Univerzitet u Sarajevu

Fakultet islamskih nauka

Islamska vjeronauka i religijska pedagogija
Šesti semestar prvog ciklusa studija
Kulturna historija Bosne i Hercegovine
2020./2021.

Seminarski rad:
Despića kuća

Mentorica: Kulenović Azra, MA Studentica: Vatrić Anesa, 4091, R

Sarajevo, februar 2021.
 SADRŽAJ

1. UVOD......................................................................................................................................3
2. PORODICA DESPIĆ...............................................................................................................4

2.1 Novi poduzetnici- jačanje srpske elite..............................................................................4

2.2 Dolazak Despića u Sarajevo i uspostaljanje poduzetništva..............................................4

3. DESPIĆA KUĆA.....................................................................................................................5

3.1 Karakteristke kuće.........................................................................................................5

3.2 Despića kuća- preteča pozorišta....................................................................................6

3.3 Despića kuća – druga polovina 20. stoljeća i danas......................................................6

4. ZAKLJUČAK..........................................................................................................................8

5. LITERATURA.........................................................................................................................9
 3.1 UVOD

Kulturno-historijska baština na prostorima Bosne i Hercegovine rezultat je ljudske materijalne

proizvodnje i duhovnog stvaralaštva. Nastala je u različitim vremenskim periodima i pod
uticajem više umjetničkuh stilova, kao rezultat osvajačkih pohoda, promjene vlasti, kombiniranja
različitih stilova gradnje i unutrašnjeg uređenja. Tako, otkrivajući tragove življenja ondašnjeg
stanovništva na području Bosne i Hercegovine, otkrivamo i nivo njihove kulturne zrelosti u
određenom vremenskom periodu. Kao takva, zahvaljujući svojim historijskim vrijednostima sa
savremene percepcije gledanja, je od izuzetne vrijednosti. 1

Jedan od takvih objekta koji baštini svojevrsnu kombinaciju kultura, orijentalnu i evropsku,
nastale pod uticajem osmanske i austrougarske gradnje je i Despića kuća. Despića kuća je bila u
vlasništvu trgovačke porodice Despić, te predstavlja unikatano zdanje jednog od depandansa
sarajevskog muzeja. Ovaj nacionalni spomenik kulture je veoma važan za našu historiju, kako
grada tako i države, jer na vjerodostojan način prezentira način života i običaje življenja
pravoslavne gradske porodice u Sarajevu s početka 20. stoljeća.

U ovom radu ćemo se detaljnije upoznati sa načinom nastanka kuće, sa karakteristikama gradnje
iste, sa porodicom u čijem vlasništvu je bila i značajem koji ona predstavlja danas. Osim kuće
koja predstavlja monumentalnu građevinu jako je bitno da se upoznamo sa porodicom Despić.
Upravo tako će nam i biti jasnije zašto je ova kuća značajna, te koliku je ta porodica u to vrijeme
ustvari imala političu i trgovačku moć.

Cilj ovog rada je da predočim značaj ove kuće u vremenu kada su Despići bili jedna od
sarajevskih trgovačkih elita, ali i danas kada je jedan od depandansa muzeja. Iako je ovaj
spomenik kulture prilično zanemaren, to ne utiče na njegovu važnost. Metod koji će biti korišten
u ovom radu je komparativni, kada ćemo uvidjeti različitost stilova uređenja enterijera, odnosno
uređenja u orijentalnom, osmanskom stilu i evropskom, austrougarskom stil

1
Kurtović, H. (2007). Kulturna baština Bosne i Hercegovine u funkciji razvoja turizma. Tranzicija, 9(19-20),str.
151. 152.
 3.2 PORODICA DESPIĆ
3.3 Novi poduzetnici- jačanje srpske elite
Početkom 20. stoljeća dogodile su se velike političke promjene u gradu i tadašnjoj državi.
Naime, tzv. srpska trgovačka elita je enormno poduzetnički nadjčala musliumansku elitu koja je
vremenom gubila monopol nad važnim zanatskim granama i trgovinom Reforme koje su
provođene u Osmanskom Carstvu su, također, dorinjele jačanju poduzetnika nemuslimana, a sve
zahvaljujući povlačenju diskriminacijskih propisa u Carstvu.2

Sve bogatije i brojije pravoslavno stanovništvo je priliku za jačanje uticaja vidjelo i u

obrazovanju mladih, pa su tako organizovali srpske pravoslavne općine, koje sui male za cilj
financijski pomagati mlade i kulturno osvještavati stanovništvo. Najvažniju ulogu u ovoj
organizaciji su imale najbogatije i cijenjene srpske pravoslavne porodice. Potomci ovih porodica
činit će ugledni sloj uticajnih ljudi u ekonomskim i društvenim poslovima i biće dugotrajni
svjedoci grada. Jedna od tih porodicaje bila i porodica Despić, koja je bila odlikovana poslovnom
sposobnošću u novonastalim prilikama.3

3.4 Dolazak Despića u Sarajevo i uspostaljanje poduzetništva

Jedna od porodica novih trgovaca 19. stoljeća je porodica Despić. Otac ove porodice, Risto
Stjepčević, došavši iz Hercegovine u Sarajevo da izučava zanat, oženio se djevojkom Despom sa
kojom je imao dva sina. Vremenom se ova porodica počela prepoznavati kao Despić, izvedenom
prezimenu od imena Ristine supruge Despe. 1780. godine se prvi put spominje ova porodica
kada je jedan od Ristinih sinva otvorio čurčijsku radnju i počeo uspješno poslovanje. Razvoj
ovog poslovanja porodici Despić je osigurao ekonomsku stabilnost Ova porodica je mnogo
značaja pridavala i razvoju umjetnosti u Bosni i Hercegovini, očemu ću kasnije reći više.

Najistaknutiji od Despića je bio Hadži Makso Despić. Titulu hadžije dobio je nakon posjete
svetom gradu Jeruzalemu.Hadži Maksin testament, koji je bio spoj intimnog pisma i javnog
dokumenta, predstavlja jedan od najvažnijih pisanih dokumenata i svjedočenja koja su ostala iza
ove porodice.

On je u testamentu naglasio najvažnnije značajke koje su se morale ispuniti po pitanju njegove

sahrane, a najvažnija zapovijed ticala je raspodjele njegove imovine.

2
Donia, R. J. (2006). Sarajevo: Biografija grada. Institut za historiju. Sarajevo; str. 55.
3
Kreševljaković, H. (1969). Sarajevo: za vrijeme austrougarske uprave:(1878-1918). Arhiv grada Sarajeva; str.10.
U testament je naglasio da sve ostavlja ljudima slabijeg imovinskog stanja bez razlike kojoj vjeri
oni pripadali. Nacionalizacijom imetka u Jugoslaviji u državno vlasništvo je uzeta i imovina
porodice Despić. Posljednji potomci ove porodice sui z Sarajeva odselili 1967. godine i tom
prilikom poklonili gradu preostali imetak u muzejske svrhe.4

3.5 DESPIĆA KUĆA

Kuća Despića pripadala je trgovačkoj porodici Despić, jednoj od ključnih porodica s kraja 19. i
početka 20. stoljeća u domenu društveno-političke, kulturne i ekonomske historije grada koja je
kuću poklonila gradu zajedno sa još jednim objektom u kojem je danas smješten Muzej
književnosti i pozorišne umjetnosti.. 5Depadans Muzeja Sarajeva čiji najstariji dio datira iz 17.
vijeka, a građena je iz nekoliko faza u tri različita perioda. Prvi i drugi sprat kuće se u stilskom
pogledu dosta razlikuju. Dok je prvi sprat namješten u orijentalnom stilu, sobe drugog sprata
uređene su prema srednjeoevropskim standardima za šta je zaslužna Vilhemina, Maksina snaha,
koja je inače bila Austrijanka. U gotovo svim sobama nalaze se pravoslavne ikone koje svjedoče
o dubokoj religioznosti porodice Despić. Ova kuća se postepeno širila. Prvobitno je to bila mala
kuća u Latinluku sa magazom i sobom na spratu koja je kupljena 1780. godine. Nekoliko godina
kasnije, porodica Despić kupuje i susjednu kuću i stavi je pod isti krov. Kako je porodica rasla i
materijalno bogatila, prostorno se širila i kuća Despića.

3.6 Karakteristke kuće

Na objektu i u njegovoj unutrašnjosti može se vidjeti graditeljski prelaz sa osmanskog na
autrougarski stil gradnje. U prizemlju ove kuće su se nalazile “mamina”, “babina” i velika soba.
Čitav sprat je opremljen u orijentalnom stilu, na sećijama se sjedilo,a spavalo na podu. Dušeci su
po danu bili spremani u musandre, odnosno drvene fino rezbarene plakare u zidu. Orijentalni stil

4
Tomašević,D.(2020). Hadži-Makso Despić: Zapisi starog Sarajlije. SPKD “Prosvjeta”, Sarajevo; str. 15.
5
Makaš, E. G. (2012). Museums and the History and Identity of Sarajevo. In 11th annual conference on Urban
History “Cities and Societies in Comparative Perspective”, Prague, Czech Republic. str.2. Pristupljeno 25.02.2021.
Dostupno na: https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/30261315/Makas_-_Museums_and_Sarajevos_Identity.pdf?
1354110473=&response-content-disposition=inline%3B+filename
%3DMuseums_and_the_History_and_Identity_of.pdf&Expires=1614548784&Signature=dy-Fl-
KLClSTj6aQeh1kvuLZKD9UvdRXP399YM5j92ticLbKkdDGj69L2~FNdxeWpMn8oldb~A336qbkvoGDwQpZWs
-7Azy5yp4GZD2TbIgWeIXFXax1VZ4r9vwHCxEwLo9-IegTz-mRwNywxuQl1F1a5xWlkI1wCD7mZ2kEVQjR-
x0-jMgyDsu~~tb9eS64K1jLYAQ7inVpNdaU-XIlch5sqSGI0iWNlMfNho1wzkd1jt2M6TV5-
23rMItSOeZWnGxgL~w~oOnK7YJTfwXkXqEN17uwQGINbb-
jyhyRRC0Ner4ydVezWgTcZS1o1TZeDcRlsx2ffJNW7kx5MJAmeQ__&Key-Pair-
Id=APKAJLOHF5GGSLRBV4ZA
je preovladavao i razlike između muslimanskih i kršćanskih kuća bile su samo u vjerskim
detaljima.

Gornji sprat je 1888. je renoviran u srednje-evropskom stilu. U najstarijem dijelu nalazi se

spavaća soba i salon, odajući visoki stil i materijalni status porodice. Iznad “babine” sobe
nalazila se kubelija, a naziv je dobila po oslikanoj tavanici građenoj na kupole sa lusterom od
sedefa i brušenog stakla. Ovaj dio kuće je bio opremljen za prijem uglednih gostiju, a obogaćena
ogledalom iz Venecije, satom iz Engleske i stalak sa kojeg je čitao bibliju je donio Hadži Makso
iz Jeruzalema. Ovaj dio kuće je tajnim stepeništem bilo povezan sa “babinom” sobom koja se
nalazila ispod

3.7 Despića kuća- preteča pozorišta

Jedan od zanimljivijih podataka jeste da se Desoića-kuća smatra i pretečom pozorišta u Bosni i
Hercegovini. Predstave su početkom 20. stoljeća često izvođene u ovoj čuvenoj kući, koja je bila
kulturno sjedište uglednih Sarajlija.6 Za nastanak i razvoj pozorišne umjetnosti je bio zaslužan
brat Hadži Makse, Mićo Despić. Sam Mićo je učestvovao kao glumacu predstavama koje su se
organizovale u njihovoj kući. Posvećenost pozorišnoj umjetnosti čiji je sastavni dio i muzika
objašnjava i postojanje klavira u kući Despića, instrumenta kojeg je u ono vrijeme mogao da sebi
priušti samo prilično bogat čovjek. Predstave su uglavnom bili šaljivi komadi Jovana Sterije
Popovića i Koste Trifkovića, koje su održavane za rodbinu i bliske prijatelje. a poslije izvedbi
bile bi organizirane zabave za goste, pa je Despića kuća važila kao okupljalište sarajevske elite
toga doba. Gledaoci su sjedili na sećijama, ili na jastucima na podu.

3.8 Despića kuća – druga polovina 20. stoljeća i danas

Ovaj nacionalni spomenik nalazi se na uglu Obale Kulina bana i Despićeve ulice u starom dijelu
Sarajeva, nedaleko od Latinske ćuprije. U ovoj kući je još kada su posljednji potomci napuštali
grad dogovoreno da će to biti muzejski proctor gdje će biti prikazani život i kultura srpskog,
odnosno pravoslavnog staleža u Sarajevu.

Despića kuća je u vrijeme rata od 1992. do 1995. godine bila znatno oštećena. Godine 1993. od
posljedica granatiranja uništeni su krovna konstrukcija, fasada i okapnice, zbog čega su nastala
oštećenja u unutrašnjosti, ali je objekat danas potpuno obnovljen. Povjerenstvo za očuvanje
6
Čengić, A. (2014). Karađoz- teatarski izraz kroz vijekove. Univerzitetska misao, 13 (3),Novi Pazar str.88.
nacionalnih spomenika je odlukom iz 2005. godine proglasilo Despića kuću historijskim,
odnosno nacionalnim spomenikom.7

3.9 ZAKLJUČAK

Tema ovog seminarskog rada je bila Despića kuća, kao jedan od najvažnijih spomenika
materijalne kulture prve polovine 20. stoljeća. Ova kuća predstavlja nevjerovatan spoj dviju

7
Odluka o proglašenju nacionalnim spomenikom, Službeni glasnik BiH, broj 99/06., ; pristupljeno 25.02.2021.,
Dostupno na: http://old.kons.gov.ba/main.php?id_struct=6&lang=1&action=view&id=2540
kultura i religija, što je samo dokaz da različitosti mogu i trebaju funkcionirati zajedno. Ona je i
biser sarajevske bogate kulturne historije.

Prilikom pisanja ovog rada upoznali smo se sa osnovnim karakteristikama etažne podjele ove
kuće. Također, prije svega sa načinom na koji je poprimila današnji oblik te porodicom u čijem
vlasništvu je bila. Da bismo razumjeli bolje samu činjenicu nastanka ove kuće, upoznali smo se
sa određenim političko-ekonomskim prilikama tog doba. Tako smo došli do spoznaje o samom
dolasku porodice Despić i njenom socio-ekonomskom jačanju. Važnost ovog objekta je u tome
sto dosljedno prikazuje način života ove porodice, kao jedne od najuticajnije tog vremena. Ovaj
spomenik kulture predstavlja i preteču pozorišta u Bosni i Hercegovini.

Ova kuća slikovito objašnjava način življenja jedne od najznačajnijih porodica u historiji našeg
grada. Nemoguće je odvojiti uspjeh porodice Despić, kao jedne od tadašnje sarajevske trgovačke
elite od, kako materijanog tako i socijalnog značaja ovog objekta. Despića kuća, osim uređenja
enterijera i eksterijera, je jako značajna i u ovdašnjem kontekstu međuljuskih odnosa u gradu
Sarajevu, različitosti življenja koje su se stapale u jednu harmoničnu sliku grada kakvu imamo i
danas u glavnom gradu naše domovine.

3.10 LITERATURA
1. Čengić, A. (2014). Karađoz- teatarski izraz kroz vijekove. Univerzitetska misao, 13
(3),Novi Pazar;
2. Donia, R. J. (2006). Sarajevo: Biografija grada. Institut za historiju;
3. Kurtović, H. (2007). Kulturna baština Bosne i Hercegovine u funkciji razvoja turizma.
Tranzicija;
4. Kreševljaković, H. (1969). Sarajevo: za vrijeme austrougarske uprave:(1878-1918).
Arhiv grada Sarajeva;
5. Makaš, E. G. (2012). Museums and the History and Identity of Sarajevo. In 11th annual
conference on Urban History “Cities and Societies in Comparative Perspective”, Prague,
Czech Republic;
6. Odluka o proglašenju nacionalnim spomenikom, Službeni glasnik BiH, broj 99/06.2005;