Θεματικά κέντρα:

Η δειλή και παθητική συμπεριφορά της εργαζόμενης, η ψυχολογική πίεση και η εκμετάλλευσή της από τον εργοδότη
Η φάρσα του αφεντικού
Ο ρόλος της δασκάλας
ΕΝΟΤΗΤΕΣ:
1Η Ενότητα: «Τις προάλλες… Ευχαριστώ, ψιθύρισε»: Η καλοστημένη φάρσα του εργοδότη-πατέρα.
2Η Ενότητα: «Πετάχτηκα… βγήκε»: Η αντίδραση του εργοδότη-πατέρα και η μοιρολατρική στάση της δασκάλας.

1η ενότητα

Το διήγημα πραγματεύεται ένα σοβαρό και υπαρκτό πρόβλημα τόσο στην εποχή του Τσέχωφ όσο και στη δική μας
εποχή: την οικονομική εκμετάλλευση των εργαζομένων από τα αφεντικά τους . Ο Τσέχωφ σκιαγραφεί το χαρακτήρα
της δεσποινίδας Ιουλίας ως ένα ακραίο παράδειγμα δειλής, άβουλης και παθητικής συμπεριφοράς, προβάλλοντας με
εσκεμμένα υπερβολικό τρόπο την αδυναμία της να αντιδράσει και να διεκδικήσει το δίκιο της . Η υπόθεση του
διηγήματος περιορίζεται σε μια διαλογική –θεατρικού τύπου– σκηνή, η οποία στήνεται και εκτελείται τυπικά από
δυο, αλλά ουσιαστικά από ένα πρόσωπο . Ο πατέρας των παιδιών και εργοδότης της δασκάλας προβάλλεται σε ρόλο
παντογνώστη αφηγητή. Είναι εκ των πραγμάτων ο απόλυτος κυρίαρχος του παιχνιδιού που έχει προσχεδιάσει,
επιλέγοντας αρχικά να εκφοβίσει, ενώ στη συνέχεια να αιφνιδιάσει, με σκοπό να φρονηματίσει τη νέα δασκάλα . Ο
ρόλος της δασκάλας στη σκηνή ελάχιστα διαφέρει από εκείνον του βωβού προσώπου, καθώς όχι μόνο αδυνατεί να
αντιδράσει, αλλά δεν εκδηλώνει καν την πρόθεση να υπερασπιστεί κάπως τον εαυτό της απέναντι στη φοβερή
εκμετάλλευση και την οικονομική σκευωρία του αφεντικού .
2η Ενότητα
Στο τέλος του διηγήματος ο αφηγητής-εργοδότης αποκαλύπτει τη φάρσα στη νεαρή δασκάλα, κερδίζοντας την
απόλυτη συμπάθεια του αναγνώστη, ο οποίος αντιλαμβάνεται πλήρως τη διδακτική πρόθεση του αφεντικού .Το
αντίθετο μάλλον συμβαίνει με την υποτονική δεσποινίδα Ιουλία, η οποία δίνει την εντύπωση ότι όχι μόνο δεν
αντιλήφθηκε το πρόβλημα αλλά και δε διδάχτηκε τίποτε από την (πλαστή) δοκιμασία της .
Πολλές φορές ακόμα και οι δάσκαλοι νιώθουν κοινωνικά κατώτεροι και δεν διδάσκουν αγωνιστικότητα και
αξιοπρέπεια.

Αφηγητής: Στην αφήγηση κυριαρχεί ο διάλογος κι έτσι το κείμενο μοιάζει με ένα μικρό θεατρικό έργο (μονόπρακτο
< μίας πράξης). Ο αφηγητής είναι το κύριο πρόσωπο του διαλόγου, συμμετέχει στα δρώμενα (= δραματοποιημένος –
ομοδιηγητικός) και αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο
Χαρακτηρισμός:
H δασκάλα: άβουλη, παθητική, υποταγμένη, δουλοπρεπής, δειλή, αδυνατεί να πάρει τη ζωή στα χέρια της, δεν
υπερασπίζεται τον εαυτό της, δέχεται αδιαμαρτύρητα τις άδικες δικαιολογίες του διευθυντή, χωρίς να σηκώνει
κεφάλι, μόνο μουρμουρίζει τις διαφωνίες της. Γενικά ο χαρακτήρας της δασκάλας αντιπροσωπεύει σε μεγάλο
ποσοστό τη γυναικεία ψυχολογία και συμπεριφορά των παλαιότερων χρόνων

Εργοδότης: Ο αφηγητής δίνει αρχικά μια πολύ αρνητική εντύπωση στον αναγνώστη. Είναι αντιπαθέστατος, καθώς
παρουσιάζεται τσιγκούνης, φιλάργυρος, συμφεροντολόγος, ανάλγητος, εκμεταλλευτής των αδύναμων ανθρώπων,
χωρίς ίχνος ευαισθησίας και συμπόνιας. Στο τέλος της ιστορίας φανερώνεται το πραγματικό του πρόσωπο και
αποκαλύπτονται τα αίτια της προηγούμενης συμπεριφοράς του. Όλα ήταν μέρος ενός σχεδίου προκειμένου να δώσει
στη δασκάλα ένα μάθημα. Ήταν μια καλοστημένη φάρσα με σκοπό να καταδικάσει την παθητική της στάση και να
την κάνει να καταλάβει ότι πρέπει να διεκδικεί τα δικαιώματά της.
Εκφραστικά μέσα:
Προσωποποιήσεις: «νευρικός βήχας», «η φωνή της έτρεμε»
Mεταφορές: «να’χεις τα μάτια σου τέσσερα», «σκληρό μάθημα», "αν δε δείξεις τα δόντια σου", "πατήσεις πόδι", "με
έπιασαν τα δαιμόνια μου" "δεν έβγαλε άχνα",
Παρομοιώσεις: «σαν χαζή»
Eπαναλήψεις: «όλα όλα», «Tρία ... τρία, τρία... ένα και ένα.», «Oι άλλοι δε μου ’διναν τίποτα!... Δε σου ’διναν
τίποτα»
Eικόνες): «H Iουλία έγινε κατακόκκινη», «Tο αριστερό μάτι της Iουλίας … δεν έβγαλε άχνα», «Tα μάτια της
Iουλίας ... πάνω στη μύτη της», «Kαι της έδωσα... τα έβαλε στην τσέπη της», «Πετάχτηκα ορθός... στο γραφείο».
Aντιθέσεις: «Tην έπιασε νευρικός βήχας... δεν έβγαλε άχνα», «εγώ σε έκλεψα, σε λήστεψα! Kαι μου λες κι
ευχαριστώ;», «Oι άλλοι δε μου ’διναν τίποτα!...»

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ
Εργοδότης: συμπάθεια προς τη δασκάλα, ανησυχία για το μέλλον της, προσπαθεί να αφυπνίσει τη δασκάλα
και να της υποδείξει με πατρικό ενδιαφέρον τη στάση που πρέπει να κρατά απέναντι σε άτομα που προσπαθούν να
την εκμεταλλευτούν
Δασκάλα: ταραγμένη, αμήχανη, νευρική

Γλώσσα- ύφος
Η γλώσσα είναι απλή, άμεση,παραστατική ,κατανοητή, με σύντομες, λιτές και περιεκτικές φράσεις και το ύφος
είναι απλό και λιτό(απουσιάζουν τα σχήματα λόγου) , γρήγορο, ζωντανό και παραστατικό χάρη στο διάλογο,με
χιουμοριστική διάθεση, ρεαλιστικό (απεικονίζει την πραγματικότητα) - θεατρικό (διάλογος).

Αφηγητής: πρωταγωνιστής, δραματοποιημένος (ομοδιηγητικός), συμμετέχει στα δρώμενα και αφηγείται σε α΄

γραμματικό πρόσωπο.Εστίαση: εσωτερική
Χώρος: το σπίτι του αφηγητή
Χρόνος: δεν προσδιορίζεται
Αφηγηματικοί τρόποι Το διήγημα στηρίζεται κυρίως στο διάλογο μέσα από τον οποίο διαγράφονται οι χαρακτήρες
των ηρώων, υπάρχει όμως και η περιγραφή (αντιδράσεις και κινήσεις της Ιουλίας).
Πολύ λίγα είναι τα σημεία στα οποία αφηγείται τα γεγονότα. Έτσι το κείμενο μοιάζει με ένα μικρό μονόπρακτο
θεατρικό έργο
Ο αφηγητής
Στη σκηνή παρακολουθούμε τους υπολογισμούς που κάνει ο πρωταγωνιστής, ο οποίος είναι ο απόλυτος κυρίαρχος
του παιχνιδιού, για να πληρώσει τη δασκάλα των παιδιών του. Οι υπολογισμοί κρύβουν το στοιχείο της απάτης και ο
εργοδότης παρουσιάζεται ως ένας άνθρωπος ψεύτης, απατεώνας και εκμεταλλευτής μιας αθώας κοπέλας, ως ένας
σκληρός και απάνθρωπος εργοδότης που προσπαθεί να αφαιρέσει χρήματα από το μισθό της δασκάλας. Στο τέλος
όμως φαίνεται ο πραγματικός του χαρακτήρας: είναι ένας άνθρωπος τίμιος, δίκαιος στις συναλλαγές του αν και θα
μπορούσε να εξαπατήσει τη νεαρή δασκάλα λόγω της κοινωνικής του θέσης και της οικονομικής του δύναμης.
Λυπάται και αγανακτεί με το γεγονός ότι κάποιοι πλούσιοι φέρονται άσχημα στους αδύναμους και ανυπεράσπιστους
ανθρώπους .Δείχνει τη διάθεση να συμβουλεύσει την κοπέλα ώστε να μάθει να διεκδικεί τα δικαιώματα της και να
την προστατεύσει από μελλοντικές αδικίες.
Ο τρόπος με τον οποίο ενεργεί φανερώνει έναν άνθρωπο με υψηλό μορφωτικό επίπεδο που ξέρει να εκτιμά τον κόπο
των άλλων και έναν άνθρωπο προοδευτικό και ανοιχτόμυαλο
.
Η δασκάλα
Ο Τσέχωφ σκιαγραφεί το χαρακτήρα της δεσποινίδας Ιουλίας ως ένα ακραίο παράδειγμα δειλής και
παθητικής συμπεριφοράς. Όλη η εικόνα και η ψυχολογία της νεαρής κοπέλας συγγενεύει με τους δραματικούς ήρωες
του Τσέχωφ που αδυνατούν να πάρουν την τύχη στα χέρια τους και γίνονται έρμαια της τύχης τους. Η δεσποινίς
Ιουλία είναι δειλή, αντιμετωπίζει τον εργοδότης της με φόβο, δεν έχει το θάρρος να διεκδικήσει τα δικαιώματα της
και γίνεται το εύκολο θύμα του καθενός. Είναι πολύ αδύναμος χαρακτήρας, δεν έχει αυτοπεποίθηση, τρέμει, κλαίει,
αποδέχεται τα πάντα μοιρολατρικά. Δεν ξέρει τι σημαίνει να αγωνίζεσαι, να διεκδικείς τα δικαιώματα σου, να
υψώνεις το ανάστημα σου, όταν το απαιτούν οι περιστάσεις, έχει έλλειψη αυτοσεβασμού, και αξιοπρέπειας. Δεν έχει
εμπιστοσύνη στις ικανότητες της και φτάνει στο σημείο να ευχαριστεί κιόλας τον εργοδότης της για αυτά τα λίγα που
της δίνει. Με την παθητική της στάση προκαλεί την εκμετάλλευση της. Ειναι η δασκάλα των παιδιών, η δεσποινίς
Ιουλία, είναι ένα παθητικό άτομο: ενώ αντιλαμβάνεται την κατάφωρη αδικία, εντούτοις δεν προβάλλει παρά χλιαρή
αντίσταση.Πρόκειται ολοφάνερα για μια νέα υποχωρητική, άβουλη, διστακτική, φοβισμένη και υποταγμένη, που δεν
ξέρει να κερδίζει το δίκιο της. Είναι όμως και τυχερή, γιατί όλα αυτά είναι ένα παιχνίδι, μια φάρσα: το αφεντικό της
δεν έχει σκοπό να την εκμεταλλευτεί, αλλά να της διδάξει πως χρειάζεται να διεκδικεί κανείς όσα του οφείλονται.
Εντούτοις, η τελευταία αντίδρασή της δείχνει ότι μάλλον ο κόπος του αφεντικού της πήγε χαμένος, γιατί η ίδια δε
φαίνεται να έχει τη διάθεση ή τις δυνάμεις να υιοθετήσει στο μέλλον την κατάλληλη στάση.

Αφηγηματικές τεχνικές
Στο διήγημα κυριαρχεί ο διάλογος. Πολύ ταιριαστά, ο Τσέχωφ επέλεξε τον συγκεκριμένο αφηγηματικό τρόπο, για να
δώσει ταχύτητα και ζωηράδα στο διήγημα. Καθώς προχωρά η αφήγηση, ο αναγνώστης νιώθει την ένταση της
ατμόσφαιρας και έχει την εντύπωση ότι οι χαρακτήρες ζωντανεύουν μπροστά του, όπως σε μια θεατρική
παράσταση.Η κορύφωση έρχεται στο φινάλε του διηγήματος, όπου ο συγγραφέας αξιοποιεί το στοιχείο της έκπληξης.
Εντελώς αναπάντεχα ο αφηγητής παραδέχεται την απαράδεκτη συμπεριφορά του και ομολογεί τους πραγματικούς
σκοπούς του. Με την πλήρη ανατροπή της κατάστασης, με το εντυπωσιακό και απροσδόκητο τέλος, το διήγημα
κερδίζει σε ένταση και μεταφέρει το μήνυμα αποτελεσματικότερα στον αναγνώστη.
➢ Ποιο πρόσωπο αφηγείται το περιστατικό και ποια εντύπωση σχηματίζεται για το χαρακτήρα και το ήθος του;
Ο αφηγητής είναι ο εργοδότης της δασκάλας. Αρχικά, μας δίνεται η εντύπωση ότι είναι ένα σκληρό αφεντικό που
εκμεταλλεύεται την εργαζόμενη του. Στη συνέχεια,όμως,αποκαλύπτεται ότι έκανε φάρσα στην κοπέλα. Μάλιστα,
φαίνεται ότι στην πραγματικότητα είναι δίκαιος και προσπαθεί να συμβουλέψει τη δασκάλα να μη γίνεται θύμα
κανενός ανθρώπου που θέλει να την εκμεταλλευτεί. Της λέει να αγωνίζεται για τα δικαιώματα της και να
υπερασπίζεται το δίκιο της. Επομένως, είναι ένας άνθρωπος που δεν άντεχει την εκμετάλλευση και προτρέπει τους
εργαζόμενους να μην ανέχονται καμία αδικία εις βάρος τους.
➢ Ο αφηγητής χαρακτηρίζει την Ιουλία άβουλη. Ποιες ενέργειες της δικαιολογούν αυτόν το χαρακτηρισμό;
Η Ιουλία όταν ακούει τον εργοδότης της να της μειώνει το μισθό για ασήμαντους λόγους δεν αντιδρά καθόλου και
στέκεται αμίλητη. Ο αφηγητής τη χαρακτηρίζει άβουλη γιατί υπομένει την εκμετάλλευση και δεν διεκδικεί τα
δικαιώματα της. Ακόμα και όταν ο εργοδότης της αποκαλύπτει ότι της κάνει φάρσα και τη συμβουλεύει να
αγωνίζεται για το δικό της εκείνη απαντά ένα απλό ευχαριστώ και απομακρύνεται.
➢ Πώς αντιμετωπίζει η Ιουλία τον εργοδότη της και σε ποιο αποτέλεσμα την οδηγεί στάσης της;
Η Ιουλία δεν αντιδρά στις παράλογες δικαιολογίες του εργοδότη της για τη μείωση του μισθού της. Αν και φαίνεται
ότι νευριάζει και συγχύζεται από την κατάσταση αυτή μένει σιωπηλή και δεν τολμά να διεκδικήσει τα δικαιώματα
της. Νιώθει ότι πρέπει να είναι υποταγμένη στον εργοδότη της και να κάνει ότι της λέει. Το αποτέλεσμα στον οποίο
την οδηγεί η στάση της είναι να χάσει την αξιοπρέπειά της και ο εργοδότης της να αγανακτήσει από την αδυναμία της
να υπερασπιστεί τον εαυτό της.
➢ Φανταστείτε τον εαυτό σας θέση της δασκάλας. Πως θα αντιδρούσατε σε ανάλογη περίσταση΄; Πώς
πιστεύετε ότι θα εξυπηρετούσε τα περισσότερα τα συμφέροντα σας;
Αν βρισκόμουν στη θέση της δασκάλας ,σήμερα, θα αντιδρούσα με διαφορετικό τρόπο. Μόλις θα άκουγα τους
λανθασμένους υπολογισμούς του εργοδότη μου για το μισθό που πρόκειται να λάβω, θα υπερασπιζόμουν τα
δικαιώματά μου, προβάλλοντας τα επιχειρήματά μου δυναμικά και επισημαίνοντας τους λόγους για τους οποίους όσα
ισχυρίζεται δεν ισχύουν. Δεν θα έπνιγα τον θυμό και τη στεναχώρια μου πίσω από την άβουλη στάση μου αλλά τα
προβάλλα την αντίθεση μου. και θα διεκδικούσα τα εργασιακά μου δικαιώματα. Σίγουρα προκειμένου να
εξυπηρετήσω με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα συμφέροντα μου δεν θα αντιδρούσα με αγένεια και επιθετικότητα
καθώς έτσι θα έχανα το δίκιο μου. Με δύναμη, ευγενική και όσο το δυνατόν περισσότερο ψύχραιμη στάση θα
απαντούσα με λογικά επιχειρήματα.