You are on page 1of 184

Tavi I

bukefalaB

filipem delfos samisnoSi gagzavna


megalopoliseli qeroni. rogorc amboben, qerons
RvTis mier boZebuli winaswarmetyveleba miutania:
filipes msxverpli unda Seewira xolme amoni-
saTvis da yvelaze metad am RmerTisaTvis eca
Tayvani. filipe mefem male cali Tvali dakarga.
makedoniis mbrZanebelma am TvaliT karis xvrelidan
dedoflis sawol oTaxSi Seixeda Turme da RmerTi
amoni dainaxa, romelsac gvelis saxe mieRo.
eratosTეne gadmogvcems: roca olimpiada laSqrad
mimaval aleqsandres acilebda, misi warmoSobis
saidumloeba gaumJRavna Turme da daariga,
Rirseulad mopyroboda Tavis RvTaebriv
warmomavlobas. sxvebi ki ambobdnen, olimpiada
RmerT amonTan kavSirs uaryofda da xSirad iZaxda:
“nuTu aRar Sewyvetso aleqsandre Cems ciliswamebas
RmerTqal heras winaSe?”GANA A
plutarqe “aleqsandre makedoneli” *

sami wlis win, roca CaxSobil iqna morigi


amboxeba, SeTqmulTa meTaurebi aq, godebis
labirinTSi, Caamwyvdies da ise sastikad awames,
rom moqalaqeTa Soris miTqma-moTqma karga xans
ar Semwydara.
ra Tqma unda, zustad aravin icoda, ra mox-
da. Tavad perdikasac am ambebze erTob bundova-
ni mogoneba SemorCa: pelas galavnis kedlebze
xuTmetriani Subebi _ sarisebi aRmarTes,
romlebzec SeTqmulTa mokveTili Tavebi

1
wamoacves. qalaqi mTiel barbarosTa sadgoms
daemsgavsa.
Semdeg iyo axali SeTqmulebebi – yvav-yor-
nebis mier dakortnil Tavebs axlebi cvlida.
sarisebze moqanave Tavebi ucxoel vaWrebs
Tavzars scemda. mere, erT Rames, Tavebi gaqra –
berZnul polisebSi yvela amboxeba CaxSobil
iqna; sarisebi ki _ darCa.
dilauTenia perdika ukacriel derefanSi
miabijebda: qvis iataki, qvisave kedlebi, gaW-
vartluli saCiraRdneebi, Cabnelebuli gverdiTi
talanebi da gamTeniis mkrTali Suqi sacecx-
lurTa viwro napralebSi. Wabuks gaaJrJola.
sxva saqmea dRisiT aq siaruli, roca
aqauroba mziTaa gaCaxCaxebuli, rodesac win
myarad miabijebs aleqsandre, mis gverdiT
askinkiliT udardelad mikuntruSobs bav-
Svurad aWylopinebuli nearqe da lisimaqe,
marad mWvunvare lisimaqe, barbaciT rom miuyveba
kolonebs, daWmuWnili labadiTa da muzaradi-
dan CamoSlili cxenis kudiT, Tavad igic ki _
aleqsandres maswavlebeli da gadia – mowyaled
gamoiyureba, xolo tyavis qamarze Camokidebuli
misi basri maxvili sulac ar waagavs jalaTis
iaraRs.
dRisiT yvelaferi martivadaa; axla ki
godebis labirinTSi sinaTlis sxivic ki ar
Wiatobs, mxolod uZilobisgan gaTanguli lisi-
maqe daborialebs kibeebsa da gasasvlelebSi da
sakuTarATavs an micvalebulebs elaparakeba.

2
magram gamowveva miRebulia: perdikam dai-
fica, rom gamTeniisas, Tavisi gambedaobis da-
samtkiceblad godebis labirinTSi Cavidoda da
aleqsandres iq darCenil vaSls amoutanda.
suleluri sanaZleoa! aleqsandres megobarTagan
aravis epareba eWvi perdikas simamaceSi, magram
sityvas ver gadava, fici – ficia!
perdika nela gasworda, mokle xmlis sadave
xeliT mosinja da imav wams, marcxena talani-
dan – gverdiTi gasasvlelis mxridan – gminvis
xma Caesma, TiTqos romeliRac tusaRma amoikvne-
sao. sadaves CaWidebuli xeli oflma dausvela.
perdika uneblied adgils moswyda da win
gaiWra; zurgiT qvis kedels mieyrdno da gai-
rinda, orive xeli mkerdze miibjina, TiTqos
saguledan amovardnili gulis daSoSminebas
lamobso. axla es gadawyvetileba _ godebis
labirinTSiAACasvla _LAsaSinel sisuleled da
bavSvurUsianced eCveneboda. magram ukandasaxevi
gza moWrili hqonda. fexakrefiT Cauyva qvis
kibes qvemoT, sruli wyvdiadisaken. xelis
cecebiT miaRwia karamde da Tavisken moqaCa.
CaJangebulma anjamebma avismauwyeblad
daiRrWiala. miwisqveSeTis mdumareba Zlierma
xmam daarRvia. Wabuki SekrTa: win, mosaxvevTan
raRac moZraoba dalanda. perdika gaqvavda.
ra enaRvleba aleqsandres, _ sasowarkve-
TiT fiqrobda igi. mamis mxridan misi gvari
herakledan modis, Tavad mexTamtexeli zevsic
maTi naTesavi unda iyos, Tumca ki Soreuli.

3
mokvdavTagan vis ZaluZs zevsis STamomavalTa
xelyofa? axla es niSnebi... yvelam icis, rom
qorwilis win dedofal olimpiadas esizmra,
TiTqos mexma daigrgvina da elvam gamsWva-
laAmisi wiaRi; am dartymisagan gaCenili cecxli
ki qveynierebas moedo. winaswarmetyvelma
aristandrem yvelas amcno, rom olimpiada vaJs
Sobda zevsisagan da rom misi Ze mTel qveyniere-
bas daipyrobda. imasac amboben, mefe filipe
kinaRam dabrmavda, roca dedoflis gverdiT
gvelad gardasaxuli zevsi ixilao. es, ra Tqma
unda, sisulelea, moclilTa mieTmoeTi... Tumca,
amis Semdeg, meuRleTa Soris gaucxoebis
aCrdili Camowva, mefe filipem, etyoba, marTlac
irwmuna misi meuRlis kavSiri RvTaebasTan da
gverdidan CamoiSora.
male mefis ojaxuri uTanxmoeba sasaxlis
farglebs gascda da saxelmwifoebriv saqmeTa
msvlelobazec iqonia gavlena. aman ki Wirveul
olimpiadas eWvisa da ukmayofilebis sababi
misca da is araerTxel Seecada,Aaleqsandre
mamis winaaRmdeg aemxedrebina. xval ki filipe
meore cols irTavs – sruliad norC
kleopatras, atales Zmiswuls.
perdikam smena daZaba, CamiCumi ar ismoda.
Wabukma Zala moikriba da gza ganagrZo.
_ didi saqme, micvalebulebi, _ fiqrobda
is. aleqsandres maTi sulac ar eSinia. mas
saerTod aravisi da arafrisa eSinia, lisimaqe-
sic ki. arada, sul axlaxan, lisimaqeze sakmaod

4
usiamo xmebi dadioda; ambobdnen, roca filipem
potidea daipyro, swored lisimaqe amyarebdao
iq wesrigs dRisiTa Tu RamiT. lisimaqes
arnaxulma mondomebam da sisastikem iseTi
aRSfoTeba gamoiwvia missave meomrebs Soris,
rom filipe iZulebuli gaxda, Careuliyo.
imasac ambobdnen, rom lisimaqes arasodes sZi-
navso! mokled, gaugebaria, romeli jobs _
godebis labirinTSi lisimaqes gadaeyaro Tu
mis msxverplTa aCrdilebs.
perdika gzas ganagrZobda. siwynare iyo.
Wabuki ufro grZnobda, vidre esmoda, rom
sadRac win, bolo mosaxvevs iqiT _ saTaTbiro
darbazSi Tagvi raRacas RrRnida. man frTxi-
lad gaixeda mosaxvevis kuTxidan da gairinda.
derefans saTaTbiro darbazis muxis
karamde mihyavdi _ sadac mefe filipe Tavis
mrCevlebs eTaTbireboda. iq wydeboda omisa da
mSvidobis sakiTxebi, aristotele iq esaubrebo-
da aleqsandres. iq ido is sanatreli vaSlic.
perdikam frTxilad SeaRo kari, magram maSinve
ukan daixia _ vaSlis aReba SeuZlebeli iyo.
SeRebuli karidan gaCiraRdnebuli darba-
zi moCanda. taxtze filipe ijda gragniliT
xelSi, xolo mis irgvliv uZravad Camwkrivebu-
liyvnen misi uaxloesi mrCevlebi – elodnen,
rodis CaikiTxavda mefe uwyebas. bolos filipem
daaxvia gragnili da macnes Sexeda. man gauZlo
mefis Semoxedvas, Tvali ar mouridebia, arc
dauxria – Rirseulad iqceoda. Cacmulobac

5
mdidruli hqonda, mdidar berZen vaWars
Camohgavda. magram Tu kargad daakvirdebodi,
masSi meomars amoicnobdi.
perdikam verafriT gaixsena, rogor
aRmoCnda am Rrma niSaSi. is ki axsovda, rom aq
karis gaRebisas moxvda. magram axla, rodesac
sinaTlis zolma derefani gahkveTa, niSidan
SeumCnevlad gamosvla SeuZlebeli iyo.
_ ra ambebia aTenSi? – ikiTxa filipem.
_ bevri aTeneli, mefeo, SenSi xedavs im Za-
las, bolos rom mouRebs gauTavebel SuRlsa
da ganxeTqilebas berZnul miwebze _ Tavi mdab-
lad daukra macnem. moqalaqeTa umravlesobas
mobezrda gamudmebuli SuRli da mtroba. ra
xania, berZnebi berZnebs ebrZvian, mogebuli ki _
sparseTi gamodis. man ukve SemoierTa egeosis
zRva da, Tu berZnebi ar gaerTiandebian, ara
marto zRvas, aramed miwebsac sabolood
dakargaven.
_ nuTu aTenelebi yabuls arian, daTmon
TavianTi demokratia? – undoblad Caicina
filipem.
_ bevrs miaCnia, rom droa, saberZneTSi
wesrigi damyardes. amisTvis ki kanonebia saWiro.
mxolod Sen ZalgiZs SemoiRo kanonebi da
aiZulo xalxi, maT daemorCilos.
_ mefe filipe Tavad aris kanoni! –
maameblurad SesZaxa atalem, mefis sacolis
biZam, – is zebunebrivi adamiania da ise
aRemateba kanons, viTarca RmerTi kacs! aseT

6
zekacs aTenelebi sixaruliT unda daemorCilon.
atalem danarCen mrCevlebs gadaxeda. maT
mowonebis niSnad Tavebi daaqnies da xotbis
Sesxmas mohyvnen. maTi sityvauxvoba mxolod
filipes mouTmenelma Jestma SeaCera.
_ bevria aTenSi iseTi xalxi, romelic
Cems kanonebs daeqvemdebareba? – ikiTxa filipem.
_ cotac araa, mefeo, da maT Soris
saukeTeso _ mWevrmetyvelebis didostati
isokratea. mas sjera Seni da diadi
saberZneTisa, romelic daimorCilebs sparseTs.
isokrate ambobs, rom aRmosavleTSi mdidar
qveyanas vixilavT, sadac bednierebasEvpovebT da
samSobloSi didi nadavliT davbrundebiT. macne
gaCumda, daeloda, sanam mowonebis SeZaxilebi
Cacxreboda da Semdeg dasZina: _ garda amisa,
aRmosavleTi ukvalod STanTqavs yvela im
TviTmarqvias, vinc SenEN barbarosad
mogixseniebs da ar surs daemorCilos Sens
Zalauflebas. magaliTad, orator demosTenes –
Sens mTavar mowinaaRmdeges.
_ droa, demosTenes xma CavawyvetinoT, _
gadaixara mefisken atale. swored isaa,
“makedonel barbaross” rom giwodebs da
amtkicebs, rom Sen araTu ar ZalgiZs elinuri
kulturis gadarCena, aramed berZnuli damouki-
deblobis ukanasknel niSnebsac ki mospob.
ugunurT misi sjeraT! ESen daipyari mTeli
CrdiloeTi da dasavleTi, aRmosavleTis didi
nawili, magram aTenma mxari dauWira amboxs

7
perifesa da bizantiaSi da mTeli Cveni mcdelo-
ba, agveRo es sazRvao portebi, fuWi aRmoCnda.
axla ki demosTene mTel saberZneTs makedoniis
winaaRmdeg amxedrebs. aTeni da Tebe axali
omisTvis emzadebian!
filipem wyromiT gadaxeda macnes, man
Tanxmobis niSnad Tavi dauqnia.
_ omi iqneba, mefeo, da Tan Zalian male!
perdikam smena daZaba, magram darbazSi
siCumem daisadgura. Wabukma suli ganaba. imis
gafiqrebac ki ar surda, ra moxdeboda, Tuki mas
aq, am niSaSi aRmoaCendnen, jaSuSiviT Semaluls.
meore mxriv, igi, Tumca malulad, magram mainc
samxedro sabWoze imyofeboda. amis gamo ki
guli sixaruliT uZgerda. aseT rames aleqsand-
rec ver daiqadnida.
darbazis siRrmeSi xmauri gaisma, rasac
iaraRis JRaruni mohyva. taxtis ukan kari gaiRo
da oTaxSi Cqari nabijiT Semovida mcveli;
mefes Tavi daukra da moaxsena:
_ mefeo, es-es aris Tesaliidan vaWari
filonike geaxlaT. cxenebi hyavs gasayidad,
Tanac ra cxenebi! mTeli rema mourekavs.
mibrZane, mecnobebina...
_ kargi, wadi!
mcveli gavida.
filipem Tavis heterosebs gamWoli mzera
esrola da gragnili xelSi SeaTamaSa.
_ gadavdoT saqmeebi – Tqva man – dRes
Tqveni mefe colad irTavs umSvenieres kleopat-

8
ras. dae, es dRe lxiniTa da mxiarulebiT iyos
aRsavse. xolo Semdeg... Semdeg aTeni iwvnevs Cems
Zalas da... kanons.
mefe taxtisken gaemarTa da male amalis
TanxlebiT darbazi ukana kariT datova.
darbazi dacarielda. perdika niSidan
gamovida. gveliviT misrialda taxtTan, mis qveS
Segorebuli vaSli gamoaZvrina – patara bavSvis
muStisxela vaSli – da godebis labirinTis
gavliT, ukan megobrebisken gaiqca.

* * *
filipem amaliTurT ganvlo qalaqis
mTavari karibWe da SejibrebisaTvis gankuTvni-
li moednisken gaswia. moedans rogorc ki
miuaxlovda, parmenionma misalmebis niSnad xma-
li iSiSvla. xmlis farTo pirze mze aelvarda
da imwamsve dacvam xmlebi farebs Semohkra.
aJRarunda liToni, naperwklebi gadmoyara da
fermkrTali mzeebi aTamaSda abjar-muzaradebze.
gaisma SeSfoTebuli frutuni da monebi mtvris
RrubelSi gaexvivnen; Zlivs akavebdnen
uzarmazar qurana cxens, Sublze xaris formis
zoli rom gasdevda.
cxeni marTlac rom gansacvifrebeli
silamazisa iyo: patara Tavi, Ronieri kiseri,
SiSveli floqvebiT daboloebuli, isariviT
swori wvivebi. marTlac, samefo bedauri iyo da
vaWarma filonikem es SesaniSnavad icoda, amito-

9
mac mis sazRaurad saarako Tanxa – 30 talanti
moiTxova! diax, am fasad mTel remas iyiddi!
perdika RobesTan mokalaTda _
aleqsandres gverdiT da roca mefiswulma
kiTxvis niSnad warbi aswia, auCqareblad amoiRo
nanatri vaSli da megobris Tvalwin CakbiCa.
vaSli Zalian mJave aRmoCnda, kbili
mohkveTa, magram perdika uSfoTvelad RrRnida
mas, radgan araferi iyo am qveynad gamarjvebaze
ufro tkbili. megobrebi xSirad ejibrebodnen
erTmaneTs simamaceSi. godebis labirinTis
gavla perdikas aleqsandres utolebda an,
SesaZloa, upiratesobasac ki aniWebda.
_ rogoria? – ver moiTmina evmenem, ise
swyuroda moesmina megobris Tavgadasavali.
_ cota waimJavebs, _ mxrebi aiCeCa
perdikam, viTomcda ver gaigo, saiT umiznebda
evmene. – ise, ara uSavs. da vaSlis narCeni
Robis iqiT gadaisrola. aleqsandrem gaiRima da
megobrulad dahkra xeli mxarze.
Aaxlad amowverili mze TiTqos msubuq
kvamlSi gaxveuliyo. misi mkrTali disko di-
lis susxSi liclicebda da verc ki daijereb-
di, rom es susti, cargvalze mocaxcaxe mnaTo-
bi xati iyo mrisxane heliosisa, im heliosisa,
dedamiwis ukidegano areebs rom aciskrovnebs,
naTels hfens cixe-simagreTa daxavsebul ked-
lebs, mijriT miwyobil, daqanebul saxuravebs
da am velur kvics, SiSneulad rom ufrTxis
Tavissave Crdils.

10
mefis brZanebiT, mejinibeTagan erT-erTma
labada gaiZro, cxens miuaxlovda da erTi
naxtomiT zurgze Seafrinda. monebma lagams
xeli uSves da, usafrTxoebis mizniT, gverdze
gadgnen. cxeni cofianiviT dabzrialda,
gaSmagebiT cdilobda, Camoegdo mxedari.
yalyze dgeboda, frutunebda da miwazec
ki goravda, riTac mxedars aiZulebda,
Camomxtariyo, magram, rogorc ki cxeni wamoimar-
Teboda, mejinibe kvlav zurgze eqceoda da
yvelaferi Tavidan iwyeboda.
mayureblebi axmaurdnen, gaismoda qebisa
da gafrTxilebis SeZaxilebi. TavSeukaveblad
gahyvirodnen. saerTo Rriancels mefis xmac
SerTvoda.
kvicma taqtika Secvala. Robes miawyda;
ferdebiT exeTqeboda, magram mejinibe iolad
moeqceoda xan erT, xan meore mxares da
dartymas Tavs aridebda. male daRlilobisagan
da daZabulobisgan saxe Caumuqda, oflad
daiRvara. mainc ver moaxerxa, cxeni ise
Semoebrunebina, rom mzes misTvis Tvali ar
moeWra.
_ßcotac da mejinibe cxenidan gadmovar-
deba, ß_ darwmunebiT Tqva aleqsandrem.
_ ara, _ Tavi gadaaqnia perdikam. cxeni
TiTqmis gaxednilia, sul cotac da lekviviT
Tvinieri gaxdeba.
_ davnaZlevdeT?

11
_ Tanaxma var, _ Tavi daukra perdikam, –
da amasac movigeb!
Mmtkiced iyo darwmunebuli sakuTar
gamarjvebaSi. cxenma boboqroba Sewyvita.
mejinibem aRvirsac ki moqaCa, raTa xelmwifes
xleboda, magram ucabedad cxeni yalyze Sedga,
kidev erTxel, kidev... aseT gaSmagebas mejinibe
ar eloda, haerSi afrinda, rkali Semowera da
miwas daenarcxa.
mayurebeli aCoCqolda, ramdenime monam
dasaxiCrebuli mejinibe moednidan gaiyvana,
xolo danarCenebi duJmoreul cxens
Semoexvivnen, romelic floqvebs scemda da
mtvris koriantels ayenebda.
aleqsandrem perdikas cerad gadaxeda da
manac Tavi CaRuna. saTqmeli aRaraferi hqonda.
mefe filonikes miutrialda, vaWris
sixarbiTa da misi saqonlis uzneobiT gamwyra-
li; vaWarma mxrebi aiCeCa, Tavi imarTla, magram
fasi ar daaklo, maSin filipem xeli Caiqnia da
monebs ubrZana, arenidan gaeyvanaT es veluri da
umarTavi cxoveli, romlis moTviniereba
adamianur Zalas aRemateboda. siCume Camowva.
filonikem mefes Tavi daukra da WiSkris gaReba
brZana.
_ ra cxens vkargavT da mxolod imitom,
rom, simxdalisa da uniaTobis gamo, aravis
ZaluZs misi gaxedvna! _ xmamaRla Tqva
aleqsandrem.

12
mefis garemocvaSi aCurCuldnen. zogierT-
ma heterosma CaiRima, gakvirvebulma jerac
pirtitvela Wabukis amgvari TavdajerebulobiT,
zogma uxmod aiCeCa mxrebi. xolo Tavad filipe
dumda, TiTqos araferi smeniao. perdikam
amxanags idayvi gahkra ß_ aqaoda, ras mied-
moedebio. aleqsandrem es gafrTxileba ainuSSic
ar Caagdo da kidev erTxel, ufro xmamaRla da
gacxarebiT gaimeora Tavisi sayveduri. es ukve
gamowveva iyo.
_ ufrosebs sayvedurob, TiTqos MmaTze
meti gagegebodes an ukeT SegeZlos cxenis
gaxedvna, _ mrisxaned SesZaxa filipem.
_ sxvebze ukeT mainc SevZleb, _
auRelveblad miugo aleqsandrem.
_ rom verafers gaxde, TavxedobisTvis
riTi zRav?´…
_ vficav zevss, _ Tqva aleqsandrem –
srulad gadavixdi cxenis safasurs.
mefem gaocebiT Sexeda Svils. icoda,
aleqsandre bunebiT jiuti rom iyo. Zalas Tu
daatandi, ver modrekdi, gonivruli rCeviT ki
iolad daiyoliebdi, amitom filipe Seecada ki
ar ebrZanebina, aramed daerwmunebina Svili.
mTavari iyo, damajerebeli sityvebi SeerCia.
_ mama! cxenis safasurs Camovdivar _
mtkiced Tqva aleqsandrem.
filipem Tavi daaqnia. sxva gza aRar
darCenoda. yovelgvari axsna-ganmarteba
dagvianebuli iyo.

13
_ Tanaxma var.
filipem gadaixarxara; yvela meomari mas
ahyva, vaWar filonikesac ki daubrica tuCebi
Rimilma.
perdikam megobrebs gadaxeda. maT xelebi
gaSales _ ras vizamT; aleqsandrem Tu daiJina,
veRar gadaaTqmevineb!
_ aleqsandre! _ ukanasknelad scada
perdikam. – gons modi! es xom urCxulia! rogor
daimorCileb?!
_ mxolod da mxolod cxenia, _ darwmu-
nebiT upasuxa aleqsandrem. _ mas is acofebs,
rom amdeni xalxi erTad arasdros unaxavs.
Tanac SevniSne: sakuTar Crdils ufrTxis.
aleqsandrem labada moiZro, Robes
gadaevlo da cxenTan miirbina.
saswrafod Caavlo aRvirSi xeli da
saxiT mzisken miabruna. monebi gverdidan
Camoecalnen, Tumca srul mzadyofnaSi iyvnen,
nebismier wams rom miSvelebodnen mefis vaJs.
magram aleqsandre Svelas ar saWiroebda da
arc aravisgan eloda.
cxeni adgils moswyda da moedans Semo-
uara, aleqsandre mis gverdiT mirboda, qedze
xels usvamda da yurSi raRacas eCurCuleboda,
TiTqos amSvidebso. perdikam SeniSna: misi mego-
bari cdilobda, rom cxens piri mzisken hqonoda
miqceuli. ase gagrZelda ramdenime xans. Kkvici
odnav damSvidda da Rrmad iwyo sunTqva. am
dros aleqsandre marjve naxtomiT zurgze mo-

14
eqca. cxenma kvlav Tavisi zne gamoavlina: Yyaly-
ze Sedga, daiwyo xtunva, floqvebis cema
daMmxedris gadmogdebas Seecada. magram aleq-
sandre myarad ijda unagirze da cxenisTvis
maTraxic ki ar gadaukravs.
_ WiSkari! – SesZaxa aleqsandrem – gaxse-
niT WiSkari! ... da, rodesac monebma gaxsnes WiS-
kari, cxenma wreze siaruls Tavi aneba da win
gaiWra _ ukidegano sivrceSi, mzisken. ramdenime
wamic da aleqsandre Tvals miefara. mxolod
mtvris Rrubeli datova nakvalevad, TandaTano-
biT rom efineboda borcvebs. dumilma moicva
Rrmad SeZruli mefe da mTeli misi amala.
Aaleqsandre ki miagelvebda cxens bala-
xiT abibinebul kordebze da buCqnarebSi. Tan
maTraxiT agulianebda ugzo-ukvlod, Tavda-
viwyebiT mfrinav bedaurs. amosunTqvis saSua-
lebas ar aZlevda, kidev da kidev gadahkravda
xolme maTraxs da xmamaRla SeuZaxebda. cxeni
oflSi gaixviTqa da piridan duJma uwyo dena,
magram mxedars miendo, winaaRmdegobas aRar
uwevda, aRar cdilobda, misTvis muxlebi
daekbina.
_ me Sen bukefalas dagarqmev, _ Tqva aleq-
sandrem, _ mefe xar cxenTa Soris!
Mman aRvirs moqaCa, bukefala msubuqad
Semoatriala Dda, amayma da mozeimem, qalaqisaken
gaqusla.
moedanze Semosul aleqsandres brbo
aRtacebuli SeZaxilebiT miegeba. xmamaRla gahy-

15
virodnen meomrebi, moqalaqeebi, monebi, mandi-
losnebi, vaWrebi da xelosnebi.
M mamam cremlic ki gadmoyara _ sixarulis
cremli. Aar iTakila. emTxvia cxenidan Camomx-
dar aleqsandres da uTxra:
_ eZie, Svilo Cemo, samefo _ Seni
Sesaferi, rameTu makedonia SenTvis pataraa!
filipem vaWars fuli esrola. Svils xeli
gadaxvia da sasaxlisaken gaemarTa, sadac didi
mzadeba iyo gaCaRebuli filipesa da
kleopatras qorwilisTvis.
male moedani, sadac Sejibrebebi imarTebo-
da, dacarielda. xalxi qalaqs daubrunda.
RobesTan mxolod perdika SemorCa. is rkinis
mesers miyrdnoboda da vaSlis narCens _ misi
simamacisa da gmirobis yavlgasul simbolos –
umzerda.
vaSlis narCeni mtverSi egdo, WuWySi
amogangluli, bukefalas floqvebiT gaqelili.
da am wams perdika mixvda, Tu ra aris namdvili
gmiroba da imasac mixvda, rom misi megobari
aleqsandre mas aRaraferze daenaZleveba…_ amie-
ridan aleqsandre mxolod mefeebTan ipaeqrebs.

16
Tavi II
saqorwilo nadimi

aleqsandre bunebiT mecnierebisa da kiTxvis didi


moyvaruli iyo. “iliadas” samxedro xelovnebis
saukeTeso Zeglad Tvlida da am dargSi gzis
gamkvlev saxelmZRvanelos uwodebda. mas xelT
hqonda am poemis aristoteles mier Sesworebuli
nusxa. es is nusxa iyo, romelsac saxelad “iliadas
skivridan” hqvia. onesikrites gadmocemiT,
mTavarsardals igi maradJams maxvilTan erTad
hqonda baliSqveS amodebuli. zemo aziaSi yofnis
dros aleqsandres sxva wignebi ar hqonda Turme Tan
da amitom harpales ubrZana maTi gamogzavna.
harpalem gaugzavna filistes Txzulebebi,
evripides, sofoklesa da esqiles mravali
tragedia da telestesa da filoqsenes diTirambebi.
aleqsandre pirvel xanebSi Tayvans scemda
aristoteles. rogorc TviTon ambobda, mamaze
naklebad rodi uyvarda: mamaCemma mxolod sicocxle
momaniWa, aristotelem ki _ cxovrebis alRos aReba
maswavlao. miuxedavad amisa, SemdegSi eWvis TvaliT
dauwyo cqera maswavlebels, magram ise ki ara, raime
vneba mietana misTvis. oRondac maT urTierT
keTilganwyobilebas Zveleburi simtkice da
siyvaruli moaklda da es maTi ganridebulobis
mizezi gaxda.
plutarqe “aleqsandre makedoneli”

mefis sasaxle axlaxan aegoT da kedlebis


marmarilos filebi jer ar daeqsela im keTil-
Sobil bzarebs, berZnuli kolonebisTvis romaa
damaxasiaTebeli. sasaxlis sami sarTuli Zveli
warmarTuli taZris ganier saZirkvels eyrdno-

17
boda da erTmaneTs farTo kibeebiT ukavSirde-
boda, romelTa gayolebaze dapyrobili mTieli
xalxebis RvTaebebi da kerpebi CaemwkrivebinaT.
gauTleli lodebi da marmarilos filebi,
atlantebi da kariatidebi, Sida ezos kolonada,
berZnuli qandakebebi, sparsuli xaliCebi, oqros
lomebi mefis taxtTan;öö es yovelive sasaxles
barbarosul didebulebas sZenda da is
stumrebs iseTive Seuvali da mrisxane eCvene-
bodaT, rogorc Tavad mefe.
filipe taxtze dabrZanebuliyo, sanadimo
darbazSi. mefis gverdiT, olimpiadas adgilze,
morcxvad imzireboda axalgazrda patarZali.
Tmis varcxnilobis gamo, makedonelTa
adaTisamebr, koSkurasaviT rom edga Tavze,
mefeze gacilebiT maRali Canda. yelsa da
mklavebs samkaulebi umSvenebda, lurji
qsovilisagan Sekeril saqorwilo kabaze
oqromkediT amoqarguli vardebi elavda.
yvela sarkmeli Ria iyo da stumrebs
SeeZloT daenaxaT, Tu rogor aRniSnavdnen
TavianTi mefis qorwils ubralo meomrebi,
xalxiT gadaWedil sasaxleSi rom veRar
dateuliyvnen. zogi Cacucquli ilukmeboda.
zogs Zirs labada daefina, didi qvabidan
xorcis naWeri daeTria da mSieri mgeliviT xar-
bad Tqvlefda, sxvani koconTan Sejgufuliyvnen
da uyurebdnen, rogor ibraweboda xari. erTma-
neTs enacvleboda axalgamomcxvari purebi, xbos
mwvadebi, Semwvari Tevzi da mrgvali, yviTeli

18
yveli, Caqafuli qurcikebi da batebi, tkbil
RvinoSi dabasturmebuli ciyvebi da enotebi, wi-
Tel wvenSi Cawyobili Roris xorci, lobiosa
da qeris SeWamandi, xili... monebi ERviniT savse
fialebsa da wylian surebs daatarebdnen. aleq-
sandre sarkmels moscilda da mamis xelmarj-
vniv, misi kuTvnili adgili daikava.
darbazi CiraRdnebs gaekaSkaSebina, alis
anarekli TrToda spilenZis saWurvelze. mova-
rayebuli WurWeli aTasfrad elavda, Rrma
fialebSi stumarTa saxeebi irekleboda.
_ miwaTmoqmedni, xelosnebi da vaWarTa
fena yoveli saxelmwifos SemadgenlobaSi
Sedian. _ ganagrZobda Tavisi azris ganviTarebas
aristotele, _ magram isini filosofiisTvis
ver iclian, raTa siqvele da saTnoeba
ganiviTaron. ase rom, saxelmwifos umTavresi
wevrebi xelisufalni da meomrebi arian. amitom
Rirseuli saxelmwifo, raRa Tqma unda, vaWars
moqalaqis uflebebs ver mianiWebs.
_ ki magram, berZnebi xom vaWrobis mets
arafers akeTeben, _ SeniSna filipem, _ da, amis
miuxedavad, TavianT qalaqebSi sruli
moqalaqeobrivi uflebiT sargebloben.
_ ese igi, Tavad RvTis ganCinebiT gmar-
Tebs daipyro saberZneTi. _ miugo aristotelem.
aristotele ukve oTxi weliwadi iqneboda,
rac pelaSi cxovrobda. filipe aleqsandres
aRzrda-ganaTlebas martooden sxvadasxva
mecnierebisa da musikis maswavleblebs ver mian-

19
dobda, amitom moiwvia aristotele, yvelaze
saxelganTqmuli da aRiarebuli berZen filo-
sofosTa Soris; rameTu mxolod mas Seswevda
Zala, moeToka Wabukis ukidegano vnebani da is
sibrZnisa da TavSekavebulobisaken miemarTa.
mefem icoda, rom filosofoss SeiZleba
SeTavazebaze uari eTqva. berZeni aristotele-
saTvis yoveli makedoneli, Tundac mefiswuli,
barbarosi iyo, romelsac ar ZaluZda, maRali
mecnierebis safuZvlebs Caswvdomoda, amitom
aleqsandres ganswavlaSi filipe aristoteles
marTlacda mefur gasamrjelos Sehpirda:
aRuTqva, rom aRadgenda mis mierve iavarqmnil
qalaqs stagires, saidanac iyo warmoSobiT
aristotele da ukanve daabrunebda ltolvil
moqalaqeebs. aristotele daTanxmda.
saubrebi da mecadineobebi nimfeonSi _ nim-
febis fiWvnarSi tardeboda, maswavlebeli da
mowafe seirnobiT miuyvebodnen xolme bilikebs.
es bilikebi ucnaur, rTul naxazebs qmnida xeTa
Soris, rasac aristoteles TqmiT, garkveuli
sazrisi hqonda. mas aleqsandre yovelTvis erTi
da imave gziT dahyavda da marSrutsU arasdros
cvlida, radgan, misive TqmiT, gamiznuli
moZraoba azrTa msvlelobasac gansazRvrul
mimarTulebasUaniWebda. aristotelesTvis ara-
naklebi mniSvneloba hqonda sunsac: yvavilebis
tkbili aromatisa da balaxeulobisLBmsuye
oxSivaris nacvlad, iq fisisa da wiwvebis

20
mwklarte, macocxlebeli surneli idga,
gonebas rom afxizlebs.
aseTi seirnobebis Jams aristotele saub-
robda zneobasa da saxelmwifoze, politikasa
da kosmologiaze, logikasa da esTetikaze. man
Tavisi Segirdi ufro Rrma, saidumlo swavle-
bebsac aziara, romelTac filosofosebi zepir
an dafarul codnas uwodeben da sayovelTaod
ar avrceleben. aleqsandre yuradRebiT ismenda,
xSirad ekamaTeboda maswavlebels, magram
aristoteles srulyofili logikis winaSe
mudam TiTis mokakva uwevda.
aristoteles axarebda Tavisi Segirdis
warmatebebi. aleqsandre meomari iyo, saxeli da
dideba swyuroda, amitom fiqradac ar gauvlia,
misgan filosofosi Seeqmna. surda, rom aleqsan-
dres didebis fasi scodnoda _ yvelgan ar
eZebna is da yvelafers ar gamohkideboda.
aleqsandre makedoniis momavali mmarTveli iyo,
xolo Rirseuli mmarTvelobis xelovneba
urTulesia yvela xelovnebas Soris.
aristotele Wabuks mwvervalebisaken miuZRoda
_ simamacis, keTilSobilebisa da sibrZnis
mwvervalebisken.
aleqsandre bunebiT mecnierebisaken iyo
midrekili, wignis kiTxva itacebda. kiTxulobda
evripides, sofoklesa da esqiles tragediebs.
upiratesobas „iliadas“ aniWebda, miaCnda, rom
homerosis es nawarmoebi saukeTeso
saSualebaAiyo mxedruli didebis mosapoveblad.

21
aleqsandres aRafrTovanebda aristotele da
mamaze nakleb rodi uyvarda. mamam Tu sicocxle
uboZa, aristotelem aswavla, rogor ecxovra
Rirseulad.
_ berZnebi arc xelosnebi unda iyvnen, arc
miwaTmoqmedni da arca vaWarni, _ ganagrZobda
aristotele _ magram vinaidan saxelmwifos
arsebobisTvis yvela es xeloba aucileblia, am
saqmeSi elinebs barbarosi monebi unda
Caenacvlon. ase ar aris, aleqsandre?
_Sen ginda, yvela elini filosofosad aq-
cio, xolo yvela sparsi _ monad? _ Tavi gadaaq-
nia aleqsandrem _ magram maSin, aRmosavleTisa
da dasavleTis gamyofi xazi ufskrulad iqceva.
sparseTSi Wreli xalxi cxovrobs. ara mgonia,
yvelam sixaruliT miiRos Sengan SeTavazebuli
rkinis xundebi.
_ magram monoba xom bunebrivi movlenaa, _
lmobierad SeniSna aristotelem, _ aSkaraa, rom
erTi Tavisi bunebiT monaa, xolo meore _
Tavisufali. ufro metic, adamianTa erT nawils
monad yofna ufro SeSvenis, meores ki _
batonoba. bunebam uamravi mona Seqmna _ amaSi
Tavad darwmundebi, aRmosavleTs Tu miapyrob
Tvals. sparsi barbarosebi bunebiT monebi arian.
_ WeSmaritad marTals ambob! _ wamoiZaxa
filipem. _ Rvino! SevsvaT aristoteles,
brZenTabrZeniE adamianis sadRegrZelo! da kidev,
sparselebTan omis sadRegrZelo! ara... nadiro-

22
bisa, rameTu barbarosebTan ar ibrZvian, maTze
nadiroben da aseTi omi samarTliania!
monebma fialebi Seavses da mxiaruli
SeZaxilebiT Camoariges.A yvelam erTxmad Sesva
filipes sadRegrZelo, misi samflobelos
sadRegrZelo, axladmovlenili dedoflisa...
Rvino mdinaresaviT dioda. mavanT Tavi
veRar moeTokaT, cdilobdnen, wamoewyoT
simRera, ismoda sasmisebis wkriali, Tixis
fialebis Waxunisa da WurWlis lawaluwis xma,
aTas namsxvrevad rom ifanteboda. iatakze
Rvinis gubeebi idga, romlis anaorTqlsac
xorcis oxSivari Sereoda.
_ axla ki Cemi Zis, aleqsandres, sadRe-
grZelo SevsvaT, _ SesZaxa filipem. is fexze
myarad veRar idga da amitom sasmisi mjdomarem
aswia.
darbazSi uecrad sruli siCume Camowva.
_ mxolod erTxel cxovrebaSi, erTdrou-
lad sami Setyobineba miviRe. _ mimarTa
monadimeebs mefem. _ pirvelma mstovarma mauwya,
rom iliriam cno Cemi Zalaufleba; meorem _
Cemi bedauris olimpiur asparezobaze gamarjve-
bis ambavi Sematyobina, mesamem ki _ aleqsandres
dabadeba mamcno. winaswarmetyvelebma sixaruli
gamiaTkeces, ganmicxades ra, rom Cemi Ze, romlis
dabadebam samgzis gamarjvebuli gamxada,
uZleveli iqneba. es moxda swored im dros,
roca efesoSi dawves artemides taZari. filipem
gaicina da dasZina:

23
_ raRa Tqma unda, amaSi gasakviri
araferia; RvTaeba xom am dros sxva saqmiT iyo
dakavebuli: aleqsandres am qveynad mosvlaSi
exmareboda. maS, gaumarjos momaval mefes!
stumrebma sasmisebi awies.
_rodesac bizantiis dasalaSqrad wavediT,
gana Cemi Ze ar darCa makedoniis mmarTvelad? _
ganagrZobda filipe. _ mas, mxolod Teqvsmeti
wlisas, ar vande saxelmwifos beWedi? Cveni
aryofnis Jams aleqsandrem daimorCila
amboxebuli midielebi, xelT igdo maTi qalaqi,
gareka barbarosebi, iq sxvadasxva adgilidan
Camosuli axalmosaxleni Caasaxla da qalaqs
aleqsandropolisi uwoda.
_ dideba aleqsandres! _ gaisma
SeZaxilebi.
_ xolo, roca Cveni aryofnis Jams,
sparsTa mefis despanebi gvewvivnen, gana
aleqsandrem ar miiRo isini? man, Tavaziani
miRebiT, daipyro ra despanTa gulebi,
SeumCnevlad Seityo maTgan sparseTis siRrmeSi
SesaRwevi gzebi, maTi sigrZe da mimarTuleba;
gamostyua cnobebi mefe dariosis Sesaxeb da
gaigo isic, Tu ra Zalebs flobden sparselebi.
amboben, sparselebi aRtacebuli darCneno misi
sibrZniTa da TavazianobiT.
filipem stumrebs gadaxeda. mexotbeTa
qorom aleqsandres sadidebeli daaguguna.
_ aTenelebTan rogorc ki movagvarebT
saqmes, aleqsandresTan erTad gavwevT

24
aRmosavleTisaken da sparselebi amjerad Cemi
Zis simamaciTac gancvifrdebian! Cven
gavanadgurebT darioss!
mefis sityvas aRfrTovanebuli SeZaxilebi
mohyva. CiraRdnebis ali SeinZra da Crdilebma
caxcaxiT gairbina kedlebze. meomrebs Tasebi
taxtisken gaewvdinaT, isini barbacebdnen,
erTmaneTs ejaxebodnen, muStebiT magidas
eyrdnobodnen, ris gamoc magidebi gembaniviT
iryeoda. xarbad clidnen sasmisebs da sisxl-
Camdgar Tvalebs abrialebdnen, Rrialebdnen
sadRegrZeloebs da kvlav iTxovdnen Rvinos.
aristotele sufridan wamodga da
gasasvlelisaken gaemarTa. berZen filosofoss
mTvral makedonel barbarosTa Soris yofna ar
SeSvenoda. magram ukan moixeda da SeniSna, rom
aleqsandre Tavis fialas arc ki mihkareboda _
ijda daRvremili, gariyuli, TiTqos mefis
sityva mas ar exeboda, mis pativsacemad da
sadideblad ar iTqmoda.
rasakvirvelia, Wabukis daRvremiloba SeiZ-
leba Tavad qorwiliTac axsniliyo; dedamis
olimpiadas srulad CamoerTva Zalaufleba,
TviTonac geris orWoful mdgomareobaSia,
xolo Tu axal dedofals _ kleopatras vaJi
SeeZineba, aleqsandres ufleba taxtis
memkvidreobaze kiTxvis niSnis qveS dadgeba _
amaze kleopatras biZa, atale izrunebs; magram
aristotelem igrZno, rom mizezi mxolod es
rodi iyo _ Wabuki pativmoyvareobas Seepyro.

25
aristoteles kargad esmoda
aleqsandresi. yovelTvis, rodesac filipe
gzavnida Setyobinebas romelime qalaqis
dapyrobis anda Zlevamosili gamarjvebis
Sesaxeb, aleqsandre, zustad iseve, rogorc
axla, iRuSeboda; swyinda, rom mamamiss lamis
mTeli qveyniereba Caegdo xelT da amis gamo
Tavad naklebad miecemoda sagmiro saqmeTa
Cadenis SesaZlebloba. aristoteles axarebda
Wabukis aseTi ganwyoba, radgan xedavda, rom
misi mowafe simdidresa da uzrunvel yofas ki
ar eltvoda, aramed saxelsa da didebas.
filosofosi zRurblTan SeCerda, raTa Semdgo-
mi movlenebisTvis Tvali edevnebina.
_ ratom ar Sesvi sasmisi, dido
aleqsandre? _ dacinviT CaekiTxa atale, _
momavalma brZolebma xom ar SegaSina?
aleqsandrem ar upasuxa da zurgi aqcia,
patarZlis biZa pasuxis gacemis Rirsadac ki ar
cno. mrCeveli wamoenTo am aSkara Seuracxyofis
gamo, mefisaken gadaixara da gakvirvebuli xmiT
xmamaRla SesZaxa:
_ etyoba, Sens Zes ar surs aswios sasmisi
makedonel meomarTa sadideblad.
_ Zeo Cemo! _ mTvrali mzera miapyro
filipem vaJs – ra dagemarTa? nuTu ar ginda,
wamomyve aTenelTa winaaRmdeg omSi da kidev
ufro iqiT _ sparseTSi? makedoniis Zalaufleba
mTel qveynierebaze gavrceldeba! mTel am

26
samefos ki Sen gadmogilocav. nuTu es ar
gaxarebs?
_ maxarebs da arc maxarebs!
_ araferi mesmis! _ filipem sakuTar mrCe-
vlebs gadaxeda, magram maT mxrebi aiCeCes, –
xedav, aravis araferi esmis, ese igi, an Cven
davTveriT, anda piriqiT, Sen mogivida zedmeti.
heterosebma gaicines, yvelaze xmamaRla da
gamomwvevad atale xarxarebda.
aleqsandre wamodga, labadis kalTebi
gaiswora.
_ mama! rac ufro mets miviReb Sengan, miT
mcires gavakeTeb Tavad. makedonia _ didi
samefoa da yovelwliurad ufro da ufro
izrdeba... da me maxarebs, makedonel meomarTa
dideba qveynierebas rom azanzarebs, magram
manaRvlebs kidec, radgan vSiSob, rom yvela
sagmiro saqme Cemamde aRsruldeba. me ki minda
memkvidreobiT miviRo Zalaufleba, romelsac
fufuneba da gancxroma ki ar mohyveba ZRvnad,
aramed brZolebi da saxelisa da didebis Zieba!
mowonebis SeZaxilebma darbazs gadauara
da aristotelem gaiRima. amayobda Tavisi
mowafiT. Wabukma kargad gamoTqva saTqmeli,
mefurad. atalemac ki xma Caikminda.
_ SesaniSnavi sityvebia, biWunav. _ calybad
warmoTqva atalem da borotma Rimilma mouqcia
bage, _ magram es xom mxolod sityvebia, cari-
eli sityvebi! ficxel omSi brZola gauxednavi
kvicis moTviniereba ar gegonos!

27
aristotelem SeniSna, rogor gauqvavda
saxe aleqsandres, rogor daeZaba xeli, riTac
fiala epyra, magram Wabukma sZlia mrisxanebas,
maxvilze xeli ar ikra! atale aSkarad iwvevda,
magram aleqsandres ar surda mis ankess wamo-
geboda, jer dro ar iyo. atalem ki mefiswulis
TavSekavebuli saqcieli misi silaCriT axsna,
erTi Caifrutuna, Setrialda darbazisaken da
SesZaxa:
_ axla ki Cemi Zmiswulis sadRegrZelo
SevsvaT _ dedofal kleopatrasi, Cveni Zlevamo-
sili filipes meuRlisa! vevedroT RmerTebs,
rom filipes da kleopatras taxtis kanonieri
memkvidre SeeZinoT.
aleqsandres sibrazisagan saxe auWarxlda,
moTminebis fiala aevso. mas SeeZlo yvelaferze
Tvali daexuWa, magram samefo taxtis
memkvidreobis kanonier uflebaze ki ara.
_ ra ginda amiT Tqva, naZiralav? _ wamo-
iZaxa man da atales Rvino saxeSi Seasxa, _ me,
Seni azriT, ukanonod Sobili var?
stumrebi axmaurdnen. maT Soris bevri ata-
les pativs ar scemda, magram amieridan _ atale
mefis simamri gaxda da masze xelis aRmarTva
mefis Seuracxyofas niSnavda.
_ SewyviteT dava! _ brZana filipem.
_ magram mas xom Seni momavali memkvidris
gagonebac ar unda! _ Tqva atalem saxis wmendiT
_ Sexede! Senc ki ar mogerida!

28
_ naZiralav! _ xmamaRla gaimeora aleqsan-
drem
_ gaCumdi, aleqsandre!—moiRuSa filipe.
_ me, aleqsandre, Seni Ze, viqnebi makedoni-
is mefe da ara is, visac Seni axali coli Sobs!
_ jerjerobiT aq mefe me var!—daigrgvina
filipem.
man xmali iSiSvla da aleqsandresken ga-
iWra, magram, orivesda sabednierod, mrisxanebam
da Rvinom Tavisi qna: mefe waborZikda da Zirs
gaiSxlarTa.
heterosebi TavianT mbrZanebels
micvivdnen, wamoayenes da taxtze daabrZanes.
Seiqna areuloba, erTmaneTs fexebSi eblande-
bodnen, yvirodnen, gaismoda lanZRva-ginebis xma;
aleqsandrem mantia Semoixvia da gasasvlelisa-
ken daiZra, stumrebma gza dauTmes, viT mefes.
am Sexla-Semoxlis Semdeg aleqsandrem da
olimpiadam pela datoves. aleqsandrem deda
epirSi daabinava, Tavad ki dasavleTisaken,
iliriaSi gaemarTa. aristotele Tavis mowafes
devnilobaSi ar gahyolia. mixvda, rom
aleqsandres moZRvari aRar esaWiroeboda.
Wabuki davaJkacebuliyo da amieridan Tavad
airCevda sakuTar gzas.

29
Tavi III
xmali da palmis rto

garda amisa, amboben, aleqsandre SemdegSi xSirad


wuxda, Tebelebis ubedurebas rom gaixsenebda da
amitom bevr maTgans friad lmobierad eqceodao.
klitosis mkvlelobas, simTvraleSi rom Caidina da
indoeTSi laSqrobis dros gamomJRavnebul makdonelTa
simxdales, ramac am laSqrobis damTavrebas xeli
SeuSala da saxelovan sardals erTgvari Crdilic
miayena, aleqsandre savsebiT miawerda dionises risx-
vasa da SurisZiebas. amiT aixsneba is, rom darCenil
TebelebSi aravin yofila SemdegSi iseTi, romelsac
raime dasWirvebodes, eTxovos aleqsandresaTvis da
gawbilebuli darCeniliyos.
plutarqe “aleqsandre makedoneli”

aleqsandres meomrebi ieriSze gadavidnen.


gausaZlisi simZimisagan miwa atortmanda
mxedarTa fexqveS.
Zlierma qarma mtvris Rrublebi Tebelebi-
sken gareka. Talxisferi bolqvebi xan iSle-
boda, xan ki, erTad Tavmoyrili, iseT wyvdiads
qmnida, rom berZeni meomrebisTvis makedonelTa
manevrebi SeumCneveli xdeboda. moaxlovda
mtvris Rrubeli da, ai, TandaTan masSi
gamoikveTa makedoneli hipaspistebis
(farosnebis) cxauri zarandebi, Subosani
fsilebis tyavis farebi da hoplitebis
mewamuljiRiani muzaradebi. qari meomrebs
labadebs ufrialebda da, ieriSze gadmosulebi,
frTaSesxmulebs hgavdnen. bindSi gamokrTa

30
brinjaos javSnebi, Subebi, rkinis bunikebi,
cxenis kudebi da sabrZolo bairaRebi.
makedonelTa laSqari mwyobrad, Teqvsmet
rigian falangebad dawyobili gadmodioda
ieriSze. sarisebiT aRWurvil TiToeul mwkrivs
win meTauri miuZRoda, sarisebi sigrZiT xuT
metrs aRwevda, meomrebs isini cal mxarze
hqondaT gadebuli, meore boloTi ki win
mimavali mebrZolis mxars abjendnen. grZeli,
cilindruli fari goplitis (qveiTi
jariskacis) sxeuls muxlebamde faravda, saxe ki
zaradiani Cafxutis qveS Cakarguliyo.
uzarmazari falangebi erTi kaciviT moZraobda,
cixesimagresaviT Seuvali Canda da cocxalic _
gamZvinvarebuli nadiriviT. meomrebi mxardamxar
miabijebdnen, erTmaneTisgan garkveuli manZiliT
daSorebulni. es derefnebi meisreTa da Subis
mtyorcnelTa gadasaadgileblad iyo
gankuTvnili.
falangas hefestionis mxedrioni icavda.
mxedrebs Subebi moemarjvebinaT da cxenis yure-
bSua gaedoT. muxlqvemoT brinjaos wvivsafari
ertyaT, iseve TvalismomWrelad rom elvarebda,
rogorc qamarSi garWobili grZeli maxvili.
Tebelebi mtris Sesaxvedrad daiZrnen,
magram, makedonelTagan gansxvavebiT, simwyobre
ver SeinarCunes: erTgan zedaxora Seiqmna,
sxvagan _ rigebi SeTxelda, da, ai, orive laS-
qari, mcire garbenis Semdeg, erTmaneTs ekveTa.

31
aleqsandre Tavisi meomrebis mxardamxar
ibrZoda, rogorc sul cota xnis win – mamamisi.
magram mefe filipe SeTqmulTa xeliT gamoesal-
ma wuTisofels. aleqsandrem SeTqmuleba gamoaS-
karava da sastikad dasaja moRalateebi, romel-
Ta rigebSi misi megobari pavsaniusic iyo. Sem-
deg ki mama sakadrisi pativiT dakrZala.
mxolod oci wlis iyo aleqsandre,
rodesac makedoniis mefe gaxda, magram mis
taxts saimedooba aklda. makedoniis samefos
yoveli mxridan safrTxe emuqreboda. filipes
mier dapyrobil tribalTa tomebs ar surdaT
makedonelTa monobaSi yofna. cdilobdnen
TavianT mefis – sirmes Zalaufleba aRedginaT.
amasTanave, mRelvarebas moecva berZnuli
polisebic. maTSi urCobam imata da iaraRis
ZaliTac ki veRar aiZulebdi, uSfoTvelad
Seguebodnen TavianTi xvedrs. mefe filipem
mTeli qveynis amotrialeba ki moaswro, magram
dawyebuli saqme bolomde ver miiyvana – daiRupa
da saberZneTi did mRelvarebasa da
ganxeTqilebaSi Catova.
es yovelive aSfoTebdaT makedonelebs.
mrCevlebi urCevdnen aleqsandres, saberZneTis
saqmeebSi ar Careuliyo da Zala ar exmara.
amboxebul barbarosTa damorCilebac
diplomatiurad, sisastikis gareSe, molapara-
kebaTa gziT unda waremarTaT, xolo mosalod-
neli amboxeba CanasaxSive unda aRekveTaT.
aleqsandre ki sxva azrze idga.

32
_ usafrTxoebas mxolod Zala uzrunvel-
yofs, – ambobda is samxedro sabWoze –
mdgomareobis gaumjobesebis sawindari mxolod
da mxolod gambedaobaa da, Tu me axla Tundac
umniSvnelo daTmobaze waval, Cemi mtrebi
yoveli mxridan Semimoteven. barbarosTa
mRelvarebas erTxel da samudamod unda daesvas
wertili.
erTi Tvis Semdeg mdinare istrosTan
aleqsandrem tribalTa mefis – sirmas armia
daamarcxa. makedoniis Crdilo sazRvari usafr-
Txo gaxda. magram ajanyebis cecxli samefos
samxreT nawils moedo. aTenelTa saidumlo
mxardaWeriT, Tebelebi, erT-erTi uZlieresi
qalaqis mkvidrni, ajanydnen da aleqsandremac
armia dauyovnebliv samxreTisaken gadaisrola.
am brZolas misi samefos bedi unda gadaewyvita.
Tebelebi gmirulad ibrZodnen. mTeli Zal-
RoniT ewinaaRmdegebodnen maTze gavilebiT
mravalricxovan mters. makedonelTa falanga
Seupovrad miapobda mowinaaRmdegis morRveul
mwkrivebs. maTma Subebma TebelTa laSqari orad
gahkveTa. imav wams brZolaSi hefestionis
mxedrionic CaerTo, romelmac Tebelebs yoveli
mxridan Seutia. Tebelebi alyaSi moeqcnen.
sabediswero wre ufro da ufro viwrovde-
boda. makedonelTa falanga meTaurTa brZanebi-
samebr, xan wagrZelebul formas iRebda, xan
sworkuTxedisas, xan ki rombiseburad lagdebo-

33
da. falanga mudmiv moZraobaSi iyo: qancgawyve-
til an daWril mewinaveT sxvani enacvlebodnen.
Subebi gaurRvevel kedlad aRmarTuliyo.
brZolis veli zRvasaviT Relavda, romlis
boboqar zedapirs dro da dro mzis aTinaTiviT
gadaurbenda CafxutTa wiTeli jiRebisa da
brinjaos javSanTa elvareba. qafmodebuli
zvirTebiviT tokavdnen farebi. mxedrioni am
zRvaSi galeraTa (samxedro xomaldTa) msgavsad
SeiWra. gaielves xmlebma da imav wams mxedarTa
Tvalwin, sivrce dacarielda. dacemulebs axali
meomrebi Caenacvlnen.
sayvirTa xma axSobda meTaurTa gankargu-
lebebsa da momakvdavTa gminvas. sisxlis gubeSi
Camxobili daWrilebi cdilobdnen mtrisaTvis
fexSi etacaT xeli, Zirs CamoegdoT da kbile-
biT yelSi wvdomodnen. meomrebi ise mWidrod
Sejgufdnen, rom mkvdrebi miwamde veRar
aRwevdnen da Caqindruli TavebiT irweodnen
mebrZolTa Soris. vedrebas Sewyalebaze yurs
aravin ugdebda.
Tebelebi Tavganwirulad ibrZodnen. maT
makedonelebi aiZules, marcxena flangze ukan
daexiaT. aleqsandrem mxedroba iqiT gadaisro-
la. dainaxa, rom falangas uwesrigoba daetyo,
xolo meTaurebi jariskacTa Soris mimodiodnen
da darRveuli rigebis aRdgenas amaod
cdilobdnen. Tebelebma amasobaSi ukan daixies,
Zalis mokrefa SeZles da kvlav ieriSze
gadmovidnen.

34
isini mwyobr rigebad modiodnen. gasisxli-
anebuli Subebi moemarjvebinaT, gondakargulebs
imis SegnebiT, rom maT ukan Tebe iyo da
ukandasaxevi gza aRar arsebobda. makedoneli
hoplitebi daibnen. aleqsandre brZanebebs
iZleoda, falangas awesrigebda. misi armiis
ricxobrivi upiratesoba kvlav TvalsaCino iyo,
magram TebelTa gmiroba mTel mis strategiul
gegmas CaSliT emuqreboda. gamarjvebis saswori
mtris mxares gadaxriliyo.
aleqsandrem igrZno, rom safeTqlebTan
sisxli moawva, cieb-cxelebianiviT auTrTolda
ZarRvebi, kunTebi moudunda da mere xelaxlaß
daeWima Cveuli daZabulobiT. Subi win gaiSvira,
gamamxneveblad SeuZaxa TanamebrZolT, romlebic
mzad iyvnen gamarjvebisTvis an sikvdilisTvis.ß
_ win! momyeviT! hei!ß
aleqsandre mxedarTa razms saTaveSi
Caudga da Tebelebisken gaqusla. misi didebu-
leba da sizviade imdenad STambeWdavi iyo, rom
mewinaveTagan samma-oTxma wonasworoba veRar
SeinarCuna, xolo ukana rigebSi CoCqoli atyda.
aleqsandrem bukefalas dezi hkra,
metoqis rigebSi SeiWra da xmali iSiSvla.
_ ehei! ehei!
aleqsandrem Zalumad amoiqSina da misma
xmalma alisfrad ielva. marTlac didebuli ia-
raRi iyo. fxaucveTeli, elvis siswrafiT kveTda
javSans, apobda farsa Tu muzarads. foladi
folads ejaxeboda da ecemoda mteri, bukefa-

35
las floqqveS iTeleboda. aleqsandre amCnevda
moRerebul iaraRs, maxvilTa gaumaZRar, farTo
pirebs, SubTa Sxamian bunikebs, magram mas ar
eSinoda:Öis ufro Zlieri iyo, ufro mardi,
ukeT gawafuli. is daumarcxebeli gaxldaT!
daundoblad Cexda da kafavda; grZnobda,
rogor ubuJdeboda daRlilobisgan marcxena
beWi. Semdeg brZolis Seupovari ritmi Tanda-
TanobiT Senelda da muzaradidan mocqirali
mtruli Tvalebi ucabedad Cacxra. marcxena
flangidan Tebelebi ukan ixevdnen, aleqsandre
win gaiWra, raTa ukuqceul mters dasweoda. is
iyo, SemarTa maxvili da daundoblad dascxo
mters, rom ptolemeusis yvirili Semoesma:
_ perdika! marcxnidan mihyev! nearqe,
selevk, Tqven marjvnidan!
aleqsandre mixvda, rom, dawinaurebuli,
ukuqceul mters misdevda da Tavisi DAmeomrebi
kvaldakval mihyvebodnen, male qalaqis
misadgomebic gamoCnda, maSin mrisxanebiTa da
sificxiT dabindul gonebaSi azrma gauelva: ai
adgili _ WeSmaritad RmerTebis wilxvedri! igi
win uZRoda laSqars, aTasobiT meomars, Tavis
irgvliv sikvdils Tesavda, magram, amisda
miuxedavad, es mainc samarTliani da wminda omi
iyo, rameTu makedonelTa gamarjvebiT aRikveTe-
boda ganxeTqileba berZenTa Soris da elada
Zlevamosil saxelmwifod iqceoda.
Tebelebma aleqsandres xelSi Cagdeba
ganizraxes, amitom makedoneli mefisa da misi

36
amalis alyaSi momwyvdevas Seecadnen. am dros
maT zurgs ukan aTasxmovani sabrZolo SeZaxili
gaisma: makedonelTa garnizonma, romelic kadme-
aSi gamagrebuliyo, datova cixesimagre da
mters zurgidan Semoutia. Tebelebis laSqari
Tavad aRmoCnda alyaSi, magram isini ar
Sedrknen da mters ekveTnen. sastiki xocva-
Jleta gaimarTa.
TavganwirviT ibrZodnen Tebelebi, magram
maTi rigebi sul ufro Txeldeboda. makedonel-
Ta falangebi didi Zalisxmevis gareSe anadgu-
rebdnen odesRac Zlevamosili laSqris narCe-
nebs. arc daWrilebs indobdnen, Tumca Sewyale-
bas arc isini iTxovdnen. zogi Tavad uSverda
mkerds gamarjvebulTa maxvils, sxvani ki _
bolomde ewinaaRmdegebodnen. meisreebi maT
mizanSi iRebdnen da ise uswordebodnen, viT
mxecebs nadirobisas. Tebelebi damarcxdnen da
buk-naRaris gamayruebel xmaurSi bukefalaze
amxedrebulma aleqsandrem damarcxebuli qala-
qis karibWe gaiara.
aleqsandres ar ESeeZlo da arc surda
Caecxro Tavis meomarTa gaafTreba, im wamis
daviwyeba rom surdaT, rodesac TebelTa winaSe
Sedrknen; Zaladobis niaRvarma qalaqi waleka.
qvis saxlebi da WalebSi Cafluli sasax-
leebi, uricxvi quCebi, taZrebi – marmarilos
svetebiT, spilenZis kapitelebiTa da brinjaos
jaWvebiT, RvTaebaTa da gmirTa yvavilebiT mor-

37
Tuli qandakebebi _ es yovelive godebis sulis-
SemZvrel xmas moecva.
aleqsandre qalaqSi gaqvavebuli saxiT
mimodioda. zurgs ukan misi amalis cxenebis
floqvTa xma sdevda, xolo ufro moSorebiT
sazidrebis Wriali ismoda. raRa ar daexvave-
binaT maTze: monaTa rkinis alikapebi, danebi,
jaWvebi, xundebi, spilenZis kauWiT daboloe-
buli Svidkeca maTraxebi. es yvelaferi
SeTqmulTaTvis iyo gankuTvnili, Tuki isini
amboxebas Seecdebodnen.
aleqsandre mdumared mihyveboda gzas.
drodadro Tvals avlebda bareliefebian ked-
lebs, romlebzec gamoesaxaT sagangebod moCu-
qurTmebuli figurebi berZnuli RmerTebisa da
urCxulebisa, Zveli legendebidan. karSelewili
saxlebi swored am xaxadafCenil urCxulebs
waagavdnen.
qalaqis mfarvelisa da mcvelis, dionises,
taZari centrSi aRmarTuliyo, mTavari moednis
Soriaxlos. qvis saZirkveli egvipturi wesiT
iyo nakveTi. karibWis svetebi, granitis kedlebi,
aguris TaRebi erTmaneTs ucnauri da uCveulo
saxiT Serwymoda. taZridan gardasul sauku-
neTa surneli ifrqveoda, romlis winaSecE
nebismieri saqme da Tavad cxovrebac kacisa
peplis umsubuqes farfatad moCanda.
aleqsandre Cqarobda. yvela SeTqmuli ukve
SeepyroT. erTni xeebze miejaWvaT, sxvebisTvis
borkilebi daedoT da iqve Saragzaze daeyaraT,

38
radgan xeebi yvelasTvis sakmarisi ar aRmoCnda.
Tavis dakvriT mefem aniSna, gamaTraxebas
Sesdgomodnen.
_ aTenSi Seityves Cemi gamarjveba? –
hkiTxa man ptolemeuss.
_ diax. aTenelebi Zlier TanaugrZnoben
Tebelebs. glovis niSnad, uaric ki Tqves zei-
mebsa da dResaswaulebze. cdiloben yovelgva-
ri daxmareba aRmouCinon Tebel ltolvilebs.
_ ra sijiutea... rodisRa iswavlian Wkuas?
_ unda davsajoT, – ganagrZo ptolemeusma
– iseve, rogorc Tebelebi daisajnen.
aleqsandrem ar upasuxa.
SeTqmulTa gamaTraxeba daiwyo. kauWebiani
maTraxebi SxuiliT apobda haers, qerqs aclida
xeebs. isxipeboda totebi, xolo kauWebze
xorcis nafleTebi ekida. gasisxlianebuli
sxeulebi xis tans exleboda, magram, radgan
xelebiT miebaT, miwamde ver aRwevda, mxolod
odnav micocavda qvemoT.
cota moSorebiT, sajiniboebTan, koconebi
aegizgizebinaT da niavs Semwvari xorcis suni
mohqonda. drodadro iqidan sasowarkveTili
yvirilis xma moismoda. yvirodnen ara isini,
visac awamebdnen, aramed isini, vinc maT wamebas
umzerda da Tavis rigs elodeboda. es yvirili
ereoda qurumTa galobisa da locva – vedrebis
xmas: maT taZari mietovebinaT, raTa moqalaqeTa
xvedri gaeziarebinaT. Camqral saxeebze ofli
Rvarad sdiodaT, magram sruli RirsebiT

39
iqceodnen. anTebuli wminda kelaptrebi epyraT
xelT, romelTa anarekli vardisfer svetebs
sisxlis laqebiviT emCneoda.
xmalSemarTuli ramdenime meomari proce-
siisken gaiWra, magram aleqsandrem isini
SeaCera.
_ qurumebi xelSeuxebelni arian, - brZana
man _ siwmindeTa xelyofis braldebaRa maklia!..
man gadaxeda moednis bolos mogizgize koco-
nebs da dasZina: _ moiZieT da gaaTavisufleT
yvela Tebeli, romelsac odesme stumarTmoyva-
reoba gamouCenia makedonelTa mimarT, pindaras
STamomavalni da agreTve isinic, vinc amboxebis
winaaRmdegi iyo. yvela danarCeni, ajanyebis wina-
mZRolTa garda, monad gaiyidos. dae, aTenelebs
naklebi sazrunavi SexvdeT ltolvilTagan.
_ es ocdaaTi aTasi Tavisufali moqala-
qea! – amoioxra ptolemeusma, _ Tumca... aseTi
raodenobis monebis gayidviT Semosuli Tanxa
namdvilad dafaravda samxedro xarjebs.
_ mTavari fuli rodia, _ daRlili xmiT
amoTqva aleqsandrem – vaWari xom ar ggonivar!
_ ras brZaneb, mefeo!
_ Tebelebi samagaliTod unda daisajon! –
aleqsandrem kvlav koconebs gadaxeda, – vfiq-
rob, danarCen berZnul qalaqebs amgvari sisas-
tike SiSiT aRavsebs da ecdebian Semwynareb-
loba da simSvide SeinarCunon.
aleqsandrem cas axeda. mas Talxisferi
dahkravda, cad aWrili kvamlisa da yvavTa

40
gundis gamo, CxaviliT rom dastrialebda
qalaqs nadavlis molodinSi.
_wavideT!
aleqsandre bukefalas Seaxta da qalaqis
aRmosavleT karibWisken gaqusla. aqeT-iqiT
aRar ixedeboda, TiTqos veRar amCnevda xanZars,
Zarcva-glejasa da sasaklaoebs. mdumared miaWe-
nebda cxens, sakuTar fiqrebSi CaZiruli.
da mxolod maSin, rodesac erT-erTi
Sesaxvevidan qalis sasowarkveTili kivili
moesma, sadave moswia da cxeni gaaCera. or
frakiel meomars qalisTvis xelebi gaekavebina,
xolo mesames xmali SeemarTa. aleqsandre rom
dainaxa, meomarma xmali CamouSva da mefes
Tayvani sca.
_ ra xdeba? – wyromiT ikiTxa aleqsandrem.
qalebsac vebrZviT?
_ es qali araa, mefeo, _ aCqarebiT upasuxa
frakielma. es urCxulia, RmerTebs vficav. man
Cveni meTauri mokla da me kinaRam Tvalebi
damTxara.
aleqsandrem gaocebis niSnad warbi aswia
da qals Sexeda. mas tanisamosi SemofleToda,
magram qsovili Zvirfasi Canda, yvavilebiT
moCiTuli, qvemoT oqros arSia dahyveboda. qali
samkaulebisgan ganeZarcvaT, Tmebi aswewvoda,
saxe da mklavebi lurj laqebs daefara, magram,
miuxedavad am savalalo yofisa, Tvalebi risx-
viT uelavda da, Tavisufali rom yofiliyo,
Tavis Seuracxmyofelebs uSiSrad ekveTeboda.

41
_ vin xar? – hkiTxa aleqsandrem.
qali jiutad dumda. mefe moiRuSa.
_ es timokleaa, mefeo, _ mis magier
upasuxa frakielma.
_ mis saxlSi SeviWeriT nadavlis
mosapoveblad. Cvenma meTaurma martorma is Seu-
racxyo. vcdilobdiT Segvetyo, oqro-vercxli
sad hqonda damaluli. am mzakvarma WasTan
migviyvana, sadac, misi TqmiT, Zvirfaseuloba
Seenaxa. martorma WaSi Caixeda, xolo timokleam
uknidan xeli hkra da Sig Caagdo, Tan zed
qvebic miayola. rodesac mivirbineT da martori
Widan amoviyvaneT, ukve mkvdari iyo. ra
ubedurebaa! ra sircxvilia! ras upasuxebs
martori CrdilTa saufloSi, rodesac mas misi
mZlevelis saxels hkiTxaven?
aleqsandrem kidev erTxel Sexeda qals.
man uSiSrad gauswora Tvali. idga amayad,
mxrebSi gamarTuli. daumorCilebel suls
mTeli Tavisi arsebiT gamoxatavda.
_ vin xar? – gaumeora kiTxva aleqsandrem.
amjerad timokleam upasuxa:
_ da var Seni mtris, Teagenesi, mamaSen
filipes rom ebrZoda berZenTa Tavisuf-
lebisaTvis da Rirseuli sikvdiliT rom daeca
qeroneasTan.
_ Sen? Sen ki ar geSinia sikvdilisa?
_ SiSi mxolod sircxvilisa SeiZleba
gqondes. me Suri viZie Cemi SeuracxyofisaTvis
da Cems Svilebs es mudam emaxsovrebaT.

42
_ iTxove Sewyaleba, dedakaco, - urCia
ptolemeusma. _ aleqsandre Segisrulebs
nebismier survils.
_ nebismiers vera, – timokleam Sexeda
aleqsandres da gaiRima, _ mas ar ZaluZs kacad
maqcios, brZolis velze rom SevbmodiT
erTmaneTs. samwuxaroa...
_ mec vwuxvar, _ moulodnelad daeTanxma
aleqsandre. – Sen rom kaci yofiliyav,
yovelmxriv vecdebodi Seni megobroba momepove-
bina da Cemi goplitebis meTaurad dagniSnavdi...
_ magram me Sen winaaRmdeg vibrZolebdi
mxolod!
_ ra gaewyoba, mefes diaxac rom marTebs
Rirseul metoqesTan Serkineba! – Semdeg
Trakielebs gadaxeda. – Tavisufleba miboZebia
misTvisac da misi SvilebisTvisac.
aleqsandrem cxens dezi hkra da
bukefalac morCilad gauyva gzas.
_ ras upireb aTenelebs? isinic Tebelebis
xvedrs gaiziareben? wamoewia mefes ptolemeusi.
_ minda, rom maT timokleas bedi xvdeT
wilad.
_ dideba RmerTebs! _ SvebiT amoisunTqa
ptolemeusma. _ me ki vSiSobdi, rom aTens iseve
aRgvidi pirisagan miwisa, viTarca Tebe aRgave!
nuTu miuteveb aTenelebs yvela maT Secodebas?
_ ueWvelad! eg ki ara, saqveyno saqmeTa
meTvalyureobasac maT davavaleb.
_ ratom?

43
_ sparseTTan omi gvelis. Tuki ubedureba
meweva, saberZneTis marTva aTenelebs mouwevT.
pelas ki ara, Cemo megobaro, aTens.
_ ar mesmis... Sen gaanadgure Tebe, magram
amave dros gasaocar gulmowyalebas iCen
aTenelTa mimarT. ucnauria...
_ hoi, RmerTebo! _ wamoiZaxa aleqsandrem
– gaige, am qveyanas ara marto xmali, mowyalebis
palmis rtoc ganagebs. albaT, araerTgzis
damtanjavs sinanuli ETebes ganadgurebis gamo
da am ambavs Cems usastikes qmedebad Sevracxav.
diax, me davangrie es qalaqi, magram marto es
rodi unda gvanaRvlebdes, unda vifiqroT im
berZnul qalaqebzec, romlebic Tebes magaliT-
ze gons moegebian da maTi dangreva aRar
mogviwevs! gulmowyaleba zogjer araadamianu-
ri sisastikis Cadenasac gvaiZulebs.
aleqsandrem cxeni nebaze miuSva da
momakvdavi qalaqidan gaqusla.
Trakielebma mzera gaadevnes mefes, sanam
igi mosaxvevs miefareboda. Semdeg timokleas
miubrundnen da Zvirfaseuloba daubrunes.
_ Tavisufali xar, _ Caiburtyuna erT-
erTma maTganma.
_ gamomyevi, Sen da Sens Svilebs me
gagacilebT, yoveli SemTxvevisTvis...
da isini qalaqis karibWisaken daiZrnen.

44
Tavi IV
laSqrobis win

roca aleqsandrem laSqrobis dawyeba ganizraxa,


RmerTma mravali saswauli moavlina. sxvaTa Soris,
orfevsis qandakebas, kviparosis xisgan rom iyo
gamoTlili, libeTraSi im dReebis manZilze ofli
wurwuriT Camosdioda. yvelas SeeSinda aseTi
saswaulisa; magram aristandrem xalxs urCia
gamxnevebuliyo. man saswauli ase axsna: aleqsandre
momavalSi bevr saxelovan da sagmiro saqmes
aRasrulebs. mis saqebad poetebsa da musikosebs bevri
oflis Rvra da usazRvro Sromis gaweva dasWirdebaTo.
plutarqe “aleqsandre makedoneli“

rogorc iqna, am binZurma, gaburZgnilma


beberma, tanze CamoZenZili qitoni rom Semoexvia,
Tixis mrgvali kasridan gamofofxeba ineba.
yvelam SvebiT amoisunTqa.
diogenes Tvalebi moeWuta da, cota ar
iyos, gaocebiT aTvalierebda aleqsandresa da
mis didebul amalas. Semdeg daamTqnara, Rrmad,
tkbilad da gamomwvevad. nearqem warbebi SeW-
muxna. Zneli warmosadgeni iyo, rom es mawanwala
saxelganTqmuli filosofosi gaxldaT. ciniko-
sebi Tavis filosofias ”ZaRlurs” uwodebdnen,
radgan maT iseTive mwiri moTxovnebi gaaCndaT,
rogorc mawanwala ZaRlebs. ai, sibrZnec aseTi
unda!...
axla ki nearqem danamdvilebiT irwmuna,
rom es Serekili zafxulobiT gavarvarebul

45
qviSaze wveboda, xolo zamTrobiT gayinul
svetebs exuteboda.
imasac ambobdnen, rom diogene mowyalebas
Zeglebs SesTxovda, raTa miCveuliyo, rom misi
Txovna Seusmeneli darCeboda. adamianebi
maTxovrebsa da xeibrebs ufro exmarebian, vidre
filosofosebs, rameTu ician, rom xeibroba da
siRatake, SesaZloa, Tavadac moelodeT, xolo
brZenad yofna _ arasodes.
mis zizRze siameTa mimarT arakebs hyve-
bodnen, xolo zrdilobis wesebis srul dauc-
velobas is urcxvobamde mihyavda. amis gamo arc
dacinva da abuCad agdeba aklda, Tumca
enakvimati diogene valSi ar rCeboda da
sakadrisad miuzRavda xolme masTan mopaeqreebs.
ai, Tundac misi es bolodroindeli oinbazoba
rad Rirs: jer Tavad uxmobda xalxs, mere ki
joxiT gamoenTeboda im sababiT, rom adamianebs
eZaxda da ara aramzadebs. Semdeg, gagania
SuadRes, quCa-quCa lampriT daiareboda, ada-
mianebs daeZebda! Aaqaoda, es viTomdac adamiane-
bi, erTmaneTs Zlierebasa da simdidreSi
ejibrebian da ara sikeTesa da siqveleSio! ucna-
uri vinmea. araferi surs. araferi sWirdeba. yve-
las qedmaRlurad uyurebs, mefeebsac ki. saSiSi
kacia!
moxuci dumda da utifrad Sesqeroda
mefes. aleqsandre miuaxlovda.
_ me mefe aleqsandre var, _ Tqva man.
_ me ki _ ZaRli diogene, _ daamTqnara

46
moxucma, _ msoflio moqalaqe.
_ me ki msmenia, rom filosofosob, _
SeniSna nearqem, _ Tumca me filosofiasTan
mwyralad gaxlavar.
diogenem arc ki Sexeda _ mxolod
CaidudRuna:
_ maS, risTvisRa cocxlob, Tuki ar
cdilob, Rirseulad icxovro?
nearqe risxvisagan gafiTrda da gverdze
gadga. aleqsandre ki, etyoba, dainteresda.
_ ras niSnavs “msoflio moqalaqe?”_
hkiTxa man.
_ Sen winaSea filosofosi, romelic uar-
yofs erTi adamianis batonobas meoreze, dasci-
nis simdidres, didgvarovnebasa da Zala-ufle-
bas. ebrZvis gancxromasa da vnebebs, saTnoebis
saxeliT. me var mauwyebeli simarTlisa da
Tavisufali sityvisa, kacobriobis mxsneli, sa-
xelmwifos mteri, vinaidan adamianisTvis erTad-
erT WeSmarit saxelmwifos mTeli samyaro war-
moadgens. amitom, aleqsandre, Sen umzer kosmo-
politsa da msoflio moqalaqes.
_ magram mec mTel samyaros erT
saxelmwifod warmovidgen.
_ Sen sxva mxares iyurebi.
heterosebi, mefis megobrebi aCoCqold-
nen, erTmaneTs gadaulaparakes. sad gagonila,
mefes miuTiTon, saiT unda imzirebodes! xelis
aweviT mefem CoCqoli SeaCera.

47
_ra SemiZlia SenTvis gavakeTo, msoflio
moqalaqev? _ hkiTxa man – male sparseTs
gaveSurebi. mravali Rirseuli adamiani da
filosofosi mwvevia da Tavisi keTilganwyoba
daudasturebia. arc erTi maTgani jildos
gareSeE ar gamiSvia, nuTu Sen arafers mTxov?
diogenem Tvalebi mowkura da cas axeda.
_ ganze gadeq, _ miugo filosofosma, _nu
dgaxar Cemsa da mzes Sua.
heterosebi aRSfoTdnen. am sityvebSi
Seuracxyofa gamosWvioda. magram aleqsandre
sxva azrisa iyo. mefe SeZra siamayem da sidiadem
adamianisa, romelic mas ase udierad moepyro.
aleqsandrem gaiRima da ganze gadga.
ukana gzaze aleqsandre raRacaze iyo
Cafiqrebuli da yuradRebas ar aqcevda Tavis
Tanamgzavrebs, romlebic xumrobdnen da
filosofosze oxunjobdnen. uecrad mefe
Sedga, ukan moixeda da warmoTqva:
_ aleqsandre rom ar viyo, visurvebdi,
diogene vyofiliyavi.
danarCeni gza srul mdumarebaSi ganvles.

* * *
_ Cven 30 000 qveiTi da 5 000 mxedari
gvyavs, _ Tqva perdikam.
_ sparseTis dasalaSqrad arcTu ise
bevria... _ Cailaparaka evmenem.

48
_kidev aTi aTasis damatebaa SesaZlebeli,
_ mxrebi aiCeCa perdikam, magram maSin
antipatres martos mouwevs makedoniasa da
saberZneTSi wesrigis SenarCuneba.
_ hm..._ evmenem savele CanTidan pergamentis
gragnili amoiRo; Caxeda, radgan icoda, rom
daweril sityvas meti Zala aqvs, vidre cariel
laybobas. mstovarTa cnobiT, darioss Seswevs
Zali Cven winaaRmdeg orasiaTasiani armiis
gamoyvanisa. dafiqreba gvmarTebs...
_ geSinia? _ moCvenebiTi TanagrZnobiT
ikiTxa nearqem, _ oh, rogor geSinia!..
_ me ugunurebaze mogaxseneb, romelic,
rogorc CemTvis cnobilia, saTnoebaTa rigs ar
ganekuTvneba. xolo, Tu eWvi gepareba Cems
gambedaobaSi, SegviZlia, erTi erTze SeverkinoT
erTmaneTs, roca moisurveb da sadac moisurveb!
Tundac axlave. mainc saqme araferi gvaqvs.
_ geyoT! – wamoiZaxa perdikam, _ samxedro
sabWoa Tu bazari!
man aleqsandres cerad gadaxeda, is dumda.
cxadia, es arc iyo samxedro sabWo _ ukve
naxevari saaTi iqneboda, isini delfos
samisnos win Sejgufuliyvnen da misani qalis
gamoCenas elodnen; is ki ara da ar Canda.
amitom gaiba es maslaaTi, Torem yvelaferi, ra
xania, garkveuli iyo: arc evmenes hqonda raimes
SiSi, xolo es daeWveba ufro misi uxiagi
xasiaTiT aixsneboda, an sulac mowyenilobiT.

49
_ mstovarTa cnobebis mixedviT, sparseTis
dalaSqvra, sworedac rom droulia – evmenem
kvlav aaSriala pergamenti, – jer erTi, jarebis
gadasxmisas SesaZlebelia mcire aziis berZnuli
koloniebiT sargebloba. marTalia, isini karga
xania dariosis uRelqveS imyofebian, magram
sisxlis yivili Zlevamosili ramaa. meorec isa,
rom Cven viciT, Tu rogor ibrZvian sparselebi
_ ibrZvian uxeirod, daqiravebulT Tu ar
CavTvliT; ver arian sanaqebo mebrZolebi. maTi
mxedrionic qveiTebTan SeTanxmebas ver axerxebs;
magram bevrni arian, Zalian bevrni...
_ sparsTa armiis mniSvnelovan nawils
berZeni daqiravebuli jariskacebi Seadgenen,
– xma amoiRo kraterem, _ daaxloebiT, aTi-
TxuTmeti aTasi mebrZoli iqneba.
_ magram darioss mosalodnel brZolaSi
maTi imedi ver eqneba. berZnebi berZenTa
winaaRmdeg, SesaZloa, saerTodac ar gamoiyvanos
sabrZolvelad.
_ albaT...… SesaZloa... – amoixvneSa evmenem.
_ ho... esaa Cveni strategia?!
_ ra mogdis, evmene? – guli mouvida
perdikas. _ buzRuneb da buzRuneb...………saqme ki
SesaniSnavad midis.
man xeli gaSala da rigrigobiT TiTebis
mokecvas Seudga:
_ Sinaomi makedoniasa da saberZneTs
Soris dasrulda? dasrulda _ es erTi. Seik-
riba laSqari? Seikriba _ es ori. sursaT-sanova-

50
giT, teqnikiTa da xomaldebiT armia uzrunvel-
yofilia? uzrunvelyofilia _ es sami. omis
gegma SemuSavebulia? SemuSavebulia _ es oTxi.
isRa dagvrCenia, sasikeTo winaswarmetyveleba
movisminoT orakulisgan, raTa armia
darwmundes, rom RmerTebi Cven mxares arian da
gzasac gavudgebiT _ esec xuTi. xedav, rogori
muSti Seikra? Zalaa! Sen ki raRacas mied-
moedebi!
_ arafersac ar mived-movedebi. Zalas
sityvebi ar sWirdeba, arc zedmeti fiqriT
iwuxebs Tavs. Aai, muStebi ki _ sxva saqmea.
perdikam amoioxra. lodinze saSineli am
qveynad araferia. misi atana iseT Tavgamodebul
meTevzesac ki ar ZaluZs, rogoric evmenea.
winaswarmetyveli, etyoba, ar Cqarobs.
_ sityvebic saWiroa, - SeniSna kraterem.
Tuki winaswarmetyveli sasurvel pasuxs ar
mogvcems, yvela gegma wyalSi Cagveyreba. armiaSi
gaugebroba da SiSi daisadgurebs. gamarjvebis
imedic aRaravis eqneba. aseT viTarebaSi Cvens
meomrebs ori-sami sparseli mwyemsic
gaumklavdeba.
_ es asea, _ uxalisod daeTanxma perdika.
– aleqsandrem es SesaniSnavad icis.
_ Sen ki ambobdi, muStio! – Caifrutuna
evgenem. – muStis moRereba jer naadrevia!
aleqsandre taZris Sida ezos qvis
filaqanze mimodioda da Tan barelifebs
aTvalierebda.

51
_ aleqsandre! – dauZaxa perdikam, _ iqneb
qurumTaTvis ufro mdidruli Sesawiri unda
mogvetana? ratomRac ar Cqaroben.
_ me yvelaferi gaveci, rac ki gamaCnda,
Senc xom ici.
_ vici, _ daeTanxma perdika. – Sen mec ki
mTavazobdi sazRaurs. ar mesmis...
_ ra ar gesmis?
_ Sen daasaCuqre yvela Seni megobari:
erTni – adgil-mamuliT, meoreni _ soflebiT,
sxvani _ mudmivi SemosavliT... am laSqrobis win
TiTqmis yvelaferi gaeci, rasac makedoniaSi
flobdi. aRaraferi gaqvs, erTi monetac ki ar
gagaCnia, delfos orakuls rom Seswiro.
SenTvis ra daitove?
_ imedi! – upasuxa aleqsandrem.
perdika gaxevda, Caaxvela da goneba
moikriba.
_ Tu asea, _ Tqva man, _ me uars vambob....
Tavis megobrebs gadaxeda da gaimeora: Cven uars
vambobT Sengan naboZeb qonebaze.
_ ratom?
_ Cvenc gvinda wili Seni imedis
saganZuridan!
aleqsandrem gaicina da Tanxmobis niSnad
Tavi daiqnia. Semdeg kvlav Seavlo mzera taZars,
saidanac misani qali unda gamosuliyo. misani
igvianebda.
evmenem amoixvneSa da Semotrialda.
abgidan morigi gragnili amoiRo da,

52
mouTmenloba rom daefara, meaTed Seudga
Setyobinebis gadakiTxvas.
aleqsandres gegmis mixedviT, makedonelTa
armiis ZiriTadi sabrZolo Semadgenloba heles-
pontis srutis gavliT mcire aziaSi unda SeWri-
liyo, sparselTa jarisTvis floti CamoeSore-
bina, gaenadgurebina, sanapiroze gamagrebuliyo
da Semdeg sparseTis siRrmisken ganegrZo svla,
rac dariosis damxobiT unda dagvirgvine-
buliyo.
marTalia, sparselebs auracxeli meomari
hyavdaT, magram maT ZiriTad nawils ucxotome-
lebi Seadgendnen. urigo meomrebi ar eTqmodaT,
magram mTlianobaSi laSqari Wreli da
araerTgvarovani iyo. armias aseulobiT
sardali meTaurobda. aleqsandres ki, piriqiT,
mcirericxovani jari hyavda, magram
regularuli, kargad gawvrTnili, didi sabrZo-
lo gamocdilebis mqone, da saxelganTqmuli
falanga, romelsac, saeWvoa, sparselebi win
aRdgomodnen.
amasTan, sparseTi uzarmazari qveyana iyo,
teritoriis sididiTa da mosaxleobis raodeno-
biT xuTjer aRemateboda makedoniasa da
saberZneTs, erTad aRebuls. magram amas Tavisi
naklovanebac hqonda: sanam dariosi Seityobda
aleqsandres Tavdasxmas, sanam mstovrebs
dagzavnida, sanam Sekrebda armias – didi xani
gavidoda. amitom, Tu mizanmimarTulad
imoqmedebdi, warmatebis imedi didi iyo. darioss

53
didi floti hyavs, es marTalia, oTxasze meti
xomaldi. amitom didi mniSvneloba aqvs armiis
warmatebiT gadasrolas helespontze. mere ki
saqme iRbalSi, gmirobasa da vaJkacobaSia.
aleqsandres Canafiqrs avantiurad ver miiCnevdi,
magram mTlad gonivrulic ar eTqmoda.
ase fiqrobda evmene misani qalis molodin-
Si. magram misani kvlav ayovnebda da es misTvis
namdvil wamebad qceuliyo. enis wverze
ramdenime sityva moadga mTieli barbarosebis
leqsikonidan. siamovnebiT uTavazebda
qurumTmTavars TavSi raime mZime sagans, magram,
ai, isic gamoCnda, gverdiT misani qali
mohyveboda, rogorc iqna, eRirsaT!.. qurumi
aleqsandres miuaxlovda.
_ samwuxarod, mefeo, Tqveni CamobrZaneba im
avbediT dReebs daemTxva, roca kanoni gvikrZa-
lavs winaswarmetyvelebas. dRes misani qali
taZarSi ver Seva. erTi Tvis Semdeg miiRebT
pasuxs.
qalma Zlivs SesamCnevad daiqnia Tavi. is
odnav irweoda, tramalis veluri katis msgavsi
yviTeli Tvalebi mibnedoda, etyoboda, sadRac,
msubuq transSi imyofeboda da mxolod balaxTa
wminda kvamlSi aRwevda misnobis mwvervals.
evmenem kinaRam amoigmina. es warmoudgeneli
iyo. yvela gegma CafuSvis pirs iyo mimdgari!
armia mzadyofnaSia _ TiTqmis ormoci aTasi
adamiani. misi Senaxvis xarjebisTvis
aleqsandres samocdaaT talantze meti aRar

54
aqvs SemorCenili, sursaT-sanovagec ocdaaTi
dRis samyofia. _ evmenem es zustad icoda. amas
garda, mefem orasi talanti isesxa... uaxloes
xanebSive unda daiZran, ukidures SemTxvevaSi,
kviris Tavze _ winaaRmdeg SemTxvevaSi
sparseTis sanapiros miadgeba maTxovarTa
damSeuli, gaZvaltyavebuli brbo da ara
sabrZolo armia! yoveli gadadebuliDdRe
orjer amcirebs warmatebuli laSqrobis YSanss,
es qurumi ki gaiZaxis – erTi Tveo!
_me winaswarmetyveleba dResve mWirdeba, -
mtkiced Tqva aleqsandrem, _ axlave!
man misan qals xeli staca da taZris kar-
Tan miaTria. qali iklakneboda, xelidan gasxl-
tomas cdilobda, magram meomars rogor gaumk-
lavdeboda! ikawreboda, godebda, zeciur sas-
jels uqadda moZalades. arc maSin Seuwyvetia
winaaRmdegoba, rodesac waiforxila da qvis
filaqanze daenarcxa. aleqsandre Seuvali iyo.
man qali taZarSi SeaTria. maSin ki modrka qali,
Sendoba iTxova.
_ moiTmine, Svilo Cemo! fexze wamodgoma
macale. Sen... Sen uZleveli xar!
aleqsandre gaqvavda, Semdeg RimiliT
daixara, qals wamodgomaSi SeeSvela da Tqva:
_ winaswarmetyvelebis mosmena aRar msurs.
me miviRe igi.
_ gadaeciT orakulis naTqvami mebrZo-
lebs, _ ubrZana man megobrebs, _sityvasityviT!
me uZleveli var!

55
Tavi V
brZola granikTan
danarCen sam gimnosofistTagan aleqsandrem erT-erTs
hkiTxa, rogor SeiZleba adamiani RmerTi gaxdeso? mas
upasuxes: Tu iseT rasme gaakeTebs, ris qmnac adamians
ar ZaluZso. Semdegma gimnosofistma kiTxvaze ra
ufro Zlieria, sicocxle Tu sikvdilio, ase upasuxa:
sicocxle, rameTu uricxv ubedurebasa da Wirs itanso.
ukanasknel gimnosofists aleqsandrem hkiTxa, rodemde
unda icocxlos adamianmao? iman upasuxa: manamde, sanam
igi sikvdils ar amjobines sicocxleso.
plutarqe “aleqsandre makedoneli”

– ormoci aTasi meomari... – Tqva perdikam, –


aqedan naxevari _ berZeni daqiravebuli jariska-
cia. Semdeg mzera evmeneze gadaitana: zogierTe-
bi ki gaiZaxodnen, dariosisTvis orasiaTasiani
jaris Sekreba didi araferiao...
_ ki, asea, _ darwmunebiT miugo evmenem.
_ maS, rad ar Sekriba?
_ ar vici. albaT ar sjera, rom aleqsand-
res namdvilad ganuzraxavs, aseT araxelsayrel
adgilas gamarTos brZola.
evmenem Tvalebi xeliT moiCrdila da
kidev erTxel SeaTvaliera sparselTa banaki.
marTlac, momavali brZolis veli makedo-
nelebs kargs arafers uqadda. armia dablobze
idga, marcxena napirze mdinare granikisa,
uSfoTvelad rom miaqanebda Tavis yviTel
talRebs CrdiloeTiT, zRvisken. mopirdapire
56
mxares, Tixnar ferdobze sparsTa laSqari
gamagrebuliyo. diax, araumetes ormoci aTasisa.
darioss es raodenoba sakmarisad CaeTvala,
aleqsandresTvis gzis gadasaWrelad.
wina rigebSi sparselebis mxedarTa da
meisreTa razmebi gamwkrivebuliyvnen. maT isarTa
wvima unda daeSinaT makedonelTaTvis, mdinaris
gadalaxvisas. centrSi qveiTni moeqciaT,
flangebze – mxedrebi, romelTac ar unda
daenebebinaT makedonelTa mxedrionisTvis
napirze gadmosvla. maT ukan, borcvze berZen
daqiravebulTa falanga idga. makedonelebTan
Sebma maT evalebodaT, Tuki isini mdinaris
gadalaxvas mainc SeZlebdnen.
_ parmenion! – gadaxeda aleqsandrem Tavis
saukeTeso mxedarTmTavars – ras ityvi?
_ ra vTqva? evmene marTalia. mgoni,
sparselebi brZolisTvis arc ki emzadebian,
radgan ugunuris meti vin daiwyebs brZolas
aseT pirobebSi.
mxedarTmTavarma mopirdapire napirs
gaxeda. – mdinaris gadalaxva arc ise ioli
saqmea, gansakuTrebiT isris setyvis qveS. ufro
xelsayreli adgili unda movnaxoT.
_ dros davkargavT, – ficxlad Seewina-
aRmdega Savi klitosi, _ dro ki, mogexsenebaT,
yvelaze Zvirad fasobs amqveynad. sanam Cven
fons davuwyebT Zebnas, dariosi flots
saberZneTisken gagzavnis, iq oqros ZaliTa da
iaraRiT amboxebis cecxls gaaCaRebs da Cven

57
zurgi gamogvecleba. ukan – meamboxeni, win –
sparselebi! Cveni laSqrobis boloc eg iqneba.
ukandasaxevi gza moWrili gvaqvs, unda viomoT!
_ brZola gardauvalia. _ daeTanxma
aleqsandre – da is aq gaimarTeba, mdinare
granikTan, rameTu aziis WiSkari aqaa. Cven aq
daupatiJeblad movediT da Sesvlis ufleba,
diaxac, brZoliT unda movipovoT.
_ ki magram, mdinaris siRrme, dinebis
siCqare, cicabo da flateebiani sanapiro,
romlis aRebac brZoliT mogviwevs!... _ Seaxsena
parmenionma.
_ Cven gadavlaxeT helesponti, _SeniSna
aleqsandrem. _ me Semrcxveba im srutisa, Tuki
patara mdinares SevuSindebi!
_ magram...
_ gadawyvetileba miRebulia, parmenion! –
mouWra aleqsandrem. – Sen marcxena flangs
uxelmZRvaneleb – TesalielTa mxedrions. me
marjvenas mivxedav. iqiT napirze gadavsxam
cxenosanebs, meisreebsa da Subosnebs. qveiTebi
da Sen, parmenion, aq darCebiT, sanam sparselebs
sanapirodan ar gavrekav. Savo klitos!
_ aq var!
_ Sedi mdinareSi, me kvalSi Cagidgebi da...
dae, Segvewion RmerTebi!...
... isarTa setyviT gangmiruli meomrebi
wyalqveS uCinardebodnen. granikis yviTeli
wylebi maT TavzemoT ikvreboda da sisxlis-
frad Seferili ganagrZobda dinebas. mowinave

58
nawili TiTqmis mTlianad amowyda. napiramde
asamde meomarma Tu miaRwia da Savma klitosma
gaafTrebuli SeZaxiliT iwyo acoceba cicabo
ferdobze mtris Subebisa da isrebis Sesaxved-
rad. ferdobis Tavze mowinaaRmdegis qveiTi
jari da cxenosnebi idgnen. sparselebma
cecxli am saswaulebrivad gamoRweuli
meomrebisaken mimarTes da maSin aleqsandre
cxenosnebiT mdinares ekveTa.
parmeniuss moeCvena, rom mefes goni aRar
warmarTavda, SeSliliviT moqmedebda. dinebam
mocela cxenebi, talRebma mxedrebs Tavze
gadauara. drodadro mdinare marTlac duRda
isarTa qarcecxlSi. isrebi mxedarTa farebs
exleboda, sxlteboda cxenebis brinjaos
Tavsarqmelidan; isini xorcs daeZebdnen da
poulobdnen kidec. msubuqad daWrili meomaric
ki ganwiruli iyo. mZime abjari mas fskerisken
iTrevda.
_ mefe bukefalaze ar zis – aCurCuldnen
meomrebi. – bukefala quranaa, es ki Wrelia...
“Seibrala mefem cxeni, sakuTar Tavs ar
indobs, cxeni ki... nuTu gamarjvebaSi eWvi
epareba? _gaifiqra parmenionma. _xmamaRla ki,
meomarTa gasamxneveblad Tqva:
_bukefala maSin dasWirdeba mefes, roca
darioss daedevneba. mdinaris gadasalaxad ki
esec gamodgeba.
rom ara Savi klitosi, sparselTa meisre-
ebi heterosTa mxedrions iseve gaanadgurebdnen,

59
rogorc mewinave razmi Semusres. klitosma
sparselebis yuradReba Tavisken miiqcia da
aleqsandres mxedrobam, udidesi Zalisxmevis
fasad, sapirispiro napirs miaRwia.
mxedrebi saTiTaod adiodnen napirze da
myisve xelCarTul brZolaSi ebmebodnen. es iyo
sastiki da uTanasworo brZola – erTi – aTis
winaaRmdeg. isini ibrZodnen, igeriebdnen
sparselebis Semotevas da ixocebodnen, magram
sicocxlis fasad mopovebuli is ramdenime
wuTi saSualebas aZlevda maT megobrebs,
wylidan amosuliyvnen da dacemulTa adgili
daekavebinaT.
aleqsandre ciebcxelebianiviT iZleoda
gankargulebebs, magram laSqris mwyobrSi
moyvana mxolod maSin SeZlo, rodesac mTeli
mxedroba mdinaris marjvena napirze gadavida.
sparselTa mxridan buk-naRaris gabmuli xmebi
moisma da mtris cxenosanTa jari, gamayruebeli
yiJiniT, makedonelebisken gamoqanda.
brZola SubebiT daiwyes, magram Subebi
dailewa da axla xmlebiT ekveTnen erTmaneTs.
makedonelebi TavgamodebiT utevdnen mters,
mowinaaRmdege iZulebuli gaxda, napiridan ukan,
siRrmisaken daexia. placdarmi mopovebul iqna.
_ win! – SesZaxa parmenionma.
gaisma buk-naRaris xma da sabrZolo
simRerebis guguniT mTeli jari granikis
boboqari wylebisken daiZra.

60
* * *
parmenioni wylidan erT-erTi pirveli
amovida; mcvelebs ar dalodebia, cxens moaxta
da gaqusla.
brZola vakeze gaiSala _ im borcvis
Ziras, romelzec berZenTa daqiravebuli
laSqari idga.
berZnebi brZolaSi jer ar CarTuliyvnen,
sparselTa ieriSis dasrulebas elodnen.
parmenionma aleqsandre mzeriT moZebna da Sve-
biT amoisunTqa.
_ ,,cocxalia!“
mefes ioladöamoicnobdi fariTa da
muzaradis jiRiT: ÖjiRa orive mxares gasaocari
sididis, TovliviT TeTri frTebiT iyo
Semkuli. parmenionma SeniSna, rom sparselebi
gansakuTrebuli gaafTrebiT swored mefisken
miiwevdnen. heterosTa razmi Zlivs
umklavdeboda cxenosanTa moZalebas; marcxena
flangi gairRva da mteri im adgils miawyda.
brZola Tavad aleqsandres garSemo duRda.
_ Cqara! – SeuZaxa parmenionma Tavis
meomrebs, daewyveT! – is mefes Tvals ar
acilebda _ dauCqareT-meTqi, ras izlaznebiT!Q
mtris upiratesoba aSkara iyo. yovel
heteross, or-sam kacTan mainc uwevda Sebma.
_Cqara! _ dasWeqa parmenionma.
mefisken gasrolilma xelSubma
aleqsandres javSani gauglija, magram is

61
unagirze darCa. ese igi, ar daWrila. Aam dros
aleqsandres erTdroulad ekveTa sparsTa ori
mxedarTmTavari. parmenionma orive amoicno -
resaki da spiTridati – brZolaSi nawrTobi,
mamaci meomrebi. sakuTar gamarjvebaSi
darwmunebulni, imasRa Cqarobdnen, aleqsandres
Tavi dariosisTvis ZRvnad mierTmiaT.
PAparmenionma dainaxa, Tu ra marjved
gausxlta mefe spiTridates da Subi styorcna
resaks, magram Subi javSans moxvda da gatyda;
aleqsandrem xmali iSiSvla. dartyma, kidev
dartyma.. hoi, cao maRalo! sparselis xmlis
morkalurma pirma gahkveTa misi muzaradis cali
bibilo frTiTurT!.. etyoboda, mefe daretianda;
xolo spitridatma ukve aRmarTa mklavi
gadamwyveti dartymisaTvis, magram uecrad
gaSeSda, SubiT Selewil mkerdze xeli itaca
da cxenidan gadmovarda. Savma klitosma
amoaZro Subi sxeulidan da resaks daumizna,
magram aleqsandres is ukve xmliT ganegmira.
_ win! – SesZaxa parmenionma.
TesalielTa mxedroba mters ekveTa,
atydaAxocva-Jleta, daWrilebi da daxocilebi
Zirs cviodnen, cxenebis floqvTa qveS iTele-
bodnen. erTmaneTSi aizila Subebi, muzaradebi,
javSnebi, xmlebi da gasisxlianebuli sxeulebi.
sparselTa mxedrobis rigebi TandaTanobiT
SeTxelda. umeTaurod darCenilma mebrZolebma
mxneoba dakarges, SeZrwunebulebma aRar
icodnen, rogor moqceuliyvnen, dabneuloba

62
daetyoT da parmenionis mxedrebma isini mwyob-
rad momavali falangisaken miimwyvdies. mtris
pirveli rigebi, faqtobrivad, ganadgurebuli
iyo. sparselebi gaiqcnen, aleqsandre maT aRar
dadevnebia. mefe borcvisken iyureboda, sadac
daqiravebul berZenTa laSqari gamwkrivebuliyo.
_ gamyidvelebo! – risxviT SesZaxa aleq-
sandrem da moaxloebul parmenions gadaxeda –
ieriSi! dauyovnebliv!
_ isini berZnebi arian, _ Seecada mefis
daSoSminebas mxedarTmTavari _ umetesoba
aTenelia. ueWvelad dagvnebdebian, Tuki
xelSeuxeblobas dahpirdebi.
_ ara, isini berZnebi ki ara, saberZneTis
moRalateebi arian!
_ Cven meomar, magram dazavebis mosurne
xalxTan mogviwevs Serkineba. tyuilubralod
sisxli rad davRvaroT. raSi gvWirdeba aseTi
wregadasuli sisastike?
_ sworedac rom gvWirdeba! moRalateTa
es jari xom mxolod nawilia dariosis laSq-
risa. de, yvela danarCenma, am oci aTasis
magaliTze Seignos, rom jobs me memsaxuros,
vidre Cems metoqes.
_ mZime brZola mogvelis, ramdeni
tyuilubralo sisxli... eh!...
_ zogi ram Seni neba-survilis
sawinaaRmdegodac unda akeTo, _ mtkiced Tqva
aleqsandrem – me udidesi Zala Sevalie imas,
rom saberZneTi erTian saxelmwifod meqcia. es

63
laSqrobac saberZneTis gansadideblad
wamoviwye da ras vxedav?! berZeni isev berZens
upirispirdeba. am daqiravebulebma fulis gamo
uaryves samSoblo, gayides is. xolo
gamyidvelebi sxvas ras imsaxureben?
parmenioni uxalisod daeTanxma da laSqars
miubrunda. ramdenime wuTis Semdeg dafdafTa
cemiT, sayvirebis, xaris Zvlis fleitebis, win-
wilebisa da buk-naRaris WyvitiniT makedonelTa
falangam ieriSi daiwyo. cxenosnebma yoveli
mxridan Seuties daqiravebulTa jars, aleqsan-
dre wina rigebSi ibrZoda. mowinaaRmdege Tav-
dacvaze gadavida. hipaspitebi da aleqsandres
mxedroba TiTqmis erTdroulad iseTi zrialiT
SeiWrnen metoqis rigebSi, TiTqos ori xomaldi
Seejaxao erTmaneTs. mowinaaRmdegis rigebi
Suaze gaipo da iqidan mSvildosnebma isrebis
da xelSubebis wvima gamouSves. daqiravebulni
mokle xmlebiT cxenebs daerivnen, nestoebsa da
ferdebze Cxvletdnen. gaafTrebuli cxenebi
mxedrebs Zirs anarcxebdnen, magram
mSvildosanTa Tavgamodeba uSedego aRmoCnda,
maT ver SeZles aleqsandres mxedrobas win
aRdgomodnen, miT ufro, rom mas zurgs
umagrebda makedonelTa falangebi, asTavian
hidrasaviT moqnili, Seuvali da momakvdinebeli.
mteri alyaSi moeqca, magram ar danebebula,
rameTu icoda, rom dandobas ver eRirseboda.
sisxlis ukanasknel wveTamde ibrZodnen.

64
dacemulebi ZaRlebiviT ikbinebodnen,
mowinaaRmdeges wvivebSi asobdnen kbilebs.
arc gamarjvebis imedi SerCenodaT da
aRarc gadarCenisa. maTi rigebi sul ufro
Txeldeboda da mainc mTis mwvervalisken
miiwevdnen, maRla da maRla. daxocilebi
cicaboebidan Zirs cviodnen, makedonelTa
laSqari gvamTa kedels miarRvevda.
oci aTasi daqiravebulidan mxolod ori
aTasi aiyvanes tyved, danarCeni _ iaraRiT xelSi
daeca. tyveebi aleqsandrem saqveynod gamyid-
velebad gamoacxada, brZana, maTTvis borkilebi
daedoT da katorRul samuSaoebze gaegzavnaT
makedoniaSi.
parmenions aseTi gamZvinvarebuli mefe
arasdros enaxa. daqiravebulebi TavganwirviT
ibrZodnen. am brZolaSi daiWra da daeca
yvelaze meti makedoneli. Tavad aleqsandrec
msubuqad daiWra, misi Wreli cxeni ki brZolis
dawyebisTanave mokles.
_ daRupuli makedonelni pativiT
daikrZalon brZolis velze! – brZana
aleqsandrem – gmirTa pativsacemad Camoisxas
brinjaos Zeglebi da aTenas taZarSi daidgas.
maTi mSoblebi da col-Svili AganTavisufldnen
miwis gadasaxadisagan, piradi Tu qonebrivi
mosakrebelisagan. – man gadaxeda brZolis
vels da mzera parmenionze gadaitana. – me
Semovedi sparseTSi, Cemo megobaro! MmZime,
sisxliani xarki gadavixade amisTvis, magram

65
Semovedi! Mme SevZeli es. Cven SevZeliT!
amieridan mcire aziis sanapiroebi – Cvenia!
aleqsandrem irgvliv mimoixeda. brZolis
velze gamayruebeli sabrZolo yiJinis nacvlad
mdumarebas daesadgurebina. moeCvena, rom
balaxis yovel Rers xedavda, esmoda yoveli
Cqami da isRa darCenoda, mTeli suliTa da
guliT miscemoda axali dRis sinamdviles.
_ aRmosavleTisken xom ar daviZra, dario-
sisaken?N Tu sanapiros gavyve qalaq-qalaq? –
axla mas fiqris dro mieca. odesme, mogvianebiT,
es dRe da sxva dReebic, gonebaSi daulagdeba,
ukan moxedvisas, bevri ram Secdomad moeCveneba,
bevric – swor nabijad. magram es Semdeg iqneba.
axla ki win axali samyaroa da igi brZoliT
unda moipovos. jer unda naxos, rogor
cxovrobs es samyaro, ra enaze laparakobs da,
saerTodac, rogoria. da rodesac es samyaro
eladas SeuerTdeba, mxolod maSin gaxdeba
SesaZlebeli misi WeSmariti Secnoba da miReba.
odesme mTeli msoflio Cems xelT iqneba, -
Tqva aleqsandrem. – ise Zlier CaviWerAmas, rom
xelidan veRarAgamisxlteba. axla me mxolod
karibWe ganvvle. es jer dasawyisia.
aleqsandre bukefalas Seaxta da aRvirs
moqaCa.

66
Tavi VI
gordiosis naskvi
likiaSi, qalaq qsanTes midamoebSi aris erTi wyaro,
romelmac, amboben, aleqsandres laSqrobis dros
TavisTavad Seicvala mimarTuleba, napirebze gadmovida da
amoagdo Zveleburi asoebiT naweri spilenZis firfita.
firfitaze ase ewera Turme: berZenTa mier damxobili
sparsTa batonoba Tavis arsebobas Sewyvetso. am
winaswarmetyvelebiT gamxnevebulma aleqsandrem
gadawyvita dauyonebliv ganewminda mtrisagan zRvis
sanapiro qveynebi, TviT finikiisa da kilikiis
sazRvrebamde.
plutarqe “aleqsandre makedoneli”

_ sxvaTa Soris, es qalaqi, gordiosi, uZve-


lesi mefis, midrasis samSoblo iyo, _ Tqva
kraterem – anu im ymawvilisa, romlis xelSic
nebismieri sagani oqrod iqceoda. verasodes
vifiqrebdi, aq Tu aRmovCndebodi!
_ sworad gadawyvita aleqsandrem, _ xma
amoiRo aqamde mdumare ptolemeusma –
dapyrobil iqnes yvela sanapiro qalaqi da
morCa. mTeli sanapiro ki ZiriTadad berZnuli
koloniebia. araviTari winaaRmdegoba!
_ palikarnasi da mileti? – Seaxsena
perdikem.
_ didi ambavi! iq sparsTa Zlieri
garnizoni idga, Torem isinic ubrZolvelad
dagvnebdebodnen. diax... mokled, asea Tu ise,
sabolood, sanapiro olqebis mTeli avladideba
finikiamde da kilikiamde Cvenia. axla SegviZlia
darioszec mivitanoT ieriSi.
67
_ es granikis brZolis dasrulebisTanave
unda gveqna. – Caiburtyuna Savma klitosma.
tyuilubralod davkargeT dro. es strategiuli
gegma ki ara, sisulelea. aleqsandres warmodge-
nac ar aqvs, rogor gadaWras problemebi.
ptolemeusi aRSfoTebisgan kinaRam gaiguda,
magram mkvaxe sityvisgan Tavi Seikava. mas am
sqelSubla klitosTan kamaTi ar surda. Tuki
Savi klitosi raimes gadawyvetda, veRar gada-
aTqmevinebdi. sakuTar Secdomebs arasodes
aRiarebda, Cinebuli meomari ki iyo, magram
ramdenadme sworxazovani, Tanac saarako
simamacisa; aleqsandrec pativs scemda _
granikTan mefe sikvdils xom man gadaarCina.
_ cdebi, klitos. – SeniSna kraterem – mefem
icis, rogor moiqces, magram amis aRiareba ar
ginda.
navsadguri jer ar Canda. irgvliv wvril
vaWarTa da xelosanTa kvartlebi gadaWimuliyo
– momcro nagebobaTa wyeba taZrisaken miiwevda.
samagierod, Tavad taZari didebuli ram iyo.
Rviis xis ocdaTormet kolonas epyra spilenZis
gumbaTi, marmarilos safexurebi idealurad iyo
SerCeuli, ferisa da saxis mixedviT. qandakebebi
yvavilwnulebiT SeemkoT. swored aq inaxavdnen
qurumebi gordiosis legendarul etls.
gadmocemis Tanaxmad, frigiis mefes,
gordioss, etlis uReli xelnaze saocrad
rTulad da CaxlarTulad mienaskva. vinc am
naskvs gamoxsnida, msoflios mbrZanebeli

68
gaxdeboda. gasakviri araa, rom am legendam
aleqsandre Zlier daainteresa.
_ omi karga xnis mogebuli unda gvqondes,
_ buzRunebda klitosi. – davbodialobT aRma -
daRma am sanapiroze, qalaqidan _ qalaqSi!...
axla gordiosi! frigiis mTavari qalaqi! es
raRa jandabaa!
_ gamigone, klitos! – afeTqda ptoleme-
usi. _ makedoniasTan da saberZneTTan
helesponti gvakavSirebs, zRvas sparsTa floti
icavs, romelsac ZaluZs, ara Tu zurgs
mogvwyvitos, aramed xeli Seuwyos
ukmayofiloTa amboxebebs saberZneTSi. es ki
mTel Cvens gegmebs CafuSavs. sparseTs ver
daimorCileb, misi sazRvao Zalebi Tu ar
gaanadgure.
_ es gasagebia, _ daeTanxma Savi klitosi.
– magram amas CvenTan ra kavSiri aqvs? Cven xom
sazRvao brZolebs ar vawarmoebT! davexetebiT
qalaqidan qalaqSi. ara, dariosisken unda wavi-
deT, sparseTis siRrmeSi! maSin flotis proble-
ma TavisiT mogvardeba. kidev erTxel vimeoreb:
aleqsandrem ar icis, rogor gadawyvitos
problemebi. ai, me rom aleqsandre viyo...
_ madloba RmerTs, rom Sen ara xar
aleqsandre.
_ dariosze unda gavilaSqroT! _Tavisas
ar iSlida Savi klitosi. utexi iyo.
_ fui, Sen! _ gulSi Tqva ptolemeusma. –
flotTan dakavSirebuli problema mxolod

69
maSin gadawydeba, roca flots napirTan
misadgomi aRar eqneba. amitomacaa aleqsandre
sanapiro qalaqebiT dakavebuli, Semdeg siRrmeSi
Sesvlac SeiZleba!
_ amboben, gordiosis porti asamde
xomalds itevso, – saubris Tema Secvala
kraterem – siamovnebiT Semovivlidi qveyniere-
bas. erTxel mezRvaurebTan vsaubrobdi, Wiqa
Rvinoze... isini yvebodnen, rom didi udabnosa da
banjgvliani adamianebis qveynis iqiT rZis
mdinare miedineba, iseTive farTo, rogoric
helespontia. iqaur tyeebSi Savi xeebi izrdeba,
rkinaze magari merqniT, yvavilebi adamianebs
Wamen, xolo kldeebSi qalissaxiani urCxulebi
binadroben. ufro Sors, mTaTa gadaRma,
cadawvdenili mwvervalebia, am mwvervalTa iqiT
ki veeberTela qveynebia gadaWimuli, sadac
yvelaferi, saxlis avejeulobac ki, bajaRlo
oqrosia!
_ iaraRi? – dainteresda klitosi.
_ ra iaraRi?
_ xmlebic oqrosia?
_ albaT, _ mxrebi aiCeCa kraterem _ iq
yvelaferi oqrosia.
_ am qveynebs iolad davipyrobT. _ darwmu-
nebiT Cailaparaka klitosma. _ oqros xmliT
didxans ver ibrZoleb – rbili liTonia, piri
daublagvdeba.
_ zRaparia es yvelaferi – Cailaparaka
perdikam _ mezRvaurebi raRas ar hyvebian...

70
morCa, movediT. aba, Cqara! aleqsandre ukve
taZarSi Sevida.
heterosebma nabijs auCqares da mefes
mihyvnen.
etli taZris SuagulSi idga,
naxevarwriuli kolonadis win. bind – bundSi
Semalul urCxuls waagavda. qurumebi,
CiraRdnebiT xelSi, kedlebTan gaqvavebuliyvnen.
cecxlis enebi niavisgan irxeodა da etlis
Tvlebis brinjaos rkalebze wiTlad
ireklebodა. etlis uReli xelnaze Sindis
qerqis RvediT iyo mimagrebuli da
gamonaskvuli.
_ aha! – amoioxra Savma klitosma, - naskvic
amas hqvia! isea axlarTul – CaxlarTuli, rom
verc Tavs gaugeb, verc bolos... suleluri le-
gendaa! rogor wamoego aleqsandre am ankesze?!
mTeli cxovreba rom ecados, am naskvs mainc ver
gamoxsnis da amas verc veravin SeZlebs.
_ rao, ar gjera, rom aleqsandre mTeli
msoflios baton-patroni gaxdeba? – civad
dainteresda ptolemeusi.
_ eg ki mjera, magram ra kavSiri aqvs amas
naskvis gamoxsnasTan? warmoidgine, ras gaixa-
reben sparselebi da damwuxrdebian makedone-
lebi, aleqsandres Tu xeli moecara.
_ eg ar moxdeba – arcTu mTlad
darwmunebiT Tqva ptolemeusma.
_ ar mjera, rom am CaxlarTul naskvs
gamoxsnis da etls uRels moaSorebs. –
71
Tavisaze idga Savi klitosi. – Tumca... ase, aTi
wlis Semdeg didi wvalebis Sedegad... klitosma
xeli Caiqnia da gasasvlelisken daiZra. – gaval,
banaks davcem. am qalaqSi albaT didi xniT
gavCerdebiT.
is taZridan gamovida, erTxans
TvalmoWutuli idga, mzis sinaTles eCveoda.
Semdeg cxenebisken gaemarTa, magram Tavis
ulayze Sextoma verc moaswro, rom taZris
siRrmidan aRtacebis SeZaxilebi gaisma, Semdeg
bind-bundSi gamoikveTnen mxiarulad moyiJine
heterosebi, romlebsac aleqsandre xelSi
aetacebinaT.
_ ra moxda? –ßmiirbina maTTan Savma kli-
tosma A_ ra moxda?! es SeuZlebelia! ase swra-
fad! nuTu SeZlo uRlis gamoTavisufleba?
ß _ SeZlo! _ yvirodnen misi megobrebi. – da
mere rogor!
_ nuTu aleqsandrem gamoxsna naskvi?
_ diax, xmliT gakveTa!
Savma klitosma Sublze xeli itkica.
_ ra Tqma unda... xmliT! ase ubralod! me
ki Tavs vimtvrevdi...
klitoss gaaxsenda weRandeli kamaTi
megobrebTan da gaifiqra, rom, albaT, mainc
cdeboda. diax! is marTali ar iyo. aleqsandrem
icis, rogor gadawyvitos problemebi da wyvets
kidec... mefurad!
ucnauria, magram sakuTari Secdomis
aRiarebis Semdeg klitoss gulze moeSva.

72
MAAAN

Tavi VII
samkurnalo Tasi
Tavis sidiades, mosazrebulobasa da mxneobas aleqsandre
amJRavnebda ara marto brZolis win, aramed TviT
gansacdelis drosac.A
plutarqe “ aleqsandre makedoneli”

mefe dariosi, mbrZanebeli sparseTisa, ma-


Ral taxtze dabrZanebuliyo da babilonis
quCebSi Tavisi meomrebis msvlelobas umzerda.
is kmayofili iyo da Tvalebi sixaruliT
ubrwyinavda.
samefo taxti terasaze daedgaT,
Wadrakulad ganlagebuli Sav-TeTri filebiT
mopirkeTebuli iataki am adgilas piramidasaviT
maRldeboda da amitom iqidan mTeli qalaqi
xelisguliviT moCanda: sacxovrebeli saxlebi,
urTierTmonacvle yviTeli da cisferi
zolebiT. taZrebi, romelTa kedlebzec ucnaur
mxecTa bareliefebi da oqroTi da patiosani
TvlebiT mooWvili saidumlo niSnebi elavda.
mwvaned mobibine baRCa-baRebi da moedani,
garSemortymuli qerubimTa pirquSi
qandakebebiT. am kacisTavian urCxulebs arwivis
frTebi daBlomis tani hqondaT. wveriani,
mrisxane saxeebi cocxals miugavdaT. Ddariosis
msgavsad isinic zemodan dahyurebdnen maT
fexebTan maval sparsul laSqars.
73
darioss Tavisi laSqris zusti
raodenobis Setyoba surda da amitomac moawyo
es daTvaliereba. moedani aTi aTass jariskacs
itevda. gamTeniidan babilonis viwro
quCabandebSi nakadulebiviT diodnen mebrZolTa
razmebi. moedani rom Seivseboda, aRmwerlebi
saerTo raodenobas axal aTi aTass miaTvlidnen
da niSans iZleodnen mis dasaclelad. Semdeg ki
moTminebiT elodnen, rodis Seivseboda moedani
morigi aTiaTaskaciani razmiT. ukve binddeboda,
magram jariskacTa nakads bolo jer ar uCanda.
_ hoi, RmerTebo! – waiCurCula dariosma –
ratom wamarTviT memnoni, Cemi saukeTesoE
mxedarTmTavari!?AdanarCenebi mis frCxiladac
ar Riran. maT umetesobas SemarTeba aklia,
yvelas erTad ki – iRbali! laSqars me Tavad
warvuZRvebi.
qvafenilian moedans zriali gaudioda
jariskacTa mZime nabijebisagan. isini mwyobr
rigebad, mxned moabijebdnen. orpiri culebi,
cecxlzeAnawrTobi orolebi, nabdis qudebi,
brinjaos muzaradebi _ yvelaferi Tanabrad
moirweoda. saxlebis saxuravebi da qalaqis
galavani moqalaqeebiT iyo daxunZluli,
romlebic gancvifrebaSi moeyvana meomarTa am
uricxv raodenobas.
SurdulebiT SeiaraRebuli kilikielebi,
frigieli mSvildosnebi, maT kvaldakval
momavali Torosani mxedrebi, amxedrebuli
banjgvlian, ufafro da uyuro cxenebze,

74
romelTa CaCqanic vercxlis rqebiT SeemkoT,
urelTa ifnis xelSubebi da SezbarelTa
maxvilebi, javSnebi _ rqis zodebiTa da
rkinisBbalTebiT, brinjaos cxauri muzaradebi...
laSqars Tvla ar hqonda. is ufro
mravalricxovanic iqneboda, magram dariosi
Cqarobda da Tavi veRar mouyara baqtrielebs,
sogdielebs, indusebs da wiTeli zRvis
sanapiroTa mkvidr sxva tomebs. Tumca, laSqris
ricxobrivi simcire aq ra mosatani iyo. sxva
saqmea _ gamocdili da erTguli
mxedarTmTavrebi... raRa Tqma unda, berZenTa
Soris arian brZolebSi nawrTobi meTaurebi,
magram SeiZleba ki maTi ndoba?! TiToeuli
maTganis saimedooba Sesamowmebelia. ai, Tundac
qaridemosi aviRoT.
_ qaridemos! ixmo dariosma BberZeni. _
aleqsandrem aTenidan gamogaZeva da Senc amis
gamo SeiZule igi. me, hm... gendobi, imitom rom
Cemi mtris mteri – Cemi megobaria. gadaxede
Cems jars da miTxari, Zali Tu Semwevs, rom
gavanadguro makedoneli TviTmarqvia, is Rlapi,
romelic Tavs mefes uwodebs?
qaridemosi moiRuSa. iribad gadaxeda
mcvelebs, mijriT rom Camwkrivebuliyvnen mefis
ukan da nabiji win gadmodga.N
_ Sen, egeb, arca gwadia simarTlis
mosmena, magram, Tu ara axla, sxva dros veRar
getyvi. _ Tqva man – es Seni laSqari, mTeli
aRmosavleTis sxvadasxva, sakuTar keras mowy-

75
vetili xalxisgan rom Sedgeba, mxolod axal-
wveulebs Tu dascems Tavzars; is oqro-ver-
cxlis brwyinvalebas afrqvevs da Tvals gWris
mdidruli SeiaraRebiT, magram es mxolod da
mxolod brboa.
darioss saxe moequfra da Zowis
krialosans aCqarebiT dauwyo marcvla. es
avismauwyebeli niSani iyo, magram aTenelma arad
Caagdo, radgan gadawyvetili hqonda, saTqmeli
bolomde EeTqva.
makedonelTa laSqari Zlieria garegnuli
brwyinvalebis gareSedac, radgan Cinebuli
meomrebisgan Sedgeba. isini mWidro rigebad
gadadian Setevaze. qveiTTa aseT wyobas
falangas uwodeben. mebrZolebi mxardamxar,
iaraRgadaWdobilni dganan. falanga isea
gawvrTnili, rom niSanze almebs mihyveba,
rigebis SenarCunebiT. jariskacebi yvela
brZanebas myisierad asruleben: iwyeben ieriSs,
alyaSi aqceven mowinaaRmdeges, or falangad
iyofian, brZolis warmarTva meTaurebze nakleb
rodi ZaluZT da arc is mgonia, rom oqro-
vercxlis wyurvili amoZravebdeT. mkacri wesebi
aqvT da mkacradve icaven: maTi qveSagebi _
xmeli miwaa, sazrdos Tavad moipoveben da
ZiliTac cota sZinavT. Senc swored aseTi
meomrebi gWirdeba: maT ki im miwaze unda dauwyo
Zebna, romelmac isini Soba. Nnu daiSureb oqro-
vercxls berZenTa da spartelTa
dasaqiraveblad.

76
darioss saxe Savbnelma Rrublebma
daufara.
_ cruob, moRalatev! – risxviT ESesZaxa
man. – ginda, rom gamarjvebis rwmena Semiryio da
amiT xeli gaumarTo aleqsandres!
man krialosani mcvelebs miugdo da
qaridemosze miuTiTa – gagudeT!
orma mcvelma aTeneli gaakava, mesamem
kiserze Zowis mZivi Semoaxvia.
_ Surismgebeli Cemi sikvdilisaTvis ukve
giaxlovdeba – Zlivs amoiluRluRa qaridemos-
ma. – Sen ugulebelyavi Cemi rCeva da zRav kidec
misi xeliT, vis Sesaxebac gafrTxilebdi.
meti aRaraferi uTqvams. wamic da misi
sxeuli moeSva. mcvelebma mefes krialosani
daubrunes, xolo gvami sasaxlis siRrmeSi
gaaTries.
_ Timodeosi, Ze mentorisa, saTaveSi Caud-
ges ucxotomelTa razmebs, _LbrZana dariosma. –
saerTo meTauroba ki farnabazisTvis Camibare-
bia. _ is kvlav krialosnis marcvlas Seudga. _
momgvareT sizmris amxsnelebi!
SavebSi gamowyobilma Svidma friad
pativcemulma uxucesma, mefis winaSe muxli
moiyara.
_am bolo dros, ucnauri xilvebi SemomeC-
via da Zlier maSfoTebs, _ Tqva dariosma _
mesizmra, rom alaqsandres laSqari kaSkaSa
sinaTliT elvarebda, xolo Tavad aleqsandres
is tanisamosi ecva, romelsac me - dariosi

77
vatarebdi, mefis Sikriki rom viyavi. Semdeg
aleqsandre belosis taZarSi Sevida da Cemi
TvalTaxedvis aridan gauCinarda. miTxariT, ras
mamcnoben RmerTebi, am sizmrebiT? _ risgan
micaven da mafrTxileben?
_ RmerTebi am sizmrebiT albaT gauwyeben,
rom makedonelebi brwyinvale gamarjvebebs moi-
poveben da saxelsE mTel qveynierebaze gaiT-
qvamen, _ Tqva arnazma, maRalma xmel-xmelma
moxucma, uxucesma sizmris amxsnelTa Soris. _
vwuxvar, mefeo, magram aleqsandre daipyrobs
azias, viTarca Sen daipyar igi, didebulo
mbrZanebelo, rodesac Sikrikobidan mefed iqec,
da rom makedonelTa mefe maleve daasrulebs
Tavis cxovrebas. – moxucma dananebiT gaaqnia
Tavi. – xelmwifeo, gamefebisTanave rad brZane
sparsuli akinakebis qarqaSTa gadakeTeba berZ-
nul yaidaze? es xom SebRalva iyo sparsuli
iaraRisa da cudis niSani, vinaidan sparselebze
batonoba maT xelSi gadava, vis iaraRsac
miamgvane sparsuli iaraRi.
mefem gamalebiT iwyo krialosnis
marcvla, xolo arnazma tuCi moikvnita.
Cven migvaCnia, rom es kargi
winaswarmetyvelebaa. – ar daeTanxmnen uxucess
danarCenebi _ aleqsandres banaki elvarebda,
imitom rom iwvoda! ase rom, Sen, mefeo,
aleqsandres banaks nacartutad aqcev.
_ diax, diax...
_ ueWvelad.

78
_ WeSmaritad asea...
_ Sen aleqsandre mefuri aRkazmulobis
gareSe ixile, sparsul mdabiur samosSi _ ese
igi, makedoneli mefe Seni mona gaxdeba da Sen
mogemsaxureba. Sen mas sikvdiliT dasji babi-
lonSi, vinaidan, Seni sizmrebis Tanaxmad, swo-
red iq gauCinarda aleqsandre Sens TvalTagan.
_ WeSmaritad... – Tavs aqnevdnen danarCeni
mCxibavebi – ueWvelad... udavod...
arnazi dumda. mas 69 weli Sesruleboda,
magram sasikvdilod Tavi ar emeteboda.
auwyeT xalxs keTili winaswarmetyveleba-
ni! _ brZana dariosma.
man cerad Sexeda arnazs, magram araferi
uTqvams, Seindo. Semdeg mzera aRmwerlebze
gadaitana.
_ ramdenia?
_ daTvaliereba jer ar dasrulebula,
didebulo xelmwifev. zust ricxvs saRamo xans
mogaxsenebT, rodesac moedanze ukanaskneli
meomari Semoabijebs. miaxloebiT gacnobebT:
Tqvens armiaSi oras ormocdaaTi aTasiAmeomaria.
_ Cinebulia! amxela armias is cxvirmou-
xocavi Rlapi ver moereva.
mefe taxtidan wamodga da moedans mzera
moavlo. moedani xalxiT iyo gadaWedili, magram
Camowolilma bindma ukeT dakvirvebis
saSualeba ar misca.
_ nabarzan!EBras gvamcnoben Sikrikebi? –
ikiTxa dariosma.

79
aleqsandre mTeli Tavisi armiiT
kilikiisken gaeSura, _ gragnili gauwoda mefes
mxedarTmTavarma. – kilikiis mmarTveli arzami
tovebs kilikias da cecxliTa da maxviliT
anadgurebs yvelafers, mters xelT rom
araferi SerCes.
ugunuri! – SesZaxa dariosma. – kilikia
yoveli mxridan, sanapiros garda, mTebiTaa
daculi. masSi SeRweva mxolod sami viwro
xeobiTaa SesaZlebeli. Tuki mters am adgilebSi
CausafrTebi, mTeli armiis amowyvetas SeZleb.
arzami ki ras sCadis? ukan ixevs, anadgurebs
qveyanas, romelic, piriqiT, ganadgurebisagan
unda exsna.
WeSmaritad, marTals brZaneb, brZenTa-
brZeno! usazRvroa SeniGgamWriaxoba! arzamis
silaCris wyalobiT, aleqsandrem ganvlo xeoba,
romelsac “karibWes” uwodeben. cnobaSi
naTqvamia, rom, rodesac aleqsandrem is midamo
moaTvaliera, am ucabedma bednierebam Zlier
gaaoca da aRiara, rom iq Casafrebul mters
SeeZlo qvebiT Caeqola mTeli misi armia.
_ Ralatia! gars mxolod moRalateebi da
laCrebi maxvevia! ganagrZe!
_ amrigad, makedonelTa armiam udanakar-
god ganvlo uReltexili da tarss miuaxlovda,
romlisTvisac arzamis brZanebiT, cecxli
waekidebinaT, raTa aseTi mdidari qalaqi mters
ar Cavardnoda xelT, _ ganagrZobda nabarzani. –

80
magram Sevida Tu ara aleqsandre qalaqSi, misma
meomrebma xanZari Caaqres.
_ mxdalebi! wyeulimc iyos arzami!.. axla
aleqsandre ibatonebs miuval kilikiaze! karib-
WeTac kargad daicavs!
xma dairxa, rom aleqsandre avadaa, _
frTxilad CaurTo Timodeosma.
_ avadaa? – dariosma nabarzans gadaxeda.
_ marTlac asea, didebulo xelmwifev, _
mxedarTmTavarma gragnilebi aaSriala, am ambis
damadasturebel gragnils dauwyo Zebna. – qalaq
tarsSi mdinare kidnosi Camoedineba... sad
gadaikarga is gragnili?! kidnosi wyaluxvobiT
ar gamoirCeva, magram Zalze ankaraa, radgan
sufTa kalapotSi miedineba da arc Senakadebi
gaaCnia, mis wynar dinebas rom SeamRvrevda, _
nabarzani kvlav gragnilebSi iqeqeboda – amitom
misi wyali Zalian sufTa da civia... aha, ai. –
mxedarTmTavarma Caaxvela da kiTxva daiwyo:
,,dadga dRis yvelaze cxeli dro. mdinaris
ankara wyalma acduna mefe, rom masSi
ganbaniliyo da Tavisi mxurvale sxeuli gaegri-
lebina. meomarTa Tvalwin tanisamosi gadaiZro
da...
_ rao? _ gaioca dariosma. – aleqsandrem
mdinareSi ibanava? nelsacxeblisa da aromatuli
zeTebis gareSe? mTeli armiis Tvalwin? ki
magram, ratom, is xom mefea, rac ar unda iyos!
_ albaT aleqsandrem gadawyvita, rom
urigo ar iqneboda, Tavisi meomrebisaTvis

81
eCvenebina, Tu ra mcireds sjerdeba is sxeulis
movlisaTvis. _ mxrebi aiCeCa nabarzanma.
_ RmerTebo, ra barbarosTan miwevs
brZola!
_ m... m... ai: aleqsandre Sevida mdinareSi,
magram, rogorc ki wyali Seexo, cieb-cxelebia-
niviT akankalda, feri dakarga da sasicocxlo
Zalisagan TiTqmis sul daicala. cocxal-mkvdar
mefes msaxurebma xeli staces da sanaxevrod
cnobamixdili karvisaken waiyvanes! morCa.
_ saocari sneulebaa... _ Cafiqrda dariosi.
– egeb, TavxedobisTvis isjeba?
_ o, brZenTabrZeno, _ SeparviT CasCurCula
nabarzanma. _ Tuki aleqsandre marTlac avadaa,
yvela makedonel mkurnals werilebi
davugzavnoT. movisyidoT isini, SevpirdeT
fuls, miwebs, monebs... romelime maTganis
Ralati, gansakuTrebiT ki aqarneli filipesi,
mTeli omis beds gadawyvets. K
_ veWvob, rom filipe daviyolioT, SeniSna
Timodeosma. – Tanac werilebi, SeiZleba,
makedonelebs CauvardeT xelT.
_ Zalianac kargi. – CaiRima nabarzanma,
Cvenc eg gvinda. aleqsandres eWvis Wia SeuCndeba
da mkurnalTa daxmarebaze uars ganacxadebs.
dariosma Subli SeiWmuxna da Zlivs
SesamCnevad daiqnia Tavi.
_ farnabaz! unda daviZraT! brZana mefem..
_ axla Ramea, didebulo mefeo, _ muxli
moiyara umaRlesma mTavarsardalma. Tan krialo-

82
sans mzeras ar AaSorebda. _ Zveli wes-Cveule-
biT, RamiT gadaadgileba akrZaluli gvaqvs.
mefem warbi Sehyara, amoioxra da
krialosani jibeSi Camala.
_ kargi. xval diliT viwyebT, moemzade.
mzis amosvlisTanave gaisma buk-naRaris
xma da mefis karvis Tavze, yvelas dasanaxad,
aRimarTa minaze amotvifruli mzis elvare
gamosaxuleba. sparselTa armia salaSqrod
daiZra.A AA MLEBA
win, vercxlis sakurTxevliT, maradiuli
cecxli mihqondaT, uZvelesi himnebis
mgalobelTa gundiT garSemortymuli. Mmas
mosdevdnen mewamulmosasxamiani Wabukebi,
romlebic wminda cecxlis gagrZelebas
mohgavdnen, maTi ricxvi samas samocdaxuTi iyo
– weliwadis dReTa Sesabamisad. TeTrsamosiani,
oqros rtoebiT xeldamSvenebuli mxedrebi
miuZRodnen etls, romelzec uzenaesi RmerTi
iyo dabrZanebuli. etls mohyveboda uzarmazari
cxeni – “mzis bedauri.” cxens yurebi daecqvita
da cerad gascqeroda mis ukan momaval, oqro –
vercxliT moWedil aT sabrZolo sazidars.
Semdeg modioda Tormeti tomis
warmomadgenelTa mxedroba; wesisamebr, mas
mohyveboda didebulad aRkazmuli
aTiaTaskaciani jari, e. w. “ukvdavni” – sparseli
mefis piradi armia. brwyinavda oqros
yelsabamebi, mosasxamebi oqromkediT SeemkoT,
tunikaTa saxeloebze patiosani Tvlebi elavda.

83
aRkazmulobiT mas mefis sagvareulos
TxuTmetaTasiani armiac ki Camouvardeboda.
“ukvdavTa” samoss didebulebiT mxolod mefis
Sesamoseli aRemateboda.
mefes mewamuli feris tunika ecva, SuaSi
amoqarguli TeTri zoliT. mosasxams
oqromkediT naqargi oqros qorebi amSvenebda,
romelTac niskartebi erTmaneTisTvis miedoT.
sartyelze Tval – margalitiT mooWvil
qarqaSSi Cagebuli akinaki ekida.
sparseTis mbrZanebeli saarako sididis
etlze dabrZanebuliyo, dariosi mTel Tavis
armias gadascqeroda da misi danaxvac nebismier
meomars SeeZlo. etli orive mxridan Semkuli
iyo RmerTebis oqrosa da vercxlis
gamosaxulebebiT, uRelze ki patiosani Tvlebi
brwyinavda. gverdebze RvTaebaTa ori oqros
qandakeba aRmarTuliyo, TiToeuli erTi
mtkaveli simaRlisa: (erTi – nina, meore – bela.)
RmerTebis qandakebebs SuaU oqros wmidaTawmida
gamosaxuleba moeTavsebinaT, romelic frTagaS-
lil arwivs waagavda. mefis etls marjvniv da
marcxniv orasi didebuli mihyveboda, xolo ukan
aTi aTasi saWurvelTmtvirTveli, SeiaraRebuli
movercxlili SubebiTa da isrebiT. maT
mosdevda ocdaaTiaTaskaciani qveiTi jari da
Semdeg mTeli armia.
mefis deda _ sisigambisi da meuRle
ariergardis ukan moemarTebodnen. sazidrebze
isxdnen mefis Svilebi, maTi aRmzrdelebi da

84
saWurisebi. iqve gaWimuliyo aTasobiT jorisa
da aqlemisagan Semdgari qaravani. qaravans same-
fo xazina mohqonda da mas mSvildosanTa razmi
icavda. sul bolos modioda mefis axlobelTa
da naTesavTa col – Svili, romelTa ukanac
moabijebdnen msubuqad SeiaraRebuli razmebi.
_ armiac amas hqvia _ Tavi gadaaqnia
hefestionma. mRelvareba ar datyobia, ufro
gaocebuls hgavda. – ra etli aqvs darioss!...
erTi mag etliT gamaqrola sadme! ra
didebulia! ise gamowyobilan, TiTqos
samejlisod midiano!
_ Cveni armia am gafxoril indaurTa
gverdiT ZonZebSi gaxveuls hgavs, _ erTgvari
SuriT Caiburtyuna nearqem, TumcaRa omSi jobs
rkina da foladi gakrTes, vidre oqro da
Zvirfaseuloba. Cven cotani varT, amitomac
moZieba ar gagviWirdeba arc dasabanakebeli
adgilisa, da arc sursaT – sanovagisa. am
xrovis gamokveba ki, aba, scade!...
_ wavideT, _ wasCurCula meomrebs hefesti-
onma. – unda movaxsenoT aleqsandres, rom
dariosi sabrZolvelad gviwvevs...
mzveravebi wamoimarTnen da frTxilad
gaswies lelianSi Semaluli cxenebisaken.

* * *
Cemi meomrebi SeSfoTebam da, Tqven
warmoidgineT, uimedobamac moicva. – uxalisod
85
Tqva perdikam. – imis magivrad, rom saomrad
emzadebodnen, koconebs usxedan da imaze dards
miscemian, rom yovlad saxelovani xelmwife,
Tavisi Zalmosilebisa da didebis gafurCqnis
Jams, omSi miRebul Wrilobebs ki ar iSuSebs,
aramed Cveulebriv sens Seupyria. – man mZinare
aleqsandres gadaxeda da CurCuliT, rom ar
gaeRviZebina, daumata: _ jariskacebSi sabrZolo
suliskveTeba minelda, radgan dariosis
gamarjvebaSi eWvi ar eparebaT. fiqroben, rom
im miwebis daTmoba mouwevT, sadac gamarjvebiT
uvliaT da sadac ukve yvelaferi
gapartaxebulia maTi Tu mtris xeliT da rom
gadaxrukul udabnoSi mSier – mwyurvalebi
ixetialeben da daiRupebian, dariosma maTi
gamodevneba romc ar moindomos. diax... ar vici
meomrebs brZolis Jini rogor Sevmato.
_ igive xdeba Cems razmSic, _ kveri daukra
kraterem, – sxedan TavCaqindrulni, TvalebCam-
qralni, arc sicilis xma ismis, arc Cveuli
lazRandarobisa, sxedan, gminaven... vin waruZ-
RvebaT sabrZolvelad? vis ZaluZs aleqsandres
adgilis dakaveba? ukuqceulebma, helespontamde
romc miaRwion, mis gadasalaxad vin moiyvans
flots mzadyofnaSi? da es yvelaferi brZolis
win!...
_ CemTan tyupebic ki ugunebod arian –
Tqva ptolemeusma.
_ romeli tyupebi?

86
_ ori meomari myavs – Zmebi losi da
lumisi. janmagari ymawvilebi arian, xmalsac
sanaqebod iqneven. omSi ficxelni arian da
mamacni, magram brZolis win, erTi – ori dRiT
adre, erTmaneTs waekidebian da nebismier
wvrilmanze Cxuboben: aqaoda, fexze damabijeo,
an cerad gadmomxedeo – da iwyeba, rac iwyeba.
_ mere ra? – mxrebi aiCeCa kraterem.
CemTanac xSirad daerevian xolme jariskacebi
erTmaneTs. aseTi kinklaoba da msubuqi gaxeleba
sasurvelic kia. asec unda iyos. Mmeomars
brZolis Jins matebs.
_ sworedac, _ daeTanxma ptolemeusi. –
axla ki es Zmebic uimedod arian – sxedan, xmas
ar iReben, arc ki kamaToben... aseTi
mebrZolebiT, aba, ris imedi unda gqondes!
_ marTali xar, _ aRiara hefestionma. – me
es-esaa movedi parmenionisgan. Cveulebisamebr
dums, magram, etyoba, isic SiSobs, rom
sparselebTan omi imTaviTve ganwirulia damarc-
xebisTvis. dariosi kilikiisken miemarTeba uzar-
mazari jariT. me Tavad vnaxe... diax. – hefesti-
onma abgidan gragnili amoiRo – ai... parmenionma
aleqsandres miswera... magram rad ginda! mefe
mudmivad cnobamixdilia, an bodavs!...
_ ras iwereba?
_ saidan unda vicode? – mxrebi aiCeCa
hefestionma.

87
_ xmas dauwie! mkurnalebi amboben, rom
aleqsandres simSvide sWirdeba, Sen ki xariviT
bRavi!
etyoba laparakis xmam aleqsandre
gamoaRviZa; is SeiSmuSna da Tvali gaaxila.
hefestioni maSinve masTan gaCnda da
wamodgomaSi mieSvela.
_ hefestion... Zlivs gasagonad waiCurCula
mefem. – Cemo megobaro... dariosi sadaa?
_ aleqsandre! Sen ukeT xar! rogor
gamaxare! yvela rogor gagvaxare!.. male mTlad
gamojanmrTeldebi da omSi wargviZRvebi. axla
ki Seni aRelveba ar SeiZleba. ai, roca fexze
wamodgebi, maSin...
_ sad aris dariosi?
_ sparselebi gviaxlovdebian, – Rrmad
amoixvneSa hefestionma. _ dariosma Seityo Tu
ara Seni avadmyofoba, umalve jari Cvenken
daZra, mivida evfratTan, gado xidi da amJamad
am mdinares gadmodis. kilikiaSi iqneba sul
raRac... xuTi dRis Semdeg.
aleqsandrem amoikvnesa da sasTumalze
daeca. is mZimed sunTqavda da raRacas
luRluRebda: xan RmerTebs evedrebda, xan ki
moTqvamda, rom dariosTan waagebda, rom
xelidan usxltdeboda diadi gamarjveba da rom
ase uazrod egdo aq, am karavSi. mefe bodavda,
xolo Semdeg, Zalagamoleuli, gayuCda.
_ uxmeT eqimebs! – waiCurCula man.

88
myisve afrines kaci eqimebTan. aleqsandre
mdumared eloda maT gamoCenas, TvalebSi crem-
li Cadgomoda. ra Tqma unda, es avadmyofobis
niSani iyo... da sasowarkveTisac. rogorc iqna,
karvis kalTa gadaiwia da eqimebi gamoCndnen.
xom xedavT, bedma ra dros mimuxTla, _
CaxleCili xmiT Tqva aleqsandrem. _ ase mgonia,
mtris iaraRis JRarunic ki Camesmis. me ki,
romelmac Tavad wamoviwyve es omi, xelis
ganZrevac ar ZalmiZs. es imas xom ar moaswavebs,
rom bedisweris saswori dariosisken gadaixara?
me amas ar davuSveb. mimkurnaleT _ gibrZanebT!
Sen simSvide da siTbo gesaWiroeba, _
SeniSna erT-erTma eqimma, romlis kanis
Seferiloba mis egviptur warmomavlobaze
metyvelebda – samkurnalo balaxeulobaTa
nayenebis wyalobiT, TandaTanobiT fexze
dadgebi.
_ TandaTanobiT?
_ erTi Tvis Semdeg avadmyofoba ukan
daixevs... albaT.
_ me ki mxolod xuTi dRe maqvs.
_ ki magram, mkurnaloba sifrTxiles
moiTxovs
_ axla msubuqi nayenebisa da frTxili
eqimebis dro ar aris: sikvdili mijobs nagvianeb
gamojanmrTelebas, – mtkiced Tqva aleqsandrem,
– amitom, Tuki romelime Tqvengans aqvs saWiro
codna da gamocdileba, gaiTvaliswinos rom me
araTu sakuTari sicocxlis, aramed mTeli

89
armiis gadarCenisTvis da omis gagrZelebisTvis
vibrZvi.
_ aleqsandre! – miuaxlovda avadmyofs
hefestioni – aCqarebiT saqmis gamwvaveba ar
egebis, es ugunurebaa. – hefestionma eqimebs
aniSna sawols moSorebodnen, Tavad aleqsan-
dres sasTumalTan daixara da wasCurCula:
_ sakmarisi mizezi maqvs wamlebis
vargisianobaSi dasaeWveblad, rameTu mters
SeeZlo moesyida vinme, SenTan daaxloebul
pirTagan, raTa daeRupe da armia umeTaurod
daetovebina, Cemi monacemebiT, dariosma
gamoacxada, rom vinc Sens mokvlas SeZlebs,
aTas talants uboZebs.
_ me eqimebs vesaubrebi, hefestion! –
aleqsandrem xeliT aniSna megobars ganze
gamdgariyo da eqimebs gadaxeda. darCes is, vinc
SeZlebs aseTi wamlis momzadebas.
eqimebi dumdnen, Tvalebi daexaraT. maT
eSinodaT. ver gaebedaT, gamoecadaT iseTi
wamali, romelic, siaxlis gamo, naklebad sando
iyo. xolo Zveli, nacadi saSualebiT mefes xuT
dReSi veravin moarCenda. erTmaneTis miyolebiT,
uCumrad datoves maT aleqsandres karavi. darCa
mxolod erTi – filipe aqarneli. is aleqsan-
dres megobari da misi janmrTelobis meTval-
yure iyo bavSvobidanve, amitomac gansxvave-
bulad uyvarda aleqsandre, rogorc mbrZanebe-
li da Tanac, rogorc misi gazrdili.

90
me maqvs Zliermoqmedi wamali, romelic
moereva am sneulebas, magram... es saSualeba
sakmarisad gamocdili araa, amitomac mosalod-
nelia garTulebani.
_ ara! – SesZaxa hefestionma – riski
Zalian didia.
_ diax! – CaiCurCula aleqsandrem –
momimzade nayeni.
_ mis mosamzadeblad 3 dRe damWirdeba.
_ hoi, cao maRalo!.. ufro swrafad ar
SeiZleba?
_ ara!
_ kargi. wadi, me movicdi.
filipem Tavi daukra da karvidan gavida.
hefestionma undoblobiT savse mzera gaayola.
_ aleqsandre, ar daujero.
_ mzad var yvelaferi moviTmino, garda
gaWianurebuli avadmyofobisa, _ upasuxa
aleqsandrem. – Tu SevZleb, rom almebs win
warvuZRve, gavimarjvebT! sasaciloa! axla
samyaros bedi filipes samkurnalo nayeniT
savse fialaze hkidia!
_ ra giWiravs xelSi?
– parmenionis werilia.
hefestionma aleqsandres gragnili gau-
woda. mefem beWedi axsna da gragnili gaSala.
TvalT ubneldeboda, striqonebi erTmaneTze
xtodnen. ”mogesalmebi... Sevityve Seni avadmyo-
foba... SikrikTa meoxebiT... amitomac gafrTxi-
leb, ar ando Seni janmrTeloba mkurnal fili-

91
pes, romelic dariosma aTas talerad moisyida
da Sehpirda, rom Tavis das miaTxovebda...”
aleqsandrem gragnili waikiTxa, cota xans
Sefiqrianebuli dumda, Semdeg ise, rom baraTis
Sinaarsi aravisTvis gaundvia, daaxvia, Tavisi
beWdiT dabeWda da sasTumalqveS amoido.
_ mniSvnelovani araferia, _ uTxra man
megobrebs, _ axla ki marto damtoveT.
ugonod myofi, ori dRe ebrZoda cieb-
cxelebas; drodadro, gons mosuli, werilze
fiqrobda. mis aforiaqebul guls eWvi Sehpar-
voda, SiSi da imedi erTmaneTs enacvleboda.
miiRos Tu ara wamali? Tuki masSi sawamlavi
aRmoCnda, Tavisi nebiT mouklavs Tavi. Aarada,
eqimis erTgulebaSi eWvi rogor Seitanos?
_ jobs sxvaTa codvis gamo daviRupo,
vidre sakuTarma SiSma momiRos bolo. _
gadawyvita aleqsandrem.
mesame dRes, gamTeniisas, mis karavSi mefis
garemocvasTan erTad, filipem Seabija. xelSi
wamliani fiala eWira. aleqsandrem baliSze
wamoiwia da eqims parmenionis werili gauwoda.
Semdeg gamoarTva Tasi da wamali uSiSrad
gadahkra.
- waikiTxe werili filipe! – ubrZana
aleqsandrem. _ Seni Tvalebi minda vixilo.
eqimma mxrebi aiCeCa da gragnili gaxsna.
- “aleqsandres parmenionisgan. salami.
gacnobeb, rom. . .”

92
kiTxvisas filipe sibrazisagan
wamoWarxlda, ena daeba, zogjer xmac
uwydeboda, magram TvalebSi arc SiSi
gamokrTomia da arc danaSaulis SegrZneba,
risxviT uelavda mxolod.
filipem kiTxva daasrula, SekrebilT
gadaxeda da mzera aleqsandreze gadaitana.
Semdeg werili daWmuWna da Zirs moisrola.
_ mefeo, SeniT vsunTqavdi maradJams –
wamoiZaxa man. – am ciliswamebis uaryofa Seni
gamojanmrTeleba iqneba. gemudarebi da gaficeb
yvela saficars, ganagde SiSi, miec wamals neba,
ZarRvebSi dagiaros, damSviddi, CamoiSore eWve-
bi, romelsac Seni megobrebi gadaWarbebuli
sifrTxilisa da mzrunvelobis gamo ginergaven.
aleqsandrem SvebiT amoisunTqa da
sasTumalze miwva. is iRimeboda.
_ filipe! miuxedavad imisa, rom es werili
wakiTxuli mqonda, Seni momzadebuli wamali
mainc davlie. me mjera Seni erTgulebisa _
uTxra aleqsandrem eqims da xeli gauwoda,
megobrobisa da ndobis niSnad. magram gawvdili
xelis CamorTmeva filipem ver SeZlo.
aleqsandres sunTqva gauxSirda da nawyvet-
nawyveti gauxda. feri dakarga da Tvalebi
milula – Zlieri iyo nayenis Zala. hefestions
saxe gauqvavda. xeli xmlisken gaeqca.
_ Cqara! mduRare wyali mWirdeba
safenebisTvis. – iyvira eqimma. – saswrafod
momitaneT balaxebi Cemi karvidan, aseve

93
aRmosavluri saneleblebi da Rvino. cxeli
safenebia saWiro! vinme sasTumalTan daujdes
mefes da momaval brwyinvale gamarjvebebze
esaubros. gainZeriT! saWiroa, rom wamali
ZarRvebSi gaujdes. mxolod maSin gamsWvalavs
misi samkurnalo Zala mTel sxeuls da
aleqsandres suli Zvel Zlierebas aRidgens!..
ori dRis Semdeg aleqsandre meomrebis
winaSe wardga, gverdiT filipe edga. mTeli
laSqari iseTive aRfrTovanebiT miesalma eqims,
rogorc Tavad mefes. yoveli maTgani mas xels
arTmevda da madlobas uxdida, viTarca
RmerTebis warmogzavnils.
RmerTebi kvlav makedonelTa mxares dganan,
– gaifiqra ptolemeusma. – da meomrebic amas
zeimoben.
wina rigebSi, mefisagan odnav moSorebiT
man Tavisi tyupebi – losi da lumisi SeniSna.
isini xmlebs iqnevdnen da sixarulis yiJinas
scemdnen. Semdeg losma Zmas mujluguni hkra da
dasWeqa, rom aleqsandres gamojanmrTelebisa
yovelTvis sjeroda. lumisma ki miugo, rom mas
ufro metad sjeroda da sila gaawna. losma
xmali Zirs dado, muStebi momarTa da moiqnia...
“yvelaferi rigzea, _ gaeRima ptolemeuss.
– jari sabrZolo mzadyofnaSia.

LA

ENA
94
Tavi VIII
mowyaleba mZlevelisa
` ... aseTi mosazreba amoZravebda albaT aleqsandres, roca
colad roqsana SeirTo. TumcaRa unda iTqvas, rom am qorwinebis
sababi mxolod da mxolod siyvaruli iyo. es mSvenieri,
moxdenili asuli erT-erTi lxinis dros ixila, Seuyvarda da
daaskvna, rom masTan SeuRleba ambavTa msvlelobisaTvis swored
Sesaferi iyo. am saqorwilo kavSiriT aRfrTovanebul
barbarosebs friad mxurvaled SeuyvardaT aleqsandre, radgan
gasaocari TavdaWeriloba gamoamJRavna da im erTaderT qals,
romlis siyvarulis tyveobaSi moeqca, kanonieri qorwinebis
gareSe xeli ar axlo~.
plutarqe `aleqsandre makedoneli~

..... makedonelTa armiam kilikiis qalaqi


iso daikava. _ ganagrZo nabarzanma _ Cven
ramdenime tyve vigdeT xelT. maT aRiares, rom
aleqsandre sagonebelSia Cavardnili _ ar
icis, ra qnas: Sen Sesaxvedrad daiZras, Tu
jaris Sevsebas daelodos makedoniidan.
_ tyveebi cocxlebi arian? _ dainteresda
mefe.
_ jer cocxlebi arian.
_ monebiviT gaamaTraxeT!
nabarzanma taSi Semohkra. meomrebma
xalxis grovidan tyveebi gamoaTries da miwaze
dasces. brbom ukan daixia da makedonelebs
saWurisebi miuaxlovdnen martorqis tyavis
maTraxebiT xelSi. haeri stveniT gaipo da
tyveebs simwris SeZaxili aRmoxdaT.

95
_ iso? _ warbi Sehyara dariosma, tyveTa
wamebisagan TvalmouSoreblad. _ es ra qalaqia?
_ mTebs Soris mdebareobs, _ ganumarta
misma Zmam _ oqsatrma.
_ saomrad erTob araxelsayreli adgilia.
mTaTaSorisi viwro kari meomarTa did
raodenobas ver gaatarebs, amitom orive armiis
Zalebi Tanabari iqneba: brZolaSi mxolod
mowinaveni Caebmebian. aleqsandre gaSlil
adgilas unda gamoityuo, vakeze, sadac mis
armias alyaSi moaqcev da ormxrivi SeteviT
gaanadgureb.
_ Seni Zma marTals ambobs, mefeo, _ mxari
auba oqsatars berZen daqiravebulTa meTaurma
Timodeosma, _ aleqsandrem gadawyvita viwroeb-
Si Cagsafreboda, sadac sparsTa armiis ricxob-
rivi upiratesobis gamoyeneba SeuZlebelia, mag-
ram Tuki Sen mesopotamiis vrcel dablobs
miaSureb da mters iq daelodebi, gamarjveba Sen
dagrCeba.
_ ara, _ Tavi gaaqnia dariosma. _ madlobe-
li var Seni da Seni meomrebisa Cemdami gamoCeni-
li erTgulebis gamo, magram dablobisaken ve-
Rar davixev. ase misxal-misxal momiwevs, mTeli
Cemi samefo mters Cavabaro. _ man tyveebs gada-
xeda, romlebic jalaTebis maTraxqveS iklak-
nebodnen. _ miTqvams: ara! rameTu omis bedi sab-
rZolo didebaze hkidia da is, vinc ukan ixevs,
am didebas ver moixveWs. risi unda meSinodes?
ugunurTa jarisa, viRac Rlapis meTaurobiT?!

96
didebulebma TavSekavebiT CaixiTxiTes.
_ arc omis gaxangrZliveba miRirs. _
ganagrZobda dariosi. _ zamTari gviaxlovdeba
da imxela armiisaTvis, rogoric Cemia, SesaZ-
loa, sursaT-sanovage sakmarisi ar aRmoCndes am
ubadruk mxareSi. winaparTa adaT-wesebsac ver
gadaval da Cems armias ver davanawevreb.
vinaidan sparselebi gadamwyvet brZolebs erT
muStad Sekrulni awarmoeben. ase ar aris, sabaq?
_ WeSmaritad asea, _ kveri daukra egviptis
mmarTvelma da mTeli sibrZnec egaa. RmerTebi
arian mowameni, rom aleqsandrem, am viTomcda
Zlevamosilma mefem, rogorc ki Seni moaxloeba
Seityo, ugunurebas sifrTxile arCia da mTis
xeobaSi SeiyuJa, msgavsad pawia, mSiSara baWiisa.
axla ki Tavis meomrebs mogonili avadmyofobiT
abruebs. gauZexi laSqars win, darios! makedone-
lebs omisaTvis Tavis aridebis saSualeba ar
misce: imave viwroebSi, sadac im laCrebma Seafa-
res Tavi, amoJuJav kidec maT, Zalisxmevis
gareSe.
Timodeosma ukmayofilod gadaiqnia Tavi,
magram dumili arCia, radgan mefes gadawyveti-
leba ukve miRebuli hqonda da raimes gadaTq-
mevinebis mcdeloba wylis nayva iqneboda.
amjerad dariosis win amintam moiyara muxli.
_ odesRac me aleqsandres sardali viyavi,
_ Tqva man. _ magram Cveni Ggzebi gaiyara da
axla me mZuls igi. amitom Cemi rCeva gulis
siRrmidan momdinareobs.

97
dariosma Zlivs SesamCnevad dauqnia Tavi.
_ Sen uari Tqvi ukan daxevaze da axla
Seni armiis ricxobrivi upiratesoba brZolis
bedze gadamwyvet gavlenas veRar moaxdens.
radgan asea, ukidures SemTxvevaSi, Seni
sabrZolo Zalebi mainc gayavi! nu dauSveb imas,
rom sasworze mTeli jaris bedi Seagdo.
_ moRalatev! _ dasWeqa nabarzanma. _ Sens
rCevas erTgulebis ki ara, Ralatis suni
dahkravs! ar daujero, mefeo! brZane, rom
amintasa da yvela sxva berZens jalaTis
maTraxqveS amoxadon suli!
_ jalaTebs saqme sakmarisad aqvT. _ Tavi
gaaqnia dariosma. _ romeli tomi mandobs Tavis
meomrebs, Tuki me ase gavuswordebi ocdaaT
aTas berZens _ gamocdil meomrebs, romlebmac
sakuTari bedi me Camabares?! es ugunuri rCevaa.
armias ki, raRa Tqma unda, ar gavyof. _ man
gadaxeda jalaTebs da xeliT aniSna, SeewyvitaT
tyvTa wameba.
_ moatareT banaki, raTa maT ixilon Cemi
armia da TavianT mefes nanaxi moaxsenon , _
brZana man. _ xelebi mohkveTeT da naiarevi
mouwviT. me msurs, rom maT cocxlebma miaRwion
aleqsandres banakamde. de, Seityos aleqsandrem,
Tu ra bedi moelis Tavadve!
jalaTebi mefis brZanebis Sesasruleblad
gaeSurnen.

98
_ xval isosken daviZvrebiT, _ Tqva
dariosma, _ imedi maqvs, aleqsandre CemTan
Sexvedras ar gaeqceva.
_ darwmunebuli brZandebode, mefeo.
kargad vicnob aleqsandres _ ar gaiqceva.
amintam Tavi daukra da taxts moSorda.
sisigambisma cecxlSi surnelovan
mcenareTa kona Caagdo da sakurTxevlidan
momwvano kvamli amoifrqva. dariosis deda
mTeli taniT mohyva rwevas, Semdeg xelebi
gaSala da RmerTebis oqros qandakebebis win
pirqve daemxo.
mxevalma qalma is saswrafod wamoayena,
vinaidan, Zveli wesis Tanaxmad, locvad
dacemuli aucileblad unda wamogeyenebina,
RmerTebi vedrebas mxolod am SemTxvevaSi
Seismendnen.
_ hoi, ahuramazda, romelman Sehqmen Tavi
Seni azrTa SeniTa meoxebiT da yovelive, raic
arsebobs _ mama da Ze, Ze da mama, naTeli da
bneli! _ deda-dedofali TiTqmis gahkioda,
radgan brZolis xmaurs misi karvis kalTamdec
mieRwia. _ hoi, spenta-armait, dido RvTaebav,
miwis mfarvelo, erTgulTa Semwev! gavedreb
idumal niSnebs, miwis Zalas, mgloviare dumils,
wyalTaA siuxves, marad nayofierebas da
gemudarebi, warmogzavne Zei Seni _ AaSi,
warmatebis macne, xorcSesxmuli dideba! de, man
Tavisi frTebi gadaafaros Cems Svils, mefeT
mefe darioss, rameTu misi samefo gansacdelSia!

99
statira ar loculobda. dariosis meuRle
Tavis or qaliSvilTan erTad ijda da
SemkrTali ugdebda yurs Soreul xmebs:
saWurvelis JRrials, cxenebis floqvTa xmas.
qalebs brZolis dros karvis datoveba
ekrZalebodaT da dedoflebi axal ambebs
mxolod macneTagan ityobdnen, romelTac
urTierTsapirispiro cnobebi mohqondaT.
`... sparselTa mxedroba gaafrTebiT SeiWra
mtris marcxena flangSi! makedonelebis yvelaze
Zlieri nawili _ falanga ukan ixevs! mtris
marjvena flangi alyaSia. makedonelebi
Tavdacvaze gadavidnen, magram erTmaneTTan
mWidrod mijrilebsa da Sejgufulebs, iaraRis
moqneva aRar ZaluZT da maTi natyorcni Subebi
mizans ver swvdeba. sparselebi uteven: fari
fars exleba da xmali umowyalod Cexavs
mowinaaRmdeges. laCrebsa da sustebs
ukandasaxevi gzac moWrili aqvT. iq maT
sakuTari TanamebrZolebi uswordebian.
gamarjveba axlosaa!~
`... dariosi Tavis etlzea wamomarTuli,
riTac agulianebs Tavis meomrebs, daicvan igi,
xolo mowinaaRmdegeT _ Tavs daesxan mas, Zma
misi oqsatri gansacvifrebel gmirobebs
sCadis...~
`... TesalielTa mxedroba gacamtverda...!
`... TesalielTa mxedroba dabrunda da
nabarzanis razms utevs...~

100
mstovrebs mohqondaT cnobebi da kvlav
brZolis velisken miiCqarodnen. Semdeg
brundebodnen da yoveli axali cnoba uaresi
iyo uwindelze. swored maSin aRanTo dariosis
dedam, sisigambisma, sakurTxevlis cecxli.
_ hoi, sxivmosilo ahuramazda! _
loculobda igi. _ Sen, Semoqmedo naTlisa!
winaswar mWvretelo yoveli azris, sityvisa da
saqmisa! swyalobde darioss! mouvline mis
mtrebs boroti suli _ arimani!
RmerTma sisigambisis vedreba ar Seismina.
mstovrebs sul ufro da ufro sagangaSo
cnobebi mohqondaT.
,,aleqsandre dariosis etls uaxlovdeba.
mefis yvelaze saxelovanma mxedarTmTavrebmac
ki ver SeZles, SeeCerebinaT makedonelTa
Semoteva da, ai, axla gulgangmirulni pirqve
wvanan TavianTi mefis winaSe. maT Soris arian
atiziusi, reomifre da egviptis mmarTveli _
sabaqe’’...
,,... aleqsandre msubuqad daiWra TeZoSi’’...
,,... dariosis etlSi Sebmuli bedaurebi
mravalricxovani Wrilobebisagan gacofdnen,
sabelebi gaglijes da mefe etlidan
gadmoagdes. mters dariosi cocxlad rom ar
egdo xelT, aseTi SemTxvevisaTvis gankuTvnil
cxenze Sesves da mefe gaiqca, mefuri didebis
niSnebi ki iqve dayara...’’
,,... umefod darCenili armia daiSala. meo-
marTagan zogi sad garboda, zogi ki - sad.

101
parmenionis mxedrioni gaqceulebs kvalSi
Caudga, brZola dasrulda. sasaklao daiwyo...’’
,,... aleqsandre darioss daedevna’’...
rodesac karavSi gamarjvebulni SeiWrnen,
sisigambisi wamodga da sakurTxevlis cecxli
Caaqro: Semdeg Tavidan moiZro misi wodebis
niSani _ rva sakraluri spiralisagan Semdgari
tiara, centrSi sisxlisferi laliT, margalite-
biT mooWvili, wmidaTawmida tiara. deda-
dedofalma mTeli ZaliT moisrola is miwaze
da margalitebi aqeT-iqiT gaibna, xaliCis
foCebSi Caikarga... …da swored am dros statiram
da misma qaliSvilebma, moaxleebma da saWuri-
sebma cremlebi SeniSnes sisigambisis Tvalebze.
A aleqsandre rom movida, karga xnis mosaRa-
moebuli iyo. mTvare ukve amosuliyo, xolo
varskvlavebi im koconTa mocimcime anareklebs
waagavdnen, makedonelebs rom aegizgizebinaT
dariosis banakSi. gaismoda SezarxoSebulTa
Rrianceli, simRerebi, diacTa sulisSemZvreli
godebis xma...
bukefala miabijebda sparselTa cxed-
rebze, gadadioda damsxvreul avejze: spilos
Zvlis sareclebze, sisxliT moTxvril leopar-
dis tyavis fardagebze, garRveul baliSebze,
saidanac TuTiyuSis bumbuli cvioda, spilenZis
sasakmevleebze, romelSic jer kidev moiZieboda
sakmevlis, gundrukisa da muSkis narCenebi,
oqromkediT naqarg daraiebze, mtverSi amogang-
lul tanisamosze... jariskacebs uamravi oqro-

102
vercxli mietacebinaT, uricxvi sagani, ara
marto saomari daniSnulebisa, aramed fufunebi-
sac; imaze meti aeRoT, vidre zidavdnen, amitom
karvebs Soris miwa mofenili iyo naalafariT,
gamarjvebulTa momxveWelobas rom gadarCenoda.
banakis Soreuli kuTxidan diacTa kivili
moisma. albaT Zvirfaseuloba Tu aarTvaT vinmem,
anda sxva ram Zaladoba SeexoT. banakSi ismoda
yvirilisa da SeZaxilTa xma. gamarjvebulTa
zRvardaudebeli gaxeleba ar scnobda arc asaks
da arc warmomavlobas. mxolod mefis karavs ar
Sehxebian. meomrebi mas aleqsandres unaxavdnen,
maspinZeli aq igi unda yofiliyo! aleqsandrem
bukefala Seayena.
_ eseni vin arian? _ hkiTxa hefistions.
dariosis karavTan qalebi idgnen. erTi _
xandazmuli, glovis niSnad gaSlili TmiT, or
norC asuls Semoxveoda, romlebic, albaT, misi
SviliSvilebi iqnebodnen. meores, axalgazrdasa
da mSveniers, xelSi Ze aetatebina – eqvsiode
wlis biWuna.
maT garSemo sparseli warCinebulni
Sejgufuliyvnen, tansacmelSemofleTilni.
uwindeli didebulebis kvalic rom ar
SerCenodaT.
_ dariosis deda da meuRle bavSvebiTurT,
_ upasuxa hefestionma. – yvelafers ikvleven,
romel flangze idga dariosi da riT dasrul-
da brZola... etyoba, Tavs datyvevebulad ar

103
miiCneven, vidre dariosi cocxalia. ho, marTla,
ver Seipyari?
_vera, _ naRvlianad miugo aleqsandrem –
cxeni hyavda momzadebuli. ise Cqarobda, mosas-
xamic ki dauvarda, _ mefem megobars oqromkediT
naqargi da niskartebmibjenili oqros qorebiT
Semkuli mantia gauwoda, _ Tan SemomaRamda
kidec. dariosi gaiqca da axla ukve Zalian
Sorsaa. maS, es bavSviani qali dariosis
colia?
_ diax, statira, _ upasuxa hefestionma, _
pirdapir mzeTunaxavia,
_ marTali xar, _ miugo aleqsandrem da
ucabedad gadaixarxara. _ CemTvis didi tanjvaa
sparsel qalTa cqera! magram maTi silamaze
TavdaWerilobas ver damakargvinebs. Zili da
qalis xibli yvelaze metad SemagrZnobineben
xolme Cems mokvdavobas, vinaidan daRlilobaca
da diacTa trfialebac adamianuri bunebis erTi
da imave sisustisagan momdinareobs.
uecrad moTqma-godebis xma gaisma.
statiram da sisigambisma dariosis mosasxami
amoicnes. saxeze xelebi aifares da tiriliT
karavSi gauCinardnen. maT moTqma-godebiT
mihyvnen moaxleebi. qalebi, maTi azriT,
daRupul darioss glovobdnen.
_ momgvareT leonate, _ brZana aleqsan-
drem, – man icis sparsuli. dae, auwyos qalebs,
rom isini tyuilubralod dastirian cocxal
kacs. uTxras, rom aleqsandresi nu SeeSindebaT,

104
rameTu is uzenaesi meufebisaTvis brZolas
mxolod dariosTan awarmoebs. isic uTxras, rom
dedoflebs igive pativi miegebaT, riTac isini
sargeblobdnen dariosis mefobis Jams. uxmeT
filipesac. saxvevi unda damados, es Wriloba
TeZos Tavze... hoi, RmerTebo!
aleqsandre CamoqveiTda. eqimi ukve misken
moemarTeboda.
man Wriloba gausinja, Tavi gadaiqnia da
mkurnalobas Seudga.
_ dRes Cven ara marto gavanadgureT dari-
osis armia, _ uTxra aleqsandrem Tavis mxedarT-
mTavrebs, _ aramed davSaleT misi flotic.
_ki magram, Cven rom zRvaze ar gvibrZo-
lia?... frTxilad SeniSna kraterem.
_ marTalia, ar gvibrZolia, _ daeTanxma
mefe. – magram sparselTa flotis naxevarze
mets finikielTa xomaldebi Seadgenen, xolo
Cvenma gamarjvebam sabolood daafrTxo finikie-
lebi. isini TavianT kunZulebze mimoifantnen _
Cveni Tavdasxmisa eSiniaT.
_ Cven ki Tavs davesxmebiT?
_ aucileblad, Tuki isini TavianT
qalaqebsa da koloniebs nebayoflobiT ar
Cagvabareben.
_ finikielebTan ra dagvrCenia? _ Tqva
Savma klitosma, _ jobs, dariosi SevipyroT,
Torem axal armias Sekrebs.
_ hoda, Zalianac kargi, _ Caicina
aleqsandrem, _ dae, dariosma yvela Cems mters

105
erTad mouyaros Tavi, raTa isini erTi
dartymiT gavanadguro, araTu mTel qveyanaSi
saTiTaod vsdio. ara! amJamad CvenTvis yvelaze
mniSvnelovani finikielebi arian.
_ki magram, ratom?
_ imitom, rom me uzarmazari saxelmwifos
Seqmna msurs! uzarmazari! rogor davicva is
daSlisgan? ras ZaluZs calkeul nawilTa
grovisagan is erTian monoliTad Sekras? _
aleqsandrem Tavis heterosebs mzera Seavlo,
magram pasuxi ar miuRia. – kavSirs! saukeTesod
gamarTul kavSirs, romlis meoxebiTac ganxor-
cieldeba eladisa da sparseTis urTierT-
ganmsWvalva. finikielebma ukve Seqmnes amgvari
kavSiri. maTi xomaldebi yvela zRvaze danavar-
doben, erTi qveynidan meoremde. gadahyavT meom-
rebi, gadaaqvT tvirTi, xelovnebis nimuSebi da
axali ambebi, uwyebebi! da vidre zRva finikie-
lebs uWiravT, maT xelSia Zalaufleba – Zala-
ufleba gonze. es Zalaufleba ki me unda meku-
Tvnodes, me! sxvagvarad yvela Cveni gabrZoleba
– iaraRis gawkarunebaa da meti araferi. rad
daipyron makedonelebma samyaro, Tuki igi
finikielebma unda ganagon?
filipem saxvevis dadeba moamTavra.
amasobaSi odnav dabneuli leonatec dabrunda.
_ dariosis deda da meuRle gevedrebian,
darTo neba, vidre maT sikvdiliT dasjian, da-
krZalon dariosis cxedari TavianTi adaT-wese-
bis mixedviT, _Tqva man. – isini, rogorc TviTon

106
amboben, mzad arian sikvdils Cabardnen mas
Semdeg, rac ukanasknel pativs miageben mefes.
_ Sen uTxari, rom dariosi cocxalia?
_ ra Tqma unda da Seni saxeliTac
aRvuTqvi, rom maT araferi dauSavdebodaT da
uwindeburad dedoflebiviT icxovrebdnen,
RirsebaSeulaxavad da pativauyrelad. maSinRa
damrTo neba dariosis dedam, wamomeyenebina
_ deda-dedofali marTalia.. _ CafiqrebiT
Tqva aleqsandrem
_ mtris pativiscema, Tundac damarcxe-
buli mtrisa, meomris Rirsebaze metyvelebs!
xval Cvens daRupul TanamebrZolebs davkrZa-
lavT. msgavsi pativi miegebaT warCinebul
sparselebsac. acnobe sisigambiss da statiras,
rom maTi monaxuleba msurs.
aleqsandre wamoadga da odnavi
koWlobiT mefis karvisken gaemarTa
hefestionTan erTad.
_ mefe es ar yofila! – dabneviT wasCur-
Cula dedofals nirwamxdarma saWurisma.
sisigambisis saxeze SiSi da sircxvili
gamokrTa. man mzera hefestionidan aleqsandreze
gadaitana. Semdeg moceliliviT Cauvarda mefes
fexebSi da sacodavad mohyva godebas.
_ patiebas gTxovs, mefeo, rameTu hefesti-
onis simaRlem SecdomaSi Seiyvana da afiqre-
bina, rom mefe is iyo, _ gadauTargmna leonatem.
mefe sisigambiss xelSi swvda, wamodgomaSi
mieSvela da gauRima.

107
_ Sen ar Semcdarxar, dedi, es kacic
aleqsandrea, is me arafriT Camomivardeba.
sisigambisma cremli moiwminda da ise
swrafad iwyo laparaki, rom leonate ZlivsRa
Targmnida.
_ hoi, mefeo, Sen Rirs xar, rom SenTvis
iseve aRvavlende locvebs, viTarca Cveni
dariosisTvis, rameTu Sen sZlie aseT didebul
mefes ara marto iRblianobiT, aramed samarTli-
anobiTac. Sen me dedasa da dedofals miwodeb,
me ki Cem Tavs Sens moaxled vracx. Senma gul-
mowyalebam me da Cemianebs Cveni amJamindeli
yofis simZime Segvimsubuqa. Senc gijobs, saxeli
Cvendami lmobieri mopyrobiT gaiTqva, vidre
sisastikiT. damarcxebulTa SewyalebaSia gamar-
jvebulTa Zliereba, gana ase ar aris?!
_ maocebs Seni gamWriaxoba, dedao! gaeRima
aleqsandres, rodesac Targmani moismina, _me
muxls vidrek Seni gonierebis winaSe. rao? –
mefem leonates gadaxeda. – ra Tqva dedofalma?
_ deda-dedofali nebarTvas iTxovs,
Sendami keTilganwyobis niSnad, yoveldRiurad
mogarTvas tkbileuloba da aseve gamsaxuros
Tavisi rCeuli mzareulebi.
_ gadaeci, rom me arc erTsa da arc
meores ar vsaWiroeb. Cemi sauzme _ Ramisagan
gamofxizlebaa, xolo sadili – mciredi
waxemseba, gaiRima aleqsandrem. mere hefistions
gadaxeda.

108
_ dacvas gadaeci: vbrZaneb, am qalebs ise
moepyran, rogorc maT uwindel mdgomareobas
Seefereba. rom ar moakldeT pativi da is
sikeTeni, riTac aqamde sargeblobdnen, ar
SeumcirdeT msaxurTa ricxvi, daubrundeT
Zvirfaseuloba, da sanatrelic araferi
hqondeT, garda Tavisuflebisa. me msurs, rom am
keTilSobilma da Rirseulma qalbatonebma,
romlebic amJamad Cemi tyveebi arian, ar
icodnen, ra aris SiSi da arc molodini
hqondeT Seuracxyofisa. de, axlosac nuravin
gaekareba da mtris banakSic iseve icxovron,
rogorc ubiwo qalwulTa savaneSi.
hefestionma Tavi daukra da aCqarebuli
nabijiT karvidan gavida.
_ aleqsandre! xom ar dagviwyebia im
datyvevebul makedonelTa bedi, dariosma damRa
rom daasva, viTarca monebs, xelebi mohkveTa da
Cvens banakSi Semogzavna Cvens dasaSineblad? _
civad hkiTxa leonatem. _ egeb, gulmowyalebis
nacvlad, am tyve qalebs iseve sastikad unda
mopyrobodi, rogorc dariosi Cvenebs eqceva?
_ eg rom meqna, mec dariosi unda vyofili-
yavi! _ Tqva aleqsandrem, qalebs gamoeTxova da
karvidan gamovida, _ me ki _ aleqsandre var!

109
Tavi IX
tvirosis alya
erTxel misani aristandre msxverpls swiravda da
samsxverplo niSnebs rom daxeda, damswreebs gadaWriT
uwinaswarmetyvela: qalaqs aucileblad am TveSi
aviRebTo. amaze erTi sicil-xarxariT atyda (es swored
Tvis ukanaskneli dRe iyo). mefem, romelsac mudam
surda winaswarmetyvelebis keTilad axdoma, SemkrTali
misnis danaxvaze, brZaneba gasca, es dRe CaeTvalaT
mowuruli Tvis ocdamerved da ara ocdameaTed; merme
ki buk-naRariT niSani miacemina da qalaqis kedlebze
ufro medgrad miitana ieriSi, vidre es ganzraxuli
hqonda.
plutarqe ,,aleqsandre makedoneli’’

ukve mTeli siria da finikiac, qalaq


tvirosis garda, makedonelTa xelSi iyo.
aleqsandrem banaki napirze dasca, romlisganac
qalaq tviross viwro srute hyofda.
tviroselma despanebma rqis kverTxebi
miwaze daawyves, vinaidan molaparakebebs,
nebismieri iaraRiT xelSi, kanoni krZalavda.
Semdeg aleqsandres miuaxlovdnen.
qurumebi xmel-xmeli aRnagobisa iyvnen,
saxeze wengosferi dahkravdaT da iseTive kexi-
ani cxvirebi hqondaT, rogorc asurelTa frTo-
san xar-kacebs, samosis kalTebi CamoerRviaT
niSnad im gansacdelisa, maT kunZuls rom damuq-
reboda. daRlilebi Candnen mometebuli
sazrunavis gamo da mxolod TvalebiRa amJRav-

110
nebdnen maT daundoblobasa da mzakvrobas:
qurumebi mefes undoblad Sescqerodnen.
religiur adaT-wesebsa da vaWrobaSi
gawafulobas maT saxeze cbierebisa da faruli
sisastikis daRi daemCnia. isini tvirosis
mmarTvelebi iyvnen da TiTebze wamocmuli
Zvirfasi beWdebi maT Zalauflebasa da
simdidreze metyvelebda.
tvirosi _ udidesi da uZlieresi - siriisa
da finikiis qalaqTa Soris, miesalmeba
aleqsandres. _ warmoTqva umaRlesma qurumma
Sabarimma.
_ Tumca ki dagvianebiT... – SeniSna
aleqsandrem, _ yvela sanapiro olqma ra xania
Tavis mefed mcno. kviprosis mefem morCileba
gamomicxada... finikiac damemorCila. gamonaklisi
_ tvirosia.
_aristotelem... _ geslianad Caiburtyuna
qurumma
_ ra?
_ aristotelem dayo finikia.
_ Cemi moZRvari ra SuaSia?! Mme davipyari
aqauri qalaqebi, da ara aristotelem!
iaraRi yvelafers rodi wyvets. zogjer
sityvas meti Zala aqvs. mxolod tvirosi ar
gabmula am ... hm, filosofosis sityvaTa maxeSi.
magram swored tvirosia _ finikia!
_ Tavi davaneboT aristoteles. Tqven isa
TqviT: cnobs Tu ara tvirosi Cems Zalauflebas?

111
_ ara, magram uars ar varT SenTan
mokavSireobaze. Cveni keTilganwyobis niSnad
miiRe es oqros gvirgvini.
_siamovnebiT miviReb am ZRvens, dasturad
Cveni megobrobisa, – Tqva aleqsandrem – ase ar
aris? xom varT megobrebi?
Sabarimma dumili arCia. igi wiTeli xis
samfexaze ijda gaunZrevlad, ganiersamkla-
vuriani xelebiT samTaviani qandakeba CaebRuja –
WeSmaritebis gamosaxuleba. uzenaesma qurumma
simRera wamoiwyo, danarCenebic ayvnen. mWeqared
daagugunes himni da ucabedad CaCumdnen.
Sebarimma WeSmaritebis RvTaebis gamosaxuleba
ubeSi Camala da mefes Tvali miapyro.
_ RmerTebi keTilganwyobilni arian
Sendami... _ gaurkvevlad, sinanuliTa Tu
mowonebiT warmosTqva man.
_RmerTebi keTilganwyobilni arian
mamacTa mimarT, _ daeTanxma aleqsandre. _ vici,
rom tviroselebi herakles scemen Tayvans...
_ki, asea... da sxva RmerTebsac.
_ hoda, msurs tvirosSi Semovide da
herakles msxverpli Sevwiro, rogorc orakulma
ganmiwesa. egec rom ara, makedonel mefeebs
swamT, rom maTi sagvareulo Sto am RmerTisgan
iwyeba.
_ amisTvis tvirosSi Semosvla ar
gWirdeba, _ moiRuSa Sabarimi. – herakles
taZrebi yvelganaa. erTi qalaqis galavans gaRma

112
– paletirSi mdebareobs. iq SegiZlia Seswiro
RmerTs msxverpli, yvela wesis dacviT.
_ me ki msurs msxverplSewirva tvirosSi
aRvasrulo da asec vizam!
despanebi wamoxtnen, skamebi amoatriales
da yvirili atexes, erTmaneTs sityvis Tqmas ar
aclidnen...
_ es mkrexelobaa...
_ winadacveTili ar xar...
_ xeldasxmuli ar xar...
_ wminda taZarSi Sesvla gsurs, raTa
SebRalo igi!
Sabarimma JestiT ubrZana TanmxlebT,
gaCumebuliyvnen. Semdeg risxvisagan gafiTre-
bulma Tqva: taZarSi Sesvlis nebas ver
dagrTavT da Sen es ici. rameTu tvirosis
dideba Caiferfleba da mogviwevs RmerTis Zed
gaRiaroT, magram es ar moxdeba! Sen RmerTi ar
xar! gangebis nebiT, Sen RmerTebis nebieri xar,
magram adamiani! mxolod da mxolod adamiani!
RmerTebma, SesaZloa, zurgi gaqcion, da odesme
asec iqneba, egeb Zalian malec, egeb tvirosis
kedlebTanac ki. ris maqnisia Seni qveiTi jari
Cvens sazRvao cixesimagresTan?
aleqsandres saxe moeRuSa. mas mrisxaneba
aRar mouTokavs. rogorc saerTod sCveoda.
_ maS, Tqven imedovnebT, rom, radgan
kunZulze xarT, Cemi jari veras dagaklebT? _
SesZaxa man. _ Zalian male giCvenebT, rom
kontinentze cxovrobT! daixsomeT: an Tqveni

113
nebiT SemomiSvebT qalaqSi, anda mas ZaliT
davimorCileb. vficav Tqvens sferoTa rvave
Suquras, vficav Tqveni qalRmerTis – tanitis
wminda Tevzebs, vficav gardumedes gamoqvabuls
da mkvdarTa bindisfer sauflos! vficav
moloxis xaris Tavs da vaalis uZiro wiaRs!...
elCebi gaqvavdnen saSinelebis molodinSi.
sikvdils an wamebas moelodnen. magram
aleqsandrem suli moiTqva da ufro mSvidi xmiT
ganagrZo:
_ vficav, rom me msxverplSewirvas
tvirosis wminda taZarSi aRvasruleb!
Tavisufali xarT!
_ Cven... Cven SegviZlia wavideT? _
daeWvebiT ikiTxa Sabarimma.
_Tqven elCebi xarT! yvela adamianuri Tu
saRvTo kanonis mixedviT, Tqveni sicocxle _
xelSeuxebelia.
kunZuls alya Semoartyes. qalaqis gala-
vanze Semdgari mosaxleoba xedavda srutis
meore mxares dabanakebul makedonelebs. zogier-
Ti irwmuneboda, rom Tavad aleqsandresac ki
mohkra Tvali: TiTqos is daJinebiT iyureboda
qalaqisken. Semdeg makedonelebma iwyes srutis
amovseba, raTa kunZuli xmeleTisTvis
mieerTebinaT. magram tviroselTa sasixarulod,
RmerTebma afrikuli qariSxali moavlines da
uzarmazarma talRebma daabrkoles makedonelTa
arcTu mravalricxovani xomaldebi, qvis
lodebs rom ezidebodnen.

114
qalaqi miudgomeli Canda, mis kedlebTan
da koSkurebTan zRva Zalian Rrma iyo, amitom
makedonelTa saalyo manqanebs mxolod
tivebidan SeeZloT moqmedeba. aleqsandres
floti am adgilebidan Sors imyofeboda, Tumca
verc gemebi daexmarebodnen kedlis garRvevaSi _
diax, qalaqi miudgomeli iyo.
es rwmena mamac tviroselebs ufro
ganamtkicebda, mcire ZalTa miuxedavad. qalaqi
saomrad emzadeboda. Sabarimis brZanebiT,
mcvelebma arsenali gaxsnes da moqalaqeebs
iaraRi dauriges: Savi xis xanjlebi, spilos
Zvlis samkapebi, xerxkbila danebi, rkinis kavebi,
xeljoxebi da Subebi...
galavnis Tavze daamagres qvis satyorcni
mowyobilobebi. xelosnebi, romlebic qalaqis
mosaxleobis did nawils Seadgendnen, saxelos-
noebSi ganaweses, iaraRisa da qalaqis
dacvisaTvis saWiro sxvadasxva mowyobilobis
dasamzadeblad. magram rodesac rkina grdemlze
dades da sabervelma cecxls Seubera, ucabedad
cecxlis alidan nakaduliviT gadmoCqefda
sisxli. mWedlebs Tavzari daecaT. Sabarimma es
avismauwyebel niSnad miiCnia makedonelTaTvis,
magram ierofantebma SeniSnes, rom uzenaesi
qurumi sasowarkveTilebas miscemoda da yvelgan
safrTxe elandeboda.
Sabarims sZulda aleqsandre. man
makedonel despanTa sikvdiliT dasjac ki
brZana, riTac yovelgvar zRvars gadavida –

115
daarRvia RmerTebis Tu kacTa mier dawerili
kanonebi. aleqsandres samSvidobo winadadebebi
Sabarimma ar miiRo, radgan maTSi xafangi
dainaxa, xolo despanTa cxedrebi qalaqis
kedlebze gaakvrevina, raTa maTi danaxva meore
napiridan SesaZlebeli yofiliyo.
elCTa dasjam aRaSfoTa makedonelebi da
maT gaaTkecebuli ZaliT ganagrZes miwayrilis
Seneba.
_ aleqsandres araferi gamouva! – Tavs
inugeSebdnen tviroselebi. _ srutis qvebiT
amovseba, RmerTebis Carevis gareSe, SeuZlebe-
lia. sad moipoveba amdeni qva-RorRi, sad moW-
rian amden xes? ra sivrceebi unda daacarielo,
amxela srute rom amoavso? zRva ki sul ufro
Relavs, rac ufro viwrovdeba zoli kunZulsa
da xmeleTs Soris... sul ufro ifofreba...
magram makedonelTa Seupovroba ufro
Zlieri aRmoCnda da miwayrili TandaTanobiT
uaxlovdeboda qalaqs. uamravi qva mozides
Zveli tvirosis nangrevebidan, tivebisaTvis xis
masala ki libanis mTebidan Camoitanes. muSaoba
dabindebamde ar wydeboda. saRamoobiT sanapi-
ros koconTa Suqi anaTebda da tviroselebi
xedavdnen cecxlis irgvliv Camomsxdar meom-
rebs, saWmlis samzadisSi garTul qalebs, udar-
delad mokuntruSe Txebsa da ciknebs. diliT ki,
mzis amosvlisTanave, makedonelebi kvlav niCbeb-
sa da qviT savse urikebs miaSurebdnen. miway-

116
rilma TandaTanobiT wylidan amoweva iwyo,
siganeSi gaiwia _ is qalaqs uaxlovdeboda.
Sabarimi mtris warmatebam wyobidan
gamoiyvana ubrZana sufets, gaegzavna mebrZolebi
mtrisTvis isrebisa da Subebis dasaSenad.
marTlac, tviroselTa xomaldebi Tavs daesxnen
makedonelebs. bevri ise daiRupa, rom iaraRamde
mirbenac ver moaswro. tviroselebma mters
xmeleTamde sdies; iq ki iseTi cxare brZola
gaCaRda, rom Zlivs gamoaswres.
meore dilidan makedonelebma miwayrilis
dacva daiwyes. miwayrilis bolos ori koSkura
aRmarTes, saidanac isrebs uSendnen qalaqelTa
aqeT momaval navebs, maSin sufetma Tavis
meomrebs ubrZana, Soridan amoeRoT mizanSi
mowinaaRmdegis jariskacebi da ase daexocaT
qvis gadamtanebi. Sabarimma sufeti laCrobaSi
daadanaSaula da pirdapir ieriSze gadasvla
daiJina.
_ aleqsandre banakSi ar imyofeba,
_gaiZaxoda qurumi – igi libiis mTebSi velur
arabebs ebrZvis, misi laSqari gayofilia:
mopirdapire mxares mxolod perdikasa da
krateres razmebi dganan! am SemTxvevas xelidan
nu gauSveb! gaanadgure isini! mospe! aRgave
pirisagan miwisa!... Sabarimis es moTxovna
Tavazian, magram mtkice uars awydeboda sufetis
mxridan, is windaxedulad udgeboda saqmes da
upiratesobas aniWebda omis warmarTvis

117
gansxvavebul gzebs – nakleb sariskosa da
ufro Sedegians.
erTxel, saRamos, rodesac mze ukve
exeboda zRvis zedapirs, tvirosis navsad-
guridan uzarmazari gemi gamovida, datvirTuli
kupriTa da gogirdiT. Zlieri qari afrebs
ufrialebda da gemi maleve miadga miwayrils.
mezRvaurebma kofos cecxli waukides, Tavad ki
zRvaSi gadaxtnen, sadac maT navebi elodaT.
cecxlmokidebuli gemi makedonelTa saTvalT-
valo koSkurebs daejaxa da isinic cecxlis
alSi gaxvia. koSkurebi Camoingra da almode-
bulma namsxvrevebma Tan daitana daWrilebi da
mzveravebi. ramdenime wuTSi cecxli miwayrilis
yvela xis nagebobas moedo. makedonelebma
xanZrisagan Tavis dasaRwevad zRvas miaSures,
sadac isini, Zalagamoclilni da dasaxiCre-
bulni, tviroselebs ahyavdaT TavianT navebze.
isini tyveebs ar xocavdnen, vaalisTvis unda
SeewiraT msxverplad.
marTlac, makedonelTaTvis es dRe
sabediswero aRmoCnda. uamravi maTgani cecxlma
imsxverpla, mravali tviroselebs Cauvarda
xelT anda zRvaSi CaixrCo, radgan zRva im dRes
Zlier Relavda. boboqarma qariSxalma marto
afrebi ki ar aafriala, aramed mTeli zRva
wamoSala da uzarmazari zvirTebi miwayrils
gadaafara. zvirTTa gaSmagebuli cemiT
miwayrilis mowyobilobaTa samagrebi daiSala
da wyalma mis SuagulSi amoxeTqa. rodesac qva-

118
RorRis grova, romelic sayrdenad hqonda
miwayrils, gadairecxa, es uzarmazari nageboba
zRvaSi ukvalod CainTqa.
imave Rames tvirosis taZris
sakurTxevelSi datyvevebul makedonelTa
msxverplSewirva aRsrulda, xolo diliT maTi
gasisxlianebuli gvamebi qalaqis galavanze
gamokides. am sazarel sanaxaobas, Sabaribis
azriT, mteri unda SeeZrwunebina.
_ eseni xalxi ki ara, mxecebi yofilan, –
Tqva arabeTidan dabrunebulma aleqsandrem. _
maTi RmerTebi adamianTa msxverplad Sewirvas
iTxoven?! maSin maTTvis am miwaze adgili ar
aris. tvirosi unda ganadgurdes. axali
miwayrilis agebas viwyebT!

* * *
meomrebi zRvaSi uzarmazar xeebs yridnen,
Semdeg qvebs, maTze kvlav morebs alagebdnen
da qva-RorRiT da miwiT avsebdnen. Semdeg axal
fenas umatebdnen: kvlav morebi, qva-RorRi, miwa
da ase da amgvarad amagrebdnen mTel nagebobas.
miwayrili qalaqisaken miiwevda da
tviroselebs amis SeCereba aRar SeeZloT. male
makedonelebs flotic SeuerTda da as
oTxmocdaaTma xomaldma kunZuli alyaSi
moaqcia. aseT ZalasTan Serkineba
TviTmkvlelobis tolfasi iyo.

119
meore dRes makedonelTa flotilia
qalaqis misadgomebTan dadga da galavans
taranebi dauSina. tviroselebi galavnis
garRveul adgilebs qvebiTa da lodebiT
amagrebdnen, magram wamieradve axal-axali
bzarebi Cndeboda... maSin maT, saimedoobisTvis,
meore _ Sida kedlis ageba iwyes.
flotis damsaxurebiT makedonelTa
samSeneblo samuSaoebi daCqarda: miwayrili erT
saisreze miuaxlovda qalaqs. makedonelTa
saalyo mowyobilobani sikvdils Tesavdnen
dRisiTa Tu RamiT. qvis satyorcni ,,yvavebi’’,
romlebic xomaldTa gembanze ganeTavsebinaT,
angrevdnen galavnis zeda parapetebs,
mSvildosnebi ki anZebze Camokidebuli
kalaTebidan – telenonebidan mizanSi iRebdnen
tvirosis damcvelebs.
tviroselebs xsnis imedi aRar SerCenodaT,
magram arc danebebas apirebdnen, vinaidan
icodnen, rom wamebiT sikvdils ver ascdebodnen.
alyaSemortymul qalaqSi SimSili mZvinvarebda.
sursaT-sanovagis maragi, miuxedavad Sabarimis
Tadarigianobisa, gamoleuliyo. aRar moiZieboda
xorci, fqvili, zeiTunis zeTi. zogjer meomrebi
saguSagosac ki tovebdnen da mawanwala ZaRlebs
dasdevdnen. samma mSvildosanma erTmaneTi
xanjliT daWra, radgan virTxa ver gaiyves.
yovel wams gangaSi cxaddeboda: taranma
kidev erT adgilas gaarRvia kedeli, rkinis wvi-
ma daiwyo, anda xomaldma gadmosxa makedonelTa

120
razmi galavnis parapetebTan. Sepyrobil meom-
rebs Tavebs kveTdnen da sxeulebs zRvaSi
yridnen. mokle xanSi ki galavanTan axali razmi
Cndeboda. awuwundnen qalebi da monebi, magram
xsna ar Canda. mdgomareoba ukiduresad daiZaba,
gansakuTrebiT damTrgunveli imis SegrZneba iyo,
rom yvelaferi kidev ufro gauaresdeboda.
qalaqSi didi miTqma-moTqma atyda. dadio-
da uamravi xma da monaWori. brbom taZars alya
Semoartya da Sabarams winaswarmetyveleba mosT-
xova. avi winaTgrZnobiT Sepyrobil mosaxleo-
baSi crumorwmuneobam imZlavra. rodesac erTma
vaWarma ganacxada, rom mas ZilSi apoloni gamo-
ecxada, romelic maT qalaqs tovebda, SiSiT
moculma qalaqelebma apolonis qandakeba oqros
jaWviT daabes, TiTqosda Zvirfasi xundebi
sxivmosili RmerTis Sekavebas SeZlebda.
yoveldRe Sabarimi galavanze dgeboda im
imediT, rom aleqsandre alyas moxsnida.
_ is wava, _ CurCulebda igi
aTrTolebuli tuCebiT. egviptisken gaemarTeba.
man xom elviseburad ganvlo mTeli mcire azia
da amden xans erTi qalaqis kedlebTan rogor
SeCerdeba?
magram imedi sasowarkveTam Secvala.
qurumi mixvda, rom aleqsandre arsadac ar
wavidoda, rom igi tviross, rogorc
damarcxebuli, ver datovebda, radgan Tqmuleba
misi uZlevlobis Sesaxeb – gaqarwyldeboda,
xalxi mas RmerTebis rCeulad aRar CaTvlida,

121
rameTu tvirosis RmerTebi ufro Zlierebi
aRmoCndnen da maSin dapyrobil miwebze
ajanyebebi daiwyeboda da Tavisuflebis mosurne
xalxTa winaaRmdegoba makedonelTa samefos
mcire namsxvrevebad daSlida... magram Tuki
aleqsandre aiRebda tviross...
_ maSin is RmerTebs gautoldeba, da xma
mis Sesaxeb, romelic win gauswrebs
makedonelTa laSqars, xmalze nakleb rodi
gaWris. _CaiCurCula Sabarimma – vinRa gabedavs
win aRudges caTa warmogzavnils...
zRvidan niavs mZoris suni mohqonda. qala-
qis damcvelTa upatronod mitovebuli cxedrebi
ixrwneboda es suni Sereoda sakmevlis nelsur-
nelebas, romelic taZridan gamodioda. iq him-
nebis galoba ar wydeboda. TavSeyril xalxs
safexurebi da kolonebs Soris adgilebi Seev-
so. kolonebi, ubedurebis niSnad, Savad Seebu-
raT. RmerTTa qandakebebis win zeTis lamprebi
enTo, safexurebze msxverplad Sewiruli bolo
cxvrebis sisxli danTxeuliyo da saswaulis
momlodineTa da mlocvelTa fexebSua dioda,
magram saswauli ar xdeboda. taZarSi dabrune-
bulma Sabarimma Seityo, rom sazRvao reidi,
romelic sufets wamoewyo, uSedegod dasrulda,
tviroselTa TiTqmis yvela kvinkveri da trieri
aleqsandres mier CaZirul iqna.
tvirosi unugeSobam da mZvinvarebam moicva.
xalxi godebda, Tavs isaxiCrebda. saSineli
dasasrulisa da tanjva-wamebis molodinma zogi

122
sigiJemde miiyvana. gondakargulni qalaqis
kedlebze adiodnen da sazareli xarxariT Zirs
cviodnen. sxvani galavnidan dReobiT ar
Camodiodnen, TvalmouSoreblad Sescqerodnen
makedonelTa banaks da tirodnen. drodadro
qalaqs panikuri SiSi ipyrobda da es SiSianoba
rom gadaivlida, gaSmageba darevda xels, magram
maleve tviroselebi wyevla-krulvas Tavs
anebebdnen da gamouvali mdgomareobis SegnebiT,
uwindebur dardsa da naRvels eZleodnen.
Sabarimi ukve imasac ki fiqrobda, xom ar
ganeaxlebina Zveli wes-Cveuleba yrmaTa dawvisa,
magram mis Canafiqrs ganxorcieleba ar ewera.
meore diliT, alyis meSvide Tvis dasasruls,
makedonelTa armiam, flotTan erTad, ieriSi
daiwyo.
miwayrili meomrebiT iyo gadavsebuli,
mzeze brwinavda maTi saWurveli. am uzarmazari
armiis gamoCeniT eldanakravma tviroselebma
maleve zRvaze sakvirveli xomaldebi dainaxes,
aleqsandres brZanebiT, mcurav saalye koSkebad
rom gadaeqciaT. gembanze, anZasTan, mezRvaurebi
sabrZolvelad amzadebdnen karobalistebs _
onagrebs, romelTac es saxeli qvasrolia
velur saxedrebTan msgavsebis gamo ewodaT,
,,skorpionebs’’, romelTa bunikebi morielis
nestars waagavda, asobiT ,,tarans’’ da oc cal
uzarmazar katapultas, cxvris zomis lodis
tyorcna rom SeeZloT. mezRvaurebs mownuli

123
lelqaSisa da muxis rtoebis farebi icavda,
cecxlisagan dasacavad ZmarSi rom amoevloT.
tviroselebic sabrZolo mzadyofnaSi
iyvnen. TiToeul moqalaqes misTvis gankuTvnili
adgili daekavebina. galavanTan sataZre morebi
moeTriaT, moegorebinaT gogirdiTa da kupriT
savse Tixisa da spilenZis kasrebi, wisqvilis
qvebi. abrialebul cecxlze wyliani WurWlebi
da qviSiT savse rofebi SemoedgaT.
gaisma buk-naRaris xma da makedonelebma
ieriSi daiwyes. isini galavnis kars ,,taraniT’’
miadgnen. xaris tyavgadakruli da rkinis
saltiani uzarmazari morebi kacis tanis
simsxos samjer aRemateboda. asobiT meomari
jaWvSebmul ,,tarans’’ win da ukan miaqanebda da
ajaxebda muxis WiSkars, romelic brinjaos
cxvrisTavian qamanjebze ekida.
zemodan mduRare wyali da damdnari kupri
gadmoasxes. wvimasaviT wamovida isrebi da qvebi,
gaisma daWrilTa kvnesa, tarans ki kvlav
arxevdnen, radgan dacemulTa adgils axali
meomrebi ikavebdnen. erTi saaTis Semdeg WiSkari
nafotebad iqca, magram tviroselebs iq imdeni
qva-RorRi da miwa daexvavebinaT, rom
makedonelebma qalaqSi Sesvla ver SeZles. axla
taranebi galavnis kedlebs dauSines.
gemebidan ocdaaTkaciani razmebi gadasxes.
isini ibrZodnen da ixocebodnen, magram
moqalaqeTa yuradRebas Tavisken ipyrobdnen,
amasobaSi hipaspistebi (farosnebi) Tokis

124
kibiTa da sambukebiT saTiTaod adiodnen
kedelze. isini iaraRiT xelSi miiwevdnen maRla,
Tavze kupri eRvrebodaT, gavarvarebuli qviSa
javSanSi aRwevda, gamdnari kalis wveTebi
muzaradebze dioda, kanSi Zvreboda, mduRare
wyali saxes uTuTqavdaT... meomrebi Zirs
cviodnen, cecxlwakidebulni, TvalCaSretilni...
sisxlis gubeSi mcuravi maTi danaxSirebuli
sxeulebi Sav, mxrColav kaWarebs waagavda.
aleqsandre Tavis meomrebTan erTad
ibrZoda. iolad amoicnoboda mefuri samosiTa
da brwyinvale iaraRiT, amitomac tviroseli
mSvildosnebis mTavar samizne iyo; magram
makedonel mefes ar ekareboda sikvdili. TiTqos
sikvdilic ki ganecvifrebina mefis simamaces.
WeSmaritad, aleqsandres vaJkacoba erT naxvad
Rirda! galavnis mravali damcveli SubiT
gangmira, visac miswvda -- xmliT aCexa, bevri
fariT moigeria. oTxmoci sabrZolo gemi,
saswaulebrivi JirafebiviT, gars Semoxveoda
qalaqs navsadguris mxridan. zogSi mxolod
mSvildosnebi isxdnen. galavnis mcvelebi
isarTa setyvam mosra.
miwayrilidan sixarulis yiJina moisma.
,,taranebma’’ qvis galavani gaarRvia. damcavi
zRude CamoiSala. qalaqis damcvelebi galavans
mocildnen. brZolam qalaqis moednebsa da
quCebSi gadainacvla. sasowarkveTilni da
sustebi TavSesafars taZarSi eZebdnen, magram
umravlesoba RmerTebisagan xsnas aRar moeloda

125
da nebayoflobiT sikvdils amjobinebda. zogi
Tavad egeboda mtris Subze, sxvani saxuravebze
Zvrebodnen da iqidan uSendnen gamvlelebs qvebs
da yvelafers, rac xelSi moxvdebodaT. yvela
makedoneli mSvildosnebis isrebma gangmira.
aleqsandrem muzaradi moixada da taZars
miuaxlovda. safexurze TavCaqindruli da
gafiTrebuli Sabarimi ijda.
_ dawviT qalaqis yvela Senoba! _ brZana
risxvisagan sulSegubebulma aleqsandrem. _
amoxoceT yvela qalaqeli!...
_ tyved aviyvaneT ori aTasi kaci. maT ra
vuyoT? _ ikiTxa kraterem.
_ jvars acviT!
_ taZarSi TavSefarebulni? _ aleqsandre
Cafiqrda.
_daxoceT yvela, garda taZarSi myofebisa
da... mefem Sabarims gadaxeda. _ ... da qurumebisa.
Sabarim, momexmarebi, roca herakles msxverpls
Sevwirav tvirosis wminda taZarSi?
uzenaesi qurumi safexuridan wamodga.
cocxal-mkvdars hgavda, rameTu uZvelesma
tviroselma RmerTebma ver SeZles aleqsandres
Sekaveba, rom isini sadRac gadaikargnen da
TavianTi Svilebi gansacdelSi miatoves. maS,
raRa unda erwmuna Sebarims amieridan?
_diax, mefeo !... Tavi daukra Sabarimma _
yvelafers gavakeTeb, rasac moisurveb.

126
Tavi X
amonis orakuli
amboben, egvipteSi aleqsandre filosofos fsamons
usmenda da misi azrebidan yvelaze ufro is moswonda,
rom yvela adamians RmerTi ganagebs, rameTu adamianis
mamoZravebeli sawyisi RvTaebrivi warmoSobis ariso.
TviTon ki ufro met filosofiur gaazrebas aZlevda
amas da ambobda: yvela adamianis mama RmerTia, magram me
Cems Svilebad gansakuTrebiT im adamianebs CavTvli,
romlebic zneobrivad srulyofilni ariano.
plutarqe “aleqsandre makedoneli”

_ Sen mier daarsebul aleqsandriaSi


axlomaxlo qalaqebis binadarni CavasaxleT.
_ galavnis, taZrebisa da sacxovrebeli
ubnebis mSenebloba daiwyo... _kratere mefes
dapyrobil teritoriebze saqmis viTarebas
amcnobda. Mmisi xma yrud da mogudulad
moismoda. TaTbiri gaiWima. ukve Ramdeboda,
gragnilebis naxevari ki jer ar gaeSalaT.
es cnobebi parmenionisTvis axali ar iyo.
is drodadro aleqsandres gadaxedavda xolme
da gancvifrebiT akvirdeboda mis fericvalebas.
aleqsandres uCveulo, ufro mefuri da
mediduri ieri dasdeboda, sxvagvarad eWira
Tavi, Secvloda metyveleba da mzerac ki. mis
JestebSi didebuleba da sidarbaisle
gamosWvioda. diax, amonis taZris monaxulebas
mefe Seecvala da parmenionma ar icoda,
gaxareboda es feriscvaleba Tu swyenoda.

127
* * *
amonis taZari libiis udabnos SuagulSi
mdebareobda, masTan misasvleli gza grZeli da
momqancveli iyo. kalisTene gviambobs, rom
Tavidan meomrebma dabrkolebebi arad Caagdes,
magram rodesac qaravanma qviSnarze gaivaka, maT
Tavi zRvis gaSlil sivrceSi Cakargul im
mezRvaurebs Seadares, miwis kvals amaod rom
daeZeben. Tvalsawierze xeTa da balaxeulobis
nasaxic ar Canda. iyo mxolod qviSis grovebi da
daxeTqili Tixnarebi.
...,,ise cxeloda, rom ifiqrebdi, Crdilic
ki cdilobs fexis gulebs Seefaros, raTa
wuTiT mainc moeridos elvare sxivebso, _ yveba
kalisTene. _ mze zenitSi idga _ autanlad
mxurvale da umowyalo. TeTri, gavarvarebuli
disko ekida uferul, gaxunebul caze da
adgilidan ar iZvroda, TiTqos iq samudamod
damkvidrebas lamobso. liTonis saWurvelsa da
iaraRs TiTsac ver miakarebdi. sicxe sparsuli
sabaniviT Semogxveoda gars da nakverCxaliviT
ikbineboda. ifiqrebdi, wuTic da Tma-wverze
cecxli mogedeboda, kani dagiwyluldeboda da
mainc win unda gevlo da geTmina, vinaidan
aleqsandres, radac ar unda dajdomoda, amonis
qurumTa winaswarmetyveleba unda moesmina.
yoveldRiurad mzis mcxunvare sxivebisgan udab-
nos almuri asdioda, magram aleqsandres gaCe-

128
reba am qveynad arara Zalas ar SeeZlo da qara-
vanic gazas miikvlevda qviSis gorakebs Soris.
parmenioni mefes am laSqrobaSi Tan ar
axlda, magram libiis udabnos saSinelebebze
bevri smenoda. mogzaurebs am usasrulo qviSis
zRvaSi ZiriTadad ori gansacdeli emuqreboda:
uwyloba da moulodnelad Tavs datexili
samxreTis qari. didi xnis win, es qari kambizis
meomrebisaTvis sabediswero aRmoCnda, man
aazvirTa da aamoZrava mTeli udabno da qviSaSi
Camarxa ormocdaaTi aTasi adamiani. parmenionma
icoda, rom aleqsandres es ambavi gagonili
hqonda, magram Tu mefe raimes ganizraxavda, misi
SeCereba SeuZlebeli iyo. bedi mudam swyalobda,
Tumca arc sijiute aklda. mterTagan arasdros
Zleula, Tavad iyo mZleveli droisa da
sivrcisa. raRa Tqma unda, es wyals usxamda mis
pativmoyvareobas, romelic isedac sakmarisad
gaaCnda. pativmoyvareobis gamo xom ar moindoma
man RmerTad qceva?...
RvTis SewevniT gadalaxa aleqsandrem udabno
_ gaaxsenda parmenions kalisTenes sityvebi.
_ RmerTebis mier gaweulma daxmarebam
xalxs mefis mimarT ndoba gauZliera. daviwyoT
iqidan, rom zevsis mier movlenilma
gamudmebulma wvimebma meomrebs mtanjveli
wyurvilis SiSi gauqro. wvimam gaagrila da
daanotiova mxurvale qviSa, haeri gawminda. _ase
rom, sunTqvac gaiolda. Semdeg, roca aRmoCnda,
rom gamyolTa dasaxmareblad dayenebuli sag-

129
zao maCveneblebi ganadgurebulia da ugzo-
ukvlod davexetebiT, mofrindnen yvavebi da
gzaze dagvayenes. isini swrafad mifrinavdnen
win, Tuki xalxi mihyveboda; CamorCenilebs
elodebodnen. yvelaze saocari ki is iyo, rom
RamRamobiT frinvelebi uxmobdnen gzaabneulebs
da imden xans dasCxaodnen Tavs, sanam isini
kvlav ar poulobdnen gzas...”
es yvelaferi, rasakvirvelia, zRaprebia,
gaifiqra parmenionma. kalisTene – karis
istorikosia da misTvis bednier SemTxvevaTa
Tanxvedra _ saswaulebrivi niSania, romelic
aleqsandres RvTaebriobas adasturebs. zustad
amgvaradve moiqcnen amonis taZris qurumebi,
roca aleqsandre zevsis Zed aRiares da
uwinaswarmetyveles yvela xalxze gabatoneba...
es gasagebicaa: qurumebi sxvas ras etyodnen
adamians, romelsac ukve naxevari msoflio
dapyrobili hqonda! garda amisa, tvirosis
tragediidan sul cota dro iyo gasuli...
isic unda iTqvas, rom ptolomeosi
amtkicebs, rom araviTari aRiareba ar yofila,
ubralod, adgili hqonda wacdenas: qurumma
aleqsandres berZnulad mimarTa “o, paidion!”
(“o, Zeo!”), magram, Tavisi barbarosuli kilos
gamo, “n”-s nacvlad, gamoTqva “s”. amitom
gamovida “o paidios!” (o, zevsis Zeo!).
aleqsandres es wacdena WkuaSi daujda. aqedan
ki erTi nabijiRa iyo sayovelTao rwmenamde,
rom qurumma makedoneli mefe zevsis Zed scno.

130
ase iyo Tu ise, libiis udabnoSi
aleqsandre Sevida, rogorc adamiani, iqidan ki
gamovida _ RmerTi. axla, am Tavisi axali
xarisxis gamo, RvTaebriv pativs da didebas
iTxovs, rogorc sparseli barbarosebis
mxridan, ise Cvengan, makedonelTagan _ misi
megobrebisa da TanamebrZolebisgan. arada, mas
xom Cven gverdiT eZina, CvenTan erTad iyofda
omis mTel Znelbedobas... ratom uaryofs
samegobrod gawvdil xels da mis sanacvlod
monur morCilebas rad iTxovs?! ratom, o, ratom
iqceva ase? nuTu Tavs marTla RmerTad racxs”!

* * *
... eWvmitanilni andromaxes mkvlelobaSi,
romelic Sen siriis mmarTvelad daniSne,
dasjilni arian, _ ganagrZobda kratere.
_andromaxes adgili, Seni brZanebisamebr,
memnonma daikava. aTeneli da rodoseli
despanebi iTxoven, rom datyvevebuli berZnebi
daabruno TavianT polisebSi... sparseTis
mxedarTmTavari maZeosi, Cven Sesvlamde
yvelafers wvavs da apartaxebs. sul ufro
Wirs sursaT-sanovage da sakvebi cxenebisaTvis...
parmenioni krateres moxsenebas
ugulisyurod ismenda, mTeli yuradReba
aleqsandres kategoriul pasuxebze hqonda
gadatanili.

131
... sparseTis mxedrobasTan xanmokle
Setakebis dros, aristonma SubiT gangmira maTi
meTauri satropate. mis Tavs aristoni fexqveS
gagigorebs... aseve xelSi Cagvivarda ramdenime
werili, romelSic dariosi makedonel
jariskacebs did jildos pirdeba Seni Tavis
sanacvlod. tigrosis gadalaxvis dros daiRupa
Svidi jariskaci, daikarga mniSvnelovani
raodenobis tvirTi.
wyeuli mdinare! _ wamoiZaxa aleqsandrem.
cofianiviT moedineba...
swored swrafi dinebis gamo ewoda mas es
saxeli, _ SeniSna kraterem – sparsulad
,,tigrosi” isars niSnavs. Tan uzarmazar lodebs
moagorebs... dariosi mdinaris gadalaxvisas rom
dagvsxmoda Tavs, daviRupebodiT. amjeradac
Senma iRblianobam gvixsna ubedurebisagan.
_ simamace, romelic gonierebas
gadaswonis, ugunurebis tolfasia, _
Caiburtyuna parmenionma.
_ me ki megona, rom CageZina, _ gaecina
aleqsandres – zixar, dumxar...
es gamomarTvi – aleqsandrem parmenions
gragnili gauwoda, _aTi despani gvewvia
dariosis samSoblodan, axal sazavo pirobebs
gvTavazoben. es dariosis mesame baraTia. Tuki
pirvel orSi igi uaryofda Cems mefur tituls,
axla, rogorc iqna, viT mefes, ise mommarTavs.
waikiTxe.

132
parmenionma werili gaxsna, Tvali
gadaavlo da kvlav mefes daubruna.
_ dariosi gTavazobs ocdaaT aTas
talants ojaxis gamosasyidad, miwebs
helespontidan evfratamde, Tavis asuls _
colad da aseve megobrobasa da mekavSireobas, _
CafiqrebiT Tqva man. _ Tavad ki evfratis
aRmosavleTiT mdebare miwebs sjerdeba ... hm... me
rom aleqsandre viyo, am pirobebs uTuod
miviRebdi.
_ zevss vficav, mec amgvaradve moviqceodi,
_ wamoiZaxa aleqsandrem _ parmenioni rom
vyofiliyavi!
_ ocdaaTi aTasi talanti oqro arafris
maqnisi mZevlebis sanacvlod, zedmet bargad
rom gvawvanan da Tan uricxv mcvels saWiroeben.
_xelsayreli garigebaa!
_ saxeli fulze Zvirad fasobs! me
gasayidi araferi maqvs, Cems bedisweras ki me ar
vyidi. mirCevnia, tyveebi usasyidlod gadavce,
vidre gamosasyidi aviRo... me vaWari ara var, me
_ mefe var!
_ diax! diax! _ calybad Caicina
parmenionma. _sul damaviwyda... Sen xom axla
marto mefe ki ara, RmerTic xar!
_ mereda, Sen ra gaSfoTebs? Tqvi
yvelaferi! Tqvi, rasac fiqrob, yvelas
gasagonad! ar minda, rom Cven Soris gaucxoebis
kedeli aRimarTos.

133
_ Seni brZaneba, Tayvani gcen, viT RmerTs
_ sisulelea! _ SesZaxa parmenionma - da,
rogorc vxedav, es sisulele gaxarebs kidec,
rameTu ar gesmis, ver xedav, amas rac mohyveba!
da mxolod Semdeg, gacilebT gvian, gagtanjavs
sircxvili da sinanuli. an iqneb arc gagtanjos!
aRar geyoleba megobrebi da gulSematkivarni,
usiyvarulobasa da martoobaSi ganlev wlebs,
mliqvnelTa da mexotbeTa gundiT garemoculi.
nuTu amas hqvia RmerTad yofna? egeb Rirdes,
adamianad darCe, Cveulebriv adamianad?
_ bavSviviT msjelob, _ civad SeniSna
aleqsandrem. _ diax, bavSviviT! yrma _ WaRara
wveriT! Ees Seni msjeloba _ bavSvuri
gamoxdomaa. bavSvoba ki, ra xania, damTavrda. me
axali samyaros Seqmna msurs da es mxolod
RmerTebs xelewifebaT! amitomac yvelam unda
irwmunos, rom me RmerTi var da saqmeni Cemi _
RmerTebis saqmeebia!
_ RmerTebi aRar arian! _ wailuRluRa
parmenionma. _ RmerTebma migvatoves _ ra xania
migvatoves; TavianT olimps daubrundnen,
ganmartovdnen didebul, sxivmosil sasaxleebSi
da Cveni sve-bedi aRar anaRvlebT. RmerTebma
adamianebTan TamaSs Tavi anebes da adamianebma
Tavad iwyes TamaSobaTa gamogoneba. omebi da
sisxlisRvra, sicrue da samarTlis Zieba,
romelsac Zvel sicrueebze lafis CamorecxviT
pouloben.

134
parmenionma suli moiTqva da damswreT
gadaxeda. hetairebi dumdnen. aravin
SewinaaRmdegebia, rameTu yoveli maTgani
parmenions gulSi eTanxmeboda.
_ Sen ginda Seqmna axali samyaro,
romelic Sens pativmoyvareobas daadgeba
saflavis qvad! _ ganagrZobda moxuci,
TanamberZolTa Cumi TanxmobiT Segulianebuli,
_ maS, rogor!... Sen xom amieridan RmerTi xar da
yvelam Sen unda gces Tayvani! da ivli ase
eulad mtverwayril adamianTa Soris, aras
damnaxavi da aras gamgoni, ivli Rrma
sicarieliT gulSi da Tan moitan ngrevasa da
ganadgurebas. ukan dagrCeba damxobili
samefoebi da Caferflili sicocxleebi... o, Seni
axali samyaro! daundobeli, civi samyaro,
romelSic me cxovrebas ar visurvebdi, samyaro,
warsuli didebidan rom aRaraferi SerCenia _
da sadac yovelives aleqsandres mooqruli
kerpi Canacvlebia! es araa axali samyaro, _ es
taZaria, mxolod da mxolod SenTvis agebuli.
me ki ara, balRi _ Sena xar, Sen!
parmenioni TiTqmis yviroda da, rodesac
man bolo sityvebic wamoisrola, siCume Camowva
_ yvirilze mZime da autaneli. aleqsandre
Seecada Tavis sardalTa mzera daeWira, magram
hetairebi Tvals aridebdnen da aleqsandre
mixvda, rom igi kvlav marto darCeniliyo: erTi
_ yvelas pirispir.

135
_ momismineT, Cemo megobrebo, rbilad
daiwyo mefem. – me axlaxan Sevudeqi
aRmSeneblobas. me jer mTlianad unda davipyro
msoflio da, rac SeiZleba, naklebi msxverpliT.
me aRar minda meore Tebe, arc tvirosis
tragediis ganmeoreba msurs... casaviT naTelia,
rom sisastikes sxva araferi moaqvs, garda
sapasuxo sisastikisa da mere _ kvlav sisxli,
sikvdili _ Savbneli, usasrulo, Caketili wre.
me mZuls sisastike mTeli Cemi arsebiT, radgan
igi iolad ergeba nebismier garemoebas da,
bolos da bolos, me Tavadve Semomitrialdeba,
magram me unda viomo da mtris yoveli
winaaRmdegoba, metadre iseTi gaafTrebuli,
rogoric iyo Tebesa da tvirosSi, maiZulebs
sisastike gamoviCino, magram Tuki ubrZolvelad
damnebdebian, aRarc sisxli daiRvreba. amitomac
viqeci RmerTad barbarosebisaTvis.
_ maS, ese igi...
_ diax, diax, parmenion... Tavi daukra
aleqsandrem.
_amonis orakulis sityvebma ukve oikumenes
mxaremde miaRwia. me RmerTi var. RmerTTan
brZola mkrexelobaa, misi keTilganwyoba ki _
wyaloba. RmerTis Zleva SeuZlebelia. me RmerTi
var mterTaTvis, magram SenTvis da Cemi
megobrebisTvis _ uwindeburad, aleqsandre.
_ mapatie, rom gulSi eWvi Semepara. me ukve
moxuci var da yvelafers veRar vigeb... _
parmenioni wamowiTlda, Sercxva Tavisi

136
gaficxebisa, _ axla yvelaferi gavige da ... me
mjera Seni. ra vupasuxoT darioss?
_ miswere, rom misi SemoTavazeba xels ar
maZlevs, radgan mas surs is gaminawilos, rac
ukve mTlianad dakarguli aqvs. pirobebs
gamarjvebulebi wamoayeneben, xolo damarcxebu-
lebi _ yabuls arian. rogorc ki zRvas
gadavlaxav, dariosis samefos dedaqalaqi –
persepolisi unda aviRo, Semdeg ki _baqtra da
ekbatana, aseve ukiduresi aRmosavleTis
mxareebi. dariosi sadamdec gaiqceva, iqamde vdev.
ho, marTla, ras ityobinebian mstovrebi?
_ dariosma mTeli sabrZolo Zalebis
Sekreba babilonSi brZana. iq Tavi moiyares
baqtrielebma, skviTebma, indusebma da sxva da
tomebis meomrebma. verafers ityvi... didi
laSqaria... sakvirvelia, aseTi danakargebis
Semdeg, rogor moaxerxes sparselebma amxela
armiis Sekreba. xuTasi aTasi _ samjer meti,
vidre isosTan... Tumca, iaraRi arc ise bevri
aqvT. Tavad dariosi Cvengan arcTu Sors
imyofeba _ gavgamelas misadgomebTan, rac
adgilobriv enaze “aqlemis saxls” niSnavs.
sadRac aqvea... mTeli vake barbarosi meomrebis
koconebiTaa mofenili, sparsTa banakebidan
gaurkveveli guguni moismis, zRvis xmaurs
waagavs. aseT meomrebTan gamklaveba ioli saqme
ar iqneba. iqneb mters RamiT davesxaT Tavs, rom
sparselebis uricxvma raodenobam Cveni jari ar
daafrTxos?

137
_ mirCev qurdsa da avazaks vemsgavso da
muxanaTurad moviqce?! me gamarjvebebs
RamRamobiT rodi viparav! _ upasuxa
aleqsandrem. mijobs marcxi viwvnio, vidre
sakuTari gamarjvebisa mrcxvenodes.
_ siamaye uadgiloa aseTi safrTxis
pirispir.
_ siamaye ra SuaSia. me omis dasruleba
erTi brZoliT msurs.
_ ar mesmis...
_ dariosi sakuTari damarcxebis mizezad
mTa-gorebs, viwroebsa da zRvas asaxelebs. Tu
am brZolas waagebs, am marcxsac Ramis wyvdiads
miawers da kidev erTi brZolisTvis moemzadeba,
Semdeg kidev... da kidev... pirispir brZolaSi
damarcxeba ki darioss mxneobas daukargavs da
imeds mouspobs. omic amiT dasruldeba. Tu
ginda icode, Cven ukve gamarjvebuli varT
Tundac imitom, rom am ukidegano, udabur
qveyanaSi xetiali aRar mogviwevs, brZolas
Tavaridebuli dariosis kvaldakval! wadi,
meTaurebs gamoucxade, aRmosavleTisaken unda
daviZraT _ dariosisken, gamarjvebisken.
_ hm...
_ ra aris?
_ armiis sabrZolo suliskveTeba dacemu-
lia _ uxalisod gamotyda parmenioni. _
meomrebs brZola aRar surT. isini Civian, rom
maT, RmerTebis nebis sawinaaRmdegod,
qveynierebis kideSi mierekebian.

138
_ Cems razmSic areulobaa da SiSi _ mxari
auba moxucs perdikam. irgvliv _ usasrulo
sivrceebia, gadaxrukuli udabnoebi. zogierTebi
imasac gaiZaxian, rom tyuilubralod Rvrian
sisxls, erTi kacis axirebis gamo.
_ Cemi mxedrebs ki hgoniaT, rom Sen
makedonia miiviwye, _ Tqva kraterem _ rom
zevsis gamo uaryavi mamaSeni filipe da rom
raRac monaCmaxis meoxebiT cis mopovebas
lamob... saqme aSkara amboxamdea misuli da axla
kidev es dabneleba...
_ ra dabneleba?
_ mTvaris, _ ganumarta hefestionma. _jer
naTeba gaufermkrTalda, Semdeg sisxlisferi
daedo. gesmis xmauri karvis gareT?
jariskacebi arian. armia usagno SiSma da
crurwmenam Seipyro da Tan gadamwyveti
brZolis win! ... meomrebi egviptel qurumTagan
winaswarmetyvelebas iTxoven.
_ uxmeT egviptelebs da misan aristandres.
hefestioni gankargulebis Sesasruleblad
gaemarTa da ramdenime wuTSi karavSi egvipte-
lebma Semoabijes. maT dabneuloba dastyobo-
daT, tanT daWmuWnil-Selaxuli samosi ecvaT.
maT Semohyva misani aristandre; karvis gareT ki
SeSinebul meomarTa gugunma imata.
_ saukeTeso varskvlavTmricxvelebad
mimaCnixarT, _ Tqva aleqsandrem – miTxariT, ra
xdeba zecaze?

139
_ Cven SevecadeT Tqveni guladi meomre-
bisTvis agvexsna _ enis borZikiT daiwyo erT-
erTma qurumma. _ yvelaferi martivadaa. drois
wrebrunva gansazRvrul wesrigs emorCileba da
mTvare bneldeba, rodesac dedamiwis miRma
Caesveneba an roca mze Camoefareba.
_ ugunurno! _ SesZaxa aleqsandrem _
WeSmaritad, mometebul codnas sibrZnemde rodi
mivyavarT! zeciur niSanTa winaSe nebismieri
guladi meomari damfrTxal yrmas emsgavseba!
Tqven ki ciur kanonebze msjelobT. Tavidan
momwydiT! aristandre?
_ unda ganacxadoT, rom mze _ berZenTa
mnaTobia, xolo mTvare _ sparsTa da rom yovel
jerze, rodesac mTvare bneldeba, sparselebi
damarcxebisTvis arian ganwirulni.
_ SesaniSnavia. brboze ise araferi
moqmedebs, rogorc crurwmenebi. _aleqsandrem
parmenions cerad Sexeda da odnav SesamCnevad
Caukra Tvali.
_ rwmenas ZaluZs brbo uZlevel armiad
aqcios, aristandre! wadi mebrZolebTan,
ganumarte ciuri saswauli, RmerTebi Cvens
mxares arian! yvela Tavisufalia.
hetiarebi gasasvlelisken gaemarTnen, is
iyo parmenioni maT kvals unda gahyoloda, rom
aleqsandrem TavisTan ixmo.
_ RmerTebs, mgoni, adamianebi ar
miutovebiaT, RimiliT Tqva mefem._isini CvenTan

140
darCnen da xeli mkerdze miido _ ai aq, gulSi...
ufro xSirad usmine gulisTqmas, Cemo megobaro!
parmenionma mxrebi aiCeCa da karvidan
gavida.
imave Rames aleqsandres Seatyobines, rom
dariosis cols, gauTavebeli da mZime
mgzavrobiT gatanjulsa da dauZlurebuls,
sruliad warkveToda saso da dedamTilisa da
asulTa xelSi daelia suli.

* * *
ltolvili mcvelebma daakaves da
sparseTis mefes karavSi mihgvares, mas
tanisamosi SemosZarcvoda da godebda.
mRelvarebisgan loyebze almuri mosdeboda,
saulvaSeze oflis wveTebs gamoeJona, saxe ki
mwuxarebisgan ise dabrecoda, rom darioss misi
cnoba gauWirda. is tireosi iyo _ erT-erTi
saWurisi dedoflis garemocvidan. tireosi
mefes fexebSi Cauvarda da aqviTinda.
_ vxvdebi, tireos, didi ubedureba unda
mauwyo; nu Seibraleb imas, vinc amdeni Wir-
varami gamoiara. mamcne simuxTle Cemi bedisa.
xmis kankaliT Tqva dariosma. _ nuTu aRsrulda
is, risic yvelaze metad meSinoda da risi
Tqmac ki mimZims? nuTu Seuracxyves Cemianebi?
_ ara, ase ar aris. _ cremlTa RvriT
uTxra tireosma. _ did pativSi cxovrobda

141
mTeli Seni ojaxi, viT dedoflebs SeSveniT.
...magram meuRle Seni axlaxan gardaicvala.
karavSi myofebma TavSi xeli waiSines da
moTqma-godebas mohyvnen; dariosma amoigmina.
eWvi ar Sehparvia, rom statira mokles, radgan
man Rirseba aravis Sealaxvina.
_ ra codva mimiZRvis Senda winaSe, hoi,
aleqsandre, Sens axlobelTagan xom aravin
momiklavs! ase sastikad rad iZie Suri? _SesZaxa
simwrisagan gonmixdilma mefem. _ Tu vaJkaci
xar, qalebTan ra xeli gaqvs?
_ ase ar aris, vficav ahura mazdas _
wamodga saWurisi. _ Cemi qalbatoni statira,
dedaSeni da Seni qaliSvilebi gaWirvebaSi ar
Cavardnilan, uwindeburad did pativSi
cxovrobdnen da arc araferi akldaT, garda
erTisa _ veRar Wvretdnen Sens sxivmosil
elvarebas, romelic, caTa nebiT, kvlav
gabrwyindeba Zveleburi sidiadiT.
_ rodesac aleqsandrem statiras
gardacvaleba Seityo, sakuTari dedasaviT
daitira da sakvebis miRebaze uari ganacxada.
dakrZales statira dedoflis Rirsi pativiTa
da sparsuli adaT-wesebis dacviT. Cveni mteric
ki mduRare cremlebs Rvrida. statirasaTvis
cudi araferi ukadrebiaT. RmerTebs vficav,
aleqsandrem Seni coli mxolod erTxel naxa,
isic im dRes, roca daatyveves; misma eniT
auwerelma silamazem aleqsandres vneba ki ara,
siamaye aRuZra.

142
_ ambob _ siamayeo?! egeb am grZnobis
mizezi sul sxva ram iyo? _dariosma damswreT
gadaxeda _ dagvtoveT! saWurisTan marto msurs
saubari!
msaxurebi gavidnen. dariosi tireoss
miuaxlovda da Cumad, Zlivs gasagonad Tqva:
_ tireos, ici, rom ver momatyueb.
sawamebeli iaraRebi sakmarisad gvaqvs. RmerTebs
gaficeb, nu maiZuleb _ gamoviyeno! Tu Senc,
omis bed-iRblis msgavsad, makedonelTa mxares
ar gadaxvedi da isev me, darioss mimiCnev Sens
mbrZaneblad, gaficeb mitras diad naTels da
Seni mefis marjvenas, miTxari: nuTu axalgazrda
kaci aseT pativSi amyofebda Tavisi mosisxle
mtris cols, maT Soris umwikvlo urTierToba
rom yofiliyo?
tireosi kvlav Cauvarda mefes fexqveS,
evedreboda aleqsandresTvis tyuilubralod
cili ar daewamebina da arc Tavis aw
gansvenebuli meuRlis saxeli gaelanZRa.
_ aleqsandres TavSekavebuloba sparseli
qalebis mimarT im simamacesac ki aRemateba,
sparsel mamakacebTan brZolebSi rom gamouCenia,
_ luRluRebda saWurisi. _ RmerTebi arian
mowameni!... mzad var, nebismieri wameba avitano...
dedofalma Tavisi siwminde SeinarCuna. es
WeSmaritebaa, wminda simarTle.
dariosi daJinebiT Cascqeroda TvalebSi
saWuriss, mTeli misi arsebis gamWoli mzeriT;

143
tireoss saxe mewamuli laqebiT daefara, magram
gauZlo _ mefisTvis Tvali ar auridebia.
dariosma irwmuna saWurisis sityvebisa,
xeli hkra, Tavze glovis ride daido da
atirda. Semdeg, moiZro ride da ise, rom
cremlebi kvlav Rvarad sdioda, cisken xelebi
aRapyro da SehRaRada:
_ Cemi modgmisa da samefos mfarvelo
RmerTebo! SemewieT, rom aRvadgino sparseTis
Zliereba da Cemi saxelmwifo iseTive bednieri
gavxado, rogoric Cavibare. gamarjvebulma ki
madloba gadavuxado aleqsandres Cemi ojaxis
mimarT gamoCenili gulmowyalebis gamo. xolo,
Tuki dahkravs sabediswero Jami, Jami
Surisgebisa da didi cvlilebebisa da
sparsuli saxelmwifo daemxoba, de, nuravin ava
kirosis taxtze, garda aleqsandresi!
_ WeSmaritad, dido xelmwifev, Sens
bageTagan Tavad sibrZne RaRadebs, _ wamoisro-
la saWurisma. _ ubedurebaSi Cavardnils
sworedac Sveba unda mohgvaros imis Segnebam,
rom is zekacis mier aris Zleuli. aleqsandre
xom zevsis Zea. Ees yvelam icis, is RmerTia!
_ Tavidan momwydi, _ moiRuSa dariosi _
ra ici Sen RmerTebisa?! _mefe gaCumda, aiRo
ride da, glovis niSnad, Tavze daido. Semdeg
xmadabla dasZina: _ aleqsandre _ adamiania.

144
Tavi XI
brZola gavgamelasTan
dariosis devna metad Zneli da xangrZlivi gamodga.
aleqsandrem cxeniT sami aTas samasi stadioni manZili
ganvlo. meomarTa umravlesoba saSinlad moiqanca:
gansakuTrebiT uwylobam Seawuxa. am gaWirvebis Jams,
aleqsandres gzad Semoeyara ramdenime makedoneli,
romelnic mdinaredan modiodnen da jorebiT wyliani
tikebi mohqondaT. roca maT SuadRis papanaqeba sicxeSi
wyurvilisgan datanjuli aleqsandre dainaxes, myisve
gauvses muzaradi wyliT da miarTves. aleqsandrem
ikiTxa: “visTvis mogaqvT eg wyalio?” “Cveni sakuTari
SvilebisTviso_upasuxes, _magram oRond Sen icocxle
da Cven kidev gavaCenT Svilebs, esenic rom
dagveRuposo”. es rom moismina aleqsandrem muzaradi
xelSi aiRo, irgvliv mimoixeda da, roca misken
Tavmobrunebuli meomrebi dainaxa, romlebic sasmels
xarbad Sescqerodnen, wyali ar dalia, savse muzaradi
ukan daabruna, madloba gadaixada da Tqva: “me rom
martom davlio, eseni suliT daecemiano”. roca
mxedrebma misi TavSekavebuloba da didsulovneba
dainaxes, cxenebs maTraxebi Semohkres da yiJiniT
mimarTes mefes: dagvende, mefeo, da kvlav win gagviZex,
Cven amieridan arc daRla, arc wyurvili aRar
Segvawuxebs da arc mokvdavebad CavTvliT Tavs, sanam
aseTi mefe gveyolebao.

plutarqe “aleqsandre da keisari”

marcxena flangze modiodnen baqtrieli


mxedrebi TriTinas bewvis qudebiT, dagebi _
brinjaos mooqruli abjrebiT, araxorzielebi
da suzelebi. maT ukan orasi sazidari
moraxraxebda, garSemortymuli cxenosani

145
masagetebiT, qveiTi indusebiTa da wiTeli zRvis
sanapiroTa mobinadreebiT; persidebisa da
sogdielebis mxardamxar moabijebdnen
kaspiispirelTa da somxTa razmebi, egreT
wodebuli mcire somxeTidan, tyavistunikiani
babilonelebi orpira culebiT; belitebi,
muzaradebi feradi bumbulebiT rom moerToT,
koseeli mTiulebi, wiTeli pirisaxiT, rameTu
brZolis win isini loyebs wiTlad iRebavdnen
da goruastomelebi kunZul evbeosidan.
Ddariosma maT miuerTa frigielebi da
sirielebi. kolonis bolos miabijebdnen
midielebi, afTris tyavis farebiTa da
namgliseburad moRunuli xanjlebiT, rqis
muzaradiani skviTebi da is tomebi, romelTa
saxelebi mokavSireebsac ki ar gaegonaT;
tandabali mTielebi gvelis tyavis javSnebiT,
CaliT Semosili, JRalwvera binadarni stepisa,
udabnoeli monadireebi, Tavze sxvadasxva mxecis
fitulebi rom wamoecvaT... es veluri razmebi
uwesrigo rigebad modiodnen, mawanwala
ZaRlebiviT ymuodnen, Zvlisbunikian Subebs
iqnevdnen da cxenis kudebs afrialebdnen,
bairaRTa msgavsad rom miemagrebinaT joxebze.
notio mTebidan Camowolili xSiri nisli
dablobis saerTo xeds ar faravda, magram
kolonaTa rigebze dakvirvebis saSualebas ar
iZleoda. aleqsandre moiRuSa. miwa ise
zanzarebda, TiTqos uzarmazari urCxuli
moiwevso makedonelTaken _ uxilavi da

146
gamoucnobi da amdenad ufro sazareli.
wyvdiadidan mxolod calkeuli xmebi aRwevda _
cxenebis frutuni, borblebis Wriali, meTaurTa
gadaZaxili _ mravali aTasi adamianis xmaurs
mTeli vake aRevso. mcire xans aleqsandre
Sefiqrianda, Tavisi gegma gonebaSi parmenionis
samSvidobo winadadebebs Seudara, magram ukve
gvian iyo, ukandasaxevi gza aRar arsebobda _
mxolod gamarjvebasRa SeeZlo misi armiis xsna.
male nisli gadaiyara da mzem gaanaTa
mowinaaRmdegeTa rigebi. sparsTa laSqari
uzarmazari iyo _aTeul, aseul aTasobiT... misma
auracxelma raodenobam makedonels guli
risxviT aRuvso da gaukerpa. es hgavda
dacxromas qariSxlis win, romelsac ufro
metad unda ufrTxode, vidre umZvinvares
vnebaTa Relvas. molodini dasrulda. mteri
pirispir dgas, erT-or saisreze _ da
makedonelebma, Zveli Cveulebisamebr, yvirili
atexes. sparselebma yviriliTve upasuxes da ori
armiis Serwymulma sabrZolo yiJinam axlo-
maxlo WalebSi xeebi Seazanzara. frinvelTa
Savi Rrubeli caSi aiWra.
aleqsandre abjars iSviaTad iyenebda _
ufro megobrebis daJinebuli moTxovnis gamo,
vidre Tavdasacavad, magram amJamad Tavze rkinis
muzaradi exura, romelic ise iyo
gaprialebuli, rom vercxliviT bzinavda, tanT
siciliuri sartyliani hipendima emosa, mis
zemoT ki isodan nadavlad wamoRebuli, selis

147
orfa javSani. yvelaze mdidrulad rodosuli
mantia gamoiyureboda, romelic mefes abjarze
moesxa.
_ rodesac barbarosebi Cvenken mZime
sazidrebiT wamovlen, meomrebma ukan daixion da
mtris mowolas upasuxod Sexvdnen. _ ukanasknel
gafrTxilebas iZleoda aleqsandre. _sazidrebma
danakargis gareSe gaiaron... flangze
yuradRebiT, alyaSi rom ar aRmovCndeT; da
ukana rigebi rom ar dagvisustdes... parmenion!
marcxena frTa daikave. me marjvenas mivxedav...
_ Cems jariskacebs skviTebTan mouwevT
brZola _ Tqva parmenionma._ amboben, kargi
meomrebi ariano...
parmenioni gunebaze ver iyo. omebSi nawr-
Tob mxedarmTavars gamarjvebis imedi ar hqonda.
nanobda, rom diplomatiur molaparakebebze
mefe ver daiTanxma, maTi saSualebiT, sparseTis
samefos naxevari brZolis gareSe gadmodioda
maT xelSi, savaWro garigebebis gziT _ brZolis
gareSe da didebis gareSec. parmenionis gulga-
texiloba mZime kavaleriis sabrZolo suliskve-
Tebazec aisaxa, jariskacebze xom yovelTvis
zemoqmedebs meTauris ganwyoba.
aleqsandrem Caicina, bukefalas moaxta da
gamwkrivebul jars Camouara.
_ mebrZolebo!@_ gahyviroda igi, rac Zali
da Rone hqonda, raTa misi xma ar Cakarguliyo
moaxloebuli sparsuli jaris gugunSi. _
ukanaskneli dabrkolebaRa gvaqvs gadasalaxi.

148
ucnobi tomebis arafrismTqmel saxelebs nu
SeuSindebiT. gamarjvebisTvis sulerTia, skviTi
iqneba Tu kadusi; radgan maTi saxelebi ar
gsmeniaT, ese igi, arc arasdros mouxveWiaT
igi.……didebisa da Rirsebis gzaze mxolod
mamacni vlian. ucnobi tomi _ usaxelo tomicaa
amavdroulad. makedonelebma TavianTi simamaciT
imas miaRwies, rom mTel qveyanaze gaiTqves
saxeli! diax! darioss Cvenze mravalricxovani
jari hyavs, magram brZolis JiniT anTebuli
jariskaci CvenSi metia. me Tqvengan ver moviTxov
gmirobasa da vaJkacobas, Tuki Tavad ar
giCvenebT simamacis magaliTs. alamTa win me
gagiZRvebiT. mjera, rom gulad mebrZolebs
mivmarTav, Torem getyodiT, rom ise SevtopeT,
gasaqcevi gzac moWrili gvaqvs_meTqi.
samSoblosken gza axla Tqvenive xeliT unda
gaikafoT... an gamarjveba an sikvdili!... Cven
gavimarjvebT... Cven...
aleqsandres ukanaskneli sityvebi orasi
sabrZolo etlis gruxunma gadafara. meetleebs
sadaveebi mieSvaT da TavawyvetiT
moaqrolebdnen etlebs, raTa, rac SeiZleba,
meti adamiani moesraT _ elvarebdnen xelnadan
da borblebis RerZebidan gamoSverili Subebi.
gaafTrebiT trialebdnen brinjaos celebis
morkaluli pirebi.
etlebi makedonelTa mWidro mwkrivebs
ekveTnen, gaarRvies wina rigebi da iseTi

149
SemarTebiT gaiWrnen siRrmisaken, gegoneboda, am
srbolas veRaraferi SeaCerebso.
hipaspistebi elvis siswrafiT gaiSalnen.
Subebi moimarjves da etlSi Sebmul cxenebs
ferdebi dauCxvlites, Semdeg etlebs alya
Semoartyes da meetleebi Zirs gadmoyares.
falangis wyoba daiSala, aivso dacemuli
cxenebiTa da meetleebiT, romlebic damfrTxal
cxenebs veRar marTavdnen, xolo saSinelebisgan
da tkivilisagan gacofebuli cxenebi Tavs iseTi
gaSmagebiT iqnevdnen, rom etlsac ki
ayiravebdnen: daWrilebi daxocilebs
miaTrevdnen, gaognebulni gons veRar modiodnen,
qancgawyvetilni veRar moZraobdnen. mxolod
ramdenime etlma miaRwia bolo rigebamde da
sikvdilis kalo daatriala. dasaxiCrebuli
sxeulebi miwaze cvioda. vinc droulad ar
Camoecala gzidan etls, daiWra _ zogi xelnis
SubebiT, sxvani dakbiluli celebiT.
daWrilTa kvnesa-vaebis xma buk-naRaris
Wyvitinma gadafara. es ieriSze gadasvlis niSani
iyo, makedonelTa mcirericxovani armia erT
muStad Seikra da mtris urdosaken daiZra.
pirveli mters krateres peloponeseli
mxedrebi ekveTnen, maT SeuerTdnen aqeelTa,
lokredelTa da TesalielTa razmebi.
aleqsandre, garSemortymuli mZimed
SeiaraRebuli mxedrobiT, mdumared adevnebda
Tvals brZolas. omis gruxunSi misi sityvebi
aRar ismoda: almebi asrulebdnen signalis

150
funqcias da yvela maT gankargulebebs
emorCileboda.
_ maZeosis aTasma mxedarma Cvens flangebs
Semouara da aRals daeca, _amcno aleqsandres
parmenionis Sikrikma, _ isini banaks Zarcvaven da
Cvens qonebas itaceben. parmenioni damxmare
Zalas gTxovs!
_ daxmareba ar iqneba _ mtkiced ganacxada
mefem, _brZolis velidan veranair Zalas ver
mogaxmarT!
ki magram, aRali! Cveni qoneba, tyveebi,
monebi!
_ parmenioni, etyoba, gonze aRar aris,
amdeni mRelvarebisgan da SfoTisagan mTlad
daviwyebia, rom mtris mTeli avladideba
gamarjvebulT rCeba, xolo damarcxebulT
ujobT qonebasa da monebze ki ar izrunon,
aramed mamacurad iomon, raTa sikvdils
saxelovnad Sexvdnen! _ mrisxaned SesZaxa
aleqsandrem. _ uTxari parmenions: qonebis
dakargvas nu Civis da mters medgrad
SeebrZolos.
Sikriki SeZra mefis moulodnelma
gadawyvetilebam, magram brZaneba brZanebaa da
gansjas ar eqvemdebareba. man mdumared daukra
Tavi da mdumaredve gaqusla ukan, sadac
sparseli mxedrebi mis megobrebs musrs
avlebdnen.

151
* * *
dacva TiTqmis mTlianad amowyda.
sisigambisi xedavda, rom misi msaxurebi, maT
Soris saWurisebic, xundebs iglejdnen da, rac
xelT moxvdebodaT, imiT iaraRdebodnen:
danebiT, namglebiT, ketebiT... isini mcvelebs
uknidan esxmodnen Tavs, winidan ki maZeosis
mxedrebi utevdnen.
_ dedofalo! _ zuzunebdnen moaxleebi. _
gixarodes! mterma udidesi damarcxeba iwvnia da
mTeli sarCo dakarga! gadiyare dardi,
sparselTa gamarjveba axlosaa!...
magram sisigambisi dumda, arc gauRimia,
arc saxe Secvlia _ ijda uZravad, TiTqos
SiSobda, naadrevi sixaruliT kars momdgari
bedniereba ar daefrTxo. arc makedonel
SubosanTa razmis daRupvis cnobam gaunaTa saxe.
dariosis warmogzavnili baqtrielebi
gamarjvebis yiJiniT ukve Zarcvas Seudgnen,
mteri Zleulad CaTvales, magram dedofalma
icoda, rom omis bedi aq ar wydeboda. igi
icdida gaqvavebuli saxiT, icdida da
imedovnebda, ... da eSinoda Tavisi molodinisa
da gacruebuli imedebisa.
makedonelebi sagonebelSi Cavardnen.
aRalis dakargva, Savi klitosis cxenosanTa
razmis daRupva, masagetebis urdoSi rom
SeiWrnen da Semdeg ukvalod gaqrnen, zurgs
ukan skviTebi da baqtrielebi _ yovelive aman

152
meomrebi Seafiqriana. kidev cotac da,
hipaspistebi sarisebs dayridnen da
gaiqceodnen, waqceulebs ki niaRvariviT
momskdari sparsuli jari gadaqelavda...
aleqsandre falangis mwkrivebSi
daborialebda, meomrebs amxnevebda, Canavlebul
sabrZolo cecxls aRvivebda, magram amaod,
vidre winaswarmetyveli aristandre ar gamoCnda.
TeTrebSi iyo gamowyobili, xelSi palmis rto
eWira. mas jarisTvis ar miumarTavs, mxolod
daanaxva mefis Tavze mSvidad monavarde arwivi,
romelsac arc iaraRis JRaruni aSfoTebda da
arc momakvdavTa kvnesa-vaeba. es gamarjvebis
utyuari niSani iyo. meomrebSi brZolis Jinma
imZlavra da falanga mxedrobasTan erTad mters
ekveTa. aleqsandre maT marjvena flangze,
sparselebis SeTxelebuli rigebisaken waruZRva,
romelsac aRalze wasuli baqtrielebi
gamoklebodnen.
_ aleqsandre alyaSi moaqcieT! _
uyviroda Tavis meTaurebs dariosi, _ misi Tavi
momarTviT!...
falangam sparselebis rigebi gaarRvia,
magram mteri Zlier mravalricxovani iyo. axla
isini aleqsandres yoveli mxridan utevdnen:
winidanac, uknidanac da flangebidanac. falanga
wvril-wvril razmebad daiSala. erTmaneTs
mowyvetilni, moreviviT datrialdnen sparel
meomarTa zRvaSi. gaCaRda xelCarTuli brZola,

153
romelsac gansakuTrebul sificxes mefeTa
monawileoba aniWebda.
aleqsandre sparsTa armiis Suagulisken
gaiWra, sadac Tavad dariosi imyofeboda. spar-
selTa mefe Soridanve moCanda. igi, adaTis
Tanaxmad, maRal etlze idga, mTeli jaris dasa-
naxad, rom yvelas misi simamacisa da simtkicis-
Tvis miebaZa. mas gars Semortymoda brwyinvaled
SeiaraRebuli mxedarTa razmi. mxedrebi mWidro
rigebad idgnen, srul sabrZolo mzadyofnaSi.
arc erT maTgans arc survili hqonda da arc
ufleba, mefeze gvian momkvdariyo. maT yvelaze
sasaxelod Tavisi mbrZaneblis Tvalwin sikvdi-
li miaCndaT, daicavdnen ra mas mtris xmlisa-
gan. am xmalTa wkriali ki sul ufro axlos
gaismoda: aleqsandre dariosis etlisken
miiwevda, raTa erTi dartymiT moepovebina lamis
xelidan gamsxltari gamarjveba.
dariosi mSvidad iyo da uxaroda kidec,
rom misi mowinaaRmdege Tavad eswrafoda, xelSi
Cavardnoda, magram TandaTanobiT es mxiaruli
aRtkineba ukvalod gauqra: aleqsandre gaSmage-
biT moiwevda win da mis meomrebs musrs avleb-
da.
dariosis dacva TiTqmis mTlianad
amowyda. mxolod yvelaze Zlierni da
Rirseulni SemorCnen, romlebic sisxlis
ukanasknel wveTamde ibrZodnen TavianTi
mefisaTvis: waqceulebi erTmaneTze daxvavdnen,
magram mainc cdilobdnen mowinaaRmdegisTvis

154
gza gadaeRobaT. akankalebuli xelebiT
eWidebodnen mtris mxedrebsa Tu cxenebs.
dariosis mcveli sparseli meomrebi ukve mis
fexebTan ecemodnen, magram etlis Semobruneba
da gadaadgileba SeuZlebeli iyo. gvamebi etlis
TvlebSi gaCxeriliyvnen da etli adgilidan
veRar iZvroda, xolo yalyze Semdgari cxenebi,
romelTac mkerdamde swvdeboda cxedarTa
zvinebi, umarTavni gamxdariyvnen.
brZola duRda mefis etlis irgvliv da
wre sul ufro da ufro viwrovdeboda. mTel
brZolis velze arsad ibrZodnen iseTi
gaxelebiT, rogorc aq, mefeTa siaxloves.
sparselebi gmirul winaaRmdegobas
uwevdnen makedonelebs. parmenioni xelSi
daiWra, magram mainc win miiwevda, meore xelSi
gadanacvlebuli xmliT. daiWrnen perdika, kenie
da menide, magram Rirseul mefes
TanamebrZolebic Rirseuli hyavda.
aleqsandres meomarTagan ukan aravis
dauxevia.
_ gaficebT apura mazdas Cauqrobel
cecxls, sakurTxevelze moelvares, mzis sxivTa
krTomas Cems samflobeloSi, kirosis maradiul
xsovnas, romelmac pirvelma gadasca samefo
persides, gamostaca ra xelidan midielebsa da
lidielebs, _ gahyviroda dariosi, _ mokaliT
aleqsandre, mokaliT!..
Semdeg Subma gangmira mefis meetle da
etlic gadayiravda. meomarTa Soris saSineli

155
areuloba daiwyo. sparsTa mxedarTmTavrebs
eWvic ar SehparviaT, rom dariosic mokles da
sasowarkveTili moTqma-godebiT mimoifantnen,
vinaidan dasacavi, maTi azriT, ukve aRaravin
iyo.
makedonelebma brZola gaamZafres.
aleqsandre gaSmagebiT iqnevda xmals. SemxvedrT
mkerdSi scemda, ukuqceulebs _ zurgSi.
dariosis gaqcevis Semdeg brZolis veli
namdvil sasaklaod iqca.
gamarjvebulebi gaqceulebs mxrebSi
eWidebodnen. cad aWrili mtvris Rrubeli
TvalTaxedvas abnelebda. TiTqos yvela
wyvdiadSi daborialebda, erTmaneTs mxolod
xmiTRa cnobdnen. ismoda SeSinebuli SeZaxilebi,
tirili, sadaveTa tkacuni, romliTac
sparselebi cxenebs mierekebodnen da es iyo
erTaderTi gamoZaxili mtris ukuqcevisa.
sparselebi umoklesi gzebiT cdilobdnen
gaqcevas, eZebdnen xeobebsa da mdevarTaTvis
ucnob bilikebs.
umeTaurod darCenili qveiTni mxedrebs
Seerivnen, uiaraRoni _ SeiaraRebulebs.
daRlilebsa da daWril-daCexilebs wyurvili
stanjavda: devnilebi yvela Semxvedr wyaros
ewafebodnen, xarbad svamdnen mRvrie wyalsac.
moaxloebul makedonelTa xmebi brbos Tavzars
scemda da mravali, vinc SiSs ver sZlia,
mdinareSi gadavarda da, Zalagamoleulma
brZoliTa da devniT, morevSi daasrula

156
sicocxle. axlomdebare dasaxlebebidan
moxucebisa da qalebis tirilisa da kvnesis xma
moismoda. mxolod Ramem aaRebina xeli
aleqsandres gaqceulTa devnisagan.
rodesac brZolis veli mTvarem gaanaTa,
sisigambisma saxe xelebSi Camala da Zisa da
dinastiis daRupva mwared daitira.
dariosi Tavisave garemocvam gayida _
baqtrielTa kavaleriis meTaurma _ besam.
rodesac aleqsandrem dariosi xelT igdo, igi
ukve mkvdari iyo. aleqsandres jer TvalSi
moxvda irgvliv mimobneuli oqro-vercxli,
ganvlo qalebiTa da bavSvebiT daxunZlul
sazidrebs Soris, meetleTa gareSe rom
daSliginebdnen umiznoda da umisamarTod, da
sparseli mefis daWril-daCexil cxedars
gadaawyda. aleqsandrem daufaravi mwuxarebiT
mas Tavisi qlamidi gadaafara.
mogvianebiT aleqsandrem besa Seipyro da
sikvdiliT dasaja imis gamo, rom man saSualeba
waarTva gulmowyalebis gamoCenisa. ori swor-
mdgomi xe modrikes da kenweroebiT erTmaneTs
SeuerTes. kenweroebze besa miabes, Semdeg ki
xeebs xeli uSves. xeTa gamarTvis Zalam
moRalate Suaze gaglija. dariosis cxedari,
mefeTa sakadrisad gapatiosnebuli, aleqsandrem
dedamiss gaugzavna, xolo oqsatrs – dariosis
Zmas, Tavis garemocvaSi miuCina adgili.

157
Tavi XII
RmerTTa TamaSobani

Tu razom didi iyo is simdidre, rac megobrebsa da


pirad mcvelebs unawildeboda, gviCvenebs is werili,
romelic olimpiadam miswera aleqsandres: “Sen, _
ambobs olimpiada, _ sxva saSualebiT unda uqna sikeTe
megobrebs da sxvagvarad iyolio isini pativSi : axla
ki yvelas mefeebs uTanabreb, mraval megobars aZenineb,
amiT ki sakuTar Tavs wirav da eulad rCebio. aseT
werilebs olimpiada xSirad swerda. magram aleqsandre
maT mudam saidumlod inaxavda.
plutarqe “aleqsandre makedoneli”

gansakuTrebuli guluxvoba, romelic


aleqsandres bunebiT dahyva, uwindelze metad
gamovlinda axla, roca misi Zliereba esoden
gaizarda. aziis xelmwifed aRiarebuli,
aleqsandre mdidrul msxverplSewirvebs
aRasrulebda, megobrebs qonebas urigebda,
sasaxleebiT asaCuqrebda da mTeli olqebis
gamgeblebad niSnavda. Tanac, mis guluxvobas
madlic axlda, ris gareSec saCuqars fasi ar
aqvs.
swored am madlis gamo mivida klitosi
nadimze, Tumca ki msxverplSewirvis Sewyveta
mouxda, rac, TavisTavad, avismauwyebeli niSani
iyo. aleqsandrem amcno, rom saSineli sizmari
naxa. esizmra, rom SavebSi gamowyobili klitosi
ijda parmenionis aw gardacvlil vaJebTan
158
erTad. amitom, amieridan, avi bedisweris Tavidan
asacileblad, klitosi aleqsandres gverdidan
ar unda moSoreboda. klitosma sasmisi dadga
da maZeosis vaJs gadaxeda, romelmac
sadRegrZelos Tqma daasrula, Rvino Sesva,
pirqve daemxo, Semdeg aleqsandres gadaexvia da
Tavis adgils daubrunda.
klitosma Subli SeiWmuxna. mas ar
siamovnebda amgvari monuri maamebloba. garda
amisa, klitoss sparselebi ar uyvarda da
Tvlida, rom damarcxebulTa adgili samefo
nadimebze ar iyo. Tumca, es sparseli
pativiscemas imsaxurebda; aleqsandrem mas sxva
sasatrapo uboZa, imaze ufro vrceli, romelsac
aqamde ganagebda, magram man saCuqarze uari
ganacxada da mefes uTxra: ~aqamde erTi dariosi
iyo, axla ki Sen bevri aleqsandre Seqmenio~. es
gafrTxileba iyo da Tan – wminda wylis
simarTle.
klitosi xedavda, rom misi megobrebi
gancxromas miecnen, rom maTi qoneba usazRvro
gaxda. Teosel gagnons waRebze vercxlis
lursmnebi ertya, leonatesaTvis egviptidan
CamohqondaT qviSa aqlemebiT, ptolemeusi sadac
ar unda wasuliyo, Tavisi meqiseebic Tan
mihyavda... yovelive es klitoss aRaSfoTebda.
nuTu sastiki brZolebis qarcecxlSi
gamovlilebs ar unda axsovdeT, rom
gamarjvebulT ufro Rrmad eZinebaT, vidre
damarcxebulebs?! nuTu ver xedaven, rom imaze

159
meti monoba ar arsebobs, vidre fufunebaa,
xolo meomris jafaze ufro mefuri - araferia?
nuTu arc is ician, rom gamarjvebis saboloo
mizani isaa, rom ar akeTo is, rasac
damarcxebulni sCadiodnen? axla ki brZolebi
sul miiviwyes, nadirobaRa Tu SeaxsenebT
xifaTiTa da gansacdeliT savse gardasul
droebas. klitosma dananebiT gaiqnia Tavi.
axali samyaro mas aseTad ar warmoedgina.
misi megobrebi, gamdidrebulni da
gaamayebulni, mxolod fufunebasa da
gancxromas eltvian. Tavad aleqsandrec
barbarosTa samosSi gamowyobila _ amgvarad
cdilobs makedonuri cxovrebis niri
adgilobriv adaT-wesebs miusadagos, an egeb
hgonia, rom am gziT SeZlebs mSvidobianad,
Zaladobis gareSe, Tavisi Zalauflebis
ganmtkicebas?!
makedoneli mefe sparsul xalaTSi!.. _ es
mZime sanaxaoba iyo, magram klitosi,
aRtacebuli mefis SorsmWvretelobiT yvela
sxva sakiTxTan mimarTebaSi, Tvals xuWavda
aleqsandres iseT sisusteebze, rogoric iyo
trfialeba garegnuli brwyinvalebisa da
didebisadmi. roca aleqsandremde iseTi xmebi
aRwevda, rac mis Rirsebas Seuracxyofda, is
wyobidan gamodioda, Tavgzas kargavda da
daundobeli xdeboda, radgan saxeli da dideba
misTvis ufro Zvirfasi iyo, vidre sicocxle da

160
Zalaufleba. filotam, parmenionis Zem, es ar
gaiTvaliswina da sakuTari sicocxliT zRo.
aleqsandrem sasmisi aswia da kaliTenes
gauwoda. yvela gaCumda, sadRegrZelos
mosasmenad moemzada, kalisTene _ SesaniSnavi
oratori _ aristoteles diswulad ergeboda,
misi biZaSvilis – heros Svili iyo da
aristoteles saxlSi izrdeboda.
_ aleqsandres, makedoniis xelmwifes,
didebul mmarTvels, saberZneTis imperiis
fuZemdebels, diadi zevsis Zes, sparseTisa da
midiis samefoTa mZlevels, qveynierebis meufes
mzis aRmosavleTidan vidre dasavleTamde,
CrdiloeTidan _ samxreTamde – siyvaruli,
mSvidoba da dRegrZeloba!.. _ daiwyo
filosofosma _ Cveni mefis sagmiro sabrZolo
didebam miaRwia...
klitosi am mWevrmetyvelebis dasrulebas
aRar dalodebia, yvelaferi imTaviTve naTeli
iyo. man sasmisi gamocala – rigiT merve da
Semotrialda, filotas mware xvedris gamo
Cafiqrebuli.
rogorc axalgazrdebs sCveviaT, filota
SeTvreboda Tu ara, Tavis gmirobaze mohyveboda
baqibuqs da yvela sasaxelo saqmes an TviTon
miiwerda, an mamamiss – parmenions ukavSirebda.
aleqsandres Rlaps uwodebda, romelsac
esodeni ZlierebisaTvis, Turme, maTi wyalobiT
mieRwia. mTvrali filotas roSvam, rogorc
xdeba xolme, aleqsandres yuramdec miaRwia,

161
magram igi amas moTminebiT Sexvda _ parmenions
erTguleba daufasa. amasobaSi gamJRavnda erTi
SeTqmuleba, romlis Taobazec filota eWvobda,
magram saWirod ar CaTvala, mefisaTvis
moexsenebina. filotas am saqcielma aleqsandre
gaacecxla da brZana: SeepyroT da daekiTxaT.
filota awames mefis uaxloesi megobrebis
TandaswrebiT, awames didxans, didi mondomebiT,
bolos damnaSaved scnes da sikvdiliT dasajes.
_ dideba kalisTenes! – SesZaxes stumrebma
– dideba! dideba! dideba!
taSiskvriT wamoiSalnen da filosofoss
yvavilebi gadaayares. klitosma SeniSna, rogor
moiRuSa aleqsandre. mefes gulze ar exateboda
es sofisti, misi simkacrisa da Seuvalobis
gamo, magram axalgazrdebs uyvardaT kalisTene,
rogorc is erTaderTi adamiani mraval aTasTa
Soris, romelmac moaxerxa Tavisufali
darCeniliyo, xandazmulebs ki xiblavda, rom is
alal-marTal da SeubRalav cxovrebas eweoda,
magram kalisTenes mefe ar swyalobda, ris
sababsac Tavadve iZleoda. mefis mipatiJebas ar
iRebda, xolo Tu mividoda, dumda, rac imis
mauwyebeli iyo, rom mas ar moswonda
pirmoTneoba, saeWvo xotba-dideba da
wregadasuli Rreobebi.
kalisTene jiutad, rogorc filosofoss
SeSvenis, ibrZoda mefis winaSe pirqve dacemis
winaaRmdeg. man erTaderTma gabeda da aRimaRla
xma imis winaaRmdeg, rac farul aRSfoTebas

162
iwvevda makedonel didgvarovanTa saukeTeso
nawilSi.
_ mSvenierebaze mSvenivrad saubari Zneli
araa, _ Tqva aleqsandrem. – aw ki, kalisTene,
gviCvene Seni Zala: sabraldebo sityva
warmoTqvi makedonelTa mimarT, raTa ukeT
Seignon sakuTari Secdomebi da gamosworeba
SeZlon.
kalisTenem Tavi daukra da
mWevrmetyvelebas Seudga. Savma klitosma sasmisi
monas gauwoda da, rodesac pirTamde Seuvses,
sulmouTqmelad gadakra. filotas savalalo
xvedri gonebidan ar scildeboda.
filotas sikvdilis Semdeg, aleqsandrem
myisve afrina midiaSi xalxi parmenionis
mosaklavad – swored im parmenionisa, romelmac
aleqsandresTan erTad ganvlo mTeli azia da
mefes didi samsaxuri gauwia. parmenionis sami
vaJidan ori brZolis velze daeca mamis
Tvalwin, xolo mesame vaJTan erTad Tavadac
daiRupa. ho-oo... SesaniSnavi sazRauria
erTgulebisaTvis...
_ ... amgvarad, berZenTa Soris ganxeTqileba
iyo erTaderTi mizezi filipes warmatebisa da
aRzevebisa. _ kalisTene mSvidad da darwmunebiT
laparakobda. _ ~xSirad, SuRlisas, pativi
aramzadas ergeba xolme wilad~... rac Seexeba
sparseTis dapyrobas, yvelasaTvis naTelia, rom...
aleqsandres saxe risxvisagan auWarxlda,
klitosma Tavi gaiqnia, raTa gamofxizlebuliyo.

163
mas ar surda, rom kalisTenes, SesaniSnav
orators, magram windauxedav adamians,
filotasa da parmenionis bedi gaeziarebina.
_ ese igi, Sen fiqrob, rom sparselebs
adamianuri Rirsebani ar gaaCniaT?! _ civad
hkiTxa aleqsandrem. – ese igi, me mTeli es
wlebi pirutyvebTan da balaxbulaxTan brZolas
Sevalie da arc didebisaTvis mimiRwevia?
mipasuxe, aristotelec ase fiqrobs?
_ aristotele berZnuli wes-Cveulebebis
sadarajoze dgas, – upasuxa kalisTenem da
gamWoli mzeriT SeaTvaliera mefis sparsuli
samosi – aTeneli taisis waqezebiT, romelsac
surda gadamwvari aTenis gamo eZia Suri, Sen
qserqses sasaxle dawvi. imedi mogveca, rom,
radgan persepolisi gaanadgure, samSobloSi
dabrunebas fiqrobdi da ara barbarosTa Soris
damkvidrebas. magram yvelaferi piriqiT xdeba:
Sen barbarosTa adaT-wesebi gadaiRe da
barbarosul monur morCilebasac moiTxov.
colad sogdieli mefis asuli – roqsana SeirTe
da Seni megobrebic aiZule, barbarosTa qalebze
daqorwinebuliyvnen. barbarosebi ki iseTi
qmnilebani arian, mcired rom ganirCevian
mcenareTa da pirutyvTagan. sruliad umarTavni,
kanonebs ar scnoben, gonivrul sityvasa da
ugunur roSvas erTmaneTisagan ver arCeven. Seni
sayrdeni elinebi unda iyvnen!

164
_ magram elinebs ar surT, me memsaxuron!
sparselebis msgavsad mec barbarosad mracxen!
me ki TanamebrZolebi mesaWiroeba!
_ ai Turme ra mizniT SegirCevia ocdaaTi
aTasi Wabuki da maswavleblebTan migibarebia
berZnul gramatikasa da makedoniur sabrZolo
xelovnebaSi gasawafad! gons modi, aleqsandre,
im tots nu moWri, romelzec zixar!
aristotele gvirCevs, gaxsovdes – sadauri xar
da vin arian Seni megobrebio.
_ aRar msurs aristoteles rCevebs vugdo
yuri! me ar ganvageb elinebs, viTarca
mxedarTmTavari, xolo barbarosebs, viT
despoti da arc mxolod erTni mimaCnia
megobrebad, meoreni ki _ pirutyvebad. piriqiT,
vracx ra Cems Tavs zevsis warmogzavnilad,
sayovelTao momriged da mSvidobismyofelad,
mTeli Cemi ZalisxmeviT, saerTo miznisken
mivmarTav aRmosavleTsa da dasavleTs da, viT
megobrul TasSi, erTmaneTSi vurev gansxvavebul
adaT-wesebs, cxovrebis nirs, qorwinebebsa da
Cveulebebs, movuwodeb yvela adamians, rom
mTeli msoflio Tavis samSoblod miaCndes,
guladni Tavisianad CaTvalos, laCarTagan Tavi
Sors daiWiros, elinursa da barbarosuls
Soris ganasxvaveba qlamidsa Tu xalaTSi, far-
muzaradsa Tu qamar-xanjalSi ki ar eZios,
aramed elinobad siqvele racxos, barbarosobad
ki – avis qmna. Sen ki carieli sityvebis
raxaruxiT cdilob maswavlo, rogor moviqce.

165
kalisTenem igrZno mefis ukmayofileba.
Rvino bolomde Sesva, carieli Tasi monas
gadaugdo da karisken gaemarTa, magram vidre
darbazs datovebda, moCvenebiTi mwuxarebiT
ramdenjerme gaimeora:
_ mokvda patrokle, mokvdavTagan Senze
Seudareblad aRmatebuli...
mefe wyromiT Setrialda. Camowolili
siCumis dasarRvevad da lxinisaTvis Zveli
xalisis dabrunebis mizniT, damswreTagan erT-
erTma simRera wamoiwyo, romelSic im berZen
sardlebs aqilikebda, axlaxan skviTebTan rom
damarcxebuliyvnen. xandazmuli stumrebi
momRerals gauwyrnen, magram aleqsandre da misi
sardlebi mas didi siamovnebiT usmendnen da
ubrZanes, ar Seewyvita simRera. lxini
gagrZelda. stumarTa umetesoba, mefis gulis
mosagebad, xmamaRla icinoda, maT Soris iyo
maZeosis vaJic.
klitosma Tasi iatakze daanarcxa.
_ ukadrisi saqcielia barbarosTa
TandaswrebiT makedonelTa Seuracxyofa,
makedonelebi bevrad ukeTesni arian im
sparselebze, vinc maT dascinis! _ SesZaxa man.
_ klitoss surs, Tavi imarTlos da
silaCre bedis ukuRmarTobiT axsnas, _ siciliT
SeniSna aleqsandrem.
swored am silaCrem gixsna sikvdilisagan
Sen _ RmerTTa naSieri, granikTan brZolaSi.
gana me ar agaride moqneuli maxvili?

166
makedonelTa danTxeuli sisxlisa, da ai, am
WrilobaTa wyalobiT aRzevdi egzom maRla! Sen,
romelmac uaryavi filipe da sakuTari Tavi
amonis Zed gamoacxade!
_ kidev didxans apireb, naZiralav, gaixaro
Cemi lanZRva-ginebiT, rogorc ki SemTxveva
mogecema? _ afeTqda mefe.
momReralma xma gakminda, kvlav siCume
Camowva _ avismauwyebeli, daZabuli siCume,
romelsac sisxlis suni asdioda.
_ Cven xom axlac vxarobT, aleqsandre,
rodesac Cveni Rvawlis amgvar “tkbil” nayofs
vimkiT. _ miugo klitosma _ bednierebi varT,
rom Cven, Zlevamosil makedonelebs, sparsuli
SoltebiT gvamaTraxeben, bednierebi, radgan
sparselebs unda mivmarToT, mefis naxva rom
mogvindeba.
_ dadumdi, klitos! _ Seawyvetina
megobars hefestionma. _ Sen isev daTveri da
sisuleleebs roSav!
perdika da kratere Seecadnen, klitosi
darbazidan gaeyvanaT, magram is ar cxreboda _
moiTxovda, rom aleqsandres yvelas
TandaswrebiT eTqva, rasac fiqrobda, Tu arada,
TavisTan nuRar miiwvevda Tavisuflad
moazrovne, gulaxdil adamianebs da ecxovra
barbarosTa da monaTa garemocvaSi, romlebic
eTayvanebodnen mis sparsul sartyelsa da TeTr
qitons.

167
aleqsandrem risxva veRar daioka, xeli
dastaca vaSls, romelic win edo, klitoss
gauqana da maxvilisaken gaeqca Tvali, magram
misma piradma mcvelebma, icodnen ra mefis
feTqebadi xasiaTi, yovelgvari iaraRi moarides.
maSin ki aleqsandre wamoxta, makedonur enaze
SeuZaxa dacvis wevrebs, rac ukiduresi
safrTxis momaswavebeli iyo. kidev wamic da,
makedonelTa banakSi mRelvareba daiwyeboda,
magram meomrebma moaxerxes mefis daSoSmineba.
klitosi, romelsac daTmobaze wasvla ar
surda, megobrebma Zlivs gamoaTries darbazidan,
magram igi maleve Semobrunda sxva karidan da
wregadasuli utifrobiT daiwyo aleqsandes
Seuracxmyofeli ambebis kiTxva evripidedan.
maSin ki aleqsandrem erT-erT mcvels Subi
xelidan gamostaca, klitoss daumizna da
gulSi gautara. klitosma erTi amoigmina, daeca
da aleqsandresac risxva myisve Caucxra.
roca gamoerkva da cxedris irgvliv
mdumared mdgom megobrebs Seavlo Tvali, gvams
Subi amoaZro da Seecada sakuTar kiserSi Caeca,
magram ar daanebes – piradma mcvelebma xelebi
gaukaves da saZinebelSi waiyvanes.
mTeli Rame da Semdegi dRe aleqsandre
mdumared iwva, yurs ar ugdebda axlobelTa
nugeSs, romlebic SeSfoTebuliyvnen misi
amgvari yofiT. sxva rom veraferi gaawyves,
winaswarmetyvel aristandres uxmes.

168
_ aleqsandre! gaxsovs is avbediTi
sizmari, klitosi rom gezmana? _ hkiTxa
moxucma.
mefem dumiliT daukra Tavi.
_ rac moxda, bedisweriT iyo nakarnaxevi,
_ dananebiT amoioxra winaswarmetyvelma.
_ nu swuxar, daimSvide guli, kacis
cxovreba _ mtvris marcvalia RvTaebriv
TamaSobebSi. adamianebs ar ZaluZT win aRudgnen
RmerTTa nebas.
_ ZaluZT, _ waiCurCula aleqsandrem _
adamianebs xelewifebaT RmerTTan Widili da
sakuTari bedis ganmgebloba, TiToeuls ZaluZs
RmerTad qceva, _ mefis xmaSi simtkice gaisma. _
oRond amisTvis Zala da gambedaobaa saWiro,
rac ase iolad gaviwydeba RviniT savse fialiT
xelSi... hoi, klitos! hoi, Cemo megobaro!...
aleqsandre wamodga, sisustisagan odnav
wamborZikda da sarkmels miuaxlovda.
_ salaSqrod mivalT! _ Tqva man. _
qveynierebis kidemde! RmerTebTan erTad da
RmerTebis nebis sawinaaRmdegod! me bolos
movuReb maT TamaSobebs. es samyaro _ axali
samyaro adamianis kuTvnilebad iqceva!

169
Tavi XIII
amboxi

porosTan brZolis Semdeg mokvda bukefala, magram


maSinve ki ara, aramed cota ufro gvian. umravlesoba
ambobs, Wrilobebis mkurnalobis dros moxda eso;
onesikrites mixedviT ki, bukefalam sikvdilis mizezi
sibere da dauZlureba iyo, bukefalam suli ocdaaTi
wlis asakSi ganutevao. am ambavma didad daamwuxra
Turme aleqsandre. igi fiqrobda, bukefalas saxiT,
cxeni ki ara, maxlobeli da megobari davkargeo. mis
saxelobaze aleqsandrem hidaspes pirad aaSena qalaqi
da saxelad bukefala uwoda.
plutarqe ~aleqsandre makedoneli~

... Semdeg cecxlma zeiTunis zeTian,


daluqul kasrebamde miaRwia da aafeTqa. alma
WurWlebi daxeTqa da gaSmagebiT moedo oTxiv
kuTxes. yvelaferi domxaliviT airia:
gamlRvali namsxvrevebi, dartymis ZaliT
nafotebad qceuli xisa da brinjaos nawilebi,
aalebuli tyavebi. makedonelebi ukuiqcnen.
_ SesaniSnavi sanaxaobaa, – gadaixarxara
aleqsandrem da kenes mxarSi uTaqa – namdvili
saswaulia! TanamebrZolebSi gamimarTla. ase ar
aris? axla Tavisuflebi varT zedmeti
bargisgan! modi da, nu irwmuneb saswauls!
~saswauli... _ naRvlianad gaifiqra kenem –
saswaulebis rwmena _ ai, riT dagvimorCila.
icoda, rom yvelas swored es gvaklda da Cvenc
indoeTze gavilaSqreT, imitom, rom ugunureba
ra xania, Zvalsa da rbilSi gagvjdomia. amadac

170
davexetebiT cisqveSeTSi, mowyenilobasa da
erTferovnebas gavurbivarT, raTa vixiloT
saswauli – erTaderTi da ganumeorebeli,
romlis gulisaTvisac gviRirs sicocxle da
arc sikvdili gvenaneba... da Cven virwmuneT
saswaulebisa, rameTu aleqsandres SeeZlo maTi
Seqmna. araerTgzis gvimeorebda, rom namdvili
saswauli gareT ki ara, Cven SigniT unda
veZioTo. unda daijero, rom ZalgiZs, raRac
gansakuTrebuli Seqmna da yvelaferi gamova... _
swored amiT gansxvavdebao adamiani
RmerTebisgan. magram is cruobda. misi ki yvelas
sjeroda: parmenions, mis vaJs – filotas, Sav
klitoss... aleqsandre ki maT, etyoba, gunebaSi
dascinoda, radgan Tavad aranairi saswaulisa
ar swamda, bavSvobidanve mxolod sakuTari
Tavis imedze iyo. ras izam, aseTi adamiania... an
iqneb RmerTi? ar vici, ar vici... magram
simtkiciT, utexi xasiaTiT da erTgvari
Seuracxadobis wyalobiTac ki, moaxerxa yvelas
ayolieba da Tavis neba-survilze triali. axla
indoeTSi mogviyvana da iseT xaroSi
amogvayofina Tavi, saidanac saR-salamaTebi
veRar amovfofxdebiT... magram imedi, sifrifana
rwmena saswaulisa, jerac rom SemogvrCenia,
gulis kunWulSi Rvivis da mis gareSe
SeuZlebelia gzis gagneba am ukidegano,
wyvdiadiT mocul qveyanaSi...~
haeri acaxcaxda autaneli sicxisagan.
yvela oTxTvala erTmaneTs Seezila erTian

171
cecxlovan gundad; borblebi, xoragis
narCenebi, farCeuli, Zvirfasi xaliCebi...
moulodnelad, aleqsandrem gadawyvita,
rom uricxvi aRalis gamo jari damZimda da
mouqneli gaxda. brZana, daetvirTaT oTxTvalebi
da jer cecxli misi da misi megobrebis
oTxTvalebisTvis waekidebinaT, Semdeg ki sxva
makedonelTa oTxTvalebic daewvaT.
am gadawyvetilebis miReba ufro rTuli
aRmoCnda, vidre ganxorcieleba. TiTo-orola
ukmayofilos garda, yvelam Tavisi avladidebis
nawili upovarT Camouriga da aRfrTovanebuli
SeZaxiliTa da mxiaruli RrianceliT Seudga
darCenili dovlaTis dawva-ganadgurebas. am
ambavma aleqsandres frTebi Seasxa da kidev
ufro ganumtkica azri, rom mamacTaTvis ar
arsebobs aranairi dabrkoleba, xolo
laCarTaTvis – aranairi sayrdeni.
kenem amoioxra. aleqsandre bedisweris
Zlevas mudam TavxedobiT eswrafoda, Zalisas ki
– simamaciT, magram aw SeuracxadiviT iqceoda.
erTi saaTis Semdeg, rodesac uwindeli
uzarmazari tvirTis narCenebi jer kidev
iwvoda, armiam gza ganagrZo – penjabisaken.
hidaspe wvimebisagan adidebuliyo, kalapo-
tidan gadmosuliyo da mdinaris boboqari tal-
Rebis gadalaxva TiTqmis SeuZlebeli iyo.
meore napiras porosis, penjabis mefis,
armia idga.

172
_ daaxloebiT ocdaTxuTmeti aTasi
meomari iqneba, _iuwyebodnen mstovarni, – Cveni
oci aTasis winaaRmdeg, da kidev spiloebi...
_ daeciT banaki, _ brZana aleqsandrem _
vcadoT, davarwmunoT porosi, rom mdinaris
gadalaxvas ar vapirebT, sanam wylis done ar
daiwevs. kene! yoveldRiurad Sedi mdinareSi,
gauyevi aRma-daRma mimarTulebiT, magram
gadalaxvas ar Seecado – jer dro ar damdgara,
adrea...
indoelebi moqanca kenes razmebis
daucxromlobis mudmivma meTvalyureobam,
bolos da bolos, yuradReba moudundaT da
makedonelTa menevrebze naklebad reagirebdnen.
da erTxelac, morigi manevridan dabrunebulma
kenem mefisgan erTaderTi sityva moismina:
_ droa!
imave RamiT aleqsandrem laSqris naxevari
mdinareSi Seiyvana da kokispirul wvimaSi
gadasxma daiwyo.
bneloda, TiTqmis arafris garCeva ar
SeiZleboda. drodadro caze elva krTeboda da
maSin Tu dainaxavdi naCqarevad Sekrul tivebs,
Tavsxma wvimiT aqafebul mdinaresa da cxenebis
wyalidan amoyofil Tavebs. Semdeg tivebidan
gadmovidnen da iaraRiT xelSi Slamian fskerze
miikvlevdnen gzas. wyali mkerdamde swvdebodaT,
fexi usxltebodaT, borZikobdnen, ecemodnen da,
rac Zali da Rone hqondaT, cdilobdnen

173
xelidan ar gavardnodaT iaraRi da am
saSinelebiT SeZrwunebuli cxenebis sadaveebi.
napirze gavidnen Tu ara, aleqsandrem
ieriSi wamoiwyo, magram, vidre mxedrebi indoel
qveiTT anadgurebdnen, porosma armia daawyo,
gamoiyvana ramdenime aseuli sabrZolo spilo,
zurgze Semodgmuli mSvildosanTa koSkurebiT.
cxenebi daafrTxo am Savma goliaTebma da maSin
brZolaSi CaerTo makedonel qveiTTa kohorta.
spiloebi Seazanzara isarTa setyvam,
isrebi maT kanSi esoboda da daxeTqil tyavs
ekroboda. frTebiTa da bumbuliT gawyobili
turbaniani indusebi goliaTebs bagris kaviT
mierekebodnen. xolo koSkurebSi Semaluli
mSvildosnebi mters morkaluli mSvildebiT
grZel, dakbilulbunikian isrebs styorcnidnen.
ai, gaisma buk-naRaris xma da indusebma bagrebiT
daseres spiloebi da aseulobiT tkivilisagan
gamZvinvarebuli spilo bRaviliT gamoeqana
makedonelTa ormagi kedlisaken.
isini qveiTTa rigebSi SeiWrnen da maTi
samkerde yawimebis basrma pirebma falanga or
nawilad gakveTa. spiloebi gaSmagebiT
daqrodnen, adamianebs fexqveS Telavdnen, haerSi
itacebdnen da Suaze fatravdnen.
mSvildosnebi cdilobdnen spiloebisaTvis
TvalSi gaertyaT isrebi. hipaspistebi Subebs
ferdebsa da mucelSi uSendnen, xmliT kveTdnen
xorTumebs; Wridnen koSkurebis samagr Tokebs.

174
koSkurebi mSvildosnebianad, Zirs cvioda da
Tan am sagmiro saqmis CamdenTac asamarebda.
tkivilisa da Wrilobebisagan gaveSebuli
aTeulobiT spilo Semotrialda da
Tavisianebisaken daiZra. indusebma bagrebi
moisroles da uroTi qalaSi CauWedes grZeli,
rkinis lursmnebi. uzarmazari cxovelebi
ikecebodnen da vardebodnen, xolo sxvani, jer
kidev cocxlebi, koSkurebs zurgidan igdebdnen
da erT adgilze gaSmagebiT trialebdnen, riTac
mter-moyvares erTianad asaxiCrebdnen..
aleqsandrem napiris gayolebaze brZola
gaamZafra da mcire falangam indoelTa
marcxena frTas Seutia. indoelTa rigebSi
areuloba Seiqmna; maT ukan, spiloebisaken,
daixies, moikribes Zala da erTian gundad
Sekrul-Sejgufebulni, kvlav mtrisaken
daiZrnen. brZola cvalebadi upiratesobiT
mimdinareobda da mxolod Serkinebis merve
saaTze indoelTa winaaRmdegoba gatyda. isini
ukuiqcnen, xolo mZimed daWrili da xelSubebiT
daserili porosi tyved aiyvanes da aleqsandres
mihgvares.
_ sakvirvelia... _ Tqva kenem da penjabis
sulTmobrZav mefes gadaxeda
_ misi spilo... saocrebaa.
_ romeli spilo ? – ikiTxa aleqsandrem.
_ai, es – ganumarta kenem. _ porosis
spilo.

175
_ uzarmazari cxoveli patronis sakaces-
Tan Semdgariyo. yurebi saSinlad dafleToda,
muxlze Rrma Wrilobas daeRo piri, xolo
mucelze, tyavis sartylis gayolebaze,
gadamtvreuli isrebi qanaobdnen. spilo
penjabis samefos ganasaxierebda: daRlilobisa
da iarebisagan gasavaTebuli, mainc fexze idga,
ar ecemoda da arc Sewyalebas iTxovda.
_ sanam misi mbrZanebeli medgrad idga,
spilo mas Cveni Tavdasxmebisagan icavda, – Tqva
kenem. _ magram, roca igrZno, rom poross
mravalricxovan WrilobaTagan Zala eleoda,
nel-nela muxlebze daeSva da xorTumiT
frTxilad, saTiTaod iwyo porosis sxeulidan
isrebis amoZroba.
ra erTgulebaa!.. da ra gmiroba! arada,
es xom mxolod da mxolod pirutyvia.
aleqsandre sakaces miuaxlovda da tyves
didxans dascqeroda. Semdeg ki hkiTxa:
_ rogor unda moveqce Sens spilos?
_ mefurad, – waiCurCula porosma.
_ ki magram, rogor?
_ aki giTxari, mefurad-meTqi.
aleqsandrem Caicina. man gaigo.
mefe sakaces moscilda da cas axeda. mze
Rrublebs efareboda da kvlav wvimas apirebda.
_ gza indoeTis siRrmeebisaken Tavisufa-
lia – Tqva aleqsandrem. – male gangasac
gadavlaxavT.

176
_ jariskacebs Tavis keria moenatraT –
SeniSna kenem. _ maT ar esmiT, iq raRa esaqmebaT.
_ sisulelea, – xeli Caiqnia mefem.
_ xma dadis, rom ganga siganiT
ocdaTormeti stadionia, siRrmiT ki asi saJeni
mainc iqneba da rom sapirispiro napiri
mTlianad dakavebuli aqvT gandaritTa da
presielTa mefeebs, uricxvi jariT, romelic
oTxmocdaaTi aTas mxedars, orasi aTas qveiTs,
rva aTas sabrZolo etls da eqvsi aTas spilos
iTvlis... meomrebi daiRalnen, mxolod saswauli
Tu aiZulebT, brZanebas daemorCilon.
_ ganga unda gadavlaxoT, – mtkiced Tqva
mefem – Sen xom gjera saswaulebisa?
magram, misda gasaocrad, saswauli ar
momxdara. armia marTlac dauZlurebuliyo:
Soreul laSqrobebSi cxenebs floqvebze
nalebi SemoscveTodaT, gardaxdenil omebs
iaraRisTvis piri daeblagva, berZnuli samosis
nacvlad, tanT ZonZebi ekidaT, romelic ZlivsRa
faravda msoflios dampyrobTa iarebiT
daRarul sxeuls... da, mdinare gipasis napiras,
Zalagamoclilma da mSobliur keras danatre-
bulma makedonelebma gzis gagrZelebaze uari
ganacxades. es iyo gadamwyveti, magram gasagebi
amboxi da aleqsandre dananebiT daeTanxma maT
moTxovnas. gza Sinisaken daiwyo.

177
Tavi XIV
Caferflili ocnebebi
~swored am xanebSi erTma cxvarma dabada batkani,
romelsac Tavze, moyvanilobiTac da feriTac, Calmis
msgavsi xorcmeti hqonda, xolo orive mxares wyvil-
wyvili WanWali esxa. am saswaulma aleqsandre friad
SeaSfoTa da codvebisagan Tavi ganawmendina
babilonelebs, romlebic, Cveulebriv, Tan hyavda da
aseTi SemTxvevebis dros imsaxurebda. man megobrebs
uTxra, rom ara sakuTari Tavis, aramed maT gamo wuxs,
rom eSinia, misi sikvdilis Semdeg, bedisweram
Zalaufleba ar gadasces vinme ugvan da laCar kacs.~

plutarqe ~aleqsandre makedoneli~

... aleqsandre is iyo, daZinebas apirebda,


rom medioss uari veRar uTxra da masTan
sanadimod wavida. iq herakles Tasi gamoscala
da uecrad zurgSi isarnakraviviT mwvave
tkivili igrZno. Semdeg cieb-cxeleba da bodvebi
daewyo...
_ me ki mgonia, rom es yvelaferi – zevsis
SurisZiebaa, – Tqva wverosanma meomarma. _ im
ocdaaTi aTasi ~epigonis~ bralia. vici, vinc
arian, nanaxi myavs... es sparseli Rlapebi Cvens
yaidaze arian gawvrTnili da Cveneburad
SeiaraRebulni.
_ swori xar, _daeTanxma jmuxi aRnagobis
hipaspisti, – sparselebi ukve yvelgan arian.
hetairebis mxedarTa razmSic ki Sexvdebi
baqtrielebs, sogdielebs, araxontielebs Tu
178
zarangelebs. maTgan aleqsandrem mexuTe
giparqioni Seqmna; marTalia, ara marto maTgan
_azielebisgan, magram mainc... xelSic, maTi
barbarosuli laxvrebis nacvlad, Cveni Subebi
daaWerines.
aleqsandres makedonelebi aRar sWirdeba!
– amoioxra wverosanma. _ mefe guliT
barbarosebs miemxro, Cveni wesebi da RmerTebi
ki miaviwyda. ai, zevsic aman ganarisxa...
_ Cumad! movediT...
meomrebma iaraRi sasaxlis karTan datoves
da mefis sawol oTaxSi Seabijes. mefis
sarecels Cumad, mwuxare dumiliT, saTiTaod
uaxlovdebodnen, mis fermkTal saxes
acqerdebodnen – cocxalia, jer sunTqavs, egeb
RmerTebma wyaloba moiRon? – da ganze
dgebodnen. xalxis nakadi ar wydeboda. TiTqmis
mTeli armia aq mosuliyo da aravin icoda,
moikeTebda maTi mefe, Tu sabolood
eTxovebodnen.
nearqe mdumared akvirdeboda mefis
sarecelisken mimaval meomrebs. makedonelebi,
berZnebi, egviptelebi, sparselebi, libielebi _
mTeli msoflio Tavisi momakvdavi mbrZaneblis
winaSe vidoda. uamravi saxe... TvalebSi ki
erTnairi gaurkvevloba da dabneuloba
CasdgomodaT: rogor SeiZleba es momxdariyo?
nuTu RmerTebi mokvdavni arian?
_ xma dadis, rom mefe mowamles, –
waiCurCula perdikam. _ sawamlavad is

179
yinulovani wyali gamoiyenes, wveT-wveTad rom
Jonavs romeliRac kldidan qalaq nonakridis
siaxloves. mas agrovebenen da viris CqliqSi
inaxavenen. misi Casxma sxva araferSi SeiZleba,
vinaidan sicivisa da simZafris gamo, nebismier
WurWels xeTqavs. _ igi wamiT Seyovnda,
nearqesaken gadaixara da yurSi CasCurCula: _
amboben, Sxami aristoteles karnaxiT Seazaveso!
_ sisulelea! – Caiburtyuna nearqem. _
aristotele gonieri adamiania. mas ecodineboda,
rom aleqsandres mowamvlis survili, jer erTi,
rom ganuxorcielebelia, meorec, Zlier
saxifaToa. sxva rom ar iyos, rogor
moaxerxebda filosofosi saberZneTidan
moewamla aziaSi myofi aleqsandre?
_ aristotele, sxva yvelaferTan erTad,
eqimia da mcenareTmcodne, _SeniSna perdikam. –
Tu ara mas, sxvas vis ZaluZs Sxam-samsalaTa
momzadeba?.. magram, gabedavda Tu ara amas, es
sxva sakiTxia.
_ mainc ar mjera.
_ arc me... magram mTeli am miTqma-
moTqmidan bundovani gancda mrCeba, rom es saqme
iseTi idumelebiTaa moculi, rom ar SegiZlia
darwmunebiT Tqva ~ar mjera~ an ~mjera~_o.
uTuod, raRac saidumlo imaleba am yvelafris
miRma...
_ iyo miniSnebebi, – ptolemeusis zurgs
uknidan waiCurCula nearqem

180
_ winaswarmetyvelebani... grZnobda aleqsan-
dre sikvdilis siaxloves. amitom xom ar
ganizraxa evfratSi gadavardna? cxovrebidan
ase wasvliT, igi kidev ufro ganumtkicebda
xalxs rwmenas, rom RmerTTa naSieri
RmerTebsave daubrunda. roqsanam Seakava igi.
maxsendeba, Cioda aleqsandre, rom roqsanam mas
samaradiso dideba mouspo, rameTu SeeZlo
STamomavalTa TvalSi RmerTad darCeniliyo!
_ Sen ras fiqrob, vin aris aleqsandre? _
miubrunda megobars perdika.
aleqsandre gons movida, sawolSi SeinZra
da perdika miixmo.
_ midi, gixmobs _ pasuxs gaeqca
ptolemeusi.
perdika mefis sarecels miuaxlovda da
misken daixara.
_ me mivdivar, – Cumad Tqva aleqsandrem
da xalxis nakads gadaxeda. _ eseni Cemi
sikvdilis garSemo uamrav lamaz legendas
SeTxzaven, Seqmnian TavSesaqcev literaturul
qmnilebebsa da ferwerul tiloebs da
Tqmulebani Cems Sesaxeb Taobidan Taobas
gadaecema. es yovelive moxdeba...
_ dedamiwa dacarieldeba uSenod.
_ igi arsebobas ar Sewyvets, magram samya-
ro, Cemi samyaro, me gamomyveba. ver movaswari
maTTvis RmerTi gavmxdariyavi...
_ cdebi, aleqsandre! yvela RmerTad
gracxs!

181
_ RmerTebs ngreva moaqvT. me ki axlis
Seqmna msurda.
_ Seni meufeba maradiulia!
_ naTqvamia, maradiuli araferiao mzisqve-
SeTSi, samwuxarod, es sityvebi marTali
aRmoCnda...
mefe odnav Setokda. cvilisferi, daZarR-
vuli xeli frTxilad miitana mkerdTan da
gulze daido.
_ martoni rCebiT – amoTqva mefem – yvelas
saxeli da dideba gwyuriaT, magram ar gesmiT,
rom martooden saxelis Zieba araferia! igive
iTqmis Zalauflebaze da simdidreze. es
yvelaferi imisTvis gWirdeba, rom moToko urCni
da aRasrulo is, rac unda aRsruldes. amadac
msurda RmerToba, raTa Semeqmna, damecva... magram
caTa neba da adamianuri yofis tragedia –
ganuyofelia.
mefes Zalam umtyuna da fermixdili bage
mokuma. etyoboda, rom uWirda laparaki. loyebi
Cacvenoda, Tvalebi ciebianiviT ubrwyinavda,
kbils kbilze aceminebda, nawyvet-nawyvet,
stveniT sunTqavda.
_Sen momjobindebi! _ mxurvaled SesZaxa
perdikam da mefes Camocurebuli sabani
gauswora. – diax, marTali xar, jer gonierebas
ar gaumarjvia da borotebis xibli ufro
Zlieria, vidre sikeTisa... magram yvelaferi
gamoswordeba da es mxolod Sen xelgewifeba!
risTvis warvikveToT saso? xom Tavad ambobdi,

182
sasowarkveTileba sustTa xvedriao! mTeli Seni
armia, mTeli Seni samefo Sen gelodeba.
_ es samefo TqvenTvis gadmomilocia, –
mzera Seavlo aleqsandrem Tavis megobar-
sardlebs. Tqven dideba gwyuriaT, maS, eZieT igi
da iyaviT misi Rirsni da... nu aamRvrevT
msoflios wylebs Tqveni wvrilmani vnebebis
gamo.
aleqsandrem amoixvneSa da Tvalebi
daxuWa.
aleqsandre! – waiCurCula perdikam.
mefe dumda. is isvenebda. xeli gulze edo,
sadac misi TqmiT, RmerTebi sufevdnen. magram
axla mzis darbazebi dacarielebuliyo da
mxolod majazeRa krToda Camavali mnaTobis
susti aTinaTi. male isic Caqra... ptolemeusma
megobrebs gadaxeda _ yofil megobrebs,
metoqeebs.
sadRac Sors, sasaxlis kedlebs miRma,
ZaRlma daiymuvla.

maleve aleqsandres sikvdilis Semdeg,


sardlebis SeTanxmebiT, mefed arideosi
aRiares, aleqsandres naxevarZma, romelic
filipes mdabio qalisgan _ felinesagan
SesZenoda. faqtobrivad ki, mTel makedonias,
Trakiasa da eladas antipatre marTavda; azias
perdika ganagebda, egviptes – ptolemeusi.
Semdeg ki aleqsandres memkvidre diadoxTa
Soris SuRli Camovarda, romelic oTxi aTeuli

183
weli gagrZelda. SuRlma moicva uzarmazari
teritoriebi – saberZneTidan indoeTamde da
skviTTa stepebidan egviptis samxreTamde. es iyo
omi ara mxolod xmal-xanjlebiT, aramed
muxanaTobiT, moRalateobiTa da mosyidvebiT.
diadoxebma, erTiani ZalisxmeviT, moaxerxes
makedoniis imperiis sam erTmaneTis moqiSpe
nawilad dayofa da aleqsandres ocneba
aRmosavleTis da dasavleTis Serwymisa
gamudmebuli omebis qarcecxlSi ukvalod
Caiferfla.

184

You might also like