NAJWYśSZA IZBA KONTROLI

Departament Gospodarki,
Skarbu Państwa i Prywatyzacji
ul. Filtrowa 57, 02-056 Warszawa
tel./fax. 022 4445692
adres korespondencyjny
Skrzynka pocztowa Nr P-14
00-950 Warszawa
Warszawa, 30 października 2008 r.

P/08/049
KGP/41016-3/08

Zarząd
Południowego Koncernu
Energetycznego SA
40 – 389 Katowice
ul. Lwowska 23

WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

Na podstawie art. 2 ust. 3 pkt 4 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli1
(dalej ustawa o NIK), NajwyŜsza Izba Kontroli2 przeprowadziła w Południowym Koncernie
Energetycznym SA – Oddział Elektrownia Jaworzno III3. kontrolę wdraŜania projektów
racjonalizatorskich w latach 2006 - 2008 (I połowa).

W związku z ustaleniami przedstawionymi w protokole kontroli, podpisanym w dniu

2 października 2008 r., NajwyŜsza Izba Kontroli - Departament Gospodarki, Skarbu Państwa
i Prywatyzacji, stosownie do art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Zarządowi PKE SA niniejsze
Wystąpienie.

NajwyŜsza Izba Kontroli pozytywnie ocenia prowadzoną przez Elektrownię

Jaworzno III działalność racjonalizatorską, pomimo stwierdzonych nieprawidłowości
i uchybień.

1
Dz. U. 2007 r. Nr 231, poz. 1701.
2
Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji.
3
Dalej: Elektrownia Jaworzno III lub Elektrownia.
 W okresie objętym kontrolą zgłoszono w Elektrowni 41 projektów racjonalizatorskich,
a wdroŜono 38 (łącznie ze zgłoszonymi przed 2006 r.).

NIK pozytywnie ocenia unormowanie zasad prowadzenia działalności

racjonalizatorskiej w Południowym Koncernie Energetycznym SA4. We wszystkich
jednostkach organizacyjnych Koncernu, w tym w Elektrowni Jaworzno III, obowiązuje,
wprowadzony w 2002 r., Regulamin postępowania z projektami wynalazczymi
w Południowym Koncernie Energetycznym Spółka Akcyjna5 (zwany dalej Regulaminem).

Regulamin zawierał postanowienia wynikające z art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 30 czerwca

2000 r. Prawo własności przemysłowej6, tj. określał, jakie rozwiązania i przez kogo dokonane
uznaje się w przedsiębiorstwie za projekty racjonalizatorskie, sposób załatwiania zgłoszonych
projektów i zasady wynagradzania twórców tych projektów. Wyznaczono takŜe komórki
organizacyjne (stanowiska) odpowiedzialne za postępowanie z projektami racjonalizatorskimi
w oddziałach Koncernu i na poziomie PKE SA (Centrum Zarządzania). JednakŜe dopiero
podczas trwania kontroli NIK ustalone zostały zasady obliczania efektów ekonomicznych
uzyskiwanych z zastosowania projektów racjonalizatorskich. Zostały one wprowadzone
w Ŝycie uchwałą Zarządu PKE SA z dnia 26 sierpnia 2008 r., jako załącznik do Regulaminu
wynalazczości,

NajwyŜsza Izba Kontroli pozytywnie ocenia takŜe fakt, zamieszczania we wnioskach

o przyznanie nagród za wynalazczość ich uzasadnienia, polegającego na określeniu zakresu
prac wykonanych przez pracowników wytypowanych do otrzymania tych gratyfikacji.

NIK negatywnie ocenia natomiast przypadki nieprzestrzegania przez Elektrownię

niektórych postanowień Regulaminu wynalazczości.

Decyzje dotyczące 17 z 19 skontrolowanych projektów racjonalizatorskich w zakresie

uznania lub nieuznania zgłoszonych rozwiązań za projekty racjonalizatorskie, zatwierdzenia
wysokości wynagrodzenia dla twórców oraz przyznania nagród za projekty racjonalizatorskie
(dotyczyło to dwóch projektów) zostały podjęte przez Zastępcę Dyrektora ds. Technicznych
Elektrowni. Zgodnie z przepisami §§ 29, 30, 42 i 49 Regulaminu wynalazczości, uprawnienie
do podejmowania takich decyzji miał wyłącznie Dyrektor Elektrowni, który formalnie nie
przekazał ich Zastępcy ds. Technicznych.

4
Dalej: PKE SA lub Koncern
5
Stanowił on załącznik do Zarządzenia Nr 16/2002 Prezesa Zarządu - Dyrektora Generalnego PKE SA z dnia 12 czerwca
2002 r.
6
Dz. U. z 2003 r. Nr 119 poz. 1117 ze zm.

2
 Zastępca Dyrektora ds. Technicznych, podejmując wyŜej wymienione decyzje,
uwzględniał jedynie opinie o wnioskach racjonalizatorskich, wydane przez pracowników
sporządzających je na jego polecenie. Nie zasięgał w ogóle opinii Komisji Wynalazczości, do
czego zobowiązywały postanowienia § 30 Regulaminu wynalazczości oraz punktu
5 załącznika nr 1 do Zarządzenia Nr 44 Dyrektora PKE SA - Elektrowni Jaworzno III z dnia
4 lipca 2002 r. w sprawie powołania Komisji Wynalazczości. W złoŜonych wyjaśnieniach
Dyrektor Elektrowni wyraził opinię, Ŝe takie postępowanie było zasadne. Stwierdził, iŜ ustnie
zobowiązał swojego zastępcę do podejmowania decyzji w jego imieniu w odniesieniu do
projektów racjonalizatorskich o niewielkim znaczeniu i niskich efektach ekonomicznych oraz,
Ŝe omawiał z zastępcą wszystkie projekty zgłaszane w Elektrowni. Z wyjaśnień tych
wynikało takŜe, iŜ pełna procedura dotyczyłaby „duŜych” projektów, gdyby zostały
zgłoszone.

NajwyŜsza Izba Kontroli, nie negując celowości powyŜszej praktyki, jako

upraszczającej procedury postępowania, zwraca jednak uwagę, Ŝe powinna ona mieć
podstawy prawne w obowiązujących przepisach Regulaminu. Z tych samych względów NIK
nie uznaje za trafny poglądu zawartego w wyjaśnieniach złoŜonych przez Zastępcę Dyrektora
ds. Technicznych, Ŝe nie było potrzeby opiniowania rozpatrywanych projektów
racjonalizatorskich przez Komisję jako całość, ze względu na ich niewielką wagę. W tym
zakresie przepisy Regulaminu są jednoznaczne i ukształtowana praktyka, nawet uzasadniona
celowościowo, nie powinna od nich odbiegać.

Stwierdzono, Ŝe dwa wnioski o przyznanie nagród za wdroŜenie dwóch projektów

racjonalizatorskich (jedyne złoŜone w okresie objętym kontrolą) złoŜyła osoba nieuprawniona
do dokonania tej czynności (w obu przypadkach ten sam racjonalizator). NIK negatywnie
ocenia takie postępowanie zarówno ze względu na naruszenie Regulaminu, jak i na działanie
we własnej sprawie. Zgodnie z § 50 pkt 4 Regulaminu, wniosek o przyznanie takich nagród
moŜe bowiem składać kierownik komórki organizacyjnej realizującej projekt, lub osoba
odpowiedzialna za wdroŜenie projektu, w porozumieniu z twórcami projektu, chyba Ŝe
Dyrektor Elektrowni postanowi inaczej. Pomimo tego uchybienia, wnioski zostały
zatwierdzone przez Zastępcę Dyrektora ds. Technicznych. Zastępca Dyrektora
ds. Technicznych wyjaśnił, Ŝe zatwierdzając powyŜsze wnioski o przyznanie nagród nie
zwrócił uwagi na fakt, Ŝe osobą wnioskującą był twórca projektu.

3
 NIK zwraca uwagę na powszechność zjawiska nieprzestrzegania ustalonej
w Regulaminie sekwencji procedur dotyczących przyjmowania, rozpatrywania i wdraŜania
projektów racjonalizatorskich.

Świadczy o tym fakt, Ŝe 12 spośród 167 zbadanych, zastosowanych projektów

racjonalizatorskich zostało wdroŜonych przed podjęciem decyzji o ich przyjęciu do
zastosowania, w tym aŜ 11 przed ich formalnym zgłoszeniem. Zastępca Dyrektora ds.
Technicznych wyjaśnił, Ŝe praktycznie bezpieczniej jest dokonać sprawdzenia pomysłów
racjonalizatorskich w instalacji, co zawsze ma miejsce za zgodą kierownika pracownika
zgłaszającego projekt lub dyrektora, jeŜeli pomysł jest „grubszej wagi”. Stwierdził, Ŝe jest to
praktyką stosowaną w Elektrowni. Nie negując – wyraŜonej w wyjaśnieniach – potrzeby
sprawdzenia projektów racjonalizatorskich przed ich zastosowaniem, zdaniem NIK, co do
zasady nie jest trafny pogląd o zasadności wdraŜania rozwiązań przed ich uznaniem za
projekty racjonalizatorskie lub nawet przed ich zgłoszeniem, gdyŜ podwaŜa on sens
wprowadzania wewnętrznych przepisów proceduralnych, ustalających kolejność czynności
podejmowanych w stosunku do zgłaszanych wniosków racjonalizatorskich. Natomiast nic nie
stoi na przeszkodzie, aby ww. rozwiązania poddać próbom i badaniom przed podjęciem
ostatecznej decyzji w ich sprawie, tym bardziej, Ŝe § 29 Regulaminu wynalazczości
upowaŜnia Dyrektora Elektrowni – w oparciu o zebrane dokumenty i opinie - do określenia
trybu przeprowadzenia potrzebnych prób.

Odstępstwem od postanowień § 33 Regulaminu było nieokreślanie zasad i źródeł

finansowania prac, mających na celu wdroŜenie projektów racjonalizatorskich, przed ich
rozpoczęciem. Przepis ten stanowi, Ŝe osobie odpowiedzialnej za wdroŜenie projektu
racjonalizatorskiego doręcza się kopię decyzji o jego przyjęciu do stosowania wraz
z określeniem sposobu i źródła finansowania jego realizacji.

W ocenie NajwyŜszej Izby Kontroli, w okresie objętym kontrolą Elektrownia

prawidłowo naliczała od wynagrodzeń za projekty racjonalizatorskie składki na ubezpieczenia
społeczne i zdrowotne, a takŜe na Pracowniczy Program Emerytalny.

W ocenie NIK Elektrownia niewłaściwie zakwalifikowała natomiast nagrody za

wdroŜenie projektów racjonalizatorskich jako nagrody za prace wdroŜeniowe. W oparciu
o wyjaśnienia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, które dotyczyły nagród za prace
wdroŜeniowe, a nie za wynalazczość, przyjęto błędną – w ocenie NIK - interpretację § 2 pkt 1

7
Spośród 19 zbadanych wniosków racjonalizatorskich, 16 zostało uznanych za projekty racjonalizatorskie i wdroŜonych,
w stosunku do dwóch dalszych nie podjęto ostatecznej decyzji, a jednego nie uznano za projekt racjonalizatorski.

4
ust. 1a rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r.
w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe8. Nagrody za wdroŜenie projektów racjonalizatorskich są nagrodami za
wynalazczość i zgodnie z § 2 pkt 1 ust. 1a ww. rozporządzenia nie stanowią podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz pozostałych składek na
ubezpieczenia społeczne, jak równieŜ zdrowotnych i na Pracowniczy Program Emerytalny
(PPP). Skutkiem tego było nieprawidłowe uznanie dwóch nagród za wynalazczość, w łącznej
wysokości 5 tys. zł, za podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne
oraz PPP. Od nagród Elektrownia naliczyła kwotę składek w łącznej wysokości 1 423,8 zł.,
w tym 350 zł na PPP.

Zdaniem NajwyŜszej Izby Kontroli nieuzasadnione było uznanie przez Elektrownię za

projekt racjonalizatorski rozwiązania zaprezentowanego we wniosku nr 5/2007. Przedmiotem
tego wniosku był bowiem jedynie sam pomysł dokonywania zakupu czerpaków spawanych,
zamiast nabywanych dotychczas czerpaków tłoczonych, i instalowania ich w dwóch
ładowarkach węgla posiadanych przez Elektrownię. Uzyskanie oszczędności poprzez zamianę
jednego rodzaju czerpaków na inne mogło być niewątpliwie, po dokonaniu stosownej oceny,
potraktowane jako propozycja podjęcia trafnej decyzji ekonomicznej (zaopatrzeniowej),
zasługująca na określoną gratyfikację. Mieści się ona w zakresie bieŜącego zarządzania
podmiotem gospodarczym, lecz nie powinna być kwalifikowana jak projekt racjonalizatorski.

W tym kontekście NIK zwraca uwagę na przyjęty w Regulaminie wymóg, Ŝe

rozwiązanie zawarte we wniosku musi być nowe odpowiednio w skali poszczególnych
Elektrowni - w przypadku ich zgłaszania w oddziałach PKE SA - lub Koncernu, gdy są
rozpatrywane na jego poziomie. Taka definicja projektu racjonalizatorskiego pozwala na
uznanie, przez Elektrownię lub Koncern, za projekt racjonalizatorski praktycznie kaŜdego
rozwiązania, które jest nowe (tzn. dotychczas niestosowane) odpowiednio w skali Elektrowni
lub Koncernu. Bez znaczenia jest przy tym fakt, Ŝe rozwiązanie to moŜe być juŜ, nawet
długotrwale, stosowane w innych oddziałach Koncernu lub poza nim. W przypadku projektu
nr 5/2007 zarówno jego twórcy, jaki i podejmujący decyzję o jego zastosowaniu Zastępca
Dyrektora ds. Technicznych wiedzieli, Ŝe czerpaki spawane do ładowarek węgla są
rozwiązaniem znanym i stosowanym poza Koncernem. Za opracowanie powyŜszego projektu
jego 4 autorom wypłacono wynagrodzenie w łącznej wysokości 6 453 zł brutto.

8
Dz. U. z 1998 r. Nr 161, poz. 1106 ze zm.

5
 Elektrownia wywiązała się z obowiązku uzyskania od Urzędu Dozoru Technicznego
zezwoleń na eksploatację kotłów parowych9, w których wprowadzono zmiany w związku z
wdroŜeniem dwóch projektów racjonalizatorskich (3/2006 i 12/2007)10. Stwierdzono
natomiast, Ŝe w okresie objętym kontrolą ładowarki czerpakowe węgla, przenośniki taśmowe,
zwałowarki i wywrotnice wagonowe nie były w ogóle zgłoszone do Transportowego Dozoru
Technicznego (TDT) celem dopuszczenia ich do eksploatacji, aczkolwiek taki wymóg
wynikał z przepisów prawa11.

Z tego powodu modernizacja ww. urządzeń, związana z wdroŜeniem trzech projektów

racjonalizatorskich (5/2007, 6/2007, 9/2007), nie została zgłoszona do TDT w celu uzyskania
zgody na eksploatację urządzeń po ich zmodernizowaniu. Po otrzymaniu w marcu 2007 r.
informacji z TDT, Ŝe wywrotnice wagonowe podlegają dozorowi technicznemu, Elektrownia
podjęła stosowne działania, które doprowadziły do otrzymania stosownej zgody w dniu
4 sierpnia 2008 r. Objęcie dozorem TDT pozostałych ww. urządzeń Elektrownia planuje
sukcesywnie do końca 2012 r., ze względu na znaczne koszty związanych z tym prac.

Biorąc pod uwagę powyŜsze oceny i uwagi, na podstawie art. 60 ust. 2 ustawy o NIK,
NajwyŜsza Izba Kontroli przedstawia następujące wnioski:

1) RozwaŜenie celowości dokonania nowelizacji Regulaminu, modyfikującej

definicję projektu racjonalizatorskiego w celu uniemoŜliwienia uznania za
projekty racjonalizatorskie propozycji polegających wyłącznie na
zastosowaniu rozwiązań znanych i stosowanych w innych oddziałach
Koncernu lub poza nim.

2) Zapewnienie zgodności praktyki postępowania z projektami wynalazczymi

z wymogami przyjętego Regulaminu.

3) Zintensyfikowanie działań w celu objęcia dozorem technicznym przez

Transportowy Dozór Techniczny ładowarek, przenośników taśmowych
i zwałowarek.

9
Wymóg uzyskania tych zezwoleń został określony w art. 14 ust. 1 i art. 17 ust. 2 ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r.
o dozorze technicznym (Dz. U. z 2000 r. Nr 122, poz. 1321 ze zm.).
10
Ww. urządzenia ciśnieniowe wymienione zostały w § 1 pkt. 1 ppkt a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16
lipca 2002 r. w sprawie rodzajów urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu (Dz. U. z 2002 r. Nr 120,
poz. 1021 ze zm.).
11
Obowiązek taki był określony w § 1 pkt 11 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2002 r. oraz w § 1 ust. 1 pkt 1
rozporządzenia Ministra Transportu z dnia 20 września 2006 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego
w zakresie projektowania, wytwarzania, eksploatacji, napraw i modernizacji specjalistycznych urządzeń transportu
ciągłego i bliskiego (Dz. U. z 2006 r. Nr 178, poz. 1320).

6
 4) Kwalifikowanie przyznawanych nagród za wdroŜenie projektów
racjonalizatorskich jako nagród za wynalazczość oraz podjęcie działań w celu
właściwego rozliczenia nadpłaconych składek w kwocie 1 423,8 zł.

NajwyŜsza Izba Kontroli – Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji,

na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, zwraca się do Zarządu PKE SA o nadesłanie,
w terminie 30 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia, informacji o sposobie
wykorzystania uwag i wykonania wniosków oraz o podjętych działaniach lub o przyczynach
niepodjęcia tych działań.

Stosownie do art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania

niniejszego wystąpienia pokontrolnego, . przysługuje Zarządowi prawo zgłoszenia do
dyrektora Departamentu Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji NIK umotywowanych
zastrzeŜeń w sprawie ocen, uwag i wniosków, zawartych w tym wystąpieniu.

W razie zgłoszenia zastrzeŜeń, termin nadesłania informacji, o której wyŜej mowa,

liczy się – stosownie do art. 62 ust. 2 ustawy o NIK – od dnia otrzymania ostatecznej uchwały
w sprawie powyŜszych zastrzeŜeń.
Dyrektor (-) Andrzej Otrębski