhangi iki iyonlaşma enerjisi değeri arasındaki
kat) bir artış varsa artışın olduğu yerde atomun değer- ani artışa (en az 3,5 kat) bakılarak grup numarası
lik elektron sayısı belirlenebilir. belirleme yöntemi sadece baş grup (A grubu) ele-
Atomun sıçramadan önceki verdiği elektron sayısı, de- mentlerinde kullanılır.
ğerlik elektron sayısını verir.
82 10. X > Z > Y

ÖRNEK 11 ÖRNEK 13
1. İyonlaşma Enerjisi (kj/mol)
10Ne, 15P, 16S ve 18Ar elementlerinin 1. iyonlaşma
enerjileri arasındaki ilişkiyi kıyaslayınız. X
Z
İlk önce elementlerin periyodik cetveldeki yerleri be-
lirlenir. Y
10Ne 2. periyot 8A grubu

T
2 8
15P 3. periyot 5A grubu

Atom numarası
2 8 5
Yukarıda verilen atom numarası 1. iyonlaşma enerjisi gra-
16S 3. periyot 6A grubu
fiğinde yer alan atom numaraları ardışık elementler ara-
2 8 6
sından seçilen X, Y, Z ve T baş grup elementidir.
18Ar 3. periyot 8A grubu
Y, 3. periyot toprak alkali metali ise;
2 8 8
I. T, 3A grubundadır.
Grup numarasına göre elementleri 1. İE değerine gö-
re sıralarız. Grup numarası aynı olan elementlerden II. X, bir soygaz atomudur.
ise periyot sayısı küçük olan elementin 1. İE değeri bü- III. Temel hâlde Y atomunun T atomundan daha karar-
yük olur.
lı olması nedeniyle Y'nin 1. iyonlaşma enerjisi de-
1.İE: Ne > Ar > P > S
ğeri T ninkinden büyüktür.
yargılarından hangileri doğru olabilir?
ÖRNEK 12 A) I ve II B) I, II ve III C) I ve III
X atomu ile ilgili, D) II ve III E) Yalnız I
• Baş grup elementidir.

• Periyodik tablonun 3. yatay sırasında yer almaktadır. Y ise T 3A grubu
• İlk dört iyonlaşma enerjisi kj/mol cinsinden 2 8 2 Z 5A grubu
1.İE = 738 2.İE = 1450 X 8A grubu olabilir.
3.İE = 7732 4.İE = 10550 şeklindedir. Cevap: B
bilgileri verilmiştir.
Buna göre X atomu ile ilgili; ÖRNEK 14
I. Değerlik elektron sayısı 3’tür.
II. Toprak alkali metalidir. Baş grup elementi olan X, Y ve Z nin periyodik cet-
vel kesitleri;
III. Proton sayısı 12’dir.
yargılarından hangileri yanlıştır? X
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Y
D) I ve II E) I ve III Z
şekildeki gibi olduğuna göre 1. iyonlaşma enerjile-

• 2. ve 3. iyonlaşma enerjileri arasında 4 katın üzerin-
ri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru
de fark bulunduğu için element 2A grubunda bulu-
nur. Değerlik elektron sayısı 2’dir. (I. öncül yanlış) verilmiştir?
• 3. periyot 2A grubu elementinin temel hâl elektron A) X > Y > Z B) Y > Z > X C) X = Y > Z
dağılımı şeklindedir ve proton sayısı: 12'dir. D) Y > X > Z E) Z > X > Y
2 8 2
(III. öncül doğru) 1. iyonlaşma enerjisi genellikle atom yarıçapı ile ters
• 2A grubunun özel adı toprak alkali metallerdir. orantılı olarak değişir. 1. iyonlaşma enerjisi değeri
(II. öncül doğru) periyotta soldan sağa doğru genellikle artarken aynı
Cevap: A grupta yukarıdan aşağı doğru azalır.
Cevap: A
83
11. Ne > Ar > P > S 12. A 13. B 14. A
4. Baş grup elementi olan A, Y ve D’nin A2-, Y2+

1. X Y Z
ve D3+ iyonları temel hâldeki Ne atomu ile aynı
10
2 8 2 2 8 7 2 6
elektron düzenine sahiptir.
Yukarıda temel hâl katman elektron dizilişlerine Buna göre A, Y ve D elementlerinin 1. iyonlaşma
ait gösterimleri verilen X, Y ve Z atomları için; enerjilerinin büyükten küçüğe sıralanışı aşağıda-
kilerden hangisinde doğru verilmiştir?
I. Çapları arasında Y > X > Z ilişkisi bulunur.
A) A, Y, D B) A, D, Y C) Y, D, A
II. X2+ iyonu ile Z2- iyonunun çapları eşittir.
D) Y, A, D E) D, Y, A
III. Değerlik elektron sayıları arasında Y > Z > X
ilişkisi bulunur.

5. İlk beş iyonlaşma enerjisi kj/mol cinsinden
D) II ve III E) I ve III 276 542 2436 3872 6137
şeklinde sıralanan ve baş grup elementi olduğu

bilinen X elementi için;
I. Alkali metal grubundadır.

2.
A II. Proton sayısı 4 olabilir.
Y III. Temel hâl elektron dağılımında son katmanda

2 elektronu bulunur.
D N
Şekilde baş grup elementleri olduğu bilinen A, Y, D A) I ve II B) II ve III C) I ve III
ve N’ye ait periyodik cetvel kesiti verilmiştir.
D) I, II ve III E) Yalnız III
Buna göre elementlerin çaplarının büyükten kü-
çüğe doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisin-
de verilmiştir? (Verilen elementler soygaz değildir.)
6. • Toprak alkali metali olan X, Y ve Z elementleri-
A) A, Y, D, N B) A, D, N, Y C) D, N, Y, A nin 1. iyonlaşma enerjileri arasında X > Y > Z
D) N, D, Y, A E) D, N, A, Y ilişkisi bulunmaktadır.
• Aynı periyotta bulunan X ve T elementlerinin 1.
iyonlaşma enerjileri arasında T > X ilişkisi bu-
lunmaktadır.
X, Y, Z ve T nin baş grup elementi olduğu bilin-

3. Aynı periyotta bulunan ve soygaz olmadığı bilinen
diğine göre;
X, Y ve Z baş grup elementlerinin atom yarı çapla-
rı Y > Z > X şeklinde sıralanmaktadır. I. T elementi 3A grubunda bulunabilir.
II. Atom çapları arasında X > Y > Z > T ilişkisi bu-
Buna göre bu atomların;
lunur.
I. Çekirdek yükü III. Elektron verme eğilimi en büyük olan X elemen-
tidir.
II. Elektron içeren katman sayısı
IV. Periyodik cetveldeki kesitleri T X şeklin-
III. Temel hâl elektron dağılımında son katmanla- dedir. Y
rındaki toplam elektron sayısı
Z
niceliklerinden hangileri X atomunda diğerle-
rinden daha büyüktür? V. Atom numarası en büyük olan Z elementidir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve III yargılarından hangisi doğrudur?
D) I ve II E) I ve III A) I B) II C) III D) IV E) V
1. B 2. C 3. E 84 4. A 5. E 6. E
1. Gaz hâlinde bulunan ve baş grup elementi olduğu 3. X, Y ve Z ametalleri ile ilgili;
bilinen X atomu için " X ve Y atomlarının temel hâlde son katmanla-
• X(g) + 517 kj " X+(g) + e- rındaki elektron sayıları eşittir.
• X+(g) + 5421 kj "X3+
(g) + 2e
-
" X ve Z atomlarının elektron bulunduran katman
• X2+ 3+
(g) + 4314 kj " X (g) + e
-
sayıları eşittir.
denklemleri verilmiştir. " Atom çapı en büyük olan Y atomudur.
Buna göre; bilgileri verilmiştir.
I. X atomunun 2. iyonlaşma enerjisi 4314 kj/mol dür. Buna göre;
II. X atomu 1A grubunda bulunur. I. X’in 1. iyonlaşma enerjisi, Y’ninkinden küçüktür.
III. X atomunun iyonlaşma enerjileri arasında II. Periyodik cetveldeki kesitleri
2.‹E 3.‹E veya şeklinde olabilir.
> ilişkisi bulunur. Z X X Z
1.‹E 2.‹E
IV. X atomunun 2. ve 3. iyonlaşma enerjilerinin top- Y Y
lamı 5421 kj’dir.

III. X ve Y benzer kimyasal özelliklere sahiptir.
V. X atomunun 3. iyonlaşma enerjisi, 2. iyonlaşma yargılarından hangileri yanlıştır?
enerjisinden küçüktür. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
yargılarından hangisi doğrudur? D) II ve III E) I ve III
2. İyonlaşma
Enerjisi
kj/mol 1. 2. 3. 4.
Element
4.
A 123 575 1142 3463 Z
L X Y
Y 225 548 1488 5402 T
D 275 493 2380 4960
N 201 417 1935 4028 Şekilde verilen periyodik cetvel kesitinde belirtilen
elementlerin 1. iyonlaşma enerjileri arasında
Baş grup elementi olduğu bilinen A, Y, D ve N ele- • X > T • X > Y • Z > Y •X>L
mentlerinin ilk dört iyonlaşma enerjisi değerleri kj/mol ilişkileri bulunmaktadır.
cinsinden verilmiştir.
Buna göre 1. iyonlaşma enerjisi için;
Bu elementlerden A, Y ve D aynı yatay sırada ise;
I. Aynı grupta katman sayısının arttığı yönde azalır.
I. Değerlik elektron sayıları
II. Aynı periyotta atom çapının arttığı yönde artar.
II. Atom çapları
III. Periyodu büyük olan elementin 1. iyonlaşma
III. Proton sayıları
enerjisi periyodu küçük olanınkinden daha bü-
niceliklerinden hangileri arasında N > A > D > Y yüktür.
ilişkisi bulunur? yargılarından hangileri her zaman doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve II E) II ve III D) II ve III E) I ve III
1. D 2. B 85 3. A 4. A
ELEKTRON İLGİSİ ÖRNEK 15

Gaz hâlinde bulunan nötr bir atom bir elektron aldı-
ğında meydana gelen enerji değişimi elektron ilgisi
L
olarak tanımlanır.
Z
Ametaller elektron aldıklarında genellikle enerji açı- Y
ğa çıkarırlar, diğer bir ifade ile elektron ilgileri ekzo- X T
termiktir.
X(g) + e- $ X(g)
-1
+ Enerji Şekildeki periyodik cetvel kesitindeki elementlerle
Açığa çıkan Enerji ne kadar büyükse atomun elekt- ilgili;
rona ilgisi o kadar fazladır. I. ( ) Atom çapları arasında X > T > Y > Z > L ilişkisi
Örneğin, aynı grupta (7A’da) bulunan F ve Cl ele- bulunur.
mentlerinden
- II. ( ) Z’nin elektron ilgisi, Y’den büyüktür.
F(g) + e- $ F (g) + 333 kj/mol
Cl(g) + e- $ Cl-(g) + 349 kj/mol III. ( ) Gaz hâlinde iken 1 elektron aldığında tümü ener-
Cl elementinin elektron ilgisi F’ninkinden daha büyüktür. ji açığa çıkarır.
Ancak periyodik tabloda azot (N), 2A ve 8A grubu
IV. ( ) 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan L elementidir.
elementlerinin elektron ilgileri endotermiktir. (ısı alan)
N(g) + e- + Enerji $ N-(g) ifadeler sırası ile doğru (D) yanlış (Y) olarak doğru
-
Mg(g) + e + Enerji $ Mg-(g) belirlendiğinde hangi sıralama elde edilir?
Bir elektron aldıklarında kararlı soygaz elektron dü-
zenine ulaştıklarından 7A grubu elementlerinin elekt-
• Atom çapı aynı grupta yukarıdan aşağı, aynı peri-
ron ilgileri aynı periyottaki diğer elementlerden çok yotta sağdan sola artar. (I. öncül doğru)
fazladır.
• Grupta yukarıdan aşağı doğru elektron ilgisi ge-
Örneğin, 3. periyotta yer alan 15P, 16S ve 17Cl ele-
nellikle azalır. (II. öncül doğru)
mentlerinin elektron ilgilerine bakıldığında;
• 8A grubunun elektron ilgisi endotermiktir. L bu
P(g) + e- $ P-(g) + 72 kj/mol
duruma uymaz. (III. öncül yanlış)
S(g) + e- $ S-(g) + 200 kj/mol
• L elementi hem soygaz hem de çapı değerlerinden
Cl(g) + e- $ Cl-(g) + 333 kj/mol
küçük olduğu için 1. iyonlaşma enerjisi değeri en
7A’ya (soldan sağa) doğru elektron ilgisinin arttığı büyüktür. (IV. öncül doğru)
görülür.
H He
–72.8 21
ELEKTRONEGATİFLİK (Elektronegativite)
Li Be B C N O F Ne
–59.8 241 –26.7 –122 ~ +9 –140 –333 29
Elektronegatiflik bir kimyasal bağda, molekül veya
Na Mg Al Si P S Cl Ar bileşikteki atomların bağ elektronlarını kendine doğ-
–52.9 232 –44 –34 –72 –200.4 –349.0 35
ru çekme gücünün bir ölçüsüdür.
K Ca Ga Ge As Se Br Kr
–48.4 156 –30 –120 –77 –195.0 –324.5 39
Periyodik tabloda en yüksek elektronegatifliğe sa-
Rb Sr In Sn Sb Te I Xe
–46.9 168 –30 –121 –101 –190.2 –297 41 hip olan F elementinin elektronegatiflik değeri stan-
Cs Ba Tl Pb Bi Po At Rn
dart olarak 4,0 kabul edilmiş, diğer elementlerin
–45.5 52 –30 –110 –110 –180 –270 41
elektronegatiflikleri bu değere göre belirlenmiştir.
Baş grup elementlerinin elektron ilgisi değerleri
• X(g) + e– X–(g) dönüşümünün enerji değerleri kJ/mol Elektronegatiflik değeri arttıkça atomun ametalik
olarak verilmiştir. özelliği artarken, metalik özelliği azalır.
Aynı grupta yukarıdan aşağı doğru (.) inildikçe elekt- Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe atom
ron ilgisi genellikle azalır. yarıçapı azalıp, elektron ilgisi genellikle artacağın-
dan elektronegatiflik artar. (8A hariç)
NOT
Aynı grupta yukarıdan aşağı doğru inildikçe atom
2. periyot elementleri atom yarıçapları küçük, elekt-
yarıçapı artıp, 1. iyonlaşma enerjisi azalacağından
ronlar arası itme kuvveti büyük olduğu için bu kura-
la aykırı davranmaktadır. elektronegatiflik azalır. (8A hariç)
86 15. D, D, Y, D
Elektronegatifliği METALİK VE AMETALİK ÖZELLİKLERİN DEĞİŞİMİ

en büyük element Bir elementin kimyasal tepkimeye girme eğilimine
(4,0)
aktiflik adı verilir.
F
Bir elementin kimyasal tepkimede elektron vererek
(+) yüklü hâle geçme eğilimi metalik (karakter) özel-
lik olarak adlandırılır.
Grupta yukarıdan aşağı doğru inildikçe 1. iyonlaş-
Fr
ma enerjisi azalır ve buna bağlı olarak metalik aktif-
elektronegatifliği
en küçük (0,7) element liği (e- verme özelliği) artar.
Elektronegativite Periyotta soldan sağa doğru metalik özellik azalır.
azalır. Bir elementin kimyasal tepkimede elektron alarak
(-) yüklü değerlik kazanma eğilimine ametalik özel-
NOT lik (karakter) denir.
Soygazlar (yukarıda mavi ile belirtilen grupta) ge- Grupta aşağıdan yukarı doğru elektron ilgisi genel-
nellikle bağ yapmadıklarından elektronegatiflikle- likle artar buna bağlı olarak ametalik aktiflik de artar.
ri incelenmez. Periyotta soldan sağa doğru gidildikçe elektron ilgi-
si artacağından elektron alma eğilimi ve buna bağlı
Bir kimyasal bağda iki atomun elektronegatiflikleri olarak ametalik özellik artar.
arasındaki farka bakılarak bağın iyonik özelliği veya Ametallik özellik
genelikle artar!
kovalent karakteri belirlenebilir.
NOT
Kimyasal bağ yapmış iki atomun elektronegatiflik-
leri arasındaki fark ne kadar büyükse bağın iyonik
karakteri ve polarlığı o kadar fazladır.
Metalik
ÖRNEK 16 özellik artar!
Periyodik cetveldeki kesitleri

NOT
Metallerin oksijenli bileşiklerinin (metalik oksit) su-
A Y lu çözeltileri genellikle bazik, ametallerin oksijen-
D ce zengin bileşiklerinin sulu çözeltileri asidik özel-
lik gösterir.
N
CaO SO3
sulu çözeltisi sulu çözeltisi
şeklindeki gibi olan A, Y, D ve N ametallerinin elekt- Na2O CO2
bazik asidik
ronegatifliklerinin büyükten küçüğe doğru sıralanışı
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? NOT
A) A, Y, D, N B) Y, A, D, N C) N, D, A, Y Zn, Al, Sn, Cr, Pb, Be, Ge gibi amfoter metallerin
D) Y, N, D, A E) A, D, Y, N oksitlerine amfoter oksit denir. Amfoter metaller ve
oksitleri hem asit hem de kuvvetli bazlarla tepki-
me verirler.
Atom yarıçapının arttığı yönde elektronegatiflik azalır.
ZnO
Bu nedenle elektronegatiflikleri arasındaki ilişki amfoter oksit
Y > A > D > N şeklindedir. Al2O3
Cevap: B

Periyodik Sistem Test 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11,
12'yi çözebilirsiniz.
16. B
87
PERİYODİK TABLO
Atom numarası
Sembol
Atom kütlesi
Klor Adı
Lantanitler
Aktinitler
Alkali Toprak p Bloğu Geçiş

Halojen Soy Gaz Ametal Yarı Metal
Metal Alkali Metal Metalleri Metalleri
Periyodik cetvelde A gruplarındaki elementlerin bazı özelliklerinin düzenli değişimleri (genelde) özetlenirse:
a) Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru:

b) Aynı periyotta soldan sağa doğru:
Atom numarası artar.
Atom numarası artar.
Elektron sayısı artar.
Elektron sayısı artar.
Kütle numarası artar.
Kütle numarası artar.
Atom kütlesi artar.
Atom kütlesi artar.
Değerlik elektron sayısı değişmez. (He istisna)
Değerlik elektron sayısı artar.
Atom yarıçapı (çapı, hacmi) artar.
Atom yarıçapı (çapı, hacmi) azalır.
1. iyonlaşma enerjisi azalır.
1. iyonlaşma enerjisi artar. (Genellikle)
Elektron ilgisi azalır.
Elektron ilgisi artar. (8A gruba hariç)
Elektronegatiflik azalır.
Elektron verme eğilimi azalır.
Elektron verme eğilimi artar.
Elektron alma eğilimi artar. (8A grubu hariç)
Elektron alma eğilimi azalır.
Metalik özellik azalır.
Metalik özellik artar.
Ametalik özellik artar.
Ametalik özellik azalır.
Oksitlerinin asitlik karakteri artar.
Oksitlerinin sulu çözeltilerinin asitlik karakteri azalır.
Oksitlerinin bazlık karakteri azalır.
Oksitlerinin sulu çözeltilerinin bazlık karakteri artar.
88
1. Metallerle ilgili; 4. X " Ana (baş) grup elementi
I. Oda koşullarında elektrik akımını iletirler. Y " Yan grup (geçiş) elementi
II. Oda koşullarında gaz hâlde bulunurlar.
olmak üzere bu elementlerle ilgili;
III. Ametallerle tepkimelerde iyonik bağlı bileşik
oluştururlar. I. X, tüm periyotlarda bulunabilir.
yukarıda verilen özelliklerden hangileri doğrudur? II. Y, 1., 2. ve 3. periyotta bulunamaz.

III. X, metal, ametal ve soygaz olabilir.
A) I ve II B) II ve III C) I ve III
IV. Y kararlı bileşiklerinde daima pozitif değerlik
D) I, II ve III E) Yalnız I alır, negatif değerlik alamaz.
V. X ile Y aynı periyotta bulunamaz.
2. X elementi için;
• Kararlı bileşiklerinde sadece 1- değerlik alır.
• Bulunduğu periyodun elektronegatifliği en yük-
sek elementidir.
bilgileri verilmiştir. 5. Oda koşullarında gaz hâlde bulunan ve doğada
Buna göre X elementi ile aynı grupta bulunan Y atomik yapıda olduğu bilinen bir X elementi için
elementi için; aşağıdakilerden hangisi kesinlikle yanlıştır?
I. Halojen olarak adlandırılır. A) Erime ve kaynama noktası çok düşüktür.

II. Değerlik elektron sayısı 7'dir. B) Kimyasal tepkimelere karşı isteksizdir.
III. Proton sayısı 9'dur.
C) Dublet kararlılığındadır.
yargılarından hangileri doğru olabilir?
D) IUPAC sistemine göre 8. grupta bulunur.
A) I ve II B) II ve III C) I ve III E) 18Ar sembolü ile gösterilir.
3. Baş grup elementi olduğu bilinen X’in değerlik

6.
elektron sayısı 2’dir. " Periyodik sistemde herhangi bir grup-
ta yukarıdan aşağı doğru inildikçe ele-
Buna göre X elementi için aşağıdaki yargılar-
mentlerin atom numaraları artar.
dan hangisi kesinlikle yanlıştır?
" Aynı grupta bulunan metallerde çapın
A) Metalik aktifliği bulunduğu periyottaki alka- arttığı yönde metalik aktiflik artar.
li metalden daha az, toprak metalinden daha
fazladır. Yukarıda verilen bilgilerden yararlanarak alkali
metal olduğu bilinen ve proton sayıları arasın-
B) Oda koşullarında gaz hâlde ve atomik yapıdadır. da A > D > Y ilişkisi bulunan A, Y ve D metalle-
C) Kararlı bileşiklerinde 2+ yüklü iyon halindedir. rinin metalik aktiflikleri arasındaki ilişki aşağı-
dakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
D) Serbest hâlde moleküler yapıda bulunur.
A) A = Y > D B) Y > D > A C) D > Y > A
E) Bulunduğu periyotta 1. iyonlaşma enerjisi en
büyük olan elementtir. D) A = Y = D E) A > D > Y
1. C 2. A 3. D
89 4. A 5. D 6. E
1. IUPAC sistemine göre 13. grupta bulunan ele- 4.

mentler için;
I. Değerlik elektron sayıları toprak alkali metaller-

den 1 fazladır.
II. Periyodik cetvelin 3A grubunda bulunurlar.
III. Metalik özellikleri aynı periyottaki alkali metal-
Yukarıdaki periyodik cetvel görselinde yeşil ile
lerden daha azdır.
belirtilen kısımda yer alan X elementi için aşa-
yargılarından hangileri doğrudur? ğıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) I ve II B) I, II ve III C) II ve III A) Periyot numarası 1, 2 veya 3 olamaz.
D) I ve III E) Yalnız III B) Geçiş elementidir.
C) Metalik özellik gösterir.
D) Bileşiklerinde pozitif (+) ve negatif (-) değerlik-

ler alabilir.
E) B grubu elementidir.
2. Toprak alkali metali olan Mg ve Ca elementlerinin
temel hâl elektron dizilişleri;
Mg Ca
2 8 2 2 8 8 2
şeklindedir.
Ca elementinin metalik aktifliğinin Mg elemen-
tinden büyük olması;
I. Değerlik elektron sayısının 2 olması
5.
II. Ca atomunun yarıçapının Mg ninkinden daha
büyük olması
III. Ca elementinin 1. iyonlaşma enerjisinin Mg’nin-
kinden küçük olması
durumlarından hangileri ile ilişkilendirilebilir?
Yukarıdaki görsellerde büyüteç tutulan ele-

mentlerle ilgili;
I. Bulunduğu periyotta 1. iyonlaşma enerjisi en

3. 1A grubunda bulunan X elementi aşağıdaki özel- büyük element olma
liklerden hangisine sahip olamaz? II. IUPAC sistemine göre 18. grupta bulunma
A) Alkali metal olarak adlandırılır. III. Temel hâlde kararlı elektron dizilişine sahip olma
IV. Oktedini tamamlamış olma
B) 1+ yüklü hâlde oktet veya dublet kararlılığındadır.
V. Doğada tek atomlu ve gaz hâlde bulunma
C) 1- yüklü iyonu soygaz elektron düzenindedir.
özelliklerinden hangisi ortak değildir?
D) Oda koşullarında iki atomlu (X2) ve gaz hâldedir.
E) IUPAC sistemine göre 11. gruptadır.
1. B 2. D 3. E
90 4. D 5. B
1. Gaz fazında bulunan temel hâldeki bir atomun
3. Bir elementin kimyasal bağda kullanılan bağ elekt-
ronlarına sahip çıkma gücüne elektronegatiflik de-
bir elektron alması sonucu meydana gelen enerji
nir. F elementinin elektronegatiflik değeri 4,0 kabul
değişimine elektron ilgisi denir.
edilerek diğer elementlerin elektronegatiflik değer-
Periyodik cetveldeki kesitleri leri bu standart değere göre belirlenmiştir.
N O F
F
3,5 4,0
Cl S Cl
2,5 3,1
Br
şeklindeki gibi olan N, F ve Cl elementlerinin 2,8

elektron ilgilerine ait denklemler

-
• F(g) + e- $ F (g) + 333 kj/mol Yukarıdaki periyodik tablo kesitinde bazı element-
lerin yaklaşık elektronegatiflik değerleri verilmiştir.
-
• N(g) + e- + 9 kj/mol $ N (g)
- Buna göre elektronegatifliğin;
• Cl(g) + e- $ Cl (g) + 350 kj/mol
I. Periyotta atom çapının azaldığı yönde
şeklinde olduğuna göre bu elementlerle ilgili;
II. Grupta iyonlaşma enerjisinin azaldığı yönde
I. N elementinin elektron ilgisi endotermiktir.
III. Metalik özelliğin arttığı yönde
II. Cl elementinin elektron ilgisi, F’ninkinden daha
hangilerinde arttığı söylenebilir?
büyüktür.
III. Aynı grupta elektron ilgisi büyük olan atomun A) I ve II B) II ve III C) Yalnız I
çapı daha küçüktür.
D) Yalnız II E) I ve III
sonuçlarından hangilerine ulaşılması doğru olur?
(9F, 17Cl)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
4. Temel hâlde elektron bulunduran yörünge sayıları
aynı olan A, Y, D ve N elementlerinden
2. O F Ne • A elementinin halojen
–140 –333 +29
P S Cl Ar • Y elementinin IUPAC sistemine göre 15. grupta
–72 –200 –349 +35
Kr • D elementinin soygaz
+39
• N elementinin alkali metal

Yukarıdaki periyodik tablo kesitinde bazı element-
lerin yaklaşık elektron ilgisi değerleri kj/mol cinsin- olduğu bilinmektedir.
den verilmiştir.
Buna göre bu elementler ile ilgili aşağıdaki de-
Buna göre, ğerlendirmelerden hangisi doğrudur?
I. Aynı grupta atom hacminin azaldığı yönde elekt-
A) Y’nin elektron ilgisi A’nınkinden büyüktür.
ron ilgisi her zaman artar.
B) D elementinin elektronegatiflik değeri en büyüktür.
II. Aynı periyotta ametalik özelliğin arttığı yönde
elektron ilgisi azalır. C) N elementinin değerlik elektron sayısı 1’dir.
III. Elektron ilgisi pozitif ve negatif değer alabilir. D) Atom çapları arasında D > A > Y > N ilişkisi bu-
lunur.
E) 1. iyonlaşma enerjilerinin büyükten küçüğe doğ-
ru sıralanışı N, Y, A, D şeklindedir.
1. C 2. B
91 3. C 4. C
KARMA TEST - 1 Kimya Bilimi
1. 3. periyotta bulunan X elementi IUPAC sistemine 4. Periyodik sistemde bir elementin yeri bulunurken
göre 16. grupta bulunmaktadır. proton sayısı esas alınarak atoma ait temel hâl kat-
man elektron dağılımı yazılır.
Buna göre X elementi için;
I. Kalkojen olarak adlandırılır. Katman sayısı $ PERİYOT numarasını
II. X2- ve X6+ iyonları soygaz elektron düzenine Değerlik elektron sayısı $ GRUP numarasını verir.
sahiptir.
III. Atom numarası 16’dır. Buna göre aşağıda katman elektron dizilişleri
verilen taneciklerden hangisinin periyodik cet-
veldeki yeri yanlış verilmiştir?
Katman Periyodik
D) I ve III E) I, II ve III Tanecik Elektron Cetveldeki Yeri
Dizilimi
A) 16
S6+ 3. periyot 6A grubu
2 8
B) 15
P3- 3. periyot 5A grubu
2 8 8
2. Yanda baş grup elementi oldu-
X
ğu bilinen ancak soygaz olma-
C) 5
B 2. periyot 3A grubu
yan X, Y, Z ve T elementlerine T 2 3
ait bir periyodik cetvel kesiti ve-
rilmiştir. Y Z
D) 17
Cl- 3. periyot 8A grubu
Buna göre bu elementlerin 1. 2 8 8
iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki aşağıdaki-
lerden hangisinde doğru verilmiştir? E) C 2. periyot 4A grubu
6
A) X > T > Z > Y B) X > Y > Z > T 2 4
C) Z > Y > T > X D) Z > T > Y > X

E) Y > T > X > Z
5. Aynı periyottaki soygazın atom numarasından
3 eksik atom numarasına sahip olan X elementi
ile aynı periyotta bulunan Y atomunun, 2+ yük-
lü iyonunun elektron dağılımı;
3. Aynı periyotta atom çapının azaldığı yönde (1A’dan

8A’ya doğru) 1. iyonlaşma enerjisi genellikle artar.
Ancak aynı periyotta bulunan 2A grubu elementi
3A grubundakinden, 5A grubu elementi 6A grubun-

dakinden daha yüksek 1. iyonlaşma enerjisi değe-
rine sahiptir. şeklinde olduğuna göre X atomunun periyo-
dik cetveldeki yeri aşağıdakilerden hangisinde
Buna göre aşağıdaki element gruplarından han-
doğru verilmiştir?
gisi bu duruma örnek vermek için kullanılabilir?
A) 2. periyot 3A B) 2. periyot 5A
A) 2He, 10Ne, 18Ar B) 11Na, 12Mg, 13Al
C) 3. periyot 2A D) 3. periyot 5A
C) 5B, 6C, 7N D) 3Li, 11Na, 19K
E) 4. periyot 3A
E) 16S, 17Cl, 18Ar
1. E 2. A 3. B
92 4. D 5. D
PERİYODİK CETVEL KARMA TEST - 2
1. Modern periyodik tablo artan atom numaralarına 3. Katman Periyodik Cetvelde

göre düzenlenmiş ve periyodik tablodaki element- Elektron Bulunduğu Grubun
ler metal, ametal, yarımetal ve soygaz olarak sınıf- Dağılımı Adı
landırılmıştır.
I. a. Halojen
Ametal Metal Yarı Metal Soygaz
II. b. Toprak Alkali Metal
III. c. Alkali Metal

Buna göre;
I. Yeşil ile belirtilen elementler kararlı bileşiklerin-

de negatif değerlik alamaz.
Yukarıda temel hâl katman elektron dizilişleri
II. Pembe ile belirtilen elementler moleküler yapı-
verilen elementlerin periyodik tabloda bulun-
da bulunabilirler.
dukları gruplarla doğru eşleştirilmeleri sonucu
III. Mavi ile gösterilen elementler bileşik oluşturma aşağıdaki görsellerden hangisine ulaşılır?
eğiliminde değildirler.
A) B)
I a I a
II b II b
III c III c
C) D)
I a I a
II b II b
III c III c
E)
I a
II b
III c
2. Periyodik tabloda 1. periyot haricindeki periyot- 4. Sadece değerlik elektron sayısı bilinen bir baş
lar için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? grup elementinin
A) Her soygazdan önce bir halojen bulunur. I. Metal, ametal veya soygaz olduğu
II. Son katmanındaki elektron sayısı
B) Her periyotta metal bulunur.
III. Periyot numarası
C) Her periyot bir alkali metal ile başlar.
özelliklerinden hangileri her zaman belirlenebilir?
D) Her periyodun 2. elementi bir toprak metalidir.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III
E) Soygaz elementlerinin son katmanında 8 elekt-
ron bulunur. D) I ve II E) II ve III
1. E 2. D
93 3. C 4. A
KARMA TEST - 3 PERİYODİK CETVEL
1. Periyodik tabloda, 3. Periyodik cetveldeki konumlarına ait

X
kesit yandaki gibi olan X ve Y ele-
I. Aynı periyottaki elementlerin katman sayıları Y
mentlerinden Y'nin temel hâlde
II. Aynı gruptaki elementlerin son katmanlarındaki
elektron bulunduran 4 katmanı ol-
elektron sayıları
duğu ve -1 yüklü iyonunun soygaz elektron dü-
III. Her periyottaki element sayıları zenine sahip olduğu bilindiğine göre
niceliklerinden hangileri her zaman aynıdır? I. X bir halojendir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II II. X'in atom numarası 16'dır.

III. X ve Y atomları aralarında iyonik yapılı bileşik
oluşturabilir.
D) I ve II E) I ve III
4. Yandaki periyodik cetvel kesi-

X Y Z
tindeki elementler baş grup ele-
menti olup, bu elementler T
I. Elektron bulunduran katman L
sayıları eşit olanlar:
2. II. Değerlik elektron sayısı aynı olanlar:

2. periyot soygazından 3 fazla elektronu bulunan III. Grup numarası aynı olanlar:
A elementi
IV. Kimyasal özelliği benzer olanlar:
2. periyot alkali metalinden 1 eksik elektronu bu- özelliklerine göre ayrı ayrı sınıflandırıldığında
lunan Y elementi elde edilen sınıflardan hangilerinde Z elemen-
2. periyot soygazından 3 eksik elektronu bulunan ti bulunmaz?
D elementi A) Yalnız IV B) I ve III C) II ve IV
3. periyot soygazından 1 fazla elektronu bulunan D) II, III ve IV E) I, II ve III

N elementi
Yukarıda A, Y, D ve N elementleri için yapılan

açıklamalardan yararlanılarak bu elementlerin
periyodik tablodaki yerleri belirlendiğinde aşa-
5. Modern poriyodik tabloda,
ğıda adları verilen gruplardan hangisinde bu
elementlerden biri bulunmaz? I. Değerlik elektron sayısı aynı olan elementler
II. Aynı yatay sırada bulunan elementler
A) Azot (N) grubu
III. Aynı grupta bulunan elementler
B) Alkali metalleri grubu
yukarıdaki özelliklerden hangilerine sahip olan
C) Toprak metalleri grubu elementerin kimyasal özellikleri benzer olabi-
D) Toprak alkali metalleri grubu lir? (1H ve 2He hariç)
E) Soygaz A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
1. A 2. D
94 3. E 4. D 5. D
PERİYODİK CETVEL KARMA TEST - 4
1. A 4. A $ Halojen
I
Y $ Alkali metal
N
D D $ Soygaz
N $ Toprak metali
Y
Yukarıda ait olduğu element sınıfları verilen ve
aynı yatay sırada bulunan A, Y, D ve N element-
Yukarıdaki periyodik cetvel görselinde yerleri leri için;
belirtilen A, Y, D, I ve N elementleri arasında;
I. Değerlik elektron sayıları D > A > N > Y şeklin-
• 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan element de sıralanır.
• Atom yarıçapı en büyük olan element II. D elementi 2He olabilir.
• Elektron ilgisi en büyük olan element III. Atom yarıçapı en büyük olan N elementidir.
• Toprak alkali metali olan element
özelliklerine sahip elementler belirlendiğinde
hangi element açıkta kalır? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
A) A B) Y C) D D) I E) N D) I ve III E) II ve III
2. Baş grup elementi olduğu bilinen X ve Y den

• X'in metal
• Y'nin ametal
olduğu bilinmektedir.
Buna göre X ve Y'nin grup numaraları;
X Y
I. 1A 5A
II. 2A 6A
5. Oda koşullarında tek atomlu yapıda
III. 7A 6A
ve gaz hâlde bulunurlar.
yukarıda verilenlerden hangileri olabilir?
I
SOYGAZLAR
D) I ve II E) I, II ve III II IV
Kimyasal tepki- Grupta atom
melere karşı ilgi- çaplarının arttığı yön-
sizdirler. de erime ve kaynama

3. Tüm iyonlaşma enerjisi değerleri ve baş grup
noktaları azalır.
elementi olduğu bilinen bir A elementinin; III
I. Proton sayısı Gruptaki bir elementin değerlik
II. Grup numarası elektron sayısı 2 veya 8 olabilir.
III. Periyot numarası
IV. Temel hâl elektron dağılımında son katmanda- Yukarıda soygazlarla ilgili verilen kavram hari-
ki elektron sayısı tasındaki bilgilerden hangileri yanlıştır?
V. Yüksüz tanecik sayısı
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III
niceliklerinden hangisi belirlenemez?
D) Yalnız IV E) I, III ve IV
1. D 2. D 3. A
95 4. E 5. D
YENİ NESİL SORULAR PERİYODİK CETVEL
1. Periyot ve grup kavramları ile ilgili yapılacak bir et- 2. Periyodik sistemde atom çapı (hacmi), 1. iyon-
kinlikte Özlem öğretmen tahtaya Li, Na ve K ele- laşma enerjisi, elektronegatiflik, elektron ilgisi
metlerinin temel hâl katman elektron dağılımlarını ve metalik-ametalik aktiflik gibi özelliklerin de-
ğişimi
3Li ) ) 11Na ) ) ) 19K ) ) ) )
2 1 2 8 1 2 8 8 1 • 1A'dan $ 8A'ya
• Soldan $ sağa
yazarak; "son katmanlarındaki elektron sayıları ay-
nı olduğu için bu elementler aynı grupta bulunur • Yukarıdan aşağıya .
ve üçü de kararlı bileşiklerinde 1 elektron vererek gibi yönler belirtilerek incelenirse söz konusu
1+ yüklü iyon hâline geçerler." açıklamasını yapar. özellik için ARTAR – AZALIR – DEĞİŞMEZ gibi so-
Özlem Öğretmen X, Y ve Z elementleri ile ilgili; nuçlara ulaşılır. Ancak bu bilgilerle ilgili verilen;
• Benzer kimyasal özellik gösterirler. I. Bir periyotta 1A'dan 8A'ya doğru gidildikçe 1.
iyonlaşma enerjisi artar.
• Değerlik elektron sayıları aynıdır.
II. Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe
bilgilerini de verir. değerlik elektron sayısı değişmez.
III. Bir periyotta soldan sağa doğru gidildikçe elekt-
ron ilgisi artar.
örneklerin hangilerinde kurala uymayan du-

rumlarla karşılaşılır?
A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III

D) I ve III E) Yalnız I
Buna göre Özlem öğretmenin bilgilerini verdi-
ği X, Y ve Z elementlerine ait kesit, periyodik
• Bir periyotta A gruplarında 1A'dan 8A'ya doğru gi-
cetvel üzerinde farklı renklerle belirtilenlerden dildikçe 1. iyonlaşma enerjilerindeki artış düzenli
hangisi olabilir? değildir. (I. öncül doğru)
(1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A)
A) Mavi B) Yeşil C) Pembe
• Aynı grupta değerlik elektron sayıları aynı olmak-
D) Turuncu E) Kırmızı la birlikte 18. grupta (8A'da) 2He istisnası vardır.
(II. öncül doğru)
• Bir periyotta soldan sağa doğru gidildikçe elekt-
Benzer kimyasal özellik gösteren elementler genellik-
ron ilgisi sürekli artmaz. Çünkü soygazların elekt-
le aynı grupta (düşey sütun) bulunurlar.
ron ilgilerinden söz edilemez. (III. öncül doğru)
Yeşil kesitte 2He elementinin değerlik elektron sayısı Cevap: C
2 iken diğerlerininki 8'dir.
Mavi kesitte 1H elementi ametal olduğu için diğer alka-
li metaller ile benzer kimyasal özellik göstermez.
Pembe ile belirtilen tüm elementlerin değerlik elekt-
ron sayıları aynı ve 7'dir.
Cevap: C
1. C 96 2. C

1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bu kitabın her hakkı saklıdır ve MİRAY EĞİTİM

HİZMETLERİ YAYINCILIK İNŞ. TUR. SAN. VE TİC. LTD.

YAYIN YÖNETMENİ / KOORDİNATÖRÜ BETÜL BİBEROĞLU

YAZARLAR Ali DİNÇSÖNMEZ – Selin CANDIR – Özlem KÖKER

DİZGİ / GRAFİK AYDIN YAYINLARI DİZGİ BİRİMİ

ERTEM BASIM LTD. ŞTİ. / 0312 640 16 23

0312 418 10 02 • 0850 577 00 71 0312 418 10 09 0533 051 86 17

aydinyayinlari aydinyayinlari info@aydinyayinlari.com.tr

Bölüm Kapağı KARMA TEST - 3 KİMYA BİLİMİ

A) HNO3 B) NaHCO3 C) CH3COOH

başlıklarını içerir. tüm alt bölümleri

içeren karma testler

I. Kimya biliminden yararlanılır.

Yeni Nesil Sorular

➤ KARMA TESTLER • Kazanımlar

PERIYODIK CETVELIN TARIHÇESI • 76

Modülün genelinde yorum

akıllı tahta uygulamasından

yapma, analiz etme vb.

becerileri ölçen kurgulu

Alt Bölüm Testleri

sorulara yer verilmiştir.

süre saklamak amacı ile kullandılar. yargılarından hangileri doğrudur?

Ayrıca modül sonunda

Her alt bölümün

tamamı yeni nesil sorulardan

sonunda o bölümle ilgili

oluşan testler bulunur.

testler yer alır.

Yukarıda verilenlerden hangileri simyacıların

5. Kimyanın babası olarak bilinen Câbir bin Hayyan, 1. E

Kral suyu Kezzap (HNO3)

Kitaptaki örnek soruların PDF çözümlerine

Yukarıda verilen kimyasallardan hangisi Câbir bin

SİMYADAN KİMYAYA Uyarı!

Topraktan saklama kapları yaptılar.

Alkolü mikrop öldürücü (antiseptik) madde olarak Simya, bilim değildir.

Değersiz madenleri altına çevirip zengin olmak ve

ÖRNEK 2 Simyacıların Uğraşlarında Kullandığı Bazı Teknikler

İmbik El kantarı • Sabun

• Cam kaplar • Potalar (Eritme kapları) • Yün

II. Tuz b. Antiseptik (Mikrop öldürücü)

Simya döneminde keşfedilen kimyasal maddelerden ÖRNEK 6

Aşağıda verilen uğraşlardan hangisi simya dönemi-

Santrifüj, elektrikli bir motor sayesinde dairesel dön-

ÖRNEK 7 Maddelerin birbirinden farklı olmasının nedenini ise

Evrenin oluşumu ile ilgili fi-

Damıtma işleminde imbik düzeneğini kullanarak nit- Uyarı!

Bilinen yöntemlerle A) Empedokles B) Câbir bin Hayyan

hacmi arasındaki ilişkiyi açıklamıştır.

A. Lavoisier, Kütlenin Korunumu Kanunu'nu bulmuş-

I. Sınama-yanılmaya dayalı çalışmalar içermesi

verilenlerden hangileri doğrudur?

9. E 10. E 7 11. B 12. B

1. I. Tüm hastalıkları iyileştirmek 3. Teorik temellere dayanmaz.

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II Simyacılar, astronomi,

Yukarıda simya ile ilgili verilen kavram harita-

2. Simyacılar uğraşları sonucunda bazı maddeler

Yukarıda verilenlerden hangileri simyacıların

5. Kimyanın babası olarak bilinen Câbir bin Hayyan,

Kral suyu Kezzap (HNO3)

Yukarıda verilen kimyasallardan hangisi Câbir bin

• Democritus • Damıtma yönteminde kulla- A) I ve II B) II ve IV C) I, II ve III

KİMYANIN VE KİMYACILARIN BAŞLICA ÇALIŞMA ALANLARI