International

Journal of Philosophy | Uluslararası Felsefe Dergisi | ©2022 Bursa Sentez Yayıncılık | http://www.arkhelogos.com ISSN:
24590746 | eISSN:

Cilt 7, Sayı 13 (42 - 54) Araştırma Makalesi | Research Article

ΛΆΘΕ ΒΙΏΣΑΣ ve OİNOANDALI DİOGENES’İN 51 ve NF 131

FRAGMANLARI
Λάθε Βιώσας and Diogenes of Oenoanda’s 51 and NF 131 Fragments

Dr. C. Cengiz ÇEVİK

Orcid: 0000-0001-6160-2206 ◆ Klasik Filolog ◆ jengiz@gmail.com

Özet
Hiç kuşku yok ki, Λάθε βιώσας (Lathe biôsas) deyişi
Epikouros’un en bilindik ilkelerinden biridir. Bu
deyişle insanlara yaşarken bilinmemelerini
öğütleyen Epikouros kendi Bahçe’sinde dostlarıyla
alternatif ve kapalı bir toplum düzeni oluşturmuştur.
Bu çalışmada öncelikle Epikouros’un yaşam
anlayışını yansıtan Λάθε βιώσας deyişinin grameri
ve metinsel kaynakları üzerinde duracağız. Bununla
birlikte MS ikinci yüzyılda yaşadığı yaşamış olan
Epikourosçu Oinoandalı Diogenes’in 51 ve NF 131
fragmanlarını (Smith, 1993 edisyonu) inceleyecek
ve bu fragmanlar ile Λάθε βιώσας deyişinin ortaya
koyduğu Epikourosçu yaşam anlayışı arasındaki
olası bağlantılar üzerinde duracağız.
Absract
There is no doubt that the phrase Λάθε βιώσας
(Lathe biôsas) is one of the most familiar principles
of Epicurus. In this words, Epicurus, who advises
people not to be known while living, created an
alternative and closed social order with his friends in
his own Garden. In this study, we will primarily
focus on the grammar and textual sources of the
idiom Λάθε βιώσας, which reflects Epicurus’
doctrine of life. Besides, we will examine fragments
51 and NF 131 (Smith, 1993 edition) of the
Epicurean Diogenes of Oinoanda, who lived in the
second century AD, and analyze the possible
connections between these fragments and the
Epicurean doctrine of life revealed by the phrase
Λάθε βιώσας.

Keywords: Diogenes of Oenoanda, Epicureanism,

Anahtar Kelimeler: Epikouros, Epikourosçuluk, Epicurus, Lathe Biôsas, philosophy
felsefe, Lathe Biôsas, Oinoandalı Diogenes

Gönderim Tarihi / Received: 20.02.2022 ½ Kabul Tarihi / Accepted: 20.05.2022 ½ Yayın Tarihi / Published: 25.05.2022

Λάθε Βιώσασ ve Oinoandalı Diogenes’in 51 Ve Nf 131 Fragmanları 43

Giriş
“60’larda şöyle derdik: ‘Çözümün bir parçası değilsen,
sorunun bir parçasısındır’, ancak belki daha öncelikli
olarak şu da doğrudur: ‘Sorunun bir parçası değilsen,
çözümün bir parçasısındır.’ Kimse sorunun bir parçası
olmasaydı, ortada bir sorun olmazdı.”
William James Earle, “Epicurus: ‘Live Hidden!’”1

“Epikurosçu toplum açıkça non-politiktir, yani polis’e

kayıtsızdır; dolayısıyla kadınlar ve köleler yasaklı
değildir. Doğru bir ruhla yaşarlarsa, eşit muamele
görebilirler.”
John M. Rist, “Epicurus on Friendship”2

Epikourosçu Bir İlke Olarak Λάθε Βιώσας

Gramer Yapısı Üzerine

“Yaşarken bilinme”, “yaşarken gizli kal”, “yaşarken dikkat çekme” gibi Türkçeleştirebileceğimiz3 Λάθε
βιώσας deyişinin ilk sözcüğünün merkezinde λανθάνω (lanthanô) fiili bulunur. Bu fiilin geçişli olarak
kullanıldığında “birisinin dikkatten kaçmak, farkına varmamak, bilinmek” anlamı vardır, bununla
birlikte yine geçişli olarak kullanıldığında “<bir şey yaparken> farkına varılmamak, bilinmemek,
görülmemek, tanınmamak, gizli kalmak” gibi anlamları vardır. Λάθε bu fiilin aoristum, etken, emir,
ikinci tekil kişisidir, dolayısıyla bir emri ifade eder. “<Bir şey yaparken> farkına varılmamak,
bilinmemek, vb.” anlamlarda kullanıldığında yanında genellikle bu deyişteki βιώσας gibi bir sıfatfiil
(participium) veya nadiren de olsa bir mastar (infinitivus) bulunur.
Sonuç olarak Λάθε “farkına varılma, bilinme, görülme, tanınma, gizli kal” gibi çevirebileceğimiz bir
emir ifadesidir. Roskam’ın da bildirdiği gibi, bu fiille ilgili teorik olarak iki olasılık bulunmaktadır. Ya
geleneksel yoruma uygun olarak “herkesin dikkatinden kaç” veya “kimse senin farkına varamasın” gibi
bir anlamın oluşmasını sağlayacak şekilde bir πάντας (pantas) nesnesiyle birlikte ya da özneye yönelik
dönüşlü olarak “kendi başına, kendinle” gibi çevirebileceğimiz σαυτόν (sauton) sözcüğüyle birlikte
düşünülmüş olmalıdır.4 İkinci sözcük olan βιώσας “yaşıyorum, yaşam sürüyorum” anlamındaki βιόω
(bioô) fiilinin sıfatfiil aoristum tekil eril yalın halidir ve deyişte açıkça “yaşarken” anlamındadır.

Metinsel Kaynaklar (Fr.551, Usener)

Epikouros’un hiçbir eseri günümüze ulaşmadığından ona atfedilen diğer sözler ve mektuplar gibi, Λάθε
Βιώσας deyişinin de en eski kaynağı Epikouros’tan yüzyıllar sonra kaleme alınmış metinlerdir.
Dolayısıyla deyiş üzerine yapabileceğimiz yorumlar doğrudan Epikouros’un kendisine değil, ikincil
kaynaklardaki aktarımlara dayanmak durumundadır. Bu deyişin bu kaynaklarda geçtiği yerler ve
deyişten bahsedilmeyen ama onunla ilişkilendirilebilecek olan diğer yerler, Usener’in Epikouros’la ilgili
meşhur fragman derlemesindeki5 “Epicvri Ethica” bölümünde yer alan 551 numaralı fragman grubunda
bulunmaktadır.
Bu grupta yer alan ve deyişten bahsedilen kaynaklar şunlardır:
1) Plut. An recte dict.6

1 William James Earle, “Epicurus: ‘Live Hidden!’” Philosophy, 63.243 (1988): 104.
2 John M. Rist, “Epicurus on Friendship,” Classical Philology, 75.2 (1980): 125.
3 Bu deyişin “yaşarken bilinme” ile “yaşarken dikkat çekme” çevirileri arasındaki fark üzerinden yapılan bir değerlendirme için

bkz. Norman W. DeWitt, Epicurus and His Philosophy (Minneapolis: University of Minnesota Press, 1964), 188.
4 G. Roskam, ‘Live unnoticed’ Λάθε Βιώσας: On the Vicissitudes of an Epicurean Doctrine (Leiden – Boston: Brill, 2007), 42.
5 Bu çalışmada temel aldığımız baskı şudur: Epicvrea, ed. H. Usener (Leipzig: Teubner, 1887).
6 Metin Usener’de bulunmadığı için şu kaynaktaki Yunanca metni temel aldık: Moralia, Volume XIV: That Epicurus Actually

Makes a Pleasant Life Impossible. Reply to Colotes in Defence of the Other Philosophers. Is “Live Unknown” a Wise Precept?
©2022 Bursa Sentez Yayıncılık | http://www.arkhelogos.com

Λάθε Βιώσασ ve Oinoandalı Diogenes’in 51 Ve Nf 131 Fragmanları 44

2) Iul. Ep. ad Them. 255b.7

3) Them. Or. 26 324a8

Usener bu kaynaklardan sonra, okuyucuları, doğrudan deyişten bahsedilmeyen ama onunla

ilişkilendirilebilecek olan şu eserlerdeki ifadelerle karşılaştırma (“cf.”) yapmaya davet etmektedir:
a) Philostr. VA 8.28.9
b) Hor. Ep. 1.18.102 ve 1.17.10.10
c) Ov. Tr. 3.4.25.11
d) Sen. Thy. 393-403.12

Birinci kategorideki ilk kaynak olan Ploutarkhos’un (46-119’dan sonra) An recte dictum sit latenter esse
vivendum veya Yunancasıyla Eι Καλως Ειρηται Το Λάθε Βιώσας başlıklı eseri, deyişi başlığa taşıyarak
en detaylı inceleyen kaynaktır. Eserde genel olarak bu deyiş şu açılardan eleştirilir: (1) Epikouros bu
sözü söylerken samimi değildir, zira onun da temel güdüsü şöhret arzusudur. (2) Kusurların gizlenmesi
düzeltilmelerini engeller, erdemlerin gizlenmesi ise onları başkaları için faydasız hale getirir. (3)
Duyusal veya bedensel tatmin karanlığa ihtiyaç duyarken, erdemli davranış herkesin görmesi için
sergilenmeyi hak eder. (4) Tanınma, eylem için bir fırsat ve teşvik anlamına gelir, tanınmama ise bedeni
ve zihni köreltir. (5) İnsan doğası gereği ışığı arar, yani insan bilmek ve bilinmek ister. (6) Erdemli
eylemleriyle şöhrete kavuşanlar öldükten sonra da ödüllendirilmiş olur, eylemsizliğe dayanan unutulma
ise bir cezadır.13
Ploutarkhos, eleştirdiği bu deyişi Epikouros’un adını anarak “açıkça” onunla ilişkilendirmez. Ancak
yaygın olarak bu metin Ploutarkhos’un anti-Epikourosçu külliyatı14 içinde değerlendirilir.
Birinci kategorideki Λάθε βιώσας deyişini aktaran ikinci kaynak İmparator Iulianus’un (331-363)
filozof Themistius’a yazdığı bir mektuptur. Ploutarkhos’tan farklı olarak Iulianus bu deyişi metnin odak
noktası yapmaz ama yeri geldiğinde bağlama uygun bir deyiş olarak paylaşır. Yine yazar,
Ploutarkhos’tan farklı olarak, deyişi doğrudan Neokles’in bilge oğlu olarak sunduğu Epikouros’la
ilişkilendirerek aktarır. Metnin bağlamına baktığımızda, Themistius’un Iulianus’u İskender, Marcus
Aurelius, Solon, Pittakos ve Lykourgos gibi büyük yöneticilerle kıyaslayarak onlar gibi aktif politikada
büyük işlere imza atmaya teşvik ettiğini ve Iulianus’un bu teşvik üzerine bu mektubu yazdığını
anlıyoruz. Iulianus’un ilk tepkisi, önüne örnek olarak konan İskender’in cesareti ve Marcus Aurelius’un
erdemi karşısında dehşete kapılmak olmuştur. Nitekim 253c’den anladığımıza göre, Themistius
günümüze ulaşmayan mektubunda tanrının Iulianus’u Herakles ve Dionysos ile aynı konuma

On Music, çev. Benedict Einarson, Phillip H. De Lacy. Loeb Classical Library 428 (Cambridge, MA: Harvard University Press,
1967), 322-343.
7 Temel aldığımız Yunanca metnin kaynağı şudur: Orations 6-8. Letters to Themistius, To the Senate and People of Athens, To

a Priest. The Caesars. Misopogon, çev. Wilmer C. Wright. Loeb Classical Library 29 (Cambridge, MA: Harvard University Press,
1913).
8 Temel aldığımız Yunanca metnin kaynağı şudur: Themistii Orationes, ed. G. Dindorfio (Leipzig: Cnobloch, 1832).
9 Temel aldığımız Yunanca metnin kaynağı şudur: Apollonius of Tyana, Volume II: Life of Apollonius of Tyana, Books 5-8, ed.

ve çev. Christopher P. Jones. Loeb Classical Library 17 (Cambridge, MA: Harvard University Press, 2005).
10 Satires. Epistles. The Art of Poetry, çev. H. Rushton Fairclough. Loeb Classical Library 194 (Cambridge, MA: Harvard

University Press, 1926).

11 Tristia. Ex Ponto, çev. A. L. Wheeler, rev. G. P. Goold. Loeb Classical Library 151 (Cambridge, MA: Harvard University Press,

1924).
12 Tragedies, Volume II: Oedipus. Agamemnon. Thyestes. Hercules on Oeta. Octavia, ed. ve çev. John G. Fitch. Loeb Classical

Library 78 (Cambridge, MA: Harvard University Press, 2018).

13 Bu özel için bkz. Plutarch, Moralia, Volume XIV, 318-319. Eserin kapsamlı analizi için şu çalışmaya bakılabilir: G. Roskam, A

Commentary on Plutarch’s De Latenter Vivendo (Leuven: Leuven University Press, 2007).

14 Roskam’ın özetlediği Ploutarkhos’un anti-Epikourosçu eserleri şunlardır: “Adversus Colotem”, “Non posse suaviter vivi

secundum Epicurum”, “De sera numinis vindicta”, “De amore prolis”. Bunların dışında Lamprias kataloğunda geçen aynı
minvalde değerlendirilebilecek altı eser daha vardır: “Πρὸς τὴν τοῦ ’Επικούρου ἀκρόασιν περὶ θεῶν”, “Περὶ τῶν ’Επικουρείων
ἐναντιωμάτων”, “Περὶ τοῦ ἐφ’ ἡμῖν πρὸς ’Επίκουρον”, “Ὅτι παραδοξότερα οἱ ’Επικούρειοι τῶν ποιητῶν λέγουσι”, “Στωικῶν
καὶ ’Επικουρείων ἐκλογαὶ καὶ ἔλεγχοι” ve “Περὶ βίων πρὸς ’Επίκουρον”. Roskam bunların dışında Ploutarkhos’un diğer
eserlerinde de anti-Epikourosçuluğun izlerinin bulunduğunu belirtir: De superst. 164f; De Is. et Os. 369a; De Pyth. or. 398a-c
ve 398e-399e; De def. or. 420b-c ve 434c-f. Karş. Quaest. conv. 673c-674c.

©2022 Bursa Sentez Yayıncılık | http://www.arkhelogos.com

Λάθε Βιώσασ ve Oinoandalı Diogenes’in 51 Ve Nf 131 Fragmanları 45

koyduğunu bile söylemiş, dahası 254a’da onu “öğrenmeye ayrılmış tüm boş vakit ve eylemsizlik
düşüncesinden kurtulmaya” (ἀποσεισάμενον σχολῆς ἔννοιαν καὶ ῥᾳστώνης, aposeisamenon skholês
ennoian kai rastônês) çağırır. Oysa Iulianus’un cevabında kendisinde tarihteki önemli yöneticilere ve
elbette adları anılan efsanevî kahramanlara yöneticilik anlamında rakip olma potansiyelini görmediğini
ima eder. Kendisinin, kamu yaşamından uzakta, öğrenmeye ayrılan vakti ifade eden σχολή (skholê)
deneyimini ve “Attika yaşam tarzını” (Ἀττική διαίτημα, Attikê diaitêma) benimsediğini söyler (253b).
Bu aslında Iulianus’un filozofa özgü tefekkür yaşamını, yöneticinin aktif politik yaşamına tercih etmesi
anlamına gelir; ancak aşağıda da göreceğimiz gibi, onun Epikourosçu Λάθε Βιώσας ilkesini
benimsediğini göstermez.15
Iulianus Themistius’un kendisini teşvik etme yöntemini doğru bulmadığını söyler, ona göre Themistius
kendisini aktif politik yaşama heveslendirmekten ziyade, cesaretini kırmaktadır. Muhtemelen
Themistius kayıp mektubunun içinde, Iulianus’a önemli bir yönetici olma yolunda karşılaşabileceği
zorlukları ve belirsizlikleri hatırlatmıştır. Bu, Iulianus’a göre, kendisinin aktif politikaya atılmaktan
vazgeçmesine neden olabilir. Böyle bir durumda aktif politikaya atılmamasının nedeni, Epikouros’un
deyişini benimsemesi değildir. Nitekim Iulianus, Epikouros’un bu deyişle ifade etmek istediği fikrin
yanlışlığına uzun süredir ikna olduğunu belirtir ve hem doğal yeteneklerden yoksun olan hem de henüz
tam donanımlı olmayan herkesi politik yaşama zorlamanın uygun olup olmadığı konusunun dikkatle
düşünülmesi gerektiğini söyler (254d-255c). Buradan anlaşılan, Iulianus’un Epikouros’un deyişini aktif
politikaya katılım bağlamında kabul etmemekle birlikte kendisini, Themistius’un verdiği tarihteki büyük
politikacı örneklerinin aksine, politikaya katılmak için yeterli görmediğidir. Usener’in, Λάθε Βιώσας
deyişini içermese bile 551 numaralı fragman grubuna yerleştirdiği aynı mektuptaki başka bir cümleden
de (259b) kendisinden çok şey beklenmesinden korkan bir kişinin, Epikouros’un tavsiye ettiği
“politikadan uzak olma, sakin veya huzurlu bir yaşamı sevme, eylemsizlik, vb.” şekilde
çevirebileceğimiz ἀπραγμοσύνη (apragmosunê) durumuna, Atina’nın bahçelerine, kenar mahallelerine
ve onun mütevazi insanlarına veya Sokrates’in gösterişsiz evine hayranlık duyduğu anlamına
gelmeyeceğini belirtir. İnsan sadece sakin bir yaşamı tercih ettiği için politikadan uzak olmaz, kendi
kapasitesinin farkında olduğu için de politikadan uzak olabilir, Iulianus’un söylediği, özetle budur.
Sonuç olarak çalışmamızın kapsamı göz önünde bulundurulduğunda, bizi asıl ilgilendiren konu, Iulianus
ile Themistius arasındaki tartışmada Epikouros’un Λάθε βιώσας deyişinin açıkça aktif politikadan uzak
durmayla ilişkilendirildiği ve iki tarafın da bu deyişle ifade edilen yaşam tarzını kabul etmediğidir.16
İçeriklerinden kısaca söz ettiğimiz bu iki kaynak arasında Epikouros’un deyişi açısından şöyle bir
bağlantı vardır: Ploutarkhos ve Iulianus’un cevap mektubundan yaklaşımını anladığımız Themistius
Platoncu çizgide olan iki düşünürdür; Robbert van den Berg’in de söylediği gibi, Orta ve Yeni-
Platoncular politik eylemde kendilerine Dêmiourgos’u örnek alırlar. Bu yüzden bir yandan insan
yoldaşları için en iyisini yapmaya çalışırken, diğer yandan tefekkürü eylemin önüne koyarlar. Ancak
tefekkürü eylemin önüne koymaları, kendilerinin de apolitik bulduğu Epikouros’un deyişinde ve
öğretisinde olduğu gibi, insanlardan ve politikadan uzakta bir yaşam sürmelerini gerektirmez. Robbert
van den Berg, Orta-Platoncu Ploutarkhos’un Yeni-Platoncuların politik yaşamla ilgili kaygılarını
paylaşmasa bile “bir filozofun bu dünyada bir görevi olduğu ve bahçesinin duvarının arkasına
saklanmaması gerektiği” düşüncesinde olduğunu belirtir.17
551 numaralı fragman grubunda deyişten doğrudan bahseden üçüncü kaynakta da benzer bir yaklaşımı
görürüz. Epikouros’un “Neokles’in oğlu” olarak anıldığı bu fragmanda, Themistius Epikouros’u
bilgeler listesinden çıkarıp dışladığını söyler, gerekçesi ise Epikouros’un λάθρα18 βιώσας (lathra biôsas)

15 Karş. John W. Watt, “Julian’s Letter to Themistius -and Themistius’ response?” Emperor and Author: The Writings of Julian
‘the Apostate’, ed. Nicholas Baker-Brian ve Shaun Tougher (Swansea: The Classical Press of Wales, 2012), 92.
16 Karş. S. Swain, Themistius, Julian, and Greek Political Theory under Rome: Texts, Translations, and Studies of Four Key Works

(Cambridge: Cambridge University Press, 2013), 59.

17 Robbert van den Berg, “Live unnoticed! The invisible Neoplatonic politician,” The Philosopher and Society in Late Antiquity:

Essays in honour of Peter Brown, ed. Andrew Smith (Swansea: The Classical Press of Wales, 2005), 108.
18 Bu sözcüğün merkezinde bulunan “dikkatten kaçmak, gizli olmak, bilinmemek” anlamındaki λάθω (lathô) fiili λανθάνω

(lanthanô) fiili ile özdeştir, onun alternatif formudur.

©2022 Bursa Sentez Yayıncılık | http://www.arkhelogos.com

Λάθε Βιώσασ ve Oinoandalı Diogenes’in 51 Ve Nf 131 Fragmanları 46

ilkesini benimsemesi ve “insanların doğaları gereği sosyal ve medenî olmadığını” (μη φύσει εΐναι τον
άνθρωπον κοινωνικόν τε καί ήμερον, mê phusei einai ton anthrôpon koinônikon te kai hêmeron)
düşünmüş olmasıdır. Vogel, Epikouros’un insanı doğası gereği sosyal ve medenî bulmamasını Kritias
gibi bazı Sofistlerin çizgisini sürdürdüğünü ve Platon’un Resp. 2 369b’deki görüşüne karşı çıktığını
belirtir.19
Usener’in okuyucuları karşılaştırma yapmaya davet ettiği ikinci kategorideki fragmanlardan ilki olan
Philostratos, Vita Apollonii 8.28’de Λάθε βιώσας Epikouros’un değil, Tyanalı Apollonios’un (15-100)
deyişi ve bir cümlenin parçası olarak aktarılır: “λάθε βιώσας, εἰ δὲ μὴ δύναιο, λάθε ἀποβιώσας.”
“Yaşarken bilinme, bunu yapamıyorsan, yaşamdan göçerken bilinme.” Roskam’ın da bildirdiği gibi,
Apollonius “yaşarken bilinmemiş” biri değildir, hep göz önünde olmuştur ve onun bu sözü artık sadece
Epikouros’a atfedilemeyecek ölçüde gelenekselleşmiş bir bilgeliğin ifadesidir.20 Yine Roskam’a göre,
bu cümlenin sonundaki λάθε ἀποβιώσας öğüdü Diog. Laert. 10.126’daki (Menoikeus’a Mektup
bölümünde) Epikouros’a atfedilen “iyi yaşamak (καλῶς ζῆν, kalôs zên) ile iyi ölmek (καλῶς
ἀποθνήσκειν, kalôs apothnêskein) için gösterilen çaba aynıdır” sözüyle ilişkilendirilebilir.21
Usener’in ikinci kategorisindeki ikinci kaynak Horatius’un Epistulae’ının iki farklı yeridir ve bunlarda
Λάθε βιώσας deyişine doğrudan gönderme yoktur, sadece onun ifade ettiği yaşam tarzını yansıtır. İlk
yer olan Ep. 1.18.102’de Horatius şöyle der:

“quid pure tranquillet, honos an dulce lucellum

an secretum iter et fallentis semita vitae.”

“katıksız huzur veren bir şeydir bir onur veya küçük tatlı bir kazanç
veya tek başına yolculuk ve gözlerden uzak bir yaşam tarzı.”

İkinci yer olan Ep. 1.17.10’da ise şöyle der:

“nec vixit male qui natus moriensque fefellit.”

“kötü yaşamamıştır doğarken ve ölürken gözlerden uzak olan.”

Morford’a göre Epikourosçu λάθε βιώσας ilkesi Horatius’un yaşam felsefesindeki en önemli
unsurdur, bu özellikle de son dönem şiirlerinde daha belirgin hale gelen bir özelliktir.22
İkinci kategorideki üçüncü kaynak Ov. Tr. 3.4.25’ten alınmıştır:

“crede mihi, bene qui latuit bene vixit”

“insan bana, iyi saklanmış olan iyi yaşamıştır.”

19 C. J. De Vogel, Greek Philosophy, 3: The Hellenistic-Roman Period (Leiden: E. J. Brill, 1964), 879. Epikouros’un Platon karşıtlığı

Epikourosçuluğa yön veren en önemli etkenlerden biridir. Bu konuyla ilgili genel bir değerlendirme için bkz. Norman W.
DeWitt, Epicurus and His Philosophy, 10-11.
20 Roskam, ‘Live unnoticed’, 152. Karş. T. Schirren, “Irony Versus Eulogy: The Vita Apollonii as Metabiographical Fiction,”

Theios Sophistes: Essays on Flavius Philostratus’ Vita Apollonii, ed. K. Demoen ve D. Praet (Leiden – Boston: Brill, 2009), 171.
Benzer bir yorum için bkz. E. Koskenniemi, Greek Writers and Philosophers in Philo and Josephus : A Study of Their Secular
Education and Educational Ideals (Leiden – Boston: Brill, 2019), 191 ve n.157.
21 Roskam, A Commentary on Plutarch’s De Latenter Vivendo, 163; 198.
22 M. Morford, Roman Philosophers: From the time of Cato the Censor to the Death of Marcus Aurelius (London: Taylor &

Francis Group, 2002), 138. Karş. 140. Horatius’un Epistulae’ında λάθε βιώσας’ın izleri için bkz. S. McCarter, Horace Between
Freedom and Slavery: The First Book of Epistles (Wisconsin: University of Wisconsin, 2015), 37-38; 149-150; 175; 193; 205.
Horatius’un tüm külliyatındaki Epikourosçulukla ilgili olarak bkz. Norman W. Dewitt, “Epicurean Doctrine in Horace,” Classical
Philology, 34.2 (1939): 127-134; P. Merlan, “Epicureanism and Horace,” Journal of the History of Ideas, 10.3 (1949): 445-451.
Ayrıca Roskam, ‘Live unnoticed’, 166-179’da Horatius külliyatı, λάθε βιώσας deyişinin ifade ettiği yaşam tarzı açısından detaylı
bir şekilde incelenmektedir.

©2022 Bursa Sentez Yayıncılık | http://www.arkhelogos.com

Λάθε Βιώσασ ve Oinoandalı Diogenes’in 51 Ve Nf 131 Fragmanları 47

Bağlamda Ovidius Epikourosçu felsefeye veya yaşam tarzına gönderme yapmaksızın mitolojideki
Daedalus ile Icarus öyküsünü anlatırken yukarıdaki dizeyi paylaşır. Öyküye göre baba Daedalus
kapatıldıkları hapishaneden kaçabilmek için kendine ve oğlu Icarus’a kuşların tüylerinden kanatlar
yapar ve birlikte uçarak hapishaneden kaçmaya çalışırlar. Ancak Icarus aşırı yüksekten uçtuğu için
tüyleri birbirine bağlayan yapıştırıcı erir ve oğlan yere düşer. Bir sonraki dizede de, bu hazin sona bir
gönderme vardır ve “herkesin kendi talihini muhafaza etmesi gerektiği” (fortunam debet quisque
manere suam) söylenir. Bu iki dize bağlamda açıkça belirtilmese de, burada ele aldığımız önceki
aktarımlarla karşılaştırıldığında λάθε βιώσας’ın ifade ettiği yaşam anlayışına uygun bir mesaj
içermektedir.23
Usener’in okuyucuları karşılaştırma yapmaya davet ettiği ikinci kategorideki son fragmanın sadece
künyesi bulunur: Sen. Thy. 393-403:

“me dulcis saturet quies.

Obscuro positus loco
[395]
leni perfruar otio,
nullis nota Quiritibus
aetas per tacitum fluat.
Sic cum transierint mei
nullo cum strepitu dies,
[400]
plebeius moriar senex.
İlli mors gravis incubat
qui, notus nimis omnibus,
ignotus moritur sibi.”

“Tatmin etsin beni tatlı huzur.

Bilinmeyen bir yere yerleşerek
[395]
tadını çıkaracağım hoş bir inzivanın,
hiçbir vatandaş (Quirites) tarafından bilinmeden
sessizlik içinde akıp gitsin ömrüm.
Bu şekilde geçip gitsin günlerim
Hiçbir sarsılmaya maruz kalmadan,
[400]
yaşlanınca öleyim, halktan biri olarak.
Ağır gelir ölüm,
Herkese aşırı tanıdık gelip de,
Kendini tanımadan ölene.”

Thyestes tragedyasında Koro’nun bir konuşmasına dahil olan bu sözler içerik olarak Epikourosçu yaşam
anlayışıyla örtüşmektedir, ancak bağlamdaki mitolojik öyküyü göz önünde tuttuğumuzda bu aktarımın
λάθε βιώσας deyişiyle doğrudan alakası olmadığı açıktır. Bununla birlikte koronun bu konuşmanın
bütününde ideal kralı hiçbir şey istemeyen ve korkudan uzak olan biri olarak betimlemesi de
Epikourosçu yaklaşımla ilişkilendirilebilir.24

Oinoandalı Diogenes’in 51 ve NF 131 Fragmanları

Her ne kadar MS ikinci yüzyılda yaşamış olan Oinoandalı Diogenes’in kendisi, diktirdiği yazıtın tarihsel
ve kültürel arka planına ilişkin yeterli bilgiye sahip olmasak da, yazıtın bugüne dek ortaya çıkarılmış

23 Benzer bir yaklaşım için bkz. Gareth D. Williams, Banished Voices: Readings in Ovid’s exile Poetry (Cambridge: Cambridge
University Press, 1994), 129. Yer yer Horatius’la karşılaştırmalı doyurucu bir inceleme için bkz. Roskam, ‘Live unnoticed’, 179-
187.
24 Karş. C. Star, Seneca (London: I. B. Tauris, 2017), 113. Bununl birlikte Seneca’nın eserlerinde anti-Epikourosçu aktarımlar

için bkz. Roskam, ‘Live unnoticed’, 71 vd.

©2022 Bursa Sentez Yayıncılık | http://www.arkhelogos.com

Λάθε Βιώσασ ve Oinoandalı Diogenes’in 51 Ve Nf 131 Fragmanları 48

olan kısmına egemen olan Epikourosçu bağlamı göz önünde tutarak yazıttan iki parçayı hem genel
Epikouros külliyatıyla hem de λάθε βιώσας deyişiyle karşılaştırarak yorumlayabiliriz.25
Fr. 51:
Eski Yunanca metin:
τῆς
[ἡδονῆς ποιητı]κός vacat
5
[ἐστιν. ὁ φ]ıλόσο-
[φος τὴν] ἐπıστατείαν
[καὶ ἀρχὴ]ν Ἀλέξάνδρου
[ἢ ἔτı πλέ]ον ἢ καὶ αὐτὸϛ
[εἶχεν οὐ] βούλεται, ὡϛ
10
φύσιν ἐχο
του ϰ

Smith’in eklemeleriyle oluşan çeviri:

“[Ne politik ün ne krallık makamı ne de zenginlik haz üre]ten [bir şeydir. F]ilozo[f], İskender’in
otoritesini [ve yönetimini] ve kendisinin [sahip olduğundan fazlası]nı istemez ve doğası gereği [gereksiz
olana ihtiyaç duymaz.]”26

Metinsel yorum:
Smith “τῆς---κός” boşluğunu “τῆς [ἡδονῆς ποιητı]κός” olarak düzenlemeyi teklif etmiştir. Fiziksel
olarak yeterli alan olsaydı, “zenginlik, iyi talih, bereketlilik, gerçek mutluluk” gibi anlamlarda kullanılan
εὐδαιμονίας (eudaimonias) sözcüğünün burada geçmesinin mümkün olabileceğini ama olamadığını
söyler.27 Smith’in “τῆς [ἡδονῆς ποιητı]κός” eklemesine ve mümkün olmayan bu varsayıma göre,
metinde mutluluğun haz üreten, hazla ilgili bir şey olduğu söylenmiş olacaktı. Bununla birlikte “haz
üreten” veya “hazza neden olan” kalıbı, Diog. Laert. 2.96’da Aristippos bağlamında çoğul olarak
“ποιητικὰ τῆς ἡδονῆς” (poiêtika tês hêdonês) şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Benzer kullanım
örneklerini Epikourosçuluk bağlamında Gal. De Lib. 16 (“’Ότι τα ποιητικά της ηδονής ελλιπώς
Επικουρώ λέλεκται.”28 [oti ta poiêtika tês hêdonês ellipôs Epikourô lelektai]) ve Sext. Emp. Math.
7.203’te de (“οὔτε τὸ τῆς ἡδονῆς μὴ εἶναι ἡδὺ”29 [oute to tês hêdonês poiêtikon endekhetai pote mê einai
hêdu]) görürüz.
Smith, mümkün olduğu ölçüde, ἐστιν’den (estin) sonra bir kesilme olsaydı, φıλόσοφος (philosophos)
sözcüğünden önce bir ilgeç olması gerektiğini ve bir harflik bir boşlukla gösterilen bir kesilme olsa bile

25 Oinoandalı Diogenes’in yaşamıyla ilgili neredeyse hiçbir şey bilmiyoruz, hakkında bildiklerimizi sadece Oinoanda antik
kentinde bulunan yazıtın parçalarına borçluyuz. Kalan parçalardan yazıtı Diogenes’in diktirdiği anlaşılmaktadır. Henüz tamamı
gün yüzüne çıkarılamamış olan yazıtın arkeolojik ve filolojik edisyon geçmişiyle ilgili detaylı bilgilere şu çalışmalardan
ulaşılabilir: P. Gordon, “Diogenes of Oenoanda,” Oxford Handbook of Epicurus and Epicureanism, ed. P. Mitsis (Oxford: Oxford
University Press, 2020), 545-548; M. Bachmann, “Oinoanda: Diogenes’in Şehrindeki Araştırmalar,” Colloquium Anatolicum,
15 (2016): 294-315; H. Köktürk, Taşlara Kazınan Bilgelik Hazzı: Likya’da Oinoandalı Diogenes (Ankara: Akılçelen Kitaplar,
2022), 13-34; 46-50. Köktürk’ün çalışmasında aynı zamanda yazıttan günümüze ulaşan fragmanların İngilizceden yapılmış bir
Türkçe çevirisi de bulunmaktadır (52-99). Fragmanları içeren edisyonlar ve diğer çeviriler ise şunlardır: Diogenis Oenoandensis
Fragmenta, ed. C. W. Chilton (Leipzig: Teubner, 1967); Diogenis Oenoandensis Fragmenta, ed. C. W. Chilton (Leipzig: Teubner,
1967); Diogenes of Oenoanda: The fragments, ed. ve çev. C. W. Chilton (Oxford: Oxford University Press, 1971); Diogenes of
Oenoanda: The Epicurean Inscription, ed. M. F. Smith (Napoli: Bibliopolis, 1993). Bu toplu derlemelerin dışında bulunan yeni
parçalardaki fragmanlar özellikle de J. Hammerstaedt ve M. F. Smith’in birlikte ve ayrı ayrı kaleme aldıkları farklı makalelerde
sunulmuştur, bu makalelerle ilgili bir döküm için bkz. Köktürk, Taşlara Kazınan Bilgelik Hazzı, (sadece Hammerstaedt ve
Smith’le birlikte) 242-243 ve (sadece Smith) 245-247.
26 M. F. Smith, Supplement to Diogenes of Oinoanda: The Epicurean Inscription (Napoli: Bibliopolis, 2003), 393.
27 M. F. Smith, “Seven new fragments of Diogenes of Oenoanda,” Hermathena, 118 (1974): 121.
28 Claudii Galeni Pergameni Scripta Minora, vol.2, ed. I. Mueller (Leipzig: Teubner, 1891), 123-124; Usener, Epicurea,

“Praefatio”, 74.
29 Sextus Empiricus, Against Logicians, çev. R. G. Bury. Loeb Classical Library 291 (Cambridge, MA: Harvard University Press,

1935).
©2022 Bursa Sentez Yayıncılık | http://www.arkhelogos.com

Λάθε Βιώσασ ve Oinoandalı Diogenes’in 51 Ve Nf 131 Fragmanları 49

olumsuz cümle için yer kalmadığını belirtir. Ona göre hangi ilgecin eklenmesi gerektiği belirsizdir, belki
δέ (de) veya γάρ (gar) veya olumsuz bir cümleden önce gelmişse οὖν (oun) olabilir.30
Επιστατεία (epistateia) sözcüğü “otorite, yönetim” anlamındadır ve Smith’in de bildirdiği gibi Diogenes
tarafından fr. 51.II.7’de Rodos’ta hastayken dostları tarafından kendisine gösterilen ‘ilgi’ (veya
“hastanın bakımı”) anlamında kullanılmıştır. Literatürde çok sık kullanılmayan bu sözcük Iambl. VP
30.174’te de31 karşımıza çıkar.
Smith ἀρχὴ]ν yerine τιμή]v okumasının da mümkün olduğunu söyler.32 Bu durumda çeviride “[ve
yönetimini]” yerine “[ve şanını]” düzeltmesini yapmak gerekir. Yine Smith aynı satırda Büyük
İskender’in adının geçmesiyle ilgili olarak Diogenes’in fragmanlarda dört tanrısal figürden, iki
yöneticiden, bir şairden, on dört filozoftan ve altı dost veya yakınından bahsettiğini hatırlatır. Bununla
birlikte Epikouros’un günümüze ulaşan metinlerinde Büyük İskender’den hiç bahsetmediğini, ancak
eserlerinin çoğunun günümüze ulaşmadığını ve Περὶ βασιλείας (Peri Basileias) (Diog. Laert. 10.28) adlı
eserinde ondan bahsetmemiş olmasının tuhaf olacağını aktarır. Smith, Diogenes’in bu örneği üstadı
Epikouros’tan almasının güçlü bir olasılık olduğunu söyler.33

NF 131
Eski Yunanca metin:

αἱ κεναὶ τῶν ἐπ[ı]-

[θ]υμιῶν, ν ὥσπερ αἱ
δόξης καὶ τῶν ὁμοί-
ων, ν οὐ μόνον εἰσὶν
5
κεναὶ, v πρὸς δὲ τᾣ κε-
ναί, v καὶ δυσπόριστοι.
Οὐκ ἀπέο[ıκ]ε τοῦ πολ-
[λ]ὰ μὲν πείνειν, αἰεὶ
[δ]ὲ διψἃν. v τὸ Πέλλα[ν]
10
μὲν <κε>κτἦσθαı, [μετ’ ἀ]-
[ν]ıῶν δ’, ἐσ[τıν κενόν].
Vacat

Smith’in eklemeleriyle oluşan çeviri:

“Arzular içinde değersiz olanlar, örneğin ün ve bu türden şeyler için olanlar, sadece değersiz olmakla
kalmazlar, değersiz oldukları kadar, onların doyurulmaları da zordur. Çok içmekten farksızdır, her
zaman susuz kalınır. Pella’nın efendisi olmak ama [dostluk kurmada başarısız olmak anlamsızdır.]”

Metinsel yorum:
“Arzular içinde değersiz olanlar” (κεναὶ τῶν ἐπ[ı][θ]υμιῶν) tamlamasındaki “arzu” olarak çevirdiğimiz
ἐπιθυμία (epithumia) terimi, cümlenin devamında “ün” olarak çevirdiğimiz tekil haldeki δόξα (doksa)
ve “bu türden şeyler” olarak çevirdiğimiz çoğul haldeki ὅμοιος (homoiôs) sözcükleriyle birlikte
düşünülmelidir. Smith, bu fragmanı bilhassa “ün arzusu”ndan bahsettiği için, doğal ve değersiz arzular
arasındaki ayrımdan söz eden Fr. 111’in önüne koyduğunu söyler. Bununla birlikte, yine bu fragmanın
zenginlik arzusunun değersiz olduğundan bahseden Fr. 108’e de yakın olduğunu belirtir.34 Buna göre,
zenginlik arzusunu da ὅμοιος’la belirtilen arzular arasında düşünmek mümkündür.

30 Smith, “Seven new fragments of Diogenes of Oenoanda”, 121.
31 Iamblichus, De Vita Pythagorica Liber, ed. L. Devbner (Stuttgard: Teubner, 1975).
32 Smith, “Seven new fragments of Diogenes of Oenoanda”, 121.
33 Smith, “Seven new fragments of Diogenes of Oenoanda”, 120-121. Karş. P. Gordon, Epicurus in Lycia: The Second-century

World of Diogenes of Oenoanda (Ann Arbor: The University of Michigan Pess, 1999), 15.
34 Smith, Supplement to Diogenes of Oinoanda, 121.

©2022 Bursa Sentez Yayıncılık | http://www.arkhelogos.com

Λάθε Βιώσασ ve Oinoandalı Diogenes’in 51 Ve Nf 131 Fragmanları 50

Δυσπόριστοι sözcüğü δυσπόριστος (dusporistos) sözcüğünün çoğuludur ve Smith’e göre “elde edilmesi
zor olan” anlamından ziyade “tatmin edilmesi zor olan” anlamındadır. Aynı kullanıma RS 26’da da
rastlarız, Epikouros burada doyurulmadıkları zaman acı vermeyen arzuların zorunlu olmadığını söyler.
RS 29 ve 30’da da arzuların doğal ve zorunlu olmalarına göre nasıl bölümlendiklerinden bahsedilir. Bu
aktarımlar göz önünde tutulduğunda, yukarıda bahsettiğimiz Smith’in NF 131’i Fr. 111 ile yan yana
düşünmesi şaşırtıcı değildir. 9’daki Πέλλα (Pella) ise apaçık şekilde Büyük İskender’e bir gönderme
olabilir, zira Makedonya’da bir kasaba olan Pella onun doğum yeridir.35

Sonuç
Epikourosçuluk Açısından Λάθε βιώσας ve Diogenes, Fr. 51 ve NF 131
Hiç kuşku yok ki, yaşarken bilinmemek veya gözlerden uzak olmak, toplumun geri kalan kısmıyla
toplumsal ve politik bir mücadele ilişkisi içinde olmamak anlamına gelir. Ancak bu, insanın herkesten
uzaklaşması ve kendi başına yaşaması demek değildir. Aksine bu, bir yönüyle insanın belli bir yaşam
anlayışı çerçevesinde sevdikleriyle bir araya gelmesi, geleneksel toplumun alternatifi olan daha küçük
bir toplulukta buluşması demektir. Nitekim Epikouros’un kendi adıyla anılan ünlü Bahçe’de sadece
dostlarla birlikte oluşturduğu, tam da böyle bir yaşam deneyimidir.36 Sedley’in deyişiyle “Epikourosçu
felsefe topluluğunun temeli dostluktu.”37 Vogel, bu dostluk deneyimiyle ilgili antik metinleri derlerken
Diog. Laert. 10.117’ye referansla Epikourosçu bilgenin Βλάβας ἐξ ἀνθρώπων’dan (Blabas eks
anthrôpôn) sakınmasına dikkat çeker.38 Buna göre Epikourosçu bilge bu sayede toplumu meydana
getiren insanlar arasındaki zararlı davranışlardan (tekil olarak βλάβη, blabê) uzak durmuş olur. Diog.
Laert. 10.117’ye göre toplumdaki bu zararlı davranışların üç nedeni vardır: Nefret (μῖσος, misos),
kıskançlık (φθόνος, phtonos) ve küçümseme (καταφρόνησις, kataphronêsis). İşte, Λάθε βιώσας öğüdü,
insanın toplumda zararlı davranışlara neden olan bu üç kusurdan kurtulmasını sağlar. Epikouros’a
atfedilen Sent. Vat. 58’deki şu sözün arkasında da, toplumda görünür olmanın neticesi olan bu üç
kusurdan ve daha birçoklarından kurtulma arzusu yatıyor olabilir: “Ἐκλυτέον ἑαυτοὺς ἐκ τοῦ περὶ τὰ
ἐγκύκλια καὶ πολιτικὰ δεσμωτηρίου.” “<İnsanlar> kendilerini gündelik işlerin ve politik meselelerin
hapishanesinden kurtarmalı.”
Burada “hapishane”yle (δεσμωτήριον, desmôtêrion) özdeşleştirilen ἐγκύκλια (egkuklia) ve πολιτικὰ
(politika) sözcükleri, toplumsal yaşamın kaçınılmaz olarak meydana getirdiği davranışlar ve ilişkiler
bütününü ifade eder.39 Bunlardan uzak durmak toplumdan tümüyle uzak durmak olarak yorumlanabilir.
Ancak bu yoruma karşı çıkarak Epikouros’un burada toplumsal yaşamdan değil, politik kariyerden uzak
durmayı salık verdiğini düşünenler de olmuştur. Böyle düşünenler önemli dayanak noktalarından biri
Philod. Rhet. 2.58.16’da Epikouros’un yaşam güvenliği ile “politik çekişme” veya “politik deneyim”
olarak çevirebileceğimiz πολιτικὴ ἀγωνία (politikê agônia) arasında kurduğu tezattır.40 Ancak yaşam
güvenliği fikrinin, Epikouros’un topluma bakış açısını belirleyen unsurlardan biri olması filozofun
bireyi sadece politik kariyerden uzaklaştırmak istemesiyle açıklanamaz. Epikouros, RS 14’te bireyin,

35 Büyük İskender için kullanılan “Pellalı” anlamındaki Pellaeus sıfatı için bkz. Iuv. 10.168. Karş. Smith, Supplement to Diogenes
of Oinoanda, 122.
36 Diog. Laert. 10.10’da Epikouros’un Bahçe’yi (Κῆπος, Kêpos) 80 mina’ya satın aldığı ve farklı coğrafî bölgelerden dostların

gelip kendisiyle birlikte yaşadığı söylenir, hatta Sext. Emp. Math. 3.64’te bahçede toplananlar veya genel olarak
Epikourosçular “bahçedekiler” veya “bahçenin müdavimleri” (οἱ ἀπὸ τῶν κήπων, oi apo tôn kêpôn) olarak anılır. Karş. Suidae
Vita Epicuri, Usener, s.373. Karş. Tim O’Keefe, Epicureanism (Durham: Acumen, 2010), 146.
37 D. Sedley, “The inferential foundations of Epicurean Ethics,” Ethics, ed. Stephen Everson (Cambridge: Cambridge University

Press, 1998), 131.

38 Vogel, Greek Philosophy 3, 40.
39 Bu sözle ilgili Epikourosçu retorik açısından yapılan bir değerlendirme için bkz. Roskam, A Commentary on Plutarch’s De

Latenter Vivendo, 33. Ayrıca ἐγκύκλια sözcüğünü “örgün eğitim” olarak düşünenler de olmuştur. Bkz. The Epicurus Reader:
Selected Writings and Testimonia, ed. ve çev. B. Inwood ve L. P. Gerson (Cambridge: Hackett Publishing Co., 1994), 39. Bu
bağlamda Epikouros’un özgür eğitim ve retorikle ilgili eleştirileri için bkz. M. McOsker, The Good Poem According to
Philodemus (Oxford: Oxford University Press, 2021), 40 ve n.11; DeWitt, Epicurus and His Philosophy, 108.
40 Bu düşünce ve Philodemos göndermesi için bkz. A. A. Long ve D. N. Sedley, The Hellenistic Philosophers, vol.2 (Cambridge:

Cambridge University Press, 1987), 131. Philodemos’un metnine (2.58.16-17) yapılan gönderme içinse bkz. Epicuro, Opere,
ed. G. Arrighetti (Turin: Giulio Einaudi, 1973), 165.

©2022 Bursa Sentez Yayıncılık | http://www.arkhelogos.com

Λάθε Βιώσασ ve Oinoandalı Diogenes’in 51 Ve Nf 131 Fragmanları 51

insanlara karşı veya insanlar arasında kendini güvence altına almasının tek yolunun sakin bir yaşam
sürmesi ve kalabalıktan uzaklaşması olduğunu söyler.41 Burada güvenliğin (ἀσφάλεια, asphaleia)
sükûnet (ἡσυχία, hêsukhia) ve “kalabalıktan uzaklaşma” (ἐκχωρήσεως τῶν πολλῶν, ekkhôrêseôs tôn
pollôn) ile ilişkilendirilmesi dikkat çekicidir. Nitekim RS 28’de de ἀσφάλεια’nın dostlukla (φιλία,
philia) mümkün olduğu söylenir, bu dostluğun yukarıda söz ettiğimiz toplum yaşantısından uzakta
olmayı ifade eden Bahçe’deki bir deneyim olduğu düşünülebilir.42 Zira Farrington’ın ortaya koyduğu
gibi, Epikouros’un dostluk anlayışına göre, (politik örgütlenmenin kurumsal adı olan) devletin müdahil
olduğu yaşamdan uzaklaşmak bir zorunluluktur, zira devlet dostluğun en büyük yıkıcısıdır.43 Son
kertede Epikouros sadece politik kariyerden uzaklaşmayı değil, bu kariyeri de içinde barındıran tüm
toplumsal ilişki türlerinden ve toplumun kendisinden uzaklaşarak sükûnete ermeyi bir hedef olarak
önümüze koyar.44
Güvenliğin önem kazandığı benzer bir yaklaşımı RS 7’de de görürüz; Epikouros bazı kişilerin,
kendilerini insanlara karşı güvenli (ἀσφάλεια) kılmak için ünlü ve seçkin olmayı istediklerini söyler.
Ona göre böyle kişilerin yaşamı güvenliyse, doğal olarak iyiye (τὸ τῆς φύσεως ἀγαθόν, to tês phuseôs
agathon) kavuşmuş olmaları gerekir, buna karşılık kendilerini güvenli kılmamışlarsa başından beri
boşuna çaba sarf etmiş olurlar. RS 14 ve 7’den anlaşılan ünlü olmanın kişisel güvenliği sağlamadığı
veya bilhassa 7’nin özelinde ünlü olmanın kişisel güvenliği sağlamada yetersiz olduğudur.45 Bu yüzden
kişisel güvenliğini sağlamak isteyen biri yaşarken bilinmemeli, yani ünlü olmamalı ve buna hizmet eden
aktif politik yaşamdan uzak durmalıdır. Ancak Epikourosçuların aktif politikadan uzak durması,
O’Keefe’nin belirttiği gibi, doğrudan can sıkıcı politika işine girmeden toplumsal bir reform için
katalizör görevi göremeyecekleri anlamına gelmez.46 Aksine, ironik bir şekilde, aktif politikanın ve onun
hizmet ettiği politik ve toplumsal yapının bir parçası olmamaları politik bir tavır olarak bile görülebilir.
“Yaşarken bilinmemeleri” bu bağlamda dahil olmadıkları toplumun geri kalan kısmının kusurlarına
ortak veya o kusurların bir parçası olmamaları anlamına gelmektedir. Earle’ün Epikouros’un deyişini
analiz ederken söylediği gibi, “‘sorunun bir parçası değilsen, çözümün bir parçasısındır.’ Kimse sorunun
bir parçası olmasaydı, ortada bir sorun olmazdı.”47
Λάθε βιώσας deyişinin ikinci kaynağı olarak sunduğumuz Iulianus’un mektubunda, Epikourosçuluğun
doğrudan ve açıkça benimsendiği görülmese de, son kertede “yaşarken bilinmeme” ilkesi, kişisel
kapasitesinin farkında olan birinin kendini güvende hissettiği tefekküre dayalı bir yaşam tarzının
anahtarı olarak karşımıza çıkar. Nitekim Usener’in okuyucuları karşılaştırma yapmaya yönlendirdiği
kaynaklardan, Hor. Ep. 1.18.102’de övülen “gözlerden uzak yaşam tarzı” (fallentis semita vitae) ve
1.17.10’daki “doğarken ve ölürken gözlerden uzak olanın” (qui natus moriensque fefellit) kötü
yaşamamış olduğu fikri, benzer şekilde bireyin “yaşarken bilinmediğinde” güvenli olacağı fikriyle
ilişkilendirilebilir.
Kuşkusuz, yukarıdaki yorumu Sen. Thy. 393-403’ün bütünü ve Ov. Tr. 3.4.25’teki “iyi saklananın iyi
yaşadığı” (bene qui latuit, bene vixit) fikri için de yapabiliriz. Keza Smith’in eklemeleriyle sunduğumuz
Oinoandalı Diogenes’in 51 ve NF 131 fragmanlarının çevirilerini göz önünde bulundurduğumuzda,
ilkinde politik ün, krallık makamı ve zenginliğin haz üreten şeyler olmadığı tespiti, filozofun Büyük
İskender’in otoritesini, yönetimini ve sahip olduğundan fazlasını istemediği sonucuna bağlanır. NF
131’de ise ün arzusu sadece değersiz değil, aynı zamanda doyurulması zor bir arzu olarak sunulur ve

41 Epikouros’un öğretisinde tanrılardan ve ölümden duyulan korkuyu gidermek önemli bir mücadele alanı yaratmaktadır. Aynı
şekilde toplumdan uzaklaşma arzusu, diğer insanlardan duyulan korkunun giderilmesi açısından değerlendirilebilir. Benzer bir
yaklaşım için bkz. Rist, “Epicurus on Friendship”, 121.
42 Karş. Sedley, “The inferential foundations of Epicurean Ethics,” 131.
43 B. Farrington, “Second Thoughts on Epicurus,” Science & Society, 17.4 (1953): 335. Aynı yerde Philodemos’un dostluk ve

devlet ilişkisi üzerine burada vardığımız sonuca uygun bir değerlendirmesine yer verilmiştir.
44 Vardığımız bu sonuçla ilgili farklı bir yaklaşım için bkz. E. Spinelli, “Justice, Law, and Friendship: Ethical and Political Topics

in Epicurus,” Philosophie für die Polis: Akten des 5. Kongresses der Gesellschaft für antike Philosophie 2016, ed. C. Riedwig
(Berlin: Walter de Gruyter, 2019), 385 vd.
45 Karş. O’Keefe, Epicureanism, 145-146.
46 O’Keefe, Epicureanism, 145-146.
47 Earle, “Epicurus: ‘Live Hidden!’”, 104.

©2022 Bursa Sentez Yayıncılık | http://www.arkhelogos.com

Λάθε Βιώσασ ve Oinoandalı Diogenes’in 51 Ve Nf 131 Fragmanları 52

yine Büyük İskender’e yapılan göndermeyle politik ünün yersizliğine dikkat çekilmiş olur. Bu,
Epikouros’un πολιτικὰ δεσμωτηρίου’su veya πολιτικὴ ἀγωνία’sıyla birlikte düşünüldüğünde, ortodoks
Epikourosçuluğun bir göstergesi sayılabilecek bir yaklaşımdır. Nitekim Λάθε βιώσας deyişiyle ifade
edilen “yaşarken bilinmeme” arzusu veya gayreti, aslında politik egemenliğe dayanan politik ünün
tehlikeli olduğu kadar gereksiz olduğu düşüncesini de beraberinde getirir.

Antik Kaynakça

Diog. Laert. Diogenes Laertius (Διογένης Λαέρτιος, Diogenês Laertios) = Lives of Eminent
Philosophers, Volume I: Books 1-5. Çev. R. D. Hicks. Loeb Classical Library
184. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1925; Volume II: Books 6-10.
Çev. R. D. Hicks. Loeb Classical Library 185. Cambridge, MA: Harvard
University Press, 1925.
(Oinoandalı) Diogenes (Διογένης)
Diogenes
-, Fragman Diogenis Oenoandensis Fragmenta. Ed. C. W. Chilton. Leipzig: Teubner, 1967;
Derlemeleri ve Diogenes of Oenoanda: The fragments. Ed. ve Çev. C. W. Chilton. Oxford:
Çeviriler Oxford University Press, 1971; Diogenes of Oenoanda: The Epicurean
Inscription. Ed. M. F. Smith. Napoli: Bibliopolis, 1993; Supplement to Diogenes
of Oinoanda: The Epicurean Inscription. Ed. M. F. Smith. Napoli: Bibliopolis,
2003.
Epicurus Epicurus (Ἐπίκουρος, Epikouros)
-, Fragman Epicuro, Opere. Ed. G. Arrighetti. Turin: Giulio Einaudi, 1973; Epicurea. Ed.
Derlemeleri ve H. Usener. Leipzig: Teubner, 1887; The Epicurus Reader: Selected Writings and
Çeviriler Testimonia. Ed. ve çev. B. Inwood ve L. P. Gerson. Cambridge: Hackett
Publishing Co., 1994.
-, RS Ratae Sententiae = Epicurea. Ed. H. Usener. Leipzig: Teubner, 1887 = Diogenes
Laertius, Lives of Eminent Philosophers, Volume II: Books 6-10. Çev. R. D.
Hicks. Loeb Classical Library 185. Cambridge, MA: Harvard University Press,
1925.
-, Sent. Vat. Sententiae Vaticanae = “Gnomologium Vaticanum” olarak Epicuro, Opere. Ed.
G. Arrighetti. Turin: Giulio Einaudi, 1973.
Gal. Galenus (Γαληνός, Galênos)
-, De Lib. De Libris Suis = Claudii Galeni Pergameni Scripta Minora, vol.2. Ed. I.
Mueller. Leipzig: Teubner, 1891.
Hor. Horatius
-, Ep. Epistulae = Satires. Epistles. The Art of Poetry. Çev. H. Rushton Fairclough.
Loeb Classical Library 194. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1926.
Iambl. Iamblichus (Ἰάμβλιχος, Iamblikhos)
-, VP De Vita Pythagorica = De Vita Pythagorica Liber. Ed. L. Devbner. Stuttgard:
Teubner, 1975.
Iul. Iulianus
-, Ep. ad Them. Epistula ad Themistium = Orations 6-8. Letters to Themistius, To the Senate and
People of Athens, To a Priest. The Caesars. Misopogon. Çev. Wilmer C. Wright.
Loeb Classical Library 29. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1913.
Iuv. Iuvenalis = Juvenal, Persius. Juvenal and Persius. Ed. ve Çev. Susanna Morton
Braund. Loeb Classical Library 91. Cambridge, MA: Harvard University Press,
2004.
Ov. Ovidius
-, Tr. Tristia = Tristia. Ex Ponto. Çev. A. L. Wheeler, rev. G. P. Goold. Loeb Classical
Library 151. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1924.
Philod. Philodemus (Φιλόδημος, Philodêmos)
-, Rhet. Rhetorica = Epicuro, Opere. Ed. G. Arrighetti. Turin: Giulio Einaudi, 1973.

©2022 Bursa Sentez Yayıncılık | http://www.arkhelogos.com

Λάθε Βιώσασ ve Oinoandalı Diogenes’in 51 Ve Nf 131 Fragmanları 53

Philostr. Philostratus (Φιλόστρατος, Philostratos)

-, VA Vita Apollonii = Apollonius of Tyana, Volume II: Life of Apollonius of Tyana,
Books 5-8. Ed. ve Çev. Christopher P. Jones. Loeb Classical Library 17
(Cambridge, MA: Harvard University Press, 2005.
Plut. Plutarchus (Πλούταρχος, Ploutarkhos)
-, An recte dict. An recte dictum sit latenter esse vivendum = Moralia, Volume XIV: That
Epicurus Actually Makes a Pleasant Life Impossible. Reply to Colotes in
Defence of the Other Philosophers. Is “Live Unknown” a Wise Precept? On
Music. Çev. Benedict Einarson, Phillip H. De Lacy. Loeb Classical Library 428,
322-343. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1967.
-, De def. or. De defectu oraculorum = Moralia, Volume V: Isis and Osiris. The E at Delphi.
The Oracles at Delphi No Longer Given in Verse. The Obsolescence of Oracles.
Çev. Frank Cole Babbitt. Loeb Classical Library 306. Cambridge, MA: Harvard
University Press, 1936.
-, De Is. et Os. De Iside et Osiride = Moralia, Volume V: Isis and Osiris. The E at Delphi. The
Oracles at Delphi No Longer Given in Verse. The Obsolescence of Oracles. Çev.
Frank Cole Babbitt. Loeb Classical Library 306. Cambridge, MA: Harvard
University Press, 1936.
-, De Pyth. or. De Pythiae oraculis = De Pythiae oraculis = Moralia, Volume V: Isis and
Osiris. The E at Delphi. The Oracles at Delphi No Longer Given in Verse. The
Obsolescence of Oracles. Çev. Frank Cole Babbitt. Loeb Classical Library 306.
Cambridge, MA: Harvard University Press, 1936.
-, De superst. De superstitione = Moralia, Volume II: How to Profit by One's Enemies. On
Having Many Friends. Chance. Virtue and Vice. Letter of Condolence to
Apollonius. Advice About Keeping Well. Advice to Bride and Groom. The Dinner
of the Seven Wise Men. Superstition. Çev. Frank Cole Babbitt. Loeb Classical
Library 222. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1928.
-, Quaest. conv. Quaestiones convivales = Moralia, Volume VIII: Table-Talk, Books 1-6. Çev. P.
A. Clement, H. B. Hoffleit. Loeb Classical Library 424. Cambridge, MA:
Harvard University Press, 1969; Moralia, Volume IX: Table-Talk, Books 7-9.
Dialogue on Love. Çev. Edwin L. Minar, F. H. Sandbach, W. C. Helmbold. Loeb
Classical Library 425. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1961.
Sen. Seneca
-, Thy. Thyestes = Tragedies, Volume II: Oedipus. Agamemnon. Thyestes. Hercules on
Oeta. Octavia. Ed. ve Çev. John G. Fitch. Loeb Classical Library 78. Cambridge,
MA: Harvard University Press, 2018.
Sext. Emp. Sextus Empiricus (Σέξτος Ἐμπειρικός, Sekstos Empeirikos)
-, Math. Adversus Mathematicos = (3. Kitap) Against Physicists. Against Ethicists. Çev.
R. G. Bury. Loeb Classical Library 311. Cambridge, MA: Harvard University
Press, 1936; (7. Kitap) Against Logicians. Çev. R. G. Bury. Loeb Classical
Library 291. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1935.
Them. Themistius (Θεμίστιος, Themistios)
-, Or. Orationes = Themistii Orationes. Ed. G. Dindorfio. Leipzig: Cnobloch, 1832.

Modern Kaynakça

Bachmann, M. “Oinoanda: Diogenes’in Şehrindeki Araştırmalar.” Colloquium Anatolicum, 15

(2016): 294-315.
Dewitt, Norman “Epicurean Doctrine in Horace,” Classical Philology, 34.2 (1939): 127-134.
W.
--------------------Epicurus and His Philosophy. Minneapolis: University of Minnesota Press,
1964.
Earle, William “Epicurus: ‘Live Hidden!’” Philosophy, 63.243 (1988): 93-104.
James
©2022 Bursa Sentez Yayıncılık | http://www.arkhelogos.com

Λάθε Βιώσασ ve Oinoandalı Diogenes’in 51 Ve Nf 131 Fragmanları 54

Farrington, B. “Second Thoughts on Epicurus.” Science & Society, 17.4 (1953): 326-339.
Gordon, P. Epicurus in Lycia: The Second-century World of Diogenes of Oenoanda. Ann
Arbor: The University of Michigan Pess, 1999.
------------- “Diogenes of Oenoanda.” Oxford Handbook of Epicurus and Epicureanism. Ed.
P. Mitsis, 531-548. (Oxford: Oxford University Press, 2020.
Köktürk, H. Taşlara Kazınan Bilgelik Hazzı: Likya’da Oinoandalı Diogenes. Ankara:
Akılçelen Kitaplar, 2022.
Long, A. A. Ve The Hellenistic Philosophers, vol.2. Cambridge: Cambridge University Press,
Sedley, D. N. 1987.
Koskenniemi, E. Greek Writers and Philosophers in Philo and Josephus : A Study of Their
Secular Education and Educational Ideals. Leiden – Boston: Brill, 2019.
McCarter, S. Horace Between Freedom and Slavery: The First Book of Epistles. Wisconsin:
University of Wisconsin, 2015.
McOsker, M. The Good Poem According to Philodemus. Oxford: Oxford University Press,
2021.
Merlan, P. “Epicureanism and Horace.” Journal of the History of Ideas, 10.3 (1949): 445-
451.
Morford, M. Roman Philosophers: From the time of Cato the Censor to the Death of Marcus
Aurelius. London: Taylor & Francis Group, 2002.
O’Keefe, T. Epicureanism. Durham: Acumen, 2010.
Rist, John M. “Epicurus on Friendship.” Classical Philology, 75.2 (1980): 121-129.
Roskam, G. ‘Live unnoticed’ Λάθε Βιώσας: On the Vicissitudes of an Epicurean Doctrine.
Leiden – Boston: Brill, 2007.
-------------- A Commentary on Plutarch’s De Latenter Vivendo. Leuven: Leuven University
Press, 2007.
Schirren, T. “Irony Versus Eulogy: The Vita Apollonii as Metabiographical Fiction.” Theios
Sophistes: Essays on Flavius Philostratus’ Vita Apollonii. Ed. K. Demoen ve D.
Praet, 161-186. Leiden – Boston: Brill, 2009.
Sedley, D. “The inferential foundations of Epicurean Ethics.” Ethics. Ed. Stephen Everson,
129-150. Cambridge: Cambridge University Press, 1998.
Smith, M. F. “Seven new fragments of Diogenes of Oenoanda.” Hermathena, 118 (1974):
110-129.
Spinelli, E. “Justice, Law, and Friendship: Ethical and Political Topics in Epicurus.”
Philosophie für die Polis: Akten des 5. Kongresses der Gesellschaft für antike
Philosophie 2016. Ed. C. Riedwig, 379-408. Berlin: Walter de Gruyter, 2019.
Star, C. Seneca. London: I. B. Tauris, 2017.
Swain, S. Themistius, Julian, and Greek Political Theory under Rome: Texts, Translations,
and Studies of Four Key Works. Cambridge: Cambridge University Press, 2013
Van den Berg, “Live unnoticed! The invisible Neoplatonic politician.” The Philosopher and
Robbert Society in Late Antiquity: Essays in honour of Peter Brown. Ed. Andrew Smith,
101-116. Swansea: The Classical Press of Wales, 2005.
Vogel,C. J. De Greek Philosophy, 3: The Hellenistic-Roman Period. Leiden: E. J. Brill, 1964.
Watt, John W. “Julian’s Letter to Themistius -and Themistius’ response?” Emperor and
Author: The Writings of Julian ‘the Apostate’. Ed. Nicholas Baker-Brian ve
Shaun Tougher, 91-104. Swansea: The Classical Press of Wales, 2012.
Williams, Gareth Banished Voices: Readings in Ovid’s exile Poetry. Cambridge: Cambridge
D. University Press, 1994.

©2022 Bursa Sentez Yayıncılık | http://www.arkhelogos.com