OSMANLI İTHALAT!

, İZMİR CÜMRÜ�Ü 1818-1839

 KiTAP YAYINEVI - 142
TARİH VE CO�AAFYA DİZİSİ - sa

OSMANLI İTHALATI, İZMİR GÜMR01:0 1818-1839 / A. MESUD KÜÇÜKKALAY

C 2006, KİTAP YAYINEVİ LTO.

TANITIM İÇİN YAPILACAK KISA ALINTILAR DIŞINDA HİÇBiR YÖNTEMLE ÇOi!ALTILAMAZ

DÜZELTİ
FEYZİ GÖLO�LU

KİTAP TASARIMI
YETKİN BAŞARIR, BEK

TASARIM DANIŞMANtıeı
BEK

GRAFİK UYGULAMA VE BASKI

MAS MATBAACILIK A.Ş.
DEAEBOYU CADDESİ, zAeRA İŞ MERKEZİ B BLOK 1
MASLAK·İSTANBUL
r: (0212) 285 11 96
E: INFO@MASMAT.COM.TR

1. BASIM
MART 2007, İSTANBUL

ISBN 975 6051-52-3

YAYIN YÖNETMENİ
ÇAGATAY ANADOL

KİTAP YAYI NEVİ LTD.

CİHANGİR CADDESİ, özoGUL SOKAGI 20/1-e
BEYOGLU 3+433 İSTAN B UL
T: (0212) 292 62 86 F: (0212) 292 62 87
E: lcitap@kitapyayinevi.com
w: www.kitapyayinevi.com
Osmanlı İthalatı
İzmir Gümrüğü 1818-1839

A. MESUD KOÇÜKKALAY

KitapvAYINEVİ
 İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ 7

ı. GİRİŞ ıo

2. 1700-1900 DÖNEMİ OSMANLI EKONOMİSİ 20

3. İzMİR'İN EKONOMİK YÜKSELİŞİ: TEORİK TARTIŞMALAR 42
4· BULGULAR VE 0EGERLENDİRMELER: 1818-1839 66
5· SONUÇ YERİNE 119
NOTLAR 125

KAYNAKÇA 138

EKLER 147

DİZİN 206
 "Viyana'nın kuşatıldığı 1683 yılından imparatorluğun sona erdiği 1922
yılına kadar geçen süre 239 yıldır. Daralmanın ortalama hızı 4.000 km2 civa­
nndadır. Aynı sahanın fethi genişleme döneminde 329 yılda gerçekleşmiştir ki
bunun da yıllık ortalaması 3.000 km2 kadardır. Gidiş ve dönüş hızlan arasın­
daki fark %25-30 dolayındadır. Ama ilerlerken karşı kampı oluşturan Avru­
pa'ya oranla dönüşte birkaç misli daha büyümüş, adeta devleşmiş bir Avrupa
vardır. Bu sebepten, bu daralmayı da, birinci dönemdeki genişleme derecesinde,
hatta bir bakıma ondan daha başanlı saymak gerekir. Zira bu adım adım geri
çekilmenin arkasında anlaşılması, açıklanması ve inanılması kolay olmayan
muazzam bir direnmenin gücü vardır. Geri çekilmedeki bu yavaşlığı da muci­
zevi saymak gerekir".

Mehmet Genç
ÖN SÖZ

O
smanlı iktisat tarihi gibi henüz gelişiminin başlangıç çağlarını id­
rak eden ve çözüldükçe araştırmacının zihnindeki problem yuma­
ğının katmerleşerek büyümesine neden olan sisli bir araştırma ala­
nında, eserler her ne kadar bir kişinin ismi ile hayat bulsa da örtük bir bi­
çimde bu çalışmalarda katkısı bulunanların varlığı herkes tarafından bili­
nir. Bizim çalışmamız da bu genel kuralın dışında değildir ve olma iddiası
da taşımamaktadır. Bu nedenle, bu çalışmada somut bir biçimde görünme­
se de, maddi ve manevi olarak desteği bulunanların göz ardı edilmesi ken­
dilerine büyül< bir haksızlık olur. Bu anlamda onların teker teker zikredil­
mesi bizim için akademik ve ahlaki bir borçtur.
ilk teşekkür, bana küçük yaşlarda bilim adamının hayata bakışının na­
sıl olması gerektiğini, sıkıntılar karşısında mücadele gücündeki büyüklüğün
derecesini, bilimsel planlarının uzun süreli olması gerektiğini ve belki de çoğu
zaman bu çalışmaların maddi getirisinin sıfır düzeyinde olduğunu öğreten ba­
bam merhum Hüseyin Küçükkalay'ındır. Kendisini rahmetle anıyorum.
Ağabeyim Mustafa Küçükkalay akademik çalışmalarımın tüm aşa­
malarında, lisans yıllarımdan beri maddi olarak dara düştüğüm her an ya­
nımda oldu ve akademik kariyer yapmam için beni destekledi. Uzun geç­
mişin en önemli mimarlarından birisi olarak kendisi teşekkürü fazlasıyla
hak etmektedir.
Çalışmamın her aşamasında bir mihmandar gibi elimden tutarak
tarihin ve arşiv belgelerinin karanlık dehlizlerinde yol gösteren, aylar bo­
yunca zamanlı zamansız telefonlarıma yoğun çalışmaları arasında Hz.
Eyüp sabrı ile ve artık çevremizde ender rastladığımız nazik üslubu ile ce­
vap veren, her şeyden öte bir iktisat tarihçisinin formüle etmesi gereken so­
ruların nasıl olması gerektiğini muazzam tecrübesi ve bilimsel titizliği ile
göstererek çalışmalarıma disiplin kazandıran ve bu çalışmayla yakından il­
gilenen hocam sayın Dr. Mehmet Genç'e saygı ve teşekkürlerimi sunarım.
Elbette bir eserin meydana gelmesinde yazarın yetişmesinde eme­
ği geçenlerin de rolleri bulunur. Bu bağlamda özellikle doktora hocaları­
mın saygıya değer yerleri vardır. Prof. Dr. Necla Pur, Prof. Dr. Ahmet Ta-

ÜSMA N LI İTHALATI, İ Z M İ R GüMRüC:: ü 1818-1839 7

bakoğlu, Prof. Dr. Tiğinçe Oktar, Prof. Dr. Tevfik Güran doktora çalışma­
mın her aşamasında bilimsel açıdan yetişebilmem için gerekli donanımla­
rı elde etmeme yardımcı olarak belki de bugünkü çalışmaların ortaya çık­
masında benden daha fazla katkıya sahiptirler. Prof. Dr. İşaya Üşür her fır­
satta bana olan güvenini ifade ederek akademik cesaret vermesinin yanın­
da, metodolojik yönden ve özellikle iktisat tarihinde teori oluşturma konu­
sunda verdiği ipuçları ile çalışmalarımın güçlenmesine neden oldu ve za­
man zaman yaptığımız sohbetlerde tarih yapmak ve iktisat tarihi yapmak
konusunda ufkumu açacak bilgiler sundu; iktisat teorisinin iktisat tarihin­
de kullanılabilirliği konusunda var olan düşüncelerimi geliştirdi. Dr. Nu­
man Elibol arşiv belgelerinin bazı noktalarının aydınlatılmasında, Fransız­
ca ve Almanca kaynakların kullanılmasında hiçbir zaman yardımını esirge­
medi ve benimle aynı heyecanı paylaşarak çalışmayı her açıdan destekledi.
Dr. Arif Bilgin derin arşiv bilgisiyle çözümlenmesi güç noktalarda her za­
man yardımıma koştu. Emre Şakar iktisat tarihine olan yakın merakı nede­
niyle arşiv belgelerinin derlenmesinde bana zaman kazandırdı. Kendileri
teşekkürü hak etmekteler.
Belki de maddi olarak en zor görevi üstlenenler bir grup iktisat
bölümü lisans öğrencilerim oldular. Binlerce geminin, tüccarın, malın
ve rakamın bir akçe dahi sekmeden gruplanması, toplanması ve metin
içinde her biri aylarca uğraşılarak elde edilen tabloların oluşturulmasın­
da benimle birlikte geceli gündüzlü sonsuz emek harcadılar. Bu anlam­
da, Sakine Şahin, Fikriye Mıstık, Habibe Akbaş, İnciser Bayrami, Tunay
Savaş, Osman Rahman Kengil, Aysun Babaarslan, Ömür Öztürk ve
Muhsin Kip teşekkür ve takdiri fazlasıyla hak etmekteler. Hepsine ayrı
ayrı teşekkür ederim.
Çocuklarım Bahadır Emre ve İrem, yoğun çalışma maratonum es­
nasında umanın onlardan çaldığım zaman konusunda bana hoşgörüyle
bakarlar. Onlar teşekkür ve özrü aynı anda hak ediyorlar.
Bu çalışma Osmanlı iktisat tarihinin bugün ve gelecek için taşıdı­
ğı önemden hareketle kaleme alınmış ve Osmanlı iktisat tarihinde küçük
de olsa bazı noktaların aydınlatılabilmesi ve aynı zamanda araştırmacıla­
ra yeni bakış açıları sunabilmek amacıyla oluşturulmuştur. Her ne kadar

8 ÖN SÖZ
çalışmaya sahne arkasından destek verenler olmuşsa da çalışmanın tüm
hata ve eksiklikleri bizzat bana aittir. Araştırmacılar nezdinde bu hatala­
rın hoşgörüyle karşılanarak yapıcı eleştirilere dönüşmesini diliyoruz.
Mutluluğumuz, bu çalışmanın bilime ve insanlığa yapacağı katkıyla doğ­
ru orantılı olacaktır.
ESKİŞEHİR
EYLÜL/2006

OSMANLI İTHALAT!, İZM İ R G ü M RÜ�Ü 1818-1839 9

B İ Rİ NCİ BÖLÜM

GİRİŞ

O
smanlı iktisat tarihi bugün, pek çok engele rağmen halen en can­
lı araştırma alanlarından birisidir. Bu canlılık kısmen, bugüne
değin iktisat tarihi alanında yapılmış çalışmaların sayısal yeter­
sizliğinden, kısmen de Osmanlı'nın çekildiği topraklarda devam eden si­
yasal karmaşanın tarihi arkaplanını görmek ve alternatif çözüm önerile­
ri geliştirebilmek çabasından kaynaklanmaktadır. Türkiye'nin bugün
içinde bulunduğu ekonomik ve siyasi durum da araştırmacı ve okuyucu
için tarihe dönerek yeni referanslar oluşturmayı tetiklemektedir. Bugün,
l99o'lardan başlayan bir canlanma sonucunda tarihsel kırılmayı kabul
etmeyen bir yöntemle Türkiye'nin geçmişi sorgulanmakta. iktisat tarihi
ve tarih yazınındaki artış bunun göstergesi. Tarihe dönüş bugünkü tar­
tışmaları temellendirmek için bir referans kaynağı arama çabası aynı za­
manda. Bu nedenlere, az da olsa bilim adamının akademik merakı eşlik
etmektedir.
Son dönem Osmanlı iktisat tarihi çalışmaları genel olarak üç temel
çaba etrafında yoğunlaşmaktadır. Bunlardan ilki, özellikle Osmanlı gerile­
me paradigması üzerinde odaklanan kadim düşünceleri sorgulama ve
cumhuriyetten bugüne değin çoğunlukla tartışmasız kabul edilen prototip
bulgulara alternatif getirebilme çabasıdır. İkincisi, Osmanlı iktisat tarihin­
de, çalışmalardaki sayısal eksiklikten kaynaklanan ve bir tür büyük boşluk
olarak yorumlanması mümkün olan 1600-1850 dönemini aydınlatabilme
çabasıdır. Bu dönemin Osmanlı iktisat tarihi çalışmalarında göz ardı edil­
mesinin birtakım nedenleri vardır. Bu nedenler sonucunda dönem, araş­
tırmalar açısından bir sessizlikler çağı olarak görünmektedir. Üçüncüsü ise
Osmanlı iktisat tarihinde teori oluşturmadaki eksikliği giderme çabasıdır.
Teori oluşturmadaki eksiklik Osmanlı iktisat tarihi hakkında yazılanları ar­
şiv kaynaklarına hapsetmiş böylece anlatı şekline daha fazla yaklaşan Os­
manlı iktisat tarihi canlılığını yitirmiş, diğer bilim dallarıyla ilişkisi kesil­
miş ve kımıldaması söz konusu olmayan bir kütle ve bir önkabuller yığını-

10 GiRiŞ
na dönüşmüştür. Bu çalışma bahsedilen üç çabayı da bünyesinde barındır­
ma iddiasıyla kaleme alınmıştır.
Osmanlı iktisat tarihi alanındaki çalışmaların önünde bu çalışmala­
rı sekteye uğratması muhtemel bir dizi handikap bulunmaktadır. Bunlar­
dan en önemlisi Osmanlı tarihini dönemlere ayırarak yapılan antropomor­
fık yaklaşımlardır. Buna göre, imparatorluğun tarihi belirli dönemlere ay­
rılmakta ve bütün gelişim ve dönüşümler bağımsız atom zerreleri gibi bu
dönemlere indirgenerek incelenmektedir. Bu, bir yandan inceleme esnek­
liğini yok ederken bir diğer yandan yapılan dönemlendirmeye (periodizati­
on) bağlı olarak bazı önkabülleri araştırmacıya dayatmaktadır. Devletin ku­
rumlan ve ekonominin sektörleri kendi gelişim seyirleri içinde gösterdik­
leri iniş ve çıkışlarla incelenmek yerine, aynın kriterleri pek de belli olma­
yan birkaç fanus dönem içine hapsedilmekte. Yükseliş toptan bir yükselişe,
gerileme ise yine toptan bir gerilemeye işaret etmektedir. Sosyolojik olarak
da akla yatmayan bu yaklaşım, M. Genç'in deyimiyle Osmanlı tarihine giy­
dirilmiş bir tür deli gömleğidir.'
1600-1850 döneminin araştırmalar açısından sessizlikler çağı gibi gö­
rünmesiyle ilişkili olan bir diğer handikap Avrupa merkezli (eurocentric) ta­
rih yazıcılığının Osmanlı iktisat tarihinde uzunca bir süredir kabul görmüş
olmasıdır. Bu yöntemle Avrupa'daki gelişmeler merkeze oturtulmakta ve
dünyadaki diğer iktisadi gelişmeler buna eklemlenerek ya da bundaki geli­
şim ve dönüşümlerle ilişkilendirilerek açıklanmaktadır. Bu anlamda Anglo­
sakson geleneği sanayi devrimini, Kıta Avrupa'sı ise Akdeniz merkezli bir
ekonomik değişmeyi nirengi noktası olarak kabul etmektedir. Sonuç, Os­
manlı iktisat tarihinin kendi devingenliği ve açıklayıcılığından sıyrılarak sta­
tik ve tabi bir konuma dönüşmesidir. Oysa Osmanlı iktisat tarihi kendi için­
deki dönüşüm dinamikleri esas alınarak incelenmelidir. Avrupa merkezli
bakış açısına 1. Wallerstein'in getirdiği itiraz bu bağlamda çarpıcıdır. Ona
göre Avrupa mucizesi dedikleri şey, üretkenliğin yol açtığı yoğun ve yaygın
büyümedir. Tabii bir ölçüde tekbenci bir yaklaşımdır bu. Batı yükseldi deni­
liyor. Batının yükseldiği nereden biliniyor? Çünkü yoğun büyümeyi gerçek­
leştirdi. Yoğun büyüme gerçekleştirmek niçin yükselme sayılsın? Çünkü o
evrensel bir değerdir. Pekiyi onu evrensel değer kılan nedir? Kültürel yollar-

0SMANLI İTHALAT!, İ Z M İ R G ü M Rü i'.; ü 1 8 1 8-1 839 il

la bütün dünyaya dayablmış olması. Soruyu tersine çevirebiliriz. Bab ger­
çekten yükseldi mi? Yoksa hakikatte bir düşüş mü var? Bir mucize miydi bu,
vahim bir hastalık mı? Akılcılığın mı yoksa akıl dışılığın mı gerçekleşmesiy­
di? Wallerstein'e göre bu akıldışı bir serüvendi. K. Polanyi'nin ifadesiyle,
ekonominin toplumsal ilişkilere gömülü olması gerekirken, toplwnsal iliş­
kilerin ekonomik sisteme gömülü olduğu bu acayip sistemi Bab icat etti.
Bütün diğer medeniyetler gayet makul bir biçimde bu terslikten sakınmış­
lardı. Maddesi itibariyle akıldışı olan bu sistem sürdürülebilir değildi. 2
Önemli bir diğer handikap da sonuca gitmedeki aceleci tutum so­
nucu elde edilen bulguların uzun yıllar değişmez doğrular gibi bilim gün­
deminde yer almasıdır. Osmanlı ekonomisindeki dönüşümler, yenilik ha­
reketleri, mali yapı, dış ilişkiler, sanayileşme, ticaret, toprak sistemi, siyasi
yapılanma gibi konular hakkında yeterli inceleme yapılmaksızın kabul edi­
len yargılar (Osmanlı ekonomik ve siyasal çöküşünün ı5oo'lerde başladığı
yargısı gibi) bugün Türk iktisat tarihi yazınından sökülüp atılması zaman
ve cesaret isteyen bulgulardır. İkinci amaç bu handikapları aşarak, zaman
zaman geleneksel görüşlerin aksine yeni bulgulara ulaşabilmek ve bunları
tartışabilmektir.
Bilindiği gibi iktisat tarihinde ticareti, ulusal ekonomilere yaptığı et­
kilerin farklılaşması nedeniyle iki ana döneme ayırarak incelemek gerekir.
Dönemlerden birisi provizyonist ve fıskalist kaygıların egemen olduğu en­
düstri öncesi dönemdir ki, Osmanlı'nın bu dönemdeki ticaret politikaları­
nın kuramsal temeli M. Genç tarafından oluşturulmuş durumdadır. En­
düstri öncesi dönemde yalnız Osmanlı'da değil Avrupa'da oluşan ulusal
devletlerde de benzer kaygılar egemen olmuştur. Özellikle gıda ve değerli
maden talebinin sürekli bir biçimde bu malların arzını aştığı durumlarda
arz yanlı bir iktisat politikası izlenmiş olmasına akıl yatar. Provizyonizmle
halkın gerekli tüketim maddelerini temin edebilmesi, fıskalizmle de mev­
cut ticaret hacminin para darlığı nedeniyle azalması ve bu sayede piyasala­
rın sönükleşmesi önlenmek istenmiştir. Bu dönemde, artan uluslararası ti­
caret her ne kadar bir ulusun kendi üretim imkanlarını harekete geçirerek
ekonomisine olumlu etkilerde bulunsa da, yaygın olarak başka ulusların
ekonomilerini çökertmek için bir silah olarak kullanılmamıştır. Tüketile-

12 GiRİŞ
cek mal demetinin sınırlı, taşımacılık imkanlarının iptidai, üretilen mallar
arasında maliyet farklarının yok denecek kadar az olduğu, ticaret hacminin
sektörel anlamda bir ülke ekonomisinin yaklaşık % ı o'una karşılık geldiği
bir konjonktürde ticaretin silah olarak kullanılması bir yana, ülkeler karşı­
lıklı olarak tüccarlarına verdikleri ayrıcalıklarla (kapitülasyon) ticaretin can­
lı kalmasını amaçlamışlardır. Savaş zamanlarında dahi antlaşmalar, tüccar­
ların serbestçe dolaşabilmesi şeklinde imzalanmıştır.
Asıl dönüşüm endüstri sonrası dönemde, birçok gelişmenin vektö­
re! bileşimi sonucunda ticaretin uluslararası arenada ekonomik bir silaha
dönüştürülmesiyle ortaya çıkmıştır. Teknik yeniliklerin üretime adaptasyo­
nu, yeni hammadde kaynaklarının keşfi, ücretli işgücünün oluşması, üre­
tilen mallar arasında maliyet farklılıklarının büyümesi, taşımacılığın mo­
dernizasyonu, tüketim tercihlerinde değişmelerin oluşması ve plantasyon
tarzı üretimin getirdiği avantajlar ilk olarak ülkeleri bir diğerine bağımlı bir
konuma dönüştürmüş; ikinci olarak da tarım ve ticaretin yanında boy gös­
termeye başlayan endüstriyel üretimi etkisi altına almıştır. Özellikle bu dö­
nüşümleri kendi lehine kullanabilen uluslar, dış ticaret aracılığıyla endüst­
rileşmeye henüz başlayan ülke ekonomilerinin iç üretim reflekslerini ne­
gatif yönde etkilerken aynı zamanda kendileri için de finansal kaynak ya­
ratmışlardır. İthal edilen malların karşılığının ödenebildiği ve savaş gibi
zorunlu bir nedenle ithalatın azalma trendine girmediği dönemlerde so­
runsuz gibi görünen ithal eğilimli ticari yapılanma savaş dönemlerinde it­
hal mallarının süratle azalması suretiyle iç talebin karşılanamayarak fiyat­
ların artmasına neden olmuştur. Bir başka etki ithal eğilimi artan ülkenin
üretim reflekslerinin zayıflaması ve gittikçe hammadde ihraç eder bir ko­
numa dönüşerek dış ticaret hadlerinin aleyhine işlemeye başlamasıdır.
Osmanlı ticaret tarihi göz önüne alındığında dünya ticaretinde bah­
sedilen dönüşümün Osmanlı'ya ekonomik etkileri son yirmili yıllara kadar
fazla abartılmışa benzemektedir. M. Genç'in çalışmalarıyla açılan gedikten
sızan araştırmacılar Osmanlı ekonomisinin bu dönüşümden en azından 19.
yüzyılın sonlarına kadar, sahil kentleri ve büyük kentler hariç olmak üzere
etkilenmedikleri, ülke içindeki üreticilerin kendilerini korumak için değişik
yöntemler geliştirdikleri ve yapılan ithalatın yıkıcı etkisinin, ülkenin toplam

OsMANLI hHALATı, lzM i R G ü M R ü t ü 1 81 8-1 839 13

tüketimi göz önüne alındığında biraz abartılı olduğunu ifade etmektedirler.
Yanı sıra, Osmanlı fiili bir sömürge durumuna düşmediği gibi r8. yüzyılın
ortalarından başlayan bir ivmeyle bu dönüşümü hissetmiş ve dönüşümün
negatif etkilerini bertaraf edebilmek için yeniliklere girişmiştir. Osman­
lı'nın bu temel kırılmadan hangi oranda etkilendiği, olumsuz etkilenmişse
aldığı önlemlerle bunun ne kadarını bertarafedebildiği ve son analizde dün­
ya ticaretinin değişen çehresi ve Osmanlı ekonomisinin bozulması arasın­
daki korelasyonun boyutunun daha pek çok çalışma yapılmaksızın ortaya
konabilmesi bugün mümkün görünmemektedir. Ancak şurası açıktır ki Os­
manlı ticari yapısı r8. yüzyılın ortalarından başlayan bir dönüşüm trendi
içinde olmuştur. Dönüşümün nedenleri ve sonuçlan, sıralaya geldiğimiz
darboğazlan aşmada göz ardı edilemeyecek role sahiptirler. Dönüşüm ge­
nelde dört temel nokta etrafında toplanabilir: Alınıp satılan ticari malların
hacim ve niteliğindeki dönüşüm, deniz ticari taşımacılığında taşımacılıkta
söz sahibi olan uluslardaki dönüşüm, Osmanlı'nın ticaret yaphğı tüccarla­
rın tabiiyetlerindeki dönüşüm ve son olarak Osmanlı'yla deniz yoluyla tica­
ret yaparken kullanılan yabancı limanlarda ortaya çıkan dönüşüm.
İşte bu çalışmanın bir başka önemli amacı toplu olarak ilk kez de­
ğerlendirmeye alınan bir dizi arşiv belgesiyle bu dört temel alandaki dönü­
şümü izlemek, nedenlerini saptamak ve sonuçlarını ortaya koymakhr. Ek
olarak bu çalışmanın bazı tali amaçlan da vardır. Bunlar; söz konusu dö­
nemde Osmanlı tüketim alışkanlıklarını ve bu alışkanlıkların dönüşüm
trendini saptamak, Osmanlı'nın sahn aldığı mallarda ülke içi sanayinin ih­
tiyaç duyduğu mallan belirlemek, Osmanlı tebaasının ticarete ve deniz ti­
cari taşımacılığına olan kahlımını ortaya çıkarmakhr.
Çalışmanın kapsadığı dönem dünya ve Osmanlı iktisat tarihi açısın­
dan son derece önemli ve endüstri toplumuna geçişin özelliklerinin belir­
ginleşmeye başladığı bir dönemdir. Avrupa'da Napolyon Savaşları bitmiş
ve sanayi devriminin sonuçlan belirginleşmeye başlamışhr. Bu dönem ay­
nı zamanda Avrupa'da yaklaşık yüz yıllık süreçteki gelir artışlarının başlan­
gıcına işaret eder. Avrupa'nın ekonomik merkezi bir dizi neden sonucun­
da bahya, okyanus sınırına kaymışhr. Üçüncü dünyayla Avrupa uluslarının
gelir farkları hızla açılmaktadır. Dünya ticareti r8. yüzyıl dünya ticaretinin

GiRİŞ
üç katı bir artış göstermiştir. Aynı zamanda fazla üretimin getirdiği bir def­
lasyon çağının başlangıcıdır da 1818-39 dönemi. Nitekim 1820-1913 arasın­
da fiyatlar % 5o'lik bir düşüş göstermiştir. Dünya ticaretinin patronları bel­
li olmaya başlamıştır. Britanya, ABD, Fransa ve Almanya dünya ticaretini
kontrol ederken dünya hammadde kaynaklarının % 76'sını ithal etmiş ve
dünya sanayi üretiminin yaklaşık % 75'ini üretmişlerdir. Osmanlı ise aynı
dönemde 18. yüzyılın ortalarında başlayan yenileşme faaliyetlerini il.
Mahmud'la devam ettirme gayreti içindedir. Bir yandan taşrada yükselen
ayanların iktidar mücadeleleriyle diğer yandan devlet içindeki kliklerin de­
ğişime karşı gösterdikleri dirençle savaşırken bir diğer yandan da bağım­
sızlık hareketleriyle mücadele etmektedir. Genişleyen dünya ticaretinde
Osmanlı'nın payı yüzyıl boyunca azalarak devam edecektir. 1818-39 döne­
mi bu azalmanın başlangıcına işaret eder.
Bu çalışma 1818-39 dönemine ait olan, Başbakanlık Osmanlı Arşivi
(BOA.), Bab-ı Defteri3 (D.), Haremeyn Mukataası4 ( H M K.) (68 defter) , Cev­
det Maliye5 (CM .) (12 defter) ve Kamil Kepeci6 (KK) (13 defter) tasniflerinde
bulunan ve İzmir Efrenç gümrüğüne mal getiren gemilerin kaydının tutul­
duğu 93 defter ve defterlerde yer alan 1 . 600 gemi, 10.229 tüccar ve 18.740
parça mal esas alınarak yapılmış bir örnekleme çalışmasıdır. Kaydı tutulan
mevcut 93 defter kronolojik olarak dizildiğinde bu defterlerdeki kayıtların
16 Nisan 1818 ile 12 Şubat 1839 tarihlerini kapsadığı görülmektedir. Elbet­
te söz konusu defterlerdeki kayıtların bu dönemde İzmir'e gelen tüm ge­
mileri i.çermesi söz konusu değildir. Ancak arşivde tasnif edilmiş mevcut
defterlerin tamamı bu sayıyla sınırlı olduğundan çalışmanın sınırlarının
belirlenmesinde de bu sayı belirleyici olmuştur.7
Pekiyi ama çalışmaya konu olan bu 93 defter gümrük kayıtlan için­
de hangi türü oluşturmaktadır?
Bilindiği üzere gümrük kayıtlarını oluşturan defterler içerdikleri
bilgilere göre mufassal, icmal, teslimat-bakaya, muhasebe, vazife ve ahkam
defterleri olarak birkaç grupta toplanabilir. Mufassal defterler gümrük he­
saplarının gün gün tutulduğu defterler olup genel olarak muayyen bazı bil­
gileri içermekle beraber, gümrükten gümrüğe, hatta aynı gümrükte farklı
dönemlerde değişiklik gösterebilmektedir. Deniz dış ticaretinde yoğunla-

OSMANLI İTHALAT!, İZM İ R G O M RÜ�Ü 1 81 8-1 839 1)

 rt5'j
�..;:,ı..JJıjl
"· .. �v
J
JJ.;.�4-'
;,:J
. ')
.JV \
'
'l::'
� Tüccarm ismi
ve Tabiiyeti

� ��
,.

[ Geminin Geliş Limanı [ -----

Tüccarın Getirdiği
Malın Miktan

Tüccarın
Getirdiği
Maldan Alınan
Vergi (Akçe)

Gemiden
\\. \,, 11.11'
ı..r.: 1 ..
Alınan Toplam
Vergi (Kuruş) Alınan Toplam
Verginin Akçe
�1' �1
Küsuratı

lzmir Efrenç Gümrüğüne Ait Bir Mufassal lrad Defteri Örneği -D. HMK. 223 66 Kodlu Defterin ilk Sayfası.

16 GiRiŞ
şan bu defterler gemi bazında ayrıntılı tüm bilgileri içermektedir. İcmal def
terleri ise mufassal defterlerden elde edilen birkaç aylık veya yıllık hasılat ve
masrafların özetlerini içermektedir. Teslimat-bakaya defterleri gümrükte
toplanan meblağların hazineye teslimlerinin işlendiği defterler olarak gö­
zükmektedir. Muhasebe defterleri büyük bir gümrüğün kendisine bağlı olan
bütün diğer gümrüklerle bağlı rüsumlarının her türlü hesaplarını gösteren
etraflıca hazırlanmış bir tür icmal defteridir. Gümrükten maaş alanların
kayıtlarını içeren defterler vazife defterleri; gümrükle ilgili çeşitli hükümle­
ri içeren defterler ise ahkam defterleri ismini almaktadır.8 O halde bu çalış­
maya temel teşkil eden defterler Efrenç gümrüğü mukataasına.ilişkin ola­
rak tutulmuş mufassal defterlerdir. Yukarıda bu defterlerden birisinin ilk
sayfası örnek olarak verilmiştir.
Çalışmada kullanılan tüm defterler 1818-39 tarihleri arasında İzmir
efrenç gümrüğüne mal getiren sefinelerin ve kayıkların9 ayrıntılı olarak ka­
yıtlarını içerecek şekilde kaleme alınmıştır. Defterlerin sistematik olarak
birbirinin aynı olarak tutulması kaynakların bir seri oluşturması ve kapsa­
dıkları döneme ait trendlerin elde edilebilmesini mümkün kılıyordu. Nite­
kim yaklaşık bir ayı kapsayan her bir defterde kayda alınmış muhtelif sayı­
da gemi bulunmaktaydı. Bu gemilerin bandıraları, kaptanlarının ismi, İz­
mir'e geliş tarihleri ve hangi limandan geldikleri belirtildikten sonra he­
men altında bu gemiyle mal getiren tüccarın ismi ve tabiiyeti belirtilmişti.
Onun da altında tüccarın getirmiş olduğu mal, hangi miktarda getirildiği
ve bu mala tahakkuk eden vergi belirtilmekteydi. Tüccarın mal kaydı bitin­
ce yeni bir tüccarın mallarının kaydına geçiliyordu. Geminin kaydı tamam­
landığında o gemiden alınan vergilerin toplamı gösteriliyordu (bkz: defter
örneği) . Defter serisi, Osmanlı dış ticaretinin yapısı ve 20 yıllık trendi ko­
nusunda önemli sonuçlara ulaşabilmek için imkan tanıyordu. Ancak bu­
nun için belgelerden bilgileri süzebilmek amacıyla defterlerin sistemli bir
şekilde işleme tabi tutulmaları gerekliydi.
ilk olarak her bir defter için bir dosya oluşturuldu ve önceden tasar­
lanmış prototip sayfalara, her sayfaya bir gemi gelecek şekilde defterler
transkript edildi. Böylece toplam 1. 6 00 sayfalık ve farklı boyutta (her bir
defter farklı sayıda gemi kaydı içerdiği için) 93 dosya oluşturulmuş oldu.

0S MANLI İTHALAT!, İZMİR G ü MRÜGÜ 1 8 1 8-1 839

Sonra her bir geminin ödemiş olduğu toplam vergi (akçe olarak) , her gemi­
nin içindeki her bir mala akçe cinsinden tahakkuk eden vergiler toplanmak
suretiyle hesaplandı ve Ek ı'de verilen gemilerin genel tablosu oluşturuldu.
Bu tabloya aynı zamanda defterler bazında gemilerin geliş tarihleri, ne sa­
yıda tüccara ait kaç kalem mal getirildiği de dahil edildi. Ancak bu tablo yal­
nızca defterlerdeki bilgilerin yorum yapmayı mümkün kılacak şekilde der­
lenerek toplu halde gösterilmesiydi. Bu genel tablodan ayrıntılı sonuçların
ve aynı zamanda bazı ticari trendlerin elde edilebilmesi için Ek 2, 3 ve 4'te­
ki tablolar, bütün rakamlar Ek ı'deki genel tablonun verilerine eşit olacak
şekilde elde edildi. Ek 2'deki tabloda her defterde kaydı tutulan tüccarlar ta­
biiyetlerine göre defter defter gruplandı ve sonuçta toplam ıo.229 tüccar
tabiiyetlerine göre ayrıştırıldı. Ek 2'deki tablonun ikinci kez derlenmesi so­
nucunda ise metin içinde yer alan Tablo 9 oluşturuldu.
Ek J'te hazırlanan tablo Ek 2'deki tabloyla aynı sistematikte olmak
üzere 1. 600 geminin kalkış limanlarını ve 20 yıllık periyottaki trendini
saptayabilmek amacıyla oluşturulmuştur. Ancak limanların gösterildiği Ek
3'te 1.606 liman gruplamaya tabi tutuldu. 1 .600 geminin yalnızca altısın­
da kalkış limanı olarak kayıtlarda çift liman belirtilmişti. (An canibi Livor­
no ve M essina gibi) . Kayıtlarda yer alan tüm limanları araştırmaya dahil
edebilmek için, daha doğrusu, kalkış limanı çift olarak belirtilen altı gemi­
nin iki limanın hangisinden kalkış yaptığı net olarak saptanamadığı için li­
man sayısı altı liman ilavesiyle ı.6o6'ya ulaşmış oldu. Bu tablodan elde edi­
lecek bilgiler deniz ticaretinde kullanılan limanlar, bu limanların hinter­
landları ve uluslararası ticaret bağlantılarıyla uluslararası siyasi, ekonomik
ve askeri konjonktürle olan ilişkileri bağlamında orijinal sonuçlara ulaşma
imkanı sağlayacaktı. Ek J'te verilen tablo ikinci kez işleme tabi tutularak
metin içinde yer alan Tablo 8 elde edildi.
Ek 4'te verilen tablo, Ek ı ve 2'deki tabloların sistematiğiyle aynı ol­
mak üzere 1.600 geminin bandıralarını yine defterler bazında ve kronolo­
jik sıraya göre derlemek için hazırlandı. Bu tablodan elde edilecek bilgi 20
yıllık periyotta Osmanlı deniz dış ticari taşımacılığında hangi ulusların et­
kin olduğu ve bunun 20 yıllık trendinin saptanmasına yardımcı olacaktı.
Ek 4'teki tablodan ise metin içinde yer alan Tablo 7 elde edildi.

18 Gi•iş
 Ortaya çıkması en meşakkatli olan tablo, 18.740 parça malın hem
parça hem de vergi bazında gruplamasının yapıldığı ve yalnızca metin için­
de yer verilen Tablo 5 ve 6'nın hazırlanması oldu. Ek 5'te verilen mal grup­
lama ölçütü dikkate alınarak 18.740 parça mal hem parça sayısı bazında
hem de bu parçalara tahakkuk eden vergiler bazında gruplanarak metin
içindeki Tablo 5 ve 6'da toplandı. Ancak, toplam malın yaklaşık yansına
ulaşan mensucat için analizi kolaylaşhrmak amacıyla Tablo 5 'in devamı ni­
teliğinde olan Tablo 6 oluşturuldu. Bu tablolardan elde edilen sonuçlarla
1818-39 dönemi Osmanlı ithal eğilimi, halkın tüketim alışkanlıklarının
saptanması, 18. yüzyıla göre ithal mallarının dönüşümü, Osmanlı'nın han­
gi mallar bazında dışa bağımlı olduğu ve son tahlilde gerçekten 19. yüzyı­
lın başında sanayi ürünlerinin Osmanlı ticaretini ve ülke endüstrisini etki­
leyip etkilemediğini saptamak mümkün olacakh. Sonuç başlığında çalış­
mayla elde edilen kesin bulgular ortaya konuldu.
Bu çalışma Osmanlı İmparatorluğu'nun ithalat yapısını tüm yönle­
riyle ortaya koyma iddiasında değildir. Zaten çalışmada kullanılan kaynak­
larla da buna ulaşmak mümkün gözükmemektedir. Tam aksine, kullanı­
lan kaynaklar belirli bir dönem üzerinden Osmanlı deniz dış ticareti ve it­
halat yapısına ilişkin olarak bir örnekleme yapabilmeyi ve bir durum sap­
taması yaparak 20 yıllık dönemdeki dönüşüm trendlerini ortaya koyabil­
meyi mümkün kılmaktadır. Bu nedenle elde edilen bulguların, aksi belir­
tilmedikçe incelenen döneme ve incelenen gümrüğe ait bulgular olduğu
10
gözden kaçırılmamalıdır.

ÜSMANLI İTHALAT!, İ Z M İ R G ü M R Ü � Ü 1 8 1 8-1 839

İKİNCİ B öLÜM

1700-1900 DÖNEMİ OSMANLI EKONOMİSİ

O
smanlı lmparatorluğu'nun iktisat tarihinde 1700-1900 dönemi,
hakkında en fazla haksızlık ve en fazla spekülasyon yapılan dönem­
dir. Bu, kısmen söz konusu periyodun Osmanlı gerilemesi ile aynı
zaman aralığına denk geldiğinin kabul görmesinden, kısmen de bu döne­
me ilişkin olarak yapılan iktisat tarihi çalışmalarının azlığından kaynaklan­
mıştır. Kendisini dinamik ve hem yatay hem de dikey olarak karşılaştırma­
lı bir iktisat tarihi yazmanın zorluğundan kurtarmak isteyen araştırmacı ya
1683 öncesi döneme ya da ı8oo'ün ikinci yansına araştırmasını sıkıştır­
makla Osmanlı'yı bir kesit alarak çalışmakta ve elde ettiği modeli yüzyılla­
ra yayarak statik bir açıklama yolunu tercih etmektedir. Oysa Osmanlı tari­
hinde tek bir Osmanlı Devleti'nden ve ekonomisinden bahsedilemez. Ak­
sine klasik Yakındoğu devlet modelinden, dünyadaki gelişmelere ayak uy­
duran bir devlet modeline doğru dönüşüm geçiren bir Osmanlı Devle­
ti'nden bahsetmek mümkündür.' Osmanlı Devleti'nin iktisadi kurumları­
nın ve sektörlerinin canlanması ve sönükleşmesi farklı zamanlara denk ge­
lebilmekte ve tekrarlana gelen klasik dönemlendirmenin dışına çıkmakta­
dır. Söz konusu beşli dönemlendirme, bize bu tarihi açıklıkla yansıtmak­
tan çok, olup bitenleri biraz bulandıran ve anlamlandırmayı zorlaştıran
kronolojik bir sınıflamadır. Daha çok askeri başarıları ve siyasi sınırların
genişleme/daralma tempolarını ifade etme amacındaki bu sınıflama, bu
tempoları bile tam ve doğru olarak ifade etmekten uzaktır. Bu tempoların
arkasındaki derinlikleri ise hiçbir şekilde yakalama şansı vermez. 2
18. ve 19. yüzyıla araştırmacıların ilgi göstermemesi, hele Osmanlı
arşiv kaynaklarının 173 o'lardan sonra daha da bol olduğu göz önüne alın­
dığında, ilkin şaşırtıcı gelebilir. Bu ihmalin nedenlerinden birisi, 18. yüzyı­
lın incelenmesiyle yanıtlanabilecek araştırma sorularının yeterli bir netlik­
te formüle edilmemiş olmasında yatmaktadır. Bu durumda 18. yüzyıl salt
bir dağılma devri olarak nitelenmekte ve böyle bir bağlamda ortaya çıkan
konular da araştırmacılara fazla çekici gelmemektedir. Birçok kimse ta-

20 1700-1900 DON EMİ ÜSMANLI EKONOMİSİ

nımlanması ve kalıba sokulması çok güç olan bu dönemi incelemeye niyet
etmemektedir. Bu dönemde genellikle, Osmanlı merkezi idaresindeki kri­
zin illerde kargaşaya yol açarak nüfus kaybını hızlandırdığı ve en azından
daha kolay ulaşılabilen yörelere Avrupa ticaret sermayesinin girmesini ça­
buklaştırdığı varsayılmaktadır. Yunan, Sırp ve Bulgar ulusal hareketlerinin
toplumsal temellerinin 18. yüzyılda oluşması nedeniyle Balkan tarihçileri
bu döneme ilgi duymaktadır. Anadolu ile ya da Rumeli'nin Türkçe konu­
şan vilayetleriyle ilgilenecek tarihçi için böyle bir neden de yoktur.3 M .
Genç'in deyimiyle b u dönem araştırma sayısının oransal olarak az olması
nedeniyle iktisat tarihi çalışmalarında bir kolektif amnezi (kolektif zihin kay­
bı) dönemidir.4 Sonuçta 17. yüzyıl başındaki depresyonla 19. yüzyıl ortasın­
daki depresyonu düz bir çizgiyle birleştirerek Osmanlı iktisat tarihini yaz­
manın olanaksız olduğu anlaşıldı. Osmanlı boyutundaki bir ülkede kon­
jonktürler yerelleşebiliyordu. Bursa ya da Ege kıyılan, Orta Anadolu Yayla­
sının kırsal bölgelerinden çok büyük farklar gösterebiliyordu. Belirli bir za­
naat üretiminde gözlemlenen değişimlerin bazıları, doğmakta olan Avrupa
merkezli dünya ekonomisinin etkisine bağlı olabilirken, bazıları yerel etki­
lerden kaynaklanabiliyordu.ı Nitekim aynı eksende Osmanlı ekonomisinin
Avrupa ekonomisiyle entegrasyon süreci de bu dalgalanmanın ispatını
oluşturuyordu. Osmanlı ekonomisiyle Avrupa ekonomisinin entegrasyonu
tek bir olay ya da süreç değildi. Ortadoğu ekonomisinin farklı sektörleri,
farklı zamanlarda Avrupa ekonomisiyle bütünleşmişlerdi. Dahası, bölgele­
rin bütünleşmesi sektörlerin bütünleşmesini izlemişti. Bu ise 1550-1650
arasındaki erken bütünleşme ve 1830-1900 dönemindeki tam bütünleşme
şeklinde iki dönemde gerçekleşmişti. 1650-1830 dönemi Avrupa'nın eko­
nomik baskısının Hint Okyanusu'na kaydığı bir keşif dönemiydi.6 Bu ne­
denle 18. yüzyılın tamamının önceki araştırmaların çoğu tarafından bir
kriz dönemi olarak değerlendirilmesi doğru değildir. Bu değerlendirme
ekonomik açıdan bir anlam ifade etmemektedir. Çünkü 18. yüzyılda birçok
Anadolu kenti 17. yüzyıldaki ayaklanmalar esnasında uğramış olduğu za­
rarları 18. yüzyılın ilk yansında gidermiş durumdadır.7 Sanayi devriminin
Osmanlı zanaatlan üzerindeki yıkıcı etkisi de çok erken tarihlerde ortaya
çıkmamıştır. Osmanlı zanaatı kendisini değişen koşullara adapte etmiştir.

OsMANLI ITHALATI, lzM i R G ü M Rü�ü 1 81 8-1839 21

Endüstrileşmenin zanaatlar üzerindeki yıkıcı etkisi ancak 19. yüzyılın son­
larına doğru belirginleşmeye başlamıştır.8
K. Karpat'a göre 1603-1789 dönemi, önemli, ancak en fazla ihmal
edilmiş bir dönemdi. Bu dönem 19. yüzyıldaki reformlar ve Balkanlar'daki
ulus devletlerin yükselişindeki temel sosyoekonomik dönüşümlerle ülke
seçkinlerinin iktidar otoritesi tarafından seçilmesi yerine alt sınıftaki in­
sanların kendi ekonomik güçlerine dayalı olarak seçkin olabilme mücade­
lesini barındırmaktadır. Bu önemli dönemin ihmal edilmesinin bir başka
nedeni gelişmelerin karmaşık olması ve değişimleri çözümleyecek uygun
kavramsal araçların yokluğudur.9
17. ve 18. yüzyıllar klasik Yakındoğu devlet modelinin evrim geçir­
diği bir dönemdir. Ekonomideki kısa canlanmalar dışında 18. yüzyıla gelin­
diğinde Osmanlı İmparatorluğu klasik dönemin biçimsel ve özsel ilkele­
rinden tamamıyla kopmuşhı. Kısaca söylemek gerekirse 18. yüzyılda Os­
manlı daha az merkeziyetçi, daha zayıf ve bu nedenlerle de dış etkilere 16.
yüzyıla göre daha açıktı. Bu açıdan bakıldığında 16. yüzyıl Osmanlı tarihin­
de bir dönüm noktası olarak görülebilir. Fakat bu dönüşümün ana nedeni
bir iç çürüme değil, imparatorluğun var olmasını sağlayan dış koşullarda­
ki bir değişmedir. Bu nedenle bir başka bakış açısından Osmanlı'nın 16. ve
17. yüzyılda yaşadığı zorluklar dünya ekonomisine dahil olmaktan daha çok
bu sistemin dışında kalmasından kaynaklanmıştır denilebilir.10 Sistemin
değişmeye başlaması birbirine bağlı iki sonuç doğurdu. Birincisi Osmanlı
Devleti'nin sistem içindeki merkezi konumunu kaybetmesi, ikincisi Os­
manlı toplumunda merkezi bürokrasinin etkisinden bağımsız ve dünya
ekonomisiyle bütünleşmekte olan bir ilişkiler bütününün ortaya çıkmasıy­
dı. Bu değişimlerin başlangıcı bazı durumlarda 16. yüzyıldan itibaren izle­
nebilirse de, devletin eski konumunu yitirmesi 18. yüzyılın ikinci yansın­
dan önce gerçekleşmedi. Bu bakımdan 1600-1750 dönemi klasik dönemin
bir uzantısı olarak görülmelidir."
Tarihçiler artık, Osmanlı İmparatorluğu'nun siyasal yapılarındaki
değişimin 16. yüzyıl ile 18. yüzyıl arasında meydana geldiğini ve bu süre­
cin Osmanlı kurumlarının yeni biçimlere evrilmesi şeklinde tarif edilmesi­
nin daha doğru olduğunu söylemektedirler. Bu yeni biçimlere sahip ku -

22 1 700-1900 0öNEMİ ÜSMANLI EKONOMİSİ

rumlar, kuşkusuz eski kurumlardan farklıydı. Artık padişahlar sadece taht­
ta otururken, devleti fiilen idare edenler vezirler ve paşalardı. Fakat içsel
kurumlardaki bu farklılık 16. ve 18. yüzyıllar arasında meydana gelmiş bir
dönüşümdü, bir zayıflama değil.12
Yukarıdaki nitelemelerin çıkış noktası 18. yüzyılda ortaya çıkan dö­
nüşümlerdir. ilk yarıyılı ekonomik genişleme ve istisnalar dışında savaşsız
geçen bu yüzyılın ikinci yarısının ortalarına doğru ekonomik daralma ve sa­
vaşlar yeniden gündeme gelmiştir. Lale Devri ile başlayan estetik kırılma
başka gelişmelerle desteklenmiştir. Avrupa'ya elçiler gönderilmiş, itfaiye
teşkilatı kurulmuş, gemicilik, savaş teknolojisi, matbaacılık, eğitim ve öğre­
timde dönüşümler olurken özellikle sahil kentlerinde ve büyük kentlerde
halkın tüketim eğilimleri batı mallarına doğru kaymaya başlamıştır. 1645 yı­
lında başlayan ve uzun süren Girit Savaşı ile ortaya çıkan mali bunalımın
uzantıları ve bunlara çözüm bulma gayretleri bu yüzyılda da devam etmiş­
tir. Osmanlı artık Hint Okyanusu'ndan Balkanlar'a ortak bir siyasi, ekono­
mik ve askeri strateji belirlemek gibi zor bir görevle karşı karşıyadır.
19. yüzyıla yönelik olarak yapılan çalışmalar 18. yüzyıla ilişkin olan­
lardan sayıca daha çok ve daha somut verilere dayanır niteliktedir. Bunun
nedeni ilk olarak bu yüzyılda daha fazla verinin elde edilebilmesi ve yüzyı­
lı tanımlamanın önceki yüzyıla oranla kısmen daha kolay olmasıdır. Buna
rağmen 19. yüzyıl, Osmanlı iktisat tarihinde iki yaygın kabulün etkisinden
kurtulamamıştır. Birincisi bu yüzyılın sanayi devriminin etkisiyle Osman­
lı ekonomisi için bir çöküş yüzyılı olduğudur. İkincisi ise bu yüzyılın geli­
şen dünya kapitalist sistemi tarafından Osmanlı ekonomisinin içerildiği
bir yüzyıl olarak tanımlanmasıdır. Ancak ne ekonomik çöküşün ne de içe­
rilme sürecinin boyutları bugün net olarak bilinmemektedir. Dünyanın
büyük bölümünün sömürgeleştirildiği bu yüzyılda Osmanlı direncinin
yöntemleri ve derecesi de gizliliğini korumaktadır.
19. yüzyıl, Osmanlı ekonomisinin dünya ekonomisiyle olan etkile­
şiminin hızlandığı bir dönemdir. Levant'a yönelik stratejiler Osmanlı mer­
kezli olarak kurgulanmaktadır. Büyük devletler kendileri dışındaki hiçbir
devletin Osmanlı'yı kontrol altına almasına izin vermemektedir. Ekonomik
ve ticari stratejiler Osmanlı pazarının lehe kullanılabilmesi üzerine kurgu-

ÜSMANL I İTHALAT!, İZM İ R G ü M Rül:;ü 1 8 1 8- 1 839

}anmaktadır. ı86ı'e gelene kadar Osmanlı Devleti dış ticaret ve gümrük po­
litikalarında keskin bir dönüşüm gerçekleştirememiştir ve yıpranmasına
rağmen klasik dönem prensiplerinde ısrarını sürdürmüştür. Büyük devlet­
ler bir yandan Osmanlı ekonomisinin kendi belirledikleri uluslararası ku­
rallara bağlı kalması ve bağımlılığın devamı için çaba harcarken diğer yan­
dan Osmanlı'nın içinde bulunduğu siyasi ve askeri zaafları ülke ekonomi­
sini yönetebilmek için manipüle etmektedirler. Borçlandırma ve ülke için­
den müttefikler bulma, dış yatırımlar ve antlaşmalar bunlardan bazılarıdır.
19. yüzyılın özellikle ikinci yansı Avrupa uluslarıyla Osmanlı ekonomisi
arasındaki farkın kesin olarak açıldığı bir dönemdir. Osmanlı Devleti'nin
en azından aynı isimle ve aynı organizasyonlarla varlığını devam ettirmesi
güç görünmektedir. Cumhuriyet farklı bir bakış açısıyla bu köklü değişi­
min bir devamı olarak görülebilir.

18. VE 19. YüzynLARDA EKONOMİK TRENDLER

18. ve 19. yüzyıllar, klasik dönemlendirme şemasından sıyrılıp.
uzun dönemli sayılabilecek ekonomik trendler açısından incelendiğinde,
19. yüzyıl üzerinde fazla uzlaşma olmamakla birlikte 18. yüzyıl üzerinde,
bu yüzyılın iki ekonomik konjonktüre} evreye bölünebileceği konusunda fi­
kir birliği vardır. 18. yüzyılın konjonktüre} bölünmesi M. Genç'in bulgusu
üzerinden açılım kazanmıştır. Genç'e göre, 18. yüzyılı ilki 1700-60, ikinci­
si ise 1760-1800 olmak üzere iki evrede incelemek gerekir. ilk evre ekono­
minin gelişme gösterdiği bir dönemdir. Aksine, ikinci dönem bir ekono­
mik daralma dönemidir. ilk dönemde, 17. yüzyıl sonlarında kaybedilen top­
rakların önemli bir bölümü telafi edilmiş, İstanbul, Bursa, Tokat, Edime,
Selanik gibi merkezlerde mevcut artizanal endüstri imalatı artmış ve yeni
faaliyetler ortaya çıkmıştır. Dokuma sanayisinde üretim artışı ve yayılma
belirginleşmiş. Sakız dokumada, Girit sabun üretiminde, Sofya-Samakov
bölgesi demir üretiminde gelişmelere sahne olmuşlardır. Devlet ve askeri
zümre yeni yatırımlara girişmiştir. Gelişme döneminde ihracat serbestisi
süreklilik kazanırken yasaklar geçici ve anzi olmaya başlar. 1760-70 yılla­
rından sonra bu tablo tam anlamıyla tersine dönmüştür. Bu terse dönüş
Genç'e göre 18. yüzyılın ikinci yarısındaki savaşlarla yakından ilgilidir. Hat-

1 700-1900 DöN E M İ OsMANLI EKONO M İ S İ

ta savaşların etkisi o derece keskin olmuştur ki, ekonominin kendisinde
herhangi bir modernleşme tesirine cevap verecek takati tekrar bulabilmek
üzere ıoo yıl beklemesi icap etmiştir.'3
B. McGowan da 18. yüzyılın ekonomik trendi konusunda Genç'in
bulgusundan yola çıkar. McGowan'a göre 1699-1812 döneminin ekonomik
konjonktürünü Katerina ile yapılan savaştan (1768-74) ikiye ayırarak ince­
lemek gerekir. ilk dönem ekonomide bazı sektörlerin gelişmesine şahit ol­
du. Merkezin gücünü artırma gayretleri halktan gelen baskıyla bu dönem­
de sarsılmaya başladı. Ordunun sivilleşmesi bir yandan halkın baskı gücü­
nü artırıyor, diğer yandan da Müslümanlar ve gayrimüslimler arasında is­
tem dışı bir çatlamaya neden oluyordu. Bu, sonuçta bağımsızlık hareketle­
rini körüklerken diğer yandan kendilerine daha üstün bir dünya bulan
azınlıkların dış dünyayla bağlantılarını güçlendirdi. Merkezin sarayla ilişki­
li olmayan sermayeye sıcak bakmaması azınlıkları ticarete yönlendirdi. Ya­
bancı tüccara karşı izlenen liberal tavır ise, sömürge tipi bir ticaret, azınlık
tüccarlarının yabancılaştırılması ve sermayenin ticarete yönelmesine ne­
den oldu. McGowan'a göre bu dönemde Osmanlı ne fizyokrat ne de mer­
kantilist idi. Fiskalist politikalar izlemekteydiler. Siyasal alanda ise 16. yüz­
yılın aksine 18. yüzyılda merkezileşme bilinci hızla kendi karşıtını yarattı.
Devlet her durumda siyasi ve mali gücünü artırabilmenin olanakları üze­
rinde durdu. Ama yine de uzun bir savaş için yeterli maddi kaynağı yoktu.
ilk dönemde kazanılan savaşları, aldatıcı, sahte bir barış dönemi izledi. Bu­
nun ardında statükoyu korumak için katlanılan ağır faturalar birikmektey­
di. Bu faturalar 1774, 1792 ve 1812 yıllarında yapılan savaşlarda alınan ye­
nilgilerle ortaya çıkmış oldu. İmparatorluk bir yandan içeriden diğer yan­
dan dışarıdan gelen saldırılara maruz kaldı. Savaşlar sonucunda ortaya çı­
kan bozgunlar Osmanlı yenileşmelerinin habercisi oldu.'4 Bu yenilik ge­
rekliliklerinden hareketle 18. yüzyılın sonlarında bozulma trendi içine gi­
ren ve reform çağının problemlerini çözmek isteyen ekonominin de daha
önceki yaklaşımlarını değiştirmesi gerekiyordu. Bu çağda devletin güçlen­
dirilmesinin ve büyütülmesinin ekonomik çözümü, merkezi hazineye ait
kaynakların artırılması talebi olarak ortaya çıktı. tık faaliyet desantralizas­
yon eğilimiyle merkezin azalan vergi gelirlerini artırmak oldu ve bu faali-

OSMANLI iTHALAT!, İZMİR G ü M RÜ � Ü 1 81 8- 1 839

yet merkezileşmeyle paralel yürütüldü. Tımar ve zeametler mukataalaştırıl­
dı, malikaneleşme donduruldu ve ayanlar tarafından kontrol edilen kay­
naklar merkeze transfer edildi. Bu faaliyetler 19. yüzyılın ilk 30-40 yılına
kadar uzadı. Yeni vergiler konuldu ve mevcutlar artırıldı. Bunların uygula­
nabilmesi için klasik dönemin provizyonizm ve fiskalizm ilkeleri keskin
bir şekilde işletildi. Üçüncü ilke tradisyonalizm ise aşınmaya başlamıştı.
Artık fiskalizm ve provizyonizme aykırı olduğu ölçüde referans ilkesi ol­
maktan çıkmaya başlayan tradisyonalizm, 18. yüzyılın sonlarında başlayan
reform çağında geçmişe dönme düşüncesinin de terk edilmesiyle birlikte
zihni meşruiyet zeminini de kaybetmiş bulunuyordu. Provizyonizmin ve
fiskalizmin aşınması biraz daha sürdü. 1861'e kadar provizyonizm üzerin­
de ısrarla duruldu ve ancak çeyrek yüzyıllık bir açıktan sonra 1861'de ihraç
imkanları genişletildi. Fiskalizm de yine aynı yıllarda eski sertliğini kaybet­
meye başladı. Özellikle 186o'lı yıllarda esnaflık sektörü gerilediği zaman
üretimde ortaya çıkan daralmanın ekonomik ve sosyal olumsuz etkilerinin,
merkezin katlanacağı fiskal fedakarlıktan çok daha büyük olduğu görüldü­
ğünde fiskalizmden de vazgeçilmeye başlandı. '5
18. yüzyıl Osmanlı'nın içsel olarak dönüşme ihtiyacını hissettiği bir
yüzyıldı. Baskı daha çok mali cepheden gelmekteydi. Devlet bir makas ara­
lığında kalmıştı. Bir yandan yükselen ayanların merkezin otoritesi üzerin­
deki baskısıyla baş edebilmek, diğer yandan da önceki dönemde taşraya ve­
rilmiş olan askeri ve siyasi görevlerin merkezden yürütülebilmesi için ge­
rekli olan mali kaynakları merkezileştirmek gerekiyordu. Yapılması gere­
ken önceki mali, askeri ve zirai yapının topyekıln dönüştürülmesiydi. Bu
ise içeriden ve dışarıdan engellemelerle ve manipülasyonlarla mücadele
edebilmek anlamına geliyordu. Reform yanlılarının ödedikleri maliyet bü­
yük olmakla birlikte il. Mahmud dönemi, yeniliklerin yerleşmeye başladı­
ğı dönem oldu. Ek olarak, yüzyıllardır benimsenen ülke içindeki sektörler
arası ekonomik dengelerin de dünyadaki gelişmelere paralel olarak dönüş­
mesi gerekiyordu. Bölgesel kendine yeterlilik ilkesiyle kurgulanan, pazarın
ancak ihtiyaçların karşılanması için organize edildiği ve dış ticaretin, mar­
jinal faydası toplum için sıfır olan mallarda söz konusu olan bir ekonomi­
nin dönüşme ihtiyacı hissetmesi kaçınılmazdı. Büyüyen merkezi bürokra-

26 1 700-1 900 DöN E M İ ÜSMANLI EKONO M İ Sİ

si ve askeriyenin tanın kesimi üzerindeki baskısı bir kenara bırakıldığında
bile, teknik gelişmelerin zirai ve endüstriyel üretime uyarlanması, ihtiyaç
fazlası ürünün kara konu olabilmesi için gerekli hukuki ve mekansal orga­
nizasyonun sağlanması ve dış ticaret politikasının dünya ticaret politikasıy­
la uyumlaştırılması gerekiyordu. Ancak 1838 gibi geç bir tarihte bile ithala­
ta prim verilmesi ve ihracata sıcak bakılmaması Osmanlı yönetici elitinin
düşünsel yapısının anlaşılabilmesini zorunlu kılan bir problematikti.
18. yüzyılın aksine 19. yüzyılın ekonomi açısından sahip olduğu
trendler biraz daha karmaşıktır. Bu yüzyılda bir taraftan batılı ulusların as­
keri, ekonomik ve siyasi baskıları, diğer taraftan da dünya ticaretindeki et­
kinlikleri artmıştır. Tüm yüzyıl boyunca dünya ticaret hacmi genişlemiştir.
Bu yüzyılın neredeyse tamamına, dönüşüm çabası damgasını vurur. il.
Mahmud'un reformları ve aldığı önlemlerle siyasi iktidarın merkezileşme­
si biraz sağlanmıştır. Ancak bağımsızlık hareketleri merkezin iktidarını
sekteye uğratmıştır. Tanzimat Fermanı, Balta Limanı Anlaşması ve 1856
Islahat Fermanı batılılaşma çabalarının önemlilerinden bazıları olarak de­
ğerlendirilebilir. Bu iç ve dış gelişmeler, kurumları, toplumsal ve iktisadi
yapıları hızla dönüştürmüş, ortaya 18. yüzyıldan farklı yapılar çıkmaya baş­
lamıştır. Bu nedenle 20. yüzyıl Türkiye'sinin toplumsal ve iktisadi köken­
lerini her şeyden önce 19. yüzyıldaki dönüşümlerde, Avrupa kökenli kapi­
talizmle özgül içyapılann karşılıklı etkileşimlerinde aramak gerekiyor.'6
18. yüzyılın sonuna gelindiğinde Osmanlı'da bazı değişim çabalan
keskinleşmeye başlamıştı. 111. Selim'in hal'inden sonra il. Mahmud özellik­
le saltanatının son yıllarında (1833-38) bir dizi reform hareketine girişti. il.
Mahmud'un saltanatının ilk yirmi yılı merkezin gücünü artırarak çevresel
güçlerin merkeze olan itaatini sağlama çabalarıyla geçti. Bu çaba, arkadan
gelecek olan siyasal reformların daha etkili olmasına zemin hazırlamıştı.
1810-35 arası, Osmanlı'nın Avrupa'nın üstünlüğünü kabul ederek yenilgiler
yaşadığı ve toprak kayıplarına maruz kaldığı bir dönemdi. Ama bu olumsuz
havaya rağmen içeride bazı reformların gerçekleştirilebilmesi için dışsal ve
içsel etkiler söz konusu olmaktaydı. Dış etkilerin başında Rusya, Mısır ve İn­
giltere üçgeninde yer alan ince denge siyaseti geldi. İç etkilerin en önemlisi
ise siyasi çözülme ve ayaklanmaların merkeze dayattığı baskı idi. 17

ÜSMANLI İTHALAT!, İ Z M İ R G ü MRÜGÜ 181 8-1 839

 19. yüzyılın ekonomik trentleri konusunda en kapsamlı çalışma Ş. Pa­
muk'tan gelir. Pamuk 19. yüzyılın Ortadoğu ekonomileri için dünya ekonomi­
sine bir eklemlenme dönemi olduğunu ve bunun özellikle Napolyon Savaşla­
rı sonrasında Avrupa'nın bazı yatırımlarıyla daha da hızlandığını belirtir.18
Pamuk 19. yüzyıl dönemlendirmesinde bu yüzyılı 182o'ye kadar
olan dönem ve 1820 ile 1. Dünya Savaşına kadar olan dönem şeklinde iki
ana parçaya ayırır. ilk dönemde büyük ölçüde kendi kendine yeten, kapita­
list öncesi üretim ilişkilerinin egemen olduğu, yapılan çözülmemiş bir Os­
manlı söz konusuydu. İkinci dönemde ise batının askeri, siyasi ve iktisadi
gücüyle karşı karşıya kalan, kapitalizme açılmaya başlayan, bağımsızlık ha­
reketleri ve ayanın gücüne karşı merkezin gücünü artırmak için bir dizi re­
forma başvuran bir Osmanlı söz konusuydu. İkinci dönemde ülke ekono­
misi hızla dünya ekonomisiyle bağlantılar kurmaya başladı.'9 Pamuk, ikin­
ci dönemi de kendi içinde dört ana kategori halinde inceler. İlki 1820-53 dö­
neminde İngiliz hegemonyası altında dış ticaret dönemidir. Bu dönemin
temel özelliği Osmanlı'nın kapitalizme açılış sürecinin ticaretle sınırlı kal­
ması, tarım dışı faaliyetler gerilerken dünya pazarları için tarımsal meta
üretiminin yaygınlaşmasıdır. 1854-76 dönemi dış borçlanmayla artan ba­
ğımlılık dönemidir. Osmanlı dış ticaretindeki büyüme bu dönemde de de­
vam etmiştir. Dışa açılan kesimlerde Kırım Savaşı ve Amerikan Bağımsız­
lık Savaşının etkileri hissedilmiştir. Zanaatlarda gerileme ve tarımda uz­
manlaşmanın yaygınlaştığı görülmektedir. En önemlisi bu dönemde, dış
borçlanma ve dolaysız yatırımlar aracılığıyla yabancı sermaye ülkeye girme­
ye başlamıştır. Üçüncü dönem 1880 ve 1896 yıllarını kapsayan durgunluk
ve mali denetim dönemidir. Bu dönemde dünya borsalarında kriz vardır.
1873-74'te yüzyılın en büyük kıtlığı yaşanmıştır. 1875-76'da Osmanlı dış
borç ödemelerini durdurduğunu kabul etmiştir. 1877-78 Rus Savaşı ve Yu­
nan yenilgisiyle devlet büyük toprak kayıplarına uğramıştır. Bu dönemde
kapitalist dünyaya eklemlenme yavaş seyretmiştir. Dünyadaki sanayileşmiş
ülkelerin üretimleri buhran döneminde azalmış buna bağlı olarak Osman­
lı dış ticaret hızında düşmeler görülmüştür. Tarımda uzmanlaşmanın hızı
azalmış, Düyun-u Umumiye'yle Osmanlı mali sistemi kontrollü bir düze­
ne bağlanmıştır. Bu dönemin önemli bir başka özelliği İngiliz hegemonya-

28 1 700-1 900 DöN E M İ 0SMANLI EKONOMİSİ

sının yerini İngiltere, Almanya ve Fransa arasındaki çetin rekabetin alma­
sıdır. Dördüncü dönem 1896-1913 arasını kapsayan dünya savaşına doğru
büyüme ve emperyalistler arası rekabet dönemidir. Ticaret büyümüş, ta­
rımsal meta üretiminde artış hız kazanmışhr. Dünya ekonomisine eklem­
lenmenin ilk dalgasının (ı87o'e kadar) yerini Anadolu'nun iç kesimlerini
etkilemeye başlayan ikinci dalga almış ve dış borçlanmaya bağlı olarak
1903 sonrasında dış ticaret açıklan genişlemiştir.2°
Bir başka dönemlendirme çalışması D. Quataert'e aittir. Quataert
19. yüzyılın temel eğilimini saptadıktan sonra bu yüzyıla ilişkin olarak eko­
nomik açıdan üç temel dönemlendirmenin yapılabileceğini ileri sürer.
183o'a kadar Napolyon Savaşları ve Yunan ayaklanması nedeniyle dünya ti­
caret örüntüsüne Osmanlı'nın tam olarak dahil olduğunu söylemek zor­
dur. Bu yüzyıldaki toprak kayıpları ekonomiyi olumsuz etkilemektedir.
Devletin askeri ve siyasi gücü zayıflamaktadır ancak büyük devletlerin re­
kabeti ve imparatorluğun diplomatik başarısı Osmanlı'ya biraz daha yaşa­
ma şansı sağlamışhr. Büyük devletler aynı anda hem İstanbul yönetimini
güçlü kılarak imparatorluk ekonomisini bu yolla kontrol etme, hem de nü­
fuz etmenin gittikçe zorlaşhğı Balkan Bölgesi'ne; oradaki yerel ayaklanma­
ları destekleyerek sızabilme politikası izlemişlerdir. Avrupa'nın nüfuzun­
daki bu arhş 1750 sonrasında Halep ve Selanik gibi bölgelerde hammadde
üretimine başlanmasında bir neden oldu. Bunu 183o'u izleyen yıllarda ku­
maş ve pamuk ipliği gibi mamul malların ithalindeki amş izledi. Tanzimat
gibi bir merkezileşme hareketi ise Osmanlı'nın artan gücüyle birlikte dün­
ya ticareti içinde rahatça yer almasını sağladı. Merkezi idare bunun karşılı­
ğını hammadde ihraç etmek ve mamul madde ithal etmek şeklinde ödedi. 21
Bu eğilimler alhnda Quataert'e göre 19. yüzyıl üç safhada değerlendi­
rilebilir. İlk aşama 1800-26 dönemidir. Bu dönemde korumacı politikalar iz­
lendi ve tekellerin ve hammaddelerin iç üretimde kullanılması sağlandı. 1826-
60 ikinci döneminde mevcut şartlara adaptasyon söz konusuydu. Ticaret ser­
bestleşti, iç ticaret özgürleştirilirken dış pazarlara açılma söz konusu oldu.
1860-1908 üçüncü dönemdi. Yerli üreticiler korundu, gümrükler amnldı.
1867-74 alt döneminde bazı loncaların tekel hakkı yenilenmeye çalışılsa da
serbest ticaret karşısında olan bu önlemler başarılı olamadı. Bu dönemler

OsMANLI İTHALATI, İ z M i R G ü M R ü � ü 1 81 8-1 839

içinde iktisat tarihi açısından önemli olan bir başka olay da yeniçeriliğin kaldı­
rılmasıyla loncaların koruyuruları yok edilerek liberalleşmeye adım atılmasıy­
dı. 1838 antlaşması mevcut iktisat politikalarını değiştirmedi ancak Batı ve Os­
manlı ekonomilerini daha fazla birbirine yaklaştırdı. Düyun-u Umumiye'nin
kabulü bu yaklaşmayı yansıtmaktaydı. Böylelikle Avrupalılara itimat temin
edilmiş oluyordu. İkinci itimat 1908 Jöntürk hareketiyle sağlandı.22
R. Kasaba'nın 1815 sonrasında yaptığı dönemlendirmeye Napolyon
Savaşları dönemi de eklenerek biraz daha genişletilebilir. Kasaba'ya göre
1815-40 dönemi, hem savaşlar boyunca Batı Avrupa uluslarının İngiliz
mallarına azalan talebi, hem de savaş sonrasında Avrupa devletlerinin uy­
guladıkları koruyucu tarifelerin etkisi altında açıklanır. Aynı dönemde İn­
giliz pamukluları özellikle Kuzey Amerika'da pazar sıkıntısı içinde bulun­
maktaydı. İngiltere'nin mamul mallarını alan diğer uluslar da, sattıkları
hammaddeler dış alımlarını karşılayamadığından İngiliz mallarına olan ta­
leplerini azaltmışlardı. Bu durum İngiltere'nin dış pazarlarını genişletme
olanakları araştırmasına neden oldu. Osmanlının liberal dış ticaret politi­
kası benimsemesi, savaş döneminde Fransa'nın Levant'ta büyük bir ticaret
boşluğu bırakması ve Osmanlı'nın Versailles Anlaşmasıyla Rus ve İngiliz
nüfuz alanlarının dışında kalması nedeniyle, İngiltere'nin bu bölgedeki
nüfuzunu artırması savaş sonrası çözümlere bir tehdit oluşturmuyordu.
İngiliz politikalarından ilki böylelikle ekonomik olarak belirdi. İngilte­
re'nin ikinci kaygısı politikti. Politik olan Osmanlı'nın bütünlüğünün ko­
runması idi. Bu, ekonomik amaçla olduğu kadar uzun dönemli başka de­
ğişkenler tarafından da desteklenmekteydi. 1820-30 döneminde Latin
Amerika ve Yakındoğu'daki ticari payı artmasına rağmen 184o'larda İngi­
liz ihraç artırma politikaları tıkanmıştı. İngiltere yabancı devletlerin İngiliz
mallarına olan alım gücünü artırmak için korumacı önlemleri kaldırmaya
ve sömürgelerini bizzat kendi eliyle özgürleştirerek bunları İngiliz dış tica­
ret politikalarını benimsemeye yöneltti.23 187o'lere kadar Rusya ve Avustur­
ya güneye, ticaret yollarının yoğun olduğu bölgelere doğru uzanmak ama­
cındaydı. Avusturya için bu, Selanik'e uzanan bir koridordu. Rusya'nın he­
defi ise boğazları kullanabilmek ve İran Azerbaycan'ı ve Doğu Anadolu
üzerinden Basra Körfezi'ne yönelebilmekti. Fransa borç verme yoluyla ti-

30 1700-1 900 DÖN E M İ ÜSMANLI EKONOM İSİ

cari ve ekonomik ayncalıklar sağlayarak Suriye ve Lübnan'da etkinlik kur­
mak istiyordu. İngiltere'nin son amacı Hint yolunun güvenliğini sağlaya­
rak burada tekel oluşturmaktı. Bunun için ilgisini, Mısır, Süveyş. Basra
Körfezi ve Mezopotamya'ya yöneltecekti.""
D. Quataert'e göre 175o'de başlayan sanayi devrimi Avrupa'da ta­
rım, nüfus ve manifaktür üretimde değişikliklere sahne oldu. 19. yüzyılın
başında Avrupa (abrikalannın girdi ihtiyacı hızla artarak önceleri birkaç iş­
çinin günlük ücretine eşitken, sonradan ıoo işçinin günlük ücretine eşit
bir büyüklüğe ulaştı. Şehirleşme artıyordu ve bu, dış kaynaklara yönelen
daha fazla gıda talebi anlamına geliyordu. Tanzimat dönemindeki Osman­
lı manifaktürü, kendisiyle rekabet etmenin pahalılaştığı, etkin ve mekani­
ze olmuş bir Avrupa ekonomisiyle yüz yüze kaldı. Avrupa bu durumda ye­
niden organize olmuş bir Osmanlı ekonomisi talebiyle Osmanlı Ortado­
ğusu'nu hammadde arz eden ve mamul madde talep eden bir biçime dö­
nüştürmeyi araştırmaya başladı. Bu noktada tavsiyeler, Osmanlı'nın ener­
jisini tarıma kanalize etmesi ve serbest ticaret yapması bağlamında topla­
nıyordu. Fakat merkezin ve halkın kendi ihtiyaçlarına göre kendi program­
lan vardı ve zaman zaman bu programlar Avrupa'nın ihtiyaçlarıyla çatışma
halinde olabiliyordu. Böyle bir durumda bunun giderilmesi için yollar
aranmaktaydı.25

Dış TİCARET VE DÖNÜŞÜM

16. ve 19. yüzyılda iki ekonomik sıçramayla uluslararası ticarete ek­
lemlenen ve imparatorluğun en büyük ticaret limanlarından birisi olan İz­
mir, ithalat ve ihracat bağlamında önemli bir ömeklem oluşturur. Her ne
kadar Halep, Şam ve Bursa gibi kentlerin ürünlerine yaptığı aracılık orta­
dan kalkmaya yüz tutmuşsa da artık 18. yüzyıl sonlarına doğru Anadolu iç­
lerinden gelen mallar İzmir' den Avrupa'ya açılmakta ve Avrupa'dan gelen
mallar İzmir aracılığıyla Anadolu içlerine yayılmaktadır. 18. ve 19. yüzyıl­
larda İzmir hem dünya ticaretine açılan bir kapı hem de hinterlandıyla
dünya ticaretinin en önemli ortaklarından birisidir.
ı8oo'den itibaren dünya ticaret hacmi hızla genişlemeye başlamış­
tır. Bu ticaretin, 18oo'de 320 milyon livres'den 186o'ta ı.450 milyon !iv-

0SM A N LI İTHALATl, IZM İ R G Ü M RÜ�Ü 1 8 1 8- 1 839 31

res'e ve l913'te 8.360 milyon livres'e çıktığı, diğer bir deyişle 25 kat arttığı
tahmin edilmektedir. Gerçek anlamda ise gelişme daha büyüktü. Eldeki ra­
kamlar değişken olmakla birlikte öyle görünüyor ki 1780 ile 1913 arasında
Osmanlı dış ticaretinin büyüme oranı daha düşüktü ve bu nedenle dünya
ticaretindeki payı yavaş yavaş eridi, toplamı da % l'in alhna düştü. Bu dü­
şüş muhtemelen toprak kayıplarından daha fazlaydı ve l913'te Mısır tek ba­
şına Osmanlı İmparatorluğu'na bedel bir ticaret hacmine sahipti.26 İthalat
arh ihracat olarak bakıldığında l8oo'de uluslararası ticaret 320 milyon
paundtu. Bu rakam l84o'ta 560 milyon paunda, l86o'ta ı.450 milyon
paunda, l872-73'te 2.890 milyon paunda ve l913'de ise 8.360 milyon paun­
da ulaşmışh. Bu, 1815-1913 döneminde dünya ticaretinin arttığının göster­
gesiydi. Fakat örneğin Mısır'ın aksine, Osmanlı dış ticareti hızlı arhş gös­
termiyordu. l829'da Osmanlı'nın Britanya ve Fransa ile olan ticareti 2,6
milyon paund olarak hesaplandı. Toplam ticareti ise 4 milyon paundun
üzerindeydi.27 Örneğin 1840 dünya ticaret rakamlarına göre (560 milyon
paund) Osmanlı'nın l929'daki toplam 4 milyon paundluk ticareti toplam
ticaret içinde % o,71'lik bir paya sahipti. Ş. Pamuk'un hesaplarına göre
1830-32 döneminde toplam ithalat cari fiyatlarla 4,9 milyon sterlindir. Bu­
nun % l9'u İngiltere'den, % 9,9'u Fransa'dan, % p'i Almanya'dan, %
l6,1'i Avusturya'dan, % 3,6'sı ABD'den, % 31,fü Rusya'dan ve % l6'sı da
Yunanistan, Sırbistan ve İran gibi çevre ülkelerden yapılmaktaydı. Bu itha­
latta İngiltere, Fransa ve ABD'nin payı giderek artarken Rusya'nın payı
azalmış, çevre ülkelerinki ise yaklaşık aynı düzeyde sürmüştür. ihracat ise
toplam 3,8 milyon sterlindir. % 13,fü İngiltere'ye, % 14,fü Fransa'ya, %
2,1'i Almanya'ya, % 30,9'u Avusturya'ya, % 3,7'si ABD'ye, % l2,6'sı Rus­
ya'ya ve % 23,1'i çevre ülkelere yapılmıştır. İngiltere, Fransa ve ABD'nin pa­
yı artarken diğerleri hemen hemen aynı kalmışhr. 1940-42 arasında ra­
kamlar değişiklik göstermektedir. Nitekim dönem 1838 antlaşmasının he­
men sonrasına denk gelmektedir. Bu dönemde toplam 5,7 milyon sterlin­
lik ithalatın % 29,3'ü İngiltere'den % 8,6'sı Fransa'dan, % 4,6'sı Alman­
ya'dan, % 22,1'i Avusturya'dan, % 2,7'si ABD' den, % 16,5'i Rusya'dan ve %
l6,2'si de çevre ülkelerden yapılmışhr. Aynı dönemde ihracahn % 19,8'i
İngiltere'ye, % l6,6'sı Fransa'ya, % Ir9'u Almanya'ya, % 29,ı'i Avustur-

32 1 700-1900 DÖN E M İ ÜSMANLI EKONOM İ S İ

ya'ya, % 2,5'i ABD'ye, % ıo,4'ü Rusya'ya ve % 19,5'i çevre ülkelere yapıl­
mıştır.28 Ancak imparatorluğun dünya ticaretindeki payındaki bu azalmaya
karşın İzmir limanı kendi ticaret payını arhrma eğilimi içindeydi.
18. yüzyılda Osmanlı ekonomisinin önemli bir parçası olan İzmir
ilk olarak Batı Avrupa manifaktürünün ihtiyacı olan ham maddeyi ve ikin­
ci olarak da yiyecek maddesi gibi diğerlerini ihraç etmekteydi. Batıdan ise
tekstil, üretilmesi teknoloji ve ustalık isteyen endüstri ürünleriyle kahve,
şeker, baharat ve boya maddesi ithal ediyordu.29 1784 yılı rakamlarına göre
Osmanlı ihracatının % 36,5'i Fransa'ya; % 24'ü Avusturya'ya; % 18,J'ü
Hollanda'ya; % 12'si Venedik'e ve % 9,2'si de İngiltere'ye yapıldı. Aynı yıl
bu ihracatın % 32'si İzmir Llmanı'ndan; % 2J'ü Suriye'den; % ıJ'ü Mısır;
% 4'ü İstanbul; % 4'ü Kuzey Afrika ve % 2'si Yunanistan limanlarından ya­
pılmaktaydı.10 Bu oranlar ithalatta da fazla değişmemekteydi. Üstelik hem
ithalatta, hem de ihracatta 19. yüzyılın ortalarına doğru İzmir'in payı daha
da arttı. İzmir'in ı8ı7'den 1839'a kadar İngiltere, Fransa ve Avusturya'dan
(1818 ile 1820-30 arası verileri yok) yıllık ortalama 18 milyon franklık bir it­
halat gerçekleştirdiği görüldü. Aynı yıllarda aynı ülkelere yaptığı ihracatın
ortalaması ise 26,3 milyon franktı. Yüzyılın ortalarına doğru ithalat ihraca­
tı geçme eğilimine girerken sonlarına doğru ihracat tekrar artma eğilimi
içine girdi.1' Aşağıdaki tabloda 1839 yılında dört büyük ülkeyle yapılan tica­
retin rakamları yer almaktadır:

Tablo ı : 1839 İzmir Limanı Dış Ticareti (Sterlin)

ülkeler ithalat Yüzde ihracat Yüzde
lngiltere 242.208 35,5 433.512 30
Fransa 45-376 6,7 306.372 21,4
ABD 132.924 ı9.5 174.432 12,2
Rusya 46.984 6,9 56.756 4
Toplam 467.492 68,6 971.072 67,6

Kaynak: Orhan Kurmuş, Emperyalizmin Türkiye'ye Girişi, Savaş Yayınlan, Ankara-1982, s. 28. 18. yüz­
yılda lzmir'in özellikle Fransa ve lngiltere'yle olan ticareti konusunda aynnhlı bilgi için bkz: Necmi Ül·
ker, The Rise of Izmir 1688-1740, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Michigan, 1975·

ÜSMANLI İTHALAT!, İZM İ R G ü M RüC:: ü 1 8 1 8-1 839 33

 18. yüzyıl boyunca Osmanlı dış ticaret rakamlarında ithalatın yıllar
itibariyle izini sürebilmek olanaklı değildir. Ancak yabancı konsolos ve gez­
ginlerin raporlarıyla belirli kentler üzerine yapılmış sınırlı çalışmalardan
bazı rakamlara ulaşabilmek olanaklıdır. Buna göre dönemin en önemli ti­
caret limanlarından birisi olan Marsilya'dan Levant'a 1708-19 arasında ya­
pılan kumaş ihracı ıo binden 30 bin parçaya, 1719-50 arasında da 60 bine
yükseldi. 178o'lere doğru 90 bin parçanın üzerine çıktı. 177o'li yıllara ait
Avusturya konsolos raporlarına bakılacak olursa Fransızların İzmir'e ku­
maş sürümü 5.600; İstanbul'a ise 2.500 balya idi. Bir balya birinci kalite
londrin içinde 8-ıo parça, ikinci kalite londrin içinde ise 10-12 parça farklı
renklerde kumaş bulunmaktaydı. 1772 yılı kayıtlarına göre bu kumaşlardan
Selanik'e 520 bin kuruş değerinde (700-800 balya) gönderilmişti. 1776 yı­
lında bu miktar 1.200 balyaya (780 bin kuruş) yükselmişti.12 P. Masson 18.
yüzyılda Osmanlı'nın Fransa'dan, M. Genç ise aynı yüzyılda İngiltere'den
yaptığı yünlü ithalatına ilişkin rakamlar vermektedirler. Bu rakamlar Tab­
lo 2'de gösterilmektedir.

Tablo 2: ı8. Yüzyılda İngiltere ve Fransa' dan Toplam Yünlü İthalatı

Yıllık Yıllık Ortalama
Ortalama (top olarak)
Yıllar (top olarak) Yıllar Uzun Boyutlu Kısa Boyutlu
Dokuma Dokuma
FRANSA INGILTERE
1700-1705 10.300 1701-1706 19.157
1708-1715 21.800 1705-1712 17.464
1716-1720 22.600 1712-1717 16.053
1721-1725 24.240 1718-1726 14.165 1.890
1726-1730 41.400 1727-1740 10.803 1.505,5
1731-1735 53.900
1736-1740 58.650
1741-1748 50.000

Kaynak: Paul Masson, Histoire du Commerce Français dans le Levanı au XVIIIe Siecle, Librairie Hachet­
te & Cie, Paris-1911, s. 476-477; GENÇ, "ı8. Yüzyıl Osmanlı Sanayii," s. 242.

34 1 700-1900 DÖN E M İ ÜSMANLI EKONOMİSİ

 Tabloda yer alan veriler R. Davis'in 17. yüzyılın sanlan için İngilte­
re'ye ilişkin verdiği rakamlarla desteklenebilir niteliktedir. Bu rakamlar, 17.
yüzyılın sonlarında bile İngiltere'nin Avrupa, Osmanlı ve Kuzey Afrika'ya
yaphğı ihracatta manifaktür tekstil ürünlerinin ezici üstünlüğünü göster­
mektedir. 1699-1701 yıllarında İngiltere'nin Avrupa, Osmanlı ve Kuzey Af­
rika'ya yaphğı toplam 3 milyon 772 bin sterlinlik ihracahn 2 milyon 815 bin
sterlini manifaktür tekstil ürünleri olarak saptanmışhr. Hammadde ihracı
ise 344 bin sterlinde kalmışhr. Tam tersine bu bölgelerden yaphğı 4 mil­
yon 86 bin sterlinlik ithalahn ı milyon 12 3 bin sterlini manifaktür tekstil, ı
milyon 784 bin sterlini ise hammaddeden oluşmaktadır.ıı
E. Syrett'e göre Marsilya'dan İzmir'e yapılan ithalatta, 172ı'den
1789'a kadar mensucat, sürekli olarak kahve, şeker, çivit ve kırmızdan da­
ha fazladır. Bazı yıllarda konjonktüre bağlı olan dalgalanmalar bile bu du­
rumu değiştirmemiştir. Örneğin 172ı'de toplam ithalahn % 57,5'i; 175o'de
% 48,4'ü; 176o'ta % 7J'ü; 177o'te % 33'ü; 1789'da ise % 52,4'ü mensucat
mallarından oluşmaktaydı. Daha sonra sıralama kahve, şeker, çivit ve kır­
mız olarak devam etmekteydi.34
19. yüzyılın ilk yansında Avrupa'nın Levantla ticaretinin genişleme­
si, Levant'ta bazı değişikliklerin ortaya çıkmasına neden oldu. Levant'ta ba­
zı üretim bölgeleri dünya ekonomik sisteminin amaçlarına doğru gelişmek
ve bu sisteme eklemlenmek zorunda kaldılar. Önce sahil kentleri ve daha
sonra iç bölgeler yüzyılın sonuna doğru bunu gerçekleştirdiler. Bu genişle­
me ikinci olarak ticarete yönelik tarımsal ürün üretiminin Levant'ta anışını
sağladı. Bir başka yönden bu genişleme Ortadoğu endüstrisini etkilemişti.
Ticaret yoluyla ülkeye giren mallar, maliyetleri, kalitesi, zevk ve beğeniye hi­
tap etmeleri gibi özellikleriyle önce halkın talep yapısını sonra da Levant'ın
endüstrisini etkiledi.35 Ancak dönemin verileri bugün eksiksiz olarak mev­
cut olmadığı için bu etkinin derecesini ölçmek son derece zor görünüyor.
1789 Fransız İhtilali'ne kadar Osmanlı dış ticaretinin en önemli or­
tağı % 6o'lık payıyla Fransa idi. Volney'e göre 178o'lerde özellikle Fran­
sa'nın Osmanlı'dan yaphğı ithalat (balmumu, ipek, pamuk, keten, pirinç,
bakır, zamk vb. hammaddeler) Fransız sanayisinin hammadde ihtiyacını
karşılamaktaydı. Levant'tan ithal edilen pamuk Picardy, Normandy ve Pro-

OsMAN LI ITHALATı, l z M i R G ü M Rü�ü 1 8 1 8-1 839 35

vence olarak bilinen bölgelerdeki fabrikalarda kullanılmaktaydı. Bu ithal
mallarından, yünlü kumaşlar, pamuklu kumaşlar, kadifeler, keten kumaş­
lar ve şapkalar dokunuyordu ve bütün Fransız gemici, işçi, tüccar ve aracı­
lar para kazanırken sonuçta ticaret Levant'ın aleyhine işliyordu.36 Nitekim
Osmanlı ithal ürünleri bu yüzyılda manifaktür mal ağırlıklıydı. Bu ithalat
yalnızca yünlü dokumalardan değil, simli ipekliler, Tunus işi başlıklar, me­
tal ve mekanik aletler ve biberden oluşmaktaydı. Diğer ürünlerde, Avru­
pa'nın Amerika kolonilerinden gelen kırmız ve çivitten oluşan boya ham­
maddeleriyle şeker ve kahve ilk sırayı almaktaydı.37 1789 sonrasındaki sa­
vaşlar sonucunda Fransa bu üstünlüğünü kaybetti. Fransızlar, olayların
normale dönmesiyle birlikte konumlarını İngilizlere kaphrdıklarının farkı­
na vardılar. İngiltere ise bu avantajını hiç kaybetmedi. ı88o'lerde Osmanlı
ithalahnın % 45'i hala İngiltere'den geliyordu. Bu oran ilerleyen dönemler­
de biraz azalmakla birlikte 1910-n'de bile ithalahn % 24'ü İngiltere'nin
elinde idi. Bu oran İngiltere'nin en büyük rakibinin iki kahydı. Osmanlı,
pamuk ipliği ve pamuklu kumaş ithalinde İngiltere'nin üçüncü en iyi müş­
terisiydi.38 Fransız Devrimi ve Napolyon Savaşları İngiltere ve Fransa'nın
Akdeniz ticaretini azaltmışh. Bu azalmaya rağmen 1829'a gelindiğinde Os­
manlı'nın Fransa ve İngiltere ile ticareti 2,6 milyon sterlindi. Bu tarihten
sonra ticaret hızlandı ve bu iki ülkeyle yapılan ticaret 1845'te 12,2 milyon
sterline ulaşh. 1876'ya gelindiğinde Osmanlı'nın toplam dış ticareti 54 mil­
yon sterlin (270 milyon $) olarak tahmin edilmekteydi.39 19. yüzyılın ilk ya­
nsında İngiltere'nin Osmanlı'ya ihracahnın arttığı doğru olmakla birlikte
bu ihracat İngiltere'nin toplam ihraç rakamları içinde çok küçük bir paya
sahipti. Örneğin 1827-38 dönemi esas alındığında bu 12 yıllık dönemde İn­
giltere'nin toplam ihracah içinde Osmanlı'nın payı ortalama % 2,51 olarak
belirmişti.40 1838 antlaşmasını izleyen yıllarda, özellikle 184o'tan başlayan
süreçle İngiltere'nin Osmanlı'ya ihracahnın arttığı ancak Osmanlı'nın İn­
giltere'ye olan ihracahnda arhş olmadığı gözlenmektedir. 184o'ta İngiliz
ihracah 3 milyon sterlin dolayında iken 1947'de bu rakam ıo milyon sterli­
ne ulaşmışhr. Osmanlı ihracah ise ı milyon sterlin dolaylarında gerçekleş­
miştir.4' Aynı zamanda 18. yüzyılda İngilizlerin de hammadde ithal eğilimi
güçlenmişti ve diğer ithal malları arasında hammadde ithalah belirgin bir

1 700-1900 DON E M İ OsMAN LI EKONOM İSİ

şekilde önde gidiyordu. İngiltere'nin hammadde talebi 1699-17oı'de 1,5
milyon sterlin; 1722-24'te 1,7 milyon sterlin; 1752-54'te 2,2, milyon sterlin
ve 1772-74'te ise 2,8 milyon sterline ulaştı. Bu malların büyük bir bölümü
Baltık ve İskandinavya ülkeleriyle Akdeniz sahillerinden geliyordu.42
184o'lı yıllara kadar İngiltere ile Osmanlı arasındaki dış ticaret farkı fazla
açılmış değildi. 1838'e gelince İngiltere'nin Osmanlı'dan yaptığı ithalat ı
milyon sterlin dolayında, Osmanlı'ya ihracatı ise 4 milyon sterlinin biraz
üzerindeydi. Bu rakamlar arasındaki fark 1840-50 arasında zirve yapmış,
ihracat 12 milyon sterline ulaşırken, ithalat yine ı milyon sterlin dolayında
kalarak 3 milyon sterlinlik fark yaklaşık 11 milyon sterline çıkmıştır.43 Tab­
lo 3'te 19. yüzyılın ilk yansında İngiltere ve Fransa'nın Osmanlı ile olan ti­
careti gösterilmektedir.

Tablo 3: İngiltere ve Fransa'nın Osmanlı Dış Ticareti

İngiltere Fransa
(Ortalama Olarak S terlin) (Yıllık Ortalama Milyon Frank)

ihracat ithalat ihracat ithalat

1815-19 460.661 1824 567.112 Pre-1791 32 Pre-1791 38

1820-24 566.315 1825-26 465.761 1816-17 il 1816-17 12,5
1825-26 600.543 1827-29 326.497 1827 13,9 1827 23,2
1827-29 428.655 1830-34 824.576 1832-35 17,1 1832-35 18,7
1830-34 1.036.166 1835 1.062.781 1836-38 1836-38
1835 1.331.669 1836-39 1.199.943 1840 13,3 1840 26,2
1836-39 1.466.569 1840-44 1.365.657 1841-44 2J.7 1841-44 46,6
1840-44 1. 564.447 1845-49 1.833.197 1847-56 29,1 ı84n6 51,8

Kaynak: Owen, s. 85 ve 87'deki tablolardan oluşturulmuştur.

18. ve 19 yüzyıl Osmanlı dış ticareti içsel ve dışsal koşulların dayat­

masıyla bir dönüşüm içine girmiştir. Paskaleva'nın Novicev'den aktardığı­
na göre, Avrupa devletlerinin Türkiye ve özellikle Balkan eyaletlerindeki çı­
karları 17. yüzyılın sonuna doğru yavaş yavaş daha yoğun bir hal almaya
başlamıştır. Ancak bu çıkarlar Osmanlı'nın içsel ve dışsal koşulları tarafın-

ÜSMAN LI hHALATI, İZMİR G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8 - 1 839 37

dan sınırlandırılmıştır. Osmanlı'nın iç kapitalist gelişimi henüz yeterli bir
düzeye gelmediğinden, Avrupa ekonomisi Türk ekonomisi içinde egemen
bir rol oynayamazdı. Öte yandan söz konusu dönemde, Osmanlı'nın iç ve
uluslararası durumu yabancıların bu ülkeye nüfuz etmesi için uygun değil­
di. Yaklaşık 17. yüzyılın başlarına kadar Türkiye uluslararası otoriteye sahip
güçlü bir merkezi devletti.44 Bu durum 18. yüzyıl boyunca bir dönüşüm
trendine girmiştir. 18. yüzyıl Osmanlı ticareti aslında değer itibariyle bir
yüzyıl öncesine göre bir değişim geçirmemiştir. Ancak 18. yüzyılda dış ti­
caretin (özellikle ihracat) kapsamında, coğrafi dağılımında ve ticaret yapı­
lan ülkelerin önem sıralamasında değişimler meydana gelmiştir.45 18. yüz­
yıl Osmanlı dış ticareti konusunda belirleyici rol oynayan şu dört unsurun
dikkate alınması gerekir. Orta Avrupa devletlerinin Türkiye'nin ithalat ve
ihracatına her geçen gün biraz daha fazla katılmaları, Rusya'nın Karadeniz
havzasında güçlenmesi, Rumların ve diğer halkların temsilcilerinin Os­
manlı ile Avrupa pazarları arasında yaptıkları aracılık faaliyetlerinin artma­
sı, çiftlik sahibi Türklerin önemli tarımsal ürün ihracatı yapmalan.46
R. Mantran Osmanlı dış ticaretinin değişmeye başlamasını kesin
olarak 17. yüzyılın ikinci yansına yerleştirmenin doğru olduğunu ifade
eder. Bu dönemde ticaret rotaları yön değiştirmiş, Osmanlı askeri ve ticari
üstünlüğü kaybolmaya başlamış, gümrük oranlan % 5'ten % fe indirilmiş,
batılı devletlerin ticari organizasyonu, ticari taşımacılığı ve ürettiği malla­
rın niteliği değişmiştir. Rekabet artmış, merkantil politikalar merkezi dev­
letler tarafından desteklenmeye başlamıştır. 18. yüzyılda bu değişimler ti­
carette batının üstünlüğü şeklinde kendini göstermiştir. Mantran'a göre o
halde Osmanlı'da ticaretin gelişimi tehlikeli bir yola girmiş bulunmakta­
dır. Haklı olarak bunun suçu hükümetin ihmaline, yasakların katılığına,
yüksek düzeydeki devlet memurları arasındaki bozulmaya, tüccarlardaki
utanma duygusunun yokluğuna, daha önceki ayncalıklannı korumak iste­
yen kimi ayan ve esnafın zararlı kaygısına, insanların batıdan gelen yeni
tekniklere uyum sağlamamasına, uluslararası nitelikte bir ticaret filosu ku­
rulmamasına, kimi azınlıkların yıkıcı siyasal düşüncelerine yüklenmekte­
dir. Kuşkusuz bütün bunların hepsi doğrudur ve bu nedenlerin yalnızca
birkaçı bile Osmanlı ticaretinde ortaya çıkan değişiklikleri açıklamaya ye-

1 700-1 900 DöN E M İ ÜSMAN LI EKONOMİSİ

terlidir. Ancak şu da gerçektir ki 18. yüzyılın sonunda bu olumsuz gelişme­
lere Osmanlılar tepki göstermeyi denemişlerdir.47
Aynı zamanda Avrupa'nın doğuyla olan ticaretinde klasik dönemde
Osmanlı'nın üstlendiği aracılık rolü ortadan kalkmaya başlamışhr. Çünkü
Hollanda, İngiltere ve Portekiz, Türklerin 16. yüzyıldaki karlı aracı rolünün
azalmasına neden olarak bir ticari rekabete girmiş bulunuyorlardı. O halde
Osmanlı mali bir dengesizlik içinde bulunuyor ve Asya'ya yönelik Türk ti­
careti kesin bir düşüş gösteriyordu. Bu 18. ve 19. yüzyıllardaki Osmanlı çö­
küşünün nedenlerinden birisi olmuştur.48
İzmir limanı ticari yapının seyrine göre birçok malın alım-sahmına
konu olmuştur. İpek, çivit, saparina, bakkam, cenger, hrhr, karabiber, tar­
çın, baharatlar, küçük Hindistan cevizi, sof, atlas, çelik, kalay, kağıt, takke,
başlık, kürk, seramik, kurşun, yünlü kumaşlar, bereler, manifatura, hırda­
vat, kahve, şeker, kırmız, likör, londrin, saat, dürbün, pamuklu kumaşlar,
madenler, tüfek, iğne, cam, ayna, iplik, tuhafiye eşyaları, fes, teneke kutu,
havyar, balmumu, peynir gibi maddeler temel ithal kalemlerini oluştur­
muştur. (19. yüzyılın ilk yarısındaki ithal mallan için bkz: Ek 5). ihraç mal­
ların başlıcaları ise şunlardır: Keçi ipliği, ince yün, mazı meşesi, balmumu,
ravend, afyon, keçiboynuzu, katran ağacı, Arap zamkı, kauçuk, halı, yağ,
keçi derisi, şaraplık üzüm, pamuk ve yünlü iplik, ipek, keçi ve deve yünü,
deri, zeytinyağı, pirinç, kabuklu yiyecekler, buğday, Arap kahvesi, sirke, şa­
rap, zeytin, limon, limon suyu, incir, üzüm, portakal, hamr, badem, balık
yumurtası, şekerleme, şanı fıshk ve tuz.49
Osmanlı dış ticaretinde üzerinde en fazla durulan ve ekonomik çö­
küşün habercisi gibi yorumlanan gelişme Osmanlı'nın ithalahnın mamul
mallardan, ihracahnın ise hammaddeden oluştuğu iddiasıdır. Bu iddia doğ­
ruydu ve yapılan çalışmalarla da ispatlanmışh. İngiltere 17. yüzyıldan başla­
yarak devamlı artan bir şekilde Akdeniz ülkelerinden kendi tekstil sanayisi
için ve kuzey ülkelerinden de metalürji, inşaat ve gemi sanayisi için gerekli
hammaddeler ithal etrnekteydi.5° Aynı zamanda buna Osmanlı dış ticareti­
nin ithal eğiliminin artması da eklenmekteydi. Her ne kadar 19. yüzyılın or­
talarına kadar Osmanlı dış ticaret dengesi iyi olsa da, karakteri yavaş yavaş
ithalatçı bir kimliğe doğru evrilme süreci içindeydi.5' Hammadde ihracah-

ÜSMAN LI İTHALAT!, İZM İ R G ü M R üC:: ü 1 8 1 8-1 839 39

nın artış nedeni ı6oo'lerle birlikte başlayan iki önemli gelişmeyle destek­
lenmiştir. İlki her geçen gün büyüyen Avrupa endüstri üretimi için gerekli
olan hammaddeyi temin meselesidir. İkinci ise Avrupa'da sıklıkla ortaya çı­
kan gümüş fazlalığının, Avrupalı tüccarlarca Osmanlı topraklarındaki ham­
maddeye fazla fiyat ödenmesi şeklinde Osmanlı ekonomisine yaptığı tazyik­
tir. Böylece hem ülke içindeki üreticiler için gerekli hammaddeyi temin et­
mek hem de sınırlarda baş gösteren kaçakçılığı önlemek mesele teşkil edi­
yordu. 18. yüzyılın ikinci yansından başlayan süreçte ithal edilen mallar; ku­
maş, iplik, fes, çivi, dürbün gibi mamul mallar ağırlıklıydı. Ancak bunların
yanında az da olsa kırmız, barut, çivit gibi hammaddeler de vardı.
ilk analizde, bu mamul madde ithal eğilimini fazla abartmamak ge­
rek. Nitekim bir kere bu malların ülke ekonomisini toptan bir çöküşe gö­
türüp götürmediği ve ithal edilen bu malların ülke toplam tüketiminin yüz­
de kaçına karşılık geldiğinin bilinmesi gerekir. Bu bilinmeden, mamul mal
ithal eğiliminin ülke ekonomisi üzerindeki yıkıcı etkisini kestirmek zor­
dur. Yıkıcı etkiyi kestirebilmek için aynı zamanda ülke içi üretimin ne ka­
darının iç pazara, ne kadarının da aile içi tüketime ayrıldığının bilinmesi
gerekir. Nitekim mamul madde ithalinin yıkıcı etkisinin genel anlamda iki
aşamalı bir etki sürecinde gerçekleşmesi gerekir. ilki, düşük maliyetlerin
etkisiyle piyasa için üretim yapan sektörleri; ikinci ve ilerleyen aşamada ise
(şayet ithal mallarında maliyet düşüşleri devam ederse) ev içi üretimi nega­
tif etkilemesi söz konusu olabilir. Bu karmaşık bir sosyolojik analizi de ge­
rektirir. Osmanlı hane halklarının hangi saiklerle ev içi üretimlerini kese­
rek piyasadaki Avrupa menşeli mamul mallara yöneldikleri bilinmelidir.
Ancak en azından bugün için kabul edilen Osmanlı'nın mamul mal alma
ve hammadde satma eğiliminin güçlü olduğu ve bu mamul mal ithalinin
imparatorluğun büyük şehirlerinin talebini karşıladığıdır.
B. McGowan, özellikle Osmanlı Devleti'nin hammadde ihraç ve ma­
mul madde ithal eğilimine yapılan vurguyla onun ekonomik teslimiyetine
ve bir tür yan sömürge olduğuna gönderme yapanlara cevap verir. McGo­
wan'a göre Osmanlı ihracatının bu dönemde hammadde ağırlıklı oluşu ilk
bakışta kolonyal bir ticaret çağrışımı yapmaktadır. Ancak ona göre en azın­
dan 19. yüzyıla kadar, kolonyal teriminin ima ettiği siyasi bir teslimiyetten

1 700-1900 DÖN E M İ ÜSMANLI EKONOM İ S İ

bahsetmek mümkün değildir. Çünkü kurumlaşmasını daha 16. yüzyılın
sonlarında tamamlamış olan dış ticarette son dönemlere kadar devletin
kontrolü ortadan kallanamış, bu durum ancak 19. ve 20. yüzyıllarda ticare­
tin büyük güçlerin kontrolü altına girmeye başlamasıyla değişmiştir.52
Bu bağlamda bir başka sorunsal da taşradaki ev ekonomilerinin na­
sıl olup da dünya ticaretine eklemlendiğidir. Bu dönüşüm için mutlaka 19.
yüzyılın sonlarına kadar beklemek gerekmiştir. Çünkü önceden kendi ihti­
yaçlarını karşılayabilen hane halklarının şimdi pazara yönelmeleri ancak
kendilerini finanse edebilecek bir gelir kaynağı bulmalarıyla mümkün ola­
bilecektir. Bu da en iyi ihtimalle taşrada genişleyen bürokrasiye girmek ya
da şehir pazarlarına ve dış pazarlara tarımsal üretim ve hammadde ihraç
etmek şeklinde gerçekleşmiş olabilir. Bundan dolayıdır ki Avrupa ekono­
misinin makro büyüme sürecinden daha fazla Osmanlı ekonomisinin iç­
sel dönüşümünün incelenmesi önemli ve gereklidir.

OSMANLI ITHALATI, İ Z M İ R G ü M Rüi:ü 1 8 1 8-1 839

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İ ZMİR' İN EKONOMİ K YÜKSELİŞ İ :

TEORİ K TARTIŞMALAR
aha öncesine ilişkin kalınhlar bulunmasına rağmen İzmir'in ilk sa­

D kinleri Foça gibi yerleşim yerl�rini tesis eden ve Dorların istilasın­

dan kaçıp gelerek bölgeye MO. _ 2000-1050 tarihlerinde yerleşen
Aioller olduğu kabul edilmektedir. Strabon'a göre şehir bugünkü İzmir'in
5 km kuzeydoğusuna (bugünkü Bayraklı) düşmektedir. Bu yerleşimden
sonraki bazı küçük olaylar istisna tutulursa en önemli gelişme, denize
ulaşmak isteyen Lidya Kralı Alyatles'in hükümdarlığını kabul etmeyen İz­
mir'in MÖ 610 yılında zapt edilmesidir. İ stila esnasında şehir harabeye
dönerken halkının bir kısmı kılıçtan geçirilmiş, bir kısmı köleleştirilmiş­
tir.' Kısa süren Lidya egemenliği MÖ 541 yılında Persli Kurus'un şehri is­
tilası ile son bulmuştur. Pelopennes Savaşları sonrasında da Ispartalılarla
yapılan antlaşma gereği Batı Anadolu'daki İyonya yine Pers egemenliğini
tanımak zorunda kalmıştır. MÖ 344'te Perslerle savaşmak üzere Anado­
lu'ya geçen İ skender ilk savaşında Pers ordusunu imha ederek Efes'e ka­
dar gelmiştir. Gördüğü rüyanın yorumu üzerine Kadifekale (Pagos) ve
onun eteklerinde bir şehir kurulmasını istediği ve İzmirlilerin şehri bura­
ya inşa ettikleri rivayet edilmektedir. Hatta Strabon, şehrin inşasının İs­
kender'in ölümünden iki yıl sonra gerçekleştiğini belirtir. İ skender'in ölü­
münden sonra komutanları arasında mücadeleye konu olan İzmir MÖ.
241'de kurulan Bergama Krallığı'na bağlılık yemini etmiştir. Anadolu'da­
ki diğer küçük krallıkların Roma ile olan ı o o yıllık savaşları sonunda Ana­
dolu MÖ 19o'da Romalıların eline geçince Romalılar kendilerine yardım­
cı olan Rodos ve Bergamalılara ayrıcalık verdiler ve İ zmir'in sadakatine
karşılık onları ödüllendirdiler.2 İzmir Roma döneminde dinsel ve ticari bir
üs olarak Efes'i geride bırakh. M S 395'te Roma'nın ikiye ayrılmasından
sonra İzmir Doğu Roma'ya bağlandı. Bizans döneminde de çeşitli neden­
lerden dolayı merkezi yönetim, yüzünü İzmir'e dönmüş bulunuyordu.
Şehir 440 tarihinde Atilla kumandasındaki Türklerin eline geçti ama bu

l z M İ R' i N EKONO M İ K YüKSELİŞİ: TEORİ K TARTIŞMALAR

bir istila değil akın niteliğindeydi. 695'ten sonra iki kez Arapların eline
geçmesine rağmen Bizans tarafından tekrar alındı.
1071 Malazgirt Savaşından sonra Türk göçlerinin baskısı artmış ve
fetih hareketleri hızlanmıştı. İzmir bu dönemde bir rivayete göre ıo8ı'de
Süleyman Şah, bir başka rivayete göre 1084'te Çaka Bey tarafından alın­
mıştır. ıo86'da Çaka Bey komutasında olan İzmir, Çaka Bey'in, damadı
Kılıçarslan tarafından İmparator Komnenos'un kışkırtması nedeniyle öl­
dürülmesinden sonra ıo97'deki 1. Haçlı Seferi sırasında Kılıçarslan'ın
Anadolu içlerine çekilmesi sonucunda Komnenos tarafından alınmıştır.
1204 yılında İstanbul'un haçlıların eline geçmesi ile İzmir ve civan karı­
şıklıklara sürüklendi. Bu karışıklık esnasında bölgede ağırlığını artıran
Cenevizliler, 126ı'de İstanbul'un geri alınmasından sonra kendilerine bir­
takım imtiyazlar verilerek ancak kontrol altına alınabildiler. İ zmir ikinci
defa batıya doğru hamle yapan Aydınoğlu Mehmed Bey tarafından tedrici
olarak ele geçirildi ve yönetimi oğlu Umur'a bırakıldı. Bu dönemde haçlı­
larla yaşanan karşılıklı siyasi manevralar sonucunda Papa VI. Clement'in
organizasyonuyla haçlı kuvvetleri bir baskın yaparak St. Pierre Kale'sini
(İç Kale) aldılar. Kadifekale ise Aydınoğullarında kaldı.1 Umur Bey'in şeh­
ri tam olarak geri alma teşebbüsü hayatına mal oldu ve şehir 50 yıla yakın
bir süre Rodos şövalyelerinin elinde kaldı. Bu dönemde Snt. Pierre Kalesi
yeni burçlarla donatılmakla birlikte şehrin iç bölgelerle olan bağlantısı ke­
sildi. Ticaret bir miktar geriledi. Haçlı seferlerinin, batılı girişimcilere Ön
Asya'nın kapılarını araladığı sıralarda Marsilya'nın, daha önce Ege kıyıla­
rında yerleşip ticaret yapmakta olan Venedikliler, Cenevizliler ve Hollan­
dalılara karşı yeni pazarlar kurma yarışına giriştiği görüldü. Bu pazarların
en önemlilerinden birisi de İzmir'di. Ancak bu mücadelenin önü Haçlı
seferlerinin bitiminde, Papa V. Celement'in 1307 yılında çıkardığı bir
emirnameyle kesildi. Papa Müslümanlarla ticari ilişkiyi, aforoz ve para ce­
zaları koyarak yasakladı. 1326 ve 1595 yıllarında bu yasaklar yenilendi. An­
cak bu süre içinde yasaklar şekil değiştirmiş ve daha çok, kiliseye belli bir
vergi kesilmek koşuluyla muafiyet haline dönüştürülmüştü. Aslında doğu
ile olan ticareti hayatiyet arz ettiği için batının bu yasaklara pek bağlı kal­
dığı söylenemezdi. 4

OsMA N LI lrnALATı, İ z M i R G ü M Rü�ü 1818-1 839 43

 Osmanlılar Aydın ili ve dolayısıyla İzmir'i ilk defa 139o'da ele geçir­
diler. Yıldırım Bayezid babasının ölümünden sonra aleyhindeki Batı Ana­
dolu beyliklerini ülkesine kattı. Aydınoğulları da bunlar arasındaydı. Ancak
sahil İzmir'i hala Hıristiyanların elinde bulunuyordu. 1402 Ankara Savaşı
sonrasında aralık ayında İzmir'i alan Timur diğerleri gibi Aydın ilini de es­
ki sahiplerine vererek Semerkand'a döndü.1 Timur'un dönüşünden sonra
şehir Aydınoğlu Cüneyd tarafından idare olundu. 1415 yılına gelindiğinde
Çelebi Mehmed, Rodos şövalyelerinin ve Midilli prensinin de yardımıyla
şehri tekrar aldı. Bizans'ta hapsolunan Cüneyd Bey Çelebi Mehmed'in ve­
fatından sonra serbest bırakıldı. Düzmece Mustafa olayına katıldı ve İz­
mir'i tekrar ele geçirerek kısa bir süre elinde tutmasına rağmen şehir 1424
yılında son ve kesin bir şekilde il. Murad tarafından fethedildi. il. Mehmed
döneminde Venedik saldırısına maruz kalmasına rağmen Venedikliler bu­
rada kalıcı olamadılar. Snt. Pierre Kalesi'nin onarımı da bu dönemde ger­
çekleştirildi. iV. Mehmed zamanında inşa edilen Sancakbumu Kale'sin­
den sonra İzmir'in güvenliği tam olarak sağlandı. Ne Venedik'in Çanakka­
le Boğazı kuşatmasında, ne 1694'teki Sakız işgalinde, ne de 177o'teki do­
nanmanın yakılması olayında deniz yoluyla İzmir'e ulaşmak mümkün ol­
madı. 1. Dünya Savaşında da bu güvenli durum devam etti.6
İzmir Osmanlı egemenliğine geçtikten sonra Anadolu eyaletinin
Aydın sancağına bağlı bir kaza olarak teşkilatlandırılmıştır. 15. ve 16. yüz­
yıl mufassal tahrir defterlerinde nahiye ayrımı yapılmadan kaydı tutulan
İzmir kazası için 1467, 1478 ve 1528 tarihlerinde tahrir yapılmış ve 1528
tahririnde kazanın sınırlan muhtemelen biraz daralmıştır. 1528 tahririn­
den sonra Aydın vilayetinde 40 yılı aşkın olarak bir tahrire ihtiyaç hissedil­
memiş ancak i l . Selim zamanında 1573'te bir tahrire başlanmıştır. Bu tah­
rir 1575'te bitirilmiş olmalıdır. Aynı sıralarda Batı Anadolu'daki sancaklar
arasında yeni bir düzenlemeye gidilmiş ve diğer üç kaza ile birlikte İzmir,
Aydın sancağından ayrılarak kaptanpaşa sancağı olan Sığla sancağına bağ­
lanmıştır.7 1811 yılında Aydın eyaleti oluşturulunca Sığla ismi korunmakla
birlikte bu sancak bu kez Aydın eyaletine bağlanmıştır. 1841 yılında İzmir,
Aydın sancak ve eyaletinin başkenti haline getirilmiştir. 1851'de eski Aydın
sancağının önemli bir bölümü ayn bir sancak olarak ayrılmıştır. 1912'de İz-

44 i z M İ R 0 İ N EKONO M İ K YÜKSELİŞİ: TEO R İ K TARTIŞMALAR

mir sancağı, İzmir, Nif (Kemalpaşa), Karaburun, Kuşadası, Çeşme, Tire,
Ödemiş, Urla, Foça, Yenice, Bayındır, Menemen, Seferihisar ve Bergama
kazalarını içermekteydi.8
İ zmir'in ekonomik gelişiminin önündeki tüm engellere rağmen
Osmanlı egemenliğindeki ticari yükselişi incelenmeye değer bir araştır­
ma alanıdır.
İzmir tarihi süreç içinde verimli hinterlandı ve uzun mesafeli ker­
van yollarını denizle bütünleştiren coğrafi konumu nedeniyle canlı bir tica­
ret yaşantısına sahipti. Bu canlılığı, Anadolu içlerinden gelen kervanlarla
Akdeniz ülkeleri arasındaki yoğun ticaret oluşturuyordu. Öte yandan, böl­
gede yetiştirilen ürünlerin önemli bir bölümünün deniz yoluyla İ stanbul'a
nakli İzmir ticaretini canlı kılan bir başka nedendi.9 Eski çağlardan beri bir
liman ve ticaret merkezi olan İ zmir'e Avrupa ve Akdeniz'in değişik liman­
larından gemilerle getirilen mallar, bu şehirden kervanlarla Anadolu'ya ve
Ortadoğu'nun diğer limanlarına gönderiliyordu. Buna karşılık doğunun
birçok malı, özellikle ipeklileri buradan batıya ulaşmaktaydı. İzmir'den da­
ha ziyade 18. yüzyılın sonlarına gelene dek ipek ticareti yapılmakta idi.
Özellikle Bursa'nın ticari olarak gerilemesinden sonra Halep, Trablusşam,
Sayda ve İran'dan gelen ipekliler bu şehirden piyasaya arz olunmaktaydı.10
18. yüzyıl boyunca İzmir'e gelen Tournefort, Pocoche, Schultz ve
Lüdeke gibi gezginlerin raporlarında İ zmir'in coğrafi konumunun ticarete
olan yatkınlığı, limanında birçok ulusa ait ticaret gemisinin aynı anda gö­
rülebildiği, yabancıların engellemeye maruz kalmaksızın ticaret yapabildi­
ği ve İzmir'in, Levant'ın en büyük ticaret merkezi olarak varlık gösterdiği­
ne vurgu yapılmaktadır. Veba, yangınlar, deprem, iç ve dış yağma faaliyet­
leri şehir ticaretini sekteye uğratmakta ancak ortadan kaldırmayı ve geniş­
lemesini durdurmayı başaramamaktadır." Örneğin 18. yüzyıl sonlarına
doğru İran ve Rusya'nın ekonomik manevraları sonucunda İzmir'in ipek
ticaretinde bir zayıflama görülmesine rağmen, ticari malların alım satımı­
nın yapıldığı hanların sayısındaki artış genel anlamda İzmir ticaretinin ge­
nişlediğinin bir göstergesidir. Yanı sıra 18. yüzyılın sonlarında Fransızların
İskenderiye'de dört, Selanik'te dokuz ve İstanbul'da on bir işyerleri olma­
sına rağmen, İzmir'de yirmi dokuz ticarethaneleri vardır."

OsMAN L I ITHALATI, l z M i R G ü M Rü�ü 1 818-1839 45

Tablo 4: 19. Yüzyıl Başlarında İzmir'in Nüfusu (Bin)
Yıl Seyyahlar
M isyonerler Müslüman Rum Ermeni Musevi Toplam

1631 Tavemier 60.000 15.000 8.ooo 7.000 90.000

1671 Evliya Çelebi 51.500
1675 Spon 30.000 10.000 15.000 55.000
1678 Le Bruyn 80.000
1699 La Motraye 14.000 8.ooo 400 ı.500 24.100
1702 Toumefort 15.000 10.000 200 ı.800 27.200
1714 Lucas 100.000 20.000 8.ooo 128.000
1720 Sainte-Maure 50.000 8.ooo 6.ooo 1.000 65.000
1731 Tollot 50.000 12.000 7.000 6.ooo 75.000
1739 Pocoche 85.000 8.ooo 2.000 5.000 100.000
1776 Choiseul-Gouffier 65.000 21.000 6.ooo 10.000 102.200
1794 Dallaway 100.000
1812 Tancoigne 60.000 25.000 10.000 5.000 100.000
1815 Llndsay 97.000 15.000 6.ooo 11.000 129.000
1818 Jowett 60.000 40.000 7.000 10.000 117.000
1826 Cook 60.000 20.000 5.000 10.000 95.000
1836 Texier 75.000 40.000 10.000 15.000 150.000
Raporlardan Aktaran: Esra Danacıoğlu. •Anglo-Sakson Misyoner Kaynaklara Göre XIX. Yüzyılın ilk Ya-
nsında lzmir ve Batı Anadolu (Demografik Yapı. Eğitim Kurumlan)." Son Yıllarda lzmir ve Batı Ana·
dolu, (Haz. T. Baykara), Akademi Kitabevi, lzmir-1994, s. 270. DİE, Osmanlı lmparatorluğu'nun ve Tür-
kiye'nin Nüfusu ı500-ı927, DIE Yayınlan, C. 2, Ankara-1996, s. ıo.

İzmir 19. yüzyılda ve 20. yüzyılın başlarında ticari egemenliğini ko­

rudu ve dünya ekonomisine dahil oldu. Şehrin endüstriyel gelişimi, finans
kurumlarının kurulması ve altyapının düzenlenmesi de ticari yapıyı güçlen­
diriyordu. İzmir ticarette, Batı Anadolu ise ihracata yönelik tarımda zirveye
oturdu. Bölge ticareti 19. yüzyılda, batının ileri ekonomilerinin işlenmiş
ürünleriyle takas edilen, endüstriyelleşmemiş ekonominin ihraç ettiği, ge­
nellikle işlenmemiş veya yan işlenmiş tarımsal ürün ve hammaddelerden
oluşmaktaydı. 1838 sonrası da İzmir bu üstünlüğünü pekiştirdi. Altyapıya,

lzM İR'İN EKONOM İK YÜKSELİŞİ: TEOR İ K TARTIŞMALAR

para kaynaklarına ve girişimci ağına sahipti. Demografik gelişimi devam
ediyordu. Ancak iki yüz yıl süren ticari mücadele 19. yüzyılın sonlarına doğ­
ru değişmiş, İstanbul ve Selanik özellikle ithalatta İzmir'i geçmişlerdi.'3
İzmir'in ticari canlılığı onun nüfusundaki çeşitlilikten de anlaşıla­
bilir. Birçok etnik gruptan insan bu şehirde oturabilmekte hatta ticaret ya­
pabilmektedir. Şehrin çekim etkisi (pull) çok fazladır. Bu nedenle kısa dal­
galanmalar göz önüne alınmazsa şehrin nüfusunun sürekli artış gösterdi­
ği söylenebilir. l8oo'de lOO bin olan İzmir nüfusu l914'te 300 bine ulaşa­
rak %2oo'lük bir artış gösterdi.'4 Aslına bakılırsa şehrin nüfusunun artış
eğilimi l6oo'lere kadar uzanır. Bu artışta hacim olarak büyüyen ticaretle
birlikte Osmanlı'dan ayrılan topraklardan gelen Müslüman göçmenlerin
ve aşiretlerin iskanı için gösterilen çabanın da rolü olmuştur.'5 19. yüzyılın
ilk çeyreğinde de nüfus çeşitliliği devam etmiş, dalgalanma göstermesine
rağmen yüzyılın sonuna artışla ulaşmıştır. Bu konudaki rakamlar gezgin­
lere, konsolos görevlilerine ve misyonerlere aittir. Tablo 4'te İzmir nüfusu
hakkında bunların verdiği tahmini rakamlar yer almaktadır.
H. J. Peterman l852'de İzmir'e yaptığı gezi esnasında kendisine
şehrin nüfusunun 40 bini Müslüman, 20 bini Yahudi ve 90 bini Hıristi­
yan olmak üzere 150 bin olduğunun söylendiğini belirtecekti.16 Batı Anado­
lu' da azınlık nüfusu (özellikle Rumlar) sayıca o derece çoğalmışlardı ki,
Rum nüfusun Türklerden çok olduğu Rumlar ve sempatizanları tarafından
telkin ediliyordu. Hatta Türkler de buna inanmaya başladılar. Ancak bir
nüfus sayımında Türk nüfusun fazla olduğu anlaşılınca salname muharri­
ri bu duruma çok sevinmişti.'7
İzmir'in 18. yüzyıl başlarında artmaya başlayan nüfusu beklenenin
tam tersine tanın sektörüne eklemlenmedi. Şehrin uluslararası ticaret ağına
katılabilmesindeki uygunluğu ve hinterlandının gıda talebini karşılayabilmesi
artan nüfusun ticarete yönelmesine neden oldu. Şehrin doğu-batı ekseninde­
ki temel ticari rota üzerindeki uygun konumuna, talep baskısı da eklendi. Gay­
rimüslim nüfusun çokluğu ile tüketilen mal demeti çeşitlilik kazanırken, bun­
ların ticari ustalıkları ile yeni organizasyonlar ve ticari ilişkiler ağı da gelişti.
Osmanlı Devleti, hem provizyonist politikalar takip etmesinden
hem de kendine yetebilen ekonomik birimler oluşturma kaygısı taşıma-

0SMANLI irHALATI, lzM İ R G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8-1 839 47

sından dolayı İzmir'in ticari potansiyelini ve bu potansiyelin getirilerini
geç anlamışa benzemektedir. İzmir'in önemi ilk kez merkez tarafından
17. yüzyılın ikinci yansında hissedilmeye başlanmışhr. Çünkü bu yıllarda
ticarete destek olacak bazı yahrımlar yapılmışhr. Örneğin inşa tarihi net
olarak bilinmemekle birlikte 1656 Osmanlı-Venedik Savaşından hemen
sonra Sancakburnu Kale'si inşa edilmiştir. (Evliya Çelebi bu kalenin inşa
tarihini 1666 olarak vermektedir) . Vergileri, dış ticareti ve gemi trafiğini
kontrol etmek için 1675 yılında iç limanın kuzeyine bir gümrük binası in­
şa edilirken yine aynı dönemde çarşı niteliğinde bir bedesten de yapılar
arasına dahil edilmiştir. '8
İzmir kenti, içsel ve dışsal koşulların kendisine sağladığı avantajlar
nedeniyle merkezi yönetimin provizyonist, fıskalist ve ekonomik bölgesel­
leşmeyi gerçekleştirmek amacıyla aldığı önlemlere rağmen 17. ve 18. yüzyıl­
larda (iki aşamalı bir şekilde) ticari büyüme göstermiştir ve bu süreç içinde
kısmen merkezin dikkatini çekmeyi de başarmışhr. 15. ve 16. yüzyıllarda İ s­
tanbul, İzmir'e bir meyve sepeti olarak bakmaktaydı. Bu nedenle İzmir ve
hinterlandından İstanbul'un iaşesini temin etme amacı gütmekte, gönderi­
len emirler bölgeden gıda temini ve kentten gerçekleşen gıda kaçakçılığı
üzerine yoğunlaşmaktaydı. Merkez, şehrin kültürel geçmişine karşı bir so­
rumluluk hissetrnemekteydi.'9 Buna rağmen İzmir iki dönemde ekonomik
sıçrama gerçekleştirdi. 16. ve 19. yüzyıllardaki bu ekonomik sıçramalar bir­
birinden nitel olarak farklılaşmaktaydı. Eski dönemlerde liman Asya'dan
transit geçen mallar ve ticari eşyalar için bir istasyon işlevi görürken, 19.
yüzyılda İzmir'den ihraç edilen malların çoğu yerli üretimdi. 19. yüzyılda İz­
mir limanından yüklenen başlıca ihraç malı olarak İran ipeğinin ve Ankara
moherinin yerini kesin olarak Bursa ipeği ve İzmir pamuğu almışh.2°
D. Goffman'a göre 15. ve 16. yüzyılın büyük bölümünde İzmir bir
kasaba olma özelliğini sürdürdü. 145J'te başkentin İstanbul'a gelmesi ile
başkente en yakın kent olan Bursa, başkente Mudanya Limanı aracılığıyla
eklemlendi. 1468'de il. Mehmed'in Konya harekah, Antalya, Konya, Bursa
ve İ stanbul rotasının güvenini sağladı. Bu yol deniz yoluna göre pahalı ol­
masına rağmen daha güvenliydi. Deniz yolu ancak 1516-17 seferleri ve Ro­
dos'un alınması ile güvenli hale gelecekti. Özellikle 1516-17 fetihleri Doğu

İ z M İ R 0 İ N EKONOM İ K YüKSELİŞİ: TEORİK TARTIŞMALAR

Akdeniz limanlarının ticarette ön plana çıkmasına neden oldu ve İzmir ile
hinterlandı küçük bir birim olmaya devam etti. Bu durum merkezin arzu
ettiği bölgeselleşme ve iaşecilik politikasına uygundu. Uluslararası ticare­
tin İzmir üzerinde henüz fazla etkisi bulunmamaktaydı. Başkentin iaşe
ağının bir parçası olan İzmir'e duyulan ilginin azlığı merkezin işine geli­
yordu. Çeşme bir gümrük merkezi ve o dönemde ticarette İzmir'den daha
önemli bir limandı. Uluslararası ticaret yollan İzmir'e uğramıyordu ve şe­
hir Rum ve Türklerden müteşekkildi." Ne var ki bu durum dünyadaki ya­
pısal değişim sonucunda İzmir'in ekonomik anlamda yavaş yavaş büyüme­
si ile sonuçlanacaktı. ı5oo'ün sonlarında Sakız ve Kıbns'ın alınmasıyla Ege
bir Türk gölü haline gelmişti. Bu dönemde, aynı zamanda, İzmir'e nüfus
akışı başlamıştı. Anadolu'dan, Rumeli' den ve Sakız' dan gelen nüfus tarım­
la uğraşmayı reddediyordu. İzmir yavaş yavaş pazar ekonomisine doğru ev­
rim geçirirken yeni sakinleri ihtiyaçlarını kendileri üretmeyip bu ihtiyaçla­
rını karşılamak için pazara yönelmeye başladılar. Gıda talebi arth ve tarım­
sal üretimde henüz bir büyümenin olmaması ihraç edilebilir mal hacmini
azalttı. Merkez bu ticarileşmenin farkında değildi. Şehirdeki ticari ve en­
düstriyel gelişme İzmir'i kritik besin maddeleri için nakit yaratan bir bölge
konumuna dönüştürmüştü. Sonuçta kent, bir ticaret ağı aracılığıyla kendi­
sini besleyecek olan hinterlandı ile ilişki içine girmişti. Değişik verimlilik­
teki çevre köylerin üretimleri merkez tarafından halen gümrük uygulama­
ları ile kontrol alhna alınmaya çalışılıyordu. Merkez, bölgenin güvenliğini
sağlıyordu. Ticareti düzenliyordu. Bu kapalı durum ı57o'lerden itibaren
parçalanmaya başladı. Merkez, değişik nedenlerle yetkilerinin bir bölümü­
nü görevli ve ayanlara devrederken, dünya ticaretindeki dönüşüm sonu­
cunda yabancı ülke tüccarları, bölgeden daha fazla faydalanabilmek için
saldırgan bir tutum içine girdiler. Üstelik bu gelişme ticaret ile imalahn ge­
rilemeye başladığı bir dönemde, merkezin karşı çıkmasına ve eşkıyalığa
rağmen gerçekleşti." Bol kazanç doğal olarak yeni yahnmlara ve gittikçe
büyüyen karmaşık bir örgütlenmeye yol açh. Öyle ki ı64o'larda girift bir ti­
caret ağı tüm Bah Anadolu eyaletlerini birbirine bağlayarak ticari mallan ve
insanları bu ağın çekirdeğini oluşturan İzmir'e sürükledi. Aslında İzmir
iki ağın büyüyen bağlanh noktası olarak işlev gördü. Birisi Amsterdam,

OSMANLI İTHALAT!, İZMİR GüM Rü/';ü 1 8 1 8-1 839 49

Londra, Marsilya ve Venedik'ten gelen konsolos ve ticari temsilcilerin tem­
si\ ettiği, bir dalga gibi gelen Bab Avrupa ticari canavarlannın dokunacıydı.
Diğeri, bu canavarlara yiyecek toplayan, genelde gayrimüslim Osmanlıla­
nn temsil ettiği çekirdekti. İ zmir, erzak dağıtan bir pencere kafesi gibi,
mallann toplandığı bir merkez hizmeti gördü. Buradaki temel yenilik, top­
lanan mallann gemilerle İstanbul'a değil, Bah Avrupa'ya nakledilmesiydi.23
Goffman İzmir'in ekonomik yükselişini Halep'teki ipek arzının
azalmasına değil, aksine Bah Avrupa uluslannın bu bölgedeki mallara olan
talebindeki arhşa bağlamaktadır. 16. yüzyıl boyunca bölge ticaretini kontrol
eden merkezin denetimi arbk bölgedeki yerli ve yabancılann ticaretteki re­
kabeti karşısında çözüldü. 1604 ve 1607 yıllan arasında bir patlama oldu.
1604 yılında İ zmir ve Sakız Bah Anadolu ticaretini paylaşmaktaydılar. Bu
arada Sakız da çok geçmeden bir duraklama içine girdi ve İzmir yavaş ya­
vaş öne çıkmaya başladı. Ayrıca Halep'te, Ermeniler ve Osmanlılar arasın­
daki rekabetten olumsuz etkilenen İngiliz ve Fransız tüccarlar, hem şehrin
liberal atmosferinden hem de hinterlandında yetişen ürünlerden faydala­
nabilmek için İzmir'e yönelmeye başladılar. Bölgede tarımsal üretim de
dönüşüm içine girmişti. Pazara yönelik tanın daha sonraki yüzyıllarda be­
lirginleşmekle birlikte 17. yüzyıl başlarında Osmanlı'nın resmi iaşe ağının
üzerinde Osmanlı ve Avrupalı tüccarlar yeni bir ticaret ağı kurmayı başar­
mışlardı. Arhk üreticiler gelişmelere uygun davranmaya başladılar. İz­
mir'in Bah Avrupa ile olan ticarette merkez haline gelmesi, kervan yolları­
nın yeniden düzenlenmesi ile değil, bölgesel ticaretin rastlanbsal yeniden
dağılımının, ticareti bu bölgeye odaklandırmasıyla oldu.24
İzmir, Avrupa ile Anadolu arasındaki rollerin yeniden dağılımı so­
nucunda organize bir şekilde İstanbul'a ve onun planlama yönündeki giri­
şimlerine rağmen büyümüştür. İ zmir, Halep'te olduğu gibi tarihi bir geç­
mişe, altyapıya ve seçkinler sınıfına sahip değildi ve kimseye borçlu olma­
dığı gelişimiyle bir Osmanlı liberalizminin dayanaklarını temsil ediyordu.
Bu nedenle İzmir'in ekonomik yükselme yönündeki tek dayanağı İstanbul
ve Halep'ten farklı olarak, süreklilik arz eden temel unsur yabancılar oldu.
İstanbul ve Halep'in köklü bir kültürel geleneğin mirasçısı olmalarının ak­
sine İzmir, çağdaş kolonyal bir liman kentinde olduğu üzere popüler kül-

İ Z M İ R'İN E KONOM İ K YÜKSELİŞİ: TEO R İ K TARTIŞMALAR

tür açısından kente yerleşmiş çok sayıda insanın bir karışımından ibaretti.
Batıyla ticarete daha bağımlıydı. Dolayısıyla Avrupa ticari sermayesinin
egemenliğindeki dünya ekonomik yapısının evriminin bir ürünüydü. An­
cak İzmir bütün kurumlarıyla bir Osmanlı kenti idi ve diğer hiçbir kentin
yapamadığını yaparak kendi halkı ve batılıları kaynaştırmayı başarmıştı.
Gerçekten de yabancılar olmaksızın İ zmir kesinlikle Ege' deki küçük liman
kentlerinden birisi olarak kalırdı. Aynı dinamik, Müslümanların elindeki
tarımsal hinterlantlarla Avrupalı tüccarlar arasındaki kritik ticari bağlan
kuran, kentin gayrimüslim nüfusunun artışına da neden olmuştu. Bu an­
lamda İzmir, Batı Avrupa ticaret kültürünün tüketicisi olarak Beyrut ve İs­
kenderun' dan da farklılaşmaktaydı.21 18. yüzyılın sonlarına doğru ve 19.
yüzyılın başlarında özellikle İzmir gibi sahil kentlerinde gayrimüslim un­
surların ticarette gittikçe daha fazla yer almasının değişik nedenleri vardır.
Savaş zamanlarında Avrupalı uluslar hem ticaret yapabilecek tarafsız bir sı­
nıfın varlığına ihtiyaç duyuyorlar hem de kendi lehlerine olmak üzere müt­
tefikler bulmak istiyorlardı. Bu bakımdan aracılar onlar için önemliydi.
Normal zamanlarda da İ ngiliz ve Avrupalı tüccarlar Osmanlı ile olan tica­
retlerinde bazı engellerle karşılaşıyorlardı. Azınlık tüccarları bölgenin dili­
ni, coğrafyasını, halkın sosyolojik yapısını ve ekonomik bağlantıları biliyor­
lardı.26 Bu nedenlere, İzmir'in ticari açıdan bir merkez olması da eklenin­
ce, Avrupalılar için İzmir'deki azınlık tüccarlarla bir ticaret linki kurmak
kaçınılmaz görünüyordu. Böylece azınlıklar, Avrupalılar için doğal ve vaz­
geçilmez bir ortak niteliğine dönüştü.
Azınlıkların şehrin ticari yükselişindeki aracı unsurlar olarak dikkat
çekmesinin aksine yabancı devletlerin ayanlar ve bölge yöneticileriyle iliş­
kileri sorunlu gelişti. Serbest ticaretle birlikte, güçlü devlet düşüncesi taş­
radaki yönetici, kadı ve gayrimüslim topluluk liderlerinin konumunu doğ­
rudan ve su götürmez bir biçimde tehdit etmekteydi. Klasik sistemde bu
yerel görevlilerin verebildiği kararlar da artık nizamnamelere ve uluslarara­
sı sözleşmelerin tutanaklarına geçiriliyordu. Bu, büyük şehirlerin çoğunda
Avrupalıların sistemli bir biçimde güçlerini artırmaktaydı. Aynı zamanda
Avrupalılar her türlü kararı etkilemek üzere yerli ve merkezi yetkililer üze­
rindeki nüfuzlarını kullanmaktaydılar.27 Söz konusu bu azınlıklar (Rumlar

ÜSMAN LI İTHALAT!, İZM İ R G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8-1 839 51

ve Ermeniler) Osmanlı burjuvazisinin temelinin oluşturulmasında ve Av­
rupa sermayesinin Batı Anadolu'ya girmesinde de önemli rol oynadılar.
Avrupalılar açısından lzmir'deki ticaret kolonisi ile bölgenin içindeki üre­
ticiler arasında tek bağ Rum ve Ermenilerdi. Onlar olmadan ithal edilen
mallar satılamayacağı gibi, Batı Anadolu'nun ihraç mallan da üreticilerden
toplanıp lzmir'e, oradan da Avrupa pazarlarına yönlendirilemezdi.28 Batı
ile ticaretten faydalanamayan kapı.kullan yanında 18. ve 19. yüzyılda yeni­
çeriler, esnaf ve azınlıklar toplumsal değişimin diğer gruplanydılar. Tek bir
gruba dönüşmüş yeniçerilerle esnafın elinde sultana kafa tutmaya yetecek
kadar sermaye yoktu. Ancak kapı halklarıyla ittifaka gidilmesi halinde sul­
tana karşı bir güç oluşturulabilirdi. Ne var ki böyle bir ortaklık gerçekleşti­
rilemezdi, zira kapı halkları kendine yeten ve kendi içinde çoğalabilen
gruplardı. Azınlıklara ise katı sınırlamalar getirilmişti. Bu yüzden onların
başka toplumsal gruplarla birleşme olanağı sınırlıydı. Buna rağmen 18. ve
19. yüzyılda Batı ile yoğun ticari ilişkiler içine giren azınlıklar, merkezin
kontrolü dışında önemli mali kaynaklar üretmiş, böylece Osmanlı burjuva­
zisinin temelini oluşturmuştu. 29
R. Kasaba İzmir'in Osmanlı dönemindeki ekonomik yükselişini iki
evrede inceler. 1lki 15oo'lerin sonundan başlayan bir yükselmedir. İkinci
yükselme 175o'li yıllara karşılık gelir. Kasaba'ya göre bu iki dönemin de öz­
gül nitelikleri vardır ve dönemler Avrupa ekonomisinin yükseliş ve düşüş
trendiyle zamansal benzerlik göstermektedir. tık dönemde lzmir'in yükse­
lişi, Halep'in Avrupa-Asya ticaretindeki önemini yitirmeye başlamasıyla or­
taya çıktı. Özellikle Bursa tüccarlarının resmi denebilecek türden ticaret yap­
maları nedeniyle statükoyu korumaya çalışmaları ve İran'dan gelen ipeğin
önemli bir bölümünün tüketicisi olmaları söz konusuydu. Osmanlı-İran sa­
vaşları sırasında ipek arzının azalması, Bursa tüccarlarının gelen ipeği ken­
dilerinin tüketmesine yol açtı. Bu, kıtalararası ticaret yapan tüccarlarla yerel
tüccarların rekabet etmelerine neden oldu. İzmir aracılık rolünü daha iyi
üstlenebilirdi ve kıtalararası ticaret yapan tüccarlarla rekabet edebilecek bir
yerli tüccar grubu da yoktu. Bu sayede İzmir ilk ekonomik atılımını ancak
malların geçiş yeri olan konak olmak suretiyle gerçekleştirdi. Avrupa'nın
1450-1650 dönemindeki dışa açılmasına denk gelen bu yükselişin önemi,

52 İ z M İ •' İ N EKONO M İ K YOKSELİŞİ: TEORİ K TARTIŞMALAR

Ümit Bumu ve Atlas Okyanusu ticaretinin genişleme göstermesiyle göreli
olarak telcrar azalmaya başladı.10 Bu gelişme esnasında Rum ve Ermeniler
zenginleşirken şehrin fiziki görünümü de bundan etkilendi. İkinci yükseliş
aşaması r75o'den r8oo'ün sonlarına dek devam etti. Bu yükselişin nedenle­
ri ilk evreden farklıydı. Bir kere Avrupa uluslarının bu dönemde tanın ürü­
nü ve hammaddelere olan talepleri arttı. İngiltere Hindistan'a kesin olarak
yerleşmişti ve Asya ile (Osmanlı) ticari kanallarını açık tutmalıydı. Ameri­
kan Devrimi, İngilizleri bazı mallan sabn alabilme konusunda yeni bölgele­
re yönlendirmişti. Fransız İhtilali ve diğer karışıklıklar yeni aracı ulusların
ticarete sızmalarını beraberinde getirdi. Bu anlamda en avantajlı bölgeler­
den birisi bu nüfusu elinde tutan İzmir oldu. Aynı zamanda özellikle İngi­
lizler Napolyon'un ticari kuşatmasını delmek için Rumeli, Ege ve Osman­
lı'yı, Kıta Avrupa'sı rotasını da kullanarak ulaşılabilecek en verirrıli bölge ola­
rak gördüler.3' Bu dönemde merkezin gücünün zayıflamasına bağlı olarak
yerel ayan (Karaosmanoğullan, Katiboğullan gibi) bölgenin kontrolünde ve
ticarette hızla söz sahibi olmaya başladı. İzmir'in ticareti büyük artışlar gös­
termekteydi ve en önemlisi İ zmir, artık bir transit merkezi değil, hinterlan­
dı ile bütünleşmiş bir üretim bölgesiydi. Ticari malların bölgeselleşmesi,
bölgedeki cemaatlerin ticari konurrılannda göreceli değişmelere neden ol­
du. Rumlar öne çı.kb, Yahudiler geriledi ve Ermeniler yerlerini korudu. Av­
rupalılar ise bu aracıların avantajlarını kullanabilmek için onlarla işbirliği
içine girdiler. Avrupalı uluslar r8oo'ün başlarına doğru bu aracıları da by­
pass etmenin yollarını aradılar. Gelişmeler sonucunda nüfus arttı. Fiziki ya­
tırımlar güçlendi, ticari ve mali organizasyonlar gelişti. Yabancılar ve yerel
aracılar kendi ticari çıkarları doğrultusunda bölgede liberal havanın devamı
için merkezle mücadele ettiler. Merkezileşme çabalarına da isteksiz yaklaş­
tılar. Ancak zaman zaman Avrupalılar ve aracılar arasında da mücadeleler
yaşanmasına rağmen aracılar avantajlarını sürdürmeyi başardılar. Bunlar,
şehrin hinterlandındaki toprakların parçalanmışlığı ve küçük üreticilerin
egemenliği nedeniyle Avrupalı tüccarlarla bu bölgeler arasındaki aracılıkta
avantajlı konurrılannı korudular.12
Ç. Keyder vd'lerinin yaptığı çalışma Osmanlı İmparatorluğu'nda li­
man kentlerinin özelliklerini ve ekonomik gelişirrılerini teorik bir düzleme

0SMANLI ITHALATI, lzMİA G O M AÜ�Ü 1 8 1 8-1 839 53

oturtma amacı taşır. İncelemenin özü sömürgecilik etrafında yoğunlaşmak­
tadır. Buna göre çevre liman kentleri dünya ekonomisiyle bağlantıda olan
ayrıcalıklı yerlerdir. Kapitalizm öncesi bu yerler, kapalı, sızıntıların en aza
indiği ve ekonominin geneline yapacağı etkiden dolayı denetime tabi tutu­
lan yerlerdi. Bütünleşme sürecinin tümünü somut bir biçimde yakalamış
ve yansıtmışlardı. Liman kenti aynı zamanda kapitalizmle karşılaşıp, dönü­
şüm geçiren toplumsal yapının da gözlenebildiği bir laboratuvardı.H
Liman kentinin bir merkez-çevre ilişkisinin uzamsal ifadesi olarak
tanımlanmasında modernizasyon, bağımlılık ve sınıf şeklinde üç yaklaşım
söz konusudur. Kentsel gelişime modernizasyon yaklaşımı Avrupa ve As­
ya kentlerinin kökenlerinin ayrıldığı önermesinden yola çıkar. Batı kentle­
ri başlangıçtan beri ekonomik mantığa boyun eğmişti. Doğu kentleri ise
yönetsel yetkeyi ve devlet geleneğinin kültürel egemenliğini temsil eden
imparatorluk iktidar merkezlerinin kopyalanydı. Doğu kenti hükümdarın
mutlak yönetiminin devamını onaylayan bir niteliktedir. Bu açıdan sömür­
ge kentinin mantığı ekonomik; sakinleri ise merkezin baskısından kaçan
yeni bir tür halktır. Bunlar yeni davranış kalıplan, yeni düşünce kalıpları
ortaya koyarlar ve boyun eğmezliği temsil ederler. Bunu en iyi temsil eden­
ler azınlıklardır. Azınlıklar aynı zamanda ülkenin geri kalan kesiminde de­
ğişimin sembolü olurlar.
Modernizasyon paradigmasında ise ekonomik mantığa pek yer ve­
rilmez. Liman kentinin iç bölgesiyle ilişkisi ve teşvik ettiği bütünleyici dö­
şünüm göz ardı edilir. Bağımlılık yaklaşımı buradan hareketle analizde ya­
pılanma ve sömürü olgularını kullanır.34 Bu kent, kendi iç bölgesiyle mer­
kez arasında kanal olarak hizmet eder. Sakinleri de yabancı emperyalistle­
rin hizmetçilerinden başka bir şey değildir. Bunlar yabancılaşmış kompra­
dor bir sınıf oluştururlar. Bağımlılık yaklaşımın en temel ilkelerinden biri­
si liman kenti aracılığıyla emperyalist etkinin ülke içlerine ulaşabilmesidir.
Böyle bir durumda ulusal burjuvazi yoksa en akla yatkın aday lekesiz kalan
bürokrasi ya da entelijansiya olacaktır.
Sınıf yaklaşımında antiemperyalist bir aracı bulunması sorunun­
dan kaçınılmıştır. Yabancı varlığı yeni sınıfların biçimlenmesi ile sonuçla­
nacak kapitalist bir aşılama olarak gözükür. Bağımlılık yaklaşımının komp-

54 İ z M İ R0 İ N EKONO M İ K YüKSELİŞ İ : TEO R İ K TARTIŞMALAR

radorlar olarak tanımladığı tüccarlar ve tefeciler, yalnızca ülkelerarası sö­
mürü ilişkilerinde basit aracılar değillerdir. Aynı zamanda burjuvaziye
doğru evrilme potansiyeline sahiptirler. Yabana-yerli ayrımını önemseme­
yen sınıf yaklaşımı, yabancılar ya da azınlıklar taraündan girişilen yatırım
ve ekonomik etkinliğin yerlilerinkinden farklı olmadığını ileri sürer. Ser­
mayenin ya da teşebbüs becerisinin sonu ne olursa olsu,n, ekonomik etkin­
liğin doğasını ve yönünü belirleyecek olan şey, yapısal zorunluluklardır.ıs
E. F. Syrett de İzmir'in ekonomik ve ticari yükselişine açıklama geti­
rir. Syrett'e göre İzmir, erken 17. yüzyıldan beri Avrupa ye Osmanlı arasın­
daki ticarette bir uluslararası liman olarak belirmiştir. Piğer şeyler içinde
öncü olan, yeni ticaret rotalarının keşfi, kadim rekabetin düşüşü ve Batı Av­
rupa toplumlarının İzmir'e yerleşmesi aynı zamanc4 şehirde bir uluslarara­
sı ticaret hattının kurulmasına yardım etmiştir. İran ipek ticaretinin Halep'e
göre artış göstermesi de limanın ticari genişlemesi için önemliydi. Yüksek
kalitedeki İran ipeği büyük oranda Avrupa'nın lüks ipek endüstrisine aktı.
Aynı zamanda İran piyasası Batı Avrupa'nın giyeceklerini ve diğer manifak­
tür mallarını aldı. Sonuçta, İzmir'in hinterlandındaki iyi kalitede pamuğun
varlığı ve limanın Ankara gibi moher ve yün iplik üretipı bölgesine yakınlı­
ğı Avrupalı tüccara pazarlanabilir diğer önemli iki malı sundu. Ek olarak Os­
manlı ve batı arasında artan ticaret gibi 18. yüzyıl boyunca ve özellikle bu
yüzyılın ikinci yansında İzmir, imparatorluğun Avn,ı.pa ile ticaretinde
önemli bir liman olarak belirdi. 18. yüzyıl başında Avrupa ile yoğun bir tica­
rete sahip olan Mısır, Suriye ve Ege adalan bu yüzyıl boyunca İzmir tarafın­
dan devre dışı bırakıldı.ı6 H . İnalcık'da Syrett'in İzmir ticaretindeki yükseli­
şin nedenine yaptığı vurgu daha kesindir. İnalcık 17. yüzyıldan başlayarak
İzmir'in öteki ihraç merkezlerini, bu arada Halep'i geride bırakarak impara­
torluğun en önemli ihraç limanlarından birisi haline gelmesini özellikle pa­
muk ve pamuklu ihracatındaki arbşa bağlamaktadır.ı7
İzmir'in ticari yükselişi serüveninde İzmir kenti ve limanının özel­
likle dünya ekonomik jeostratejisine uygun konumu ve değişen mekan or­
ganizasyonuna avantajlı bir şekilde eklemlenmesi de etkili olmuştur. Bu­
na, İzmir'in diğer Osmanlı şehirlerinin pek çoğundan farklılaşan olumlu
siyasal ve sosyal koşullarını da eklemek gerekir.

ÜSMANLI İTHALAT!, İZM İ R G ü M Rüt.ü 1 8 1 8-1 839 55

 1. Tekeli Anadolu'daki mekan organizasyonunun dönüşümünü ge­
nel olarak ele alır ve inceler. Tekeli özellikle 19. yüzyıl boyunca Anadolu'da­
ki ekonomik ve sosyal organizasyonun dönüşümüyle mekansal organizas­
yon dönüşümünün birlikte ilerleme gösterdiğinden hareketle liman kent­
lerinin ve iç kentlerin gelişim ve dönüşümü ile Anadolu'da yüzyılın sonun­
da ortaya çıkacak olan bölgesel dengesizliği açıklamaya koyulur. Bu kurgu
doğrudan İ zmir'e yönelik değilse bile onun gelişim seyrini kapsayıcı nite­
liktedir. Tekeli'ye göre özellikle 185o'den sonra Avrupa'nın Osmanlı'ya ti­
cari ve endüstri sermayesinin nüfuzu özellikle liman kentlerinde hammad­
deyi değerlendirmek suretiyle kontrolünü artırdı. İçeride liberal politikala­
rı ve özel mülkiyeti destekleyerek özellikle demiryollanyla doğal kaynakla­
n ve hammaddeyi kontrol etmeye yöneldi. Bu nedenle şehirlerin bazıları
önem kazanırken bazıları önem kaybetti ve artık üretim ve uzmanlaşma
özelliklerinden farklı olarak bir toplama ve dağıtma merkezi rolü üstlen­
meye başladılar. Bu konuda İzmir gibi liman kentleri daha önemliydi ve
batılı ülkeler arasında rekabete konu oluyorlardı. Sonuçta, Anadolu'da ge­
leneksel üretim ağlan bozuldu. Aynı zamanda merkezin gümrük ve vergi
politikası bölgeler arasındaki bu bütünleşmeyi destekleyici yöndeydi. Bö­
lünmeyi gizleyen yeni tüccar ve aracı sınıflar doğdu. Sonuçta ülke içinde,
her biri dış dünya ile bağlantılı bölünmüş bölgeler ortaya çıktı.38
P. Rycaut'da İzmir'in yükselişinde limana vurgu yapar. Nitekim
1675 yılına kadar, İzmir' de yabancı ve yerli gemilerin mal boşaltım ve yük­
lenmesinde hemen hiçbir liman kolaylığı sağlanmıyordu. Rycaut liman ve
şehirde kurulan tesisler sayesinde İzmir koyu ve limanının yalnızca Doğu
Akdeniz'de değil, bütün dünyada en çok kolaylık sağlayan güvenceli bir li­
man olduğunu ve bundan dolayı Hıristiyan tüccarların İzmir'i Osmanlı
İmparatorluğu'nun baş ticaret merkezi olarak seçtiklerini belirtmektedir.39
S. Faroqhi ise mekan vurgusunu biraz daha esnetir ve şehrin gelişmesin­
de bizzat ticarete vurgu yapar. Ona göre 17. yüzyılın İzmir'i tüm Anadolu
kasabalarından ayrılıyordu. Çünkü İzmir, varlık nedeni ticaret olan, yarı­
madanın tek kentini oluşturuyordu. Venedikliler en çok yünlü kumaş ve
cam getiriyordu. Bu mallar varlıklı Osmanlı kentlerinde hemen alıcı bulu­
yordu. Bunun karşılığında ham pamuk ve pamuk ipliği, az miktarda bal-

İ z M İ R 0 İ N EKONOM İ K YüKSELİŞİ: TEO R İ K TARTIŞMALAR

mumu alıyorlardı. Kimi zaman yünlü ile pamuklu kumaşlar takas ediliyor,
para yalnızca bir değişim ölçüsü olarak kullanılıyordu. Veresiye satış deği­
şik kılıflara bürünmüş, faiz bilinmeyen bir uygulama değildi.4° Faroqhi'ye
göre bu yükseliş biraz da merkezin ve merkezdeki tüccarların engelleme­
lerine rağmen ortaya çıkmıştı. Faroqhi, önceleri İstanbul tüccarının kendi­
lerine rakip çıkabilecekleri ihtimaliyle taşra şehirlerindeki tüccarların güç­
lenmesini istemediğini, devletin de fiyat yükselmelerini önlemek amacıyla
buna destek olduğunu belirtir. Ancak daha sonradan İzmir gibi şehirler­
den yapılan kaçak ihracatın önlenememesi, merkezin içine düştüğü nakit
sıkıntısı, 1620 dolaylarında pamuk ihracı yasağının kaldırılması ve ticarete
dayanan gelirleri yöneten yerel güçlerin baskılarını ve bu kente olan nüfus
göçünü bu dönüşümün temel dinamiği olarak öne çıkarrnaktadır.4'
B. McGowan İzmir'in ticari yükselişini şehirdeki yönetim ve vergi
yapısına bağlamaktadır. McGowan'a göre yükselişin nedeni. 18. yüzyılın
erken dönemlerinde paşaların, geç dönemlerinde ise bölgesel ayanların
ılımlı yönetimleridir. Ek olarak İ zmir'in İstanbul'a olan yakın konumu tüc­
car grubunun Suriye'de olduğu gibi, yapılmak zorunda olan gönüllü öde­
melerin (avania) daha ılımlı bir şekilde toplanmasına neden oluyordu.42
İzmir'in ekonomik ve ticari yükselişi tartışmalarına daha geniş açı­
lı bir analizle 1. Wallerstein da katkıda bulunur. Wallerstein Osmanlı eko­
nomik dönüşümünü dünya ekonomik sistemi içinde incelerken örtük bir
biçimde bir liman kenti olan İ zmir'in de ticari yükselişine ışık tutar. Asıl
soru, gelişen Avrupa kapitalizminin ticaret ve pazar yapısı içinde Osmanlı
ticaret ve pazar yapısının nasıl dönüştüğüdür. Süreç aynı zamanda onun
Avrupa kapitalist sistemi tarafından içerilme sürecidir. Bunun anlamı Os­
manlı'nın Avrupa merkez pazarları için hammadde üreten ve bu pazarlar­
dan sanayi mallan alan bir bölge (çevre) haline dönüşmesidir. Bunun bir
diğer anlamı da imparatorluğun siyasal bütünlüğünün çatlaması, yani im­
paratorluk içinde malların akışını devlet eliyle sağlayan bütünleştirici ilke­
nin çalışamaz hale gelmesidir. Daha somut bir ifade ile, Avrupa pazarların­
da tanın ürünlerine karşı artan talep ve bundan kaynaklanan fiyat artışları
Osmanlı ticaret sermayesini bu pazarlara çekerek onun devlet denetiminin
dışına kaçabilmesine neden olmuştur. Sonuç olarak, ticaret sermayesi git-

0SMANLI iTHALATI, I Z M İ R G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8-1839 57

gide Avrupa pazarının ekonomik işbölümü ile bütünleşmiştir. İç ticaret ve
iç pazar dış ticarete göre gerilemiştir. Ticaret iç merkezlerden kıyı kentleri­
ne kaymış ve yabancı tüccarların ya da onların içteki temsilcilerinin (azın­
lık tüccarları) gücünün artması, çoğunluğu Müslüman olan tüccarlara bü­
yük darbe vurmuştur.43
Kuşkusuz bu saptamaların her birinin, İzmir'in ekonomik yükselişin­
de kayda değer rolü vardır, ancak hiçbiri tek başına bu yükselmeyi açıklama­
ya yetmez. Tüm teorilerin özünde mekan ve yapı olarak değişen Osmanlı ve
dünya ekonomisi içinde yükselen tüccar grupların kar arayışları yatmaktadır.
Kan maksimize etme isteğinin örtük bir biçimde güdülediği tüccarlar bunu
kendilerine en çok ve en kolay biçimde sağlayan İzmir'e yönelmiş olmalıdır­
lar. Şekil ı'de İzmir'in ekonomik yükselişinin nedenleri gösterilmiştir.

Şekil ı: lzmir'in Ekonomik ve Ticari Yükselişindeki Temel Dinamikler

İ z M i R ' İ N EKONOM İ K YüKsELi şi: TEO R İ K TARTI ŞMALAR

t al•

Godi•

Küçük Hend9reş

eTire

e Palamut

eAydın

1 650'de lzmir ve evresi

ÔSMANLI İTHALA ı, İ Z M İ R G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8-1 839 59

 Bqe Deniıı:i

hmir
Mrre•i

İ St . Po1ycarpe
... lti1i•••i

İ S t . G9or99
.. lt.ili•••i

ıtacliLekale

18.YOzyıla Doğru lzmir

60 İzMiR'iN EKONO M İ K YüKSELİŞİ: TEORİK TARTiŞMAV.R

 İ ZMİR KÖRFEZİ

ÜSMAN LI iTHALATI, I Z M İ R GOMRÜ�Ü 1 8 1 8- 1 839 61

62 İ Z M İ R ' İ N EKONOM İ K YüKSELİŞİ: TEORİ K TARTIŞMALAR
 EGE
DENİZİ

Değişik Yüzyıllarda lzmir Limanı'nın Durumu

ÜSMAN LI İTHALAT!, İZMİR G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8-1 839

 • ran.la.lo•

İ ZMİR KÖRFE Z İ

İ Z M İ R ' İ N EKONOM İ K YÜKSELİŞİ: TEORİK TARTIŞMALAR

 İ ZMİR KÖRFEZİ

ÜSMANLI İTHALAT!, İ Z M İ R G ü M RÜ�Ü 1 81 8-1 839

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

BULGULAR VE DEGERLENDİRMELER:
1818-1839
• zmir Efrenç gümrüğünün 1818-39 dönemi kayıtlarına bağlı olarak

I yapılan bu çalışmada ulaşılan bulgular dört ana başlık altında toplan­

mıştır. Bunlar, Osmanlı ithal malları, deniz ticari taşımacılığı, Os­
manlı ithalatında yabancı limanlar ve Osmanlı ithalatında tüccarların ta­
biiyetleridir. Bu başlıklar altında, meydana gelen değişmelerin nedenleri
ve sonuçları birbirleriyle ilişki içinde olan karmaşık bir bütünlük oluştu­
rur. Bu bütünlüğün tüm yönleriyle ortaya konulması ise mümkün değil­
dir. Nitekim yalnızca ithal mallarındaki dönüşüm, bunun nedenleri ve
sonuçlarının incelenmesi bile uzun ve kapsamlı bir çalışmayı gerektir­
mektedir. Hatta yalnızca Osmanlı toplumunun tüketim alışkanlıklarının
hangi nedenlerle değiştiği ve bunun sonuçları üzerine fikir yürütmek
için bile başlı başına hacimli bir çalışmaya gerek vardır. Bu nedenle bu
başlıklar altında yapılacak değerlendirmeler ekonominin yapısıyla ilgili
olarak daha genel bir boyutta ele alınacaktır. Örneğin ithal mallarının ha­
cim, kalite, çeşit ve hangi mal grubuna (gıda, tekstil, maden, vb.) ait ol­
duklarının saptanması bizi birçok sonuca götürür. Yine benzer şekilde
bandıralar konusunda elde edilecek veriler ve bunların yorumu deniz ti­
cari taşımacılığı hakkında, tüccar tabiiyetleri ise bu ticareti kimin yürüt­
tüğü şeklindeki ana başlıklarda bilgiler sunar. Liman analizi ticaretin yü­
rütüldüğü bölgeleri, bunların hinterlantları ve dünya ticaret rotaları hak­
kında bizi önemli bilgilere ulaştırır. Sonuçta bunların hepsinden Os­
manlı ekonomisinin ithalat yapısı ve buna ilişkin olarak bazı genel so­
nuçlara ulaşmak mümkündür.

OSMANLI Dış TİCARETİ NDE İTHAL MALLARI

1818-39 döneminde, İzmir Efrenç gümrüğü kayıtlarına göre
18.740 parça mal gelmiştir. Her bir mal hacim, ağırlık ve uzunluk bakı­
mından farklı olmakla birlikte nitelik itibariyle gruplanmaya uygundur.

66 BULG U LAR VE DE�ERLENDİRMELER: 1818-1839

Aynı zamanda bu malların her birinden belirli miktarda gümrük vergisi
tahsil edilmiştir. Tahsil edilen toplam gümrük vergisi 466.789.508 akçe­
dir (yaklaşık olarak 3.889.921 kuruş). Söz konusu 18.740 parça malın
8.889 parçası (% 47,43) mensucat mallarına aittir. Mensucat her dönem­
de olduğu gibi Osmanlı dış ticaretinde ilk sırayı almıştır. Alınan toplam
verginin 267.710.461 akçesi (% 57,35) mensucat mallarından gelmiştir.
Gıda maddeleri 2.593 parça (% 13,83 ) ve 82.775.230 akçe (% 17,73) ile top­
lam mallar arasında ikinci sıradadır. Malların sıralanmasında üçüncü sı­
rayı 2 .249 parça (% 12) mal ve 53.773.981 akçe (% ıı,51) vergiyle manifa­
tura ve tuhafiyeye ilişkin mallar almaktadır. Sıralamayı ecza ve kimyayla
maden ve maden ürünleri izlemektedir.
Mensucat mallarından londrin ve çuka gibi yünlülerle şeytan bezi,
mermer ve tülbent gibi pamuklu kumaşların ilk sıralarda yer aldığı görül­
mektedir. 18. yüzyıl sonlarında tüm mensucat mallan içinde ilk sıralarda
yer alan yünlü bir kumaş olan londrin, halen talep edilmekle beraber yeri­
ni çuka, çit ve şeytan bezine kaptırmış görünmektedir.
Gıda ithalatı içinde kahvenin parça ve gümrüğe ödenen vergi bazın­
da belirgin bir üstünlüğü vardır. Osmanlı kökenli bir mal olan kahvenin
dahi batılı uluslardan ithal edilen önemli bir mal konumuna dönüşmesi­
nin nedenleri tartışılmaya değer. Kahvenin ardından gıda mallan sıralama­
sında şeker, baharat ve rom gelmektedir.
Manifatura ve tuhafiyeye ilişkin mallarla fes, parça bazında ipli­
ğin önünde yer almasına rağmen, vergi bazında iplik için yaklaşık olarak
festen iki kat, tuhafiye mallarından ise on bir kat daha fazla vergi öden­
miştir. İpliğin parça olarak az ama vergi olarak diğerlerinin önünde yer
alması iki nedenden kaynaklanmış olmalıdır. İplik ya parça olarak az ol­
masına rağmen miktar olarak diğerlerinden fazladır, ya da katma değeri
yüksek bir mal özelliği göstermektedir. İthal mallarının gruplar bazında
parça sayısı, bıraktığı vergi miktarlarıyla bunların toplam parça ve vergi
içindeki oranları Tablo 5 ve 6'da; tablolardaki veriler Grafik ı ve 2'de gös­
terilmiştir:

OsMANLI hHALATI, l z M i R GüM Rütü 1 8 1 8-1 839

Tablo 5:İthal Mallan Kompozisyonu:1818-1839
Parça Oranı Oranı
Mallar Ödenen Vergi
Sayısı (%) (%)

Hırdavat 768 4,09 5.795.021 l,24

Demir Tel 123 0,65 177.134 0,03
Çivi 399 2,12 p26.562 0,69
Teneke-Teneke Kutu 182 o,97 ı.658.665 0.35
Hırdavat 64 0,34 732.660 0,15
Kağıt ve Kağıt O rünleri 619 J.27 3 . o7ı.532 0,65
Cam ve Cam Ürünleri 679 3,62 5.447.650 l,16
Ecza ve Kimya ı.ı38 6,07 19.189.410 4,ıı
Çivit 282 l,50 7.15ı.095 ı,53
Kırmız 260 l,38 8.557.502 l,83
lsfidaç 74 o,39 596.089 0,12
Zencefre 21 0,11 37.260 o
Bakkam 157 0,83 ı.523.505 0,32
Tiryak 55 0,29 85.770 0,01
Diğer 289 l,54 ı.238.189 0,26
Maden ve Madeni Or. ı.124 5,99 19.698.395 4,21
Aheni Ham 266 1,41 6.77ı.603 l,45
Kalay 177 0,94 6.6on84 l,41
Çelik 167 0,89 ı.430.092 0,30
Kurşun 65 0,34 484-799 0,10
Saçma 159 0,84 ı.716.277 0,36
Diğer 290 l,54 2.687.840 0,57
Gıda 2·593 13,83 82.77p30 17,73
Şeker 559 2,98 18.093.621 3,87
Kahve 908 4,84 43-369-455 9.29
Baharat 493 2,63 7.162.493 ı,53
Çay 68 0,36 968.022 0,20
Rom 121 0,64 8.87p39 1,90
Yağ 120 0,64 8n813 0,17
Diğer 324 1,72 ).474.587 o,74
Deri ve Deri O rünleri 117 0,62 2.397.862 0,51
Manifatura Tuhafiye 2.249 12,00 53.77).981 ıı,51
Fes ı.119 5-97 15.203.771 J . 25
iplik 536 2,86 34.995.962 7-49
Tuhafiye 594 3,16 J.574.248 0,76
Yan Mekanik Aletler 147 0,78 ı.052.796 0,22
Diğer 417 2,22 5.877.170 1,25
Toplam 9.851 52,56 199.079.047 42,64
Genel Toplam 18.740 100 466.789.508 100

68 BULGULAR VE DE�ERLE N D İ R M ELER: 1 8 1 8-1 839

Tablo 6: İthal Mallan Kompozisyonu (Mensucat)
Toplam Toplam
Mallar Parça Parça içindeki Tahsil Edilen Vergi içindeki
Sayısı Oranı (%) Vergi Oranı (%)
Londrin ı.o95 5,84 27.578-400 5,90
Çit 1.005 5,36 60.096.473 12,87
Kirpas 371 ı,97 5.031.021 1,07
Çuka 862 1,61 22.778.987 4,87
Atlas 155 0,82 2.287-428 0,49
Şeytan Bezi 644 } .43 26.809.960 s .74
Hassa 1.202 6,41 40.091.or6 8,58
Mermer 666 3,55 26.219.958 5,61
Fermayiş 298 ı.59 ıp49.395 p6
Şal 446 2.37 9.955.926 2,13
Tülbent 251 ı,33 8.03r.r74 1,72
Makrame 460 2,45 4.616.915 0,98
Kamri 242 1,29 2.896.645 0,62
Pazen 167 0,89 3.654-725 0,78
Canfes 86 0,45 747.330 0,16
Kanvas 80 0,42 482.190 0,10
Diğer 859 4,58 rr.182.918 2·39

Mensucat Toplamı 8.889 47-43 267.7ro.461 57.35

Genel Toplam 18.740 100 466.789.508 100

Osmanlı ithalat mallan 18. yüzyılın sonlarına doğru (hatta yünlü gi­
bi bazı mallarda daha erken tarihlerde) başlayan bir ivmeyle bazı dönüşüm­
ler içine girmiş bulunuyordu. Çok boyutlu bu dönüşüm trendi, bugüne de­
ğin, Osmanlı ekonomisinin batının sanayi mamulleri tarafından çökertil­
diği şeklindeki genel yargıdan kurtarılarak incelenemedi.
Osmanlı Devleti'nin ekonomi politikasının temel ilkelerinden biri­
si kendi kendine yeten bir üretim refleksine sahip ekonomik yapı kurmak
ve özellikle talep esnekliği katı olan malların yurt içinde üretilmesi, talep
esnekliği yüksek olan malların ise ithal edilmesinin sağlanmasıydı. Bu po­
litika özellikle lüks mallarda uygulanmıştı. Böylelikle olağanüstü zaman­
larda ithalat hemen durdurulabilmekte ve ülke ekonomisinin zarar görme­
si önlenmekteydi.

OsMAN LI ITHALATI, lzM i R G ü M R ü � ü 1 8 1 8-1839

 Mensucat 47,43%
aden-Mad Ür. 5,99%

Grafik ı. Toplam Parça Sayısı içinde Mal Gruplarının Payı

Maden-Mad Ür. 4,21%

Ezca-Kimya 4,11%
Diğer 5,09%

Grafik 2. Toplam Vergi içinde Mal Gruplarının Payı

1 5 . ve 16. yüzyıllarda Anadolu ticaret açısından oldukça gelişmiş bir

görünümdeydi. Siyasal birliğin sağlanmış olması, doğu-hah ticaret rotası
üzerindeki yol ağının işlerliği ve bu ağ üzerinde yer alan ticaret merkezi
olarak ün kazanmış kentlerin varlığı canlı bir ticareti teşvik etmekteydi. Ya­
nı sıra tüccarlar desteklenmekte ve anayollar üzerindeki kentlerde konuş­
lanmaktaydı.' Bursa, Gelibolu, Çanakkale ve Ankara 18. yüzyılın ortaların­
da bile geniş ticari imkanlara sahipti ve buralarda yetişen ipek, yelken be­
zi, pamuk, balmumu, tiftik ipliği, misket şarabı ve sof gibi mallarda ticari

BULG U LAR VE ÜE�ERLE N D i R M E LER: 1 8 1 8-1 839

imkanlar oldukça genişti ve üretilen bu mallarda Avrupa ürünleriyle reka­
bet edilebilirlik söz konusuydu.2 En azından Avrupa'nın tüm yıkıcı mer­
kantilist politikalarına rağmen Osmanlı dış ticareti 18. yüzyılın ilk yansına
kadar istisnai dönemler dışında fazlalıkla kapanmaktaydı.3 Aynı zamanda
şehirler ve bölgeler bazı üretim dallarında uzmanlaşarak, doğu-batı ticaret
rotası üzerinde yalnızca ticaret yapma fonksiyonlarının ötesinde coğrafi uz­
manlaşmayı gerçekleştirmiş olmaları nedeniyle kendilerine mal akımları
ve ticari ilişkiler doğurmaktaydılar.4 17. yüzyıl boyunca Osmanlı ekonomi­
si Avrupa tekstiline bağımlı değildi ve yalnızca liman kentlerinde Avrupa
yünlüleri ve Hint pamukluları talep edilmekteydi.1 Ancak bu durumu mut­
lak bir kendine yeterlilik olarak değerlendirmek doğru olmaz. Nitekim ken­
dine yeterlilik fazla abartılmamalıdır. Zira klasik dönemde bile giyim eşya­
ları, kalay, çelik ve gümüş Osmanlı ekonomisince yabancı ülkelerden talep
edilen mallar arasındaydı. 6
Bu statik durum iç ve dış piyasalarda arz ve talebin dengede olduğu
bir duruma işaret etse de ulusal ve uluslararası konjonktür değişmelerine
uyum sağlayacak biçimde esnekleştirilemediği sürece sürdürülebilir değil­
di. Örneğin 16. yüzyılda Osmanlı'da önemli bir yün endüstrisi kurulmuş
durumdaydı. Ancak bu endüstri, hammadde, kalifiye işgücü, teknoloji
avantajı ve merkezin bu sektöre olan tüm ilgisine rağmen uzun dönemli
bir ticari haşan elde edemedi. Bunun nedeni uluslararası rekabet ve yerel
tepkilerde aranmalıydı. 1 590-1690 arasında İngilizler Levant'a olan yünlü
ihracatlarını yaklaşık % 200 dolayında artırdılar. Bu artış, İngilizlerin Ak­
deniz'de rekabet eden diğer uluslara göre üç avantaja sahip olmalarından
ortaya çıktı. Endüstri hacimleri ölçek ekonomisi avantajına izin vermektey­
di. İkincisi İngiliz yünlülerinin fiyatları düşük oranda artış göstermekteydi
(örneğin 1550-1650 arasında İngiliz yün fiyatı % 80, ancak Balkanlardaki
yün fiyatları % 244 yükselmişti). Üçüncüsü ise Levant şirketi aracılığıyla
damping politikası izlemenin kolay olmasıydı.7 Balkan yün fiyatlarının
yükselmesine, İngilizlerin artan ihracatı ve 17. yüzyıl sonlarına doğru yeni­
çerilerin artan yünlü talepleri eşlik etti. İç talebin yükselmesi fiyat artışları­
nı körükledi. Kumaşa vergi konuldu. llerleyen dönemlerde fiyatlar düşme­
sine rağmen diğer iki etki yün üreticileri aleyhine işlemeye devam etti.8

OsMANLI ITHALATı, l z t.ı i R G ü t.ı Rü�ü 1 81 8-1 839

 Avrupa'nın mensucatta yavaş yavaş üstünlük kurması yalnızca Ku­
zey Avrupa'nın ekonomik büyümesi ve ticaret yollarını genişletmesiyle il­
gili değildi. Daha çok yerleşik pazarlarda rekabet edebilmesiyle de ilgiliydi.
Kuzey uluslarının Akdeniz'de ele geçirdikleri ticari avantaj, mensucat ör­
neğinde olduğu gibi, bu ulusların üç yolla maliyet avantajı elde etmelerin­
den kaynaklandı. İlki faktör maliyetlerinin düşüklüğü sonucunda oluşturu­
lan sermayeydi. İkincisi malların kalitesiyle ilgili olarak değişik üretim yön­
temlerinin kullanılması ve sonuncusu ise deniz taşımacılığıyla ilgili yeni
buluşların geliştirilerek üretim maliyetlerinin azaltılmasıydı.9 Osmanlı dış
ticaretinde Avrupa tekstil ürünlerinin üstünlük kurmaya başlamasında 18.
yüzyılın sonlarında Sanayi devriminin etkileriyle ortaya çıkan manifaktür
üretimin yaygınlaşması, özellikle tekstilde verimliliği artan İngiliz tekstil
sanayisinin hammadde satın alacak ve mamul madde satacak pazarlara ih­
tiyaç duymasının büyük etkisi oldu. l79o'larda, dünya ekonomisinin ge­
nişlemesi de buna yardım etti.'0 Nitekim 18. yüzyılın sonlarıyla 19. yüzyılın
başlarındaki İngiliz ödemeler dengesindeki iyileşmenin temel nedeni özel­
likle İngiliz manifaktür malları ihracatındaki artıştı. Bu dönemde İngiliz
ihraç rakamları l784-86'da 13,6 milyon sterlin, l794-96'da 24 milyon ster­
lin ve l804-06'da ise 41,2 milyon sterlin olarak gerçekleşmişti."
18. yüzyıl boyunca ipekli, yünlü kumaşa göre çok tüketildiği gibi, ge­
niş çapta ve yaygın olarak da imal edilmekteydi. İthalat ihtiyacı da yünlüde
olduğu gibi yüksek kalitedekilere inhisar ediyordu. Ancak ipekli ithali, mik­
tar itibariyle nispi olarak daha azdı. Bununla birlikte yünlü ithalatında üç­
dört ülke rekabet içinde olduğu halde, ipekli ithalinin büyük bölümünün tek
bir ülkeden, Venedik'ten yapılması ve bu ülkenin genellikle düşman kam­
pında yer alması, ithal ikamesi motifini güçlü bir şekilde duyuran faktör ol­
muştu. Nitekim son Osmanlı-Venedik Savaşı sırasında sarayın büyük ölçü­
de tükettiği çoğu İtalyan menşeli atlasın fiyatı l717'de % 11-23 kadar bir artış
gösterdiği zaman, bunun saray harcamaları için yapılan ödemeleri aksattığı
görülmüştür." Yünlünün 18. yüzyıl başlarına gelindiğinde toplam ithalatın
yaklaşık % 5o'sini oluşturması ilk defa bu iki malın devlet sermayesiyle it­
hal ikamesi teşebbüslerine konu olmasına neden oldu.'3 Kaba ve ucuz yün­
lü eskiden beri aba ve kebe adı altında üretilmekteydi. Bunların 18. yüzyıl bo-

72 BULG U LAR VE DEi;ERLEN D İ R M E LER: 1 8 1 8-1 839

yunca üretimlerinin artmaya devam ettiğini hem iç bölgelerde artan oranda
mübadeleye konu olmasından hem de Marsilyalı tüccarlar tarafından önem­
li miktarlarda satın alınmasından anlıyoruz. Kaliteli yünlülerde durum fark­
lıydı. Ankara tiftiği istisna edilirse, bu yünlü ihtiyacı Batıdan karşılanmak­
taydı. Devlet desteğine rağmen Selanik'te iskan edilen Yahudi dokumacıla­
rın üretimi Avrupa yünlüleriyle rekabet edememekteydi. Sarayın, yüksek ta­
bakanın ve ordu mensuplarının geniş ölçüde talep ettikleri bir malda dış pa­
zara bu kadar bağımlı bulunmanın riskliliği, 17. yüzyılın sonundaki savaşlar
sırasında (1683-99) ithalatta ciddi daralma olduğu zaman ortaya çıktı. Bu
şartlar sonucunda kefere memleketinden gelen çuhadan müstağni olmak müla­
hazasıyla ilk defa 1703 yazında Sadrazam Rami Mehmed Paşa'nın emriyle
Edime ve Selanik'te yünlü imaline karar verilmişti.'4
18. yüzyılın ikinci yarısının ortalarında Osmanlı ithalatında mensu­
catın; mensucat malları içinde de yünlünün ağırlığı iyice belirginlik kazan­
mıştı. 1771-72 yılında İzmir Efrenç gümrüğü ithalatının parça bazında top­
lam % 36,87'si mensucat mallarından oluşmuştu ve gümrük gelirlerinin
% 60,9J'ü bu mensucat mallan için ödenmişti. Tekstil mallan içinde ise
yünlülerin ezici bir üstünlüğü vardı. Mensucat mallarında parça bazında
yünlüler % 48,79'luk bir paya sahipken, mensucata isabet eden verginin %
78,43'ü yünlü kumaşlar için ödenmişti. 18. yüzyılın sonuna doğru ithalat­
ta yünlüyle rekabette önemli avantajlar elde eden pamuklu oranlan ise par­
ça bazında % 25,28 ve toplam vergi içinde % 12,35'lik orana sahipti. Diğer
mal grupları % ıo'un altında paya sahiptiler.'5 Napolyon Savaşlarının en yo­
ğun olduğu 1794-1802 döneminde İzmir Efrenç gümrüğüne mal getiren
104 geminin getirdiği toplam 2.636 parça malın ı.034'ü (% 39,22) mensu­
cat, 38o'i (% 14-41) baharat ve ecza, 354'ü (% 13-42) manifatura ve tuhafiye,
182'si de (% 6,90) gıda ürünlerinden oluşmaktaydı. Gümrüğe bırakılan
toplam vergi içindeki oranlarda bu sıralama değişmemekteydi ve mensucat
mallarında yünlü hala birinci sırada yer almaktaydı.'6
Özellikle 19. yüzyılın başında bu eğilim tersine dönmeye başladı.
Yünlü ithali devam etmekle birlikte çit, mermer, şeytan bezi gibi pamuklu
mallar yünlülerin yerini almaya başlamıştır. Bu durum İngiltere'nin Os­
manlı İmparatorluğu'na yaptığı pamuklu ihracatındaki artıştan da anlaşıl-

ÜSMANLI İTHALAT!, İZM İ R G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8-1 839 73

maktadır. İngiltere pamuk ithali konusunda ekonomik çıkarına bağlı ola­
rak ABD ve Osmanlı pamuğu arasında tercihini zaman zaman değiştirebi­
lecektir. '7 1795-1804 döneminde Belgrat'tan gelen kervanların mallarından
alınan verginin % 80,9o'ı mensucattan alınmıştır. Pamuklular için men­
sucattan alınan verginin % 47,35'i ödenmiştir. Yünlüler için ödenen ise yal­
nızca % 19,4ftür.18
Tekstil mallan içinde özellikle konjonktürel bir seyir izleyen pamu­
ğun öyküsü ilginçtir. 18. yüzyıl boyunca, önceki dönemlerin aksine İngilte­
re ve Fransa Osmanlı pamuğunu (özellikle Batı Anadolu'dan) çekerek do­
kuma sanayileri için kullanmaktaydılar. Ama 19. yüzyılın başında İz­
mir'den İngiltere'ye ihraç edilen pamuk miktarında büyük bir düşüş görül­
dü. Bunun nedeni İngiltere'nin Amerika pamuğuna yönelmesiydi. Ancak
İngilizler 1861 yılında Amerika'daki iç savaş sırasında tekrar Türkiye'de pa­
muk üretimini artırmak için çaba harcamaya başladılar. 187o'e kadar mer­
kezi hükümetin de teşvikiyle pamuk üretimi artmıştı. 187o'e gelindiğinde,
1863'te bütün Anadolu'da tek bir çırçır makinesi yokken, yalnızca Aydın
demiryolu üzerindeki kentlerde 34 çırçır fabrikası çalışır duruma gelmişti.
Ancak 1870 sonrası ABD iç savaşının bitmesiyle İngiltere pamuk alımlan
için tekrar ABD'ye yönelecekti.'9
H. İnalcık'a göre Türk ekonomisinin hububattan sonra en önemli
sektörünü pamuklu sanayi oluşturmaktaydı. Bu nedenle pamuklu üretimi
ve ticaretindeki uzun dönemli değişiklikler, imparatorluk ekonomisindeki
bazı yapısal değişikliklerin nedeni olarak belirlenebilir. ı6oo'lerden başlaya­
rak dış ticarette ithal olunan pamuklular; baharat, koloni ürünleri ve maden­
lerden daha önemli ticaret maddesi haline gelmiştir. 2° Osmanlı pamuklu sa­
nayisine ve aynı zamanda Avrupa pamuklu sanayisine ilk darbe Hint pa­
muklulanndan gelmiştir. Avrupa ve Osmanlı bu istilaya farklı tepkilerle ce­
vap vermişlerdir. Fransa ve İngiltere önceleri korumacılıkla cevap verirken
sonradan serbestliği savunanların etkisiyle korumacılık etkisini yitirmiştir.
Sonuç Avrupa pamuklu endüstrisinde gerileme olarak ortaya çıkmıştır. Bu
Hint istilası, Osmanlı pamuklu sanayisini, 19. yüzyıldaki Avrupa pamuklu­
lannın Osmanlı'yı istilasında olduğu gibi bir çöküntüye götürmemiştir. 17.
ve 18. yüzyılda Osmanlı, pamuklu sanayisinde iç pazara egemenliğini sür-

74 BULG U LAR VE DE�ERLEN D İ R M E LER: 1 8 1 8-1 839

dürmüştür. Hiç olmazsa Hint mallarını taklit ederek rekabet edebilmiştir.
Hintlilerin bu dönemdeki avantajı emek maliyetinin düşüklüğünden ve
hammaddenin yerinde ve ucuz üretiminden kaynaklanmışhr. Ürünlerin za­
rafet ve modaya yönelik olması da önemli rol oynamışhr. Ancak Osman­
lı'nın tüm karşı koymasına rağmen Hint pamukluları Osmanlı sanayisinde
tutunmayı başarmışhr.21 179fte başlayan savaş döneminden önce Hint, Al­
man, Avusturya ve İsviçre pamukluları Levant pazarında İngiltere'ye rakip
görünüyordu. Bu rekabete rağmen İngilizlerin üstünlüğü devam ediyordu.
Fakat yünlülerde Fransızlar İngiltere'nin yerini almışh. Yünlü ortaçağdan
beri bir lüks ticaretti. Osmanlı şehirlerinde zenginler yünlü, alt tabakadan
insanlar pamuklu giyinmekteydiler. Bu nedenle Ortadoğu'daki köylü ve
kentli halkın pamuklu tüketimi ekonomik değişmeleri belirleyen asıl paza­
rı oluşturuyordu. İngiltere'nin de sonralan ele geçirmek için uğraş vereceği
pazar asıl bu pazardı. Avrupa'nın pamuklu ihracah, Osmanlı tekstil pazarı­
na 18. yüzyılın ikinci yansından itibaren Hint müslin ve basmalarının tak­
litleriyle girmeye başladı. 19. yüzyılın ortalarında Avrupa'nın Levant'a yaph­
ğı ticaretin tamamına yakınını kendi üretimleri olan Hint kumaşları oluştu­
ruyordu. İngiliz pamuklulannın Hint pamuklu kumaşının yerini alması da
kabaca 1770-1840 arası bir dönemi kapsıyordu. Başlangıçta yalnızca doğu­
dan aldıkları Hint menşeli pamukluları bahda satmakla yetinen İngilizler
Ortadoğu'da sürümü olan Hint mallarının yapımını Hindistan'da öğrendi­
ler ve kendi fabrika pamukluları Hint ürünlerinin yerini almaya başladı.
Kendi pamuk iplikleri ve kumaşlarını ihraç etmeye başladılar.22
Başarı 19. yüzyılın ilk çeyreğinde elde edilmiş gibi görünmekteydi.
1814'te Morier, İngiliz pamuklulannın ucuzluk, renklerindeki parlaklık ve
dayanıklılıklarıyla Kahire'den İstanbul'a kadar Osmanlı pazarında şaşıla­
cak bir talep bulduğunu ve bu ticaretin İngiltere için son derece önemli ol­
duğunu kaydetmekteydi.23 19. yüzyılın başında etkin olarak devam eden
Hint ve İngiliz rekabeti 1826'larda, İngilizler ancak Hint kumaşlarını tak­
lit için teknikte ilerledikleri ve çok daha ucuza üreterek Hint mallarını pa­
zardan kovduklannda İngiltere lehine döndü.""' Nitekim 176o'lı yıllarda
icat edilen iplik makineleri Hint müslinlerini taklit için gerekli incelikte ip­
liği üretmeye muvaffak olamamışlardı. 178o'de Crompton'un bulduğu ma-

OsMANLI İTHALAT!, l z M i R GüMRüC:: ü 1 8 1 8-1 839 75

kine (mule) bu tarihten sonra İngiliz pamuklularının Levant'ta yaygınlaşa­
bilmesi için bir dönüm noktası olmuştur. Basma tekniğindeki ilerleme bu
gelişmeye ilerde yardımcı olacaktı. İngiliz mallarının tam anlamıyla ege­
men olması için l825'in beklenmesi gerekti.25 Buna rağmen İngiltere yete­
rince maliyet avantajı sağlayamadığından iç pazarlara nüfuz edememişti.
İngiltere Levant'taki işgücünün maliyet düşüklüğünü karşılayacak şekilde,
kendi emek maliyetini azaltan mekanik gelişmeleri hayata geçirdiği zaman
bunu başarabildi. 1793-1815 savaşlarının İngiltere'nin rakiplerini bertaraf
etmesi ise bu süreci hızlandıran bir katalizör olmuştu. 26
C. lssawi'ye göre Ortadoğu'nun pamuklu ihracatı 17. ve 18. yüzyıl­
larda artmasına rağmen korumacılık engeline takılmıştı. 19. yüzyılda ise
makineyle üretilmiş tekstil ürünleri Ortadoğu'yu istila etmeye başladı. So­
nuçta pek çok zanaat dalı çöktü. Ortadoğu özellikle 19. yüzyılda bir mamul
mal ihracatçısı olmaktan çıktı. Tekstil hammaddesi, ham ipek, ham pamuk
ve ham keten ihraç eden bir bölge haline geldi. Modern tekstil fabrikaları
ancak Türkiye'de ve Mısır'da 19. yüzyılın sonlarında kuruldu.27 Nitekim İz­
mir'de ilk yünlü kumaş imalatı 1910 yılında beş İngiliz tüccarın kurduğu
bir fabrikada başlayacaktı.
Ş. Pamuk'un hesaplamalarına göre 1820-22 yıllarında, imparatorlu­
ğun l9II sınırlan içinde kalan alana, çoğu İngiltere'den olmak üzere ithal
edilen pamuk ipliği ve pamuklu kumaş miktarı, sırasıyla, yılda ortalama 150
ve 450 tondu. Bunların toplam yerli tüketim içindeki paylan ise % 4 dola­
yındaydı. l840-42'ye gelindiğinde ithalatın miktarı on kattan fazla artış gös­
tererek yılda sırasıyla 2.650 ve 4.100 tona çıkmış. iç pazardaki paylan da %
3o'u aşmıştı. l840-42'yi izleyen otuz yılda iplik ve kumaş ithalatı yaklaşık
dört kat daha artarak, sırasıyla, yılda 7.750 ve 17.300 tona ulaştı. l87o'lerin
başlarında ithal mallan, imparatorluğun l9II sınırlan içindeki toplam pa­
muklu dokuma tüketimin % 8o'inden fazlasını karşılamaktaydı. Öte yan­
dan, l87o'lerin başında pamuklu tekstil alanında imparatorlukta henüz bir
tek modern fabrika yoktu. Yerli üretim tümüyle geleneksel zanaatlara daya­
nıyordu. Bu sonuçlar, l87o'lerin ortalarına kadarki dönemin ve özellikle
l84o'tan sonraki 30 yılın pamuklu tekstil dalında Osmanlı zanaatlannın ge­
rileyişi sürecinde belirleyici dönem olduğunu ortaya koymaktaydı. 28

B U LG U LAR VE D El:: ERLENDİRM ELER: 1 8 1 8-1 839

 18. yüzyılın ilk üç çeyreğine kadar Osmanlı iplik sektörü de hem iç
pazara satışı yapılacak ipliği üretiyor, hem de dış pazara hatırı sayılır bir ih­
racat yapabilme imkanını elinde tutuyordu. Ancak 18. yüzyılın sonlarında
ve 19. yüzyılda Hint ve Osmanlı ipliklerinin yerini İngiliz iplikleri almıştı.
l79o'dan itibaren İngiliz fabrika ipliği, buhar enerjisi ve giderek artan sö­
mürü sayesinde Osmanlı ve Hint ürünlerine oranla daha düşük fiyattan sa­
tılmaya başlandı. 1792-1812 döneminde İngiliz ipliği fiyatı 2/3 oranında
azaldı ve üretimi en azından % 250 arttı. Osmanlı'nın iplik ihracatı ise 19.
yüzyılın ortasında bir daha başlamamak üzere sona erdi.29 Urquart'ın tes­
pitlerine göre İngiliz menşeli pamuk ipliği ithalatı nedeniyle Osmanlı'da
kazançlar yan yarıya hatta bazen l/3 oranında azalmıştı, ithalat aynı za­
manda içeride yerli ürünlerin fiyatlarının düşürülmesine ve aynı zamanda
da Osmanlı pamuk ipliklerinin ihracatının azalmasına neden oluyordu.
Ancak bu gelişme ev içi iplik üretimini tamamen by-pass edememişti.30
İnalcık'ın derlediği rakamlara göre 1825-JO döneminde Osmanlı pamuk ip­
liği ithalatı üç katına, sonraki beş yılda altı katına, l86o'ta ise l825'teki ra­
kamın yaklaşık 40 katına çıkmıştır. Pamuklular 1825-30 döneminde yakla­
şık beş katına, l86o'ta ise 1825 yılının altı katına erişmiştir. İngiliz genel
ihracatı içinde Osmanlı'nın payı giderek büyümüştür.3'
Osmanlı ithal mallarında ilk üç grubu mensucat, gıda ve manifatu­
ra-tuhafiye mallarının oluşturması dış ticarette mallar bazındaki dönüşü­
mün habercisidir. Alınan malların çoğunluğu mamul mallardır. Diğer bü­
yük çoğunluk ise tüketime yönelik olup, üretimde kullanılan ara mallan son
d9"ece sınırlıdır. Saat, dürbün, çeşitli kutular, boncuklar ve kürk gibi mallar
Osmanlı ithal mallan arasında önemli yer bulmaktadır ve ekonomi nakdile­
şerek pazar ekonomisine yöneldikçe artan iletişim toplumun tüketim kalıp­
larını değiştirmektedir. 18. yüzyıl gezginlerinin anlattıklarına bakılırsa batı­
lı malların özellikle liman ve sahil kentlerindeki kullanımının hızla yaygın­
laştığı görülmektedir. Bunun en önemli nedeni yabancılar arasında hediye­
leşme, büyük kentlerde yabancı nüfusunun artması ve Avrupa'yla kurulan
siyasi ilişkiler sonucunda büyük kentlere gelen batılıların bu malların tüke­
timini yaygınlaştırmadaki rolleridir. Bu malların kullanımı 19. yüzyılın son
çeyreğine kadar iç bölgelere ulaşmadı. 1700-1820 dönemine ilişkin olarak,

OSMANLI iTHALATI, İ Z M İ R G ü M Rüi'.;ü 1 8 1 8-1 839 77

tereke defterleri üzerinde yapılan bir çalışma; yöneticilerin geride bıraktık­
ları mal varlıklarının, bab kaynaklı yüksek kalite mallardan oluştuğunu gös­
tennektedir.12 Bab menşeli kumaş kullanma alışkanlığının yaygınlığı III.
Selim zamanındaki bir yazışmadan da anlaşılmaktadır. Sadrazam Halil Ha­
mit Paşa Topkapı Sarayı'nda Kubbealb'nın mefruşahnı İstanbulkari kumaş­
larla yenilediği keyfiyetini bildiren yazısında İstanbul mensucatçılarına iti­
bar olunduğu takdirde frenk akmeşesinden tamamen vazgeçilebileceğini
söylüyor ve padişahın kumaşları görmek isterse nereye gönderilmesinin
emredileceğini bildiriyor. Padişah I I I . Selim yazdığı derkenarda diyor ki: Be­
nim vezirim, itibar olunsa İstanbul'da her şeyi ala yapacaklannda şüphe yoktur.
Ben İstanbulkari kumaşı severim ve ekser İstanbulkari giyerim, keşke halkta giy­
seler ıı Osmanlı tüketim alışkanlığının lüks mallara doğru kaydığı Fran­
....

sa'yla ticari ilişkiden de görülebilir. Nitekim Ubicini'nin belirttiğine göre 18.

yüzyılın sonundan 19. yüzyılın ortalarına kadar Fransa'nın Osmanlı'ya olan
ithalah % 75 oranında azalmasına rağmen kaliteli mücevherler, sanatsal de­
ğeri olan mallar, müzik aletleri ve oymacılık işleri gibi lüks ve moda haline
gelen malların ithalahnda arhş gözlenmiştir.14
18. yüzyılın sonlarında başlayan kumaş tüketiminde özellikle hal­
kın pamuklu kumaşa yönelmesi ve bu alışkanlığın iç bölgelere ulaşması
taşradaki kadınların toplum içindeki rollerinin artarak moda tüketim ka­
lıplarını tanımalarıyla da hız kazanmışh.15 Bu durum zaman zaman mer­
kezi otoritenin siyasi amaçlarla aldığı kararların ithal mallarını etkileme­
siyle de kendini gösterdi. 1826'daki, değişik başlıklar takma geleneğinden
vazgeçilerek onun yerine fesin kullanımına geçiş ve 1829 'daki kıyafet ni­
zamnamesi de bunda önemli roller oynamıştır. 1829'daki kıyafet düzen­
lemesi yaklaşık 150 yıllık bir toplumsal dönüşümün merkezi hükümet ta­
rafından kabul edildiği anlamına gelmektedir. Pre-kapitalist toplumların
pek çoğunda kıyafet yasaları vardı. Osmanlı'da devlet ve hatta toplumdaki
yerinin belirsizleşeceğinden korkan toplumsal gruplar kıyafet düzenleme­
sinden yana tavırlar takınırlardı. 18. yüzyıl başlarında 150 yıllık aradan
sonra kıyafet düzenlemeleri kabul edildi. 17. yüzyılda başlayan, servetle el­
de edilen statükonun makamla elde edilen statüyle rekabet etmeye başla­
masına, 18. yüzyılda yükselen tüccar ve malikaneci (ayanlar) grubu eklen-

BULG U LAR VE 0ElERLENOİRM ELER: 1 81 8-1 839

di. Devlet Lale Devri'nde bu gruplarla, bunların gelişimini dizginlemek
için bir rekabet ortamı yarattı. 18. yüzyılın tamamında getirilen düzenle­
meler elden kaymakta olan statükoyu güçlendirmek içindi. 1829 düzenle­
mesi 1839 ve 1856 fermanlarının habercisi olarak (ve belki de merkezi ik­
tidarın gücünü sağlamlaştırmak için) tebaayı aynılaştırmaya yönelikti. An­
cak toplumsal kesimler tarafından bu dönüşümler ihtiyatla karşılanacak,
hatta direnç konusu olacaktı.ı6 Osmanlı imalat sektörü içinde bu keskin
dönüşüme anında cevap verecek sektörlerin bulunmaması, talebin karşı­
lanamaması ve ithal eğiliminin güçlenmesi anlamına geldi. Özellikle fes
ithalatının ı8ı8'den 1828'li yıllara kadar kalem bazında büyük miktarlara
ulaşması bunun göstergesidir. Nitekim feshane kurulana kadar Osman­
lı'da fes üretimi el imalatı şeklindeydi. Bu durum, hem yeterli üretimin
yapılamamasına hem de içeride maliyetlerin yüksekliği nedeniyle ithala­
tın artmasına neden oluyordu. 18. yüzyılın sonlarında ithalatı ilk sıralarda
olan londrin kumaşları yerine çuka ithalinin hızlanması da benzer neden­
lerden dolayıydı. Artan ithalat, iç sanayinin dönüşümü ve iç talebe cevap
verebilmek için belirli bir zaman gerektiğinden en azından bu süre için­
de yerli mensucat üreticilerinin pazarlarını daraltmış, ürünlerini satama­
malarından dolayı yıkıcı sonuçlar doğurmuştur.ı7 Bu nedenle devlet ithal
ikamesi mantığıyla 1833'te Feshane'yi kurarak 1836 yılında da İslimye Çu­
ka Fabrikası'nı bizzat işletmeye başladı.
İthal malları içinde gıda ve tuhafiyenin ikinci ve üçüncü sırada yer
alması Osmanlı ekonomisinde dış ticaret aracılığıyla başka bir dönüşüme
işa�t eder. Bu dönüşüm klasik dönemin aksine zirai alanda ülkedeki ta­
rıtn dışı sektörleri ve şehirlerdeki nüfusu besleyecek artı ürünün yeterli
düzeyde üretilememesidir. il. Mahmud tarımın ticarileşememesini gör­
müş olacak ki saltanatının sonlarına doğru bir tarım ve ticaret konseyi
kurdu. Bu konseyin, tanını karlı ve verimli bir sanayi haline dönüştürmek
ve ihracat pazarları bulmak konusunda çeşitli gelişme imkanlarını tartışıp
araştırmasını öngördü. Bunun için ülke içi ulaşım ve haberleşme sistemi­
nin geliştirilmesi gerekiyordu ki sonraki iş olarak il. Mahmud ona yönel­
di.l8 Ancak gıda ithalatındaki artış bir tek sektöre, hububat alanına sirayet
etmiş görünmemektedir. Büyük şehirlerin iaşesi problemi halen devam

OsMANLI iTHALATı, lzM i R G ü M Rü<'.;ü 1 81 8-1 839 79

etmekle beraber hububat üretiminde artış söz konusudur. Ancak bu artı­
şın büyük bir kısmı iç tüketime ayrılmaktadır. Ulaşım ağı yetersizliği üre­
timin yerelleşmesine neden olmuştur.39 Bu durumda gıdanın ikinci sıra­
da ithal edilmesinin nedenleri üretim yetersizliği dışında bir yerlerde
aranmalıdır. İlk olarak Osmanlı halkının tüketim alışkanlıkları değişmek­
tedir. Değişen zevkler Osmanlı talep yapısını değiştirmekte ve çoğu za­
man da ikame etkisiyle talebin batılı gıda mallarına kaymasına neden ol­
maktadır. İkincisi Osmanlı devleti önceleri kendi kontrolünde olan baha­
rat ve kahve gibi malların denetimini yitirmiştir. Son olarak ise Osmanlı
gıda üreticileri büyük kentler ve sahil kentlerindeki halkın değişen tüke­
tim alışkanlıklarına koşut olarak üretimlerini dönüştürememişlerdir. Gı­
da üreticilerinin pazar için üretim yapmalarını gerektirecek koşullar oluş­
mamıştı. Bu yüzden onları suçlamak yersizdi. Aynı zamanda onları ulu­
sal ve uluslararası pazar ağı içine çekecek gelişmeler de onlara ulaşma­
mıştı. Sonuç, ülkedeki gıda arzının gıda talebini karşılayamaması ve do­
ğal olarak gıda ithalatının artması şeklinde ortaya çıktı. Bu gıda ithalinde
çay ve kahve başı çektiler.
Osmanlı ithal malları noktasında temel bir diğer dönüşüm Avrupa­
lı ulusların Osmanlı kökenli bazı malları dünyanın geri kalan bölgelerin­
den temin etmeye başlamalarıydı. Bu sadece bir başlangıç oldu. Ucuz işgü­
cü ve zengin hammadde kaynaklarını teknolojik gelişmeyle birleştiren ba­
tılı uluslar, ikinci aşamada kahve gibi Osmanlı menşeli bir malı ve baharat
gibi Osmanlı Devletinin kontrolünde olan bir malı bile tekrar Levant'a pa­
zarlayacaklardı. 17. yüzyılda Osmanlı-İran ipek ticaretini bir ölçüde kurtar­
mıştı ama 1 63o'a doğru Hint baharat ticaretindeki üstünlüğünde bir azal­
ma söz konusuydu.40
18. yüzyıl öncesinde özellikle İngiltere'nin ithalatı Levant'ın temel
ürünlerine dayanıyordu ve 17. yüzyılın son çeyreğinde bu ithalat zirveye
ulaştı. Sonrasında hızla gerilemeye başladı. Meyve ticareti Osmanlı hükü­
meti tarafından engellendi, tiftik ipliği İngiliz ihtiyaçlarının dönüşümüy­
le pazarını kaybetti. Pamuk, kahve, ilaçlar, boya maddeleri ve hatta ipek
İngiliz ithal kalemleri içinde önemlerini kaybetmeden önce uzak bölgele­
rin rekabetine maruz kaldı. Aynı zamanda 18. yüzyılın ortalarında Os-

80 BULG U LAR VE DE�ERLE N D İ R M ELER: 1 81 8-1 839

manlı hükümetinin ham tiftik ve iplik gibi mallarda ihraç yasağı söz ko­
nusuydu. Levant ı68o'e kadar birtakım önemli İngiliz ihtiyaçlarının tek
arz edicisi iken gittikçe İngiliz ticaret ve endüstrisi için daha az belirleyici
olmaya başladı.4' Aynı zamanda Osmanlı ihracah da mamul mallardan
hammaddelere doğru yöneliyordu. 1 6 . yüzyılın başlarında ihracatta ağırlı­
ğı olan yün, pamuk ve ipek; kumaş, iplik ve hammadde olarak ihraç edi­
lirken, yüzyılın sonlarına doğru yalnızca hammadde olarak ihraç edilme­
ye başlanmışh.42 18. yüzyıl boyunca Osmanlı'da endüstriyel korumanın
olmaması Avrupa'nın ekonomik büyümesiyle birleşerek kolonyal malla­
rın, lüks malların, kahve, şeker, kürk, hırdavat ve cama sahip olan Avru­
palı manifaktür satıcılarına Osmanlı'nın hammadde arz etme eğilimini
güçlendirdi. 16. yüzyıl boyunca endüstri ve ticaret arasındaki denge şimdi
ticaret lehine ağırlık kazanmış durumdaydı.41 Anık Osmanlı kökenli mal­
lar bile batıdan alınır hale gelmişti. 167ı'de Fransızlar Marsilya'da bir ra­
fineri kurarak şeker ihracatına başlamıştı.44 Bu ticarette kahvenin ise
önemli bir yeri vardı.
Mensucata paralel olarak kahve ve şeker gibi mallar da bu yüzyılda
Osmanlı ithal kalemleri arasında ön sıralarda yer aldı. Bunun belki de en
önemli nedeni bu malların Avrupa'da ihraç yasağına konu olmaksızın, dü­
şük fiyatlarla ihraç edilebilmesi ve doğunun beğenisine hitap etmesiydi.
Fransızlara göre başka hiçbir ulusun yapamadığı kadar ucuza verilen şeker,
kahve ve çivitin ihracından yararlanılmalı ve Mısır' dan Osmanlı'ya gelen şe­
kerden endişe duyulmamalıydı. Mısır şekerinin Amerikan şekerine göre da­
?,
ha liteli olmasına rağm�n görünüş bakımından Amerikan şekerinin daha
güzel olması Anadolu ve Iran' da tercih sebebiydi. Osmanlı'da kahveye şeker
katma alışkanlığının da yerleşmeye başlaması tüketimi anırmış olmalıydı.45
177o'li yıllara ait Avusturya konsolosluk raporlarına göre yerli kahvenin ih­
tiyacı karşılamaması nedeniyle Fransız kolonilerinden getirilen kahvenin
daha düşük fiyatlarla ithaline izin verildi. Yabancı kahvenin bu sürümü ve
bir süreden beri imparatorluğun iç kesimlerinden getirilen Moka kahvesine
Hint kahvesi karışhrılmaya başlanması Fransız kolonistleri mümkün oldu­
ğunca kahve üretimini iyileştirmeye ve yaygınlaşhrmaya teşvik etti.46 Aslın­
da 17. yüzyılın son çeyreğine girilirken o döneme kadar Avrupa pazarına arz

OSMANLI İTHALAT!, İ Z M İ R G ü M Rüi'.:ü 1 81 8-1 839 81

edilen en büyük hacimli mal durumunda bulunan Yemen kahvesi aynı dö­
nemde Avnıpa'nın artan büyük talep hacmi karşısında yetersiz kalmaya baş­
lamıştı. Bu durum, Avnıpa'nın Amerika ve Asya'nın bazı bölgelerinde kah­
ve üretimine başlamasına yol açtı. 173o'lardan itibaren ise Yemen kahvesi
ne Osmanlı'nın ne de Avnıpa'nın talebini karşılayabilmekteydi. Osmanlı
yönetimi 18. yüzyılın başlarında kahve tüketimini vergilendirmek ve ihracı­
nı yasaklamak gibi önlemlerle arz-talep dengesini kurmak istemesine rağ­
men başarısız oldu. Son adım olarak tüm arzı istanbul'a yönlendirme çaba­
lan ise beraberinde pazar mekanizmasına etki ettiğinden beklenmedik so­
nuçlara yol açtı ve istanbul'un bu pazardaki belirleyici rolünü kaybetmesini
beraberinde getirdi.47 Yemen kahvesinin Osmanlı tüketimini karşılayabilme
konusundaki yetersizliğinin bir diğer nedeni Osmanlı'nın egemenliğindeki
azalmayla ilgiliydi. Yemen bölgesinde gittikçe azalan Osmanlı egemenliği
bölgedeki kahvenin Osmanlı topraklarına transferinde ve homojen dağılı­
mında problemlere neden olmuş olmalıydı.
Chenier'e göre, Fransız fabrikasyon mamulleri için Osmanlı ve
Kuzey Afrika toprakları iyi bir pazardı. Yünlü kumaşlar, ince şayak, ipek­
li kumaşlar, yüksek kaliteli başka dokumalar, yaldızlı ve altın kaplama eş­
yalar, fes, kağıt, saat, bijuteri ürünleri, hırdavat, tuhafiye, Fransa'da üre­
tilen şarap ve likör, büyük miktarda sömürgelerden gelen şeker, kahve,
çivit, kırmız boya, baharat ve ecza ürünleri, boya maddeleri, kurşun ve
kalay Fransız ihracahnın Osmanlı'ya önemli bir bölümünü oluşturuyor­
du. Fransızların ithal ettiği mallar arasında ise pamuk, pamuk ipliği,
ipek, yapağı, tiftik, tiftik ipliği, balmumu, deri, zeytinyağı yapımında kul­
lanılan kül, kök hayası ve safran, pirinç. meyve kurusu, buğday, siname­
ki ve Moka kahvesi bulunmaktaydı.48 Batılı uluslar yalnızca ekonomik
araçlarla rekabet etmemekteydiler. Ürettikleri malları Levant'ın beğenisi­
ne uydurmak için sürekli ürün geliştirme çizgisi izlediler. Örneğin Beau­
jour'a göre cam eşyalar gündeme geldiğinde özellikle Almanlar Türkle­
rin hangi tür ürünlerden hoşlandıklarını çok iyi biliyorlardı. Bu nedenle
Osmanlı topraklarına, parlatılıp cilalanan ve güzel desenleri ve parlak
renkleri olan, göze hoş gelen ürünleri pazarlıyorlardı.49 Osmanlılar ise
tüm bunlara rağmen klasik dönemde kurduğu dengeyi değiştirmeye is-

82 BULG U LAR V E DE�ERLE N D İ R M E LER: 1 81 8- 1 839

tekli görünmüyordu. Bir yandan askeri stratejik sorunlarla uğraşırken di­
ğer yandan, ticarette rekabet yerine kapitülasyon politikasında ısrar et­
mekteydiler. Dış ticaretini ithal eğilimli ihraç yasaklı olarak belirlemesi
ve imparatorluğu kendine yeter küçük üretim bölgeleri şeklinde organi­
ze etmeyi sürdürmesi ithal eğilimini hızla artırıyordu. Kapitülasyonlar
ülke içine ucuz malların akmasını sağlarken yerli üreticilerin rekabet
güçleri zayıflıyordu. Sonuç, Osmanlı'nın dünya ticaretinden aldığı payın
azalmasıyla yerli üreticilere ciddi rakiplerin ortaya çıkması oldu.10 Tüm
bunlara ek olarak ithal malları arasında kırmız, çivit, zencefre gibi boya­
ma endüstrisinde kullanılan mallarla demir, çelik, kalay, çivi ve demir tel
gibi endüstriyel üretimde kullanılan malların son derece küçük hacimli
olarak ithal edilmeleri Osmanlı endüstrisinin, ara malı talebinden hare­
ketle zayıflığının işareti olmalıdır.
19. yüzyılın başlarında imparatorluk artan ithal eğilimine karşı ses­
siz kalmak niyetinde değildi. Bu nedenle 1800-50 arasında ithal ikameci
bir mantıkla sanayileşme hareketine girişildi ve bunun için Avrupayla te­
mas kuruldu. Askeri mallar (barut, top, tüfek, mayın) fes, kağıt, iplik, do­
kuma, deri ve döküm alanlarında atılımlar başlatıldı. l841'e kadar Osman­
lılar Avrupa'nın sanayideki üstünlüğünü Osmanlı'ya taşımak niyetindeydi­
ler. Bunun için İstanbul'da Marmara kıyılarında pilot bölgeler oluşturuldu.
Ancak bu çabalar l85o'lere gelindiğinde değişik nedenlerle başarısız ol­
muştu. Yapılan tüm yatırımlardan geriye sadece birkaç dokuma fabrikası
kalabilmişti. Hükümetin mali sıkıntıları, yabancı işçilerin işten uzaklaşma­
ları, bakımsızlık, deprem ve patlamalar, iyi idare edilememe ve yolsuzluk
başafısızlığın temel nedenleri arasındaydı.5' Bu tesislerin batıda gelişmek­
te olan kapitalist organizasyon karşısında tutunması mümkün görünmü­
yordu. Bunlar özel şirketler olmayıp devlet eliyle kurulmuşlardı ve aynı za­
manda piyasa ve kar mantığıyla hareket etmekten de uzaktılar.

DENİZ TİCARİ TAŞlMAClLIGl

Deniz ticari taşımacılığı uluslararası ticaretin en önemli ve en
çok gelir sağlayan alanlarından birisidir. Özellikle taşımacılık maliyetle­
rinin düşürülmesiyle sağlanan avantajlar bu gelir artışını belirgin hale

0SMAN LI İTHALAT!, İZMİR G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8-1 839

getirmiştir. Taşımacılık bir yandan ulusal endüstrilere canlılık sağlarken
diğer yandan ülke ekonomisine batın sayılır bir gelir temin eder. Ulus­
ların taşımacılık içindeki ağırlıklarını ticareti gerçekleştiren gemilerin
bandıralarından (flag) izlemek mümkündür. 1 818-39 döneminde İzmir
Efrenç gümrüğüne toplam, kaydı tutulmuş 1 . 600 gemi mal indirmiştir.
Bu gemilerin bandıralarının dağılımında ilk dört sırayı İngiltere, Avus­
turya, Fransa ve Amerika almaktadır. Bu uluslar söz konusu dönemde
deniz ticari taşımacılığında belirgin bir üstünlüğe sahiptirler. 1.600 ge­
minin 548'i (% 34,25) İngiliz bandıralıdır. 335'i (% 20,93) Avusturya
bandıralı, 225'i (% 14,06) Fransız bandıralı ve 1 5 ı 'i de (% 9,43) Amerika
bandırasına sahiptir. Reaya bandıralı gemi sayısı dokuz (% 0,56) olup
yok denecek kadar azdır. Kayık olarak belirtilenlerin de reaya bandırası
taşıdıkları kabul edilse dahi reaya bandırası sayısı 3 o'a (% ı,8) yükselir
ki bu da çok düşük bir orandır. Yanı sıra bu sektöre yeni uluslar dahil ol­
maya başlamıştır. Moskof, Danimarkalı, İsveçli ve Felemenklerin yanın­
da 1829 bağımsızlığından sonra Yunanlılar da hızla bu alana el atmış
görünmektedirler.
İngiliz bandıralı gemiler toplam içinde % 34,25'lik bir paya sa­
hiptirler ancak gümrüğe ödenen toplam verginin % 50,36 'sını ödemiş­
lerdir. Aynı durum Amerika bandıralı gemiler için de söz konusudur.
Bu uluslara ait gemiler ya değeri yüksek olan mallar taşımaktadırlar ya
da taşıma işlemini gerçekleştiren gemileri hacim itibariyle büyüktür. Bu
durum gemilerin malları incelendiğinde de ortaya çıkmaktadır. Kahve
ve londrin gibi mallar 500 bin akçeye varan vergiler bırakmaktadırlar ve
genellikle İngiliz ve Amerika bandıralı gemilerle taşınmışlardır. Fransız
ve M oskof bandıralı gemilerde oranlar tersine dönmektedir. Fransız ve
Moskof bandıralı gemilerin toplam bandıra içinde sahip oldukları oran,
toplam vergi içinde bu bandıralı gemilerin ödedikleri vergi oranından
daha yüksektir. Moskof bandıralı gemilerdeki bu gerilemenin nedeni,
bunların parça bazında az mal getirmiş olmalarından kaynaklanmakta­
dır. Nitekim toplam gemi sayısı içinde Moskof bandıralı gemilerin ora­
nı % 4"43 iken, parça bazında Moskof bandıralı gemilerin taşıdıkları ma­
lın oranı % 3 , 24'tür. Parça bazında Avusturya bandıralı gemilerin ege-

BULG U LAR VE DEi:';ERLE N D İ R M E LER: 1 81 8-1 839

menliği göze çarpmaktadır (% 35,65). İngilizler % 31 ,47 ile ikinci, Fran­
sızlar ise % 14,06 'lık payla üçüncü sıradadır. Nemçe, Fransız ve M oskof
bandıralı gemilerin parça bazında daha fazla mal getirmiş olmalarına
rağmen düşük oranda vergi bırakmaları getirdikleri malların ilkel. yani
değer itibariyle düşük olmasından kaynaklanmış olmalıdır. Ayrıca bir
ayağı Adriyatik'te diğeri Orta Avrupa'da olan Avusturya, İngiltere gibi
bir ada devletinin aksine, yalnızca kendi mallarını değil aynı zamanda
kıta Avrupa'sındaki diğer devletlerin mallarını da deniz yoluyla taşıma
imkanına sahip olmuş olmalıdır.
Tablo 7 ve Grafik 3. 4 ve 5 'te 1818-39 döneminde İzmir Efrenç güm­
rüğüne mal getiren 1.600 geminin bandıralanyla ilişkili rakamlar ve oran­
lar yer almaktadır.

Tablo T Gemilerin Bandıraları Kompozisyonu

Toplam Toplam Taşıdığı Toplam
Bandıra içindeki Ödediği Vergi. içindeki Toplam Mal içindeki
Uluslar Sayısı Oranı (%) Vergi Oranı (%) Mal (parça) Oranı (%)

lngiliz 548 34.25 235.109.142 50,36 5.899 31.47

Nemçe 335 20,93 99.029.756 21,21 6.682 35,65
Fransız 225 14,06 35.671.937 7,64 2.636 14,06
Moskof 71 4,43 8.289.784 1,77 609 3-24
Reaya 9 0,56 166.119 0,03 28 0,14
Amerikan 151 9.43 56.356.349 12,07 949 5,06
Danimarka 4 0,25 1 . 1 16.760 0,23 42 0,22
ispanya 0,06 44.100 o o
Rum 37 2,31 3.452.705 o,73 229 1,22
Ceneviz 38 2.37 5.800.023 1,24 319 1,70
Sardunya 31 1,93 4.814.631 1,03 317 1,69
Felemenk 71 4,43 9.810.453 2,10 615 p8
Yunan 45 2,81 3·759·921 0,80 231 1,23
lsveç 7 o,43 1.675.556 o,35 88 0,46
Napolitan 2 0,12 116.415 0,02 7 0,03
Yok/Okunamadı 25 1,56 1.575.857 0,33 88 0,46
Toplam ı.600 100 466.789.508 100 18.740 100

OsMAN LI ITHALATı, İzMiR G ü M Rü�ü 1 8 1 8-1 839

 Felemenk 4-43%

Moskof 4,43%
İngiliz
%34.25

Grafik 3 . Toplam Bandıra içinde Ulusların Payı

Nemçe 21,21%

Fransız 7,64%

Felemenk 2,ro%
Moskof ı ,77%
Diğer 4,85%

Grafik 4 . Toplam Vergi içinde Bandıraların Payı

Amerikan 5,06%

Moskof J.24%
Felemenk p8%
Diğer p8%

Grafik 5. Toplam Parça Sayısı içinde Bandıraların Payı

86 B U LG U LAR VE DE�ERLE N O i R M ELER: 1 8 1 8-18 39

 Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk dönemlerden beri denizlerin ve
Dicle, Nil, Meriç, Tuna ve Sakarya gibi nehirlerin ticari taşımacılıkta kulla­
nıldığı bilinmektedir. Ancak bu taşımacılık yine merkezin genel ekonomi
politikalarına uygun olup, özel sektörün piyasa ekonomisinin kar mantı­
ğıyla bu taşımacılıkta yer aldığını ifade etmek güçtür. Osmanlı belki de ta­
rihi kökleri itibariyle kendini bir kara devleti gibi organize etmeyi, deniz­
lerden ise büyük ölçüde askeri stratejiler için faydalanmayı tercih etti. Ge­
mi teknoloji ve yapım sanayisinde de sürekli askeri kaygılar ön planda tu­
tuldu. Kadırgalardan, kalyona ve kalyondan buharlı gemilere geçiş sürecin­
de kalyona geçiş tartışmaları 17. yüzyılın sonlarında başlamış ve 18. yüzyıl
bu dönüşüm sürecini içermiştir.12 Bu geçiş Avrupa uluslarına kıyasla çok
geç bir tarihe karşılık gelmektedir. Buharlı gemi ilk defa 1827 yılında Os­
manlı'ya girmiştir. Başta İngiltere olmak üzere, okyanus devletleri 16. yüz­
yılın başlarında tercihlerini kalyondan yana kullanmışlardır. Merkezi hü­
kümetin kaygılan arasında deniz ticari taşımacılığını geliştirmek öncelikli
olmadığı gibi liman organizasyonları da 19. yüzyılın başlarına kadar geliş­
memiştir. Örneğin İstanbul'a mal getiren gemiler, mallarını bir limana ya­
naşmak suretiyle değil, preme adı verilen kayıklarla premeci esnafı tarafın­
dan sunulan taşımacılık hizmetiyle karaya indirmekteydiler.53 18. yüzyılın
sonlarına gelinceye kadar ticari taşımacılıkta dönemin araçları insanların
ve ticari malların hacimlerini tayin eden en önemli unsur olmuştur. Kara
ve deniz taşıtlarının süratlerinin düşüklüğü ve nakil maliyetlerinin yüksek­
liği söz konusudur. Bu nedenle taşınacak malın hem iktisadi anlamda nak­
ledilebilir olması, hem de değeri ve taşıma maliyeti arasındaki farkın yük­
sek olması gereklidir. Bu nedenle bir bölge veya bir şehrin iaşesi ya da or­
dunun ikn:ı�l ve iaşesi gibi devletin fiilen müdahalesini gerektiren haller
dışında yükte ağır ve değerde hafif malların taşınması fazla yaygın değil­
dir.14 Ancak bu durum 18. yüzyılın ortalarında başlayan bir süreçle değiş­
meye başlamıştır. Özellikle Rum, Yahudi ve Ermeni tüccarlar taşımacılık
işinde söz sahibi olmuşlar ve siyasi konjonktür kötüleştiği zaman kendile­
rine rağbet artmıştır. Bu nedenle 18. yüzyılın ortalarından sonra gayrimüs­
lim Osmanlı tebaasının taşımacılıkta etkin olmaya başladığı söylenebilir.
Ancak bu durum uzun sürmüşe benzememektedir. Nitekim 19. yüzyılda

ÜSM A N LI İTHALAT!, İ Z M İ R GüMRüC:: ü 1 8 1 8- 1 839

taşımacılıkta gayrimüslim reaya unsurların aniden buharlaşarak yok olma­
sı bağımsızlık hareketlerinden sonra bu unsurların tabiiyet değiştirmeleri
nedeniyle ortaya çıkmıştır. Bazıları göç etmiş, bazıları da ticaret için gittik­
leri Avrupa'nın muhtelif ülkelerinde kalmışlardır.
Deniz ticari taşımacılığında 18. yüzyılın başlarında özellikle Akde­
niz ve Ege'de batılı ulusların üstünlükleri belirginleşmeye başladı. Bu ne­
denle 1757 gibi erken bir tarihte Fransa ve lngiltere'nin taşımacılıktaki üs­
tünlüğünü kırmak amacıyla reayanın kendilerinin ve mallarının Fransız ve
İngiliz gemileriyle nakledilmesinin yasaklanması yoluna gidildi. Merkez
aynı zamanda ihraç yasaklarına uyulmasını ve İngiltere'yle Fransa arasın­
daki Yedi Yıl Savaşları nedeniyle kendine ait mallara, bu ulusların gemile­
riyle taşınmasından dolayı bir korsan saldırısının olabilmesini de önlemek
istiyordu. Ancak Mısır' dan İstanbul'a gıda taşıyan gemi sayısının bu yasak­
la sınırlandırılmış olması İstanbul'un pirinç gibi gıda maddeleri bulması­
nı güçleştirince uygulanması güç olan bu karardan 1758 yılında derhal vaz­
geçildi.55 R. Mantran'ın sunduğu bir rapor Osmanlı ticari taşımacılığının
ne denli zayıf olduğunu gösterir. Bu rapora göre: Ticaret amacıyla İstan­
bul'a varmak için birkaç Acem Ermenisinin katıldığı, karayoluyla gelen bel­
li başlı kervanların çıkış noktası olan Hindistan ve lran'a, Kahire, Halep ve
İzmir'e bir rastlantı sonucu giden, serüven peşinde koşan bazılarının dı­
şında Türklerin yabancı ülkelere sık sık gidip geldikleri görülmemektedir.56
Yelkenli taşımacılıktan buharlı taşımacılığa geçişle birlikte yabancı
gemilerin Osmanlı ticari taşımacılığındaki faaliyetleri artmaya başladı. Bu­
harlı gemilerin yüksek satın alma maliyeti, Osmanlı unsurların onu satın
alarak işletmelerini güçleştiriyordu. Kapitülasyonlarla yabancılara verilen
bazı ayrıcalıklar nedeniyle hükümetin yerli taşımacılığı korumaması da bir
diğer handikaptı. Dahası, Türk bandırasıyla taşımacılık yapan birçok gemi
Rumlar tarafından sahiplenilerek donatılmıştı. Sonuçta büyük hacimli bir
taşımacılık faaliyeti yabancıların gemileri tarafından yürütüldü. ilk dönem
buharlıları limanlarda kömür depolarından başka bir tesise ihtiyaç duymu­
yorlardı. Fakat buharlıların hacimleri büyüdüğü için Osmanlı limanlarının
yetersizliği hissedilmeye başlandı. İzmir 1875'e kadar modem bir liman
hizmeti sağlayamadı ve İstanbul ise bunun için 189o'a kadar beklemek zo-

88 BULGULAR VE DE�ERLE N D İ R M E LER: 1 8 1 8-1 839

runda kaldı. Beyrut ve Selanik gibi bazı limanlar inşa edildi, Zonguldak ve
Trabzon'da bazı tesisler yapıldı. Deniz fenerleri inşa edildi.57 Abdülmecit
zamanında tersanede buharlı gemi yapımına başlanmıştı. Fakat buharlı ge­
miler ancak devletin askeri ihtiyaçlarını karşılamak maksadıyla yapılıyor­
du. Başka devletlerde buharlı gemiler bu sıralarda ticaret için kullanıldıkla­
rı gibi gerekirse savaş zamanlarında savaşmak amacıyla da kullanılabiliyor­
lardı. Bunu dikkate alan Osmanlı Devleti de 1844 gibi geç bir tarihte Gem­
lik, İzmit, Bandırma, Tekirdağ gibi İstanbul'un zahire iskeleleri olan yerle­
re tersaneye bağlı Mesir-i Bahri isimli bir vapuru, eşya ve yolcu nakliyatı
için tahsis etti. Aynı tarihte, Boğaziçi'nin meskı1n yerlerini İstanbul'a bağ­
lamak için de Eser-i Hayır isimli vapur tahsis edildi. 185o'de vapur ihtiyacı
karşılanamadığından bir ikinci vapur daha hizmete kondu. Fakat bunun da
yetmediği görülerek Boğaziçi sahillerine vapurlar işletmek üzere Şirketi
Hayriye kuruldu. Bu iş için 2.000 hisse senedi çıkarıldı. Hisselerin beheri
üç bin kuruş değerindeydi.58
18. yüzyıl boyunca Avrupalı uluslar merkantilist politikaları taşıma­
cılık alanında da uygulamaya başlamışlar ve kendi bayraklarını taşımayan
gemilerle yapılan ticari taşımacılığı kısıtlama yoluna gitmişlerdir. Örneğin,
İngiltere bunu daha eski tarihlerde Cromwell'in Act of Navigation yasasıyla
hayata geçirmişti. Osmanlı'da böyle bir anlayışın yokluğundan, Doğu Ak­
deniz'de gerçekleştirilen iç ve dış ticaretin büyük kısmı, batıya doğru gelin­
dikçe de söz konusu ticaretin tamamına yakını batılı devletlere ait tüccarla­
rın gemileriyle yapılmaktaydı.59
Akdeniz ve Ege'de yabancı ulusların deniz ticari taşımacılığındaki
üstünlükleri 18. yüzyılın sonlarına doğru kesinlik kazandı. 1782 yılında İs­
kenderiye limanına gelen 527 geminin 37J'ü; İskenderiye limanından ayrı­
lan 512 gemi�n 37o'i Osmanlı bandırası taşımaktaydı. 1785 yılında İsken­
deriye'ye gelen 613 geminin 309'u; ayrılan 6 02 geminin ise yine 309'u Os­
manlı bandırasına sahipti. 1782 yılındaki toplam 1.039 geminin % 71,4'ü
(743) Osmanlı bandıralı; % 28,6'sı (296) ise Avrupa bandıralıdır. 1785 yı­
lında (biraz da 1783 ABD Bağımsızlık Savaşının sona ermesi sonucundaki
güvenli ortam nedeniyle) Osmanlı bandıralı gemiler hemen hemen hiç ar­
tış göstermemiştir ve sayısı 6ı8'dir. Aksine Avrupa bandıralı gemilerin sa-

0SMANLI hHALATI, İ Z M İ R GüMRÜ�Ü 1 8 1 8-1 839

yısı 300 gemi ilavesiyle 597'ye ulaşmıştır.60 Doğu Akdeniz'de daha 18. yüz­
yılın başlarında Avrupalıların faaliyetleri artmaya başlamıştı. Bu bölgede
yapılan ticari taşımacılığın büyük kısmında yabancı gemiler tercih edil­
mekteydi. İskenderiye'yle Avrupa ve Garp Ocakları arasında gerçekleştiri­
len ticaret büyük ölçüde Avrupalıların elindeydi. 18. yüzyılda İskenderi­
ye'yle İzmir arasında gerçekleştirilen ticaretin % 78'i, İskenderiye'yle Sela­
nik arasında gerçekleştirilen ticaretin % 53'ü, İskenderiye'yle İstanbul ara­
sında gerçekleştirilen ticaretin yansı, İskenderiye'yle Mora ve Suriye li­
manları arasındaki ticaretin büyük kısmı Avrupalıların tekelindeydi. 1785
yılında Osmanlı dahilinde gerçekleştirilen deniz ticaretinde kullanılan ge­
milerin % 48'ini Avrupalı gemiler oluşturuyordu. Toplam ticaretin %
75'inden fazlası Avrupalı tüccarlar tarafından gerçekleştiriliyordu. 1776-79
yıllarında Rodos'ta demirleyen 776 geminin l74'ü Osmanlılara, 4n'i Fran­
sızlara, 95'i Venediklilere, 59'u Ragusalılara ve 35'i de İngilizlere aitti.6' Av­
rupa'nın deniz ticari taşımacılığındaki bu üstünlük sıralaması, Avrupa
uluslarının ve İngiltere'nin içinde bulunduğu siyasal ve ekonomik kon­
jonktüre göre değişse bile bu sıralamada Osmanlı bandırası hiçbir zaman
belirgin bir farklılık elde edememiştir. Nitekim l75o'li yıllarda Trieste li­
manına ait bir kayıtta da Osmanlı bandıralı gemilerin dördüncü sırada yer
aldığı görülmektedir. Aynı yıl Trieste iskelesinden yükleme yapan 836 ge­
mi içinde ilk üç sırayı 416 gemiyle (% 49,76) Venedik; 254 gemiyle (%
30,38) Avusturya ve ıoo gemiyle (% lı,96) Napoli alırken, Osmanlı bandı­
ralı gemilerin sayısı yalnızca 52'de (% 6,22) kalmıştır.62
1771-72 yılında İzmir'e mal getiren 73 geminin 37'si (% 5 0,68)
Fransız; l6'sı (% 21,91) Felemenk ve 12'si (% 16,43) İngiliz bandırası taşı­
mak suretiyle ilk üç sırayı paylaşmaktaydı ve reaya bandırası hiç yoktu.61
1797-99 döneminde ise yine İzmir'e mal getiren toplam 316 geminin 68'i
(% 21,51) reaya; 57'si (% 18,03) Nemçe; 5J'ü (% 16,77) Dubrovnik; 24'ü (%
7,59) Moskof bandırası taşımaktaydı.64 Ancak burada reaya bandırasının ilk
sırada yer alması yanıltıcıdır. Çünkü dönem Napolyon'un Kıta Avrupa'sın­
daki egemenlik dönemine ve Mısır işgaline denk gelmektedir. İngilizler bu
nedenle % 4'ler dolayında kalmışlardır. Taşımacılıkta doğan boşluk ise re­
aya, Moskof, Dubrovnik ve Danimarka bandıralı gemilerle kapatılmıştır.

BULG U LAR VE ÜE� E RLEN D İ R M ELER: 1 81 8- 1 839

Konjonktür normale döndüğü zaman reaya unsurlar tekrar saf dışı bırakı­
lacaktır. Nitekim 19. yüzyılın hemen başında bu durum değişmeye başla­
mıştır. 1794-1802 döneminde Avrupa'nın içinde bulunduğu savaş atmos­
feri nedeniyle taşımacılıktan doğan boşluğu yine Venedikliler, Avusturyalı­
lar ve reaya doldurmuştur. Nitekim bu dönemde İzmir Efrenç gümrüğüne
mal getiren 107 geminin 2J'ü (% 22,n) Avusturya bandırası, l9'u (%
18,26) Venedik bandırası, l4'ü (% 13,46) reaya ve lo'u da (% 9,61) Dubrov­
nik bandırası taşımaktaydı.65 1802-06 tarihleri arasında ise yine İzmir Ef­
renç gümrüğüne mal indiren 175 geminin 45'i Moskof (% 25,71), 39'u
Avusturyalı (% 22,28), 22'si reaya (% 12,57), l8'i İngiliz (% 10,28), lJ'ü
Dubrovnik (% 7-42) bandırası taşımaktadır. Fransızlar 8 gemiyle (% 4,57)
ancak altıncı sırada yer almaktadır. Bu sıralama da bir önceki dönemin so­
nuçları gibi yanıltıcı olabilir. Nitekim 1789 Fransız Devrimi ve 1798-1815
Napolyon'un Kıta Avrupa'sı blokajının yaratmış olduğu güvensiz atmosfer,
Moskof ve reaya bandıralı gemilerin, taşımacılıkta doğan boşluğu doldur­
muş olabilecekleri anlamına gelir.66 Yine 1802 yılında Odesa'ya (Hocabeyi)
boş ve dolu olarak gelip, yine boş ve dolu olarak ayrılan gemilerin toplamı
583'tür. Bunların l84'ü Rus, ıo8'i Türk ve l91'i de Avusturya bandıralıy­
dı.67 1830-41 döneminde İzmir'de taşımacılık yapan gemilerin bandırala­
rında İngiliz, Rum ve Avusturyalıların üstünlüğü vardır. Bu dönemde
8.848 gemide ortalama olarak İngilizler % 18, Avusturyalılar % 16 ve Rum­
lar % 5o'lik bir paya sahip olmuşlardır.68
1789 yılında yayınlanan, Fransız Başkonsolosu Chenier'in kaleme
aldığı raporda taşımacılıkla ilgili bilgilere yer verilmektedir. Buna göre; Ve­
nedik'in Osmanlıyla yaptığı ticarette kullandığı gemilerin sayısı 15 ile 18
arasında değişmektedir. Bunların tonajları 300 ile 600 ton arasındadır.
Bunun yanında Dubrovnik Cumhuriyeti'nin Osmanlıyla fiili canlı bir tica­
reti bulunmamakta ancak başka devletlerin Osmanlıyla ticaretlerinde ge­
milerini tahsis etmektedir. Hollanda her yıl Osmanlı limanlarına, tonajları
400 ile 60� arasında değişen 12 ile 15 arasında gemi gönderiyordu. İngi­
lizler ise tonajları 300 ile 600 arasında değişen 17 ile 20 gemi göndermek­
teydi. Fransa'nın Osmanlı topraklarında kullandığı gemi sayısı 200 dolay­
larında olup tonajları 150 ile 350 arasında değişmektedir. Bunlar yılda orta-

OSMAN LI İTHALAT!, İZMİ R G ü M R üC:: ü 1 81 8-1 839 91

lama iki sefer yapabiliyordu. Ancak bu sayıya Fransa'nın Tunus, Cezayir ve
Trablus'a yaptığı deniz ticaretinde kullandığı gemiler de dahildir.69 İs­
veç'ten de her yıl madeni ürünler yüklü en az bir gemi gelmesine rağmen
özellikle Garp Ocakları ticaretinde Osmanlı'nın kullandığı çok sayıda İsveç
gemisi bulunmaktaydı. Fransızlar yalnızca Osmanlıyla yaptıkları ticaretten
değil, Osmanlı limanları arasındaki ticarette kullandıkları tartana isimli ge­
milerden de büyük gelirler elde etmekteydiler.70 Avusturya'ya ait gemiler
18. yüzyılın ikinci yansından itibaren Osmanlı dahili ticaretinde de kulla­
nılmaya ve Osmanlı tebaası tarafından kiralanmaya başlanmıştır. Örneğin
1760 yılında İzmir gümrük emini, İzmir' den Kıbns'a nakletmek istediği ti­
caret eşyası için Toscana tüccarlarına ait gemiyi 800 kuruşa kiralamıştı.
1765 yılında yine Girit'teki Resmo iskelesinden Livorno tüccarına ait bir ge­
mi Lazkiyetülarab'a mal götürmek için 1.500 kuruşa kiralanmıştı. İç ticaret
yanında dış ticarette de Hanya, Mora, Dimyat ve İzmir gibi iskelelerden Av­
rupa'ya mal göndermek ve oralardan ortakları aracılığıyla bu iskelelere mal
getirmek isteyenler Trieste, Livorno ve Kutsal Roma'ya ait gemileri kirala­
maktaydılar.7' Taşımacılıkta bu zayıf durum anlaşılmış olacak ki 1826 yılın­
dan sonra i l . Mahmud bir ticaret filosu kurulmasını teşvik ederek Rum de­
nizciliğine bağlı olmamayı güvence altına almak istedi. Türklerin en azın­
dan kendi sularında denizciliğin öncüsü olabilmelerini umuyordu.
l82o'de Swift isimli İngiliz buharlı gemisi satın alındı ve tayfaları Türk de­
nizciliğini geliştirmeleri için kiralandı. Bu tarihten itibaren İstanbul ve
Trabzon arasında Fransız ve Avusturya gemileri seferlere başladı. l837'ye
gelindiğinde Marsilya ve Trieste'ye yapılan seferlerde Avusturyalılar ve
Fransızlar rekabet halindeydi. Aynca kısa mesafeli limanlar arasında İngi­
liz, İtalyan, Yunan ve Rus gemileriyle yapılan taşımacılık ülke ticaretini
canlandırmasına ve sultanın tüm desteğine rağmen çok azı Türk gemile­
riyle yapılabiliyordu.72
Karadeniz söz konusu olduğunda aleyhte olan bu durum en azından
19. yüzyılın başlarına kadar Osmanlı'nın lehine işler durumdadır. Nitekim
Avusturya ve Rusya gibi ulusların Karadeniz' de ticari taşımacılık yapmama­
ları ve savaş gemisi bulundurmamaları konusunda Osmanlı merkezi otori­
tesi son derece kararlıydı. Karadeniz'i bir Osmanlı Gölü gibi telakki eden bu

92 BULG U LAR VE DE�ERLE N D İ R M E LER: 1 81 8-1 839

bakış açısı askeri ve siyasi zaaflarla birlikte zorunlu olarak yumuşamaya
başlamıştı. 18. yüzyılın başında hızlanan, Karadeniz'e egemen olma müca­
delesi Rusya ve Avusturya açısından yüzyılın sonunda, diğer Avrupa devlet­
leri açısından da 19. yüzyılın başında (1802) kendi lehlerine olmak üzere de­
ğişime uğrayacaktı. Avusturyalılara Rusların aksine, 1699 antlaşmasında
tanınan, daha önceki ahitnameler uyarınca ticaret yapmaları ve başka dev­
letlere tanınan imtiyazlardan faydalanabilmeleri hükmü de pek işe yarama­
mıştır. Ancak Pasarofça Antlaşmasının 13. maddesiyle 1699'daki durumun
doğrulanması gerekmiştir. Aynca, aynı antlaşmanın eki olan ticaret antlaş­
masındaki 2. madde Tuna üzerinde ticarete izin vermekte ama Avusturya­
lıların Karadeniz'e açılmalarına imkan tanımamaktaydı. 1774'e kadar da Ka­
radeniz, Ruslar gibi Avusturyalılara da kapalı kalmıştı. Ancak İran ticareti­
nin Karadeniz ve Tuna yoluyla Belgrat'a bağlanması mümkün olabilmiştir.
Asıl Avusturya ticareti ise Trieste ve Venedik'e yönelmiştir.73 Deniz ticari ta­
şımacılığında Karadeniz ve Akdeniz'i bu nedenle ayrı ayrı değerlendirmek
gerekir. Nitekim Osmanlı'nın, Karadeniz' de yabancı gemilerin seferler yap­
masına karşı olumsuz bakışındaki hassasiyet bilinir. Zaten 19. yüzyılın ilk
yıllarına kadar da hiçbir Avrupa ülkesi Karadeniz'de ticaret ve taşımacılık
yapabilme hakkına sahip değildir. Bunun yanında, ilk kez 18. yüzyılın ba­
şında Karadeniz'de bu hakkı kullanmak isteyen Rusya'nın yaklaşık ıoo yıl­
lık mücadelesi göze çarpmaktadır. Bu nedenle Karadeniz ticaretinde yer
alan gemilerin tamamına yakını 18. yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı reaya­
sına ait olmasına rağmen bu durum 19. yüzyıl boyunca yavaş yavaş yaban­
cı uluslar lehine dönüşüm geçirmeye başlamış olmalıdır. ilk bakışta Kara­
deniz'de, Akdeniz ve Ege Denizi'nden farklı olarak l8oo'lerden itibaren bi­
raz da paradoksal olarak Osmanlı tebaası Müslüman gemilerinin, Osmanlı
tebaası gayrimüslim gemilerine üstünlük kurduğu görülmektedir. Nitekim
i. Bostan'ın 1781-1846 İzn-i Sefine Defterleri'ne bağlı olarak yaptığı bir ça­
lışmada bu üstünlük görülebilmektedir. Ancak bu üstünlüğü özellikle Os­
manlı tebaası Müslüman gemilerin taşımacılıkta elde ettikleri bir üstünlük
olarak değerlendirmemek gerekir.
Bir kere gayrimüslim tüccarlar bu dönemde yabancı devletlerin
bayrağı altında ticaret y<q>mak, patent almak ve Rusya'nın himayesine gir-

OSMANLI İTHALAT!, İ Z M İ R G ü M R Ü � Ü 1 8 1 8-1 839 93

mek suretiyle bazı imtiyazlar alarak Osmanlı ticareti dışında kalmaya çaba­
lamaktadırlar. Bir diğer önemli nokta savaşlarla, Balkan Yarımadası'ndaki
ayaklanmalardır. Bostan'ın bulgusuna göre 1787-92 ve 1806-12 savaş dö­
nemlerinde hiçbir geminin Karadeniz'e çıkış kaydı yoktur ve bu o dönem­
deki savaşlar nedeniyle yapılan yasaklamalardan kaynaklanmışhr. Müslü­
man gemileri sayısında özellikle 1820 sonrasındaki araşın nedeni Balkan­
lar'daki ayaklanmalardan sonra Osmanlı'nın özellikle Ege Adaları'ndaki
Rumlara Karadeniz'e çıkma konusunda yasaklar koyması ve Müslüman re­
ayayı ticaret konusunda cesaretlendirmesinden kaynaklanmaktadır.74
Osmanlı ticari taşımacılığının bu denli zayıf olmasının nedenlerini
yabancıların rekabetinden çok Osmanlı'nın izlemiş olduğu ticaret, zanaat
ve gümrüklere yönelik ekonomi politikalarında da aramak gerekir. İthal
eğilimli ihraç yasaklı politikalar, iç gümrüklere ek olarak yüksek ihraç ver­
gilerinin ihdas edilmesi, zanaatın lonca içinde denetim alhna alınması ve
ülke genelinde kıtlık ve bolluk zamanlarında fiyatların artması ve azalması
nedeniyle mal dağılım mekanizmasının merkezin kontrolünde gerçekleş­
mesi ülke limanlarında uluslararası taşımacılık yapmanın gerekliliklerini
ortadan kaldırıyordu. Halkın 19. yüzyılın başlarına kadar sınıflı bir biçim­
de telakki edilmesi nedeniyle reayanın zaten böyle bir faaliyete teşebbüs et­
mesi imkansızdı ve rasyonel de değildi. Geleneksel dönemde ekonomik
sektörler arasındaki ilişkinin bu denli bağımsız ve her birinin ayrı ayrı ken­
di iç dengesinin oluşturulmuş olması, denge beklenmedik bir etkiye ma­
ruz kalmadığı sürece sorunsuz gibi görünüyordu. Bu nedenle gemi yapım
sanayisini en azından özel sektör içinde teşvik edecek bir isteklendirme un­
suru da yoktu. Kaldı ki böyle bir unsur var olsaydı bile 18. ve 19. yüzyıllar­
da gemi yapımında uzmanlaşan Hollanda gibi uluslarla çetin rekabete gi­
rişmek gerekecekti. Oysa ne esnaf örgütlenmesi, ne vergi yapısı, ne doğal
kaynaklar ve ne de merkezin politikası buna uygun görünüyordu. Merkez­
den bu işin teşvik edilmesi için gerekli kanallar da ekonomik dengeler için­
de yoktu. 179o'larda dünya genelinde gemi yapımı (tersane) ve bu imalatın
gerçekleştirilebilmesi için tersanelere girdi sağlayan bölgelere bakıldığında
Osmanlı İmparatorluğu'nun hem tersane yoğunluğu hem de imalat için
girdi sağlayan bölge bakımından hiçbir ağırlığının olmadığı görülmektedir.

94 BULGULAR VE DEi:: E R LE N D İ R M ELER: 1 81 8-1 839

179o'da gemi yapım bölgeleri, İngiltere, Kuzey Avrupa, Güney İsveç, Nor­
veç'in okyanus kıyılan ve Rusya'nın Balhk Denizi kıyılarında yoğunlaşmış­
tır. Hammadde (girdi) sağlayan bölgeler ise genellikle tersanelerin arka
bölgeleridir. Bu bölgeler, İsveç, Norveç, Orta Avrupa, Kuzeybah Rusya, Ku­
zey Amerika'nın doğu bölgeleri ve Güney Amerika'nın Kuzeydoğu bölge­
siyle çok az da olsa Mısır'dır.75
Ancak taşımacılıktaki bu zayıf durum Osmanlı reayası gayrimüs­
limler için genellikle söz konusu değildi. Onlar dış bağlanhlannı da kulla­
narak başından beri eklemlenmeden kaldıkları Osmanlı ziraat ve zanaat
sektörü dışında olduklarından bu alana el attılar. 18. yüzyılın sonlarında
özellikle Karadeniz ticaretinde yalnızca Osmanlı gemisi kullanma zorunlu­
luğu olduğundan Rumlar burada yoğun bir şekilde taşımacılık içinde yer
aldılar. Ellerindeki gemiler muhtemelen yine ağırlıklı bir şekilde Avrupa
menşeli gemiler olmalıydı. 1829 Yunan bağımsızlık hareketinden hemen
sonra Yunan bandıralı gemilerin sayısındaki hızlı arhş önceden Rumların
elinde olan gemilerin yeni kurulan Yunan devletinin egemenliği alhnda ta­
şımacılığa başlamış olmasından kaynaklandı.

İZMİ R TİCARETİNDE YABANCI LİMANIAR

Ticarette mekan organizasyonu özellikle endüstri öncesi dönemde
tüccarların karlarını maksimize edebilmelerinin temel unsurlarından biri­
siydi. Hasılat ve maliyet arasındaki farkın, maliyetlerin yüksekliği nedeniy­
le hahrı sayılır bir düzeyde olmadığı bir duruma, korsanlık, savaşlar ve ma­
lın pazara iletileceği rotanın karmaşıklığı da eklenince tüccar için en etkili
yol, ya doğal olarak en iyi konumu olan yeri liman olarak seçmek ya da
amacına hizmet edecek bir yeri etkin olarak kullanabileceği bir limana dö­
nüştürmek olacaktır. Bu yolların her ikisi de, ama daha çok belki birincisi
kullanılmışa benzemektedir. İzmir'in 16. yüzyıl ve 19. yüzyılın başındaki
ekonomik sıçramasında doğal bir liman olarak mal dağıhm ve toplama
özelliğine sahip olduğu kesindir. Benzer bir şekilde İzmir'e ithal edilen
malların geldiği limanlar da böyledir. Siyasi konjonktüre bağlı olarak dal­
galanma söz konusu olsa da 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Trieste,
Marsilya, Cenova, Livorno ve Kırım gibi limanlar İzmir'le olan ticaretlerin-

OSMANLI İTHALAT!, İZM İ R G ü M RüC:: ü 1 8 1 8-1 839 95

de gönderdikleri gemi sayılarıyla ilk sıralarda yer aldılar. 18. yüzyılın sonla­
rı ve 19. yüzyılın başlarında İngiltere, Amerika, Sayda ve Felemenk'ten ge­
len gemiler bunlara eklendiler. Dünya ticaretine dahil olan her ulus yüzü­
nü Levant'a döndü. Osmanlı fiili bir sömürge olmadı ama özellikle Avru­
palı uluslar için büyük bir pazar olma potansiyeli kazandı ve 19. yüzyıl bo­
yunca bu özelliğini sürdürdü.
1818-39 döneminde İzmir'e mal indiren 1.600 geminin kalkış li­
manı olarak kayıtlarda tam 1 . 606 liman ismi belirtilmiştir (altı geminin
kalkış limanı olarak çift liman ismi zikredilmiştir). Belirtilen 1606 lima­
nın 38o'i (% 23,66) İngiltere; 309'u (% 19,42) Trieste; 208'i (% 12,95)
Marsilya; 144'ü (% 8,96) Amerika; n o'u (% 6,84) Asitane ve 88'i ise (%
5 ,47) Livomo'dur.
İngiltere'den gelen gemiler toplam verginin % 43,41'ini ödemişler­
dir. Trieste'den gelen gemiler % 22,65'ini; Amerika'dan gelen gemiler %
11,55'ini; Marsilya'dan gelen gemiler ise % 7,9ı'ini ödemişlerdir. Parça ba­
zında sıralama biraz değişmektedir. Trieste limanından toplam 7.321 par­
ça (% 39,06) mal gelirken, İngiltere'den 4.634 (% 24,72); Marsilya'dan
2.609 (% 13,92); Livomo'dan 978 (% 5,21) ve Amerika'dan 813 (% 4,33)
parça mal gelmiştir. Bazı limanlardan parça bazında fazla mal gelmesine
rağmen verginin az olması ya da az mal gelmesine rağmen ödenen vergi­
nin çok olması malların ya hacim ya da değerlerindeki farklılıkla ilgili ol­
malıdır. Tablo 8 ve Grafik 6, 7 ve 8'de İzmir'in ticari ilişki içinde olduğu li­
manlara ait veriler ve toplam içindeki oranları gösterilmiştir.
İzmir'in 18. ve 19. yüzyılda ticaret yaptığı limanlar dört genel gu­
rupta incelenebilir. ilki canlılığını hiçbir zaman yitirmeyen Trieste, Ceno­
va ve Livorno gibi yakın Akdeniz limanlarıdır. Bu limanlar aynı zamanda
Orta Avrupa kara devletlerinin Akdeniz'e açılan bir koridoru olma özelliği
gösterir. Özellikle Akdeniz'deki savaşların ve korsanlık faaliyetlerinin yay­
gınlaşması Kıta Avrupa'sı uluslarının ve hatta İngiltere ve Hollanda gibi
okyanus ülkelerinin dahi Akdeniz'le Orta ve Kuzey Avrupa arasında bağ­
lantıyı sağlayan bu limanlara yönelmesine neden olmuştur. İkinci grup li­
manlar Marsilya, Sayda ve İskenderiye gibi uzak Akdeniz limanlarıyla İn­
giltere ve Amerika gibi okyanus limanlarıdır. Bu limanlar Akdeniz'deki ta-

96 BULG U LAR VE DE�ERLE N D İ R M E LER: 1 81 8-1 839

Tablo 8: Gemilerin Kalkış Limanlan Kompozisyonu
Toplam Toplam Taşıdığı Toplam
Liman içindeki Ödediği içindeki Toplam içindeki
Limanlar Sayısı Oranı (%) Vergi Oranı (%) Mal (parça) Oranı (%)
İngiltere 380 23,66 202.675.588 4J.41 4.634 24,72
Trieste 3°9 19,42 105.747.374 22,65 7.321 39,06
Marsilya 208 12,95 36.961.859 7.91 2.609 13,92
Llvorno 88 5-47 18.468.261 3.95 978 5,21
Cenova 62 3,86 5.882.912 1,26 349 1,86
Kının 21 1,30 757.6ıı 0,16 154 0,82
Asitane ııo 6,84 17.899.106 3,83 523 2,79
Amerika 144 8,96 53.938.525 ıı,55 813 4,33
Felemenk (Olande) 68 4 . 23 8.004.763 1,71 481 2,56
Sayda 81 5,o4 p 89.273 o,68 278 1-48
Malta 46 2,86 7.910.601 1,69 358 1,91
Diğer' 89 5-54 5.353.635 1,14 242 1,29
Toplam 1.606 100 466.789.508 100 18.740 100

* Diğer 89 (% 5,54): Venedik (2), Odesa (14), Selanik (ı), Cebeli Katar (3), lpsara (12), Mora (3), isken-
deriye (2 ) , Sakız (3), istendi! (ı), Messina (4), Çamlıca (4), Mısır (ıo), Aktarma (8), Girit (2), Ayvalık (ı),
ispanya (2), Ada ( ı ) , Belçika (ı), Zanta (ı), Yok-okunamadı (14).

şımacılığın maruz kaldığı güvenlik probleminden etkilenmekle beraber,

daha çok, hinterlantlannı Akdeniz ticaretine bağlamada etkin olmayan,
ağırlıklı olarak İskenderiye gibi transit ticarette kullanılan bölgesel ya da
İngiltere ve Amerika limanları gibi bir ülke limanı olma özelliği göster­
mektedir. Bu limanların etkinliği o bölge ya da ülkenin dünya ve Osmanlı
ticaretine girmeye çalıştığı mal ya da malların bu ticaret içinde gördüğü ka­
bulle orantılıdır. Örneğin İngiltere bunu mensucat ve iplik gibi mallarla
sağlamaya çalışırken, Amerika baharat, rom ve kahve gibi mallarla sağla­
mıştır. Üçüncü grup limanlar Osmanlı ticaretine kuzeyden dahil olan Kı­
nın ve Kerson gibi limanlardır. Bu limanlar kuzey mallarını Osmanlı tica­
retiyle ve yine Asya mallarını kuzeydoğu Avrupa ticaretiyle bağlayan liman­
lar olarak Avrupa ve Akdeniz'in siyasi ve ekonomik konjonktüründen asga­
ri düzeyde etkilenmektedir. Bu limanlarla yapılan ticareti daha çok antlaş­
malar ve ihtiyaçlar belirlemektedir.

ÜSMAN LI ITHALATI, İ Z M İ R G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8- 1 839 97

 Marsilya 12,95%

Asitane 6,84%

Trieste 19,42%
Llvorno 5-47%

İngiltere 23,66%

Grafik 6. Toplam Gemi Sayısı içinde Limanların Payı

Marsilya 7,91%

Llvorno 3.95%
�---ı
Asitane 3,83%

Grafik 7. Toplam Vergi İçinde Limanların Payı

Trieste 39,06%
Amerika 4,33%
ı::ı;.....
. --., Asitane 2,79%

İngiltere 24,72%
Grafik 8. Toplam Para içinde Limanların Payı

BU LGU LAR VE DE�ERLEN D i R M ELER: 1 8 1 8-1 839

 1818-39 dönemi Napolyon Savaşlarının bittiği, korumacılık önlemle­
rinin artırıldığı ve pazar rekabetinin kızıştığı bir dönemdir. 18. yüzyıl ve 19.
yüzyılın ilk yansı arasındaki kırılma dönemi de Napolyon Savaşlarıdır. Na­
polyon Savaşları aynı zamanda 1789 devriminden kısa bir süre sonra başla­
yarak devrimin ticaret üzerindeki etkilerinin devamında rol oynamıştır.
18. yüzyıl boyunca Fransızların Osmanlı ticaretinde ilk sırada yer al­
maları Marsilya gibi limanların da bu ticarette kullanılmasını gerektirmiş­
tir. Oysa 19. yüzyılın ilk yıllarında İngiltere, Felemenk ve Avusturya gibi
devletlerin ticarete dahil olması yeni limanların kullanılabilirliğini günde­
me getirmiştir. Okyanus yolunun artık tamamen ticarete açılmış olmasına
rağmen, Akdeniz limanları, Avrupa'nın içinde bulunduğu siyasi konjonk­
tür şartlarından dolayı ticarette söz sahibi olabilmeyi sürdürmüşlerdir.
Özellikle İtalyan limanlarının bu anlamda birtakım avantajları bulunmak­
taydı. Avrupa'nın büyük güçlerinin savaşları sırasında İtalyan limanları, İz­
mir ve Batı Avrupa ticareti arasında temel antrepo görevi gördüler. Örne­
ğin Hollanda limanları İngilizler tarafından 1781-82 yıllarında kapatıldığın­
da ve ABD Bağımsızlık Savaşının son zamanlarında Hollanda ticareti, de­
niz yoluyla sonradan İzmir'e ulaşan Trieste'nin iç bağlantılı karayolunu iz­
lemek zorunda kaldı. İzmir de benzer şekilde, Trieste'ye mallan denizden
gönderdi ve mallar sonradan İsviçre, Kutsal Roma ve Hollanda'ya karadan
ulaştı.76 Fransa'nın, bağlı devletlerden ve müttefiklerden oluşan büyük Na­
polyon gücünün İngiltere'yi tüm doğu yönünden ablukaya alması İngilte­
re'nin siyasi ve ticari bağlantılarını sekteye uğratmıştı. Ve hem bağlı devlet­
lerden hem de müttefiklerden Napolyon'un kıta sistemi içinde İngiltere'yle
ticareti kesmeleri bekleniyordu. ı8ıo'da blokaj nedeniyle Fransız zanaatla­
rı ve orta sınıfı bazı malları bulmakta sıkıntı duyduğunda ise Napolyon yü­
zünü kendisine isteksiz ilgi gösteren Rusya'ya dönecekti.77 Bu siyasi kuşat­
ma İngiliz Levant ticaretini olumsuz etkiledi. İngiliz Levant Şirketi'nin
1793-98 yılı ithalat ve ihracat rakamlarının diğer yıllara oranla önemli bir
düşüş içinde olması ancak bu siyasi ve ekonomik blokajın sonuçlarıyla iliş­
kiliydi.78 Ancak buna rağmen bile 1793 sonrasında (biraz da 1789 devrimi­
nin sonucu olarak) Marsilya artık Doğu Akdeniz ve Batı Avrupa arasındaki
ticarette baskın olamıyordu. Cenova, Livomo ve Trieste bu rolü devraldılar.

ÜSMANLI İTHALAT!, İ Z M İ R GüM RÜ�Ü 1 8 1 8-1 839 99

Dahası, 1793-1814 yıllarında Fransa, mallarını Levant'a deniz yoluyla gön­
dermediği için yine bu limanların Avrupa içine uzanan karayolu bağlantı­
larını kullandı. Bu limanlar Fransız mallan için Doğu Akdeniz'e açılan, ay­
nı zamanda doğu Akdeniz malları için de Fransa'ya açılan bir pazar oldu­
lar.79 İngiltere'nin bu blokaja cevabı Doğu Akdeniz'de daha geniş pazarlar
aramak şeklinde kendini gösterdi. İngiltere'nin Levant ticaretini belirleyen
monopol yasaları serbest bırakıldı. 1797 yılında Osmanlı'yla imzalanan ba­
rıştan bir yıl sonra, İzmir' den Londra'ya ilk Rum gemilerinin seferi başla­
dı. Aynı zamanda Napolyon Savaşlarının bitiminden sonra İngiltere, Fran­
sız ticari üstünlüğünü ele geçirmesine rağmen 40 yıllık bir ticari açık söz
konusu olmuştu.80 18. yüzyıl boyunca Avrupa ulusları arasındaki savaşlar
ve Fransız ihtilali gibi siyasi hareketleryle Napolyon'un izlemiş olduğu tür­
den siyasi ve ekonomik blokajlar da dışsal olarak Osmanlı ve İzmir ticare­
tini belirleyen gelişmeler oldu. Bu kesilmenin yeniden canlanabilmesi için
uzun bir zaman geçmesi gerekecekti. 8'
Kuzeyde ise Avusturya ve Rusya uluslararası ticarete eklemlendik­
leri ölçüde ellerindeki ticari yollan ve limanları etkin bir şekilde kullana­
bilme amacı güdüyorlardı. Avusturya daha çok iki rota üzerinde mücade­
lesini sürdürüyordu. Birisi, Avusturya'nın Akdeniz'e açılan kapısı olan
Trieste'ydi. Trieste aynı zamanda tüm Orta Avrupa'nın Akdeniz ticaretin­
de bir antrepo rolü üstleniyordu. Avusturya'nın 18. yüzyıl boyunca müca­
dele ettiği bir başka deniz bağlantılı ticaret rotası ise Tuna yoluydu. Tuna
Avusturya'nın yalnız Osmanlı'yla değil Rusya ve özellikle İran ve Hazar
Bölgesiyle de en düşük maliyetle bağlantı kurabildiği ticaret linkiydi. Rus­
lar ise, Moskova prensliğini, diğer prenslikleri de ilhak ederek bir Rus im­
paratorluğuna dönüştürdükten sonra karasal güçlerini denize bağlama ça­
basındaydılar. Bunun için Karadeniz'in dışında üç temel hattı zaman za­
man 19. yüzyıla kadar zorlamaktan geri durmadılar. Karadeniz'de ticaret
yapabilme hakkını net bir şekilde 1783'te elde ettiler ama bu da onları tat­
min etmişe benzemiyordu. Rusların zorladıkları ilk hat Baltık rotası ol­
muştu. Bir diğer hat daha doğuda İran üzerinden Basra'ya ulaşan yoldur.
Üçüncü hat ise ya Balkanlar'dan ya da Kafkasya üzerinden Osmanlı'yı aş­
maktır. Aslına bakılırsa Ruslar yine de Karadeniz'de, diğer rotalarda ol-

100 BULG U LAR VE DE�ERLE N D İ RM ELER: 1 81 8-1 839

duklarından daha etkin oldular. Küçük Kaynarca sonrası Kerson limanı
uluslararası ticarete açıldı. Bu sırada Lehler de Karadeniz'de ticaret yap­
maya başladılar. 1780 yılından itibaren Polonya'nın potas, balmumu, buğ­
day, bal, güherçile, bez, tütün, ham deri, büyükbaş hayvanlar, tuz ve tahıl
gibi malları Kerson limanına getiriliyor, buradan bir kısmı Karadeniz yo­
luyla, bir kısmı da Boğdan yoluyla karadan Osmanlı topraklarına sokulu­
yordu. Başlangıçta Osmanlı topraklarıyla sınırlı olan bu ticaret sonraları
Marsilya ve Barselona'ya kadar genişledi.82
İskenderiye ve Sayda gibi, Marsilya'nın aksine, doğuda bulunan
uzak Akdeniz limanlarının ticareti en çok Akdeniz'deki korsanlık ve kadim
Kızıldeniz-Hint ticaret rotasının gelişimine bağlı olarak değişiyordu. Ka­
dim Kızıldeniz yolu, Ümit Burnu yolunun bulunmasından hemen sonra
yer değiştirmedi. Ancak okyanus yolunun ihtiyacı olan olgunlaşma döne­
minden sonra önemini yitirmeye başladı.83 Dahası, Osmanlı dış ticaretinin
İran, Orta Asya ve Basra'yla güçlü kara bağlantısı malların limanlara gelip
Osmanlı ülkesine yeniden dağılımını gereksiz kılıyordu. Bu nedenle doğu
ticareti daha yoğun bir biçimde kara rotalarından işlemiş olmalıydı. Okya­
nus rotasının olgunlaşması Avrupa'daki bir dizi gelişme sonucunda mali­
yet düşüşleri sağlanması sonucunda gerçekleşti. Bu maliyet düşüşüne ihti­
yaç vardı. Nitekim okyanus yolu Kızıldeniz'den Hindistan'a ulaşan yoldan
yaklaşık % 60 oranında daha uzundu.
Sayda limanı Şam ürünlerinin Akdeniz yoluyla Avrupa'ya ulaşma­
sında etkin bir limandı. 18. yüzyılda ve 19. yüzyılın başında yoğun bir bi­
çimde kullanılmasına rağmen Şam'ın ekonomik gerileyişiyle birlikte eski
önemini yitirmeye başlayarak sıradanlaştı.
İzmir ticaretinde yabancı limanların kullanılabilirliğinde limanın
kendi özellikleri ve hinterlandıyla tüccarlara sunduğu ticaret hacmi ve ya­
şama kolaylıkları da etkiliydi. Limanın ticarete konu olan temel malların
üretildiği bölgelere olan kara bağlantısı, gemici ve tüccarlara sunduğu hiz­
metler, hukuk sistemi ve yargı organizasyonu bu özelliklerden bazılarıy­
dı. Örneğin Trieste limanında bir karantina bölgesi oluşturulması ve böy­
lece tüccarların salgın hastalıklara karşı korunması bile malların sevkıya­
tında zaman almasına rağmen ticareti artırıcı bir etkide bulunuyordu. Si-

0SMANLI hHALATI. İZM İ R G ü M Rü/';ü l &l &- 1 &39 101

yasi konjonktür ve ekonominin zorlayıcı ilkelerine (kar, hammaddeye ya­
kınlık, ekonomik özgürlük gibi) bağlı olarak değişme göstermesine rağ­
men 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren İzmir'e mal getiren gemilerin
kalkış limanlarının seyrinde fazla değişiklik olmamışh. İzmir Efrenç
gümrüğünce 1797-99 döneminde kaydı tutulan 316 geminin 77'si (%
23,98) Trieste'den; 37'si (% 1 1,52) Kırım'dan; 35'i (% ıo,90) Cenova'dan;
ve 19'u da (% 5,91) Marsilya'dan kalkarak sıralamada ilk dördü oluştur­
muşlardır.84 1794-1802 döneminde lzmir'e mal getiren gemilerin kalkış
yaptığı 107 limanın 29'u Trieste (% 27,10), ıfü Livorno (% 12,14), ıfü Ce­
nova (% 12,14), n 'i ise (% ıo,28) Kırım'dır. İngiltere ve Hollanda'dan ge­
len gemilerin sayısının altıda (% 5,60) kalma nedeni Napolyon blokajıyla
yakından ilgili olmalıdır. Bu nedenle mallar önce karayoluyla Kuzey Ak­
deniz limanlarına, oradan da deniz yoluyla Levant'a ulaşmıştır.85 19. yüz­
yılın başında 1802-06 döneminde 175 gemi üzerinden yapılan bir çalışma­
da ise ilk dört sırada 43 gemiyle (% 24,57) Kının; 20 gemiyle (% II-42)
Marsilya; ı8'er gemiyle (% 10,28) Livorno ve Trieste yer almaktadır.86 Tri­
este ve Kırım limanları bu dönemde son derece etkin bir ticaret içinde bu­
lunmaktadırlar. Avrupa'nın içinde bulunduğu siyasi konjonktür ticaretin
bu limanlarda yoğunlaşmasına neden olmuştur. Aynı zamanda Rusların
18. yüzyılın sonunda ancak Karadeniz'de ticaret yapabilme hakkını elde
etmesi de yeni bir heyecanla Rusları bu ticarette daha etkin ve heyecanlı
olmaya zorlamış olmalıdır.

İZM İ R DENİZ Dış TİCARETİNDE TİCARİ 0RTAKIAR

Osmanlı iç ve dış ticaretinde tüccar grupları incelenmeye değer.
Çünkü tüccarlar ülke içinde mal toplama ve dağıtma fonksiyonlarıyla mal­
ların homojen dağılmasının ve bu yolla arz ve talep dengesizliklerinin ön­
lenmesinin ötesinde görevler üstlenirler. Özellikle endüstri öncesi dö­
nemde uluslararası malların dağılımı, baharat gibi önemli kullanım alanı
olan malların bölgeden bölgeye nakli, ihracat yoluyla ülkeye değerli ma­
den girişi sağlayarak ticaretin canlı tutulması gibi fonksiyonlar bu görev­
lerden bazılarıdır. Osmanlı İmparatorluğu'nda tüccarlar üç temel ayrıma
tabi tutulabilir. Ancak bu ayrım 1838 antlaşması öncesini kapsar. ilki,

102 BULGULAR VE DE� ERLE N D İ R M E LER: 1 8 1 8-1839

l838'e gelene kadar iç ticareti gerçekleştiren Müslim ya da gayrimüslim
Osmanlı tebaası grubudur. Bu grup aynı zamanda uluslararası ticarete
açılabilme imkanına da sahipti. İkinci grup, l838'e kadar ülke içine gire­
rek mal satışı yapması söz konusu olmayan yabancı tüccar grubudur.
Bunlar kapitülasyonlarla belirlenen vergileri ödemek suretiyle Osmanlı
topraklarına mal getirebilirlerdi. Ancak ülke içinde perakende ticaret ya­
pamazlardı. Üçüncü grup tüccar ise kendilerine belirli bir süre Osmanlı
ülkesinde ticaret yapabilmesi için izin verilen müste'men tüccarlarıydı.
l8oo'lerin hemen başındaki hareketlenme sonucunda ortaya çıkan geliş­
meler 1838 antlaşmasıyla bu durumu değiştirmişti. Osmanlı içindeki gay­
rimüslim tüccarlar bazı haklan kullanarak konsolosluklarla girdikleri ya­
kın ilişkiler sonucunda önce beratlı tercüman olarak göreve başlamışlar,
sonra beratlı tüccar ve en sonunda Avrupa tüccan olmuşlardır. 1838 antlaş­
ması sonrasında ise yabancı tüccarlar yalnızca kapitülasyonlarda belirtilen
ve ödemek zorunda oldukları % 3 gümrük vergisini ödeyerek ülke içinde
ticaret yapmaya hak kazandılar. Bu tarihten itibaren artık Osmanlı iç ve
dış ticaretindeki tüccar kompozisyonu değişti.
1 818-39 döneminde İzmir'e gelen malları ıo.229 adet tüccar ge­
tirmiştir. Ya da mallarını göndermişlerdir. Bu tüccarların 2.321'i (%
22,69) İngiliz; ı.945'i Fransız (% 19,01); ı .853'ü Nemçe (% 18,ıı); ı.o6o'ı
Avrupa tüccarı (% ıo,36); 659'u (% 6,44) Rus ve 576 'sı da (% 5,63) Fele­
menk tabiiyetine mensuptur. ı.605 tanesinin (% 15,69) ise tabiiyeti be­
lirtilmemiştir.
Tabiiyeti belirtilmemiş tüccarların tabiiyetlerinin niçin belirtilme­
miş olduğu hakkında fikir yürütülebilir. ilk olarak bu tüccarların Osman­
lı tebaası Müslüman tüccarlar oldukları için kayıtlara tabiiyetlerinin yazıl­
mamış olduğu düşünülebilir. Ancak kayıtlarda tüccarların isimleri belir­
tilmiştir ve bu isimler incelendiği zaman bunların gayrimüslim isimler ta­
şıdıkları görülmektedir. O zaman, acaba bu tüccarlar gayrimüslim Os­
manlı tebaası oldukları için mi kayıtlara tabiiyetleri geçilmemiştir? Ancak
böyle bir durumda da bu tüccarların tabiiyetlerinin yine en azından Avru­
pa tüccan ya da reaya şeklinde tıpkı belirtilen diğerleri gibi belirtilmesi ge­
rekirdi ki bu da yapılmamışhr. O halde bunlar ya Osmanlı reayası değildi-

OSMANLI iTHALAT!, İZM İ R G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8-1 839 ıo3

ler ya da Osmanlı reayası oldukları halde tabiiyetlerinin belirtilmesi gere­
ğini ortadan kaldıracak özel bir durumları vardı. % 15,69 gibi büyük bir
paya sahip olan ve tabiiyeti bilinmeyen bu tüccarların tabiiyetlerinin niçin
belirtilmemiş olduğu belgenin dilinden ve mevcut yorumlarla şimdilik çö­
zümsüz gibi görünmektedir.
İncelenen dönemde gümrüğe ödenen verginin % 44,29'unu İngi­
lizler; % 10,45'ini Fransızlar; % 10,29'unu Nemçeliler; % 7,68'ini Avrupa
tüccarı ve % 5 .6fünü Felemenk tüccarlar ödemişlerdir. Tüccar sayılarında­
ki oranların sıralanması tüccarların ödemiş oldukları vergilerin oranı sıra­
lamasında da değişmemektedir. Yaklaşık aynı sıralama parça bazında, ge­
tirilen malların yüzdelerinde de aynıdır. 17.840 parça malın 5 .028 parçası­
nı (% 26,83) İngilizler; 3.395 parçasını (% 18,n) Nemçeliler; 3.230 parçası­
nı (% 17,23) Fransızlar; ı.801 parçasını (% 9,61) Avrupa tüccarı ve ı.143 par­
çasını (% 6,09) Felemenk tüccarlar İzmir'e ihraç etmişlerdir. Bu oranlar
aşağıdaki tablo ve grafiklerde aynnhlı olarak gösterilmiştir.

Tablo 9: Tüccarların Tabiiyetleri Kompozisyonu

Toplam Toplam Getirdiği Toplam
Tüccar içindeki Ödediği içindeki Toplam içindeki
Tabiiyetler Sayısı Oranı (%) Vergi Oranı (%) Mal (parça) Oranı (%)
l ngiliz 2.321 22,69 206.774.253 44,29 5.028 26,83
Nemçe 1.853 18,11 48.075.045 10,29 3.395 18,11
Fransız 1.945 19,01 48.818.607 I0-45 3.230 17,23
Moskof-Rus 659 6 .44 16.376.289 J . 50 ı.ı39 6,07
Amerikalı 117 1,14 15.189-434 J. 25 224 1,19
Avrupa Tüccarı 1.060 10,36 35.862.536 7,68 1.801 9,61
Felemenk 576 5.63 26.304.873 5,63 1.143 6,09
Dubro o 12.000 o o
Cezayirli 0,02 44.110 o 0,01
Sardunyalı 10 0,09 510.331 0,10 14 0,07
Ceneviz 44 0,43 1.257.602 0,05 68 0,36
lspanyol 34 o,33 2.668.294 0,57 108 0,57
Afrikalı o 11.968 o o
Belirtilmemiş 1.605 15,69 64.884.166 13,90 2.585 ı3,79
Toplam 10.229 100 466.789.508 100 18.740 100

104 BULGU LAR VE DEC:: ERLENDİRM ELER: 1 81 8·1 839

 Avrupa 10,36%
Moskof 6,44%
Flemenk 5,63%

Diğer 18,03%

Fransız 19,01%

Grafik 9 . Toplam Tüccar İçinde Tabiiyetlerin Payı

Nemçe 10,29% Avrupa 7,68%

Diğer 18,16%

Grafik 10. Toplam Vergi İçinde Tabiiyetlerin Payı

Diğer 20,94%
Nemçe r8,n%

İngiliz 26,83%

Grafik 1 ı . Toplam Parça İçinde Tabiiyetlerin Payı

ÜSM A N LI ITHALATI, İ Z M İ R G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8-1 839 105

 Her ne kadar bu sonuçlar 19. yüzyılın ilk yarısının ortalarına karşı­
lık gelse de, daha 18. yüzyılın başlarında Yakındoğu'da ticaret yapan eski
ulusların yanında yeni gelenler, örneğin Avusturyalılar ve Ruslar ortaya
çıktı. Bunlar l725'te Tunus ve Trablus'ta, l727'de Cezayir'de konsolosluk
açma hakkını elde ettiler. Bununla birlikte bu sırada Avusturyalılar henüz
ulusal bir filoya sahip değillerdi ve korsanların veya Napoli ya da Sicilya ge­
milerinin hizmetinden faydalanıyorlardı. Fakat gemiciliklerini ve kendi ti­
caretlerini gerçekleştirmek için canla başla çalışıyorlar, Trieste'yi de Vene­
dik'e rakip bir limana dönüştürmek için çaba gösteriyorlardı. Bu limana
çok geniş bağışıklıklar verildi. Trieste 1819 yılında, İstanbul ve Selanik'te
şubeleri olan bir Levant Avusturya Kumpanyası bile kurmuştu.87 Örneğin
Avusturya'nın Osmanlı tüccarlarının egemenliğini kırmak için bununla
mücadele ettiği bilinmektedir. Ancak buradaki Osmanlı tüccarları ağırlıklı
olarak gayrimüslim Rum, Ermeni ve Yahudi tüccarlardır.88
18. yüzyıl boyunca Fransız ve İngiliz tüccarlar Osmanlı ticaretinde­
ki etkinliklerini korudular. 18. yüzyılın ikinci yansından itibaren ise bunla­
ra Avusturyalı, Felemenk, İsveçli, Rus, Danimarkalı gibi yenileri eklenme­
ye başladı. İngiliz ve Fransız tüccarlar genel trendde etkinliklerini hiç kay­
betmemelerine rağmen bu tüccarların sayısı zaman zaman dalgalanan se­
yirler izleyebiliyordu. Bu devletlerin hem Uzakdoğu hem de sömürgelerin­
deki ticaretlerini manipüle etme istekleri bazen Levant'a olan ilgilerinin
azalması sonucunu doğurabiliyordu. Aynı zamanda izledikleri ekonomi
politikası dış ticaretlerinin gelişmesi için uygun olamayabiliyordu. Aynı za­
manda siyasi ve ekonomik konjonktürle birlikte, belirginleşmeye başlayan
ticari rekabet de bu dalgalanmada etkindi.
Ticari ortakların ağırlığını belirleyen bir diğer önemli unsur ticare­
tin karadan mı yoksa denizden mi yapıldığıyla ilgiliydi. Avusturya gibi ba­
zı uluslar karadan, Felemenkler hem kara hem de denizden, İngiliz ve
Fransız tüccarlar ise daha çok denizi kullanarak ticaretlerini yürütmektey­
diler. Bu, içinde bulundukları coğrafi kompozisyonun onlara dayattığı bir
zorlamaydı. Örneğin 1795-1804 döneminde Belgrat'tan İstanbul'a mal ge­
tiren toplam 318 tüccarın 9o'ı (% 28,30) Nemçeliydi. Aynı toplam içinde
İngiliz, Fransız, Venedik ve Rusların ortalama oranı % 4'ler dolayındaydı.89

106 BULGULAR V E ÜEi'.;ERLEN D İ R M ELER'. 1 81 8-1 839

 18. yüzyılın başlarından 178o'lere kadar İzmir' de yerleşen bablı tüc­
carlar Avrupa ve koloni mallarını İzmir'e ithal ederek şehir pazarında sat­
blar, aynı zamanda Osmanlı mallarını sabn alarak Avrupa'ya gönderdiler.
Malların taşınması bab gemileriyle temin edilmesi ise bab kapitaliyle ger­
çekleşti. Kapitülasyonlarla donatılmış bu tüccarlar Osmanlı bölgelerinde
kesin ayrıcalıklarla ticaret yapma hakkına sahiptiler. Bu haklar, 178o'e ka­
dar Fransa ve İngiltere'yle karşılıklılık esasına göre ticaret yapamayan Os­
manlı tüccarları için genişletilmedi. Bu savaş zamanlarında ve el albndan
Bab Avrupa ve Osmanlı tüccarları arasında yapılan ticaretin dışında kalı­
yordu. Aynı zamanda İzmir'deki Osmanlı tüccarları, özellikle Müslüman
olmayanlar, bablı tüccarlar ve Osmanlı üreticileri arasındaki ticari taşıma­
cılığın çoğuna da aracı oldular. Bu durum, Doğu Akdeniz'in her tarafında
böyle değildi, yalnız İzmir, Halep ve İstanbul gibi büyük şehirlerdeydi. 18.
yüzyıl öncesi İzmir'de ise hiç yoktu. Şayet Avrupalı tüccarlar geniş oranda
İzmir'le Bab Avrupa arasındaki ticarette baskındılarsa; Müslüman olma­
yan tüccarlar tamamıyla, bablı tüccarlarla Osmanlı, Müslüman, Müslüman
olmayan, mubayaacı, satıcı ve üreticiler arasındaki ticarette baskındı. Os­
manlı tüccarları İzmir ticaretini imparatorluğun geri kalan kısmıyla kervan
rotalarından taşımacılık yaparak sürdürdüler. 178o'lere kadar Avrupalı tüc­
carlar gerçekten İzmir ve Doğu Akdeniz limanlarıyla İzmir ve Bab Avrupa
limanları arasındaki deniz taşımacılığını kontrol ettiler.90
Bu dönemde Amerikalı, Felemenk, İsveçli, Avusturyalı ve Rusyalı
yeni tüccarlar Osmanlı dış ticaretinde söz sahibi olmaya başladılar. Dünya
devletleri Osmanlı ve Çin gibi ülkeleri büyük nüfus kitleleri ve değişim
içinde olan tüketim kalıplan nedeniyle avantajlı pazarlar olarak gördü. Bir
önceki dönemde sömürgelerine yönelmeyi daha avantajlı bulan İngiltere
ve Fransa gibi devletler de, biraz da Osmanlı topraklarını tamamıyla eko­
nomik ve siyasi olarak başka bir devlete terk etmemek için yüzünü Levant'a
döndü. Örneğin daha 1803 yılında Osmanlı tarafından kabul edilmeyen
ABD'li diplomat W. Steward aynı yılın Kasım ayında ülkesine gitmeden he­
men önce dışjşleri bakanı J. Madison'a Osmanlı Devleti'nin ticari olanak­
ları hakkında şöyle yazacakb: " Doğu, batı, Hindistan ve Güney Amerika'yla
ticaretimiz, çok önemli tüketim maddelerinin Osmanlı içinde sağlanabilmesi-

ÜSMANLI İTHALAT!, İZMİR G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8-1 839 107

nin araçlannı bize sunmaktadır. İzmir için en önemli ithal mallan, Doğu ve
Batı Hindistan şekeri, Yemen Kahvesi, Batı Hint kahvesi, karabiber, kuru ka­
ranfiller ve benzerleridir." İzmir tüccar grubunun bu mallan Avrupa' dan te­
min ettiği düşünülürse, ABD'nin bu mallan direkt olarak İzmir'e getirme­
sinin karlılığı açıkça ortaya çıkar. Çünkü bu mallar direkt olarak İzmir'e ta­
şınırsa büyük karlar bırakacaktır. İzmir'in başka bölgelerden temin ettiği
pirince de ABD cevap verebilir. Aynı zamanda Türkiye ve Mısır'ın üretimi
de ABD tüketimine cevap verebilirdi.9' 1838 antlaşması sonrasında İngilte­
re de aynı kaygılar içindeydi. Antlaşma sonrasında Palmerston şöyle diyor­
du: "Avrupa manifaktürünün rekabeti bizim üretimimizi Avrupa pazanndan
hızla dışlıyor ve biz sürekli olarak dünyanın diğer parçalanna endüstriyel üreti­
mimizi satacak mahreçler bulmak için çaba sarf etmeliyiz. Dünya yeterince bü­
yüktür ve insanlann ihtiyaçtan bizim ürettiklerimizi talep edebilecek düzeyde­
dir ve parasal olarak da desteklenmektedir. Fakat tüccarlann yolunu açmak ve
onlan korumak hükümetin işidir."92 ABD 1830 yılında Osmanlı'yla dokuz
maddelik bir ticaret anlaşması yapabilmişti. İngiltere bu bölgeye kolonyal
malların taşınmasında ve Rusya ise Karadeniz'deki ticari faaliyetlerinde
AB D'yi kendilerine rakip olarak görmelerine rağmen 7 Mayıs 183o'da ant­
laşma imzalandı. Antlaşma AB D'ye en imtiyazlı millet sıfatını verdiği gibi
ABD gemilerinin Karadeniz'de ticaret yapabilmelerine de izin veriyordu.93
19. yüzyıl boyunca, özellikle 1830 antlaşmasından sonra ABD'nin
Osmanlı ve özellikle İzmir'le ticareti yavaş yavaş kompozisyon ve hacim
olarak artış göstermişti. 1830 yılında İzmir'e uğrayan 32 ABD gemisi genel­
likle kahve, şeker, biber, rom ve mum gibi kolonyal mallan getirmişlerdi.
Görünürde ise taşıdıkları şeyler incir, kuru üzüm, maden ve biraz yün içe­
riyordu. 183o'dan 1832'ye kadar AB D'nin Osmanlı'dan yaptığı ithalat yak­
laşık iki katına çıkmıştı. (417.392 $'den 923.629$'a) ve tüm ithalat da ABD
gemileriyle yapılmaktaydı. 1832'de İzmir'e giren 46 ABD gemisi baharat­
lar, kahve, şeker ve rom gibi mallarla birlikte sigara, erkek giyeceği yapı­
mında kullanılan malzemeler, renkli ve dayanıklı pamuk lifi ve yine bir tür
kozalaklı boya maddesi gibi yeni üretim yerli mallan taşıyordu.94 ABD tüc­
carlarının özellikle 1830 sonrasında Osmanlı ticaretinde görülmeye başlan­
ması 1832'nin Şubat'ında imzalanan ve yürürlüğe giren antlaşmayla Avru-

108 BULGULAR VE DE�ERLENDİ RMELER: 1 8 1 8-1 839

palı tüccarlara verilen hakların ABD'li tüccarlara da tanınmış olması sonu­
cunda gerçekleşti.
Felemenk tüccarlar Osmanlı ticaretinde görülmekle birlikte sürekli
olarak 4. ve 5. sıralarda yer almışlardı. Bunun bir nedeni Hollanda'nın Avru­
pa'nın uzak ucunda olması ve deniz yolu söz konusu olduğunda hem uzak
hem de İngiltere ve Fransa'nın kontrolünde olan rotaları izlemesinin zorun­
luluğundandır. Ancak kara ticareti söz konusu olduğunda Hollanda'nın Os­
manlı ticareti canlılığını yitirmesine rağmen durma noktasına gelmedi. Ör­
neğin l78o'de İngiltere'yle savaşında Hollanda'nın Osmanlı deniz ticareti
kesilmiş ancak karayoluyla Trieste rotasını kullanmaya devam etmiştir. De­
nizlerde ise tarafsız gemiler kullanılmıştı. Bu savaş yalnızca Hollanda'nın
Osmanlı ticaretini değil başka bölgelerle olan ticaretini de etkilemiştir.95
1818-39 döneminde artık Rus ve Avusturyalı tüccarlar Osmanlı de­
niz dış ticaretinde kesin bir şekilde söz sahibi olmuşlardır. Amerikalılar da
öyle. Bu ulusların tüccarlarına Osmanlı tabiiyetinden yeni bir tüccar gru­
bu, Osmanlı tabiiyetinde olan ve Avrupa Tüccan olarak kurumsallaşan bir
başka grup daha katılmıştı.
18. yüzyılın son çeyreğine gelindiğinde İngiltere başta olmak üzere
Avrupalı devletlerin tüccarları Osmanlı'dan satın aldıkları mallan aracılar
olmaksızın kaynağından almak ve satılacak malları da yine bizzat iç pazar­
larda satmak istiyorlardı. Bu amaçla daha 18. yüzyılın ortalarında başlayan
bir gelişmeyle Osmanlı tebaası olan Rum, Ermeni ve Yahudiler yabancı
devletlerin koruması altına girerek önce beratlı tercüman, sonra beratlı tüc­
car konumuna geçerek iç ve dış ticareti aynı anda yapmaya başladılar. Yanı
sıra konsolosluklarda görev almak suretiyle bazı azınlıklar beratlı tercü­
manlık statüsüne geçmek için çaba harcıyor gerekirse konsolosluklara bu
konularda ödemeler yapıyorlardı. Amaç bir yabancı olarak Osmanlı ticare­
tine dahil olmak ve bu nedenle de yalnızca kapitülasyonlarda tanınan ver­
gileri vererek iç gümrükleri ödemeden ticaret yapabilmekti. Bunun üzeri­
ne 1. Abdülhamit l776'da, I I I . Selim'de l791'de bu konuyla ilgili kesin tali­
matlar verdi. Osmanlı İmparatorluğu, bütçe gelirleri içinde harici gümrük­
lerden daha fazla fer tutan dahili gümrüklerin bu sayede yok olmasını ön­
lemek için bazı önlemler almak zorunda kaldı. Mahsulü yerinde satın alan

0SMAN LI hHALATI, İZMİR GüMRÜ�Ü 1 8 1 8-1 839 1 09

yabancı tüccarın da bundan böyle yerli tüccar gibi işlem göreceğini 1802 ta­
rihinde sefaretlere gönderdiği bir notayla ilan etti. Ancak I I I . Selim, bu işin
yasaklamayla çözümlenemeyeceğini anlayınca, istemeyerek de olsa bu gru­
bun imtiyazlı bir duruma getirilmesi kararını aldı ve bu tüccara Avrupa
Tüccan ismi verildi. 96
Kendilerine berat tahsis edilen kişiler önce Galata'da, Haliç boyun­
da yaşıyorlardı. 1815'te ilgili emirler, İzmir, Selanik ve Halep gibi önemli
merkezlerdeki kadılara, bu düzenlemelerin kendi şehirlerini kapsayacak
şekilde genişletildiğini bildiren bir biçimde gönderildi. O seneki bir kayıt­
ta listelenen imtiyaz sahibi 1 5 1 tüccarın ıo7'sinin (% 70) merkezde; 25'inin
(% 17) İzmir'de ve ıo'unun (% 6) Halep'te ikamet ettiği bildirilmişti.
1835'te bu haklara sahip olan ve sadece 121'i (% 23) merkezde yaşayan tüc­
car sayısı 521'e ulaşmıştı. 1839-61 arasında 453 tüccar bu listeye eklenmiş
ve bu beratı bulundurmak karlı ve arzu edilen bir şey olmuştur.97 Osman­
lı Avrupa tüccarlığını kurarak hem dış ticaretin devletin denetiminde kala­
cağını, hem de cizye gelirlerinin azalmasının önleneceğini umuyordu. An­
cak bu gelişme karşısında aynı haklardan yararlanmak için Müslüman tüc­
carlar da harekete geçtiler.98 Müslüman tüccarlığının harekete geçirilmesi
azınlıkların ticari faaliyetlerini kısıtlamaya yetmedi. Rum ve Ermeni azın­
lıkların artan oranda ticarete sızmaları Müslüman tüccarların gelişimini
engelliyor ve Müslüman tüccarlar ancak ticari faaliyetin Müslüman yerleş­
melerindeki uçlarını oluşturuyorlardı. 99
Başlarda beratlı tercüman olarak, sonradan Avrupa tüccarlığı yoluy­
la Osmanlı iç ticaretine dahil olmak hem Avrupalı devletler açısından hem
de gayrimüslim azınlıklar açısından karlı bir işti. Yabancı devletler için bu
tüccarlar iç pazar yapılarını, ürün çeşitliliğini, ürün bölgelerini ve halkın di­
lini, ticari ilişkileri ve hukuksal yapıyı çok iyi bildikleri için ülke içindeki bağ­
lantıları sağlamada karlı bir biçimde kullanılabilirlerdi. Özellikle İngiliz fir­
malarının yerel girişimcilerle iş yapması, bu girişimcilerin iç pazarlar hak­
kında sağladıkları bilgiden dolayı gerekliydi. Müslüman olmayan bu işa­
damlan onlara hızlı bir bağlantı gerçekleştiren çok sayıda kontaklara sahip­
ti. Yerel tatlan ve fiyat düzeylerini de biliyorlardı.100 Ancak bu durum sürek­
lilik göstermedi. Azınlıkların gittikçe artan etkileri batılı devletlerin karlany-

110 BULG U LAR VE DE�ERLE N D İ R M ELER: 1 8 1 8-1 839

la çatışma haline dönüştü. Nitekim 1837 yılında Fransız büyükelçisi Eyragu­
es, Fransız dışişleri bakanı L. C. De Mole şöyle yazmıştır: Memnuniyetlefark
ettim ki, bizim tüccarlanmız için temel sorun yeni vergilerin miktan değil bu ver­
gilerin eşitliği ve istikrandır. Çünkü tüccarlanmızın talep ettiği şey, mümkün ol­
duğunca, neredeyse bütün ticareti, gözetilen az sayıdaki beratlının ellerine teslim
eden tekellerin ve yasaklann kaldınlmasıdır. '0'

Osmanlı tebaası Müslüman tüccarların Osmanlı dış ticaretinde kay­

da değer bir yerlerinin olmamasının nedenini, önce devletin izlemiş olduğu
ticaret politikasında, sonra ekonominin kendi gelişim seyrinde aramak ge­
rekir. 19. yüzyıla gelene kadar devletin izlediği sermaye politikasının, serma­
yeyi mümkün olduğunca topluma yaymak ve küçük parçalar halinde ekono­
miye hizmet edecek şekilde yığılmasını önlemek şeklinde belirlenmiş olma­
sı uluslararası ticareti harekete geçirecek bir tüccar sermayesinin ülke için­
de oluşmasını engellemişti. Ticaret, devletin öncelik skalasında zengin ol­
mak için değil de toplumsal düzeni sağlayabilmesi ve toplumun hayatını
sürdürebilmesi için yapılması gereken bir faaliyet olarak kabul edilince, ku­
rulmuş olan dengede tüccarlar lehine ve onları destekleyici ve teşvik edici
bir politika izlenmesi de makul değildi. Bunun bir uzantısı olarak Osmanlı­
lar ülke ekonomisinin dışarıdan gelen mallarla beslenmesinde, mal bollu­
ğu, ürün çeşitliliği ve fiyatların düşmesini sağladığı gerekçesiyle bir sakınca
görmüyorlardı. Böyle bir denge politikasının izlenmesi, uluslararası ticari
rekabetin olmadığı bir ortamda sorunsuz işlemişti. Bu denge atmosferinde
ne devlet açısından bir tüccar sınıfı oluşturmak için çaba harcanması ne de
reayanın ticarete atılması için akla yatkın bir neden yoktu. Ticaret ekonomik
denge içinde kendine biçilen rolü yerine getirdi. Pazar hacmi dardı ve alım­
satımlar genellikle ihtiyaçlara yönelik bir takas mantığı içinde gerçekleş­
mekteydi. Bu nedenle toplumsal sınıflaşma içinde tüccar sınıfı marjinal kal­
mıştı. Devletle ve ülkeyle daha yakın bağı olan Müslüman reaya için zirai
üretim ve esnaflık popüler sektörlerdi. Ticarette kar marjı düşük ve ticaret
riskliydi. Devlet bu durumdan memnundu. Malların ülke genelinde homo­
jen dağılımı merkez tarafından yapılmakta ve iç gümrükler bölgelerarası fi­
yat farklılıklarından faydalanarak kar elde edebilmeyi engellemekteydi. İhra­
cat istisnalar dışında vergiye tabi tutulmaktaydı.

ÜSMANLI İTHALAT ! , İZM İ R G O M RÜ�Ü 1 8 1 8- 1 839 111

 Bu durumun 18. yüzyılın ortalarından itibaren dönüşmesi, ülke
içinde bu dönüşüme bağlı olarak gelişmesi gereken tüccar sınıfının kimler
ya da hangi gruplar olacağını gündeme getirmişti. Kuşkusuz uluslararası
ticarete katılabilmede azınlıklar önde gittiler. Azınlıkları, Osmanlı toplum­
sal sınıflaşmasının çözülmesinden kurtulan diğerleri izledi. Bunlar, ayan­
lar, kapıkullan, eski devlet görevlileri, emekli görevliler ve en azından yeni­
den kurgulanan toplumsal sınıflaşmada tarihsel bir geçmişi olmayan ve
kendini tüccar olarak tanımlayan gruplar olmalıydılar. Mevcut avantajları
en iyi kullananlar bunlar oldular. Bu nedenle de sayılan az olmalıydı. Zirai
kesimden ticarete geçiş ani olmadığı gibi süreç de hızlı işlemedi. Bazı en­
geller de bu geçişi zorlaştırıyordu. Daha önceleri Osmanlı kimliği altında
ticaret yapan birçok etnik grup 19. yüzyılın ilk yansında önceki sınıflaşma­
dan bir başkasına, etnik sınıflaşmaya doğru kaydılar. Her bağımsızlık ha­
reketi Osmanlı'dan kopan etnik gruplar anlamına geldi. Bu nüfus hareke­
ti aynı zamanda Osmanlı demografisinin dengesini etkiledi. Tüccar ve za­
naatkarlar azalırken tarımla uğraşanların sayısı göreceli olarak arttı.
Bütün bunlara ek olarak gayrimüslimler ve Müslümanlar arasında
ticaret yapma/yapmama noktasında önemli bir fark daha vardı. Tanzimata
kadar gayrimüslim reaya askerlikten muaf tutuluyordu. Bu bir yandan gay­
rimüslimler üzerindeki baskıyı azaltıyor diğer yandan Müslüman reayanın
bir ticaret organizasyonu inşa etmesinin gerekçelerini zayıflatıyordu.
Tüccarlar ekonomi içinde üretim ve tüketim arasındaki bölünmüş­
lüğü bağlayan bir görev üstlenirler. Bu nedenle de varlıkları temelde piya­
sa için üretim yapan bir arz edicinin ve bu üretimi talep eden bir tüketici­
nin varlığına direkt olarak bağlıdır. Osmanlı ev ekonomisinin pazar için
üretim yapacak bir konuma dönüşmemesi loncaların varlığıyla birleşince
tüccar gruplarının var olma gerekçeleri de ortadan kalkmış oluyordu. Bu
nedenle üretilen mallar da ticarileşerek pazara yönelmede engellerle karşı­
laştı. Esnaf teşkilatının kalite standardizasyonu ve üretim miktarının belir­
lenmesi ilkelerine bağlı olarak faaliyet göstermesi tüketim kalıplarının ve
tüketilecek malların çeşitlenmesini zorlaştırdı. Sonuç Osmanlı tebaası
Müslümanların yapamadıklarını azınlıkların ve yabancı tüccarların yapma­
sı anlamına geliyordu. Avrupalılar bu durağan yapının farkına varmış ol-

112 BULGULAR VE DE/';ERLE N D İ R MELER: 1 81 8-1 839

malılar ki, Osmanlı'da bir içsel dönüşümün oluşabilmesi için gerekli za­
manı beklemeden ülke içine sızabilmek ve bu geleneksel yapıdan faydala­
nabilmek için çaba harcadılar. Kendi aralarındaki rekabet tüccarlar düze­
yinden devletler düzeyine sıçradı. Avrupalı devletler politikaları belirlediler
fakat onların tüccarları fiili olarak rekabetin içinde yer aldı. Sonuç 19. yüz ­
yılın özellikle ikinci yansında dış ticarette azınlıkların ve yabancıların ağır­
lıklı olarak Osmanlı dış ticaretinde söz sahibi olmalarıyla şekillendi.

TİCARİ DEGİŞİMDE TRENDLER

Osmanlı İmparatorluğu'nun İzmir üzerinden yürüttüğü deniz dı:ş
ticareti 1818-39 döneminde birtakım konjonktüre! değişim seyri göstermek­
tedir. Aşağıdaki grafikler deniz ticari taşımacılığında, bu taşımacılığı gerçek­
leştiren ulusların taşımacılıktaki ağırlıklarının, ticaret yapılan limanların ge­
mi göndermedeki ağırlıklarının ve Osmanlı'ya mal getiren tüccar tabiiyetle­
rinin yine aynı dönemdeki ağırlıklarının trendlerini göstermektedir.
Endüstri öncesi toplumlarda ticaret birbiriyle çok da ilişki içinde
bulunmayan pek çok bağımsız değişken tarafından etkilenmiştir. İklim de­
ğişmeleri, savaşlar, siyasi antlaşmalar, taşıma maliyetleri, yol güvenliğ;i,
korsanlık, değerli maden akışları, teknoloji, nüfus ve listeyi uzatabilecek
pek çok unsur bu değişkenlerden yalnızca bazılarıdır. Araştırmacı için işin
zor yanı bazı değişkenlerin ticaret üzerindeki etkisini net olarak ortaya koy­
mak daha kolay iken bazılarında bu etkiyi ortaya koymanın mümkün olm:a­
nın ötesinde imkansız oluşudur. Tarih boyunca ticaretin yayıldığı bu dene­
ce geniş bir coğrafyada iklim değişikliklerini, talep yapısını, maliyetleri we
benzerlerini bularak ticaretle aralarındaki korelasyonu saptamak için he­
nüz veriler de yeterli değildir. Ancak tüm bu zorluklara rağmen savaş ya da
bir ticari anlaşma gibi çok net olan bir değişkenin veya bir ticaret antlaşma­
sının etkisini ortaya koyabilmek mümkündür.
1818-39 döneminde bu çalışmada ticari taşımacılığın, ticaret limanlla­
nnın ve tüccar tabiiyetlerinin yıllar itibariyle gruplanmasından elde edilen kaır­
diyografiler bu üç unsurun söz konusu periyottaki trendini elde etmemize im­
kan sağlamıştır. Elde edilen ilk trend Grafik 12'de gösterilen ticaret gemile ri­
nin bandıralannın 20 yıllık dönemde göstermiş oldukları değişim trendidiır.

0SMANLI İTHALAT!, İZMİR G ü M R ü <'.: ü 1 8 1 8-1 839

 Yllzde

50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
��,,
O +-��-�-���--+-�---r-.....,._,_T--'-"l'-����-��---...,. Y Har
N .... � � � � � � O N M �
N N N N N N N N N M M M M M
00 00 00 00 � � � � ®
-
�
-
� � � �
-

·
� ?ngiliz - Nemçe -- Fransll z Moskov ----- ABD - Flemenk

Grafik 12: 1818-1839 Dönemi Gemilerin Bandıralarındaki Değişim Trendi

Grafikte İngiliz, Nemçe, Fransız, Moskof, ABD ve Felemenk bandı­

ralı gemilerin yıllar itibariyle İzmir limanına mal taşıma seyirlerine baloldı­
ğında yalnız Felemenklerin istikrarlı bir seyir izledikleri görülmektedir.
Hollanda'nın gemi yapımı konusunda Ortaçağa dayanan bir uzmanlığının
olduğu bilinir. Ancak Akdeniz taşımacılığında hem düşük bir paya sahip ol­
ması hem de bu payın yükselme göstermeden istikrarlı seyretmesinin nede­
ni, Hollanda'nın bir okyanus ülkesi olması nedeniyle Akdeniz'de rekabet
avantajının düşük olmasından kaynaklanmış olmalıdır. Gücü itibariyle, Le­
vant'ta diğer devletlerle askeri stratejik manevralara girememiş olması da
bunu desteklemiştir. Aynı zamanda Hollanda'nın askeri gücünün diğer Av­
rupa devletlerine göre zayıf olması Akdeniz' de kalıcı olarak tutunabileceği
bir ticari üs de elde etmesini zorlaşhnyordu. Hollanda bu nedenle daha çok
gemi yapım sanayisine yönelmiş olmalıydı. Moskof bandıralı gemilerin de
Akdeniz ticaretinin İzmir ayağında çok fazla söz sahibi olmadıklan görül­
mektedir. Ruslar da Hollandalılar gibi Akdeniz'de diğer uluslarla, Fransa ve
İngiltere gibi güçlü devletlerle rekabet edememiş olmalıydı. Ruslann taşı­
macılıkta söz sahibi olmalan ancak konjonktürel olarak Avrupa'nın içinde

B U LG U LA R VE DE�ERLEN D i R M E LER: 1 8 1 8- 1 839

bulunduğu siyasal koşullar büyük devlet gemilerinin seyrine engel olduğu
zaman söz konusu olabiliyordu. Grafikte dikkati çeken bir başka nokta
1828-31 döneminde İngiliz ve Fransızlar dışındaki diğer ulusların taşımacı­
lıktaki rollerinin azalma trendine girmesidir. Bu avantaj ve dezavantajların
karşılıklı olarak etkileşime girmesidir. Nitekim bu dönemde 1828-29 Os­
manlı-Rus savaşı, 1829 Yunan isyanı ve 1830 Cezayir'in işgali İzmir'in tica­
ri taşımacılığında Rus, Rum ve Avusturyalı unsurları saf dışı etmiş olmalı-·
dır. Bu boşluktan ise İngiliz ve Fransız taşımacılar yararlanmıştır. 1834 son-·
rasında Avusturya bu açığı telafi etmişe benzemektedir. Fransızlar ise tamt
tersine 1834-38 döneminde taşımacılıkta düşüş içerisindedir. Bu düşüş da-·
ha önceki tarihlerden (1830 sonrası) başlamış olmalıdır. Cezayir'in gerekçe-­
siz işgaline karşı Fransız gemilerine karşı alınmış bir politikayla bu düşü�
arasında ilişki olmalıdır. ABD genel olarak bakıldığında taşımacılıkta artanı
bir seyir izlemektedir. Bir kere ABD, Levant'ta talep edilen kakao, kahve ve
Rom gibi özel ürünlere sahiptir ve konumu gereği bu mallan ABD'li gemi- ­
ciler taşımış olmalıdırlar. Özellikle ABD Bağımsızlık Savaşı'ndan sonra ta··
şımacılıktaki bu yönelim daha belirginleşmiş gibidir. ABD üstünlüğünür1.
geç tarihlere uzanmasının bir başka nedeni, ABD'nin ticaret antlaşmalany'­
la Levant'a sızmasının daha geç tarihlere denk gelmesidir. İngilizler iste
1825'ten 183ı'e kadar kısa dalgalanmalar olmakla birlikte taşımacılıkta üs;­
tünlüğü hep ellerinde tutmuşlardır. Bunun, İngiltere'nin askeri gücünüın
ötesinde bazı nedenleri vardır. Bir kere İngiltere gemi yapım sanayisinde,
bu sanayinin hammaddesinin İskandinav bölgesinden temini konusundaı.
demir gibi diğer madenlerin bolluğu yönünden, taşımacılıkta merkantilis>t
politikalar izleme bakımından ve tüm bunların üzerinde, özel sektörün te� ­
viki bakımından önemli avantajları kullanabilmiştir.
Grafik 13 aynı periyotta İzmir'e gemi gönderen limanların yıllar ibi ­
bariyle yüzde ağırlıklarının değişimini göstermektedir.
Limanların seyri, bandıra ve tabiiyetlerin seyrini belirleyen ortak et­
kenler tarafından yönlendirilse de ticaretin fiilen üzerinde yürütüldüif,ü
mekanlar olarak bazı spesifik nedenlere bağlı olarak da konjonktüre! değ:i­
şim seyri içinde olabilmektedirler. Limanlar kara ve denizde hatta aynı arrı­
da her ikisinde de ticari faaliyette bulunan tüccarların bazı gerekçelerle te�r-

0SMAN LI İTHALAT!, İ Z M İ R G ü M RüC:: ü 1 81 8-1 839

 y-
50
45
40
35
30
25
20

� � 0 - N M � � � � � � 0 -
N N N N N N N N N N M M
� � 00 00 � 00 00 00 00 00 00 00 00 00
- - - - - - -

----e-- lngiliz � Nemçe �Fransız - - - -- - · Moskov

--ABD -Flemenk

Grafık 13: 1818-183 9 Dönemi Gemilerin Geliş Limanlarındaki Değişim Trendi

cih ettikleri ticari bağlantı noktalandır. Tüccarların buradaki ilk amaçları

malların çıkış ve vanş yerleri arasında katlandıkları taşıma maliyetini mini­
mize ederek hasılat ve maliyet arasındaki farkı açmak ve aynı zamanda
malların bir bölgeden bir başka bölgeye naklindeki riski sıfır düzeyine çek­
meye çalışmak olarak belirlenebilir. Limanlarda izlenen vergi politikaları,
sunulan ek hizmetler, hinterlantlarıyla bağlantıları, limanın doğal stratejik
konumu ve güvenliği hep bu unsurlar içinde değerlendirilmelidir. Bu iki
ana amaç özellikle Avrupa'nın İzmir'le ticaretinde kullandığı limanların
ağırlıklarının seyrini belirlemiş olmalıdır. Bu nedenle Akdeniz'deki iç li­
manlar önemlerini hiç kaybetmemişlerdir. Bu limanlar Avrupa'nın malla­
rının Kuzey Afrika, Ortadoğu ve Türkiye'ye açılan kapılan olma özelliğini
üstlenmişlerdir. 1818-39 döneminde İngiltere, Marsilya ve Trieste dalga­
lanmalar söz konusu olmakla birlikte İzmir ticaretinde en fazla gemi gön­
deren üç liman olarak ortaya çıkmaktadır. ABD ve Livomo ise daha düşük
oranlara sahiptir. Özellikle 183o'dan sonra Livomo limanı 1838 yılındaki
yükselişine kadar neredeyse sıfıra yakın oranda bir gemi göndermiştir. Kı­
nın ve Kerson gibi Rus limanları ise ilk altı liman arasında bile değildir.

Ruslar taşımacılıkta olduğu gibi limanlarını kullanmada da fazla etkin de­

ğillerdir. Bu, Rusların tarih boyunca izledikleri politikadan ve ülkenin için­
de bulunduğu coğrafi koşullardan kaynaklanmış olmalıdır. Rusya feodaliz-

116 BULGULAR V E DE�ERLE N D i R M ELER: 1 81 8-1 839

 ....
45
40
35
30
25
20
15
10
5
o v.ıı..
'S °'
'S �
-- lngiliz ---+--- Nemçe ---- Fransız - - - -- - · Moskof
-- Amerikalı -Avrupa -+-- Flemenk

Grafik 14: 1818-1839 Dönemi Tüccar Tabiiyetlerinin Deği�im Tren

min en geç tasfiye olduğu bir ülke olarak merkantilist politikalara başvur­
madığı gibi coğrafi olarak yayılmacı politikayı, ekonomik olarak büyüme
politikasına tercih etmiş görünmektedir. İngiltere bu dönemde taşımacılık­
ta yine ön sıralardadır. Gemi yapım sanayisini ve coğrafi avantajını kulla­
narak bu yüzyılda dikkatini Levant üzerinde yoğunlaştırmıştır.
Grafik 14 incelenen dönemde tüccar tabiiyetlerinin değişim trendi­
ni göstermektedir_
Grafikte en fazla dikkati çeken nokta İzmir ticaretinde etkin olan
Avnıpa Tüccarlığı kurumunda yer alan tüccarlardaki dönüşümdür. ı8oo'lü
yıllarla birlikte hızla sayılan artan Avrupa tüccarlarının 1819-20 dönemin­
de hızla düşüşe geçmesi, bu tüccar sınıfına yeni tüccar tahsisinin durdu­
rulması sonucunda gerçekleşmiştir.
İzmir ticaretinde söz sahibi olan ilk üç grup tüccar İngiliz, Fransız
ve Avusturya tabiiyetine mensup olanlardır_ 18. yüzyıl boyunca devam eden
Fransız üstünlüğü yerini İ ngiliz üstünlüğüne bırakmışsa da Fransızlar
sahneyi terk etmiş gibi görünmemektedir. Avusturyalı tüccarlar 18. yüzyı­
lın özellikle ikinci yansında Osmanlı ticaretinde görünmeye başlamakla
birlikte zaman zaman Osmanlı, Rusya, Avusturya üçgenindeki siyasi ve as­
keri manevralara bağlı olarak bu ticaretteki paylan dalgalanma gösterebil­
mektedir. Avusturya tüccarlarının İzmir ticaretindeki sayısal ağırlıkları

OSMANLI İTHALAT!, İ Z M İ R GüM RüC:ü 1 81 8-1 839

182ı'den sonra artmaya başlamıştır. Bu artış 1829 yılında biraz da Osman­
lı-Rus savaşının etkisiyle azalmış ve 1838 yılına kadar bu azalma devam et­
miştir. Moskof tüccarlar İzmir ticaretinde fazla bir etkinliğe sahip değildir.
1828-29'da taban yapan İzmir ticaretindeki M oskof tüccar sayısı bu tarih­
ten itibaren artmaya başlamıştır. Savaş sonrasındaki barış ortamı bu artı­
şın nedeni olmalıdır.
Uluslararası ticarette reaya tüccarlar tıpkı taşımacılıkta olduğu gibi
söz sahibi olamamışlardır. Bunun nedeni, zaten Osmanlı ticaretinde azın­
lık tüccarlarının söz sahibi olması ve bu tüccarların da ya Avrupa Tüccan
olarak ticaret yapması ya da 19. yüzyılın ilk yarısındaki bağımsızlık hareket­
leriyle birlikte başka ulusların tebaası olarak faaliyet göstermiş olmaların­
dan kaynaklanmış olmalıdır.

118 BU LGU LAR V E DEG E R L E N D İ R M ELER: 1 8 1 8-1 839

BEŞİ NCİ BÖLÜM

SONUÇ YERİNE

O
smanlı İmparatorluğu'nun 18. ve 19. yüzyıllardaki iktisat tarihi ge­
nel anlamda dünya ölçeğindeki bir dizi değişimin etkisi altında,
imparatorluğun klasik dönemindeki ekonomik sisteminin denge­
lerini zaman zaman korumak ve gerektiğinde dönüştürmek çabalarının yo­
ğunluğu ile resmedilebilir. Osmanlı yönetici elitinin bu dönüşümler ve ba­
tıyla ekonomik rekabette ekonomilerini kapitalize etmeyi istemiş olup ol­
madıkları net olarak ortaya konulmamış olsa da, bu süreç içinde kapitalist
gelişme çizgisinin dışında kalarak kendilerini dünyadaki ekonomik geliş­
melere adapte etmeye çalıştıkları kuvvetli ihtimaldir. Bir yanda ticaretin ve
sanayileşmenin rasyonel ölçekte yürütüldüğü ve bunun hızla yaygınlaştığı
bir dünya ile diğer yanda endüstri öncesi geleneksel yapılarını korumaya
çalışan ve ekonomik gelişmeyi bir araç gibi telakki eden Osmanlı ekono­
mik yapısı arasındaki rekabet gittikçe ikincinin aleyhine doğru seyreder gö­
rünmektedir. Bu gidişin tarihini son dönemde yapılan çalışmalarla 19. yüz­
yılın ikinci yansına oturtmak mümkündür. Nitekim 19. yüzyılın başlarına
kadar Osmanlı'nın dünyadaki ekonomik gelişmelere kayıtsız kalmadığı ve
en azından dış ticaret dengesini istisnalar dışında pozitif olarak kapattığı
izlenebilir. 17. ve 18. yüzyıllarda klasik dönemindeki üstünlüğünü sürdür­
düğünü söylemek için ihtiyatlı davranmak gerekirse de bu yüzyıllardan
başlayan bir ekonomik çöküş senaryosu kurgulamak için de dönem çok er­
ken görünmektedir. Ancak Osmanlı İmparatorluğu dünyadaki gelişmelere
koşut olarak kendi toplumsal yapısında ortaya çıkan dönüşümlerle, klasik
döneminde kurmuş olduğu ekonomik dengesini uzlaştırmada çok çeşitli
nedenlerden dolayı geç kalmıştır. İzlemiş olduğu ekonomik politikalardaki
ısrarı her ne sebepten kaynaklanırsa kaynaklansın bunu doğrular nitelikte­
dir. Loncaların üretimin her aşamasındaki denetimi, iç gümrükler, ihraç
imkanlarının hala yasaklarla kısıtlı tutulması, dış gümrüklerde kapitülas­
yon uygulamasında ısrar edilmesi bu politikalardan yalnızca bazılarıdır.
Ancak tüm bunlara rağmen M. Genç'in ısrarlı vurgusundaki; devleşmiş bir

ÜSMANLI İTHALAT!, İ Z M İ R G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8-1 839

Avrupa karşısında kapitalist ekonominin ilkeleri dışında kalmayı sürdüre­
rek nasıl bu kadar direnç gösterdiği ve Avrupa karşısında yavaş yavaş geri­
leyebildiğinin incelenmeye ihtiyacı olduğu da açık. Ancak bu gerilemedeki
Osmanlı'nın zamansal başarısına ekonominin çözülmesi ve yeni bir yapı­
ya doğru evrilmesi için gerekli olan zamanı da eklemek gerekir.
18. yüzyılın ikinci yansından başlayan ve 19. yüzyılın ilk yarısının
sonlarına uzanan süreçte Osmanlı dış ticaret yapısı bir dizi etki altında dö­
nüşüm geçirmeye başladı. Bu dönüşüm sonuçta Avrupalı ulusların ekono­
mik üstünlüğüyle sonuçlanacaktı. Osmanlı İmparatorluğu bu periyotta ya­
vaş yavaş ithalatçı bir kimliğe doğru evrildi. Avrupa'nın mamul mallan ya­
vaş ama kararlı bir şekilde Osmanlı pazarlarında görünmeye başladı. Mal­
ların Osmanlı pazarlarında söz sahibi olması önce sahil kentlerinde ve bü­
yük kentlerde gerçekleşti. Sonra iç bölgelere doğru sızdı. Aynı zamanda
Osmanlı halkı batının yeni ürünleriyle tanıştı. Bu ürünlerin bazıları halkın
daha önce bildiği ama batılı uluslar tarafından geliştirilerek ya da düşük
maliyetle üretilerek Osmanlı topraklarına yeniden pazarlanan kahve ve ba­
harat gibi mallardı. Diğer bazı mallar ise Avrupa'daki üretim tekniğinin ge­
lişmesine paralel olarak Osmanlı'da kullanımı artan saat, cam, dürbün gi­
bi yan teknolojik mallardı. Söz konusu olmaya başlayan şey sinsice beliren,
makine ile seri üretim yapan, organize olmuş bir yapı ile el imalatının sağ­
lam ancak maliyetli üretim yapan yapısının rekabetiydi. Avrupa'nın tekstil
ürünleri daha düşük maliyetle üretiliyordu ve Osmanlı halkının zevkine hi­
tap ediyordu. Baharatın kontrolü zaten daha eski tarihlerde kaybedilmişti.
Kahve ise hem dünyada üretimi yaygınlaşan bir maldı, hem de Osman­
lı'nın zevkine hitap ederek daha saf ve kaliteli bir şekilde üretime konu ol­
maktaydı. Osmanlı'nın kahve üretimi kendi talebine bile cevap verememe­
ye başladığı için ithalatta çok büyük artışlar olmaktaydı. Bunda Yemen böl­
gesinde Osmanlı kontrolünün zayıflamasının da etkisi vardı.
ithalat mallan içinde üretimde kullanılan ara mallan 19. yüzyılın
başında yok denecek kadar azdı. Boyamada kullanılan mallar, çivi, demir,
çelik ve kalay bunlardan bazılarıydı. Ancak tam aksine kumaş, gıda ve man­
ifatura-tuhafiye mallan ilk sıralarda yer alıyordu. Aslında bu durum 18.
yüzyılın son çeyreğinde de gözlenebilirdi.

120 SONUÇ YERİ N E

 İthal mallarındaki bu dönüşümün nedenleri birçok değişkene bağ­
lı olmalıydı ve birkaç neden üzerinden bunu açıklayabilmek imkansızdı.
Bir kere üretilen mallar arasında maliyet farklılıkları belirginleşmeye baş­
lamıştı. Batılı ulusların dünya hammadde kaynaklarını kontrol etmeleri,
emek maliyetini düşürmeleri, üretim tekniğini iyileştirmeleri, dış ticaret
politikalarını ihraç eğilimli olarak düzenlemeleri bu maliyet farklılıklarının
temel nedenlerinden bazılarıydı. Aynı zamanda batılı uluslar, ürettikleri
mal doğu menşeli bile olsa onu geliştirme yoluna gitmekteydiler. Teknolo­
jideki tüm yenilikler en kısa zamanda üretime adapte edilmekteydi. Ancak
bunlara rağmen Osmanlı bir fiili sömürge konumuna düşmediği gibi batı­
lı ulusların ticari manevralarıyla da rekabet etmeyi denedi. İthal ikameci
motiflerle sanayileşme hamlelerinde bulundu. Bunlar kapitalist mantıkla
işletilmedikleri için sonuçta başarısızlığa uğradılar. Kendilerinden bekle­
nen sanayileşmeyi gerçekleştiremediler. Ancak ithal mallarındaki dönüşü­
mün imparatorluk ekonomisinin gerilemesinde oynadığı rolün açıklana­
bilmesi için bazı soruların cevaplanabilmesi amacıyla biraz daha beklemek
gerekmektedir. Örneğin Ş. Pamuk yapılan ithalatın yanlış yorumlandığını,
ithalat içindeki tekstil gibi mamul malların imparatorluk tüketiminin ne
kadarını karşıladığının saptanması gerektiğini belirtmektedir. Ya da ben­
zer şekilde ülke içindeki üretim sektörlerinin kendi girdilerini karşılama
kaynaklan neydi veya iskeleye gelen mallar hangi kanallarla hangi bölgele­
re ve sektörlere dağılmaktaydı gibi soruların cevaplanması bu anlamda
önemliydi. Aksi halde elde edilmiş yargıda aceleci davranılmış olacaktı.
19. yüzyılın başlarında Osmanlı'nın İzmir limanı aracılığıyla yapı­
lan deniz dış ticareti taşımacılığında İ ngiliz, Avusturya ve Fransız gemile­
rinin kesin bir üstünlüğü vardı. Toplam gemilerin yaklaşık %6o'ı bu ulus­
ların bayrağı altında çalışmışlardı. Amerikan, Rum, Ceneviz, Felemenk,
Sardunya ve Yunan bayrağı taşıyan gemiler ilk üçünü izlemekteydiler ve
bunların da oranı %Jo'lar civarındaydı. Reaya bandıralı gemiler ise %1'ler
dolayında kalmıştı. Taşımacılık alanında da, özellikle Akdeniz ve Ege'de,
Karadeniz'den farklı olarak batılı ulusların egemenliği söz konusuydu.
1838 sonrasında ülke içlerine kadar sarkacak olan bu taşımacılık linki batı­
lılar için önemli bir gelir ve istihdam kaynağı olmalıydı. Osmanlı'da deniz

OsMANLI İTHALAT!, lzMiR G ü M Rü�ü 1 81 8-1 839 121

ve nehirler ticari taşımacılık için kullanılmakla beraber bu geliştirilemedi.
Gemi yapımcılığı daha çok askeri amaçlar için gündeme geldi ve devlet te­
kelinde kaldı. Avrupa'da ise coğrafi keşifler öncesinde başlayan bir hareket­
le gemi yapım teknolojisi gelişme gösterdi. Bu, taşımacılık alanına adapte
edildi ve kullanıldı. Kumpanyalar kuruldu ve devletlerin desteği sağlandı.
Ticaret yoluyla zenginleşmenin farkına varılmıştı. Pazar imkanları araştı­
rıldı. Bazı bölgelerde gönüllü ama bazılarında askeri yöntemlerle piyasalar
ele geçirildi ve manipüle edildi. Osmanlı'nın aksine sermaye birikimine
imkan sağlanıyordu ve biriken sermaye kapitalist mantık ile kara yönlendi­
riliyordu. Osmanlı'da ise sermayenin ve üretici birimlerin küçük tutulma­
sı şeklinde bir politika izleniyordu. M erkez, kendisiyle ilişkili olmayan bü­
yük sermayeye sıcak bakmadığı gibi merkezdeki kapıkullanna ait büyük
sermayeleri de sahibinin ölümüyle müsadere yoluna gidiyordu. Bu neden­
le taşımacılık gibi çok sermaye gerektiren bir alana reayanın yatırım yap­
ması rasyonel değildi. Bunlar dış ticaretteki tüccarların gayrimüslim olma­
sını da beraberinde getirmişti. 19. yüzyılın ilk yarısındaki bağımsızlık ha­
reketlerinden önce gayrimüslim Osmanlı reayası taşımacılıkta etkindi. An­
cak bunlar bağımsızlık savaşlarından hemen sonra yeni devletlerin bandı­
rası altında çalışmaya başlamışlardı. Nitekim Yunan bağımsızlık hareke­
tinden hemen sonra Yunan bandıralı gemilerin sayılan hızla artmıştı ve ye­
ni kurulan bir devletin taşımacılıkta bu kadar hızla söz sahibi olması baş­
ka türlü mümkün değildi. Karadeniz'de durum bu kadar vahim olmamak­
la birlikte oradaki üstünlük de 19. yüzyılın başlarında Rus, Avusturyalı ve
Avrupalı ulusların lehine dönmeye başlamıştı. Karadeniz'in kaybedilmesi
Osmanlı'nın sırtından vurulması anlamına geliyordu.
Osmanlı'nın ticaret gemileri için sunduğu liman hizmetleri de za­
yıftı. İstanbul ve İzmir gibi büyük ticaret kentlerinde bile 19. yüzyılın son­
larına kadar modern anlamda bir liman bulunmamaktaydı. Yelkenli gemi­
lere geçiş tartışması 18. yüzyılda başladı ancak tam anlamıyla bir geçiş söz
konusu olmamış olmalıydı. Buharlı gemi ise ilk kez 19. yüzyılda, çok geç
bir dönemde Osmanlı'ya girmişti. Buharlı gemilerin satınalma maliyetin­
deki yükseklik bu gemilerin alınıp işletilmesini mümkün kılmıyordu. So­
nuçta, eldeki rakamlar özellikle Ege ve Akdeniz'deki deniz ticari taşımacı-

122 SONUÇ Y E R İ N E
lığında Osmanlı'nın Avrupalı uluslara taşımacılık sektörünü kaptırdığına
işaret ediyordu.
1818-39 döneminde İzmir'in dış ticaretinden taşımacılıktaki üstün­
lüğe ek olarak ticareti yapan tüccarlarda da yabancı uluslar baskın olmuş­
lardır. Ancak tüccar kompozisyonunda Osmanlı tabiiyetine mensup Avru­
pa tüccarları bu ticaretin yürütülmesinde toplamdaki %ıo,36'lık paylan ile
dördüncü sırada yer almışlardır. İlk üç sırayı ise İngiliz, Fransız ve Avus­
1
turyalı tüccarlar paylaşmışlardır. Özellikle İngiliz tüccarların getirdiği mal­
ların toplam verginin %44,29'unu ödemiş olması bu ulusun Osmanlı tica­
retinde 1838 öncesi dönemde bile ne derece etkili olduğunun göstergesidir.
Aynca 19. yüzyılın ilk yansında Amerikalı ve Felemenk tüccarlar da Os­
manlı dış ticaretinde görünmeye başlamışlardır. Osmanlı reayası, özellikle
Müslüman olanlar, Osmanlı dış ticaretinde hemen hemen hiç yer almıyor­
lardı. Toplumun sınıflı bir şekilde organize edilerek yönetilen reayaya ser­
maye biriktirmesi için fırsat tanınmaması bu grubun dış ticarete atılması­
na engel oluyordu. Ülke ekonomisi de aynı zamanda bir birlik oluşturacak
şekilde organize edilmemişti. İç gümrükler, ihraç yasaklan, narhlar ve böl­
gesel ekonomik birimler oluşturma kaygısı ise halkın ticarete atılarak bir ti­
cari sermaye oluşturması ve bunu büyütmesinin önündeki en büyük en­
geldi. Bu politikalar ekonomik konjonktürün seyrine göre zaman zaman
esnetilmesine rağmen sınıflı toplum yapısı ile birlikte 19. yüzyılın başları­
na kadar genel ekonomi politikası olarak ısrarla sürdürüldü. Piyasalar .ka­
pitalist mantıkta olduğu gibi kar amaçlı işletilmediği gibi merkez, piyasala­
rın bu yolda dönüşmesine de izin vermiyordu. Pazar mantığı temel ihtiyaç­
ların ancak fazla üretim söz konusu olduğunda karşılanabilmesine dayanı­
yordu. Bu nedenle ticaret organizasyonundan, tüccardan, tüccar sermaye­
sinden, ticari taşımacılıktan ve ihracata yönelik bir ulusal ticaret politika­
sından bahsetmek de mümkün değildi. Geleneksel Ortadoğu ekonomik
yapısının dönüşümü belki başlamıştı ama bu dönüşüm batının kapitalist
ekonomisi ile rekabet edebilecek bir düzeyde değildi.
İzmir'in 1818-39 döneminde ticaret yaptığı limanlar ağırlıklı olarak
Akdeniz limanları olmuştur. Ancak İngiltere limanları toplam %23,66'lık
payıyla yine ilk sırada yer almıştır. Napolyon Savaşlarının etkisiyle önemini

ÜSMAN LI İTHALAT!, İ Z M İ R G ü M Rü<:'.ü 1 8 1 8-1839 123

yitiren İngiltere 1815 sonrasında hemen bu açığını telafi etmiştir. Trieste ve
Marsilya İngiltere'nin ardından gelmektedirler. Amerika limanları ise 144
gemi ile (%8,96) dördüncü sıradadır ve Levant'ın ticaretine katılmış görün­
mektedir. Bunun yanında, Zanta, İspanya, Belçika, Sakız ve İskenderiye gi­
bi limanlardan da ticaret gemisi gelmesine rağmen bunlar az sayıda idi. Ti­
caretin yürütüldüğü limanların ağırlıklarını belirleyen en önemli unsurlar
savaşlar ve limanların ticaret mallarının kaynağına eklemlenme şekilleriydi.
Yani, malların aktarılmasında sundukları her türden imkan ve rotanın uy­
gunluğuna yaptıkları katkı idi. Bu anlamda Akdeniz limanlarının üstünlü­
ğü tartışmasızdı. Osmanlı'ya kara bağlantısı olan Avusturya gibi ülkeler bi­
le deniz rotasını kullanarak kara taşımacılığının yüksek maliyetinden sakın­
mak istiyorlardı. Limanların önemini belirleyen bir başka unsur liman arka
bölgelerinin dünya ticaretine sunduğu malların göreli önemi idi. Örneğin
Halep ve Şam ticarette dünya ticaretine sundukları mallar ile zirveye otur­
dukları zaman İskenderun ve Sayda limanları bu kentlerin dünya ticaretine
açılan kapılan konumundaydılar. Bu kentlerin ticaretteki önemi geriledikçe
İskenderun ve Sayda da önemlerini yitirmeye başladılar. Dünya ticaret ağı
büyüdükçe (örneğin okyanus rotalarının etkin olarak kullanılması gibi) Ak­
deniz'in tüm limanları önemlerini belki yitirmediler fakat bunu dünyanın
diğer ticaret bölgeleriyle paylaşmaya başladılar.
Osmanlı ekonomisinin dünya uluslarının ekonomik düzeyi yanın­
da göreceli olarak zayıflamaya başlamasının ayak izleri 18. yüzyılın ikinci
yansından 19. yüzyılın ilk yarısının sonlarına kadar sürülebilir. Ancak bu
dönüşüm dünyadaki bir dizi büyük hadisenin, büyük dönüşümün, para,
sermaye ve mal hareketinin sonucu olarak değerlendirilmelidir. İçsel sav­
rulmalar ve kırılmalar da bunlara eklenmelidir. Ticaret ise bu dönüşümün
yalnızca bir yönünü açıklayabilir. Bu nedenle Osmanlı ekonomik dönüşü­
münü tam olarak resmedebilmek için tablonun hepsini görmeye ihtiyaç
vardır.

124 SONUÇ YER İ N E

NOTLAR
B İ Rİ NCİ BÖLÜM GİRİŞ
Mehmet Genç, "Tarihimize Giydirilen Deli Gömleği: Osmanlı Tarihinde Periyotlaşbmıa Mesele­
si," Osmanlı Geriledi mi?, (Haz. M. Annağan), Etkileşim Yayınlan, lstanbul-2006.
2 Mustafa Özel, "iktisadi Oryantalizmin Sonu, Çin, Hint ve Osmanlı Ekonomilerine Bakış." Divan
Dergisi, Y. 5, S. 8, s. 6'dan: l mmanuel Wallerstein, "The West, Capitalism and tlıe Modem World
System, Review, XV/4, 1992.
Bab-ı Deftdri veya Bab-ı Defterdari, Osmanlı'nın Tanzimat öncesi dönemde merkezde ve taşrada­
ki muhtelif büroları araalığıyla gelir ve giderlerini düzenleyen ve başında defterdann bulunduAu
maliye dairesine verilen addır. 1837 yılında Maliye Nezaretine dönüştürülmüştür.
4 Haremeyn Mukataası Bab-ı Defteri'ye bağlı alt kalemlerden (büro) birisidir. Bu büro her yıl Mek­
ke ve Medine'ye gönderilen sürrelerin (Mekke ve Medine'de ikamet eden veya bulunan seyyid, şe­
rif ve diğer ileri gelenlere dağıtılmak üzere Osmanlı padişahlan tarafından gönderilen para ve sa­
ir eşya) Mekke ve Medine'ye ait mukataalann, Medine'ye bağlı arazilerin ve lzmir, Midilli, Sakız,
Menteşe, Antalya ve Alaiye mukataalannın kayıtlannı tutmakla sorumluydu. Aynca Anadolu'da
bulunan vakıflarla camilerin hayır işlerine de bakardı. 16. yüzyılın ikinci yansından beri Anadolu
defterdarına bağlı bir kalem olarak varlığı bilinmektedir.
CM. Tasnifi 1932-37 yıllan arasında Muallim Cevdet (lnançalp) tarafından kronolojik sıra güdül­
meden belgelerin konulanna göre aynştınlmasıyla oluşturulmuş bir tasnifıir. Latin harfleriyle 34
ciltlik bir katalogu hazırlanan ve toplam 216.572 adet belgeden oluşan tasnif 17 ana bölüm halin­
de oluşturulmuş olup 1553-1904 tarihleri arasını kapsamaktadır. Bu çalışmada kullanılan defter­
lerden 12'si bu 17 ana bölümün maliye kısmından derlenmiştir.
6 KK. Tasnifi ise arşiv görevlisi Kamil Kepeci başkanlığında bir ekip tarafından tasnif edilen ve ço­
Aunlukla maliye kalemine ait defterlerden meydana gelmektedir. Bununla birlikte tasnifte Divan-ı
Hümayun kalemlerine ve Bab-ı Asafi'ye ilişkin defterler de yer almaktadır. Tasnifte yer alan 6.698
defter 1468-1878 yıllanna aittir. Bu çalışmada kullanılan 13 defter de bu fondan derlenmiştir.
7 Ancak HMK. tasnifindeki defter sayısı 69 olmasına rağmen D. HMK. 22245 ve D. H M K. 22246
numaralı defterler bu çalışma boyunca tek deftemıiş gibi işleme tabi tutulmuştur. Çünkü bu def­
terler aslında tek bir defterin ayn parçalan idi. Gemilerin geliş tarihleri, defterlerin yazı stili ve ge·
milerin vergi toplarnlan, iki ayn kodla kayda alınmış bu defterlerin tek bir defter olduAu sonucunu
doAuruyordu. Muhtemelen tasnif işlemi sırasında kopan bir sayfa sanki başka bir deftemıiş gibi iş­
lem gömıüş olmalıydı. Bu yanlışın ortadan kaldınlmasıyla çalışmada kullanılan defter sayısı 68 ola­
rak netlik kazanmış oldu. Böylece söz konusu dönemdeki toplam defter sayısı da 9fe ulaştı.
8 Mübahat Kütükoğlu, "Osmanlı Gümrük Kayıtlan," Osmanlı Araştımıalan 1, 1980, s. 219-227.
9 Defterlerde bazı taşıtlar sefine olarak kaydedilmiş ve bandırası belirtilmiş olmasına karşılık bazı ta­
şıtlar kayık olarak nitelenmiş ve bandıralan belirtilmemiştir. Osmanlı bayrağı taşıyan sefinelerin
bandıraları reaya olarak belirtildiği halde kayıklarda buna ihtiyaç duyulmamıştır. Ancak kayıklann
reislerinin ismi incelendiğinde bir kısmının Müslüman Türk, diğerlerinin Rum olduklan anlaşıl­
maktadır. Bu nedenle kayık olarak belirtilen taşıtlann (21 adet) Osmanlı bandırasına tabi olmala-

OSMANLI ITHALATI, I Z M İ R G ü M RÜ�Ü 1 81 8-1 839 12 5

 nnın kuvvetli ihtimal olması, reislerinin isimlerine ve getirdikleri malların türlerine bakarak sap­
tanabilirdi. Ancak açık olarak bandırası belirtilmeyen taşıtlar belgelere sadık kalmak için bandıra­
sı belirtilmemiş olarak kabul edildi. (Üç tanesinin niteliği de okunamamaktadır). Ve çalışma boyun­
ca tüm taşıtlar için sefine ve kayık ayrımı yapılmaksızın gemi nitelemesi kullanıldı.
10

İ Kİ NCİ BÖLÜM
1700-1900 DÖN EMİ OSMANLI EKONOMİSİ
Halil inalcık, Osmanlı imparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), (Çev. R . Sezer), YKY. Yayırılan, 2 .
Baskı, lstanbul-2003, s. 52-53.
2 Mehmet Genç, "Giriş Yerine: iktisat Tarihinin Temel Problematiği." Osmanlı'da Devlet ve Ekono­
mi, Ötüken Yayırılan, lstanbul-2000, s. ıo. Osmanlı tarihini dönemlendirme sorunsalı için ayn·
ca bkz: Erol Özvar, "Osmanlı Tarihini Dönemlendirme Meselesi ve Osmanlı Nasihat Literatürü."
Divan İlmi Araşhrmalar Dergisi, 1992/2, s. 13p52. Osmanlı ekonomisinin gerileme paradigması­
na Avrupa ekonomik gelişimiyle karşılaştırmalı eleştirel bir deneme için bkz: A. Mesud Küçükka­
lay, "Osmanlı'da Kapitalizmin Gelişememesi Tartışmaları Üzerine Eleştirel Bir Deneme." İslami
Araştırmalar Dergisi, C. 18, S. 4, 2005, s. 453-463.
Suraiya Faroqhi, Osmanlı'da Kentler ve Kentliler, (Çev. N. Kalaycıoğlu), 3. Baskı, Tarih Vakfı Yurt
Yayırılan, lstanbul-2000, s. ıo.
4 Genç, "Tarihimize Giydirilen Deli Gömleği: Osmanlı Tarihinde Periyotlaştırma Meselesi." s. 333.
5 Suraiya Faroqhi, "Esnaf Ağlan ve Osmarılı Zanaat Üretimi (16. ve 17. Yüzyıllar), Osmanlı Dünya­
sında Üretmek Pazarlamak Yaşamak, (Çev. G. Ç. Güven-Ö. Türesay), YKY. Yayınlan, lstanbul-
2003, s. il.

6 Murat Çizakça, "lncorporation of the Middle East into the European World Economy." Review,
Winter-1985, s. 371-374.
7 Suraiya Faroqhi, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam: Ortaçağ'dan Yirminci Yüzyıla, (Çev. F. Kılıç),
Tarih Vakfı Yurt Yayınlan, 5. Baskı, lstanbul-2005. s. 245.
8 Suraiya Faroqhi, "The Fieldglass and the Magnifying Lens: Studies of Ottoman Crafts and Crafts·
man." The journal of European Economic History, Vol. 20, No. ı, 1991. s. 32-33. Aynı konuda R.
Mantran şöyle demektedir: " ....her ne kadar Girit'in fethi, Doğu Akdeniz hakimiyetinin doruğu gibi
görünse de, 17. yüzyılın sonu Akdeniz'de kesinlikle bir hakimiyet değişimine sahne olur. Osmanlı impa­
ratorluğu'nu birçok zor sınav bekleyecektir. Başka bir deyişle, gemi su alsa bile, batması uzun sürecek­
tir.· Robert Mantran, "17. Yüzyılın ikinci Yansında Akdeniz'de Ticaret, Deniz Korsanlığı ve Gemi­
ler Kafileleri." Belleten, 1988, s. 695. Osmanlı imparatorluğu ekonomisinin batı ekonomisiyle bü­
tünleşme süreci için aynca bkz: Imanuel Wallerstein, "Osmanlı lmparatorluğu'nun Dünya Eko­
nomisi ile Bütürıleşme Süreci." Toplum ve Büim, S. 23, Güz-1983, s. 41-54.
9 Kemal Karpat, "Osmanlı Tarihi Dönemleri: Yapısal Bir Karşılaştırma." Osmanlı ve Dünya, (Haz.
K. Karpat), Ufuk Kitapları, lstanbul-2000, s. 133-134.
ıo Reşat Kasaba, Osmanlı imparatorluğu ve Dünya Ekonomisi, Belge Yayınları, lstanbul-1993. s. 22.

12 6 NOTLAR
ıı Reşat Kasaba, "Osmanlı lmparatorluğu'nun Çözülmesi ve Dünya Ekonomisi," Yapıt Dergisi, S. ıo,
Nisan-Mayıs-1985, s. 47.
12 Donald Quataert, The Ottoman Empire 2700-1922, Cambridge Univ. Press., 2th Edition, UK-2005,
s. 99-100.
13 Mehmet Genç, "18. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi ve Savaş," Osmanlı'da Devlet ve Ekonomi, Ötü­
ken Yayınlan, lstanbul-2000, s. 2ıı-222. Genç'in 18. yüzyıldaki ekonomik trendi 176o'tan ikiye
bölmesi Y. Cezar'ın aynı yüzyıl mali bulgulanyla paralellik gösterir. Bkz: Yavuz Cezar, Osmanlı
Maliyesinde BunAlım ve Değişim Dönemi (18. Yüzyıldan Tanzimat'a Mali Tarih), Alan Yayıncılık, ls­
tanbul-1986, s. 74-75.
ı4 Bruce McGowan, "The Age of Ayans," An Economic and social History ofthe Ottoman Empire 2300-
1914, (Ed. H. inalcık-O. Quataert), Cambridge Univ. Press., Cambridge-1994, s. 637-639.
15 Mehmet Genç, "19. Yüzyılda Osmanlı iktisadi Dünya Görüşünün Klasik Prensiplerindeki Değiş­
meler," Osmanlı'da Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınlan, lstanbul-2000, s. 91-95.
16 Şevket Pamuk, Osmanlı Türkiye iktisat Tarihi 2500-1914, iletişim Yayınlan, lstanbul-2005. s. 191.
17 Roderic Davidson, Osmanlı Türk Tarihi (1774-1923), (Çev. M. Moralı), Alkım Yayınlan, lstanbul-
2004, s. 120-121. D. Quataert'e göre de 19. yüzyıl, lngiltere, Fransa ve Rusya gibi devletlerin Os­
manlı ve Levanı üzerindeki ekonomik ve siyasi manevralarıyla şekillenmiştir. Quataert, Ottoman
Empire 2700-ı922, s. 31.
18 Şevket Pamuk, "Anatolia and Egypt During the Nineteenth Century: A Comparison of Foreign
Trade and Foreign lnvestment," New Perspectives on Turkey, No. 7, Spring-1992, s. 37.
19 Şevket Pamuk, Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme, Tarih Vakfı Yurt Yayınlan, 3. Baskı,
lstanbul-2005, s. 151-152.
20 Pamuk, Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme, s. 152-159. Ş. Pamuk üç tür ekonomik eklem­
lenmeden bahseder. ilki fiili sömürge durumudur. ikincisi siyasal olarak bağımsız olduğu halde
bir emperyalist devletin etkisi altında bulunma durumudur. Osmanlı'nın da içinde bulunduğu
üçüncü tip eklemlenme sürecinde merkezi bürokrasiyla kendi çıkarları doğrultusunda dünya eko­
nomisiyle bütünleşmeden yana olan toplumsal sınıflar ve tüccarlar arasında çelişki vardır. Os­
manlı'daki bu çelişki içinde 19. yüzyılda merkezi bürokrasi lehine bir ağırlık söz konusu olmuş­
tur. Pamuk, Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme, s. 7-9.
21 Donald Quataert, "The Age of Reforms 1812-1914," An Economic and social History ofthe Ottoman
Empire 2300-1914, (Ed. H. inalcık-O. Quataert), Cambridge Univ. Press., Cambridge-1994. s. 887-
888.
22 Quataert, "The Age of Reforms 1812-1914," s. 889.
23 Reşat Kasaba, "inen Merdivenden Yukan: Britanya'nın Yakındoğu Politikası, 1815-1874," Dünya
imparatorluk ve Toplum, Kitap Yayınevi, lstanbul-2005, s. 36-40. Ş. Pamuk lngiltere ile birlikte kı­
sa zamanda diğer Avrupa uluslarının da özellikle makineleşme sonucu ortaya çıkan üretim artış­
lannı satabilmek için pazar arayışına girdiklerini belirtmektedir. Pamuk, Osmanlı Türkiye iktisat
Tarihi 2500-1914, s. 193.
24 Tevfik Çavdar, Osmanlı'nın Yan Sömürge Oluşu, Gelenek Yayınlan, lstanbul-2000, s. 19-20.
25 Donald Quataert, "Main Problems of the Economy During the Tanzimat Period," 150. Yılında Tan­
zimat, (Yay. Haz. H. D. Yıldız), TTK. Yayınlan, Ankara-1992, s. 212-213.

OSMAN LI hHALATI, İ Z M İ R G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8· 1 839 127

26 Charles Issawi, "Osmanlı lmparatorluğu'nun Avrupa Ekonomisindeki Yeri (1600-1914), Osmanlı
ve Dünya, (Haz. K. Karpat), Ufuk Kitaplan, lstanbul-2000, s. 167.
27 Charles Issawi, "Middle East Economic Development, 1815-1914: The General and Spesific," Eco­
nomic History ofthe Middle East, (Ed. M. A. Cook), Oııford Univ. Press, London-1970, s. 401-402.
28 Şevket Pamuk, "Kapitalist Dünya Ekonomisi ve Osmanlı Dış Ticaretindeki Uzun Dönemli Dalga­
lanmalar 1830-1913," ODTÜ Gelişme Dergisi, Türk iktisat Tarihi Üzerine Araştırmalar, 1979-1980
Özel Sayısı i l , s. 75-76'daki tablolardan derlenmiştir.
29 E. Frangakis Syrett, The Commerce ofSmyrna in the Eighteenth Century (1700-1820), Centre for Asia
Minor Studies, Athens-1992, s. 189.
30 Bruce McGowan, Economic Life in Ottoman Europe, Taxation, Traık and the Struggk for Land 1600-
1800, Cambridge Univ. Press., 1981, s. 18 ve 28.
31 Charles lssawi, The Economic History of Turkey 1800-1914, Chicago Univ. Press., London-1980, s.
ııo'daki tablodan derlenmiştir.
32 Nicolas V. Michoff, Beitrllge zur Handelsgeschichte Bulgamns II, ôsterreichishce Konsularberichte, C.
1 , Buchdruckerei Knipegraph, Sofia-1943 içinde: J. Reinhold Forster-M. C. Sprengel (hrsg), "Be­
richt vom Hande) in Thessalonich an Einen Oesterreichischen Minister, den 24sten Jul 1776," Be­
itraege zur Voelker und Laenderkunde, Zweyter Theil, Leibzig-1782, s. 3-
33 Ralph Davis, "English Foreign Trade 1660-1700," The Economic History Review, New Series, Vol.
7, No. 2, 1954, s. 151.
34 Syrett, The Commeıge ofSmyrna in the Eighteenth Century (1700-1820), s. 190.
35 Roger Owen, The Middle East in the World Economy 1800-1914, 1 8. Tauris, UK-2005, s. 91-9}-
36 lssawi (Ed.), The Economic History ofthe Middle East 1800-1914, s. 31 içinde: C. F. Volney, "Etat du
Commerce du Levanı en 1784, d'apres les registres de la chambre de commerce de Marseille," III,
Paris-1825, s. 321-340.
37 Daniel Panzac, "lntemational and Domestic Maritime Trade in the Ottoman Empire During the
ı8th Century," lnternational journal of Middle East Studies, 24, 1992, s. 191. Panzac ve Issawi'nin
verdiği bilgiler Chenier'inki ile paralellik göstermektedir. Chenier'e göre: "Fransız fabrikasyon
mamulleri için Osmanlı ve Kuzey Afrika topraklan iyi bir pazar. Yünlü kumaşlar, ince şayak, ipek­
li kumaşlar, yüksek kaliteli başka dokumalar, yaldızlı ve altın kaplama eşyalar, fes, kağıt, saat, bu­
jiteri ürünleri, hırdavat, tuhafiye, Fransa'da üretilen şarap ve likör, büyük miktarda sömürgeler­
den gelen şeker, kahve, çivit, kırmız boya, baharat ve ecza ürünleri, boya maddeleri, kurşun ve ka­
lay Osmanlı'ya yönelik Fransız ihracatının önemli bir bölümünü oluşturuyordu. Fransızların it­
hal ettiği mallar arasında ise pamuk, pamuk ipliği, ipek, yapağı, tiftik, tiftik ipliği. balmumu, de­
ri, zeytinyağı yapımında kullanılan kül, kök boyası ve safran, pirinç, meyve kurusu, buğday, sina­
meki ve Moka kahvesi bulunmaktaydı." Bkz. Nicolas V. Michoff. Contribution A L'histoire du Com­
merce de la Turquie at de la Bulgam lII, Rapport Consulaires Français Documents Officiels Et Autres
Documents, Svichov-1950 içinde: M. De Chenier, "Revolutions de l'Empire Ottoman, Et Observa­
tions sur les progres, sur les revers, sur l'etat present de cet Empire," Paris-1789, s. 46.
38 Quataert, "The Age of Reforms 1812-1914," s. 832-833.
39 Issawi (Ed.), The Economic History ofıhe Middle East 1800-1914, s. 30. Napolyon Savaşları sonrasın­
da da lngiltere'nin izlemiş olduğu korumacı politika nedeniyle dış ticaretinde biraz azalma olmak-

12 8 N ı ı ı ı AR
 la birlikte Levant'ın lngiltere için önemi artmaya başlamıştı. Y. Kemal Tengirşek, "Tanzimat Dev­
rinde Osmanlı Devleti'nin Harici Ticaret Siyaseti," Tanzimat I, MEB. Yayınlan, lstanbuJ.r999. s.
297-298.
40 Orhan Kurmuş, Emperyalizmin Türkiye'ye Girişi, Savaş Yayınlan, Ankara-1982, s. 34'teki tablodan
hesaplanmıştır.
41 Ahmet Yüc{kök, " Emperyalizmin Yörüngesinde Osmanlı imparatorluğu 1838 Ticaret Sözleşme­
leri," A Ü. SBF. Dergisi, 23/1, 1968, s. 409'daki tablodan derlenmiştir.
42 Ralph Davis, "English Foreign Trade 1700-1774," The Economic History Review, New Series, Vol.
15, No. 2, 1962, s. 288-289.
43 E. B. Bailey, British Policy and the Turkish Reform Movement: A Study in Anglo-Turkish Relations
1826-1853, Howard Fertig ine., New York-1970, s. 75.
44 Virginia Paskaleva, "Osmanlı Balkan Eyaletleri'nin Avrupalı Devletlerle Ticaretleri Tarihine Katkı
1700-1850," 10. lkt. Fak. Mecmuası, C. 27, S. 1-2, 1967-1968, s. 45'ten: A. D. Novicev, Turcija Krat­
koja Istroija, Moskova-1965, s. 36 ve sonrası.
45 McGowan, "The Age of Ayans." s. 726-727.
46 Paskaleva, s. 47.
47 Mantran, "18. Yüzyılda Osmanlı lmparatorluğu'nda Ticaretin Değişmesi," s. 160-163 ve ı72.
48 Mantran, "16. ve 17. Yüzyıllarda Osmanlı imparatorluğu ve Asya Ticareti," s. 1440.
49 ilhan Pınar, Gezginlerin Gozüyle lzmir 18. Yüzyıl; lssawı, The Economic History of the Middle East
1800-1914; Yücel Özkaya, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumlan ve Osmanlı Toplum Yaşantısı, Kült. ve
Turizm Bak. Yay., Ankara-1985, s. 118-150; idris Bostan, "Rusya'nın Karadeniz'de Ticarete Başla­
ması ve Osmanlı imparatorluğu (1700-1787), Belleten, S. 225, s. 370-371.
Davis, "English Foreign Trade 1660-1770," s. 150.
51 Kemal Karpat, "The Transformation of the Ottoman State 1789-1908, • International journal of the
Middle East Studies, Vol. 3. No. 3, 1972, s. 246.
52 McGowan, Economic Life in Oltoman Europe, Taxation, Trade and the Struggle for Land 1600-1800,
s. 10.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İzMİR'İN EKONOMİK YÜKSELİŞİ: TEORİK TARTIŞMALAR
Hakkı Gültekin, lzmir Tarihi, lzmir-1952, s. 7-10.
2 Emin Canpolat, lzmir: Kuruluşundan Bugüne Kadar, Pulhan Matbaası, lstanbul-1953. s. 18. lz­
mir'in Roma'nın çöküş yıllarına kadar olan tarihi konusunda ayrıntılı bilgi için bkz: C. John Ca­
doux, llkçağ'da lzmir, (Çev. Bilge Umar), iletişim Yayınlan, lstanbul-2003.
Besim Darkot, •Jzmir," lslam Ansiklopedisi, MEB. Yayınlan, C. 5/2, 1997, s. 1244; Pars Tuğlacı, Os­
manlı Şehirleri, Milliyet Yayınlan, lstanbul-1985, s. 177-184.
4 Rauf Beyru, 19. Yüzyılda lzmir'de Yaşam, Literatür Yayıncılık, lstanbul-2000, s. 4·5.
5 Mübahat Kütükoğlu, XV. ve XVI. Asırlarda lzmir Kazası'nın Sosyal ve iktisadi Yapısı, lzmir BŞB.
Kiilllir Yayını, lzmir-2000, s. 17.18.
(, l la ı kol. N. ı ı.4�.

0 \ M A N l l l ı ı ı • ı • ı ı , l ı M I • l o l l M N llr. o 1 8 1 8 1 8 1 9 1 2C)
7 Kütükoğlu, XV. ve XVI. Asırlarda lzmir Kazası'nın Sosyal ve iktisadi Yapısı, s. 54-57. Ancak B. Dar­
kot, lzmir'in Osmanlı egemenliğine geçtikten sonra Anadolu eyaletinin Saruhan (Manisa) sanca­
ğına bağlanmış olduğunu belirtmektedir. Bkz. Darkot, s. 1250. Aynca Darkot bu bağlanmayı, mer­
kezi Gelibolu olan Kapudanpaşa eyaleti oluşturularak lzmir ile çevresinin Sığla sancağı ismi ile
bu eyalete dahil edildiği şeklinde ifade etmektedir.
8 Andreas Birken, Die Provinzen des Osmanisclıen Reiclıes, Dr. Ludwig Reichert Verlag, Weisbaden-
1976, s. ı26. lzmir'in başkent haline getirilmesi konusunda Darkot'un verdiği tarih 185o'dir.
9 Abdullah Martal, Değişim Sürecinde lzmir'de Sanayileşme 19. Yüzyıl, Dokuz Eylül Yayınlan, lzmir-
1999, s. 67.
ıo Münir Aktepe, "lzmir Harılan ve Çarşılan Hakkında Ön Bilgi," 10. Ed. Fak Tarih Dergisi, S. 25,
1971, s. 106. lzmir'in özellikle ipek ticaretinde Halep'i nasıl geride bıraknğı ve bir ticaret merke­
zi olma yolunda lngiliz ve Fransızlann ilgisini nasıl çektiği konusunda ayrıntılı bilgi için bkz: Nec­
mi Olker, "Emergence of lzmir as a Mediterranean Commercial Center for the French and Eng·
lish lnterests, 1698-1740," lnternational journal ofTurkish Studies, Vol. 4, No. ı, 1987, s. 1-27.
ıı Bkz: Pınar, Gezginlerin Gözüyle lzmir: 18. Yüzyıl.
12 Aktepe, s. 107-108.
13 E. F. Syrett, "Westem and Local Entrepreneurs in Izmir in the 19th and Early 20th Centuries,"
Son Yıllarda lzmir ve Batı Anadolu Sempozyumu, (Haz. T. Baykara), Akademi Kitabevi, lzmir-1994,
s. 79. 1817 yılında lzmir'e gelen Kont Forbin kentin ticarete olan yatkınlığını ve bunda cemaat çe­
şitliliğinin rolünü şöyle ifade etmektedir: • lzmir'de şehrin herhangi bir kavşağında haç taşınan bir
Katolik unazesiyle bir Müslüman unazesi sıklıkla karşılaşabilmekte, Rumlann ve Latinlerin vaftiz ve
evlilik törenleri Müslümanlann sünnet törenleriyle kesişebilmekte ve papazın altın işlemeli cüppesiyle bir
Osmanlı kaftanı veya çarşaflı bir Türk kadını birlikte yürüyebilmektedir. lzmir'in hayatına canlılık ve­
ren girişimcilik ruhu, insanlan birbirlerine yaklaştırmakta, bu durum Avrupa alışkanlık/an ile yerel alış­
kanlıklann içiçe geçmesini saglamaktadır. Son model Fransız giysisi içindeki gerıçle, Şam'dan gelen ker­
vanın yollan burada kesişebilmektedir." ilhan Pınar, Hacılar Seyyahlar, Misyonerler ve lzmir 1608-
1918, lzmir BŞB. Kültür Yayını, lzmir-2001, s. 117-118.
14 Quataert, Ottoman Empire 1700-1922, s. 115.
15 Martal, s. 50.
16 IUıan Pınar, "H. J. Petermann'ın lzmir Notlan," Toplumsal Tarih, S. 9, Eylül-1994, s. 12.
17 Tuncer Baykara, "X IX. Yüzyılda Anadolu'nun lktisaden Çöküşü ve Bugüne Etkileri, Belgelerle Türk
Tarihi Dergisi, S. 25, 1969, s. 71.
18 Necmi Ülker, "Batılı Gözlemcilere Göre XVII. Yüzyılın ikinci Yansında lzmir Şehri ve Ticari So·
runlan, • 10. Ed. Fak. Tarih Enstitüsü Dergisi, Prof Dr. Tayyip Gökbilgin'e Armağan, S. 12, 1981,
1981-1982, s. 317-318.
19 Daniel Goffman, "lzmir: Köyden Kolanyal Liman Kentine," Doğu ve Batı Arasında Osmanlı Kenti,
Halep, lzmir, lstanbul, (Çev. S. Yalçın), Tarih Vakfı Yurt Yayınlan, lstanbul-2003, s. 96-97; Feri·
dun Emecen, "XVI. Asnn ikinci Yansında lstanbul ve Sarayın iaşesi için Batı Anadolu'dan Yapı·
lan Sevkiyat," Tarih Boyunca lstanbul Semineri, lstanbul-1989, s. 201-206.
20 Reşat Kasaba, "Sivil Toplumun Ekonomik Temelleri: Batı Anadolu Ticaretinde Rumlar 1840·
1876," Dünya imparatorluk ve Toplum-Osmanlı Yazılan, Kitap Yayınevi, lstanbul-2005, s. 75-76.

130 NOTLAR
21 Daniel Goffman, lzmir ve Levanten Dünya (1550-1650). (Çev. A. Anadol-N. Kalayaoğlu), Tarih Vak-
fı Yurt Yayınlan, 2. Baskı, l stanbul-1995. s. 4-9.
22 Goffman, lzmir ve Levanten Dünya (1550-1650), s. 17-19.
23 Goffman, " lzmir: Köyden Kolanyal Liman Kentine," s. ıoı.
24 Goffman, lzmir ve Levanten Dünya (1550-1650), s. 47-68.
25 Ethem Eldem vd., Doğu ile Batı Arasında Osmanlı Kenti Halep, lzmir ve lstanbul Örneği, (Çev. Ser­
me! Yalçın), Tarih VaMı Yurt Yayınlan, lstanbul-2003, s. 231-240,
26 F. Müge Göçek, Burjuvazinin Yükselişi ve imparatorluğun Çôkiişü, (Çev. 1. Yıldız), Ayraç Yayınlan,
Ankara-1999. s. 211-212. R. Kasaba yerli aracılann tarih içindeki rolünü birbirinden ayrılmış üç
aşamada değerlendirir. Napolyon Savaşlannın bitişi ile 1840 arasında aracılar, yerel ağlara gitgide
daha sağlam yerleşiyorlardı ve yabancı sermaye yok denecek kadar azdı. ikinci dönem 184o'lardan
187o'lere kadar uzanmaktaydı. Bu dönemde hem yerli aracılar, hem de yabancı tüccarlan görü­
rüz. Ancak iki grup birbirleriyle işbirliği yaptığı kadar rekabet de etmekteydi. Son olarak 1870 ile
1890 arasında hem Osmanlı Devleti'nin bütününde, hem de bölge düzeyinde gitgide artan bir ya­
bancı varlığına tanık olundu. Bu yıllarda genişleyen demiryolu ağı, Düyun-u Umumiye ile bu ku­
rumdan dallanıp budaklanan ekonomik ve idari yapılar, aracılann yerel nüfuzunu ve gücünü za­
yıflattı. Reşat Kasaba, "19. Yüzyılın Ortalannda Batı Anadolu'da Komprador Burjuvazi Var mıy­
dı?," Dünya imparatorluk ve Toplum-Osmanlı Yazılan, Kitap Yayınevi, lstanbul-2005, s. 21.
27 Reşat Kasaba, "Antlaşmalar ve Dostluklar: 19. Yüzyılda lngiliz Emperyalizmi, Osmanlı imparator­
luğu ve Çin," Dünya imparatorluk ve Toplum-Osmanlı Yazılan, Kitap Yayınevi, lstanbul-2005, s.
58-59.
28 Kurmuş, s. 18.
29 Göçek, s. 199-201.
30 Reşat Kasaba, "lzmir," Doğu Akdeniz'ık Liman Kentleri 1800-1914, (Ed. Ç. Keyder- E. Özveren-O.
Quataert), (Çev. G. Ç. Güven), Tarih Vakfı Yurt Yayınlan, lstanbul-1994, s. 4-6.
31 Kasaba, "lzmir," s. 7-8.
32 Kasaba, "lzmir," s. 13-17.
33 Çağlar Keyder vd., "Osmarılı lmpatorluğu'nda Liman Kentleri Bazı Kuramsal ve Tarihsel Perspek­
tifler," Doğu Anadolu'da Liman Kentleri (1800-1914), (Ed. Ç. Keyder-E. D. Quataert), (Çev. G. ç. Gü­
ven), Tarih Vakfı Yurt Yayınlan, lstanbul-1994, s. 121-122.
34 Keyder vd., "Osmarılı lmpatorluğu'nda Liman Kentleri Bazı Kuramsal ve Tarihsel Perspektifler,"
s. 123-124.
35 Keyder vd., "Osmanlı lmpatorluğu'nda Liman Kentleri Bazı Kuramsal ve Tarihsel perspektifler,"
s. 124-125.
36 E. Frangakis Syrett, "Trade Between Ottoman Empire and Westem Europe: The Case of lzmir in
the Eighteenth Century," New Pmpeclives on Turkey, Vol. 2, No. ı, 188, s. 1-2.
37 Halil inalcık, "Osmarılı Pamuklu Pazan, Hindistan ve lngiltere: Pazar Rekabetinde Emek Maliye­
tinin Rolü," ODTÜ. Gelişme Dergisi, 1979-1980 Özel Sayısı, 1980, s. 13.
38 ilhan Tekeli, "Osmanlı lmparatorluğu'nda Mekan Organizasyonundaki Değişmeler ve Türkiye
Cumhuriyeti'nin Bölgesel Politikası il," Belgekrle Türk Tarihi Dergisi, C. 47, 1971, s. 4-9.
39 Olker, "Batılı Gözlemcilere Göre XVll. Yüzyılın ikinci Yansında lzmir Şehri ve Ticari Sorurılan,"

ÜSMANLI İTHALAT!, İ Z M İ R G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8-1839 131

 s. 325'ten: Paul Rycaut, The Present State of the Greek and Amıanian Churches 1678, London-1679.
s. 354. Evliya Çelebi'ye göre Osmanlının elinde 260 adet geçit niteliğinde olan liman şehri bulun­
makta olup bunlarda yük indirilip bindirilmekteydi. Ancak lzmir, bu liman şehirleri içinde en ün­
lüsü idi. Çünkü Osmanlı ile dost olan 18 yabancı devlet kralının konsolos ve balyoslan lzmir'de
ohırmakta ve bunların tüccarları tüm dünyanın mallarını bu şehre getirmekteydiler. Senede ı.ooo
gemi gelir giderdi ve getirdikleri mallar lzmir'de satılırdı.
40 Suraiya Faroqhi. "Osmanlı lmparatorluğu'nda Venedikliler." Osmanlı Dünyasında Üretmek Pazar-
lamak Yaşamak, (Çev. G. Ç. Güven-O. Türesay), YKY. Yayınlan, lstanbul-2003, s. 60.
41 Faroqhi, Osmanlı'da Kentler ve Kentliler, s. 358.
42 McGowan, "The Age of Ayans 1699-1812." s. 734.
43 Huricihan inan, "Osmanlı Tarihi ve Dünya Sistemi: Bir Değerlendirme." Toplum ve Bilim, S. 23,
Güz-1983, s. 23.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
BULGULAR VE DEGERLENDİRMELER: 1818-1839
Özer Ergenç, "15. Yüzyılda Anadolu Ticareti Üzerine Düşünceler." Tarih Çevresi, S. 36, Eylül­
Ekim-1998. s. 4-11.
2 Halil Sahillioğlu, "18. Yüzyıl Ortalarında Sanayi Bölgelerimiz ve Ticari imkanları." Belgelerlı: Türk
Tarihi Dergisi, S. 11, Ağustos-ı968, s. 61-66.
Cemal Kafadar, "Osmanlı Tarihinde Gerileme Meselesi." (Çev. C. Şişman), Osmanlı Geriledi mi?,
(Haz. M. Armağan), Etkileşim Yayınlan, lstanbul-2006, s. 129; Ahmet Tabakoğlu, Türk iktisat Ta­
rihi, Dergah Yayınlan, 6. Baskı, lstanbul-2003, s. 253.
4 ilhan Tekeli, "Osmanlı lmparatorluğu'nun Mekan Organizasyonundaki Değişmeler ve Türkiye
Cumhuriyeti'nin Mekan Organizasyonu 1." Belgelerlı: Türk Tarihi Dergisi, S. 45-46, 1971, s. 8.
5 Faroqhi, "Esnaf Ağlan ve Osmanlı Zanaat Üretimi (16. ve 17. Yüzyıllar)." s. 29-30.
6 Halil inalcık, "The Ottoman Economic Mind and Aspects ofthe Ottoman Economy." Studies in the
Economic History ofthe Middle East, (Ed. M. A. Cook), London-ı970, s. 8.
7 Benjamin Braude, "Intemational Competition and Domestic Cloth in the Ottoman Empire 1550-
1650: A Srudy in Undevelopment." Review, 11, 3. Winter-1979. s. 437-438 ve 441-442.
8 Braude, s. 446.
9 Richard Trap. "The Unmaking of the Meditarrenean Trade Hegemony: Intemational Trade Ri­
valry and the Commercial Revolution," ]oumal of Economic History, Yol. 35, No. 3, 1975, s. 521.
ıo E. Frangakis Syrett, "Greek Mercantile Activities in the Eastem Meditarrenean, 1780-1820." Bal­
kan Studies, Vol. 28, No. ı, 1987, s. 73.
11 J. R. Ward, "The Industrial Revolution and the British Imperialism 1750-1850." Economic History
Review, XLVII. 1, 1994, s. 60.
12 Mehmet Genç, "18. Yüzyılda Osmanlı Sanayii." Osmanlı'da Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınlan,
lstanbul-2000, s. 244.
13 Genç, "18. Yüzyılda Osmanlı Sanayii." s. 236.
14 Genç. "18. Yüzyılda Osmanlı Sanayii." s. 238.

132 NOTLAR
15 A. Mesud Küçükkalay-Numan Elibol, "Ottoman lmports in the Eighteenth Century: Smyma (1771-
72)." Middle Eastem Studies, Vol. 42, No. 5, 2006, s. 724-726.
16 A. Mesud Küçükkalay, •A Study of the Ottoman Imports to Smyma Between 1794-1802." joumal
of the Economic and Social History of the Orient Dergisi'ne gönderildi.
17 Kurmuş, s. 61-66.
18 A. Mesud Küçükkalay-Numan Elibol. "Osmanlı lmparatorluğu'na Karayolu ile Yapılan ihracatın
Değerlendirilmesi: 1795-1804." Anadolu Oniv. Sos. Bil. Ens. Dergisi, 2004/1, Eskişehir, s. 52-54.
19 Melih Gürsoy, "lzmir Sanayinin Geçmişi ve Bugünü." Son Yüzyıllarda lzmir ve Batı Anadolu,
(Haz. T. Baykara)(Akademi Kitabevi, lzmir-1994. s. 126-128.
20 inalcık, "Osmanlı Pamuklu Pazan, Hindistan ve lngiltere: Pazar Rekabetinde Emek Maliyetinin
Rolü." s. ı.

21 inalcık, "Osmanlı Pamuklu Pazarı, Hindistan ve lngiltere: Pazar Rekabetinde Emek Maliyetinin
Rolü." s. 12-16.
22 Halil inalcık, "When and How the British lmports lnvaded the Levanı,• 1M Ottoman Empire and
the World Economy, (Ed. H. lslamoğlu inan), Cambridge Univ. Press., Cambridge-1987, s. 375.
23 inalcık, "Osmanlı Pamuklu Pazarı, Hindistan ve lngiltere: Pazar Rekabetinde Emek Maliyetinin
Rolü." s. 43.
24 1 ngiliz tekstil rekabeti yalnızca Hint pamuklulanyla değil 17. yüzyıldan başlayarak daha ileriki ta­
rihlere uzayacak olan Venedik, ispanya ve Hollanda arasında gerçekleşmişti. Rekabet pazarlar ve
maliyetler alanında yoğunlaşmaktaydı. Bkz. Clarles Wilson, "Cloth Production and Intemational
Competition in the 17th Century." 1M Economic History Review, Vol. 13, No. 2, 1960.
25 inalcık, "Osmanlı Pamuklu Pazarı, Hindistan ve lngiltere: Pazar Rekabetinde Emek Maliyetinin
Rolü." s. 4 3-45.
26 inalcık, "Osmanlı Pamuklu Pazarı, Hindistan ve lngiltere: Pazar Rekabetinde Emek Maliyetinin
Rolü." s. 40.
27 Charles Issawi, "Ekonomik Miras." lmparotorluk Mirası Balkanlar ve Ortadogu'da Osmanlı Damga­
sı, (Çev. G. Ç. Güven), (Ed. L. C. Brown), iletişim Yayınlan, s. 340.
28 Pamuk, Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme 1820-1913, s. 138.
29 Donald Quataert, Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı imalat Sektıırü, (Çev. T. Güney), iletişim Yayın­
lan, lstanbul-1999. s. 64-65.
30 David Urquart, La Turquie, Ses Ressouras, Son Organization Municipale, Son Commera, Bnıxelles-
1837, s. 214.
31 inalcık, "Osmanlı Pamuklu Pazarı, Hindistan ve lngiltere: Pazar Rekabetinde Emek Maliyetinin
Rolü." s. 48-49.
32 Göçek, s. 214-238.
33 Ömer C. Sarç. "Tanzimat ve Sanayiimiz." Tanzimat l, MEB. Yayınlan: 3273. lstanbul-1999. s. 430.
34 A. A. Ubucini, Letters on Turkey, Amo Press., Par! ı, A New York Times Company, New York-1973,
s. 354-355.
35 Nancy Micklewright, "London, Paris, lstanbul and Cairo: Fashion and lntemational Trade in the
Nineteenth Cenhıry." New Pmpectives on Turkey, No. 7. Spring-1992, s. 125-136.
36 Quataert, 1M Ottoman Empire 1700-1920, s. 144.

OsMANu lTHALATı, l z M i R G ü M Rüı'.;ü 1 81 8-1 839 133

37 Quataert, Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı imalat Sektllrü, s. 18.
38 Alan Palmer, Son Üçyüz Yılda Osmanlı imparatorluğu (Bir Çı5küşün Tarihi), (Çev. B. Dişbudak), iş
Bankası Kültür Yayınlan, lstanbul-2003, s. 105.
39 Gülfettin Çelik, "19. Yüzyılda Osmanlı Ulaşımının Yeniden Oluşumu ve Nüfusun Yerleşim Soru­
nu," Çerçeve Dergisi, 700. Yılında Osmanlı Özel Sayısı, 2000, s. 133.
40 Halil inalcık, "Osmanlı Para ve Ekonomi Tarihine Toplu Bir Bakış," Doğu Batı Dergisi, Y. 4, S. 17,
2001, s. 3. Kahve, çay, şeker ve baharabn 18. yüzyılda artık Avrupa'ya sömürgelerden gelmeye baş­
ladığı yargısı için bkz: John B. Wolf, Ear!y Modem Europe ı500-1789, Scott-Foresman and Com­
pany, London-1972, s. 176.
41 R.alph Davis, "English Foreign Imports from the Middle East 1580-1780," Studies in the Economic
History ofthe Middle Eastfrom the Rise oflslam to the Present Day, (Ed. M. A. Cook), London, s. 2001.
42 Charles Issawi, "The Transformation of ıhe Economic Position of Millets in ıhe Nineteenıh Cen­
tury," Christians and Jews in the Ottoman Empire, (Ed. B. Braude-B. Lewis), New York-1982, s. 160.
43 Troian Staionovich, "The Conquering Balkan Orthodox Merchant," }ournal of Economic History,
20, 1960, s. 259.
44 Bemard Lewis, Müslümanlann Avrupa'yı Keift, (Çev. 1. Durdu), Ayışığı Kitaplan, lstanbul-2000, s.
236.

45 Michoff, Contribution A L'histoire du Commerce de la Turquie at de la Bulgarie il/, Rapport Consula­

ires Français Documents Officiels Et Autres Documents, içinde: " Remarques sur plusieurs branches
de Commerce & de Navigation," Deuxieme partie: Du Commerce du Levant, }ournal du Commer·
ce, Mars-1759, Bruxelles-1759, s. 6.
46 Michoff, Beitrılge zur Handelsgeschichte Bulgariens 11, ôsterreichishce Konsularberichte içinde: Forster­
Sprengel (hrsg), s. 4. Kahve konusunda geniş bilgi için ayrıca bkz. Andre Raymond, Artisans et Com­
merçants au Caire ai XVllle Sikle, Damas-1973. R. Mantran 17. yüzyılın ortalanna kadar Kızılde­
niz'den Avrupa'ya geçiş yapan birçok malın miktannın bu tarihten itibaren gittikçe azaldığını ifade
etmektedir. Bunun en önemli iki nedeninden birisi Ümit Bumu yolunun bulunması, diğeri ise Av­
rupalı uluslann kendi aralanndaki rekabettir. Sonuçta Amsterdam Avrupa'nın bir numaralı ticari
merkezi olmuş ve Osmanlı'nın aldığı baharatlann bir kısmı bile buradan gönderilmişti. Bkz. Mant­
ran, "16. ve 17. Yüzyıllarda Osmanlı imparatorluğu ve Asya Ticareti," s. 1438-1439.
47 Mehmet Genç, "Contrôle et taxation du commerce du cafe dans l'Empire ottoman fin XVIIIe- pre­
miere moitie du XVIIIe siecle," le commerce du cafl avant l'tre plantations coloniales: espaces, rtse­
aux, sociitts (XVe-XIXe siecle), (Ed. Michel Tuchscherer), Institut français d'archeologie orientale,
cahier des annales islamologiques 20-2001, p. 161-162, 166-167.
48 Bkz. Michoff, Contribution A L 'histoire du Commerce de la Turquie at de la Bulgarie 111, Rapport Con­
sulaires Français Documents Officiels Et Autres Documents, içinde: Chenier, s. 46.
49 Felix Beaujour, Le Commerce de la Grtce, Formt d'apres une annte moyenne, depuis ı787 jusqu'en
1783, C. il, De L'Imprimerie de Crapelet, Paris, s. 75.
50 Tabakoğlu, Türk iktisat Tarihi, s. 251.
51 Edward C. Clark, "Osmanlı Sanayi Devrimi," (Çev. E. Afat), Çerçeve Dergisi, 700. Yılında Osmanlı
Dünyası Özel Sayısı, 2000, s. 63-73.
52 idris Bostan, "17. Yüzyılın ikinci Yansında Osmanlı Gemi Teknolojisinde Değişim: Kadırgadan

NOTLAR
 Kalyona," Beylikten imparatorluğa Osmanlı Devleti, Kitap Yaymevi, lstanbul-2006, s. 183-207.
53 Aynntılı bilgi için bkz: Mübahat Kütükoğlu, "Tanzimat Devri'nde Yabancılann iktisadi Faaliyetle­
ri"; 250. Yılında Tanzimat, TTK. Yayınlan, (Yay. Haz. 1. D. Yıldız), Ankara-1992, s. 91-138.
54 Lütfi Güçer, "16. ve 17. Asırlarda Osmanlı lmparatorluğu'nun Ticaret Politikası," 1 0. lkt. Fak. Der­
gisi, Türk iktisat Tarihi Yıllığı, S. ı, Y. 1987-1988, s. 39.
55 Mübahat Kütükoğlu, "18. Yüzyılda l ngiliz ve Fransız Korsanlık Hareketlerinin Akdeniz Ticareti
Üzerindeki Etkileri," Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 12, 1968, s. 59.
56 Mantran, "16. ve 17. Yüzyıllarda Osmanlı imparatorluğu ve Asya Ticareti," s. 1437.
57 Issawi, The Economic History ofTurkey 1800-1914, s. 146-147.
58 Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınlan, C. 6, TTK. Basımevi, Ankara-
1983, s. 265.
59 Daniel Panzac, "lnternational and Domestic Maritime Trade in the Ottoman Empire in the ı8th
Century," lntenıational journal ofMiddle East Studies, 24, 1992, s. 189-206.
60 Daniel Panzac, "18. Yüzyılda Osmanlı lmparatorluğu'nda Deniz Ticareti," (Çev. S. Yılmaz), Tarih
incelemeleri Dergisi, C. 4. 1989, s. 179'daki tablodan derlenmiştir.
61 Panzac, "International and Domestic Maritime Trade in the Ottoman Empire in the ı8th Cen­
tury," s. 193-195 ve 197.
62 Wilhelm Kaltenstadler, "Der ôsterreichische Seehandel über Trieste im 18. Jahrhundert," VierU:l­
jahrschrift for Sozial- und Wirtschaftsgeschichte, 55-56. Bd., 1969, Heft: ı, 4, s. 42 ve 74.
63 Küçükkalay-Elibol. "Ottoman Imports in the Eighteenth Century: Smyrna (1771-72), s. 731.
64 A. Mesud Küçükkalay, " lzmir Efrenç Gümrüğü'ne Ait Bir l rad Defterinin Analizi ve Ticarete iliş­
kin Sonuçlan (1797-1799)," Belleten, C. LXX, S: 257, 2006, s. 265-289.
65 Küçükkalay. •A Study of the Ottoman Imports to Smyrna Between 1794-1802.·
66 A. Mesud Küçükkalay, "lzmir Efrenç Gümrüğü Mukataasma Ait 1802-1806 Tarihli 15 Adet Def­
terin Analizi," Türklük Araştırmalan Dergisi, Marmara. Üniv. Fen Fak. Yay .. lstanbul-2004, s.
220-221.
67 Hans Halm, Habsburgischer Osthandel im 28. jahrhundert, ôsterreich und Neurussland (il), Dona­
uhandel und Schiffahrt 1781-1787, Isar Verlag, München-1954. s. ı86-ı87.
68 lssawi, The Economic History of Turkey 1800-1914, s. 15fdeki tablodan derlenmiştir.
69 Michoff, Contribution A L 'histoire du Commerce de la Turquie at de la Bulgarie 111, Rapport Consula­
ires Français Documents Officiels Et Autres Documents, içinde: Chenier, s. 44-47.
70 M ichoff, Contribution A L 'histoire du Commerce de la Turquie at de la Bulgarie 111, Rapport Consula­
ires Français Documents Officiels Et Autres Documents, içinde: Alias Abesci, "Etat actuel de l'empire
Ottoman," Chezla ViUette, Libraire Paris-1792, s. 61-63.
71 Numan Elibol. 18. Yüzyılda Osmanlı Avusturya Ticareti, Marmara Üniversitesi Sos. Bil. Enstitüsü,
(Yayınlanmamış Doktora Tezi) , lstanbul-2003, s. 190-191.
72 Palmer, s. 105-106.
73 A. Zeki lzgüer, "Osmanlı imparatorluğu Tarafından Avusturya'ya Verilen Ticari imtiyazlara Da­
ir," Türk Dünyası Araştırmalan Dergisi, S. 59. Nisan-1989, s. 76-79.
74 idris Bostan, "lzn-i Sefine Defterleri ve Karadeniz'de Rusya ile Ticaret Yapan Devlet-i Aliyye Tüc­
carlan 1780-1846," Marmara Üniversitesi FEF. Türklük Araştırmalan Dergisi, Y. 1990, S. 6, lstan-

OsMANLI hHALATI, I Z M İ R GüM RÜ�Ü 1 8 1 8-1 839 13 5

 buI-1991. s. 3n8.
75 Eyüp Özveren, "Shipbuilding 1590-1790." Review, Vol. 23, No. l, 2000, s. 49'daki harita.
76 E. Frangakis Syrett, "Trade Between Ottoman Empire and Westem Europe: The Case of lzmir in
the Eighteenth Century," s. 8.
77 J. P. McKay vd., History of World Societ�s. Houghton Miffiin Company, Boston-2000, s. 736.
78 Alfred C. Wood, A History oftlıe Levanı Company, Frank Cass and Co. Ltd., London-1964, s. 179·
79 Syrett, "Greek Mercantile Activities in the Eastem Meditarrenean 1780-1820," s. 76-77.
80 Syrett, "Greek Mercantile Activities in the Eastem Meditarrenean 1780-1820." s. 74.
81 lssawi, "Osmanlı lmparatorluğu'nun Avrupa Ekonomisindeki Yeri (1600-1814), s. 168.
82 /an Reychman, " Le Commerce polonaise en Mer Noire au XVIIIe Siecle par le Port de Kherson,"
Cha�rs du Mond Russe et Sov�tique, 7/2, s. 234-239.
83 Bkz. A. Mesud Küçükkalay, Coğrafi Keşifler ve Ekonomiler-Avrupa ve Osmanlı Devleti, Çizgi Kitabe­
vi Yayınlan, Konya-2001, s. 204-208.
84 Küçükkalay, • Jzmir Efrenç Gümrüğü'ne Ait Bir lrad Defterinin Analizi ve Ticarete ilişkin Sonuç­
lan (1797-1799)." s. l 6 p 89.
85 Küçükkalay, "A Study of the Ottoman lmports to Smyma Between 1794-1802."
86 Küçükkalay, "lzmir Efrenç Gümrüğü Mukataası'na Ait 1802-1806 Tarihli 15 Adet Defterin Anali­
zi," s. 22ı.
87 Mantran, "18. Yüzyılda Osmanlı lmparatorluğu'nda Ticaretin Değişmesi," s. 164-165.
88 Numan Elibol, "18. Yüzyılda Avusturya Topraklannda Faaliyet Gösteren Osmanlı Tüccarlan,"
Türklük Araştırmalan Dergisi, 15, lstanbul-2004, s. 60-72.
89 Küçükkalay- Elibol, "Osmanlı lmparatorluğu'na Karayolu ile Yapılan ihracatın Değerlendirilmesi:
1795-1804," s. 53 ·
90 Syrett, "Trade Between Ottoman Empire and Westem Europe: The Case of lzmir in the Eighte­
enth Century," s. 4.
91 Üner Turgay, "Ottoman American Trade During the Nineteenth Century," The joumal of Ottoman
Stud�s lll, lstanbul-1982, s. 193·194.
92 Roderic H. Davidson, "Britain, the lntemational Spectrum and Eastern Question 1827-1841," New
Perspectives on Turkey, No. 7, Spring-1992, s. 28.
93 Turgay, s. 209.
94 Turgay, s. 214-215.
95 Ben Slot, "Hollanda ile Osmanlı imparatorluğu Arasındaki Ticari ilişkiler." Osmanlı ve Hollanda­
lılar, Cem Ofset Matbaacılık AŞ., lstanbul-1990, s. 21-22.
96 Çoşkun Çakır, "Tanzimattan Önce Osmanlı Devleti'nde Ticaretin Organizasyonu ve Tüccarlar."
Çerçeve Dergisi, Y. 8, S. 25, Ocak-2000, s. 43. Kütükoğlu, "Tanzimat Devrinde Yabancıların iktisadi
Faaliyetleri." s. 92-93. Bu konuda aynntılı bilgi için bkz: A. Ihsan Bağış, Osmanlı Ticaretinde Gay­
rimüslimler, Turhan Kitabevi, Ankara-1983.
97 Bruce Masters, "The Sultan's Entrepreneurs: The Avrupa Tüccaris and the Hayriye Tüccaris in
Syria." lntemational jounıal of Middle East Stud�s. 24, 1992, s. 58ı.
98 Ahmet Tabakoğlu, "Osmanlı iktisat Sistemi içerisinde Akdeniz'in ve Kıbns'ın Yeri," iktisat Tarihi
Toplu Makaleler l, Kitabevi Yayınlan, lstanbul-2005, s. 315.

NOTLAR
99 ilhan Tekeli, "Anadolu'daki Kentsel Yaşantının Örgütlenmesinde Değişik Aşamalar," Toplum ve
Bilim Dergisi, S. 9-10, 1980, s. 52-53.
ıoo E. Frangakis Syrett, "British Economic Activities in Izmir in the Second Half of the Nineteenth
and Early Twentieth Centuries," New Pespectives on Turkey, 5-6, 1991, s. 198.
ıoı Masters, s. 580.

OsMANLI hHALATı, lzMiR G ü M Rü�ü 1 81 8-1 839 137

KAYNAKÇA

ARŞ İ V KAYNAKLARI

BOA. CM. 16966. 15274 (1 ), 15274 (il), 15274 ( I ll), 15274 (iV), 15274 (V), 15274 (VI ), 15274 (Vll), 17760,
17458, 16582, 15034.
BOA. D. HMK. 22282, 22283. 22284, 22280, 22286, 22287, 22289, 22288, 22292, 22297. 22298,
22300, 22303, 22306, 22308, 22307, 22302, 22311, 22312, 22313, 22314, 22315, 22316 (il), 22317,
22316 (1), 22319, 22320. 22321, 22322, 22318. 22323, 22324, 22328, 22330, 22331, 22332, 22338,
22337. 22339. 22341, 22342, 22343. 22344. 22345-46, 22347. 22348, 22349. 22350, 22351. 22352.
22354. 22355. 22365, 22366, 22367, 22368, 22369. 22370, 22371, 22372, 22374. 22376, 22378,
22379. 22380, 22382, 22383. 22384.
BOA. KK. 5239 (1), 5239 (il), 5239 (ili), (iV). 5239 (V), 5239 (V I ), 5239 (Vll), 5239 (V I I I ), 5239 ( IX), 5239
(X), 5239 (X I ) , 5239 (Xll), 5239 (X I I I) .

BASILI KAYNAKLAR

Abesci, Alias, "Etat actuel de l'empire Ottoman," Chezla Villette, Libraire Paris-1792, Contribution A
L 'histoire du Commerce de la Turquie et de la Bulgarie IIl, Rapport Consulaires Français Documents
Officiels et Autres Documents, (Ed. Michoff, Nicolas V.), Svichtov-1950.
Alctepe, Münir, "lzmir Hanim ve Çarşıları Hakkında Ön Bilgi," /O. Ed. Fak Tarih Dergisi, S. 25, 1971.
Bağış. A. Ihsan, Osmanlı Ticaretinde Gayrimüslimkr, Turhan Kitabevi, Ankara-198J.
Bailey, E. B., British Policy and the Turkish Reform Movement: A Study in Anglo-Turkish Relations 1826-
1853, Howard Fertig i ne., New York-1970.
Baykara, Tuncer, "X IX. Yüzyılda Anadolu'nun lktisaden Çöküşü ve Bugüne Etkileri, Belgelerle Türk
Tarihi Dergisi, S. 25, 1969.
Beaujour, Felix, Le Commerce de la Grece, Fomıi d'apres une annü moyenne, depuis 1787jusqu'en 1783, C.
i l , De L'lmprimerie de Crapelet, Paris.
Beyru, Rauf, 19. Yüzyılda lzmir'de Yaşam, Literatür Yayıncılık, lstanbul-2000.
Birken, Andreas, Die Provinzen des Osmanischen Reiches, Dr. Ludwig Reichert Verlag, Weisbaden-1976.
Bostan, idris, "Rusya'nın Karadeniz'de Ticarete Başlaması ve Osmanlı imparatorluğu (1700-1787), Bel-
leten, S. 225, s. 370-371.
-- "17. Yüzyılın ikinci Yansında Osmanlı Gemi Teknolojisinde Değişim: Kadırgadan Kalyona," Bey­
likten lmparatorluğa Osmanlı Devleti, Kitap Yayınevi, lstanbul-2006.
-- "lzn-i Sefine Defterleri ve Karadeniz'de Rusya ile Ticaret Yapan Devlet-i Aliyye Tüccarları 1780-
1846," Marmara Üniversitesi FEF. Türklük Araştırmalan Dergisi, Y. 1990, S. 6, lstanbul-1991.
Braude, Benjamin, "lntemational Competition and Domestic Cloth in the Ottoman Empire 1550-1650:
A Study in Undevelopment," Review, i l, 3, Winter-1979.
Cadoux, C. John, /lkçağ'da lzmir, (Çev. Bilge Umar), iletişim Yayınları, lstanbul-2003.
CanpoLat, Emin, lzmir: Kuruluşundan Bugüne Kadar, Pulhan Matbaası, lstanbul-195J.

KAYNAKÇA
Cezar, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dilnemi (ıB. Yüzyıldan Tanzimata Mali Tarih}.
Alan Yayıncılık, lstanbul-1986.
Clark, Edward C., "Osmanlı Sanayi Devrimi," (Çev. E. Afat), Çerçeve Dergisi, 700. Yılında Osmanlı Dün­
yası Özel Sayısı, 2000.
Çakır, Coşkun, "Tanzimattan Önce Osmanlı Devleti'nde Ticaretin Organizasyonu ve Tüccarlar," Çer­
çeve Dergisi, Y. 8, S. 25, Ocak-2000.
Çavdar, Tevfik, Osmanlı'nın Yan SiJmürge Oluşu, Gelenek Yayınlan, lstanbul-2000.
Çelik, Gülfettin, "19. Yüzyılda Osmanlı Ulaşımının Yeniden Oluşumu ve Nüfusun Yerleşim Sorunu,"
Çerçeve Dergisi, 700. Yılında Osmanlı Özel Sayısı, 2000.
Chenier, M. De, Reııolutions de l'Empire Ottoman, Et Observations sur les progres, sur les revers, sur l'etat
present de cet Empire, Paris-1789, Contribution A L'histoire du Commerce de la Turquie et de la Bul­
garie 11I, Rapport Consulaires Français Documents Officiels et Autres Documents, (Ed. Michoff,
Nicolas V.), Svichtov-1950.
Çizakça, Murat, "lncorporation of the Middle East into the European World Economy," Reııiew, Winter-
1985.
Danacıoğlu, Esra, "Anglo-Sakson Misyoner Kaynaklara Göre XIX. Yüzyılın ilk Yansında lzmir ve Bab
Anadolu (Demografik Yapı, Eğitim Kurumlan)," Son Yıllarda lzmir ve Batı Anadolu, (Haz. T. Bay·
kara), Akademi Kitabevi, lzmir-1994.
Darkot, Besim, "lzmir," lslam Ansiklopedisi, MEB. Yayınlan, C. 5/2, 1997.
Davidson, H. Roderic, Osmanlı Türk Tarihi (1774-1923), (Çev. M. Maralı), Alkım Yayınlan, lstanbul-
2004.
-- "Britain, the lntemational Spectrum and Eastem Question 1827-1841," New Perspectives on Tur­
key, No. 7, Spring-1992.
Davis, Ralph, " English Foreign Trade 1700-1774." Tlıe Economic History Review, New Series, Vol. 15, No.
2, 1962.
-- "English Foreign Imports from the Middle East 1580-1780," Studies in tlıe Economic History oftlıe
Middle Eastfrom tlıe Rise of Islam to tlıe Present Day, (Ed. M. A. Cook). London, s. 2001.
-- "English Foreign Trade 1660-1700," Tlıe Economic History Review, New Series, Vol. 7, No. 2, 1954.
DIE, Osmanlı lmparatorluğu'nun ve Türkiye'nin Nüfusu 1500-1927, DIE Yayınlan, C. 2, Ankara-1996.
Eldem, Ethem vd., Doğu ile Batı Arasında Osmanlı Kenti Halep, lzmir ve lstanbul Örneği, (Çev. Serme!
Yalçın), Tarih Vakfı Yurt Yayınlan, lstanbul-2003.
Elibol, Numan, "18. Yüzyılda Avusturya Topraklarında Faaliyet Gösteren Osmanlı Tüccarları," Türklük
Araştırmalan Dergisi, 15, lstanbul-2004.
-- 18. Yüzyılda Osmanlı Avusturya Ticareti, Marmara Üniversitesi Sos. Bil. Enstitüsü, (Yayınlan­
mamış Doktora Tezi), lstanbul-2003.
Emecen, Feridun, "XVI. Asrın ikinci Yansında lstanbul ve Sarayın iaşesi için Bab Anadolu'dan
Yapılan Sevkiyat," Tarih Boyunca lstanbul Semineri, lstanbul-1989. s. 201-206.
Ergenç, Özer, "15. Yüzyılda Anadolu Ticareti Üzerine Düşünceler," Tarih Çevresi, S. 36, Eylül-Elcim-
1998.
Faroqhi, Suraiya, "Esnaf Ağlan ve Osmanlı Zanaat Üretimi (16. ve 17. Yüzyıllar), Osmanlı Dünyasında
Üretmek Pazarlamak Yaşamak, (Çev. G. ç. Güven-Ö. Türesay), YKY. Yayınlan, lstanbul-2003.

OSMANLI hHALATI, İZM İ A GüMAÜ�Ü 1 8 1 8-1 839 139

-- "Osmanlı lmparatorluğu'nda Venedikliler," Osmanlı Dünyasında Üretmek Pazarlamak Yaşamak,
(Çev. G. Ç. Güven-O. Türesay), YKY. Yayınlan, lstanbul-2003.
-- "The Fieldglass and the Magnifying Lens: Studies of Ottoman Crafts and Craftsman," The jour­
nal of European Economic History, Vol. 20, No. ı, 1991.
-- Osmanlı'da Kentler ve Kentliler, (Çev. N. Kalaycıoğlu), 3. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınlan, lstan­
bul-2000.
-- Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam: Ortaçağ'dan Yirminci Yüzyıla, (Çev. F. Kılıç), Tarih Vakfı Yurt
Yayınlan, 5. Baskı, lstanbul-2005.
Fors ter, J. Reinhold - Sprengel M. C. (hrsg), "Bericht vom Hande! in Thessalonich an Einen Oesterreic­
hischen Minister, den 24sten Jul 1776," Beitraege zur Voelker und Laenderkunde, Zweyter Theil,
Leibzig-1782, (Michoff Nicolas V., Ed.), Beitrltge zur Handelsgeschichtıı Bulgariens il, ôstıırreichishce
Konsularberichtıı, C. 1, Buchdruckerei Knipegraph, Sofia-1943.
Genç, Mehmet, "18. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi ve Savaş," Osmanlı 'da Devlet ve Ekonomi, Ötüken
Yayınlan, lstanbul-2000.
-- "18. Yüzyılda Osmanlı Sanayii," Osmanlı'da Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, lstanbul-2000.
-- "19. Yüzyılda Osmanlı iktisadi Dünya Görüşünün Klasik Prensiplerindeki Değişmeler," Osman-
lı'da Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınlan, lstanbul-2000.
-- "Contrôle et ta.xation du commerce du cafe dans l'Empire ottoman fin xvııı e- premiere moitie

du xvı ıı e siecle," le commerce du cafi avant l'tre plantations coloniales: espaces, riseaux, sociitis (�­

xıx.e siecle), (Ed. Michel Tuchscherer), Institut français d'archeologie orientale. cahier des annales
islamologiques 20-2001.
-- "Giriş Yerine: iktisat Tarihinin Temel Problematiği." Osmanlı 'da Devlet ve Ekonomi, Ötüken
Yayınlan, lstanbul-2000.
-- "Tarihimize Giydirilen Deli Gömleği: Osmanlı Tarihinde Periyotlaştırma Meselesi," Osmanlı
Geriledi mi?, (Haz. M. Armağan), Etkileşim Yayınlan, lstanbul-2006.
Göçek, F. Müge, Burjuvazinin Yükselişi lmparatorluğun Çöküşü. (Çev. 1. Yıldız). Ayraç Yayınlan, Ankara-1999.
Goffman, Daniel, "lzmir: Köyden Kolanyal Liman Kentine." Doğu ve Batı Arasında Osmanlı Kenti,
Halep, lzmir, lstanbul, (Çev. S. Yalçın), Tarih Vakfı Yurt Yayınlan, lstanbul-2003.
-- lzmir ve Levantıın Dünya (1550·1650), (Çev. A. Anadol-N. Kalaycıoğlu), Tarih Vakfı Yurt Yayınlan,

2. Baskı, lstanbul-1995.
Güçer, Lütfi, "16. ve 17. Asırlarda Osmanlı lmparatorluğu'nun Ticaret Politikası," tü. lkt. Fak. Dergisi,
Türk iktisat Tarihi Yıllığı, S. ı, Y. 1987-1988.
Gürsoy, Melih, "lzmir Sanayinin Geçmişi ve Bugünü," Son Yüzyıllarda lzmir ve Batı Anadolu, (Haz. T.
Baykara), Akademi Kitabevi, lzmir-1994.
Halın, Hans, Habsburgischer Osthandel im 18. jahrhundert, Österreich und Neurussland (il), Donauhan­
del und Schiffahrt 1781-1787, lsar Verlag, München-1954.
inalcık, Halil, "Osmanlı Pamuklu Pazarı, Hindistan ve lngiltere: Pazar Rekabetinde Emek Maliyetinin
Rolü," ODTÜ. Gelişme Dergisi, 1979-1980 Özel Sayısı, 1980.
-- "When and How the British Imports Invaded the Levanı," The Ottoman Empire and the World
Economy, (Ed. H. lslamoğlu inan), Cambridge Univ. Press., Cambridge-1987.

KAYNAKÇA
-- "Osmanlı Para ve Ekonomi Tarihine Toplu Bir Bakış," Doğu-Batı Dergisi, Y. 4, S. 17, 2001.
-- "The Ottoman Economic Mind and Aspects of the Ottoman Economy," Studies in the Economic
History ofthe Middle East, (Ed. M. A. Cook), London-1970.
-- Osmanlı imparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), (Çev. R. Sezer), YKY. Yayınlan, 2. Baskı, lstanbul-

1 2003.
inan, Huricihan, "Osmanlı Tarihi ve Dünya Sistemi: Bir Değerlendirme," Toplum ve Bilim, S. 23, Güz-
1983.
lssawi, Charles (Ed.), Tiıe Economic History of the Middle East 1800-1914, The Univ. Of Chicago Press,
London-1966.
-- "Ekonomik Miras," imparatorluk Mirası Balkanlar ve Ortadoğu'da Osmanlı Damgası, (Çev. G. Ç.

Güven), (Ed. L. C. Brown), iletişim Yayınlan.

-- "Midd.le East Economic Development, 1815-1914: The General and Spesific," Economic History o f
the Middle East, (Ed. M. A. Cook), Oxford Univ. Press, London-1970.
-- "Osmanlı lmparatorluğu'nun Avrupa Ekonomisindeki Yeri (1600-19ı4), Osmanlı ve Dünya, (Haz.

K. Karpat), Ufuk Kitaptan, lstanbul-2000.

-- "The Transformation of the Economic Position of Millets in the Nineteenth Century,• Christians
and ]ews in the Ottoman Empire, (Ed. B. Braude-B. Lewis), New York-1982.
-- Tiıe Economic History of Turkey 1800-19ı4, University of Chicago Press., London-1980.
lzgüer, A. Zeki, "Osmanlı imparatorluğu Tarafından Avusturya'ya Verilen Ticari imtiyazlara Dair,"
Türk Dünyası Araştırmalan Dergisi, S. 59, Nisan-1989.
Kafadar, Cemal, "Osmanlı Tarihinde Gerileme Meselesi," (Çev. C. Şişman), Osmanlı Geriledi mi?, (Haz.
M. Armağan), Etkileşim Yayınlan, lstanbul-2006.
Kaltenstad.ler, Wilhelm, "Der Österreichische Seehandel über Trieste im 18. jahrhundert," Viertel­
jahrschrift for Sozial- und Wirtschafts Geschichte, 55-56. Bd., 1969, Heft: ı, 4.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınlan, C. 6, TTK. Basımevi, Ankara-1983.
Karpat, Kemal, "Osmanlı Tarihi Dönemleri: Yapısal Bir Karşılaştırma," Osmanlı ve Dünya, (Haz. K.
Karpat), Ufuk Kitaptan, lstanbul-2000.
-- "The Transformation of the Ottoman State 1789-1908," International journal of the Middle East
Studies, Vol. 3, No. 3, 1972.
Kasaba, Reşat, "19. Yüzyılın Ortalannda Batı Anadolu'da Komprador Burjuvazi Var mıydı?," Dünya im­
paratorluk ve Toplum-Osmanlı Yazılan, Kitap Yayınevi, lstanbul-2005.
-- "Anlaşmalar ve Dostluklar: 19. Yüzyılda lngiliz Emperyalizmi, Osmanlı imparatorluğu ve Çin,"
Dünya imparatorluk ve Toplum-Osmanlı Yazılan, Kitap Yayınevi, lstanbul-2005.
-- "inen Merdivenden Yukan: Britanya'nın Yakındoğu Politikası, ı8ı5-1874," Dünya imparatorluk ve
Toplum, Kitap Yayınevi, lstanbul-2005.
-- "lzmir, • Doğu Akdeniz'de Liman Kentleri 1800-1914, (Ed. ç. Keyder- E. Özveren-O. Quataert), (Çev.
G. Ç. Güven), Tarih Vakfı Yurt Yayınlan, lstanbul-1994.
-- "Osmanlı lmparatorluğu'nun Çözülmesi ve Dünya Ekonomisi," Yapıt Dergisi, S. ıo, Nisan-Mayıs-

1985.
-- "Sivil Toplumun Ekonomik Temelleri: Batı Anadolu Ticaretinde Rumlar 1840-1876," Dünya im­

paratorluk ve Toplum-Osmanlı Yazılan, Kitap Yayınevi, lstanbul-2005.

OsMANLI ITHALATI, lzM i R G ü M Rü�ü 1 8 1 8-1 839

-- Osmanlı imparatorluğu ve Dünya Ekonomisi, Belge Yayınlan, lstanbul-199].
Keyder, Çağlar vd .. "Osmanlı lmpatorluğu'nda Liman Kentleri Bazı Kuramsal ve Tarihsel perspektif­
ler," Doğu Anadolu'da Liman Kentleri (1800-1914), (Ed. Ç. Keyder-E. D. Quataert), (Çev. G. Ç.
Güven), Tarih Vakfı Yurt Yayınlan, lstanbul-1994.
Kıray, Emine, Osmanlı'da Ekonomik Yapı ve Dış Borçlar, iletişim Yayınlan, lstanbul-1995.
Kurmuş, Orhan, Emperyalizmin Türkiye'ye Girişi, Savaş Yayınlan, Ankara-1982.
Küçükkalay, A. Mesud - Elibol Numan, "Osmanlı lmparatorluğu'na Karayolu ile Yapılan ihracatın
Değerlendirilmesi: 1795-1804," Anadolu Üniv. Sos. Bil. Ens. Dergisi, 2004/1, Eskişehir.
-- "Ottoman lmports in the Eighteenth Century: Smyma (1771-72)," Middle Eastern Stud�s. Vol. 42,
No. 5, 2006.
Küçükkalay, A. Mesud, "lzmir Efrenç Gümrüğü Mukataasına Ait 1802-1806 Tarihli 15 Adet Defterin
Analizi," Türklük Araştırmalan Dergisi, Marmara. Üniv. Fen Fak. Yay .. lstanbul-2004.
-- "Osmanlı'da Kapitalizmin Gelişememesi Tartışmalan Üzerine Eleştirel Bir Deneme," lslami
Araştırmalar Dergisi, C. 18, S. 4, 2005.
-- •A Study of the Ottoman lmports to Smyma Between 1794-1802," journal of the Economic and
Sociııl History of the Orient Dergisi'ne gönderildi.
-- Coğrafi Keşifler ve Ekonomiler-Avrupa ve Osmanlı Devleti, Çizgi Kitabevi Yayınlan, Konya-2ooı.
-- "lzmir Efrenç Gümrüğü'ne Ait Bir lrad Defterinin Analizi ve Ticarete ilişkin Sonuçları (1797-
1799)." Belleten, C. LXX, S: 257, 2006.
Kütükoğlu, Mübahat, "18. Yüzyılda lngiliz ve Fransız Korsanlık Hareketlerinin Akdeniz Ticareti
Üzerindeki Etkileri," Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 12, 1968.
-- "Osmanlı Gümrük Kayıtlan," Osmanlı Araştırmalan 1, 1980.
-- "Tanzimat Devri'nde Yabancılann iktisadi Faaliyetleri"; 150. Yılında Tanzimat, TTK. Yayınlan,
(Yay. Haz. 1. D. Yıldız), Ankara-1992.
-- XV. ve XVI. Asırlarda lzmir Kazası'nın Sosyal ve iktisadi Yapısı, lzmir BŞB. Kültür Yayını, lzmir-
2000.
Lewis, Bemard, Müslümanlann Avrupa'yı Keşfi, (Çev. 1. Durdu), Ayışığı Kitapları, lstanbul-2000.
Mantran, Robert, "16. ve 17. Yüzyıllarda Osmanlı imparatorluğu ve Asya Ticareti, (Çev. Z. Ankan),
Tarih incelemeleri Dergisi, S. 3, 1987.
-- "17. Yüzyılın ikinci Yansında Akdeniz'de Ticaret, Deniz Korsanlığı ve Gemiler Kafileleri," Bel­
leten, 1988.
-- "18. Yüzyılda Osmanlı lmparatorluğu'nda Ticaretin Değişmesi," (Çev. Z. Ankan), Tarih in­
celemeleri Dergisi, C. 3, 1987.
Marta!, Abdullah, Değişim Sürecinde lzmir'de Sanayileşme 19. Yüzyıl, Dokuz Eylül Yayınlan, lzmir-
1999·

Masson, Paul, Histoire du Commerce Français dans le Levanı au XVIIIe Siecle, Llbrairie Hachette & cie.
Paris-ı 9 ıı.
Masters, Bruce, "The Sultan's Entrepreneurs: The Avrupa Tüccaris and the Hayriye Tüccaris in Syria,"
Internationııl journal of Middle East Stud�s. 24, 1992.
McGowan, Bruce, "The Age of Ayans 1699-1812," An Economic and Sociııl History ofthe Ottoman Em­
pire ı300-1914, (Ed. H. inalcık-O. Quataert), Cambridge Univ. Press, ı994·

KAYNAKÇA
-- Economic Life in Ottoman Europe, Taxation, Trcuk and the Struggle for Land 1600-1800, Cambridge
Univ. Press., 1981.
McKay, ). P. vd., History of World Societies, Houghton Miffiin Company, Boston-2000.
Michoff, Nicolas V., Beitrllge zur Handelsgeschichte Bulgariens 11, Österreichishce Konsularberichte, C. 1,
Buchdruckerei Knipegraph, Sofia-1943.
-- Contribution A L 'histoire du Commercı: de la Turquie at de la Bulgarie lll, Rapport Consulaires Fran­
çais Documents Officiels Et Autres Documents, Svichov-1950.
Micklewright, Nancy, "London, Paris, lstanbul and Cairo: Fashion and lntemational Trade in the
Nineteenth Century," New Perspectives on Turkey, No. 7, Spring-1992.
Novicev, A. D., Turcija Kratkoja lstroija, Moskova-1965.
Owen, Roger, The Middle East in the World Economy 1800-1914, IB. Tauris, U K-2005.
Özel, Mustafa, "iktisadi Oryantalizmin Sonu, Çin, Hint ve Osmanlı Ekonomilerine Bakış,· Divan Der­
gisi, Y. 5, S. 8.
Özkaya, Yücel. XVlll. Yüzyılda Osmanlı Kurumlan ve Osmanlı Toplum Yaşanhsı, Kült. ve Turizm Bak.
Yay., Ankara-1985.
Özvar, Erol, "Osmanlı Tarihini Dönemlendirme Meselesi ve Osmanlı Nasihat Literatürü," Divan ilmi
Araştırmalar Dergisi, 1992/2.
Özveren, Eyüp, "Shipbuilding 1590-1790." Review, Vol. 23, No. ı, 2000.
Palmer, Alan, Son Üçyüz Yılda Osmanlı İmparatorluğu (Bir Çöküşün Tarihi), (Çev. B. Dişbudak), iş Ban­
kası Kültür Yayınlan, lstanbul-2003.
Pamuk, Şevket, •Anatolia and Egypt During the N ineteenth Century: A Comparison of Foreign Trade
and Foreign lnvestment," New Perspectives on Turkey, No. 7, Spring-1992.
-- Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme 1820-1913, Tarih Vakfı Yurt Yayınlan, 3. Baskı, lstan­
bul-2005.
-- Osmanlı Türkiye iktisat Tarihi 1500-1914, iletişim Yayınlan, lstanbul-2005.
-- "Kapitalist Dünya Ekonomisi ve Osmanlı Dış Ticaretindeki Uzun dönemli Dalgalanmalar 1830-

1913," ODTÜ Gelişme Dergisi, Türk iktisat Tarihi Üzerine Araşhrmalar, 1979-1980 Özel Sayısı 11.
Panzac, Daniel, "18. Yüzyılda Osmanlı lmparatorluğu'nda Deniz Ticareti," (Çev. S. Yılmaz), Tarih ln­
cı:lemeleri Dergisi, C. 4, 1989.
-- "lntemational and Domestic Maritime Trade in the Ottoman Empire in the ı8
th Century," lnter­
national journal ofMiddle East Studies, 24, 1992.
Paskaleva, Virginia, "Osmanlı Balkan Eyaletleri'nin Avrupalı Devletlerle Ticaretleri Tarihine Katkı
1700-1850." l ü. lkt. Fak. Mecmuası, C. 27, S. 1-2, 1967-1968.
Pınar, ilhan, "H. ). Petermann'ın lzmir Notları," Toplumsal Tarih, S. 9, Eylül-1994.
-- Hacılar Seyyahlar, Misyonerler ve lzmir 1608-1918, lzmir BŞB. Kültür Yayını, lzmir-2001.
Quataert Donald, "Main Problems of the Economy During the Tanzimat Period," 150. Yılında Tan-
zimat, (Yay. Haz. H. O. Yıldız), TTK. Yayınlan, Ankara-1992.
-- "The Age of Reforms 1812-1914," An Economic and social History ofthe Ottoman Empire 1300-1914,
(Ed. H. inalcık-O. Quataert), Cambridge Univ. Press., Cambridge-1994.
-- Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı imalat Sektörü, (Çev. T. Güney), iletişim Yayınlan, lstanbul-

1999.

OsMANLI iTHALATı, lzM i R G ü M Rü�ü 1 81 8-1 839 143

-- The Ottoman Empire 1700-1922, Cambridge Univ. Press., 2ıh Edition, UK-2005.
Raymond, Andre, Artisans et Commerçants au Caire au XVIIle Sieck, Damas-1973.
Reychman, Jan, "Le Commerce polonaise en Mer Noire au XVIIIe Siecle par le Port de Kherson."
Chaiers du Mond Russe et Sovietique, 7/2.
Rycaut, Paul, The Present State ofthe Greek and Arnıanian Churches 1678. london-1679.
Sahillioğlu, Halil, "18. Yüzyıl Ortalannda Sanayi Bölgelerimiz ve Ticari lmkanlan." Belgekrk Türk
Tarihi Dergisi, S. ır, Ağustos-1968.
Sarç, Ömer C., "Tanzimat ve Sanayiimiz," Tanzimat l, M EB. Yayınlan: 3273, lstanbul-1999.
Slot, Ben, "Hollanda ile Osmanlı imparatorluğu Arasındaki Ticari ilişkiler." Osmanlı ve Hollandalılar,
Cem Ofset Matbaacılık AŞ .. lstanbul-1990.
Staionovich, Troian, "The Conquering Balkan Orthodox Merchant." Journal of Economic History, 20,
1960.
Syrett, E. F., "Westem and Loca) Entrepreneurs in lzmir in the 19 ıh and Early 20 ıh Centuries." Son Yll­
larda lzmir ve Batı Anadolu Sempozyumu, (Haz. T. Baykara), Akrademi Kitabevi, lzmir-1994.
-- "British Economic Activities in lzmir in the Second Half of the Nineteenth and Early Twentieth
Centuries." New Perspectives on Turkey, 5-6, l99r.
-- "Greek Mercantile Activities in the Eastem Meditarrenean, 1780-1820." Balkan Studies, Vol. 28,
No. ı, 1987.
-- "Trade Between Ottoman Em pire and Westem Europe: The Case of Izmir in the Eighteenth Cen­
tury." New Perspectives on Turkey, Vol. 2, No. ı, 188.
-- The Commerce ofSmyrna in the Eighteenth Century (1700-1820), Centre for Asia Minor Studies, At­
hens-1992.
Tabakoğlu, Ahmet, Türk lktisat Tarihi, Dergah Yayınlan, 6. Baskı, lstanbul-2003-
-- "Osmanlı iktisat Sistemi içinde Akdeniz'in ve Kıbns'ın Yeri." iktisat Tarihi Toplu Makakkr l,
Kitabevi Yayınlan, lstanbul-2005.
Tekeli, ilhan, "Osmanlı lmparatorluğu'nun Mekan Organizasyonundaki Değişmeler ve Türkiye Cum­
huriyeti'nin Mekan Organizasyonu !." Belgekrk Türk Tarihi Dergisi, S. 45-46, 197r.
-- "Osmanlı lmparatorluğu'nda Mekan Organizasyonundaki Değişmeler ve Türkiye Cum­
huriyeti'nin Bölgesel Politikası ıı',· Belgekrk Türk Tarihi Dergisi, C. 47, 1971.
-- "Anadolu'daki Kentsel Yaşantının Örgütlenmesinde Değişik Aşamalar." Toplum ve Bilim Dergisi,
s. 9-10, 1980.
Tengirşek, Y. Kemal, "Tanzimat Devrinde Osmanlı Devleti'nin Harici Ticaret Siyaseti." Tanzimat l,
M EB. Yayınlan, lstanbul-1999.
Trap, Richard, "The Unmaking of the Meditarrenean Trade Hegemony: Intemational Trade Rivalry
and the Commercial Revolution, " ]ournal of Economic History, Vol. 35, No. 3, 1975.
Tuğlacı, Pars, Osmanlı Şehirleri, Milliyet Yayınlan, lstanbul-1985.
Turgay, Üner, "Ottoman American Trade During the Nineteenth Century," The ]ournal of Ottoman
Studies lll, lstanbul-1982.
Ubucini, A. A., Letters on Turkey, Amo Press., Part l, A New York Times Company. New York-ı97J.
Urquart, David, La Turquie, Ses Ressources, Son Organization Municipak, Son Commerce, Bruxelles-ı837.

144 KAYNAKÇA
Ollcer, Necmi, "Batılı Gözlemcilere Göre XVI I. Yüzyılın ikinci Yansında lzmir Şehri ve Ticari Sorun­
ları,• 1 O. Ed. Fak. Tarih Enstitüsü Dergisi, Prof Dr. Tayyip Gökbilgin'e Annıığan, S. 12, 1981, 1981-
1982.
-- " Emergence of Izmir as a Mediterranean Commercial Center for the French and English ln­
terests, 1698-1740," Internatwrnıl journal ofTurkish Studies, Vol. 4, No. l, 1987.
-- The Rise of Izmir 1688-1740, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Michigan, 1975·
Volney C. F., "Etat du Commerce du Levant en 1784, d'apres les registres de la chambre de commerce
de Marseille," III, Paris-1825.
Wallerstein Imanuel, "Osmanlı lmparatorluğu'nun Dünya Ekonomisi ile Bütünleşme Süreci," Toplum
ve Bilim, S. 23, Güz-1983.
-- "The West, Capitalism and the Modem World System, Review, XV/4. 1992.
Ward, ). R., "The Industrial Revolution and the British Imperialism 1750-1850," Economic History
Review, XLVII, 1, 1994.
Wilson, Clarles, "Cloth Production and Intemational Competition in the 17th Century," The Economic
History Review, Vol. 13, No. 2, 1960.
Wolf, John B .. Early Modern Europe 1500-1789, Scott-Foresman and Company, London-1972.
Wood, Alfred C., A History ofthe Levanı Company, Frank Cass and Co. Ltd., London-1964.
Yücekök, Ahmet, "Emperyalizmin Yörüngesinde Osmanlı imparatorluğu 1838 Ticaret Sözleşmeleri,"
A 0. SBF. Dergisi, 23/1, 1968.

OSMANLI İTHALAT!, İ Z M İ R GOMRÜ�Ü 1 8 1 8-1 839 145

 EKLER
EK l : İE. Gümrüğü'ne Mal Getiren Gemilerin Genel Tablosu: ( l 8 1 8- l 839)

Geminin Mal Geminin

Tllccar Geminin Tahsil Edilen
No GeldlAI Sayısı GekliAI
Sayısı Bandırası Vergi
Tarih (Parça) Liman

(1) D. HMK. 22282

1 6 .04. 1 8 1 8 1 Fransız Mora 1 .260
2 1 8.04. 1 8 1 8 15 26 İngiliz Livomo 435.789
3 1 8.04. 1 8 1 8 8 14 Moskof Livomo 200. 8 1 0
4 20.04. 1 8 1 8 1 İngiliz İngiltere 9.070
5 22.04. 1 8 1 8 1 1 Yok İstendi! 2.700
6 22.04. 1 8 1 8 20 23 Moskof Trieste 204.950
7 24.04. 1 8 1 8 25 47 Fransız Trieste 365.000
8 26.04. 1 8 1 8 3 6 İngiliz İngiltere 1 72.230
9 28.04. 1 8 1 8 23 55 Fransız Marsilya 1 .884.360
10 06.05. 1 8 1 8 15 35 İngiliz İngiltere 1 .777.420
il 06.05 . 1 8 1 8 3 3 Yok İskenderiye 5 1 .000
12 06.05 . 1 8 1 8 Yok Sakız 8.040
13 06.05 . 1 8 1 8 Yok İpsara 1 .440
14 06.05. 1 8 1 8 İngiliz İngiltere 1 5 . 1 50
Defter Toplamı 118 215 5. 1 29.2 1 9
(2) D. HM K. 22283
1 07.07. 1 8 1 8 2 2 Fransız Marsilya 38.960
2 09.07. 1 8 1 8 3 İngiliz İngiltere 1 68.240
3 1 0.07 . 1 8 1 8 İngiliz İngiltere 70.000
4 1 1 .07. 1 8 1 8 1 Moskof Livomo 1 7.000
5 1 1 .07. 1 8 1 8 8 31 İngiliz İngiltere 933.450
6 1 4.07 . 1 8 1 8 2 2 Fransız Marsilya 8.640
7 1 4.07 . 1 8 1 8 9 il Fransız Marsilya 1 43.030
8 1 5 .07 . 1 8 1 8 Moskof Aktarma 45.000
9 1 5 .o?. 1 8 1 8 1 1 Nemçe Cenova 1 4.400
10 1 5 .o?. 1 8 1 8 il 32 İngiliz İngiltere 88 1 .560
il 1 6.07. 1 8 1 8 10 24 İngiliz İngiltere 1 . 1 63.870
12 1 6.07. 1 8 1 8 5 7 Felemenk Felemenk 1 08.730
13 1 1 .07. 1 8 1 8 Yok Mısır 1 46.500
14 1 1 .07. 1 8 1 8 Yok Mısır 36.500
15 1 3 .07. 1 8 1 8 İngiliz İngiltere 489.500
16 02.08. 1 8 1 8 Sardunya Mısır 587.200
Defter Toplamı 56 1 20 4.852.580

OSMANLI İTHALAT!, İZM İ R G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8- 1 839 147

 (3) D. HMK. 22284
1 06.08. 1 8 1 8 1 Reaya Çamlıca 9.240
2 06.08. 1 8 1 8 9 29 Felemenk Felemenk 26 1 .5 1 0
3 08.08. 1 8 1 8 5 8 Sardunya Cenova 52.520
4 08.08. 1 8 1 8 3 6 Amerika Amerika-Messina 2 19.450
5 1 0.08. 1 8 1 8 12 18 Sardunya Trieste 432.840
Defter Toplamı 30 62 975.560
(4) D. HMK. 22280
02. 1 0. 1 8 1 8 7 14 lngiliz lngiltere 9 1 4.940
2 02. 1 0. 1 8 1 8 7 13 lngiliz lngiltere 374.680
3 06. 10. 1 8 1 8 1 1 Yok Çamlıca 1 5.600
4 07. 10. 1 8 1 8 İngiliz İngiltere 38.6 1 0
5 08. 10. 1 8 1 8 2 2 Nemçe Malta 5 1 .080
6 08. 1 0. 1 8 1 8 8 il Sardunya Cenova 50. 1 70
7 08. 1 0. 1 8 1 8 2 2 Felemenk Felemenk 14.400
8 08. 1 0. 1 8 1 8 23 44 Fransız Marsilya 609.520
9 1 0. 1 0. 1 8 1 8 3 Fransız Malta 10.320
10 1 0. 1 0. 1 8 1 8 il 21 İngiliz Kının 1 1 9.720
il 1 6. 1 0. 1 8 1 8 14 43 İngiliz lngiltere 2.445.330
12 1 8 . 1 0. 1 8 1 8 5 lngiliz lngiltere 592.7 1 0
13 1 8. 1 0. 1 8 1 8 10 Amerika Amerika 833.750
14 22. 10. 1 8 1 8 13 26 Danimarka Livomo 75 1 .460
15 ??. 1 0. 1 8 1 8 3 3 Yok Mısır 49.680
16 26. 1 0. 1 8 1 8 2 2 Sardunya Cenova 25.920
17 28. 10. 1 8 1 8 14 21 Fransız Mars ilya 3 1 6. 1 70
18 28. 1 0. 1 8 1 8 2 Amerika Amerika 34.802
19 28. 10. 1 8 1 8 İngiliz İngiltere 81.810
20 28. 10. 1 8 1 8 14 19 Fransız Marsilya 235.940
21 30. 1 0. 1 8 1 8 1 Yok Mısır 3.220
22 ??. 1 0. 1 8 1 8 Yok Mısır 49.500
Defter Toplamı 1 29 246 7.61 9.332
(S) D. HMK. 22286
1 02. 1 1 . 1 8 1 8 1 2 Yok İpsara 23.4 1 0
2 04. l 1 . 1 8 1 8 28 58 Sardunya Trieste 4 1 1 .350
3 16.I 1 . 1 8 1 8 Yok Okunamadı 5.040
4 20. 1 1 . 1 8 1 8 12 16 Fransız Marsilya 332.960
5 20. 1 1 . 1 8 1 8 18 32 Nemçe Trieste 269. 8 1 0
6 22. 1 1 . 1 8 1 8 17 20 Fransız Marsilya 356.840
7 22. 1 1 . 1 8 1 8 17 31 İngiliz İngiltere 1 . 1 07.220
8 24. 1 1 . 1 8 1 8 37 81 Nemçe Trieste 557.640

14 8 EKLER
 9 26.I 1 . 1 8 1 8 4 4 Fransız Trieste 39.640
10 29. 1 1 . 1 8 1 8 7 Moskof Kınm 8.980
il 29. 1 1 . 1 8 1 8 12 22 Moskof Kınm 88.4 1 0
12 29.I 1 . 1 8 1 8 3 İngiliz İngiltere 49. 160
13 29.I 1 . 1 8 1 8 16 25 Nemçe Livomo 491 .930
Defter Toplamı 165 302 3.742.390
(6) D. HMK. 22287
08. 1 2 . 1 8 1 8 5 10 İngiliz Malta 1 74.870
2 14. 1 2. 1 8 1 8 4 İngiliz İngiltere 99.770
3 1 6. 1 2 . 1 8 1 8 5 9 İngiliz İngiltere 304.470
4 1 6. 1 2 . 1 8 1 8 6 6 Fransız Marsilya 76.320
5 1 6. 1 2 . 1 8 1 8 3 8 İngiliz İngiltere 749.270
6 1 7 . 1 2. 1 8 1 8 9 15 Fransız Marsilya 1 84.570
7 1 7. 1 2. 1 8 1 8 7 32 İngiliz Malta 947.690
8 16. 1 2. 1 8 1 8 7 25 İngiliz Malta 307.740
9 1 6. 1 2 . 1 8 1 8 2 2 Yok Mora 10.560
10 1 8. 1 2 . 1 8 1 8 16 33 İngiliz İngiltere 1 .573.600
il 1 8. 1 2. 1 8 1 8 23 32 Nemçe Trieste 1 95.5 10
12 1 8. 1 2. 1 8 1 8 21 28 Fransız Trieste 229. 1 80
13 1 8. 1 2 . 1 8 1 8 15 23 Felemenk Felemenk 267.830
14 1 8. 1 2 . 1 8 1 8 İngiliz İngiltere 37.580
15 1 9. 1 2 . 1 8 1 8 3 3 Fransız Marsilya 20.440
16 22. 1 2 . 1 8 1 8 2 Moskof Kınm 4.320
17 1 7 . 1 2. 1 8 1 8 5 6 Sardunya Cenova 69.970
18 1 7 . 1 2. 1 8 1 8 Moskof Cenova 69.300
19 1 7 . 1 2. 1 8 1 8 Moskof Messina 8.850
20 17. 1 2. 1 8 1 8 17 52 İngiliz İngiltere 2.261 . 140
Defter Toplamı 149 293 7.592.980
(7) KK. 5239 (1)
06.0 1 . 1 8 1 9 6 14 İngiliz İngiltere 7 1 2.010
2 06.01 . 1 8 1 9 2 2 Reaya Çamlıca 1 5.360
3 06.0 1 . 1 8 1 9 2 4 İngiliz İngiltere 72.940
4 06.0 1 . 1 8 19 3 3 Sardunya Trieste 36.900
5 1 0.0 1 . 1 8 1 9 2 2 Nemçe Trieste 27.000
6 10.0 1 . 1 8 1 9 2 İngiliz Cebeli Katar 82.580
7 10.0 1 . 1 8 1 9 1 İngiliz İngiltere 1 6.610
8 10.0 1 . 1 8 1 9 2 Fransız Marsilya 5.210
9 10.0 1 . 1 8 19 5 7 İngiliz Livomo 205.680
10 1 2.0 1 . 1 8 1 9 İngiliz İngiltere 279.000
il 1 2.01 . 1 8 19 3 Nemçe Trieste 14.420

OsMANLI hHALATı, lzMiR GOM ROl:O 1 81 8-1 839 149

 12 1 4.0 1 . 1 8 1 9 8 il Fransız Trieste 77.200
13 14.0 1 . 1 8 1 9 Nemçe Cenova 14.280
14 14.0 1 . 1 8 1 9 3 İngiliz İngiltere 46.260
15 1 4.0 1 . 1 8 1 9 Moskof Çamlıca 52. 7 1 0
16 20.0 1 . 1 8 1 9 6 15 İngiliz Malta 135. 140
17 22.0 1 . 1 8 1 9 2 2 Reaya İpsara 1 1 .560
18 22.0 1 . 1 8 1 9 3 5 İngiliz İngiltere 1 1 3.730
19 22.0 1 . 1 8 1 9 1 Moskof Yok 10.7 1 0
20 26.0 1 . 1 8 1 9 2 12 İngiliz İngiltere 666. 5 1 0
21 26.0 1 . 1 8 1 9 2 İngiliz Malta 3 1 .240
22 26.0 1 . 1 8 1 9 Nemçe Trieste 2.800
23 26.0 1 . 1 8 1 9 10 15 İngiliz İngiltere 331 .600
24 26.0 1 . 1 8 1 9 Moskof İspanya 30.000
25 26.0 1 . 1 8 1 9 1 Amerika Amerika 534.240
Defter Toplamı 64 1 12 3.525.690
(8) KK. 5239 (il)
1 30.0 1 . 1 8 1 9 14 18 Nemçe Trieste 268. 3 1 0
2 0 1 .02. 1 8 1 9 İngiliz Malta 5.400
3 0 1 .02. 1 8 1 9 İngiliz Malta 5.400
4 0 1 .02. 1 8 1 9 6 7 Fransız Marsilya 80. 1 00
5 0 1 .02. 1 8 1 9 2 2 İngiliz Marsilya 7.250
6 0 1 .02. 1 8 1 9 il 14 Nemçe Trieste 1 87. 1 40
7 0 1 .02. 1 8 1 9 3 Reaya lpsara 59.090
8 01 .02. 1 8 1 9 1 Fransız Marsilya 19.200
9 01 .02. 1 8 1 9 6 8 Nemçe Trieste 139. 1 70
10 03.02. 1 8 19 1 Sardunya Malta 5.700
il 03.02. 1 8 1 9 7 il Sardunya Cenova 141 .220
12 03.02. 1 8 1 9 1 1 Felemenk Felemenk 3.520
13 03.02. 1 8 1 9 3 5 Sardunya Cenova 32.990
14 03.02. 1 8 1 9 İngiliz İngiltere 12.320
15 03.02. 1 8 1 9 2 4 Fransız Marsilya 5 1 .360
16 03.02. 1 8 1 9 7 13 Felemenk Felemenk 145.320
17 03.02. 1 8 1 9 5 14 İngiliz İngiltere 777.070
18 03.02. 1 8 1 9 5 5 Sardunya Livomo 43.400
19 03.02. 1 8 1 9 2 5 Danimarka Felemenk 74.250
20 03.02. 1 8 1 9 2 İngiliz Cebeli Katar 1 4. 160
21 03.02. 1 8 1 9 5 6 Felemenk Felemenk 1 30.470
22 05.02. 1 8 1 9 Moskof İpsara 8.820
23 09.02. 1 8 1 9 4 6 İngiliz Malta 1 1 0.3 10
24 09.02. 1 8 1 9 2 2 Moskof Livomo 1 8.000

150 EKLER
 25 09.02. 1 8 1 9 İngiliz İngiltere 5.650
26 1 1 .02. 1 8 1 9 7 9 Amerika Trieste 1 48.570
27 1 1 .02. 1 8 1 9 1 2 Fransız Marsilya 1 0.960
28 1 5.02. 1 8 19 2 2 Yok Mora 6.300
29 1 7.02. 1 8 19 4 6 Nemçe Trieste 52. 1 00
30 1 7.02. 1 8 1 9 21 40 Moskof Trieste 536.240
31 1 9.02. 1 8 1 9 6 9 Nemçe Trieste 82.780
32 1 9.02. 1 8 1 9 3 4 İngiliz Malta 38.060
33 1 9.02. 1 8 1 9 4 9 İngiliz Livomo 390.380
34 25.02. 1 8 1 9 15 20 Nemçe Trieste 3 1 4.890
35 25.02. 1 8 1 9 10 15 Fransız Marsilya 1 59.470
36 25.02. 1 8 1 9 2 Moskof İpsara 5.400
37 25.02. 1 8 1 9 İngiliz Malta 8.080
Defter Toplamı 1 66 252 4.098.850
(9) D. HMK. 22289
13.03. 1 8 1 9 1 İngiliz İngiltere 10.080
2 14.03. 1 8 1 9 6 21 İngiliz İngiltere 852.350
3 22.03 . 1 8 1 9 22 39 Nemçe Trieste 4 1 4.520
4 22.03. 1 8 1 9 20 28 Moskof Trieste 3 1 6.030
5 22.03 . 1 8 1 9 26 45 Fransız Trieste 592.550
6 24.03. 1 8 1 9 15 23 Nemçe Trieste 232. 160
7 24.03 . 1 8 1 9 5 14 İngiliz İngiltere 826.650
8 26.03 . 1 8 1 9 16 29 Moskof Livomo 562.640
9 26.03. 1 8 1 9 10 14 Fransız Marsilya 1 8 1 .660
10 26.03. 1 8 1 9 1 Nemçe Trieste 1 7.280
il 26.03 . 1 8 1 9 3 6 Nemçe Trieste 107.470
12 30.03 . 1 8 1 9 İngiliz İngiltere 1 5. 1 00
13 05.04. 1 8 1 9 14 19 Sardunya Cenova 205.260
14 05.04. 1 8 1 9 9 23 İngiliz İngiltere 1 .798.2 10
15 07.04 . 1 8 1 9 8 14 Fransız Marsilya 175.590
16 09.04. 1 8 1 9 1 Yok Okunamadı 1 8.630
17 1 1 .04. 1 8 1 9 28 53 Nemçe Trieste 457.270
18 1 3.04. 1 8 1 9 il 31 İngiliz İngiltere 971 .250
19 1 5.04. 1 8 1 9 1 İngiliz İngiltere 4.680
20 23.04. 1 8 1 9 İngiliz İngiltere 68.220
Defter Toplamı 199 365 7.827.600
(10) CM. 16966
03.05 . 1 8 1 9 7 31 İngiliz İngiltere 933.925
2 03.05 . 1 8 1 9 25 43 Nemçe Trieste 396.400
3 07.05 . 1 8 1 9 21 38 İngiliz İngiltere 1 .3 1 2.823

ÜSMANLI İTHALAT!, İZM İ R G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8-1 839 151

 4 07.05. 1 8 1 9 3 5 İngiliz Malta 38.440
5 07.05. 1 8 1 9 9 12 Moskof Livomo 1 1 5.670
6 07.05 . 1 8 1 9 3 3 Fransız Marsilya 4 1 .880
7 07.05 . 1 8 1 9 2 İngiliz İngiltere 63.370
8 07.05. 1 8 1 9 2 4 İngiliz Malta 29. 1 00
9 1 1 .05. 1 8 1 9 3 Moskof Asitane 348.345
10 1 9.05 . 1 8 1 9 4 9 İngiliz İngiltere 92.706
Defter Toplamı 76 1 50 3.372.659
(il) D. BMK. 22211
02.07. 1 8 1 9 10 36 İngiliz İngiltere 1 .467.530
2 06.07. 1 8 1 9 Yok Ayvalık 2. 1 50
3 I O.o?. 1 8 1 9 2 2 Moskof İspanya 23.220
4 1 6.07. 1 8 1 9 Felemenk İngiltere 8.640
5 1 6.07. 1 8 1 9 16 30 Moskof Livomo 49 1 .470
6 1 8.07. 1 8 1 9 9 27 İngiliz İngiltere 477.570
7 1 8.07. 1 8 1 9 19 29 İngiliz Trieste 233.050
8 1 8.07. 1 8 1 9 12 22 Fransız Marsilya 1 53.970
9 20.07. 1 8 1 9 2 5 İngiliz İngiltere 1 97.640
10 22.07. 1 8 1 9 3 7 İngiliz İngiltere 388.530
il 22.07. 1 8 1 9 30 55 Nemçe Trieste 328.930
12 22.07. 1 8 1 9 16 30 İngiliz Malta 1 .402.880
13 22.07. 1 8 1 9 35 62 Moskof Trieste 339.780
14 22.07 . 1 8 1 9 15 47 İngiliz İngiltere 2.693.740
15 23.07. 1 8 1 9 1 İngiliz İngiltere 1 2 1 .500
Defter Toplamı 1 72 355 8.330.600
(12) KK. 5239 (IIl)
28.07. 1 8 1 9 7 9 Fransız Marsilya 147.760
2 28.07 . 1 8 1 9 13 15 Fransız Marsilya 259.880
3 28.07. 1 8 1 9 7 10 Felemenk Felemenk 1 73. 1 50
4 28.07. 1 8 1 9 1 Sardunya Messina 5.600
5 30.07. 1 8 1 9 20 27 Nemçe Trieste 308.750
6 30.07. 1 8 1 9 1 Nemçe Cenova 1 1 .200
7 09.08. 1 8 1 9 6 6 Moskof Livomo 1 20.200
8 09.08. 1 8 1 9 3 4 Moskof Livomo 58.890
9 1 1 .08. 1 8 1 9 10 18 İngiliz İngiltere 372.485
10 1 1 .08. 1 8 1 9 6 16 İngiliz Malta 83. 1 50
il 1 5.08. 1 8 1 9 5 6 Sardunya Cenova 1 4 1 .800
12 1 9.08. 1 8 1 9 2 2 Danimarka Felemenk 1 23.490
13 1 9.08. 1 8 1 9 12 15 Nemçe Trieste 1 74.370
14 2 1 .08. 1 8 1 9 8 11 Nemçe Livomo 298.780

152 EKLER
 15 2 1 .08. 1 8 1 9 2 2 Moskof Trieste 99.890
16 2 1 .08. 1 8 19 10 22 İngiliz Malta 390. 1 70
17 2 1 .08. 1 8 1 9 5 7 Fransız Trieste 63.790
18 2 1 .08. 1 8 1 9 8 il Nemçe Trieste 107.61 0
19 2 1 .08. 1 8 1 9 28 40 Nemçe Trieste 430.075
20 2 1 .08. 1 8 1 9 4 14 İngiliz İngiltere 108.060
21 2 1 .08. 1 8 1 9 4 5 İngiliz İngiltere 1 84.560
22 2 1 .08. 1 8 1 9 1 2 Moskof Trieste 59.600
23 2 1 .08. 1 8 1 9 3 5 Nemçe Venedik 27. 130
24 2 1 .08. 1 8 19 10 16 Fransız Marsilya 1 74.5 1 1
25 2 1 .08. 1 8 19 2 3 Fransız Marsilya 6.680
26 2 1 .08. 1 8 1 9 16 27 Moskof Trieste 23 1 .320
Defter Toplamı 194 295 4. 1 62.901
(13) KK. 5239 (iV)
1 22. 1 0. 1 8 1 9 8 18 İngiliz İngiltere 720.950
2 26. 1 0. 1 8 19 6 9 İngiliz Malta 1 2 1 .200
3 01 . 1 1 . 1 8 1 9 9 21 İngiliz İngiltere 633.690
4 01 . 1 1 . 1 8 1 9 7 20 Felemenk Felemenk 207.8 10
5 01.1 1.1819 1 Moskof Livomo 16.320
6 03. I 1 . 1 8 1 9 13 18 Moskof Kının 83.780
7 03. I 1 . 1 8 1 9 1 Reaya Zanta 1 8.690
8 05. 1 1 . 1 8 1 9 10 18 Sardunya Livomo 232.290
9 1 1 . 1 1.1 819 4 Moskof Cenova 78.660
10 1 1 . 1 1 . 1819 2 Moskof Livomo 4 1 .800
il 1 1 . 1 1.1819 Moskof Cenova 62. 1 00
12 1 7. 1 1 . 1 8 1 9 10 Moskof Amerika 904.980
Defter Toplamı 59 1 23 3. 1 22.270
(14) D. HMK. 22292
1 27. 1 1 . 1 8 1 9 8 22 Fransız Malta 208.040
2 27. 1 1 . 1 8 1 9 5 15 İngiliz İngiltere 432.460
3 29. 1 1 . 1 8 19 3 Amerika Amerika 61 8.880
4 0 1 . 1 2. 1 8 1 9 4 5 Moskof Kının 23.590
5 03. 1 2. 1 8 1 9 23 41 Fransız Marsilya 4 1 1 .530
6 09. 1 2. 1 8 1 9 il 50 İngiliz İngiltere 853.340
7 1 1 . 12.1819 1 1 Yok Sakız 3.380
8 1 5 . 1 2. 1 8 1 9 10 15 İngiliz Malta 1 50.01 0
9 1 7 . 12 . 1 8 1 9 29 44 Nemçe Trieste 395.990
10 1 7. 1 2. 1 8 1 9 19 28 Nemçe Trieste 271 .530
11 1 7. 12. 1 8 1 9 8 16 Nemçe Trieste 146.670
12 1 7. 1 2. 1 8 1 9 8 12 İngiliz Malta 2 1 5.950
Defter Toplamı 127 252 3.73 1 .370

ÜSMANLI İTHALATı, lzM i R GüM Rü�ü 1 81 8-1 839 153

 (15) D. HMK. 22297
1 1 6.04. 1 820 5 8 Nemçe Trieste 4 1 .4 1 0
2 28.04. 1 820 12 19 Fransız Marsilya 3 1 2.860
3 28.04. 1 820 29 44 Nemçe Trieste 465.990
4 28.04. 1 820 9 12 İngiliz lngiltere 303.660
5 02.05 . 1 820 33 48 Nemçe Trieste 458.550
6 02.05.1 820 Moskof lpsara 58.800
7 04.05 . 1 820 7 14 Moskof Livomo 204.980
8 08.05 . 1 820 3 3 lngiliz Malta 29.450
9 1 2.05.1 820 9 14 İngiliz İngiltere 3 1 2.280
10 1 2.05. 1 820 1 Moskof Cenova 1 38.500
Defter Toplamı 1 09 164 2.326.480
(IS) D. HMK. 22298
1 1 8.05. 1 820 10 23 İngiliz İngiltere 1 . 1 20.890
2 20.05.1 820 1 1 Yok lpsara 3.090
3 24.05 . 1 820 23 36 Fransız Marsilya 459.620
4 24.05 . 1 820 Yok Girit 2.520
5 24.05 . 1 820 7 il İngiliz İngiltere 493.000
6 30.05.1 820 12 19 Amerika Livomo 564.470
7 09.06. 1 820 2 3 İngiliz İngiltere 45.000
8 09.06. 1 820 2 2 İngiliz İngiltere 1 53.600
9 09.06. 1 820 Reaya İpsara 1 .750
Defter Toplamı 59 97 2.843.940
(17) D. HMK. 22300
1 17. 10. 1 820 6 il Felemenk Felemenk 96.770
2 19. 1 0. 1 820 1 İngiliz Asitane 1 1 . 1 60
3 19. 10. 1 820 Nemçe Trieste 4.200
4 24. 10. 1 820 1 Yok İpsara 1 .750
5 24. 10. 1 820 10 22 İngiliz İngiltere 689.700
6 30. 10.1 820 Yok İpsara 7.280
7 3 1 . 1 0. 1 820 10 15 Fransız Marsilya 2 1 9.800
8 05. 1 1 . 1 820 12 30 İngiliz İngiltere 984.690
9 06. I 1 . 1 820 1 7 Amerika Amerika 540.630
10 06. l 1 . 1 820 4 İngiliz Cebeli Katar 46.360
il 06. 1 1 . 1 820 3 9 Danimarka Felemenk 1 67.560
12 06. I 1 . 1 820 9 16 İngiliz Asi tane 466.350
13 06. 1 1 . 1 820 2 2 Yok İpsara 10.430
14 06. 1 1 . 1 820 24 42 Nemçe Trieste 32 1 .270
Defter Toplamı 82 162 3.567.950

EKLER
 (18) D. HMK. 22383
1 26.07. 1 82 1 9 19 İngiliz İngiltere 1 .0 1 6.2 1 0
2 26.07. 1 82 1 3 İngiliz İngiltere 83.6 1 0
3 28.07. 1 82 1 2 İngiliz İngiltere 1 9.800
4 28.07. 1821 Fransız Marsilya 6.880
5 28.07. 1 82 1 Fransız Marsilya 750
6 30.07. 1821 3 Amerika Amerika 1 65. 1 00
7 30.07. 1 82 1 3 il Felemenk Felemenk 230.740
8 30.07. 1 82 1 4 8 İngiliz İngiltere 658.260
9 30.07. 1 82 1 Fransız Marsilya 1 6.000
10 30.07 . 1 82 1 Amerika Amerika 624.220
Defter Toplamı 23 50 2.82 1 .570
(19) D. HM.K. 22306
1 28.09 . 1 82 1 6 21 Felemenk Felemenk 276.320
2 02. 1 0. 1 82 1 1 İngiliz İngiltere 7.200
3 06. 1 0. 1 821 1 İngiliz İngiltere 2 . 1 60
4 06. 1 0. 1 821 4 8 Nemçe Trieste 35.240
5 1 8. 1 0. 1 821 2 2 Nemçe Livomo 20.330
6 20. 1 0. 1821 4 6 Fransız Marsilya 1 05.480
7 22. 10. 1821 3 Fransız Marsilya 23.760
8 26. 1 0. 1821 2 İngiliz Livomo 1 1 .600
9 26. 1 0. 1 821 8 9 Fransız Marsilya 87.770
10 26. 1 0. 1 82 1 8 Amerika Amerika 439.340
Defter Toplamı 29 61 1 .009.200
(20) D. HM.K. 22308
25.06. 1 822 3 4 Nemçe Livomo 39.900
2 02.07.1 822 5 6 Nemçe Cenova 1 04.300
3 05.07. 1 822 4 5 Amerika Amerika 249.2 10
4 05.07. 1 822 2 2 Fransız Marsilya 1 1 .520
5 05.07. 1 822 İngiliz İngiliz 68.500
6 05.07.1 822 16 25 Nemçe Trieste 323.350
7 09.07. 1 822 6 7 Fransız Marsilya 87.560
8 1 1 .07. 1 822 10 19 Nemçe Trieste 1 70.570
9 1 5.07. 1 822 6 16 İngiliz İngiltere 596.240
10 1 7.07 . 1 822 5 6 İngiliz Livomo 64.310
11 1 7.07.1 822 2 Moskof Asitane 1 . 100
12 1 9.07. 1 822 2 Felemenk Cenova 54.900
13 19.07. 1 822 5 6 Fransız Marsilya 99.520
14 19.07 . 1 822 4 4 Fransız Marsilya 39.600
15 19.07.1 822 3 İngiliz İngiltere 59.030
Defler Toplamı 70 1 08 1 .969.610

ÜSMAN LI İTHALATI, İZMİR G ü M Rüi':ü 1 8 1 8-1 839 1 55

 (21) D. HMK. 22307
1 9.08. 1 822 5 6 Fransız Mars ilya 5 1 .990
2 27.08. 1 822 3 4 Nemçe Trieste 82. 1 50
3 27.08. 1 822 18 28 Nemçe Trieste 272.390
4 3 1 .08. 1 822 4 5 Nemçe Trieste 26.5 1 0
5 3 1 .08. 1 822 9 il Fransız Marsilya 62.080
6 3 1 .08. 1 822 7 14 Nemçe Trieste 62.860
7 3 1 .08. 1 822 6 6 Fransız Marsilya 1 06.900
8 3 1 .08. 1 822 5 7 lngiliz İngiltere 1 37.800
9 3 1 .08. 1 822 1 1 Nemçe Asitane 3.600
10 1 6.09. 1 822 7 8 İngiliz Livomo 98.960
il 1 6.09. 1 822 İngiliz İngiltere 32.600
12 1 6.09. 1 822 2 2 Fransız Marsilya 28.500
Defter Toplamı 68 93 966.340
(22) D. HMK. 22302
20. 1 0. 1 822 5 19 İngiliz İngiltere 1 .061 .080
2 22. 10. 1 822 8 10 Nemçe Trieste 1 0 1 .3 1 0
3 22. 10. 1 822 4 4 Fransız Marsilya 1 2 1 .580
4 24. 10. 1 822 3 16 İngiliz İngiltere 826.690
5 26. 10. 1 822 13 14 Fransız Marsilya 2 1 3.540
6 26. 1 0. 1 822 İngiliz Asitane 1 7.650
7 30. 10. 1 822 İngiliz İngiltere 1 0.000
8 30. 1 0. 1 822 4 6 Felemenk Felemenk 96.2 1 0
9 03. 1 0. 1 822 5 9 Sardunya Livomo 83.580
10 03. 1 1 . 1 822 1 Fransız Marsilya 5. 1 60
il 05. 1 1 . 1 822 2 2 Fransız Marsilya 1 6.560
12 09. 1 1 . 1 822 22 33 Fransız Marsilya 455.230
13 09. I 1 . 1 822 lngiliz Asitane 2.450
Defter Toplamı 70 117 3.0 1 1 .040
(23) D. HMK. 22311
1 6. 1 1 . 1 822 7 20 İngiliz İngiltere 753.370
2 1 6. 1 1 . 1 822 4 7 Fransız Marsilya 9 1 .760
3 1 8. 1 1 . 1 822 7 12 Fransız Marsilya 1 06. 1 60
4 20. 1 1 . 1 822 İngiliz Livomo 96.000
5 20. 1 1 . 1 822 13 20 İsveç Livomo 5 1 3.300
6 20. 1 1 . 1 822 8 12 Moskof Trieste 57. 1 50
7 20. 1 1 . 1 822 4 9 İngiliz Asitane 267.000
8 22. 1 1 . 1 822 23 47 Nemçe Trieste 303.330
9 24. I 1 . 1 822 2 Nemçe Mısır 2 1 .980
10 24. 1 1 . 1 822 6 8 İngiliz Asitane 1 1 9.280

1 56 EKLER
 il 28. 1 1 . 1 822 4 5 İngiliz Asitane 1 88.260
12 04. 1 2. 1 822 12 13 Fransız Marsilya 204.890
Defter Toplamı 90 156 2.722.480
(24) D. HMK. 22312
1 1 2 . 1 2. 1 822 6 14 Amerika Amerika 772 . 1 70
2 1 2. 1 2 . 1 822 il 35 İngiliz İngiltere 2.293 . 1 00
3 1 2. 1 2 . 1 822 9 il Sardunya Cenova 557.000
4 1 2. 1 2 . 1 822 1 1 Fransız Marsilya 1 7 .940
5 1 8. 1 2 . 1 822 6 6 Fransız Marsilya 85.340
6 03.0 1 . 1 823 7 23 İngiliz İngiltere 1 . 1 77.870
7 05.0 1 . 1 823 2 Fransız Malta 39. 1 00
8 09.0 1 . 1 823 15 25 Nemçe Trieste 2 1 9.260
9 09.0 1 . 1 823 2 2 Amerika Amerika 567.730
Defter Toplamı 58 119 5.729. 5 1 0
(25) D. HMK. 22313
1 1 6 .0 1 . 1 823 il 32 İngiliz İngiltere 1 .03 1 .420
2 1 6.01 . 1 823 9 27 İngiliz İngiltere 1 .324.270
3 1 8.0 1 . 1 823 13 25 Nemçe Trieste 1 59.240
4 22.0 1 . 1 823 3 4 Fransız Marsilya 1 5 .080
5 22.0 1 . 1 823 23 28 Fransız Marsilya 404.330
6 22.0 1 . 1 823 5 7 Felemenk Felemenk 1 1 3 .390
7 24.0 1 . 1 823 2 9 İngiliz İngiltere 295. 1 90
8 26.0 1 . 1 823 4 6 İngiliz İngiltere 1 79. 1 70
9 26.0 1 . 1 823 4 Amerika Amerika 1 40.5 1 1
10 26.01 . 1 823 Fransız Marsilya 3.0 1 0
il 28.0 1 . 1 823 2 5 İngiliz İngiltere 98.360
12 0 1 .02 . 1 823 2 Felemenk Felemenk 1 78.350
13 0 1 .02 . 1 823 7 10 Fransız Marsilya 1 0 1 .650
14 07.02 . 1 823 1 4 Amerika Amerika 230.700
15 07.02. 1 823 7 21 İngiliz İngiltere 7 1 7.620
16 07.02 . 1 823 1 İsveç Felemenk 1 43.380
Defter Toplamı 91 1 86 5 . 1 35 .67 1
(26) D. HMK. 22314
1 1 3 .02. 1 823 9 Amerika Amerika 592.680
2 1 3 .02. 1 823 13 18 Fransız Marsilya 247.750
3 1 3 .02. 1 823 5 6 İngiliz İngiltere 232.280
4 1 3.02. 1 823 7 17 İngiliz İngiltere 4 1 1 . 1 40
5 1 5 .02. 1 823 17 18 Fransız Marsilya 326. 1 1 0
6 1 5 .02. 1 823 21 37 Nemçe Trieste 476.095
7 1 7.02 . 1 823 2 Nemçe Trieste 3 .390

ÜSMANLI İTHALATI, İ Z M İ R GüM RÜ�Ü 1 8 1 8-1 839 157

 8 1 9.02. 1 823 2 İngiliz Asitane 3 1 .200
9 1 9.02. 1 823 1 Nemçe Trieste 6.600
10 1 9,02, 1 823 12 30 İsveç Livomo 432.760
11 25.02 . 1 823 6 9 Sardunya Livomo 1 04.960
12 25.02 . 1 823 1 1 Amerika Amerika 46.000
13 27.02 . 1 823 5 18 İngiliz İngiltere 848.470
14 03.03 . 1 823 3 12 İngiliz İngiltere 640.05 1
15 05.03. 1 823 2 2 İngiliz İngiltere 45. 1 80
16 05.03. 1 823 20 35 Nemçe Trieste 546.2 1 0
17 05.03. 1 823 30 72 Nemçe Trieste 5 1 0.480
18 06.03. 1 823 4 7 Nemçe Trieste 1 1 5.090
19 07.03. 1 823 4 4 Moskof Cenova 57.570
20 06.03 . 1 823 2 2 Nemçe Livomo 1 0.590
21 07.03. 1 823 1 4 Fransız Marsilya 9.000
22 07.03. 1 823 15 26 Fransız Trieste 1 92.400
23 1 1 .03. 1 823 3 3 İngiliz İngiltere 99.500
24 1 2.03 . 1 823 1 Amerika Amerika 298.360
Defter Toplamı 1 76 336 6.283.866
(27) D. HMK. 22315
1 14.03 . 1 823 1 Sardunya Livomo 23.900
2 14.03 . 1 823 10 14 Fransız Trieste 69.200
3 1 4.03 . 1 823 1 Moskof Cenova 1 9.200
4 1 4.03 . 1 823 4 5 İngiliz İngiltere 1 29.370
5 1 6.03 . 1 823 İsveç Cenova 24. 1 00
6 1 8.03 . 1 823 Nemçe Asitane 510
7 1 8.oJ . 1 823 2 2 Nemçe Trieste 1 0.800
8 20.03 . 1 823 5 14 İngiliz İngiltere 387.420
9 22.03 . 1 823 2 Fransız Asitane 24. 1 00
10 26.03 . 1 823 12 19 Nemçe Trieste 1 63.780
11 26.03 . 1 823 18 39 Fransız Trieste 338.306
12 26.03 . 1 823 6 16 İngiliz İngiltere 255 . 1 90
13 26.03 . 1 823 5 7 İngiliz İngiltere 252.300
14 26.03 . 1 823 14 4 Nemçe Trieste 1 24. 1 80
15 1 4.03 . 1 823 1 Nemçe Trieste 38.200
16 26.03 . 1 823 1 Sardunya Cenova 1 7.300
17 1 5.04. 1 823 2 15 Amerika Amerika 763 . 100
18 1 7.04. 1 823 1 1 Nemçe Trieste 4.830
19 1 7.04. 1 823 12 51 Nemçe Trieste 4 1 6 . 1 60
20 2 1 .04. 1 823 6 19 İngiliz İngiltere 7 1 6. 1 20
21 23.04. 1 823 2 Amerika Amerika 7 .6 1 2

15 8 EKLER
 22 23.04. 1 823 19 29 Nemçe Trieste 259.590
23 23.04. 1 823 10 10 Fransız Marsilya 2 1 2.8 1 0
24 25.04. 1 823 İngiliz İngiltere 1 67.500
25 25.04. 1 823 12 14 Fransız Marsilya 1 94.490
26 27.04. 1 823 1 İngiliz İngiltere 1 05.000
27 29.04. 1 823 6 17 İngiliz İngiltere 453.330
28 04.05. 1 823 4 8 İngiliz İngiltere 335.830
29 06.04. 1 823 16 23 İsveç Marsilya 254. 1 90
30 1 0.04. 1 823 Amerika Amerika 229.560
31 1 6.05 . 1 823 1 1 İngiliz İngiltere 47.500
32 1 6.05 . 1 823 21 31 Nemçe Trieste 362.540
33 1 6.05 . 1 823 6 23 İngiliz İngiltere 67 1 .290
34 1 6.05. 1 823 4 7 İngiliz İngiltere 1 1 1 .520
35 20.05. 1 823 10 16 İngiliz lngiltere-Livomo 347.530
36 20.05. 1 823 10 14 Nemçe Livomo 227. 1 82
37 22.05 . 1 823 7 13 İngiliz Asitane 3 1 4. 1 70
38 30.05 . 1 823 6 13 İngiliz İngiltere 530.230
39 08.06. 1 823 2 Nemçe Asitane 1 5 .800
Defter Toplamı 24 1 440 8.625.740
(28) D. HMK. 22316 (il)
09.09 . 1 823 33 78 Nemçe Trieste 633.830
2 1 1 .09. 1 823 10 14 Nemçe Trieste 89.600
3 1 3 .09. 1 823 6 20 İngiliz İngiltere 535.860
4 1 5 .09. 1 823 3 5 Moskof Kınm 48.2 1 0
5 1 5 .09. 1 823 6 12 İngiliz İngiltere 453.640
6 1 5 .09. 1 823 5 13 İngiliz İngiltere 2 8 1 .230
7 1 7.09. 1 823 4 7 İngiliz İngiltere 1 29.550
8 1 9.09. 1 823 1 3 Fransız Cenova 1 1 .750
9 2 1 .09. 1 823 6 il Amerika Amerika 443.930
10 2 1 .09 . 1 823 2 2 Nemçe Trieste 6.230
il 2 1 .09. 1 823 2 Moskof Kınm 1 1 .200
12 25.09. 1 823 16 33 Nemçe Trieste 259.040
13 25.09. 1 823 12 20 Nemçe Livomo 1 79.780
14 25.09. 1 823 2 3 İngiliz İngiltere 27.050
15 27.09. 1 823 3 İngiliz İngiltere 1 54. 1 90
Defter Toplamı 108 226 3.265.090
(29) D. HMK. 22317
07. 1 0. 1 823 4 6 Nemçe Livomo 52.950
2 1 7. 1 0. 1 823 2 5 İngiliz Trieste 1 6. 1 30
3 1 7. 1 0. 1 823 5 19 İngiliz Asi tane 284.280

ÜSMAN LI İTHALATI. İ Z M İ R G ü M RÜe;Ü 1 8 1 8-1 839 159

 4 2 1 . 1 0. 1 823 4 8 Amerika Amerika 593.840
5 25. 1 0. 1 823 Nemçe Kının 2.090
6 3 1 . 1 1 . 1 823 3 4 Nemçe Kının 24.340
7 04. 1 1 . 1 823 16 25 Nemçe Trieste 1 84.960
8 04. I 1 . 1 823 1 2 Felemenk Felemenk 22.000
9 04. 1 1 . 1 823 16 25 Nemçe Trieste 2 1 7.270
Defter Toplamı 52 95 1 . 397.860
(JO) D. llMK. 22316 (1)
05. 1 1 . 1 823 12 17 Fransız Marsilya 1 54.850
2 05. 1 1 . 1 823 Felemenk Felemenk 1 7.460
3 05. I 1 . 1 823 12 22 Sardunya Livomo 1 1 8.550
4 07. 1 1 . 1 823 4 Amerika Amerika 5 2 1 .540
5 1 1 . 1 1 . 1 823 7 7 Nemçe Livomo 37.520
6 1 1 . 1 1 . 1 823 17 28 Nemçe Trieste 1 00.970
7 1 3 . I 1 . 1 823 1 3 Ceneviz Marsilya 1 7.440
8 1 8 . I 1 . 1 823 18 23 Sardunya Cenova 325.2 1 0
9 23. I 1 . 1 823 2 3 Moskof Livomo 25.340
10 23. I 1 . 1 823 14 20 İngiliz Trieste 1 36.430
il 23. I 1 . 1 823 2 2 Felemenk Felemenk 7. 1 50
12 25. 1 1 . 1 823 9 15 Moskof Kının 84.320
13 27. 1 1 . 1 823 4 6 İngiliz İngiltere 1 7 1 .6 1 0
14 27. 1 1 . 1 823 4 8 İngiliz İngiltere 27 1 .850
15 27. 1 1 . 1 823 1 Moskof Livomo 2 .790
16 27. 1 1 . 1 823 8 19 İngiliz İngiltere 44 1 .500
Defter Toplamı 113 1 79 2.434.530
(31) D. HMK. 22319
05. 1 2. 1 823 6 8 Fransız Marsilya 8 1 .660
2 1 1 . 1 2. 1 823 il 13 Fransız Marsilya 1 1 0.9 1 0
3 1 1 . 1 2. 1 823 13 20 Nemçe Trieste 1 04.020
4 1 1 . 1 2. 1 823 35 59 Nemçe Trieste 336.200
5 1 7. 1 2 . 1 823 5 15 İngiliz İngiltere 305.960
6 2 1 . 1 2 . 1 823 Amerika Amerika 1 0.900
7 2 1 . 1 2 . 1 823 3 12 İngiliz İngiltere 1 37.030
8 2 1 . 1 2. 1 823 4 İngiliz İngiltere 275.720
9 23. 1 2 . 1 823 10 il Fransız Marsilya 1 22.360
10 23. 1 2 . 1 823 12 İngiliz İngiltere 508.580
il 29. 1 2 . 1 823 8 Amerika Amerika 455.670
12 29. 1 2 . 1 823 17 24 İngiliz İngiltere 772.370
13 29. 1 2 . 1 823 4 4 Moskof Cenova 34.280
14 29. 1 2 . 1 823 13 17 Fransız Marsilya 2 1 2.480

160 EKLER
 15 29. 1 2. 1 823 9 18 İngiliz İngiltere 475.290
16 29. 1 2. 1 823 23 36 Nemçe Trieste 449.020
Defter Toplamı 1 53 262 4.392.450
(32) D. HMK. 22320
1 1 6.03 . 1 824 2 Amerika Amerika 1 92.594
2 1 6.o3 . 1 824 Fransız Marsilya 28.800
3 1 8.03 . 1 824 Nemçe Trieste 4.290
4 1 8.o3. 1 824 9 il Fransız Marsilya 146.335
5 20.03. 1 824 7 Amerika Amerika 425.826
6 22.03 . 1 824 1 1 Ceneviz Cenova 5.7 1 2
7 24.03 . 1 824 10 36 İngiliz İngiltere 2.630.4 1 4
8 24.03 . 1 824 4 5 Fransız Marsilya 45.938
9 24.03 . 1 824 1 3 Amerika Amerika 302.601
10 24.03 . 1 824 13 17 Fransız Marsilya 2 1 4. 1 43
il 26.03 . 1 824 7 20 İngiliz İngiltere 1 .300.538
12 26.03 . 1 824 2 4 İngiliz Asitane 93.963
13 28.03 . 1 824 2 3 Nemçe Livomo 1 6. 8 7 1
14 3 1 .03. 1 824 il 12 Fransız Marsilya 125.540
15 3 1 .03 . 1 824 15 26 Nemçe Trieste 776.846
16 3 1 .03 . 1 824 5 8 İngiliz Asitane 899.637
17 3 1 .03 . 1 824 5 12 Amerika Amerika 43 1 .0 1 8
18 03.04. 1 824 7 il İngiliz İngiltere 526.389
19 03.04. 1 824 17 21 Fransız Marsilya 265.594
20 07.04. 1 824 6 6 İngiliz Cenova 1 7 1 .092
21 07.04. 1 824 41 94 Nemçe Trieste 1 .666.494
22 07.04.1 824 7 9 Nemçe Livomo 1 30. 178
23 09.04. 1 824 2 2 İngiliz Asitane 1 0.800
24 1 5 .04. 1 824 3 8 İngiliz İngiltere 145.444
25 1 7.04. 1 824 21 32 Nemçe Trieste 865.560
26 1 7 .04. 1 824 il il Fransız Marsilya 96.2 1 4
27 1 7 .04. 1 824 13 22 Nemçe Livomo 380.678
28 1 7 .04. 1 824 36 64 Nemçe Trieste 803.866
29 2 1 .04. 1 824 1 7 İngiliz İngiltere 274.450
30 23.04 . 1 824 4 11 İngiliz İngiltere 649.820
31 ??.04. 1 824 Fransız Marsilya 4.756
32 ??.04. 1 824 1 2 Fransız Marsilya 1 6.596
Defter Toplamı 260 470 1 3.648.997
(33) D. HMK. 22321
1 30.04. 1 824 5 6 İngiliz İngiltere 302.485
2 30.04. 1 824 2 Nemçe Livomo 9.4 1 8

ÜSMANLI İTHALAT!, İZM İ R G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8-1839 16 1

 3 30.04. 1 824 2 15 İngiliz İngiltere 622.7 1 3
4 30.04. 1 824 3 9 İngiliz Trieste 1 26.835
5 30.04. 1 824 8 10 İngiliz Livomo 82.505
6 04.05. 1 824 il 29 İngiliz İngiltere 1 .000.934
7 06.05 . 1 824 16 37 Nemçe Trieste 2 1 3 . 1 27
8 06.05 . 1 824 6 il Felemenk Livomo 396.969
9 06.05 . 1 824 7 15 İngiliz lngihere-Livomo 456.47 1
10 06.05 . 1 824 5 14 İngiliz İngiltere 655.6 1 4
il 08.05. 1 824 13 13 Fransız Marsilya 234.870
12 08.05. 1 824 2 2 Nemçe Trieste 1 7.080
13 1 2.05 . 1 824 14 21 Nemçe Trieste 3 1 2.205
14 1 4.05 . 1 824 2 6 İngiliz İngiltere 724.950
15 1 4.05 . 1 824 4 6 İngiliz İngiltere 1 6 1 .523
16 1 6.05 . 1 824 İngiliz Asitane 25.200
17 1 9.05 . 1 824 Fransız Marsilya 32.000
18 20.05 . 1 824 2 Sardunya Livomo 7.620
19 22.05. 1 824 23 37 Nemçe Trieste 526.784
20 22.05. 1 824 20 32 Fransız Marsilya 380.5 2 1
21 24.05 . 1 824 2 Felemenk Felemenk 1 25.650
22 08.05. 1 824 1 Amerika Amerika 1 1 7.787
23 1 4.05 . 1 824 2 Fransız Marsilya 8.684
24 1 4.05 . 1 824 2 Nemçe Trieste 6.744
25 ??.05 . 1 824 Amerika Amerika 1 43.267
26 ??.05 . 1 824 İngiliz Malta 2.520
Defter Toplamı 151 278 6.694.476
(34) D. HMK. 22322
0 1 .06. 1 824 3 il Amerika Amerika 496.782
2 03.06. 1 824 3 Felemenk Felemenk 22.745
3 03.06. 1 824 Nemçe Trieste 1 3 .500
4 05.06. 1 824 15 24 İngiliz Trieste 382.446
5 05.06. 1 824 1 Nemçe Trieste 2.560
6 05.06. 1 824 4 5 Nemçe Cenova 68.840
7 05.06. 1 824 2 12 İngiliz İngiltere 890.675
8 1 5 .06. 1 824 1 1 İngiliz İngiltere 33.800
9 1 7.06. 1 824 9 26 İngiliz İngiltere 662.685
10 1 9.06. 1 824 6 18 İngiliz İngiltere 1 .220.384
il 2 1 .06. 1 824 25 28 Fransız Marsilya 376.784
12 25.06. 1 824 17 22 Fransız Marsilya 242.204
13 25 .06. 1 824 8 il Fransız Marsilya 144.857
14 25.06. 1 824 19 44 Nemçe Trieste 588.9 1 0

1 62 EKLER
 15 25.06. 1 824 6 Nemçe Trieste 47.826
16 25.06. 1 824 Ceneviz Cenova 1 4.000
Defter Toplamı 1 14 214 5.208.998
(35) D. HMK. 22318
1 30.06. 1 824 2 12 İngiliz İngiltere 24 1 .362
2 30.06. 1 824 6 19 İngiliz İngiltere 658.495
3 02.07. 1 824 5 7 Felemenk Felemenk 1 73.645
4 02.07. 1 824 1 Nemçe Asitane 4.000
5 06.07 . 1 824 6 7 Nemçe Trieste 1 38.391
6 08.07 . 1 824 19 30 Nemçe Trieste 5 1 7.772
7 08.07 . 1 824 1 Nemçe Trieste 5.400
8 08.07 . 1 824 4 Amerika Amerika 293.9 1 9
9 1 0.07 . 1 824 7 14 İngiliz İngiltere 393.433
10 1 2.07 . 1 824 3 Ceneviz Cenova 34.2 1 8
il 14.07 . 1 824 3 İngiliz İngiltere 64.474
12 1 4.07. 1 824 3 7 İngiliz İngiltere 2 1 2.404
13 1 6.07. 1 824 2 2 Felemenk Felemenk 1 1 1 .739
14 1 6.07. 1 824 3 8 İngiliz İngiltere 264. 7 1 2
15 1 8.07. 1 824 Moskof Kırım 840
16 20.07. 1 824 Fransız Marsilya 5.400
17 22.07. 1 824 1 İngiliz Asitane 52.460
18 26.07. 1 824 23 63 Nemçe Trieste 903 .258
19 26.07. 1 824 21 37 Nemçe Trieste 470.509
20 24.07. 1 824 1 2 Amerika Amerika 52.05 1
21 26.07. 1 824 2 İngiliz İngiltere 352.236
Defter Toplamı 1 07 225 4.950. 7 1 8
(36) D . HMK. 22323
09.08. 1 824 3 8 İngiliz İngiltere 1 62.261
2 1 1 .08. 1 824 2 İngiliz İngiltere 1 80.368
3 1 7.08. 1 824 8 25 İngiliz İngiltere 1 .927.591
4 1 9.08. 1 824 3 4 İngiliz İngiltere 1 94.9 1 2
5 1 9.08. 1 824 7 9 İngiliz İngiltere 337. 1 05
6 1 9.08. 1 824 1 2 Nemçe Mısır 24.654
7 2 1 .08. 1 824 4 12 Amerika Cenova 505.906
8 2 1 .08. 1 824 1 3 İngiliz İngiltere 65.520
9 22.08. 1 824 6 12 İngiliz İngiltere 307.945
10 22.08.1 824 2 3 İngiliz Asitane 52.950
il 23.08.1 824 3 3 İngiliz Asitane 84.020
12 25.08. 1 824 3 3 İngiliz İngiltere 3 1 .952
13 25.08. 1 824 Amerika Amerika 80.640

ÜSMANLI hHALATI, İZMİR GüMRÜ�Ü 1 81 8-1 839 1 63

 14 25.08 . 1 824 3 Amerika Amerika 252.98 1
15 26.08. 1 824 il 16 Ceneviz Livomo 454.236
16 26.08. 1 824 1 İngiliz İngiltere 73.450
17 26.08. 1 824 26 33 Fransız Marsilya 487. 8 1 0
18 26.08. 1 824 12 16 Ceneviz Livomo 356.724
19 26.08. 1 824 3 Amerika Amerika 1 68 . I 1 8
20 26.08. 1 824 1 Nemçe Mısır 1 6.696
Defter Toplamı 96 1 60 5.765.839
(37) CM. 15274 (1)
28.08. 1 824 9 12 Nemçe Trieste 49 1 .7 1 5
2 30.08 . 1 824 30 69 Nemçe Trieste 1 .035.977
3 30.08 . 1 824 4 7 İngiliz İngiltere 394.450
4 3 1 .08. 1 824 13 16 Fransız Marsilya 1 40.02 1
5 3 1 .08. 1 824 17 17 Fransız Marsilya 1 5 1 .484
6 3 1 .08. 1 824 2 2 İngiliz İngiltere 47.654
7 3 1 .08. 1 824 3 7 İngiliz İngiltere 389.900
8 3 1 .08. 1 824 1 İngiliz İngiltere 85.500
9 0 1 .09. 1 824 2 il İngiliz İngiltere 93.269
10 0 1 .09. 1 824 6 Amerika Amerika 356.259
il 0 1 .09. 1 824 İngiliz İngiltere 83.880
12 0 1 .09. 1 824 11 17 Ceneviz Cenova 1 46.52 1
13 0 1 .09. 1 824 4 21 İngiliz İngiltere 1 .639.501
14 03.09. 1 824 4 il Felemenk Felemenk 199.820
15 05.09. 1 824 1 1 Ceneviz Livomo 8.640
16 07.09. 1 824 Amerika Amerika 42.0 1 5
17 1 1 .09. 1 824 2 Amerika Amerika 62.366
18 1 1 .09 . 1 824 7 İngiliz İngiltere 250.58 1
19 1 3.09. 1 824 İngiliz İngiltere 42.000
20 ??.09. 1 824 Amerika Amerika 1 05.828
21 1 3.09. 1 824 4 7 İngiliz Livomo 54.732
22 1 3.09. 1 824 5 6 İngiliz İngiltere 308. I 1 5
23 23.09. 1 824 1 1 Amerika Amerika 1 5 .456
24 23.09. 1 824 2 2 Amerika Amerika 20.700
25 23.09. 1 824 8 30 İngiliz İngiltere 887.478
26 23.09. 1 824 2 2 Fransız Marsilya 1 0. 1 28
Defter Toplamı 1 30 259 7 .063.990
(38) CM. 15274 (il)
1 27.09.1 824 2 2 İngiliz Livomo 28.300
2 27.09. 1 824 5 14 İngiliz Asitane 62 1 .253
3 27.09. 1 824 20 51 Nemçe Trieste 501 .075

1 64 EKLER
 4 27.09.1 824 5 19 Amerika Amerika 599.358
5 27.09.1 824 4 7 İngiliz İngiltere 1 64.243
6 0 1 . 1 0. 1 824 3 14 İngiliz İngiltere 362.347
7 0 1 . 1 0. 1 824 3 Nemçe Trieste 47.890
8 0 1 . 1 0. 1 824 3 4 İngiliz İngiltere 1 97.280
9 0 1 . 1 0. 1 824 9 13 Fransız Marsilya 149.953
10 05. 1 0. 1 824 21 33 Fransız Marsilya 362.374
il 05. 1 0. 1 824 8 14 İngiliz İngiltere 365.362
12 06. 1 0 . 1 824 6 10 Nemçe Trieste 166.841
13 09. 1 0 . 1 824 Sardunya Trieste 1 2. 1 50
14 1 3 . 1 0. 1 824 2 Fransız Cenova 1 1 .072
15 1 3 . 1 0. 1 824 3 Fransız Marsilya 69. 1 5 2
16 1 3 . 1 0. 1 824 8 12 Nemçe Trieste 259.790
17 1 5 . 1 0. 1 824 9 15 Nemçe Trieste 99.544
18 1 9. 1 0. 1 824 1 1 Nemçe Livomo 5.460
19 1 9. 1 0. 1 824 2 3 İngiliz İngiltere 1 52.600
20 23. 1 0. 1 824 Felemenk Felemenk 56.700
21 23 . 1 0. 1 824 6 il Moskof Kırım 56.939
22 23. 1 0. 1 824 1 1 İngiliz İngiltere 35.3 1 6
Defter Toplamı 1 18 234 4.324.999
(39) CM. 15274 (Dl)
0 1 . 1 1 . 1 824 7 9 İngiliz Asi tane 498.5 1 1
2 03. 1 1 . 1 824 8 16 İngiliz İngiltere 447.381
3 03. 1 1 . 1 824 3 8 Amerika Amerika 368.244
4 03. 1 1 . 1 824 6 13 Amerika Amerika 547.714
5 05. 1 1 . 1 824 3 5 İngiliz İngiltere 3 1 7.852
6 05. 1 1 . 1 824 5 6 Nemçe Livomo 5 1 .828
7 05. 1 1 . 1 824 6 12 İngiliz İngiltere 593.269
8 05 . I 1 . 1 824 İngiliz İngiltere 1 7.820
9 09. 1 1 . 1 824 5 il İngiliz İngiltere 669.960
10 09. 1 1 . 1 824 20 32 Nemçe Trieste 388.305
il 1 0. 1 1 . 1 824 17 20 Fransız Marsilya 1 76.906
12 1 0. 1 1 . 1 824 5 6 Fransız Marsilya 73.448
13 1 5. 1 1 . 1 824 3 10 Amerika Amerika 66 1 .747
14 1 5. 1 1 . 1 824 5 9 Moskof Kırım 62.464
15 1 9. 1 1 . 1 824 13 14 Fransız Marsilya 206.086
16 2 1 . 1 1 . 1 824 İngiliz Aktarma 2.040
Defter Toplamı 108 1 73 5.083.575
(40) CM. 15274 (iV)
25. 1 1 . 1 824 1 Nemçe Marsilya 3.600

ÜSMANLI İTHALATI, lzMİR GOMRÜ�Ü 1 8 1 8-1 839 165

 2 25. l 1 . 1 824 1 1 Nemçe Aktarına 1 .350
3 02. 1 2. 1 824 24 39 İngiliz Livomo 1 .37 1 .940
4 03. 1 2 . 1 824 5 6 Fransız Marsilya 59.560
5 03. 1 2 . 1 824 31 60 İngiliz Trieste 532.994
6 1 3 . 1 2. 1 824 10 17 Nemçe Trieste 1 80.265
7 1 5 . 1 2. 1 824 1 5 Nemçe Trieste 5.460
8 1 5 . 1 2. 1 824 1 3 Ceneviz Kının 3 1 .525
9 1 7. 1 2 . 1 824 9 13 İngiliz Malta 396.678
10 1 8. 1 2. 1 824 13 17 Fransız Marsilya 1 57.487
11 1 8. 1 2 . 1 824 1 1 Amerika Amerika 5.554
12 1 8. 1 2. 1 824 2 İngiliz Asi tane 1 1 .540
13 1 8 . 1 2 . 1 824 8 10 Fransız Marsilya 1 1 1 .002
14 1 9. 1 2. 1 824 Nemçe Asi tane 4.030
15 1 9. 1 2 . 1 824 8 10 Fransız Marsilya 7 1 . 1 92
Defter Toplamı 115 1 86 2.944. 1 77
(41) CM. 15274 (V)
30. 1 2 . 1 824 7 8 Nemçe Livomo 68.440
2 30. 1 2. 1 824 1 3 Fransız Marsilya 758
3 30. 1 2 . 1 824 9 13 Fransız Marsilya 1 82.534
4 0 1 .0 1 . 1 825 1 1 Nemçe Livomo 1 6.800
5 0 1 .0 1 . 1 825 10 10 Nemçe Livomo 1 00.835
6 0 1 .01 . 1 825 İngiliz Asitane 40.952
7 0 1 .01 . 1 825 25 57 Nemçe Trieste 382.793
8 0 1 .01 . 1 825 14 23 Felemenk Livomo 253.590
9 0 1 .01 . 1 825 4 5 İngiliz İngiltere 24 1 .490
10 05.0 1 . 1 825 9 10 Fransız Marsilya 244.024
il 07.0 1 . 1 825 Nemçe Mısır 5 1 .300
12 1 1 .0 1 . 1 825 5 7 Fransız Marsilya 47.040
13 1 2.01 . 1 825 2 Nemçe Aktarına 1 3 . 320
14 1 7.0 1 . 1 825 İngiliz İngiltere 4.620
15 1 7 .0 1 . 1 825 Fransız Marsilya 1 9.732
16 1 7 .0 1 . 1 825 2 2 Fransız Marsilya 25.576
Defter Toplamı 92 145 1 .693.804
(42) CM. 15274 (VI)
25.0 1 . 1 825 3 5 İngiliz İngiltere 26 1 .543
2 27.0 1 . 1 825 3 3 Nemçe Trieste 29.328
3 27.0 1 . 1 825 5 il İngiliz İngiltere 784. 143
4 29.0 1 . 1 825 9 20 İngiliz İngiltere 8 1 0.456
5 29.0 1 . 1 825 26 78 Nemçe Trieste 1 . 1 82.453
6 1 0.02 . 1 825 7 20 İngiliz İngiltere 1 . 660.380

1 66 EKLER
 7 1 0.02 . 1 825 33 87 Nemçe Trieste 888.630
8 1 1 .02. 1 825 3 22 Nemçe Malta 1 96.075
9 1 2.02. 1 825 Felemenk Felemenk 3 .024
10 1 6.02. 1 825 17 31 Fransız Marsilya 377.058
il 1 7.02.1 825 2 4 Fransız Aktarma 277. 1 08
12 1 7.02.1 825 5 5 Nemçe Cenova 75.592
13 1 7.02. 1 825 Sardunya Cenova 38.848
Defter Toplamı 1 15 288 6.584.638
(43) CM. 15274 (VIl)
03.03 . 1 825 13 17 Fransız Marsilya 3 1 7.86 1
2 03.03 . 1 825 2 İngiliz İngiltere 20.032
3 03.03 . 1 825 4 5 Amerika Amerika 304. 8 1 0
4 03.03 . 1 825 5 Amerika Amerika 365.292
5 04.03 . 1 825 19 30 Nemçe Trieste 226.825
6 05.03 . 1 825 7 14 İngiliz İngiltere 1 .240.409
7 09.03 . 1 825 8 19 İngiliz İngiltere 692.768
8 09.03 . 1 825 5 5 Felemenk Felemenk 83.035
9 09.oJ. 1 825 Moskof Kınm 7.560
10 1 1 .03. 1 825 1 Nemçe Trieste 2.350
Defter Toplamı 60 99 3.260.942
(44) D. HMK. 22324
1 5.03 . 1 825 22 35 Nemçe Trieste 438.647
2 1 5 .oJ. 1 825 4 6 İngiliz İngiltere 379.440
3 1 5 .oJ. 1 825 3 12 İngiliz İngiltere 598.602
4 l 7.oJ. 1 825 6 7 İngiliz İngiltere 4 1 8.261
5 1 7.oJ. 1 825 14 20 İngiliz Livomo 1 9 1 .283
6 1 7.oJ . 1 825 2 2 İngiliz İngiltere 1 1 7.950
7 1 7.03 . 1 825 24 44 Nemçe Trieste 49 1 .256
8 1 7.oJ . 1 825 4 6 İngiliz Asitane 1 89.040
9 l 7.oJ. 1 825 7 15 İngiliz İngiltere 1 .232.765
10 l 7.oJ. 1 825 16 33 Fransız Marsilya 669.990
il l 7.oJ. 1 825 10 15 İngiliz lngiltere 649.224
12 1 7.03. 1 825 6 6 Nemçe Cenova 48. 3 1 6
13 1 7.03 . 1 825 3 3 Nemçe Trieste 9.644
14 2 1 .03 . 1 825 Moskof Kınm 1 0.800
15 25.03 . 1 825 Sardunya Cenova 6.920
16 3 1 .03. 1 825 6 Amerika Amerika 398.973
17 3 1 .03. 1 825 7 Amerika Amerika 533.378
18 3 1 .03. 1 825 4 4 İngiliz İngiltere 89.846
19 02.04. 1 825 Sardunya Cenova 5.940

0SMAN LI iTHAL.ATi, l z M İ R G ü ll.1 RÜ�Ü 1 81 8-1 839 1 67

 20 02.04. 1 825 17 19 Fransız Marsilya 559.924
21 06.04. 1 825 2 Nemçe Trieste 8.740
22 06.04. 1 825 1 Nemçe Trieste 9.546
23 06.04. 1 825 6 10 Nemçe Trieste 32.960
24 06.04. 1 825 7 12 İngiliz İngiltere 644 .340
25 08.04. 1 825 30 58 Moskof Trieste 803.893
26 08.04. 1 825 12 17 İngiliz İngiltere 861 .004
27 09.04. 1 825 6 17 İngiliz İngiltere 789.765
28 1 2 .04. 1 825 2 7 İngiliz Asitane 263.701
29 1 4.04. 1 825 1 2 İngiliz Livomo 6.260
30 1 8 .04. 1 825 Nemçe Cenova 5.520
31 1 8 .04. 1 825 1 İngiliz İngiltere 14.500
Defter Toplamı 215 371 1 0.480.428
(45) KK. 5239 (V)
1 1 9.04. 1 825 15 29 Fransız Marsilya 359.262
2 2 1 .04. 1 825 9 12 Fransız Marsilya 1 35.249
3 2 1 .04. 1 825 3 5 Nemçe Trieste 34.725
4 23.04. 1 825 14 19 Amerika Livomo 383.953
5 23.04. 1 825 3 4 İngiliz İngiltere 293.376
6 23.04. 1 825 Nemçe Trieste 28.350
7 25.04. 1 825 Moskof Livomo 3.200
8 25.04. 1 825 il Amerika Amerika 25 1 .9 1 6
9 25.04. 1 825 3 6 İngiliz İngiltere 592.895
10 27.04. 1 825 5 7 Felemenk Felemenk 149.3 1 0
il 0 1 .05. 1 825 2 2 Moskof Livomo 2 1 .000
12 0 1 .05. 1 825 6 12 Moskof Sayda 74.440
13 0 1 .05. 1 825 3 5 İngiliz İngiltere 233 . 1 20
14 03.05 . 1 825 21 41 Nemçe Trieste 426.604
15 05.05 . 1 825 3 4 Felemenk Felemenk 34. 044
16 05.05 . 1 825 1 İngiliz Sayda 7.800
17 09.05 . 1 825 2 Nemçe Sayda 4.090
18 1 5 .05 . 1 825 6 15 İngiliz İngiltere 1 .020. 1 23
19 1 5 .05. 1 825 1 1 Moskof Sayda 1 0.800
20 1 5 .05. 1 825 3 il Amerika Amerika 3 7 1 .653
21 1 5.05. 1 825 1 İngiliz Asitane 34.708
Defter Toplamı 103 190 4.470.6 1 8
(46) D. HMK. 22328
1 2 1 .06. 1 825 4 Nemçe Trieste 23.382
2 2 1 .06. 1 825 1 Nemçe Ada 3 .600
3 2 1 .06. 1 825 6 20 Amerika Amerika 900.024

1 68 EKLER
 4 27.06. 1 825 24 40 Nemçe Trieste 667.665
5 29.06. 1 825 16 22 Fransız Marsilya 30 1 .826
6 05.07 . 1 825 7 10 İngiliz Malta 339.030
7 06.07. 1 825 3 7 Amerika Amerika 370.454
8 07.07. 1 825 1 5 Nemçe Trieste 45.040
9 08.07. 1 825 6 10 İngiliz İngiltere 483.8 1 5
10 08.07. 1 825 Amerika Amerika 4 1 .942
Defter Toplamı 66 1 20 3. 1 76.778
(47) CM. 17760
1 1 9.09. 1 825 5 6 Fransız Marsilya 95 . 8 1 0
2 20.09. 1 825 14 21 Nemçe Trieste 323.075
3 2 1 .09. 1 825 1 2 İngiliz Asitane 860
4 2 1 .09. 1 825 2 Nemçe İskenderiye 1 8 . 1 75
5 2 1 .09. 1 825 9 11 Fransız Marsilya 1 46.467
6 22.09. 1 825 4 12 İngiliz İngiltere 6 1 9.659
7 22.09. 1 825 2 2 Fransız Marsilya 62.460
8 22.09. 1 825 3 6 Fransız Marsilya 22.885
9 23.09. 1 825 9 16 Sardunya Cenova 1 94.567
10 27.09 . 1 825 3 6 Amerika Amerika 403.083
il 29.09. 1 825 8 Amerika Amerika 544.003
12 02. 1 0. 1 825 4 Amerika Amerika 3 1 1 . 1 90
13 04. 1 0. 1 825 3 4 İngiliz İngiltere 1 1 9.450
14 04. 1 0. 1 825 İngiliz İngiltere 48.900
15 04. 1 0. 1 825 1 İngiliz Trieste 30.600
16 05. 1 0. 1 825 6 12 Felemenk Felemenk 1 64.550
17 06. 10. 1 825 7 9 Nemçe Trieste 43.372
Defter Toplamı 71 1 23 3 . 1 49. 1 06
(48) D. llMK. 22330
1 1 5.04. 1 826 2 İngiliz Trieste 4.507
2 1 7.04. 1 826 5 13 İngiliz İngiltere 1 . 1 46.495
3 22.04. 1 826 9 Nemçe Trieste 70.753
4 22.04. 1 826 3 6 İngiliz İngiltere 238.447
5 24.04. 1 826 22 48 Nemçe Trieste 592.379
6 24.04. 1 826 10 13 Nemçe Trieste 98. 1 55
7 24.04. 1 826 1 1 Nemçe Trieste 1 8.900
8 24.04. 1 826 10 15 Nemçe Trieste 1 95.791
9 27.04. 1 826 2 2 Fransız Marsilya 28.720
10 27.04. 1 826 İngiliz İngiltere 1 1 .700
11 27.04. 1 826 1 Nemçe Trieste 6.650
12 0 1 .05 . 1 826 3 9 Amerika Amerika 207.5 1 4

ÜSMANLI İTHALAT!, İZM İ R G ü M RÜ�Ü 1 81 8-1 839 169

 13 03.05 . 1 826 7 7 İngiliz Livomo 2 1 4.625
14 03.05 . 1 826 11 17 Fransız Marsilya 1 40.292
15 07.05 . 1 826 6 16 İngiliz İngiltere 364.494
16 08.05. 1 826 6 10 İngiliz Asitane 333.764
17 08.05. 1 826 31 70 Nemçe Trieste 1 .042.068
18 08.05 . 1 826 1 1 İngiliz Triesıe 6.420
Defter Toplamı 1 22 241 4.72 1 .674
(49) o. HMK. 22331
1 1 5 .05. 1 826 1 1 Amerika Amerika 4. 1 03
2 1 5.05.1 826 2 4 İngiliz İngiltere 5 1 .580
3 1 7.05 . 1 826 6 10 İngiliz İngiltere 270.976
4 1 7.05. 1 826 17 30 Nemçe Trieste 168.667
5 22.05. 1 826 6 15 Sardunya Cenova 1 40.664
6 24.05 . 1 826 5 9 İngiliz İngiltere 377.584
7 24.05 . 1 826 1 İngiliz İngiltere 49.250
8 24.05. 1 826 6 12 İngiliz Asi tane 445.7 1 3
9 25.05. 1 826 2 3 İngiliz Sayda 64.340
10 27.05 . 1 826 6 21 Amerika Amerika 99 1 .801
11 3 1 .05.1 826 İngiliz Malta 2.592
12 3 1 .05 . 1 826 İngiliz Sayda 1 .900
13 06.06. 1 826 1 Nemçe Sayda 3.600
14 06.06. 1 826 5 8 İngiliz İngiltere 302.335
15 06.06. 1 826 2 3 İngiliz İngiltere 1 1 6.352
Defter Toplamı 62 1 20 2.991 .457
(SO) O. HMK. 22332
07.06. 1 826 8 16 Felemenk Felemenk 260.839
2 09.06. 1 826 3 3 Felemenk Felemenk 1 7.884
3 1 3 .06.1 826 4 10 İngiliz İngiltere 585.842
4 14.06. 1 826 8 16 Nemçe Sayda 73.561
5 1 5.06. 1 826 15 19 Nemçe Trieste 288. 1 55
6 1 5.06. 1 826 27 39 Nemçe Trieste 820.308
7 30.06. 1 826 4 6 Fransız Marsilya 84.634
8 05.07. 1 826 6 8 Fransız Marsilya 1 75.200
9 05.07. 1 826 İngiliz İngiltere 28.500
Defter Toplamı 76 118 2.334.923
(Si) O. HMK. 22338
1 9.04. 1 828 1 Amerika Amerika 53. 4 1 2
2 20.04. 1 828 4 İngiliz İngiltere 82.000
3 23.04. 1 828 2 Amerika Amerika 1 56.364
4 24.04. 1 828 11 15 İngiliz İngiltere 1 .009.596

170 EKLER
 5 24.04. 1 828 9 21 İngiliz İngiltere 1 . 1 1 5.279
6 27.04. 1 828 4 İngiliz İngiltere 96.440
7 02.05 . 1 82 8 İngiliz İngiltere 22.650
8 04.05. 1 828 1 Felemenk Felemenk 38.880
9 04.05 . 1 828 2 2 Felemenk Felemenk 23.400
10 07.05. 1 828 2 2 Nemçe Trieste 1 7.400
il 08.05 . 1 828 3 Amerika Amerika 57 1 . 4 1 0
12 09.05. 1 828 7 8 Nemçe Trieste 1 27.350
13 09.05 . 1 828 4 5 Felemenk Felemenk 66.105
14 09.05 . 1 828 20 41 Nemçe Trieste 72 1 .47 1
15 1 2.05 . 1 828 1 İngiliz İngiltere 279.084
Defter Toplamı 63 1i l 4.380.841
(52) D. HMK. 22337
1 14.06. 1 828 1 3 İngiliz Asitane 397.440
2 1 7.06. 1 828 4 8 Fransız Marsilya 1 77 . 1 64
3 1 7.06. 1 828 1 İngiliz Sayda 1 .430
4 20.06. 1 828 3 4 İngiliz İngiltere 294.240
5 20.06. 1 828 10 13 İngiliz İngiltere 346.004
6 1 9.06. 1 828 1 Ceneviz Cenova 3 1 .360
7 1 9.06. 1 828 8 9 Amerika Amerika 607.689
8 2 1 .06. 1 828 5 23 İngiliz İngiltere 2.004 . 1 25
9 22.06. 1 828 12 21 Nemçe Trieste 401 .430
10 25.06. 1 828 2 2 Nemçe Livomo 48.000
11 0 1 .07. 1 828 4 8 Nemçe Livomo 95.064
12 04.07 . 1 828 1 Nemçe Sayda 5.600
13 1 2.07 . 1 828 2 3 Nemçe Trieste 1 50.500
Defter Toplamı 54 97 4.560.046
(53) D. HMK. 22339
14.07. 1 828 1 Nemçe Cenova 1 0.800
2 1 7.07. 1 828 4 4 Felemenk Felemenk 1 22.230
3 1 7.07 . 1 828 2 6 İngiliz İngiltere 107.503
4 1 7.07. 1 828 19 30 Ceneviz Marsilya 527.796
5 2 1 .07. 1 828 4 4 Nemçe Cenova 5 1 .060
6 1 8.o?. 1 828 2 Amerika Amerika 857.578
7 25.07. 1 828 İngiliz Aktarma 9.800
8 1 7.07. 1 828 Nemçe Marsilya 22.262
9 28.07. 1 828 7 9 Nemçe Trieste 83.682
10 03.08 . 1 828 27 37 Nemçe Marsilya 588.398
il 06.08. 1 828 1 4 Nemçe Cenova 98.880
12 06.08 . 1 828 36 94 Nemçe Trieste 2.663.936

ÜSMAN LI iTHALATl, IZMİR GüM RÜ�Ü 1 81 8-1 839 171

 13 06.08. 1 828 İngiliz Trieste 5.360
14 06.08 . 1 828 Amerika Amerika 370.106
Defter Toplamı 106 195 5.5 19.391
(54) D. HMK. 22341
1 08.04. 1 829 10 il Nemçe Livomo 260.898
2 08.04. 1 829 2 2 İngiliz Trieste 30.022
3 08.04. 1 829 İngiliz İngiltere 300.000
4 08.04. 1 829 Nemçe Trieste 48.000
5 08.04. 1 829 il 15 Fransız Marsilya 248.550
6 08.04. 1 829 9 37 İngiliz Trieste 829.553
7 08.04. 1 829 5 7 Ceneviz Cenova 1 09.550
8 14.04. 1 829 2 4 İngiliz İngiltere 1 1 7.560
9 1 4.04. 1 829 4 Fransız Marsilya 34.220
ıo 1 7 .04. 1 829 2 3 İngiliz İngiltere 47. 1 00
il 1 6.04. 1 829 Nemçe Trieste 25.344
12 24.04. 1 829 4 7 İngiliz Asitane 1 99.750
Felemenk-
13 24.04. 1 829 9 19 Felemenk Livomo
334.734
14 24.04. 1 829 3 Amerika Amerika 57.661
15 28.04. 1 829 3 Nemçe Venedik 70.000
16 30.04. 1 829 2 2 İngiliz Trieste 1 0.200
17 04.05. 1 829 27 55 Nemçe Trieste 888. 5 1 7
18 0 1 .05. 1 829 1 Amerika Amerika 1 .207
19 02.05 . 1 829 Nemçe Trieste 6.000
20 02.05 . 1 829 Felemenk Felemenk 2.880
21 04.05 1 829 il 20 Fransız Marsilya 1 72.640
Defter Toplamı 103 198 3.794.386
(SS) D. HMK. 22342
1 05.05 . 1 829 9 13 İngiliz İngiltere 392.985
2 09.05 . 1 829 Amerika Amerika 224.000
3 09.05 . 1 829 2 4 İngiliz İngiltere 368.8 2 1
4 1 0.05 . 1 829 26 48 Nemçe Trieste 8 1 9.0 1 8
5 1 0.05 . 1 829 Nemçe Trieste 1 3.884
6 1 0.05. 1 829 1 Nemçe Trieste 20.060
7 1 0.05. 1 829 6 il İngiliz İngiltere 307.900
8 1 2.05. 1 829 İngiliz İngiltere 1 .200
9 1 2.05 . 1 829 Nemçe Trieste 1 4.760
10 1 2.05. 1 829 1 2 Fransız Marsilya 1 .660
il 1 3.05 . 1 829 8 24 İngiliz İngiltere 1 . 108.686
12 14.05 . 1 829 2 Fransız Marsilya 1 6.320
13 1 5.05 . 1 829 Fransız Marsilya 1 1 .340

172 EKLER
 14 20.05 . 1 829 1 1 Fransız Marsilya 20.000
15 23.05 . 1 829 7 10 İngiliz İngiltere 307.664
16 24.05 . 1 829 İngiliz İngiltere 29.440
17 24.05 . 1 829 4 Nemçe Trieste 1 2.000
18 26.05 . 1 829 1 Nemçe Trieste 33. 1 20
19 26.05 . 1 829 2 Ceneviz Trieste 20.936
20 27.05 . 1 829 il 18 Nemçe Trieste 1 96.285
21 0 1 .06. 1 829 Nemçe Trieste 1 8.500
22 02.06. 1 829 İngiliz İngiltere 98.550
Defter Toplamı 84 149 4.037. 1 29
(56) D. HMK. 22343
1 07.07. 1 829 26 47 Nemçe Trieste 657.561
2 07.07. 1 829 3 4 İngiliz İngiltere 34.078
3 09.07. 1 829 Nemçe Trieste 1 . 1 00
4 1 5.07 . 1 829 7 10 İngiliz İngiltere 277.225
5 1 7.07. 1 829 Ceneviz Cenova 6.000
6 1 7.07. 1 829 2 Ceneviz Cenova 2 .4 1 4
7 2 1 .07. 1 829 9 10 İngiliz İngiltere 335 . 1 87
8 22.07 . 1 829 6 9 Nemçe Trieste 1 1 8.050
9 25.07. 1 829 1 Nemçe Trieste 29.700
10 29.0 7. 1 829 22 34 Fransız Marsilya 4 1 0.004
il 29.07. 1 829 Ceneviz Cenova 7 . 1 40
12 29.07 . 1 829 1 Ceneviz Cenova 1 2.880
13 30.07 . 1 829 2 Amerika Amerika 24.450
Defter Toplamı 80 1 23 1 .9 1 5.789
(57) D. HMK. 22344
30.09. 1 829 1 Nemçe Trieste 1 2.000
2 30.09. 1 829 İngiliz İngiltere 23.450
3 30.09. 1 829 3 İngiliz İngiltere 92. 1 3 5
4 30.09. 1 829 Nemçe Trieste 540
5 30.09. 1 829 İngiliz İngiltere 22.600
6 30.09. 1 829 Napolitan Trieste 4.900
7 30.09. 1 829 1 İngiliz Trieste 5.832
8 30.09.1 829 4 6 Amerika Amerika 1 06.449
9 02. 1 0 . 1 829 15 Reaya Trieste 40.699
10 1 2 . 1 0 . 1 829 13 31 Fransız Marsilya 298.04 1
il 1 4 . 1 0. 1 829 3 5 Felemenk Felemenk 98.6 1 3
12 1 6. 1 0. 1 829 24 38 Nemçe Trieste 9 1 3.703
Defter Toplamı 52 1 04 1 .6 1 8.962

OSMANLI iTHALATI, İZMİR GüMRüC:: ü 1 8 1 8-1 839

 (58) D. HMK. 22345-46
02. 1 1 . 1 829 1 Fransız Marsilya 630
2 02. 1 1 . 1 829 İngiliz Aktarma 1 .728
3 02. 1 1 . 1 829 2 2 İngiliz İngiltere 1 03.900
4 02. 1 1 . 1 829 Nemçe Tıieste 9.600
5 02. 1 1 . 1 829 Nemçe İngiltere 24.5 1 6
6 04. 1 1 . 1 829 31 70 Nemçe Tıieste 1 .029.660
7 08. 1 1 . 1 829 3 4 Nemçe Tıieste 1 23.690
8 1 1 . 1 1 . 1 829 2 4 Nemçe Tıieste 1 3 1 . 1 50
9 1 4. 1 1 . 1 829 9 Ameıika Ameıika 1 . 1 76.244
10 1 4. 1 1 . 1 829 7 13 İngiliz İngiltere 465.685
il 09. 1 1 . 1 829 9 21 İngiliz İngiltere 1 . 1 25.755
12 1 3 . 1 1 . 1 829 il 14 İngiliz İngiltere 567.430
13 1 4. i l . 1 829 8 14 Fransız Marsilya 224.689
14 1 6. 1 1 . 1 829 15 31 Sardunya Cenova 702.292
15 1 7 . I 1 . 1 829 8 22 İngiliz İngiltere 868.600
16 1 7. 1 1 . 1 829 8 10 Felemenk Felemenk 1 5 1 .324
17 1 7. 1 1 . 1 829 İngiliz Tıieste 8.904
Defter Toplamı 1 10 219 6.7 1 5.797
(59) D. HMK. 22347
22. 1 1 . 1 829 41 106 Nemçe Tıieste 1 .788.334
Defter Toplamı 41 1 06 1 .788.334
(60) D. HMK. 22341
09. 1 2 . 1 829 1 Ameıika Ameıika 37.9 1 5
2 1 8 . 1 2 . 1 829 İngiliz Sayda 1 .430
3 22. 1 2 . 1 829 1 Ceneviz Cenova 7.660
4 22. 1 2 . 1 829 7 35 İngiliz İngiltere 2.825.700
5 22. 1 2 . 1 829 3 İngiliz İngiltere 1 1 4.050
6 22. 1 2 . 1 829 7 17 İngiliz İngiltere 346. 1 9 1
7 26. 1 2 . 1 829 1 İngiliz İngiltere 3 1 .480
Defter Toplamı 19 59 3.364.426
(61) D. HMK. 22349
28.0 1 . 1 830 1 Fransız Marsilya 6.600
2 30.0 1 . 1 830 İngiliz Aktarma 10.800
3 30.0 1 . 1 830 Fransız Marsilya 3.780
4 05.02. 1 830 1 2 İngiliz Asitane 1 64.887
5 05.02. 1 830 2 4 Fransız Sayda 1 5 .396
6 05.02. 1 830 2 İngiliz Asitane 89.830
7 05.02. 1 830 9 il Fransız Marsilya 1 1 4.706
8 05.02. 1 830 7 30 İngiliz İngiltere 1 .7 1 3.327

174 EKLER
 9 07.02. 1 830 4 12 Amerika Amerika 1 .07 1 .986
10 07.02. 1 830 7 Amerika Amerika 923.366
il 07.02 . 1 830 1 Fransız Marsilya 7.200
12 07.02 . 1 830 7 8 Fransız Marsilya 234.308
13 09.02 . 1 830 1 İngiliz İngiltere 1 7.500
14 09.02 . 1 830 2 İngiliz İngiltere 56.200
15 1 1 .02. 1 830 14 38 İngiliz İngiltere 1 .582.565
16 1 1 .02. 1 830 7 13 İngiliz İngiltere 535.984
17 1 5.02. 1 830 İngiliz Asitane 284.3 1 0
Defter Toplamı 60 1 35 6.832.745
(62) D. BMK. 22350
24.02. 1 830 21 42 Nemçe Trieste 1 .07 1 .328
2 24.02. 1 830 3 5 Fransız Sayda 1 3.545
3 24.02. 1 830 4 6 Fransız Marsilya 1 47.620
4 26.02. 1 830 1 7 Nemçe Sayda 9.203
5 26.02. 1 830 7 10 İngiliz İngiltere 395.086
6 28.02. 1 830 İngiliz İngiltere 32.076
7 0 1 .03. 1 830 1 1 Amerika Amerika 1 6.675
8 0 1 .03. 1 830 2 5 Amerika Amerika 607.556
9 06.03 . 1 830 17 29 Nemçe Trieste 7 7 1 .704
10 06.03 . 1 830 8 14 İngiliz Asitane 502.868
il 08.03 . 1 830 36 94 Nemçe Trieste 1 .496.006
12 1 0.03 . 1 830 4 11 İngiliz Asitane 146.334
13 1 0.03 . 1 830 1 3 Fransız Marsilya 39.788
14 1 6.03. 1 830 5 6 Nemçe Yok 39.860
15 1 6.03 . 1 830 4 8 Fransız Yok 9 1 .451
Defter Toplamı 1 15 242 5.38 1 . 1 00
(63) KK. 5239 (VI)
1 1 6.03 . 1 830 7 Amerika Amerika 7 1 4.794
2 1 7.03 . 1 830 6 Amerika Amerika 475. 1 62
3 22.03 . 1 830 13 20 İngiliz Livomo 625.350
4 29.03 . 1 830 6 10 Nemçe Trieste 356.830
5 29.03 . 1 830 3 7 Nemçe Trieste 35.080
6 29.03 . 1 830 4 8 Amerika Amerika 624. 1 59
7 29.03 . 1 830 7 22 İngiliz İngiltere 1 .334.379
8 28.03 . 1 830 2 2 Moskof Malta 200.000
9 28.03 . 1 830 22 39 Nemçe Trieste 904.364
10 29.03 . 1 830 19 47 Nemçe Trieste 1 .047.966
11 05.04. 1 830 İngiliz İngiltere 1 43.300
12 05.04. 1 830 5 5 Fransız Sayda 78.320

ÜSMAN LI İTHALATI, İZM İ R GOM RÜ�Ü 1 81 8-1 839 175

 13 05.04. 1 830 5 Amerika Amerika 72 1 .276
14 06.04. 1 830 14 22 Fransız Marsilya 439.364
15 07.04. 1 830 1 Fransız Yok 4.536
16 09.04. 1 830 4 8 Amerika Malta 463.667
17 10.04. 1 830 İngiliz Malta 37. 1 50
18 1 3.04. 1 830 2 Ceneviz Marsilya 40.080
19 1 3.04. 1 830 5 10 Amerika Amerika 3 1 3.784
20 1 4.04. 1 830 22 45 Nemçe Trieste 1 .339.390
21 1 4.04. 1 830 9 23 İngiliz İngiltere 987.625
22 1 4.04. 1 830 17 36 Felemenk Livomo 665.549
23 1 9.04. 1 830 1 3 İngiliz Asitane 44.750
24 20.04. 1 830 3 4 İngiliz Asitane 66.900
Defter Toplamı 1 63 334 1 1 .663.775
(64) D. HMK. 22351
24.04 . 1 830 15 52 İngiliz İngiltere 2.444.705
2 24.04. 1 830 il 23 İngiliz İngiltere 749.875
3 24.04. 1 830 İngiliz İngiltere 1 29.400
4 28.04 . 1 830 1 Amerika Amerika 22.937
5 28.04. 1 830 3 13 Fransız Sayda 67.598
6 28.04. 1 830 1 Fransız Sayda 33.300
7 30.04. 1 830 40 97 Nemçe Trieste 2.5 1 8. 8 8 1
8 0 1 .05. 1 830 4 9 İngiliz İngiltere 523.355
9 04.05 . 1 830 15 30 Nemçe Trieste 7 1 9.232
10 08.05 . 1 830 1 8 Amerika Amerika 444 . 1 72
il 1 0.05 . 1 830 37 73 Nemçe Trieste 1 .22 1 .450
12 1 0.05 . 1 830 17 37 Ceneviz Marsilya 564.592
13 1 2.05 . 1 830 3 3 Fransız Livomo 22.064
14 1 2.05 . 1 830 1 1 İngiliz İngiltere 22.500
15 1 1 .05. 1 830 16 34 İngiliz İngiltere 9 1 8.508
16 1 2.05 . 1 830 17 35 Fransız Marsilya 39 1 .301
17 1 4.05. 1 830 25 42 Nemçe Trieste 975.591
Defter Toplamı 208 460 1 1 .769.46 1
(65) KK. 5239 (Vll)
24.05. 1 830 13 25 İngiliz İngiltere 6 1 6.765
2 24.05. 1 830 1 1 İngiliz İngiltere 1 4.485
3 24.05. 1 830 3 3 İngiliz İngiltere 290.700
4 24.05 . 1 830 9 28 İngiliz İngiltere 1 .000.5 1 6
5 28.05. 1 830 22 56 İngiliz İngiltere 2.Q58.023
6 28.05 . 1 830 Nemçe Sayda 1 5.900
7 03.06. 1 830 İngiliz İngiltere 70.400

176 EKLER
 8 03.06. 1 830 İngiliz Asitane 28.800
9 03.06. 1 830 22 46 Nemçe Trieste 944. 1 88
10 03.06. 1 830 19 32 Nemçe Trieste 84 1 .589
il 03.06. 1 830 4 Amerika Amerika 239. 1 98
12 03.06. 1 830 12 29 Amerika Amerika 1 .602.478
13 03.06. 1 830 13 22 Ceneviz Livomo 395. 1 83
14 05.06 . 1 830 2 4 Nemçe Trieste 1 3 .477
15 1 1 .06. 1 830 12 38 İngiliz İngiltere 2 . 046.499
16 1 3 .06. 1 830 21 37 Ceneviz Livomo 620.888
17 1 6.06. 1 830 8 29 İngiliz İngiltere 1 .332.078
18 1 6.06. 1 830 33 50 Nemçe Trieste 957.820
19 1 7.06. 1 830 Fransız Sayda 1 .790
20 1 7.06. 1 830 3 7 İngiliz İngiltere 303.082
21 1 9 .06. 1 830 3 5 İngiliz İngiltere 372.605
Defter Toplamı 201 420 1 3.766.464
(66) D. HMK. 22352
22.06. 1 830 7 17 İngiliz İngiltere 1 . 577. 1 1 0
2 22.06. 1 830 12 15 Ceneviz Livomo 274. 8 1 7
3 22.06. 1 830 Nemçe Trieste 20. 1 60
4 25.06. 1 830 1 İngiliz İngiltere 1 42.250
5 27.06. 1 830 2 2 İngiliz İngiltere 22.470
6 27.06. 1 830 1 Moskof Sayda 2 . 1 25
7 27.06. 1 830 5 8 İngiliz İngiltere 447.745
8 27.06. 1 830 12 24 İngiliz İngiltere 5 1 2.040
9 27.06. 1 830 1 2 Nemçe Trieste 9.262
10 30.06 . 1 830 23 35 Nemçe Trieste 704.480
il 02.07. 1 830 3 8 Nemçe Trieste 6 1 .953
12 03.07. 1 830 il 25 İngiliz İngiltere 860. 1 1 4
13 03.07. 1 830 8 15 Felemenk Felemenk 367.608
14 06.07. 1 830 8 25 İngiliz İngiltere 1 .704. 1 4 1
15 08.07. 1 830 8 21 İngiliz İngiltere 980.081
16 08.07. 1 830 Fransız Sayda 5.600
17 09.07. 1 830 Fransız Sayda 8.208
18 08.07. 1 830 1 Fransız Girit 1 8.900
19 08.07. 1 830 2 2 İngiliz İngiltere 75.700
20 1 2.07. 1 830 1 İngiliz İngiltere 1 1 1 . 1 00
21 1 2.07. 1 830 6 15 Felemenk Felemenk 1 82.300
Defter Toplamı 1 15 221 8.088. 1 64
(67) D. HMK. 22354
03.08. 1 830 3 3 İngiliz İngiltere 40.740

ÜSMANLI İTHALATI, İZM İ R G ü M RüGü 1 81 8-1839 177

 2 03.08. 1 830 İngiliz İngiltere 45.000
3 07.08. 1 830 1 Ceneviz Livomo 4.590
4 1 0.08. 1 830 2 7 Felemenk Felemenk 8.002
5 05.08 . 1 830 6 9 Amerika Amerika 950. 1 24
6 05.08. 1 830 1 4 lngiliz İngiltere 1 07.995
7 1 1 .08. 1 830 23 61 Nemçe Trieste 1 .328. 1 58
8 1 1 .08. 1 830 19 34 Felemenk Cenova 4 1 7.994
9 1 2.08. 1 830 27 41 Fransız Marsilya 753.045
10 1 3 .08.1 830 32 78 Nemçe Trieste 1 .625.779
il 1 1 .08. 1 830 4 Amerika Amerika 433.207
12 1 4.08 . 1 830 1 lspanyol Malta 44. 1 00
13 14.08. 1 830 6 Amerika Amerika 540.990
14 1 7.08. 1 830 20 52 Nemçe Trieste 1 .54 1 .253
15 1 7.08 . 1 830 24 32 Fransız Marsilya 452.003
Defter Toplamı 1 62 334 8.292.980
(61) CM. 17458
1 24.08. 1 830 1 lngiliz İngiltere 45.600
2 26.08. 1 830 1 Fransız Sayda 3.400
3 26.08. 1 830 3 3 Amerika Amerika 225.767
4 28.08. 1 830 12 23 İngiliz İngiltere 501 .354
5 29.08.1 830 3 3 İngiliz Asitane 97.820
6 03.09.1 830 7 17 lngiliz lngiltere 1 .290.945
7 06.09. 1 830 5 27 lngiliz lngiltere 1 . 1 1 6.444
8 07.09. 1 830 4 4 lngiliz lngiltere 1 76.727
9 09.09. 1 830 18 31 Nemçe Trieste 765.726
10 1 0.09. 1 830 5 13 Felemenk Felemenk 1 04.4 1 5
il 07.09. 1 830 2 2 Amerika Amerika 1 07.345
12 1 0.09. 1 830 3 6 Napolitan Yok 1 1 1 .5 1 5
13 1 3 .09. 1 830 10 12 Fransız Marsilya 271 .972
14 1 3.09. 1 830 2 9 Amerika Amerika 561 .252
15 1 3 .09 . 1 830 3 Amerika Amerika 476.934
16 1 4.09. 1 830 7 14 Amerika Amerika 800.005
17 1 5.09. 1 830 2 2 Felemenk Felemenk 22.275
18 1 7.09. 1 830 5 Amerika Amerika 502.006
Defter Toplamı 87 1 76 7. 1 8 1 .502
(69) KK. 5239 (VllI)
1 1 9.09. 1 830 1 İngiliz İngiltere 1 1 1 .600
2 2 1 .09. 1 830 8 14 İngiliz İngiltere 1 .056.4 1 0
3 22.09. 1 830 2 lngiliz Asitane 64.872
4 22.09. 1 830 3 3 İngiliz Asitane 226.382

178 EKLER
 5 23.09. 1 830 9 31 İngiliz İngiltere 953.887
6 26.09. 1 830 12 19 İngiliz İngiltere 390.899
7 26.09. 1 830 6 24 İngiliz İngiltere 1 .474.6 1 4
8 28.09. 1 830 12 16 Nemçe Trieste 49 1 . 574
9 28.09. 1 830 3 3 Amerika Amerika 20.608
10 0 1 . 1 0. 1 830 8 15 İngiliz İngiltere 822.523
il 03. 1 0. 1 830 7 7 Felemenk Felemenk 76.960
12 03. 1 0. 1 830 3 Amerika Amerika 386.861
13 03. 1 0. 1 830 4 5 Amerika Amerika 287.321
14 05. 1 0. 1 830 İngiliz İngiltere 1 1 3.750
15 05. 1 0. 1 830 1 İngiliz İngiltere 1 3 .800
16 06. 10. 1 830 9 26 İngiliz Asitane 1 .354.625
17 09. 1 0. 1 830 5 Amerika Amerika 471 .099
18 1 1 . 1 0. 1 830 1 3 Amerika Amerika 404.03 1
Defler Toplamı 88 1 79 8.72 1 .8 1 6
(70) KK. 5239 (IX)
1 8. 1 0. 1 830 2 Amerika Amerika 54.257
2 1 8. 1 0. 1 830 2 Amerika Amerika 370.042
3 1 8. 10. 1 830 Amerika Amerika 62.560
4 1 8. 10. 1 830 1 İngiliz Asitane 5.833
5 1 8. 1 0. 1 830 8 18 İngiliz Asitane 9 1 9. 1 97
6 2 1 . 1 0. 1 830 3 5 Nemçe Kının 1 9.389
7 26. 10. 1 830 3 Nemçe Trieste 6.550
8 27. 1 0. 1 830 3 Nemçe Messina 77.875
9 0 1 . 1 1 . 1 830 3 4 İngiliz Asitane 75.788
10 0 1 . 1 1 . 1 830 2 2 Ceneviz Cenova 22.000
il 02. 1 1 . 1 830 25 41 Nemçe Trieste 838. 1 0 1
12 02. 1 1 . 1 830 5 9 Felemenk Trieste 2 1 8.432
13 02. 1 1 . 1 830 35 62 Nemçe Trieste 1 . 1 00.45 1
14 02. 1 1 . 1 830 32 58 Amerika Trieste 1 .204.603
15 04. 1 1 . 1 830 8 9 Felemenk Marsilya 1 00.545
16 1 3 . 1 1 . 1 830 3 İngiliz İngiltere 48.600
17 1 4. 1 1 . 1 830 20 30 Fransız Marsilya 505.675
Defter Toplamı 1 48 253 5.629.898
(71) D. HMK. 22355
1 8. 1 2 . 1 830 7 19 İngiliz İngiltere 760. 5 1 2
2 2 1 . 1 2. 1 830 7 12 İngiliz Asitane 295.755
3 22. 1 2 . 1 830 Fransız Marsilya 2. 1 60
4 22. 1 2. 1 830 1 1 Amerika Amerika 22.576
5 22. 1 2. 1 830 10 30 İngiliz İngiltere 3.206.601

OsMANLI iTHALAT!, lzM i R G O M RO�O 1 8 1 8-1839 179

 6 ??. 1 2. 1 830 İngiliz Asitane 3.600
7 28. 1 2. 1 830 7 9 İngiliz lngiltere-Malta 641.250
8 28. 1 2. 1 830 9 9 İngiliz Livomo-Malta 72.064
9 30. 1 2 . 1 830 14 31 Felemenk Marsilya 423.72 1
10 0 1 .0 1 . 1 83 1 18 22 Nemçe Livomo 536.8 1 7
il 04.0 1 . 1 83 1 lngiliz İngiltere 1 1 5.000
12 05.0 1 . 1 83 1 1 Fransız Trieste 4.500
13 07.0 1 . 1 83 1 9 28 lngiliz lngiltere 1 .768.362
14 07.0 1 . 1 8 3 1 4 7 lngiliz İngiltere 794.348
15 07.0 1 . 1 83 1 1 1 İngiliz İngiltere 1 .500
16 08.0 1 . 1 83 1 6 13 İngiliz Asitane 1 .2 1 7.238
17 1 1 .0 1 . 1 83 1 3 5 Fransız Kınm 28.501
18 1 0.0 1 . 1 83 1 8 14 Okunmuyor Kınm 32.453
19 1 0.0 1 . 1 83 1 2 Fransız Marsilya 2 1 .660
20 1 1 .0 1 . 1 83 1 15 25 İngiliz İngiltere 835.386
21 1 1 .0 1 . 1 8 3 1 4 Nemçe Asitane 5.676
22 1 2.01 . 1 83 1 2 Reaya Kınm 8 . 1 80
23 1 3 .01 . 1 83 1 3 8 İngiliz Asitane 35.436
24 1 3 .0 1 . 1 83 1 1 3 Amerika Amerika 266.735
Defter Toplamı 1 30 249 1 1 . 1 00.03 1
(72) D. HMK. 22365
1 3.03 . 1 834 1 Rum lngiltere 65.450
2 ??.03 . 1 834 2 4 İngiliz İngiltere 77.280
3 ??.03 . 1 834 18 48 Nemçe Trieste 492.535
4 1 3 .03 . 1 834 2 5 Rum Sayda 242.975
5 ??.03 . 1 834 3 6 Amerika Amerika 503.829
6 ??.03 . 1 834 9 21 İngiliz İngiltere 1 .353.764
7 1 9.03 . 1 834 19 52 lngiliz lngiltere 3.020.083
8 20.03 . 1 834 3 6 Felemenk Olande 1 92.970
9 25.03 . 1 834 2 2 Rum Asitane 1 0.500
10 02.04. 1 834 2 3 Rum Sayda 45.870
11 03.04. 1 834 24 39 Okunmuyor Marsilya 692.65 1
12 03.04. 1 834 5 6 Nemçe Trieste 86. 1 1 8
13 04.04. 1 834 9 12 Nemçe Olande 92.035
14 07.04. 1 834 17 27 Rum Trieste 605 .526
15 08.04. 1 834 34 59 Nemçe Trieste 832.397
16 08.04. 1 834 7 13 Fransız Marsilya 1 83.450
17 1 0.04. 1 834 2 2 lngiliz Asitane 23.4 1 8
18 1 0.04. 1 834 16 23 Fransız Marsilya 538.632
19 1 0.04 . 1 834 3 5 Amerika Amerika 2 1 0.272
Defter Toplamı 1 78 334 9.269.755

18 0 EKLER
 (73) D. HMK. 22366
20.05. 1 834 2 2 Rum Sayda 9.660
2 20.05 . 1 834 21 26 Ceneviz Livomo 505.255
3 2 1 .05. 1 834 3 3 Rum Sayda 47.070
4 24.05. 1 834 34 71 Rum Trieste 876.368
5 27.05 . 1 834 1 2 lngiliz İngiltere 1 68.350
6 3 1 .05. 1 834 5 6 Nemçe Olande 1 28.700
7 3 1 .05. 1 834 3 Rum Sayda 47.565
8 02.06. 1 834 10 13 Fransız Marsilya 95.475
9 02.06. 1 834 1 2 İngiliz Malta 84.386
10 03.06. 1 834 13 20 Fransız Marsilya 247.275
il 05.06. 1 834 4 il İngiliz Selanik 276.644
12 05.06. 1 834 2 İngiliz Malta 7.560
13 07.06. 1 834 12 31 lngiliz İngiltere 1 .457.405
14 07.06. 1 834 1 İngiliz Sayda 34.385
Defter Toplamı 109 1 93 3.986.098
(74) D. HMK. 22367
1 1 1 .06. 1 834 1 İngiliz İngiltere 1 06.900
2 1 3 .06. 1 834 16 26 İngiliz İngiltere 734.580
3 1 7.06. 1 834 4 7 İngiliz Asitane 89.990
4 1 8.06. 1 834 6 8 İngiliz Asitane 205.4 1 0
5 2 1 .06. 1 834 2 2 İngiliz Asitane 59.585
6 25.06. 1 834 4 il İngiliz Asitane 3 6 1 .502
7 25.06. 1 834 3 3 Rum Sayda 26. 1 50
8 25.06. 1 834 2 2 Nemçe Sayda 4 1 .400
9 27.06.1 834 İngiliz Asitane 2 1 .600
10 27.06. 1 834 İngiliz Asitane 1 1 .750
il 30.06. 1 834 31 50 Nemçe Trieste 623.937
12 30.06. 1 834 3 İngiliz Asitane 20.950
13 30.06. 1 834 14 22 Nemçe Trieste 265.6 1 8
14 30.06. 1 834 10 23 İngiliz İngiltere 439.8 1 1
15 05.07.1 834 İngiliz İngiltere 1 1 0.000
16 07.07 . 1 834 18 33 Fransız Marsilya 306.047
17 07.07 . 1 834 4 7 Rum Sayda 36.690
18 07.07 . 1 834 10 17 lngiliz Malta 626.050
Defter Toplamı 1 29 218 4.087.970
(75) D. HMK. 22368
08.07. 1 834 1 Nemçe Trieste 4.600
2 1 5.07 . 1 834 10 14 lngiliz Marsilya 252.065
3 1 7 .07. 1 834 3 4 İngiliz Asitane 83.340

OsMANLI hHALATı, lzMiR G ü M Rü�ü 1 81 8-1 839 181

 4 1 8.07. 1 834 6 7 Amerika Trieste 1 35.888
5 23.07 . 1 834 9 il İngiliz Asitane 775 . 1 90
6 28.07. 1 834 7 Amerika Amerika 430.584
Defter Toplamı 30 44 1 .68 1 .667
(76) D. HMK. 22369
1 3.08. 1 834 3 3 Rum Sayda 1 3.995
2 14.08 . 1 834 2 5 Amerika Amerika 498.882
3 1 5.08. 1 834 İngiliz Asitane 25.350
4 1 5 .08. 1 834 9 14 Amerika Amerika 756.698
5 1 6.08. 1 834 1 2 İngiliz İngiltere 1 2 1 .500
6 1 6.08. 1 834 2 2 Rum Sayda 109. 125
7 1 6.08. 1 834 il 22 İngiliz İngiltere 729.098
8 1 6.08. 1 834 Nemçe Asitane 75.8 1 0
9 1 6.08. 1 834 1 2 İngiliz İngiltere 163.750
10 20.08. 1 834 3 4 Felemenk Olande 47.670
il 20.08. 1 834 4 5 İngiliz Asitane 1 64.900
12 2 1 .08. 1 834 13 17 Nemçe Trieste 237.330
13 22.08. 1 834 1 1 İngiliz İngiltere 1 3 1 . 1 00
14 22.08. 1 834 8 16 İngiliz İngiltere 3 1 9. 8 1 0
15 24.08. 1 834 31 57 Nemçe Trieste 744.075
16 24.08. 1 834 Amerika Amerika 727 . 1 08
17 24.08. 1 834 14 21 Fransız Marsilya 209.395
18 27.08. 1 834 il 17 İngiliz İngiltere 650.934
19 28.28 . 1 834 6 16 İngiliz İngiltere 900.266
20 3 1 .08. 1 834 2 Moskof Odesa 8 1 .5 1 5
21 30.08. 1 834 2 Nemçe Trieste 9.540
22 3 1 .08. 1 834 Nemçe Trieste 5.640
23 3 1 .08. 1 834 1 Rum Sayda 5.400
24 03.09. 1 834 3 5 İngiliz Asitane 68. 1 50
25 04.09 . 1 834 4 6 İngiliz Asitane 1 93.860
26 04.09. 1 834 13 30 İngiliz İngiltere 392.520
Defter Toplamı 1 47 254 7.383.421
(77) D. HMK. 22370
05.09. 1 834 9 23 İngiliz İngiltere 1 . 842.272
2 05.09. 1 834 4 10 Felemenk Olande 49.8 1 5
3 05.09. 1 834 1 2 Amerika Amerika 91 .326
4 05.09. 1 834 5 8 İngiliz İngiltere 1 5 1 .055
5 08.09. 1 834 2 Nemçe Odesa 34.450
6 09.09. 1 834 6 10 Nemçe Livomo 1 83. 5 1 6
7 1 1 .09. 1834 13 32 İngiliz İngiltere 1 . 1 26.756

1 82 EKLER
 8 1 1 .09. 1 834 3 3 İngiliz İngiltere 1 96.902
9 1 2 ,09, 1 834 2 2 Rum Sayda 54.500
10 1 2.09. 1 834 6 16 İngiliz İngiltere 500.9 1 1
il 1 2 .09. 1 834 1 İngiliz İngiltere 1 20.000
12 1 2.09. 1 834 15 19 İngiliz İngiltere 362. 1 2 1
13 1 3.09. 1 834 7 13 Fransız Marsilya 207. 7 1 4
14 1 3 .09. 1 834 18 32 Ceneviz Livomo 566. 7 1 0
15 1 3 .09. 1 834 2 3 İngiliz İngiltere 43.500
16 1 4.09. 1 834 2 4 İngiliz Asitane 30.360
17 1 6.09. 1 834 Rum Sayda 52.875
18 1 8.09. 1 834 Rum Sayda 1 6.200
19 1 8.09 . 1 834 17 22 Nemçe Trieste 288. 1 57
20 1 8.09. 1 834 4 4 Ceneviz Yok 26.840
21 26.09. 1 834 İngiliz lngiltere 39.800
22 27.09. 1 834 1 İngiliz İngiltere 55.000
23 27.09. 1934 8 il İsveç Olande 258.960
24 29.09. 1 834 1 Ceneviz Cenova 1 .722
25 30.09. 1 834 18 32 Nemçe Trieste 464.492
26 0 1 . 1 0. 1 834 3 8 Felemenk Olande 1 39.720
27 0 1 . 1 0. 1 834 lngiliz İngiltere 9 1 . 200
28 0 1 . 1 0. 1 834 5 6 Amerika Trieste 94.606
29 0 1 . 1 0. 1 834 3 4 Rum Sayda 46.560
30 0 1 . 1 0. 1 834 2 İngiliz Malta 5.790
31 02. 1 0. 1 834 4 12 Felemenk Olande 1 86.935
32 03. 1 0. 1 834 1 Fransız Sayda 3.600
33 04. 1 0. 1 834 Fransız Sayda 3.600
34 04. 1 0. 1 834 4 4 İngiliz Malta 226.685
35 04. 1 0 . 1 834 Rum Sayda 4.264
36 Belli Değil Amerika Amerika 72.000
Defter Toplamı 1 72 295 7.640.914
(78) D. HMK. 22371
1 07. 1 0 . 1 834 3 4 İngiliz Asitane 8 1 .500
2 1 2. 1 0. 1 834 2 3 Moskof Odesa 55.008
3 14. 1 0. 1 834 4 10 Amerika Amerika 536. 1 09
4 1 5 . 1 0. 1 834 2 3 Rum Sayda 1 7.960
5 ??. 1 0 . 1 834 5 8 İngiliz Okunmuyor 268.730
6 1 9 . 1 0. 1 834 2 6 İngiliz Asitane 243. 1 30
7 1 9. 1 0. 1 834 1 1 Rum Sayda 3.000
8 1 9. 1 0. 1 834 27 35 Nemçe Trieste 656.353
9 22. 10. 1 834 4 5 İngiliz Asitane 3 1 2.535

OsMANLI İTHALATı, l z M i R G ü M R ü � ü 1 81 8-1 839 1 83

 10 22. 1 0. 1 834 15 18 Rum Trieste 290.508
il 23 . 1 0. 1 834 16 25 Fransız Marsilya 374.482
12 24. 1 0. 1 834 3 Fransız Marsilya 1 7 . 108
13 28. 1 0. 1 834 15 30 İngiliz İngiltere 1 .596.555
14 28. 1 0. 1 834 10 15 İngiliz İngiltere 667. 1 72
15 29. 1 0. 1 834 3 7 Amerika Amerika 494.042
16 3 1 . 10. 1 834 6 7 Rum Sayda 1 26.393
17 3 1 . 1 0. 1 834 2 2 Nemçe Trieste 24.0 1 8
18 3 1 . 1 0. 1 834 Rum Sayda 10.248
Defter Toplamı 1 19 1 83 5.774.8 5 1
(79) D. HMK. 22372
05. 1 1 . 1 834 1 Nemçe Trieste 697
2 09. 1 1 . 1 834 6 6 Nemçe Trieste 30.785
3 1 4. 1 1 . 1 834 10 10 Nemçe Trieste 59.608
4 1 5. I 1 . 1 834 3 3 Nemçe Trieste 1 9. 1 1 8
5 1 9. I 1 . 1 834 3 3 Fransız Marsilya 27. 7 1 1
6 25. I 1 . 1 834 4 4 Amerika Amerika 56.341
7 07. 1 1 . 1 834 1 Rum Sayda 2.496
8 05. I 1 . 1 834 3 lngiliz Malta 25.560
9 05. 1 1 . 1 834 4 Nemçe Trieste 1 9.6 1 3
10 07. 1 1 . 1 834 1 Rum Sayda 9.984
il 09. 1 1 . 1 834 Rum Sayda 5.400
12 09. 1 1 . 1 834 27 43 Nemçe Trieste 8 1 4. 1 68
13 1 2. 1 1 . 1 834 5 5 Nemçe Trieste 1 1 3.550
14 1 4. 1 1 . 1 834 Fransız Marsilya 6 1 .920
15 1 4 . I 1 . 1 834 35 56 Nemçe Trieste 1 .003.8 1 4
16 1 5 . I 1 . 1 834 21 39 Nemçe Trieste 763.4 1 9
17 1 6. 1 1 . 1 834 Nemçe Sayda 24.000
18 1 8. 1 1 . 1 834 1 1 Nemçe Asitane 53.460
19 1 9. 1 1 . 1 834 2 3 Rum Sayda 1 7.450
20 1 9 . I 1 . 1 834 14 19 Fransız Marsilya 332.664
21 1 9. I 1 . 1 834 il 31 İngiliz İngiltere 1 .25 1 .775
22 20. I 1 . 1 834 3 13 İngiliz Asitane 566.907
23 23. I 1 . 1 834 Rum Sayda 28.350
24 23. I 1 . 1 834 7 14 Moskof Odesa 1 32.8 1 3
25 24. 1 1 . 1 834 4 il Moskof Odesa 95.892
26 25. 1 1 . 1 834 8 il Amerika Amerika 573.380
27 25. 1 1 . 1 834 Rum Sayda 1 3 .500
28 25. 1 1 . 1 834 4 6 Rum Odesa 1 1 0.344
29 0 1 . 1 2. 1 834 8 il İngiliz Cenova 23 1 .968

184 EKLER
 30 0 1 . 1 2. 1 834 10 il İngiliz İngiltere 679.796
Defter Toplamı 1 96 315 7 . 1 26.483
(80) D. RMK. 22374
05.0 1 . 1 835 6 il İngiliz İngiltere 286.620
2 1 0. 0 1 . 1 835 1 İngiliz İngiltere 28.850
3 1 3 .0 1 . 1 835 3 8 Nemçe Trieste 1 3 1 . 1 70
4 Okunmuyor 5 Okunmuyor Amerika 392.033
5 14 .0 1 . 1 835 il 16 Fransız Marsilya 297.65 1
6 14.01 . 1 835 13 19 Nemçe Trieste 3 1 2.072
7 14.0 1 . 1 835 2 Rum Sayda 7.448
Defter Toplamı 36 62 1 .455.844
(81) D. HMK. 22376
1 0 1 .05. 1 835 il 16 Amerika Amerika 807.550
2 06.05 . 1 835 16 25 İngiliz İngiltere 753.770
3 07.05. 1 835 1 İngiliz İngiltere 58.825
4 08.05 . 1 835 2 Nemçe Asitane 1 3 .000
5 1 1 .05. 1 835 Nemçe Yok 3.600
6 1 1 .05 . 1 835 18 50 İngiliz İngiltere 2.924. 1 55
7 1 2.05. 1 835 17 41 İngiliz İngiltere 1 .2 1 4. 1 00
8 1 2.05 . 1 835 2 3 İngiliz Trieste 229.660
9 1 2.05. 1 835 29 71 Nemçe Trieste 966.841
10 1 3.05 . 1 835 Ceneviz Sayda 20.000
il 1 3 .05.1 835 3 7 Felemenk Olande 199.950
12 1 4.05. 1 835 14 24 Rum Marsilya 272.700
13 14.05. 1 835 8 9 Rum Sayda 92.395
14 1 8.05. 1 835 25 46 Nemçe Trieste 637.846
15 1 8.05. 1 835 1 İngiliz İngiltere 1 46.250
16 1 8.05 . 1 835 5 14 İngiliz Trieste 1 36.236
17 2 1 .05 . 1 835 14 24 Fransız Marsilya 244.956
18 22.05 . 1 835 2 4 Rum Sayda 53 .066
19 23.05. 1 835 3 3 Rum Sayda 26. 1 20
20 25.05. 1 835 İngiliz Asitane 16.020
Defter Toplamı 1 73 344 8.8 1 7.040
(82) D. HMK. 22378
27.07. 1 835 5 8 İngiliz Malta 1 49.997
2 30.07. 1 835 2 2 İngiliz Asitane 1 44.965
3 3 1 .07. 1 835 3 5 Fransız Marsilya 48.450
4 03.08 . 1 935 Amerika Amerika 102.420
5 04.08. 1 835 1 1 Rum Odesa 48.600
6 05.08. 1 835 2 2 İngiliz Asitane 1 9.750

ÜSMAN LI iTHALAT!, İ Z M İ R G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8-1 839 1 85

 7 05.08.1 835 İngiliz Malta 1 7.600
8 06.08. 1 835 20 33 Fransız Marsilya 468.868
9 05.08. 1 835 Yunani Sayda 2.640
10 06.08. 1 835 9 Amerika Amerika 1 98.234
11 07.08. 1 835 8 Amerika Amerika 271 .532
12 07.08 . 1 835 2 Yunani Asitane 4.320
13 1 0.08 . 1 835 il 15 İngiliz İngiltere 256.570
14 10.08. 1 835 2 Moskof Odesa 62.475
15 1 0.08. 1 835 Yunani Malta 30.440
16 1 1 .08. 1 835 1 Fransız Marsilya 1 5.480
17 1 3 .08. 1 835 2 2 Yunani Sayda 22.000
18 1 5.08. 1 835 4 7 İngiliz Asitane 1 29. 1 85
19 1 7.08. 1 835 6 8 Nemçe Asitane 9 1 .4 1 0
20 1 9.08. 1 835 4 Amerika Amerika 88.606
21 1 9.08. 1 835 6 8 İngiliz Asi tane 235.920
22 2 1 .08. 1 835 5 Amerika Amerika 192. 1 40
23 24.08. 1 835 1 4 Amerika Amerika 125. 1 3 3
24 24.08. 1 835 3 3 Amerika Amerika 1 49.500
25 24.08 . 1 835 1 6 Amerika Amerika 462.778
26 24.08. 1 835 6 7 Fransız Marsilya 272. 148
27 24.08. 1 83 5 4 5 İngiliz Yok 497 . 1 69
28 24.08 . 1 835 8 8 Fransız Marsilya 291 .576
29 24.08. 1 835 37 55 Nemçe Trieste 948.325
30 24.08 . 1 835 4 7 Amerika Trieste 59. 8 1 5
Defter Toplamı 1 37 221 5.408.046
(83) D. HMK. 22379
26. 1 1 . 1 835 17 26 Fransız Marsilya 447.725
2 26. 1 1 . 1 835 Yunani Asi tane 2.475
3 02. 1 2 . 1 835 7 14 Moskof Okunamadı 1 87.732
4 05. 1 2 . 1 835 2 2 Felemenk Olande 1 4.400
5 06. 1 2 . 1 835 6 Ceneviz Asitane 27.286
6 07. 1 2. 1 835 2 4 İngiliz Asi tane 100.2 1 5
7 1 1 . 1 2. 1 835 Nemçe Odesa 28.880
8 1 2 . 1 2. 1 835 Felemenk Olande 2.700
9 1 3 . 1 2. 1 835 43 94 Nemçe Trieste 1 .203.675
10 14. 1 2 . 1 835 3 4 Yunani Sayda 56.000
il 1 5 . 1 2. 1 835 13 17 Fransız Marsilya 1 69.506
12 1 5. 1 2 . 1 835 1 Yunani Odesa 345.600
13 1 9. 1 2 . 1 835 15 36 Yunani Trieste 837.052
14 1 9. 1 2 . 1 835 20 40 Nemçe Trieste 642.254
Defter Toplamı 1 27 247 4.065.500

1 86 EKLER
 (84) D. HMK. 22380
24. 1 2 . 1 835 6 6 Felemenk Olande 1 54.4 1 5
2 28. 1 2. 1 835 6 i l İngiliz İngiltere 778.704
3 03.0 1 . 1 836 9 17 Fransız Marsilya 308.0 1 3
4 06.0 1 . 1 836 18 32 Nemçe Trieste 797.796
5 06.01 . 1 836 6 il Amerika Amerika 709.382
6 09.0 1 . 1 836 2 6 Fransız Marsilya 87.096
7 14.0 1 . 1 836 Nemçe Asitane 40.920
8 1 7.0 1 . 1 836 Yunani Sayda 3.800
9 1 7.0 1 . 1 836 Nemçe Trieste 8.250
10 1 7.0 1 . 1 836 3 Nemçe Trieste 49.500
Defter Toplamı 51 89 2.937.876
(85) CM. 16582
1 22.0 1 . 1 836 15 40 İngiliz İngiltere 1 .686.969
2 23.01 . 1 836 il 16 İngiliz İngiltere 4 1 9.984
3 23.01 . 1 836 20 26 Nemçe Trieste 541 .460
4 23.0 1 . 1 836 16 28 Nemçe Trieste 250.373
5 25.0 1 . 1 836 Ceneviz Cenova 2.035
6 29.01 . 1 836 1 İngiliz Asitane 1 2 . 1 50
7 02.02 . 1 836 3 4 Yunani Sayda 1 2.350
8 03.02 . 1 836 10 16 Nemçe Trieste 389.453
9 03.02 . 1 836 2 4 Amerika Amerika 256.924
10 10.02. 1 836 1 İngiliz Asitane 68.400
il 10.02. 1 836 Fransız Marsilya 1 3 .760
12 1 1 .02. 1 836 32 51 Nemçe Trieste 95 1 .365
13 1 1 .02. 1 836 9 15 Fransız Marsilya 222.432
14 1 1 .02. 1 836 3 6 İngiliz Asitane 1 1 5.920
15 1 1 .02. 1 836 2 6 Ceneviz Livomo 553.744
16 1 2.02 . 1 836 2 3 Fransız Marsilya 9.810
17 1 2.02 . 1 836 1 4 İngiliz Asitane 1 04.300
18 1 5 .02 . 1 836 6 13 İngiliz İngiltere 9 1 3 . 1 86
19 1 5 .02 . 1 836 7 14 İngiliz İngiltere 1 . 149. 1 64
Defter Toplamı 143 250 7.673.779
(86) KK. 5239 (X)
1 20.05 . 1 836 8 il İngiliz İngiltere 5 1 7.205
2 22.05 . 1 836 Yunani Sayda 8.6 1 0
3 28.05 . 1 836 5 7 Yunani Sayda 36.568
4 28.05 . 1 836 9 15 Yunani Trieste 220.038
5 28.05. 1 836 1 İngiliz Sayda 20. 1 60
6 0 1 .06. 1 836 il il Yunani Sayda 1 58.508

Ü SM A N LI İTHALAT!, İ Z M İ R G ü M RÜ�Ü 1 81 8-1 839 1 87

 7 0 1 .06. 1 836 4 10 İngiliz Asitane 338.292
8 02.06. 1 836 1 1 Nemçe Trieste 7.660
9 04.06. 1 836 5 8 Ceneviz Cenova 23 1 .43 1
10 04.06. 1 836 Yunani Sayda 7.000
il 05.06. 1 836 Reaya Sakız 1 .550
12 07.06. 1 836 1 1 Yunani Sayda 9.240
13 07.06. 1 836 4 5 Amerika Malta 1 29. 1 04
14 08.06. 1 836 4 Amerika Amerika 203.488
15 09.06. 1 836 1 1 Yunani Sayda 1 7.600
16 09.06. 1 836 9 22 İngiliz İngiltere 760.865
17 09.06. 1 836 8 15 Fransız Marsilya 1 4 1 .394
18 1 0.06. 1 836 38 56 Nemçe Trieste 853 .2 1 2
19 1 1 .06. 1 836 14 18 Fransız Marsilya 285.552
20 1 4.06. 1 836 il 17 İngiliz İngiltere 5 1 6. 1 45
21 1 5.06. 1 836 1 1 Yunani Sayda 1 1 .760
Defter Toplamı 135 207 4.475.382
(87) KK. 5239 (XI)
1 1 8.06.1 836 5 Amerika Amerika 202.780
2 1 8 .06. 1 836 6 6 İngiliz İngiltere 483.250
] 30.06. 1 836 2 2 Yunani Sayda 1 84.630
4 30.06. 1 836 10 18 Fransız Marsilya 233.099
5 0 1 .07. 1 836 7 8 Nemçe Livomo 1 75.360
(ı 05.07. 1 836 5 8 Fransız Olande 254.055
7 05.07. 1 836 4 Amerika Amerika 408.448
ıı 06.07. 1 836 5 9 Amerika Amerika 437.822
9 06.07. 1 836 3 3 Yunani Malta 30.440
10 08.07 . 1 836 5 İngiliz Yok 103.530
il 08.07 . 1 836 2 Yunani Asitane 3 1 .650
12 08.07. 1 836 2 Moskof Amerika 85.470
n 08.07. 1 836 1 Yunani Odesa 26.4 1 2
Defter Toplamı 44 73 2.656.946
(88) KK. 5239 (Xll)
1 6.08. 1 836 3 Amerika Amerika 293.924
2 1 7.08 . 1 836 2 2 İngiliz Livomo 1 3.000
.l 1 8.08 . 1 836 14 21 Felemenk Marsilya 290.9 1 3
4 1 8.08 . 1 836 il 26 İngiliz İngiltere 1 .250.435
� 22.08. 1 836 9 17 İngiliz İngiltere 820. 1 3 3
(ı 24.08. 1 836 12 23 Nemçe Trieste 347.58 1
7 25.08. 1 836 6 7 Fransız Marsilya 96. 1 22
ıı 25.08. 1 836 1 Fransız Marsilya 37.296

1 88 EKLER
 9 25.08. 1 836 4 8 Fransız Marsilya 90.768
10 25.08. 1 836 2 4 Nemçe Trieste 42.570
il 26.08. 1 836 4 Amerika Amerika 307.392
12 29.08. 1 836 3 Amerika Amerika 1 62.6 1 0
13 3 1 .08. 1 836 7 16 İngiliz İngiltere 773.352
14 3 1 .08. 1 836 6 8 Amerika Amerika 565.895
15 0 1 .09. 1 836 3 3 Moskof Odesa 1 3.486
16 07.09. 1 836 1 2 Felemenk Belçika 49.500
17 07.09. 1 836 6 9 İngiliz İngiltere 1 72.430
18 07.09. 1 836 7 9 İngiliz İngiltere 256.450
19 08.09. 1 836 4 10 Yunani Trieste 1 02.040
20 08.09. 1 836 2 3 Yunani Sayda 42.480
21 1 1 .09. 1 836 3 6 Felemenk Olande 1 90.040
22 1 1 .09. 1 836 6 9 Fransız Marsilya 6 1 .058
23 1 1 .09. 1 836 7 14 İngiliz Asi tane 224. 1 1 8
Defter Toplamı 116 208 6.203.593
/
(89) KK. 5239 (Xlll)
1 1 3 . 1 2. 1 836 9 14 Yunani Triesıe 25 1 .463
2 1 3 . 1 2. 1 836 6 9 Yunani Trieste 5 1 .600
3 1 5. 1 2. 1 836 2 2 Yunani Sayda 19.375
4 1 5. 1 2. 1 836 33 41 Nemçe Trieste 664. 5 1 6
5 1 6. 1 2 . 1 836 Nemçe Asi tane 14.490
6 1 7. 1 2. 1 836 16 30 Nemçe Trieste 469.9 1 6
7 22. 1 2 . 1 836 2 3 Yunani Trieste 82.206
8 22. 1 2 . 1 836 1 Yunani Trieste 9.000
9 24. 1 2 . 1 836 5 7 Felemenk Olande 34.004
10 24. 1 2. 1 836 İngiliz İngiltere 1 28.480
il 27. 1 2 . 1 836 1 1 Yunani Asitane 1 .704
12 29. 1 2. 1 836 3 3 İngiliz Asitane 1 1 2.635
13 30. 12. 1 836 Nemçe Trieste 5.400
14 03.0 1 . 1 83 7 5 Amerika Amerika 4 1 5.340
15 07.0 1 . 1 83 7 Moskof Asitane 1 6.756
16 07.0 1 . 1 83 7 2 2 Yunani Sayda 8.920
17 07.0 1 . 1 837 3 İngiliz Trieste 29.230
18 07.0 1 . 1 837 12 22 Moskof Odesa 261.351
Defter Toplamı 98 147 2.576.386
(90) D. HMK. 22382
1 22.0 1 . 1 837 1 2 İsveç Triesıe 48.866
2 22.0 1 . 1 837 23 39 Nemçe Trieste 656.925
3 23.01 . 1 837 14 25 Nemçe Trieste 473.320

OsMA N LI hHALATı, l z M i R G ü M Rü�ü 1 81 8- 1 839 1 89

 4 27.0 1 . 1 837 14 32 Fransız Marsilya 356. 8 1 7
5 25.0 1 . 1 837 1 3 Yunani Asitane 3.090
6 26.0 1 . 1 837 2 2 Moskof Odesa 1 2.000
7 27.0 1 . 1 837 Nemçe Asitane 246.500
8 27.0 1 . 1 837 4 4 Nemçe Trieste 38.6 1 6
9 02.02. 1 837 10 13 Fransız Marsilya 1 28.335
10 02.02. 1 83 7 2 2 Fransız Marsilya 5.400
il 06.02. 1 837 Nemçe Asitane 24.000
Defter Toplamı 73 1 24 1 .993.869
(91) D. HMK. 22383
1 07.02. 1 837 1 Felemenk Olande 8. 1 00
2 08.02. 1 83 7 1 1 Fransız Marsilya 2.380
3 1 8.02. 1 837 29 50 Nemçe Trieste 797.498
4 1 9 .02. 1 83 7 il 15 Nemçe Trieste 424.433
5 1 9 .02. 1 83 7 1 1 Felemenk Olande 7.456
6 22.02. 1 837 Yunani Trieste 6.600
7 28.03. 1 837 1 Yunani Sayda 3.250
8 02.03 . 1 83 7 30 54 Nemçe Trieste 1 .0 1 4.600
Defter Toplamı 75 1 24 2.264.3 1 7
(92) CM. 15034
1 8 . 1 2 . 1 838 1 İngiliz İngiltere 1 9.000
2 2 1 . 1 2. 1 838 2 2 Nemçe Yok 70.891
3 26. 1 2. 1 838 2 2 Yunani Livomo 23. 1 20
4 26. 1 2 . 1 838 10 14 Nemçe Sayda 1 6 1 .396
5 28. 1 2. 1 83 8 il 12 Yunani Marsilya 3 1 5.959
6 30. 1 2. 1 838 2 2 Ceneviz Cenova 28.624
7 30. 1 2 . 1 83 8 17 22 Nemçe Trieste 377.036
8 3 1 . 1 2 . 1 838 1 Fransız Marsilya 43 .200
9 0 1 .0 1 . 1 839 3 Yunani Asitane 1 1 .340
10 0 1 .01 . 1 839 Nemçe Trieste 1 3 .088
il 02.0 1 . 1 839 Ceneviz Cenova 6. 1 68
12 03.0 1 . 1 839 13 17 Nemçe Trieste 342.225
13 05.01 . 1 839 12 27 Fransız Marsilya 287.298
14 1 0.0 1 . 1 839 3 3 Nemçe Livomo 36.320
15 1 0.0 1 . 1 839 12 13 İngiliz Trieste 1 74.804
16 1 0.0 1 . 1 839 1 Ceneviz Cenova 1 6.050
17 1 1 .0 1 . 1 839 12 20 Nemçe Trieste 304.878
18 1 1 .0 1 . 1 839 14 22 Nemçe Trieste 207.488
19 1 2 .0 1 . 1 839 18 50 İngiliz İngiltere 1 .87 1 .398
20 1 2 .0 1 . 1 839 il 15 Nemçe Sayda 1 27 .924

190 EKLER
 21 1 2.0 1 . 1 839 10 16 Yunani Trieste 32 1 .051
22 1 3 .0 1 . 1 839 7 17 Yunani Trieste 1 1 2.695
23 1 3 .0 1 . 1 839 4 7 Nemçe Marsilya 1 1 2.590
24 14.0 1 . 1 839 1 2 Felemenk Olande 2 1 0.960
Defter Toplamı 167 27 1 5 . 1 95.503
(93) D. HMK. 22384
1 1 6.0 1 . 1 839 3 3 Fransız Marsilya 46.920
2 1 6.0 1 . 1 839 13 22 Nemçe Trieste 298.0 1 7
3 1 8 .0 1 . 1 83 9 10 15 Yunani Livomo 234.270
4 20.0 1 . 1 83 9 1 Yunani Marsilya 1 1 .550
5 2 1 .0 1 . 1 839 7 Ceneviz Cenova 97.256
6 2 1 .0 1 . 1 839 9 16 Amerika Amerika 7 1 0.664
7 22.0 1 . 1 839 6 13 Fransız Marsilya 98.860
8 22.0 1 . 1 839 Nemçe Asitane 43.650
9 23.0 1 . 1 839 Nemçe Trieste 2 .0 1 6
10 23.0 1 . 1 839 1 Nemçe Trieste 600
il 23.0 1 . 1 839 3 3 Nemçe Trieste 1 3 .640
12 26.0 1 . 1 839 3 3 Yunani Trieste 8.450
13 26.0 1 . 1 839 6 8 Nemçe Sayda 1 32.098
14 27.0 1 . 1 839 6 9 Felemenk Olande 1 36.724
15 O l .02. 1 839 2 4 Nemçe Asitane 200.700
16 0 1 .02. 1 839 1 Fransız Marsilya 40.320
17 02.02 . 1 839 8 il Yunani Sayda 46.325
18 02.02. 1 839 1 İngiliz İngiltere 30.750
19 05.02. 1 839 6 10 Fransız Marsilya 87.062
20 06.02. 1 839 12 17 İngiliz İngiltere 286.025
21 1 2.02. 1 839 Yunani Asi tane 1 2.200
22 1 2.02. 1 839 Yunani Asi tane 22. 1 00
23 1 2.02 . 1 839 12 17 Nemçe Sayda 293.569
Defter Toplamı 108 1 66 2.853 .766
GENEL TOPLAM 10.229 18.740 466.789.508

Not: Bazı gemilerin geliş tarihleri gemilerin geliş tarihleri sıralamasını bozmaktadır.
Bu durum tamamen defterlerdeki kayıt sıralamasından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle
defterlerin aslına sadık kalınmak için gemilerin geliş tarihleri değiştirilmeksizin
defterdeki kayıt sırasına göre verilmişir.

ÜSMANLI İTHALAT!, İZM İ R GüMRÜ�Ü 1 8 1 8·1 839

 EK 2: İE Gümrüğü 'ne Mal Getiren Tüccarların Tabiiyetleri: 1 8 1 8- 1 839

1
...
..
z
J I i
D. HMK. 22282 28 17 13 3 46 6 5 1 18
2 D. HMK. 22283 32 2 7 2 10 1 2 56
3 D. HMK. 22284 1 6 2 1 17 2 30
4 D. HMK. 22280 34 10 27 8 42 5 2 129
5 D. HMK. 22286 18 44 17 13 65 6 2 1 65
6 D. HMK. 22287 50 16 12 6 55 9 1 149
7 KK. 5239 ( 1 ) 28 9 1 3 18 3 64
8 K K . 5239 (il) 21 21 26 2 67 19 10 1 66
9 D. HMK. 22289 35 42 22 4 77 10 9 1 99
10 CM. 1 6966 28 8 4 2 33 76
11 D. HMK. 22288 43 34 10 6 69 4 6 1 72
12 KK. 5239 (Ill) 42 27 36 3 63 16 7 1 94
13 KK. 5239 (iV) 15 6 27 3 4 59
14 D. HMK. 22292 31 18 15 48 6 8 127
15 D. HMK. 22297 21 22 13 39 6 7 109
16 D. HMK. 22298 20 14 2 18 3 59
17 D. HMK. 22300 24 11 9 2 27 7 2 82
18 D. HMK. 22303 16 2 2 3 23
19 D. HMK. 22306 5 13 2 6 29
20 D. HMK. 22308 15 18 22 5 8 70
21 D. HMK. 22307 21 12 21 6 7 68
22 D. HMK. 22302 14 13 29 1 8 4 70
23 D. HMK. 223 1 1 28 21 31 2 4 3 90
24 D. HMK. 223 1 2 26 10 8 4 8 58
25 D. HMK. 223 1 3 41 9 27 7 7 91
26 D. HMK. 223 14 47 42 53 16 18 1 76
27 D. HMK. 223 1 5 90 42 59 4 6 14 25 241
28 D. HMK. 223 1 6 (il) 41 24 24 2 1 3 8 1 08
29 D. HMK. 223 1 7 9 14 9 2 3 12 52
30 D. HMK. 223 1 6 (1) 26 23 41 5 9 9 1 13
31 D. HMK. 223 1 9 38 24 64 6 1 1 12 6 1 53
32 D . HMK. 22320 57 39 108 9 2 2 20 23 260
33 D. HMK. 22321 41 39 37 9 2 13 2 8 151
34 D. HMK. 22322 28 24 37 3 4 6 il 1 14

EKLER
 35 D. HMK. 223 1 8 37 35 11 5 3 12 4 1 07
36 D . HMK. 22323 41 12 20 3 19 96
37 CM. 1 5274 (1 ) 39 29 38 2 2 10 10 1 30
38 CM. 1 5274 (il) 30 24 32 10 4 1 10 7 118
39 CM. 1 5274 (ili) 32 22 26 7 4 15 108
40 CM. 1 5274 (iV) 20 51 25 7 2 6 3 115
41 CM. 1 5274 (V) 15 23 29 4 3 8 10 92
42 CM. 1 5274 (VI) 32 43 19 5 4 7 5 1 15
43 CM. 1 5274 (Vll) 17 15 12 5 2 7 60
44 D. HMK. 22324 57 67 48 17 6 10 9 215
45 KK. 5239 (V) 21 20 23 8 3 1 7 20 1 03
46 D. HMK. 22328 15 il 14 2 6 5 2 il 66
47 CM. 1 7 760 12 15 22 4 8 9 71
48 D. HMK. 22330 30 34 28 12 9 8 1 22
49 D. HMK. 2233 1 21 il 10 4 6 4 6 62
50 D. HMK. 22332 12 20 20 6 6 8 4 76
51 D. HMK. 22338 24 10 5 2 7 9 6 63
52 D. HMK. 22337 18 16 2 4 4 7 3 54
53 D. HMK. 22339 10 28 20 12 12 21 1 06
54 D. HMK. 22341 16 38 20 2 8 il 5 3 1 03
55 D. HMK. 22342 28 30 15 3 5 2 1 84
56 D. HMK. 22343 15 30 19 4 8 2 2 80
57 D. HMK. 22344 4 18 10 3 5 2 9 52
58 D. HMK. 22345-46 26 33 10 5 13 6 2 2 13 1 10
59 D. HMK. 22347 2 19 3 4 4 2 2 4 41
60 D. HMK. 22348 13 1 2 2 19
61 D. HMK. 22349 23 2 10 5 2 7 2 8 60
62 D. HMK. 22350 17 34 14 15 2 il 6 2 5 9 115
63 KK. 5239 (Vl) 32 44 18 21 6 11 8 2 4 17 1 63
64 D. HMK. 223 5 1 34 62 37 25 25 11 5 4 5 208
65 KK. 5239 (Vll) 62 51 14 27 15 16 13 201
66 D. HMK. 22352 47 21 10 8 10 11 2 6 115
67 D. HMK. 22354 1 62 1 62
68 CM. 1 7458 30 13 6 8 8 9 4 7 87
69 KK. 5239 (Vlll) 37 9 3 9 6 10 13 88
70 KK. 5239 (IX) 13 45 28 17 15 10 2 4 14 148
71 D. HMK. 22355 52 16 il 24 7 7 13 1 30
72 D. HMK. 22365 26 27 45 20 16 il 4 28 1 78
73 D. HMK. 22366 14 il 29 9 7 7 2 30 109
74 D. HMK. 22367 31 9 19 8 3 2 47 129

ÜSMA N LI ITHALATI, İ Z M İ R G ü M Rü/'.;ü 1 8 1 8-1 839 193

 75 D. HMK. 22368 7 3 10 12 30
76 D. HMK. 22369 23 2 14 12 5 3 1 86 147
77 D. HMK. 22370 40 il 30 18 il 14 6 40 1 72
78 D. HMK. 223 7 1 28 14 27 13 3 7 7 19 119
79 D. HMK. 22372 20 35 41 30 2 10 2 56 1 96
80 D. HMK. 22374 8 7 13 2 3 36
81 D . HMK. 22376 39 il 28 18 3 8 10 5 50 1 73
82 D. HMK. 22378 25 14 28 18 3 6 1 41 1 37
83 D. HMK. 22379 5 22 32 21 1 4 3 2 37 127
84 D. HMK. 22380 7 5 14 3 2 2 3 15 51
85 CM. 16582 25 24 30 17 4 2 41 143
86 KK. 5239 (X) 20 14 32 13 2 2 51 135
87 KK. 5239 (XI) 4 7 9 4 4 14 44
88 KK. 5239 (XII) 23 4 35 6 3 44 1 16
89 KK. 5239 (XIII) 16 16 27 3 3 28 98
90 D. HMK. 22382 3 10 20 il 6 21 73
9 1 D . HMK. 22383 4 7 13 4 2 44 75
92 CM. 1 5034 7 2 8 19 3 127 167
93 D. HMK. 22384 9 10 6 3 2 77 1 08
Topl11m 2.321 1.853 1.945 659 117 1.060 576 44 34 15 1,605 10.229
Yüzde 22,69 18,11 19,01 6,44 1,14 111,36 5,63 0,43 o,JJ 0,14 15,69 100

Diğer 1 5 (% 0, 14): Dubro ( 1 ), Cezayirli (3), Sardunyalı ( 1 0), Afrikalı ( 1 ).

194 EKLER
 EK 3: İE. Gümrüğü'ne Mal Getiren Gemilerin Kalkış Limanlan: 1 8 1 8- 1 839

c '
2:
"
.... c " ..ı::: "
.:ııı ..:ıc .. " �
:z
.... .. � ==
ı:::
..c ;. e ı:ı ..., "CI
.=
" ·..
e c ı::
.. ; ,; ....
:ı
..
;z
ii i :ı
;5
:!
" �
ı:::
..
c:
�
�
"' e "
"
� o rlJ ::;J s a.
o
Q -ı::: ::;J ..;ı u < < '"' !--

D. HMK. 22282 4 2 1 2 5 14
2 D. HMK. 22283 6 3 4 16
3 D. HMK. 22284 2 6
4 D. HMK. 22280 6 3 2 2 2 4 22
5 D. HMK. 22286 2 4 2 2 2 13
6 D. HMK. 22287 6 2 3 2 3 2 20
7 KK. 5239 (1) 8 5 1 1 1 2 6 25
8 KK. 5239 (il) 3 8 6 3 2 4 6 5 37
9 D. HMK. 22289 8 7 2 20
1 0 C M . 1 6966 4 1 2 10
il D . HMK. 22288 7 3 1 1 2 15
12 KK. 5239 (ili) 3 8 4 3 2 2 2 2 26
13 KK. 5239 (iV) 2 3 2 12
1 4 D . HMK. 22292 2 3 3 12
15 D . HMK. 22297 2 3 1 10
1 6 D . HMK. 22298 4 3 9
1 7 D . HMK. 22300 2 2 1 2 2 4 14
1 8 D . HMK. 22303 4 3 2 10
19 D. H M K . 22306 2 1 3 2 10
20 D. HMK. 22308 3 2 4 2 2 15
21 D . HMK. 22307 2 4 4 1 12
22 D. HMK. 22302 3 1 5 1 2 13
23 D. HMK. 223 1 1 2 3 2 3 12
24 D. HMK. 223 12 2 2 2 9
25 D. HMK. 223 1 3 6 4 2 3 16
26 D. HMK. 223 14 6 7 3 3 3 24
27 D. HMK. 223 1 5 14 10 3 3 3 4 3 40
28 D. HMK. 223 1 6 (11) 6 4 2 15
29 D. HMK. 223 1 7 3 2 9
30 D. HMK. 223 1 6 (1) 3 2 2 4 2 16
31 D . HMK. 223 1 9 6 3 4 1 2 16
32 D. HMK. 22320 6 5 9 3 2 3 4 32
33 D. HMK. 22321 7 6 4 5 2 27

O s M A N L I iTHALATı, l z M i R G ü M Rütü 1 81 8-1 839 195

 34 D. HMK. 22322 4 5 3 2 1 1 16
35 D. HMK. 223 1 8 7 5 2 2 2 21
36 D. HMK. 22323 9 1 2 2 3 2 20
37 CM. 1 5274 (1) il 2 3 2 6 26
38 CM. 1 5274 (il) 6 6 3 2 1 22
39 CM. 1 5274 (ili) 5 3 3 16
40 CM. 15274 (iV) 3 5 1 2 15
41 CM. 15274 (V) 2 1 6 4 2 16
42 CM. 1 5274 (VI) 4 3 2 13
43 CM. 1 5274 (VII) 3 2 2 10
44 D. HMK. 22324 il 7 2 2 4 2 2 31
45 KK. 5239 (V) 4 3 2 3 2 2 4 21
46 D. HMK. 22328 3 3 10
47 CM. 1 7760 3 3 4 3 17
48 D. HMK. 22330 4 9 2 1 18
49 D. HMK. 22331 6 1 2 3 15
50 D. HMK. 22332 2 2 2 2 9
51 D . HMK. 22338 6 3 3 3 15
52 D. HMK. 22337 3 2 2 1 2 13
53 D. HMK. 22339 3 3 3 2 14
54 D. HMK. 22341 3 7 3 2 2 2 22
55 D. HMK. 22342 8 9 4 22
56 D. HMK. 22343 3 4 4 13
57 D. HMK. 22344 3 6 1 12
58 D. HMK. 22345-46 6 5 2 17
59 D. HMK. 22347
60 D. HMK. 22348 4 1 7
61 D. HMK. 22349 5 5 3 2 1 17
62 D. HMK. 22350 2 3 2 2 2 2 2 15
63 KK. 5239 (VI) 3 5 2 2 2 5 1 3 24
64 D. HMK. 223 5 1 6 4 2 1 2 2 17
65 KK. 5239 (Vll) 10 4 2 2 2 21
66 D. HMK. 22352 10 4 2 3 21
67 D. HMK. 22354 3 3 2 3 1 15
68 CM. 1 7458 5 1 6 2 18
69 KK. 5239 (VIII) 8 3 5 18
70 KK. 5239 (IX) 1 5 2 1 3 3 17
71 D. HMK. 22355 8 3 2 3 5 2 2 26
72 D. HMK. 22365 4 4 3 2 2 2 2 19
73 D. HMK. 22366 2 2 4 2 14

19 6 EKLER
 74 D. HMK. 22367 4 2 7 3 18
75 D. HMK. 22368 2 2 1 6
76 D. HMK. 22369 8 4 5 3 3 1 26
77 D. HMK. 22370 il 3 2 2 4 7 2 2 36
78 D. HMK. 22371 2 3 2 3 2 4 2 18
79 D. HMK. 22372 2 9 3 2 2 7 3 30
80 D. HMK. 22374 2 2 7
81 D. HMK. 22376 5 4 2 2 1 4 1 20
82 D. HMK. 22378 2 5 6 8 2 3 3 30
83 D. HMK. 22379 3 2 3 2 3 14
84 D. HMK. 22380 3 2 1 10
85 CM. 16582 4 4 3 4 19
86 KK. 5239 (X) 3 3 2 1 1 8 21
87 KK. 5239 (XI) 4 2 13
88 KK. 5239 (XII) 5 3 5 4 2 23
89 KK. 5239 (XIII) 8 4 2 18
90 D. HMK. 22382 4 3 3 il
91 D. HMK. 22383 4 2 8
92 CM. 1 5034 2 8 4 2 3 2 24
93 D. HMK. 22384 2 5 5 1 1 4 3 23
Toplam <!!i�[ ___ _ J80 ·-- 309 208 88 62 21 ııo 144 68 81 -�_I·�
YOzde 23,66 1 9,24 12,95 5,47 3,86 l,JO 6,84 8,96 4,23 5,04 2,86 5,54 100

'Diğer 89 (% 5,54): Venedik (2), Odesa ( 1 4), Selanik ( 1 ), Cebeli Katar (3), İpsara ( 1 2),
Mora (3), İskenderiye (2), Sakız (3), İstendil (1 ), Messina (4), Çamlıca (4), Mısır ( 1 0),
Aktarma (8), Girit (2), Ayvalık (1 ), İspanya (2), Ada (1 ), Zanta (1 ), Belçika ( 1 ), Yok­
okunamadı ( 1 4).
''İzmir Efrenç gümrüğüne mal getiren gemi sayısı 1 600 olmasına rağmen bu gemilerin
geliş limanları sayısının 1 .606 olarak belirtilme nedeni altı geminin geliş limanı
kaydedilirken çift liman belirtilmiş olmasındandır (an canibi İngiltere ve Livomo gibi).
Belgelerdeki kayıtların tam olarak yansıtılması için belirtilen her iki liman da geliş
limanları sınıflandırmasına tabi tutulmuştur.

O S M A N LI iTHAL.ATi, İ Z M İ R G ü ll.1 RÜ�Ü 1 81 8- 1 839 197

 EK 4: İE. Gümrüğü'ne Mal Getiren Gemilerin Bandıraları: 1 8 1 8- 1 839

.. -= • ..lll

..
z
..
.. i
..
"'
e
!:il
..
ı::ı
...
..
..lll -=
"C E
..
�.. >.
ı::ı
..
ı::ı
..
e
öi
•
ı::ı
·.. �
..ı
• ı::ı
z c:
ı!
.s
..
z
..
"" �
g ..
E
<
ı:ı: ..
u
-a
..
•
VJ
�
""
� l ıı..
o
!--

1 D. HMK. 22282 5 3 2 4 14
2 D. HMK. 22283 6 3 2 3 17
3 D. HMK. 22284 2 5
4 D. HMK. 22280 7 4 2 2 4 21
5 D. HMK. 22286 2 3 2 2 13
6 D. HMK. 22287 9 1 4 3 1 20
7 KK. 5239 (1) 12 4 2 3 2 25
8 KK. 5239 (il) il 6 5 4 4 3 3 37
9 D. HMK. 22289 8 5 3 2 20
10 CM. 1 6966 6 2 10
il D. HMK. 22288 8 1 1 3 15
1 2 K K . 5239 (ili) 5 7 5 5 2 26
1 3 KK. 5239 (iV) 3 6 12
14 D. HMK. 22292 4 3 2 12
1 5 D . HMK. 22297 3 3 10
1 6 D . HMK. 22298 4 3 9
1 7 D . HMK. 22300 2 1 1 4 14
18 D. HMK. 22303 4 3 2 10
1 9 D . HMK. 22306 3 2 3 10
20 D. HMK. 22308 4 4 4 15
2 1 D . HMK. 22307 5 4 12
22 D. HMK. 22302 5 13
23 D. HMK. 223 1 1 2 3 12
24 D. HMK. 223 1 2 2 3 2 9
25 D. HMK. 223 1 3 6 4 2 2 16
26 D. HMK. 223 1 4 7 7 4 3 1 1 24
27 D. HMK. 223 1 5 15 il 5 1 3 2 2 39
28 D. HMK. 223 1 6 (il) 6 2 15
29 D. HMK. 223 1 7 2 9
30 D. HMK. 223 1 6 (1) 4 2 3 1 2 2 16
31 D. HMK. 223 1 9 6 3 4 2 16
3 2 D . HMK. 22320 10 8 9 4 32
33 D. HMK. 22321 il 6 4 2 2 26

198 EKL E R
 34 D. HMK. 22322 5 5 3 1 1 16
3 5 D. HMK. 223 1 8 8 6 2 1 2 21
36 D. HMK. 22323 il 2 1 4 2 20
37 CM. 1 5274 (1) 12 2 3 6 2 26
38 CM. 1 5274 (il) 8 6 4 1 22
39 CM. 1 5274 (111) 7 2 3 3 16
40 CM. 1 5274 (iV) 4 5 4 15
4 1 CM. 1 5274 (V) 3 6 6 16
42 CM. 1 5274 (VI) 4 5 2 13
43 CM. 1 5274 (VII) 3 2 2 10
44 D. HMK. 22324 15 8 2 2 2 2 31
45 KK. 5239 (V) 6 4 2 4 3 2 21
46 D. HMK. 22328 2 4 1 3 10
4 7 CM. 1 7760 5 3 4 3 17
48 D. HMK. 22330 8 7 2 18
49 D. HMK. 2233 1 10 2 2 15
50 D. HMK. 22332 2 3 2 2 9
5 1 D . HMK. 22338 6 3 3 3 15
52 D. HMK. 22337 5 1 13
53 D. HMK. 22339 7 2 1 14
54 D. HMK. 22341 7 6 3 2 2 21
55 D. HMK. 22342 8 8 4 22
56 D. HMK. 22343 4 4 13
57 D. HMK. 22344 4 1 2 12
58 D. HMK. 22345-46 7 5 2 17
59 D. HMK. 22347
60 D. HMK. 22348 5 7
6 1 D . HMK. 22349 9 6 2 17
62 D. HMK. 22350 4 5 4 2 15
63 KK. 5239 (VI) 7 5 3 6 24
64 D. HMK. 2235 1 6 4 4 2 1 17
65 KK. 5239 (VII) il 5 1 2 2 21
66 D. HMK. 22352 10 4 3 2 21
67 D. HMK. 22354 3 3 2 3 2 15
68 CM. 1 7458 6 2 6 2 18
69 KK. 5239 (Vlll) il 5 18
70 KK. 5239 (IX) 4 5 4 2 17
7 1 D . HMK. 22355 13 2 4 2 2 24
72 D. HMK. 22365 4 4 2 2 19
73 D. HMK. 22366 6 2 4 14

0SMAN LI hHALATl, IZM İ R GüM RÜ�Ü 1818-1839 199

 74 D. HMK. 22367 12 3 2 18
75 D. HMK. 22368 3 2 6
76 D. HMK. 22369 12 5 3 3 26
77 D. HMK. 22370 14 4 3 5 3 3 36
78 D. HMK. 22371 6 2 2 1 2 5 18
79 D. HMK. 22372 5 il 3 2 2 7 30
80 D. HMK. 22374 2 2 7
8 1 D. HMK. 22376 8 4 1 4 20
82 D. HMK. 22378 8 2 5 9 4 30
83 D. HMK. 22379 3 2 2 4 14
84 D. HMK. 22380 1 4 2 1 1 10
85 CM. 16582 8 4 3 1 2 1 19
86 KK. 5239 (X) 5 2 2 2 8 21
87 KK. 5239 (XI) 2 1 2 3 4 13
88 KK. 5239 (Xll) 7 2 4 4 3 2 23
89 KK. 5239 (XllI) 3 4 2 1 7 18
90 D. HMK. 22382 5 3 il
9 1 D . HMK. 22383 3 1 2 2 8
92 CM. 1 5034 3 10 2 3 1 5 24
93 D. HMK. 22384 2 4 -------------------
6 23
Toplam ( 1.600) S48 335 215 7ı ısı 37 38 3ı 7ı 45 48 1.600
YGzde 34,25 20,93 14,06 4,43 9,43 2,31 2,37 1,93 4,43 2,81 3 100

Diğer 48 (% 3): Reaya (9), Danimarka (4), İspanyol ( ! ), İsveç (7), Napolitan (2), Yok-
okunamadı (25).

200 EKL E R
 EK 5: İE. Gümrüğü'ne Gelen İthal Malların Gruplanması: 1 8 1 8- 1 839

HIRDAVAT
Demir Tel Makara teli, sarı tel, tanbura teli, temaşa teli.
Kutu çivisi, mismar, mismar-ı Felemenk, tavan çivisi, kutu
Çivi
misman.
Teneke Beyaz teneke, teneke kutu.

Hırdavat Hırdavat, hırdavat-ı efrenci, hırdavat-ı İngiliz, san teneke ve tel.

KAGIT VE KAGIT ÜRÜNLERİ
Kabare kağıt, kağıd-ı çarçube, kağıd-ı hat, kağıd-ı laab, mai kağıt,
varaklı kağıt, harci zarf, kağıd-ı kebir, mühür mumlu kağıt, kağıdı
hat orta, kağıdı hat kebir, altın mineli zarf.
CAM VE CAM ÜRÜNLERİ
Avize, ayna, ayna kebir, ayna ve sair, ayna sağir, billur cam, cam
billur, cam-ı beç, cam-ı Venedik, çekmeceli ayna, çıplak ayna,
fağfur, fağfur taklidi, fincan, gülyağı şişesi, kağıt ayna, sırça, tahta
ayna, tehi boka!, yaldızlı, yaldızlı billur, sade şişe, yaldızlı şişe,
hasır şişe.
ECZA VE KİMYA ÜRÜNLERİ
Çivit Çivit, lahor çivit.
Kırmız Kırmız.
isfidaç İsfidaç.
Zencefre Zencefre.
Bakkam Dal bakkam, mor bakkam, santa marka bakkam, santa marka.
Tiryak Tiryak.
Ahen Otu, akmelis, anber kabuğu, arpa suyu, aselbent, aşı boya,
balık nafesi, çöpçini, kakule, katran, kababe, kına kına, kükürt, lök,
mahmude, mamiri, melisa, papaz otu, revgani zaç, saparina, sarı
Diğer sabır, semmi fare, sinek-i malta, sülügen, sülümen, şem-i revgan,
şem-i asel, trementin, tutkal, zac-ı Kıbrıs, zerdeçav, güherçile,
kezzap suyu, kök enfiye, sarı boya, abanoz ağacı, senk-i sürme
(sürme taşı), sabun, mai kezzap, kuru balık.

Ü SM A N L I İTHALAT!, İ Z M İ R G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8-1 839 201

 MADEN VE MADEN ÜRÜNLERİ
Ahenl Ham Aheni ham.
Kalay Kalay, kalay kaşık.
Çelik Çelik.
Kurşun Kurşun, ham kurşun, tahta kurşun.
Saçma Saçma.
Ahen çatal, ahen kevgir, ahen kürek, ahen tahta, ahen tahta, ahen
tava, ahen zaç, cenkar, civa, çatal bıçak, demir çanak, demir sandık,
Diğer kılıç namlusu, kuyumcu eğesi, pirinç sini, tenkar, tutiya, maden
şamdan, samanlı eğe, ahen kutu, namluyu tüfenk, ahen tırpan, kral
suyu (altın suyu), demir kaşık, revgan-ı zac-ı Kıbrıs.
GIDA VE GIDA ÜRÜNLERİ
Şeker Ham şeker, toz şeker, kelle şekeri.
Kahve Kahve-i efrenci.
Bahar-ı cedid, büber, darül fülfül, demir hindi, karamık, karanfil,
Baharat ravend, ravendi kazip, tarçın, zencefil, zencebil, havlıncan, tarçın
çiçeği.
Çay Çay, çay-ı İngiliz.
Rom Rom.
Revgan-ı sade, revgan-ı don, balık mumu, şem-i revgan, revgan-ı
Yağlar
neft, reçine yağı.
Arak, badem içi, ceviz, ceviz-i hindi, fındıklı badem, hamr tortusu,
hamr-ı Marsilya, havyar, İngiliz tuzu, kırım tarlar, kudret helvası,
Diğer
meyan balı, nişadır, nişadır-ı efrenci, peyniri Felemenk, pirinç,
siyah havyar, kırmızı havyar, kakao.
DERİ VE DERİ ÜRÜNLERİ
Beyaz sincap, beyaz tavşan-ı Trieste, gücen, karsak, postu fare, postu
kedi, postu tavşan, postu tilki, sansar, semmur, sincabi tavşan, siyah
tilki, su semmuru, tavşan-ı Trieste, telatin, tilki, tulum, zerdeva,
azak tilkisi, siyah sahtiyan.

202 EKLER
 MANİFATURA VE TUHAFİYE
Fes F es-i efrenci, fes.
Kaytan, klapdan, rişte kaliçna, rişte-i İngiliz, rişte-i kadife, sim şerit
iplik
ve klabdan, rişte saçak, boyalı rişte, rişte-i sayda.
Ala mercanı tespih, altın mineli kutu, altun kutu, boynuz tarak,
çakı, çakıyı İngiliz, çakmak, çakı ve mikras, çıngırak, edna mercan­
ı tespih, eldiven, enfiye kutusu, eskofa, eskofa-i Felemenk, eskofa-i
Venedik, evsat mercan-ı tespih, fanila, fildişi tarak, gömlek-i efrenci,
göz taşı, harir çorap, harir şerit, iğne, kabare, kaya boncuğu, kazip
çiçek, kazip pul, kazip tel, kazip tırtıl, mikras, mikras-ı nemçe,
Tuhafiye püskül, rişte çorap, seylan, Seylan boncuğu, Seylani boncuk kazip,
sim pul, sim şerit, sim tel, simmi kazip, sürme, sürme taşı şapka, tel,
telli eskofa, tespih, tırtıl, toplu iğne, ustura, varak, yalancı varak,
yüksük, zer-i kazip, çanta, harir mendil, kirpası varak, iğne-i İngiliz,
yemeni, aynalı harir kutu, çiçekli şerit, güderi eldiven, harir eldiven,
beç boncuğu, rişte şerit, kalemkar yemeni, kaba ustura, karamandola
(pamuklu pantolon), senk-i sürme (sürme taşı), beyaz mendil.
YARI MEKANİK ALETLER
Basma altun koyun saati, çalar kutu, çekme saat, çifte tüfenk,
hassalı şemsiye, iki mandallı kapan, kazip dürbün, kilit, mermerli
saat, namluyu piştov, saat zembereği, sağir telli şemsiye, tek tüfenk,
tüfenk, zemberek, cenevre (çırçır makinesi), karabina (bir tür tüfek),
kaba çekme saat.
MENSUCAT ÜRÜNLERi
Londrin Londrin.
Beç çiti, çit kuşak, çit-i Fransız, çit-i İngiliz, çit-i izviçrevi, çiti
Çit
izviçrevi kebir, çiti izviçrevi sağir, çiti leh kebir, çiti leh sağir.
Arpalı kirpas, kirpas, kirpas-ı Felemenk, kirpas-ı Fransa, kirpas-ı
İngiliz-i sağir, kirpas-ı Malta, kirpas-ı Olande, kirpas-ı Trieste kebir,
Kirpas
satranci kirpas, kirpas-ı Amerika, muşammalık kirpas, kirpas-ı
Amerika, kirpas-ı Trieste, kirpas pike.
Çuka, saye çuka, çuka-i londrin, çuka-i mermer, ince çuka-i leh,
Çuka
kazmir çuka, çuka-i Felemenk, çuka-i kebir.
Atlas Atlası Floransa, çiçekli atlas, fitilli atlas, telli atlas.

Ü S M A N LI İTHALAT!, İ Z M İ R G ü M R Ü G Ü 1 8 1 8-1 839 203

Şeytan Bezi Şeytan bezi, sade şeytan, sade şeytan bezi.
Hassa Elvan hassa, kaba hassa, kamri hassa.
Mermer Çiçekli mermer, fitilli mermer, kenevir mermer, mermer tülbent.
Fermayiş kuşak, fermayiş muşamma, fermayiş taklidi, fermayiş
Fermayiş
taklidi kuşaklık, edna fermayiş.
Ala Fransız şalı, alaca şal bohça, carşal, esvaplık şal, esvaplık şal
bohça, fistanlık şal, kuşaklık şal, kuşaklık şal-ı efrenci, şal bohça,
Şal şali bohça, şal-ı efrenci, şal-ı nemçe, şal françe nevzuhur, fermayiş
taklidi şal, fermayiş taklidi esvaplık şal, fitilli fermayiş şal bohça,
kenarlı şal.
TOi bent Çiçekli tülbent, fitilli kaba tülbent, işleme tülbent, tülbent.
Bürüncük makrame, harir makrame, makrame, makrame-i kebir,
Makrame
makrame-i sağir, makrame-i Trieste, makrame-i Livomo.
Kamri Kamri.
Pazen Pazen makrame, pazen, beyaz pazen.
Kanvas Kanvas, kanvas-ı kebir, kanvas-ı sağir.
Canfes Çiçekli canfes, canfes.
Alaca-i Fransa, alaca-i İngiliz, çiçekli şeytan, basma kuşaklık,
bespase, beyaz-ı Trieste, bohça, brata, brata-i Efrenci, brata-i
Venedik, bürüncük, bürüncük kebir, bürüncük sağir, car taklidi,
çiçekli, çiçekli kaneviz, çiçekli Venedik işleme, çiçekli kenevir,
çitari, çubuklu kaneviz, değirmi kuşak, elvan boğasi, enli hare, enli
kazmir, ensiz kazmir, fistanlık, fitilli iskaki, frengi yorgan, hatayi,
hümayun, ispavlo, kaba kuşak, kaba lahor enli, kaneviz, kazmir,
kemha, kuşaklık, kutni, lahoraki, muhabbethane-i İngiliz, merinos,
Diğer muhabbethane-i evsat, muhabbethane-i kebir, penbe-i ham,
saçaklık, sade iskaki, sade kadife, sade kaneviz, sağir kuşaklık,
sanklık, sekankuri, seraser, sofra bezi, Felemenk bezi, şayak, şayak
yorganlık, telli hatayi, pazen üzerine basma kuşak, elvan kirpas-ı
Felemenk, kirpas-ı Felemenk sağir, telli iskaki, velense, yapağıyı
kuşaklık, yapağıyı Moskof, yapağıyı rusiyye, hariri Trieste, üstlük,
kaput, horasani, sofralık, harir kadife, lahoraki bohça, esmer dimi,
beyaz dimi, kemha iskaki, astan efrenci, kenarlı orta, işleme boğça,
çubuklu pike, beyaz pike.

204 EKLER
 DlÔER ÖRÜNLER
Amerikan gözü, barut, hazine, bileklik, hileyi taşı, cüllab, çanak,
çanak-ı İngiliz, çanak-ı Marsilya, çapari, eşya-i mahlut, fes boyası,
Felemenkkan kase, frengi na'lin, gözlük, halat, halka, iskemle,
kaliça, kiremit, kutu, mühür mumu, mühürü pul, papuç boyası,
revgani kutu, tabak, tahta-i Venedik, tehi sandık, urgan, zarf ve
fincan, kalmuk, çıplak çekmece, saatçi alatı, keçi kılı, kazip şüküfe,
saat camı, kandil ve çay takımı, balık mumu, namluyu piştov
ve çakmak, saz-halat (halat ekipmanı), halıyı İngiliz, kakum,
okunamadı, okunmuyor.

Ü S M A N L I hHALATl, I Z M İ R G ü M R Ü � Ü 1 81 8-1 839 20 5

 artizanal endüstri 24
DİZİ N arz-talep dengesi 82
askeri konjonktür 18

Ab aba 72 askeri mallar 83

ABD 15, 32. 108; BaAımsızlık Savaşı 89; iç savaşı askeri stratejiler 87
74 askeri yöntemler 122
Abdülhamit, 1. 109 Asya 39· 48
Abdtılmecit 89 Atilla 42
Acem Ermenisi 88 atlas 39. 72
Ad of Navigation 89 Atlas Okyanusu 53
Ada 97 avantajlı pazarlar 107
Adriyatik 85 Avrupa 11, 14, 27, 28, 35; manifaktürü 108; muci­
afyon 39 zesi ıı; pazarlan 52, 81, 108; sermayesi 52;
ahitnameler 9 3 tüccan 51, 103
ahlıim defterleri ı 5, 17 Avrupa-Asya 52
aile içi tüketim 40 Avrupalı uluslar 120
AioUer 42 Avusturya 30. 32, 33. 33. 75. 81: bandıralı gemiler
akçe 18, 67 84
Akdeniz ıı, 36; limanlan 96; sahilleri 37; üllıele- ayanlar 15. 38. 51
ri 45 ayanlar 57
akılcılık 12 Aydın 44: demiryolu 74
Almanlar, Almanya 15, 29, 32, 75. 82 Aydınoğlu Cüneyd 44
Alyatles ( Lidya kıralı) 42 AydınoğuUan 43
Amerilıa 74 ayna 39
Amerilıa bandır.ılı gemiler 84 ayncalık 13
Amerilıa kolonileri 36 Ayvalık 97
Amerilıan Bağımsızlık Savaşı 28 azınlık tüccarlan 51
Amerikan Devrimi 53 azınlıklar 25, 51
Amerikan şekeri 81
Amsterdam 49 Bab-ı Defteri ı 5 Ba
Anadolu 21, 29, 31, 45. 49; eyaleti 44; kenti 21 badem 39
Ankara 55. 70; Savaşı 44; tiftiği 73 baAımlılık 28, 54
Antalya 48 baAımsızlık hareketleri 15, 112
antrepo 99 baharat 33. 39. n ticareti 80
antropomorfik 11 bakır 35
ara maUar 77 bakkam 39
aracı suuOar 56 bal 101
araa unsurlar 51 balık yumurtası 39
Aıap kahvesi 39 Ballıan 21; Bölgesi 29; eyaletleri 37; Yanmadası
Aıap zamkı 39 94
Aıaplar 43 Ballıanlar 22, 23

2 06 DİZİN
balmumu 35, 39, 39, 57 Britanya 15, 32
Balta Limanı Anlaşması 27 buğday 39. 82
Baltık 37; Denizi 95. rotası ıoo buhar enerjisi 77
bandualar 17, 84 buharlı gemiler 87
Bandırma 89 Bulgar 21
Barselona ıoı burjuvazi 5 5
barut 83 Bursa 21, 24, 31, 45, 48; ipeği 48; lllccarlan 52
basma 75 bürokrasi 54
Basra ıoa; Körfezi 30, 31 büyükbaş hayvanlar ıaı
Başbakanlık Osmanlı Arşivi ı 5
başlık 39 cam 39. 81 Ca
Bab Anadolu 44. 46, 49. 50, 52 Cebeli Katar 97
Bab Avrupa 30, 33, 50; limanlan 107 Celemenl V. (Papa) 43
Bab Hini kahvesi 108 Ceneviz 121
halılı ülkeler 56 Cenevizliler 43
baıılılaşma 27 cenger 39
Bayezid (Yıldınm) 44 Cenova 95
Bayındır 45 Cezayir 92. 115
Bayraklı 42 Chenier (Fransız Konsolosu) 82
Beaujour 82 Clemenl iV. (Papa) 43
bedesten 48 Cromplon, Samuel 75
Belçika 97. 124 Cromwell, Oliver 89
Belgraı 74
berat 110 Çaka Bey 43 Ça
beraılı tercüman 103, 109 Çamlıca 97
beraılı lllccar 103 Çanakkale 7o; Boğazı 44
bere 39 çelik 39. 71
Bergama 45; Krallığı 42 Çeşme 45, 49
Bergamalılar 42 çırçır fabrikası 74
Beyrut 51. 89 çırçır makinesi 74
bez ıoı Çin 107
biber 36 çil 67
bijuteri ürürıleri 82 çivi 83
Bizans 42, 43 çivit 35. 39
Boğaziçi 89 çuha 73
boğazlar 30 çuka 67
boncuklar 77
borçlandırma 24 dağılma devri 20 Da
Bostan, idris 93 damping politilıası 71
boya maddeleri 33. 80, 82 Danimarka 84, 90
bölgeselleşme 49 Davis, R. 35

OsMAN LI ITHALATI, l z M i R G ü M Rü�ü 1 81 8-1 839

 deDasyon çağı ı 5 Efrenç gümrüğü mulıataası 17
defter serisi 17 Ege 49. 51, 53; adalan 55; kıyılan 21
değerli maden 12, 113 ekonomik blokaj 99
demir tel 83 ekonomik büyüme 81
denge siyaseti 27 ekonomik çöküş 119
deniz fenerleri 89 ekonomik daralma 24
deniz ticareti 18, 113 ekonomik gelişme 119
deniz ticari tışımaalığı 66 ekonomik konjonktür 106
deprem 45 ekonomik sıçrama 31
depresyon 21 ekonomik trendler 24
deri 39 emek maliyeti 75, 76, 121
desantralizasyon 2 5 emperyalist etki 54
devlet görevlileri 112 emperyalistler 29, 54
dış borçlanma 28, 28, 29 endüstri öncesi 102
dış ilişkiler 12 endüstriyel koruma 8 ı
dış pazarlar 29, 77 endüstriyel üretim 27
dış ticaret politikaları 24 entelijansiya 54
Dicle 87 erken bütünleşme 21
Dimyat 92 Ermeniler 50. sı.
doğal kaynaklar 56 Eser-i Hayr 89
Doğu Akdeniz 49. 56; limanları 107 eski uluslar 106
Doğu Anadolu 30 esnaf 38; örgütlenmesi 94; teşkilab 112
dokuma sanayileri 24, 74 estetik kırılma 23
dolaysız yabnm 28 ev ekonomisi 112
Dorlar 42 Evliya Çelebi 48
döküm 83 Eyragues (Fransız Büyükelçisi) ııı

dönüşüm trendi 14, 38

Dubrovnik 90; Cumhuriyeti 91 faiz 57 Fa
durgunluk 28 faktör maliyetleri 72
Duyun-o Umumiye 28, 30 fanus dönem ıı
dünya ekonomik sistemi 57 Faroqhi, Suraiya 56
dünya ekonomisi 28 feodalizm 116
dünya kapitalist sistemi 23 fes 39, 67; iıhalab 79; üretimi 79
Dünya Savaşı 1. 28, 44 Feshane 79
dünya ticareti 14, 15, 27 finansal kaynak 13
dürbün 39. 77 fiskalist 12, 25
düşük fiyatlar 8 ı fiyat artışları 57. 71
fizyokrat 2 5
Ec ecza 73; ürünleri 82 Flemenlder 84
Edime 24, 73 Foça 42, 45
Efes 42 Fransa 15, 29, 30, 32. 33. 33

208 DiZİN
 Fransız Devrimi 36, 91 Hanya 92
Fransız ihtilali 35, 53 Harameyn Mukataası 15
Fransız kolonileri 81 havyar 39
frenk alcıneşesi 78 Hazar Bölgesi ıoo

hırdavat 39
Cia Galata 110 Hıristiyanlar 44, 47, 56
Garp Ocaktan 90 Hindistan 53, 88
Gayrimüslimler 2 5, ı ıo Hindistan cevizi 39
Gelibolu 70 Hint 75; istilası 74; kahvesi 81; müslinleri 75; Ok-
gelir arbşlan 14 yanusu 21, 23; pamuklulan 71, 74; yolu 31
gemi yapım teknolojisi 122 Hollanda 33, 39, 91; 99
Gemlik 89 Hollandalılar 43
Genç, M. 11-13, 21, 24, 34, 119 hububat 74; üretimi 80
gerileme paradigması ı o
gezginler 34 Islahat fermanı 27 Is
gıda 66; kaçakçılığı 48; maddeleri 67; talebi 31, Ispartalılar 42
47 Issawi, C. 76
girişimci 47
Girit 24, 92 iaşe ağı 50 la
Goffman, D. 48, 50 iaşecilik 49
gönüllü ödeme 57 icmal defterleri ı 5, 17
güherçile ıoı iç bölgeler 3 5, 73
gümrük emini 92 iç gümrükler 94, 123
gümrük kayıtlan 15 iç kentler 56
gümrük politilıalan 24 iç limanlar 116
gümrük vergisi 67 iç pazar 40, 58, 76, 77, ııo

gümüş 40, 71 iç savaş 74

Güney Amerika 95 iç talep 71
iç ticaret 58
Ha Haçlı seferleri 43 içsel dönüşüm 113
Halep 29, 31, 45, 50, 50, 52, 88 iğne 39
halı 39 ihraç vergileri 94
Haliç boyu ı ı o ihraç yasaklan 81, 83, 23
Halil Hamit Paşa 78 ikame etkisi 80
ham deri ıoı iktisat tarihi ıo

ham ipek 76 ilaçlar 80

ham keten 76 imtiyazlar 93
ham pamuk 56, 76 imtiyazlı millet 108
hammadde 31, 33, 35; kaynaklan 13, 121 inalcık H. 55, 74
hamr 39 ince şayak 8 2
hane halklan 40, 41 ince yün 39

ÜSMANLI İTHALAT!, İZM İ R G ü M Rü<'.;ü 1 81 8-1 839 209

 incir 39, 108 kadırga 87
İngiliz 50; bandıralı 84; fabrika ipliği 77: hege- Kadifekale (Pagos) 42, 43
monyası 28, 28; Levanı Şirketi 99 kadifeler 3 6
İngiltere 27, 29, 30, 32, 33, B· 39 Kafkasya ıoo
ipek 35, 39, 39; endüstrisi 55: ticareti 55 kağıt 39. 82
iplik 39, 67; makineleri 75 Kahire 75, 88
İpsara 97 kahve 33, 35, 39, 115
İran 32, 45, 45, 52, 88; Azerbaycanı 30; ipeği 55; kakao 115
piyasası 55 kalay 39, 71, 82
İskandinav bölgesi 115 kalifiye işgücü 71
lskandinavya 37 kalyon 87
İskender 42 Kamil Kepeci tasnifi ı 5
İskenderiye 45, Limanı 89 kapıkullan 52, 112
İskenderun 5 ı kapitalist manbk 122
lskendil 97 kapitalizm 27, 28, 54
ispanya 97, ı 24 kapitülasyon 13, politikası 83
İstanbul 24, 33, 43, 45 kaptan 17
istihdam kaynağı 121 kar 123
İstinye Çulca Fabrikası 79 k.ir manhğı 83
İsveç 92, 95 kara rotaları ı o ı
İsveçli 84 kara taşımacılığı ı 24
lsviçre 75, 99 kara ticareti ıo9
İtalyan limanları 99 karabiber 39, ıo8
İtalyan menşeli 72, 92 Karaburun 45
ithal eğilimi 79, 83 Karadeniz 92; havzası 38; yolu ı o ı
ithal ikamesi 72 karantina bölgesi ı o ı
ithal mallan 66 Karaosmanoğulla n 53
İyonya 42 Karpat. K. 22
İzmir 15, 17, 31, 33, 42, 50; Efrenç gümrüğü 15, Kasaba, R. 30, 52
66, 73 ; kazası 44; Limanı 33, 39, 48; nüfusu Katerina 25
47; pamuğu 48 Katiboğullan 5 3
İzmit 89 kahna değer 67
İzn-i Sefine Defterleri 93 katran ağacı 39
kauçuk 39
Je jeostrateji 55 kayık 17
Jöntürk hareketi 30 kebe 72
keçi 39; derisi 39; ipliği 39
Ka kabuklu yiyecekler 39 keçiboynuzu 39
kaçak ihracat 57 kefere 73
kaçakçılık 40 Kerson 97; limanı ıoı
kadı 51 kervan rotaları 107

210 DiziN
kervan yollan 50 Kurus (Pers kıralı) 42
keşf dönemi 21 Kuşadası 45
keten 35 Kutsal Roma 92, 99
keten kumaşlar 3 6 Kuzey Afrika 33, 35, 116
Keyder, Ç. 53 Kuzey Amerika 30, 95
Kıbrıs 49, 92 Kuzey Avrupa 95
Kılıç Arslan 4 3 Kuzey ulusları 72
Kırım 95; Savaşı 28 Kuzeybatı Rusya 95
kırmız 35, 39 Küçük Kaynarca ıoı
Kıta Avrupası ı ı , 53, 90 kültürel gelenek 50
kıta sistemi 99 kürk 39, 77
kıyafet düzenlemesi 78
kıyafet nizamnamesi 78 Lale Devri 23, 79 La
kıyı kentleri 58 Latin Amerika 30
Kızıldeniz ıoı l.azikiyetülarab 9 2
klasik dönem 79 Lehler ıoı
klasik dönemlendirme 24 Levanı 23, 30, 34, 35; Avusturya Kumpanyası 106;
klasik sistem 5 1 şirketi 71
kolektif amnezi 21 liberal 50; dış ticaret politikası 30; politikalar 56;
koloni mallan 107 tavır 25
koloni ürünleri 74 liberalleşme 30
kolonyal 40, 50; mallar 81 Lidya 42
Komnenos 43 likör 39, 82
komprador 54 liman kentleri 50, 56
konjonktür şartlan 99 limon 39
konjonktürel evre 24 Livomo 18, 92, 92
konsolos raporları 34 livres 31
Konya 48 loncalar 30
korsanlık 9 5 , 1 13 Londra 50
korumacı politikalar 29 londrin 34, 39, 67
korumacılık 74, 76, 99 Lübnan 31
koruyucu tarifeler 30 Lüdeke 45
kök boyası 82 lüks mallar 69, 78, 81
kriz dönemi 21
kronolojik 20 madenler 39, 66, 108 Ma
Kubbealtı 78 Madison, J. 107
kumaş 29 Mahmud, il 15, 26, 27
kumpanyalar 122 mahreç 108
kurşun 39, 82 makro büyüme 41
kuru karanfiller 108 mal demeti 13
kuru üzüm 108 Malazgirt Savaşı 43

ÜSMANLI İT H A LAT!, İZM İ R G ü M RÜ�Ü 1 8 1 8- 1 839 211

mali bunalım 23 misyonerler 47
mali yapı 12 modernizasyon 54
malilc.ane 26 modernleşme 25
maiilc.aneci 78 moher 55
maliyet avantajı 72, 76 Moka kahvesi 81, 82
maliyet düşüklüğü 76 Mole, L. C. De m
maliyet farklılıklan 121 monopol yasaları lOO
mamul madde 31 Mora 90, 92, 97
manifalrtor 35, 36 Morier 75
manifatura 39. 67 Moskof 84, 90; bandıralı 84
manipülasyon 24, 26, 106 Moskova prensliği lOO
Mantran, R. 38, 88 mubayaacı 107
marjinal fayda 26 Mudanya Limanı 48
Marmara 83 mufassal defterler 15, 17
Marsilya 34. 35. 43. 50 muhasebe defterleri 15
Marsilyalı 73 mukatalaşbrılma 26
Masson, P. 34 mum 108
mayın 83 Murad il. 44
mazı meşesi 39 Mustafa (Düzmece) 44
McGowan, B. 25, 40, 57 mücevherler 78
Mehmed 1. (Çelebi) 44 müslin 75
Mehmet Bey (Aydınoğlu) 43 Müslüman 47. 47; reaya 1 1 2
Mehmet iV. 44 Müslümanlar 2 5
Mehmet, il. 44. 48 müste'men 1 0 3
meldn organizasyonu 55 müzik aletleri 78
Menemen 45 Napoli 90, 106
mensucat 19; mallan 35 Napolyon 53; blokajı 102; gücü 99; Savaştan 14,
Meriç 87 28-30. 36. n 99
merkantilist 25, 71; politilıalar 1 15
merkezi otorite 78 narhlar 123 Na
merkezileşme 53 Nemçe 85
mermer 67 Nif (Kemalpaşa) 45
Mesir-i Bahri 89 Nil 87
Messina 18 nizamnameler 5 1
meyve kurusu 82 Normandy 35
meyve sepeti 48 Norveç 95
meyve ticareti 80 Novicev 37
Mezopotamya 3 1 nüfus kaybı 21
Mısır 27, 3 1 -33. 5 5 ; şekeri 81
Midilli 44 Odesa (Hocabeyi) 91 Od
misket şarabı 70 okyanus devletleri 87

212 DiZİN
 okyanus rotası ıoı peynir 39
okyanus yolu 99 Picardy 35
Orta Anadolu 21 pirinç 35, 39
Orta Avrupa 38, 85, 96 piyasa 83; ekonomisi 87
ortaçağ 114 plantasyon tarzı üretim ı 3
Ortadoğu 21, 45; ekonomileri 28 Pocoche (gezgin) 45
Osmanlı ıo, 21, 35; burjuvazisi 52; Devleti 20, 22, Polanyi, K. 12
40, 47; ekonomisi 14; gerilemesi 20; gölü Polonya ıoı
92; iktisat tarihi ıo; imalat sektörü 79; im­ portakal 39
paratorluğu 22, 32; ithal eğilimi 19; kimliği Portekiz 39
n2; liberalizmi 50; mallan 107; Ortadoğusu potas ıoı
31; pamuklu sanayisi 74; pazarlan 75, 120; pre-kapiıalist 78
tabiiyeti 123; tarihi 22; tebaası 103; ticareti preme 87
19; yenileşmeleri 25; yönetici eliti 27; zana­ premeci esnafı 87
aılan 21, 76; İran savaştan 52; Rus Savaşı Provence 36
115, n8; Venedik Savaşı 48, 72 provizyonist ı 2

Öd Ödemiş 45 Quataert, D. 29 Qu
ölçek ekonomisi 71
Ön Asya 43 Ragusalılar 90 Ra
örnekleme çalışması 15 Rami Mehmet Paşa 73
özel sektör 87, 94 rasyonal ölçek n 9
ravend 39
Pa padişah 23 reaya 84; bandırası 90; tüccarlar 118
Palmerston (Lord) 108 rekabet güçleri 83
pamuk 35; ipliği 29, 36, 56; lifi 108 rekabet ortamı 79
Pamuk, Ş. 28, 32. 121 Resmo iskelesi 92
pamuklu ihracatı 73 Rodos 42, 48, 90; şövalyeleri 43, 44
pamuklu kumaşlar 36, 36, 39 rom 67, 115
pamuklu sanayi 74 Roma 42
pamuklu tüketimi 75 Rumeli 21, 49, 53
para darlığı 12 Rumlar 38, 47, 51
Pasarofça Antlaşması 93 Rus 30; Savaşı 28
Paskaleva 37 Rusya 27, 32, 45
paşa 23 Rycaut, P. 56
pazar 41; ağı 80; ekonomisi 77; imkanlan 122;
mantığı 123; mekanizması 82 saat 39 Sa
Peloponnes Savaştan 42 safran 82
pencere kafesi 50 sahil kentleri 35
Pers 42 Sakarya 87
Peterman, H. J. 47 Sakız 24, 44, 49, 49, 50, 124

OsMAN u ITHALATı, l z M i A G ü M Aü e o 1 8 1 8-1 839 213

salname muharriri 47 sömürge tipi 25
sanayi 14; devrimi r r , 14, 21, 23, 31, 72; mallan 57; sömürgecilik 54
mamulleri 69; ürünleri 19 sömürü 54
sanayileşme ı 2; hareketi 83 sözleşmeler 5 l
Sancakbumu Kalesi 44. 48 S ı. Pierre Kalesi 43
saparina 39 statik 20
saray harcamalan 72 statüko 25, 52. 78
Sardunya 121 sterlin J2. 35
sabo alma maliyeti 88 Steward, W. 107
savaş gemisi 92 Strabon 42
savaş teknolojisi 23 stratejik manevralar rr4
Sayda 45; Limanı lOl Suriye 31, 33, 55. 57, 90
Schultz (gezgin) 45 Süleyman Şah 43
seçkinler sınıfı 5 o Süveyş 31
Seferhisar 4 5 Swift (buharlı gemi) 92
sefine 17 Syrett, E. F. 35. 55
Selanik 24, 29. 30. 34. 45. 7J. 7J. 89
Selim il. 44 Şam 31. ro1 Şa
Selim ili 27. ro9 şam fıshk 39
Semerkand 44 şapkalar 36
seramik 39 şarap 39. 82
serbest ticaret 3 1 şehirleşme 3 l
seri üretim 120 şeker 33· 35· 39
sermaye birikimi 122 şekerleme 39
sermaye politikası l rr şeytan bezi 67
sessizlikler çağı l o. rr Şirketi Hayriye 89
Sığla sancağı 44
sınıf 54 tabiiyet 18 Ta
Sırbistan 32 takke 39
Sırp 21 talep baskısı 47
Sicilya lo6 talep esnekliği 6 9
simli ipekliler 36 talep hacmi 82
sinameki 82 talep yapısı 80, rr3
sirke 39 tali amaç 14
siyasal koşullar rr 5 Tanzimat 29; Fermanı 27
siyasi anılaşmalar rr3 tarçın 39
siyasi konjonktür 102 tartana 92
siyasi yapılanma 12 taşıma maliyetleri ır 3
sof 39. 70 taşımacılık ır5; imkanlan 13; maliyetleri 83
Sofya-Samakov 24 tefeciler 55
sömürge 14 tekel 29

214 DiziN
Tekeli, İ. 56 tüccar kompozisyonu 123
Tekirdağ 89 tüccar sermayesi 11 ı
teknik gelişme 27 tüfek 39. 83
teknoloji avantajı 71 tüketim alışkanlıklan 6 6
tekstil 33. 66; ürünleri 35 tüketim kalıplan 107
teneke kutu 39 tülbent 67
tereke defterleri 78 tüm bütünleşme 21
tersane 94 Türk ekonomisi 74
teslimat-bakaya defterleri 15, 17 Türk gölü 49
teşebbüs becerisi 5 5 Türk iktisat tarihi 12
tımar 26 Türkçe 21
tırbr 39 Türkiye ıo, 27, 37. 38
ticaret 12; ağı 49; hattı 55; kolonisi 52; linki 51; tütün ıoı
sermayesi 2 ı. 57
ticari avantaj 72 Ubicini 78 Ub
ticari mallar ı 4 ucuz işgücü 80
ticari rekabet ı 06 ucuz üretim 75
ticari sermaye 5 ı ulaşım ağı 80
ticari taşımacılık 14 ulus devlet 22
ticari trend 18 ulusal burjuvazi 54
ticari üs 114 ulusal endüstriler 84
tiftik 82; ipliği 70. 80 ulusal ticaret politikası 123
Tire 45 uluslararası arena ı 3
Tokat 24 uluslararası ticaret 12, 18, 32, 103, 111
top 83 Umur Bey 43
Topkapı Sarayı 78 Urla 45
toplumsal dönüşüm 78 Urquart, D. 77
toprak sistemi 12 Uzakdoğu ıo6
Toscana 92
Toumefort, J. (gezgin) 45 Üçüncü dünya 14 Oç
Trablus 92 Ümit Bumu 53
Trablusşam 45 üretim maliyetleri 72
Trabzon 89 üretim refleksleri 13. 6 9
tradisyonalizm 26 üretim tekniği 120, 121
transkript 17 üretim yetersizliği 80
Trieste 90, 92; iskelesi 90; limaru 96, ıoı; rolası ıo9 üzüm 39
tuhafiye 67; eşyalan 39
Tuna 87, 93; yolu 100 vazife 15 Va
Tunus 36. 92 vazife defterleri 17
tuz 39 Veba 45
tüccar grupları 102 Venedik 33. 44. 50

ÜSMAN LI İTHALAT!, İ Z M İ R G ü M RÜ�Ü 1 81 8· 1 839

 Venedildiler 43 zamk 35
veresiye sabş 57 Zanla 97. 124
vergi 17; politikalan 116; yapısı 94 zeamet 26
Versailles Anlaşması 30 zencefre 83
vezir 23 zeytin 39
Volney 35 zeytinyağı 39
Zonguldak 89
Wa Wallerstein, 1. ıı, 12, 57

Ya yabancı limanlar 6 6
yabancı sermaye 2 8
yabana tüccar 2 5 , 103
yağ 39
Yahudi 47; dokumacılar 73
Yahudiler 53
Yakındoğu devlet modeli 20, 30
yangınlar 45
yapağı 82
yapılanma 54
yan teknolojik 120
yayılmacı politika ıı 7
Yedi Yıl Savaşlan 88
yellıen bezi 70
yelkenli gemiler 122
Yemen bölgesi 120
Yemen kahvesi 82
Yenice 45
yeniçerilik 30
yol güvenliği 113
Yunan 21; ayaklanması 29; bağımsızlık hareketi
95; bandıralı gernler 95; isyanı 115
Yunanistan 32, 33
Yunanlılar 84
yüksek maliyet 124
yün endüstrisi 7ı
yün fiyaılan 7 ı
yünlü iplik 39. 55
yünlü ithali 73
yünlü kumaşlar 36, 39

Za zahire iskeleleri 89

21 6 DiziN