‫زنجیرەی وانەکانی فێربوونی کۆمپیوتەر‬

‫پۆلێنکردن بیەوەری ‪Classification of Memory -‬‬

‫لە کۆمپیوتەرەکاندا بیگە گرنگیین پێکهاتەی کارکردن ئاسان هەر سیستەمێکە‪ .‬سیستەیم کۆمپیوتەر بیگە‬
‫بۆ مەبەست و بەکارهێنان جیاواز پۆلێ دەکات‪ .‬لەم بەشەدا بە وردی باسمان لە پۆلێنکردن بیەوەری‬
‫کردووە‪ .‬هەروەها باس لە جۆرەکان میمۆری و تایبەتمەندیەکان میمۆری و ڕام و ڕۆم و رسام و دیرام و باش‬
‫و زیانەکان دەکەین‪.‬‬

‫بیگەی کۆمپیوتەر چییە؟ ‪What is computer memory -‬‬

‫بیگەی کۆمپیوتەر هەر ئامیێیک فییکییە‪ ،‬بۆ هەڵگرتن زانیاری‪ ،‬زانیاری یان ڕێنماییەکان بە شێوەیەیک کان‬
‫یان هەمیشەن بەکاردێت‪ .‬بریتییە لە کۆکردنەوەی یەکەکان هەڵگرتن کە زانیاری دووانەن لە شێوەی بیتدا‬
‫هەڵدەگرێت‪ .‬بلۆیک بیگە دابەش دەبێت بۆ ژمارەیەیک کەم لە پێکهاتەکان کە پێیان دەوترێت خانە‪ .‬هەر‬
‫خانەیەک ناونیشانێیک تایبەن هەیە بۆ هەڵگرتن داتاکان لە بیگەدا‪ ،‬لە سفرەوە تا قەبارەی بیگە‬
‫کەمکردنەوەی یەک‪ .‬بۆ نموونە ئەگەر قەبارەی بیگەی کۆمپیوتەر ‪ k64‬وشە بێت‪ ،‬ئەوا یەکەکان بیگە ‪64‬‬
‫* ‪ 65536 = 1024‬شوێن یان خانەیان هەیە‪ .‬ناونیشان خانەکان بیگە لە ‪ 0‬بۆ ‪ 65535‬دەگۆڕێت‪.‬‬

‫بۆچ پێویستمان بە میمۆری کۆمپیوتەر هەیە؟ ‪Why do we need a computer memory -‬‬
‫لە سیستەیم کۆمپیوتەردا پێویستمان بە میمۆری کۆمپیوتەر هەیە بۆ هەڵگرتن جۆرە جیاوازەکان داتا وەک‬
‫دەق‪ ،‬وێنە‪ ،‬ڤیدیۆ‪ ،‬دەنگ‪ ،‬بەڵگەنامە و هتد دەتوانێ وەریبگرینەوە کاتێک داتاکە پێویست بێت‪ .‬بۆ نموونە‬
‫کاتێک هەر بەرنامەیەیک کۆمپیوتەر دەنووسێ و جێبەجن دەکەین‪ ،‬سەرەتا لە میمۆری سەرەتاییدا‬
‫هەڵدەگیێت‪ .‬ئەگەر پرۆسێسەر بۆ ماوەیەیک زیاتر پێویسن بە شتە تایبەتەکان نەبێت‪ ،‬ئەوا بەرنامەکە یان‬
‫داتاکە بە شێوەیەیک ئۆتۆماتییک لە بیگەی هەمیشەن یان الوەکیدا هەڵدەگیێت‪ .‬پاشان داتاکان لە میمۆری‬
‫الوەکییەوە بانگ دەکرێت بۆ میمۆری سەرەیک و جێبەجێکردن کۆدەکان ئەنجام دەدات‪.‬‬

‫تایبەتمەندیەکان بیەوەری ‪Features of Memory -‬‬

‫ئەمانەی خوارەوە تایبەتمەندییە جیاوازەکان سیستەیم بیگە کە بریتێ لە‪:‬‬
‫‪ – 1‬شوێن ‪ : Location -‬نوێنەرایەن شوێن ناوەوە یان دەرەوەی بیگە لە کۆمپیوتەردا دەکات‪ .‬بیگەی‬
‫ناوخۆن لە بیگەی کۆمپیوتەردا جێگی کراوە‪ .‬هەروەها بە بیگەی سەرەتان نارساوە‪ .‬نموونەی بیگەی‬
‫سەرەیک بریتێ لە تۆمارەکان‪ ،‬کاش و بیگەی سەرەیک‪ .‬لە کاتێکدا‪ ،‬بیگەی دەرەیک بریتییە لە ئامیی هەڵگرتن‬
‫جیا لە کۆمپیوتەر‪ ،‬وەک دیسک‪ ،‬رسیت‪ ،‬قەڵەیم ‪.USB‬‬

‫وەرگێڕان و ئامادەکردن ‪ :‬عادل سنجاری‬

‫‪Email: adel.m.shngali@gmail.com‬‬
 ‫زنجیرەی وانەکانی فێربوونی کۆمپیوتەر‬
‫‪ -2‬توانا ‪ : Capacity -‬گرنگیین تایبەتمەندی بیگەی کۆمپیوتەرە‪ .‬توانای هەڵگرتن دەتوانێت لە بیگەی‬
‫دەرەیک و ناوەوەدا جیاواز بێت‪ .‬توانای هەڵگرتن ئامیە دەرەکییەکان لە ڕووی بایتەوە دەپێورێت‪ ،‬لەکاتێکدا‬
‫بیگەی ناوخۆن بە بایت یان وشە دەپێورێت‪ .‬درێژی وشەی هەڵگرتن دەتوانێت بە بیت جیاواز بێت‪ ،‬وەک‬
‫‪ ١٦ ،٨‬یان ‪ ٣٢‬بیت‪.‬‬

‫‪ -3‬شێوازەکان دەستگەیشێ ‪ :Access Methods -‬دەتوانرێت لە ڕێگەی چوار شێوازی بیگە دەستگەیشێ‬
‫بە بیگە‪.‬‬
‫‪ :DMA‬وەک لە ناوەکەدا دیاری کراوە‪ ،‬ناونیشان بیگەی ڕاستەوخۆ (‪ )DMA‬شێوازێکە کە ڕێگە بە‬ ‫‪-‬‬
‫ئامیەکان چوونەژوورەوە‪/‬دەرچوون (‪ )I/O‬دەدات دەستیان بگات یان وەریبگرن بە داتا ڕاستەوخۆ‬
‫یان لە بیگەی سەرەکییەوە‪.‬‬
‫شێوازی دەستگەیشێ بە یەک لە دوای یەک ‪ : Sequential Access Method -‬شێوازی‬ ‫‪-‬‬
‫دەستگەیشێ بە یەک لە دوای یەک لە ئامیی هەڵگرتن زانیاریدا بەکاردێت بۆ خوێندنەوەی‬
‫زانیارییە هەڵگیاوەکان بە شێوەیەیک یەک لە دوای یەک لە بیگەی کۆمپیوتەرەوە‪ .‬لە کاتێکدا‪ ،‬ئەو‬
‫زانیاریانەی لە بیگەی دەستگەیشێ بە هەڕەمەیک (‪ )RAM‬وەرگیاون دەتوانن بە هەر ڕیزبەندییەک‬
‫بن‪.‬‬
‫شێوازی دەستگەیشێ بە هەڕەمەیک ‪ : Random Access Method -‬شێوازێکە بۆ دەستگەیشێ‬ ‫‪-‬‬
‫بە داتا بە شێوەیەیک هەڕەمەیک لە بیگە بەکاردێت‪ .‬ئەم شێوازە پێچەوانەی ‪ SAM‬ە‪ .‬بۆ نموونە بۆ‬
‫ئەوەی لە ‪ A‬بۆ ‪ Z‬لە دەستگەیشتنێیک هەڕەمەکیدا بچێ‪ ،‬دەتوانێ ڕاستەوخۆ باز بدەین بۆ هەر‬
‫شوێنێیک دیاریکراو‪ .‬لە شێوازی ‪ Sequential‬دا‪ ،‬دەبێت هەموو دەستێوەردانەکان لە ‪ A‬تا ‪ Z‬پەیڕەو‬
‫بکەین بۆ ئەوەی بگەینە شوێن بیگەی تایبەت‪.‬‬
‫شێوازی دەستگەیشێ بە هاوبەش ‪ : Associative Access Method -‬جۆرێیک تایبەن بیگە کە‬ ‫‪-‬‬
‫ئەدای گەڕان لە ڕێگەی داتا پێناسەکراوەکانەوە باشی دەکات بۆ دەستگەیشێ بە زانیارییە‬
‫هەڵگیاوەکان ڕاستەوخۆ لەسەر بنەمای ناونیشان بیگە‪.‬‬
‫‪ -4‬یەکەی گواستنەوە ‪ : Unit of transfer -‬وەک لە ناوەکەیەوە دەردەکەوێت‪ ،‬یەکەیەیک گواستنەوە‬
‫ڕێژەی گواستنەوەی ئەو بیتانە دەپێوێت کە دەتوانرێت بخوێیێتەوە یان بنوورسێتەوە یان لە ئامیەکان‬
‫بیگەدا‪ .‬ڕێژەی گواستنەوەی داتاکان دەتوانێت لە بیگەی دەرەیک و ناوەکیدا جیاواز بێت‪.‬‬
‫‪ -‬بیگەی ناوخۆن ‪ : Internal memory -‬ڕێژەی گواستنەوەی بیتەکان زیاتر یەکسانە بە قەبارەی‬
‫وشەکە‪.‬‬
‫‪ -‬بیگەی دەرەیک ‪ : External memory -‬ڕێژەی گواستنەوەی بیت یان یەکە یەکسان نییە بە درێژی‬
‫وشەکە‪ .‬هەمیشە لە وشەیەک گەورەترە یان ڕەنگە بە بلۆک ناوبیێت‪.‬‬

‫وەرگێڕان و ئامادەکردن ‪ :‬عادل سنجاری‬

‫‪Email: adel.m.shngali@gmail.com‬‬
 ‫زنجیرەی وانەکانی فێربوونی کۆمپیوتەر‬
‫‪ -5‬کاران ‪ : Performance -‬ئەدای بیگە بە شێوەیەیک سەرەیک دابەشکراوە بەسەر ش بەشدا‬
‫‪ -‬کان دەسیاگەیشێ ‪ : Access Time -‬لە بیگەی دەستگەیشێ بە هەڕەمەکیدا‪ ،‬نوێنەرایەن کۆی‬
‫ئەو کاتە دەکات کە ئامیەکان بیگە بۆ ئەنجامدان کارێیک خوێندنەوە یان نووسێ کە ناونیشانێک‬
‫دەنیدرێت بۆ بیگە‪.‬‬
‫‪ -‬کان خویل بیگە ‪ : Memory Cycle Time -‬کۆی کاتە پێویستەکان بۆ دەستگەیشێ بە بلۆیک بیگە‬
‫و کاتێیک پێویسن زیادە پێش دەستپێکردن دەستگەیشێ بە دووەم‪.‬‬
‫‪ -‬ڕێژەی گواستنەوە ‪ : Transfer rate -‬باس لە ڕێژەی گواستنەوەی ئەو زانیاریانە دەکات کە بۆ‬
‫گواستنەوەی بیگە بۆ یان لە ئامیێیک بیگەی دەرەیک یان ناوەکییەوە بەکاردەهێیێت‪ .‬گواستنەوەی‬
‫بیت دەتوانێت جیاواز بێت بۆ ئامیە جیاوازەکان دەرەیک و ناوخۆن‪.‬‬

‫‪ - 6‬جۆرە فییاییەکان ‪ : Physical types -‬پێناسەی جۆری فیییک بیگە دەکات کە لە کۆمپیوتەردا بەکاردێت‬
‫وەک موگناتییس‪ ،‬نیمچە ڕێبەر‪ ،‬موگناتییس بینان و بینان‪.‬‬

‫‪ -7‬ڕێکخسێ – ‪ : Organization‬پێکهاتەی فیییک ئەو بیتانە دیاری دەکات کە لە بیگەدا بەکاردەهێیێن‪.‬‬

‫‪ -8‬تایبەتمەندییە فییاییەکان ‪ : Physical characteristics -‬ڕەفتاری فیییک بیگە وەک بیگەی ناجێگی‪،‬‬
‫ناجێگی یان نەرساوە دیاری دەکات‪ .‬بیگەی ناجێگی بە ڕام نارساوە کە پێویسن بە هی هەیە بۆ ڕاگرتن‬
‫زانیارییە هەڵگیاوەکان و ئەگەر هەر لەدەستدان کارەبا ڕوویدا ئەوا داتای هەڵگیاو لەدەست دەچێت‪ .‬بیگەی‬
‫نافراوان بریتییە لە بیگەیەیک هەڵگرتن هەمیشەن کە بەکاردێت بۆ بەدەستهێنان هەر زانیارییەیک هەڵگیاو‬
‫تەنانەت کاتێک کارەباکە کوژاوەتەوە‪ .‬بیگەی نەرساوە جۆرێکە لە بیگە کە دوای دروستکراو وەک ڕۆم‬
‫ناتوانرێت بسدرێتەوە چونکە لە کان دروستکردن ڕۆمدا بەرنامە بۆ داڕێژراون‪.‬‬

‫وەرگێڕان و ئامادەکردن ‪ :‬عادل سنجاری‬

‫‪Email: adel.m.shngali@gmail.com‬‬
 ‫زنجیرەی وانەکانی فێربوونی کۆمپیوتەر‬
‫پۆلێنکردن بیەوەری ‪Classification of Memory -‬‬
‫ئەم وێنەیەی خوارەوە نوێنەرایەن پۆلێنکردن بیگە دەکات‪:‬‬

‫بیگەی سەرەتان یان سەرەیک ‪Primary or Main Memory -‬‬

‫هەروەها بیگەی سەرەتان بە بیگەی سەرەیک سیستەیم کۆمپیوتەر نارساوە کە ڕاستەوخۆ لە ناو ‪ CPU‬و‬
‫‪ Auxiliary memory‬و ‪ Cache memory‬پەیوەندی دەکات‪ .‬بیگەی سەرەیک بەکاردێت بۆ هێشتنەوەی‬
‫بەرنامەکان یان داتاکان کاتێک پرۆسێسەر چاالکە بۆ بەکارهێنانیان‪ .‬کاتێک بەرنامەیەک یان داتایەک چاالک‬
‫دەکرێت بۆ جێبەجێکردن‪ ،‬پرۆسێسەر سەرەتا ڕێنماییەکان یان بەرنامەکان لە بیگەی الوەکیەوە باردەکات بۆ‬
‫ناو بیگەی سەرەیک‪ ،‬پاشان پرۆسێسەرەکە دەست بە جێبەجێکردن دەکات‪ .‬دەستگەیشێ یان جێبەجێکردن‬
‫داتا لە بیگەی سەرەتاییەوە خیاترە چونکە بیگەی کاش یان تۆماری هەیە کە وەڵیم خیاتر دەداتەوە‪،‬‬
‫هەروەها لە نزیک ‪ CPU‬ەوە هەڵکەوتووە‪ .‬بیگەی سەرەتان ناجێگیە‪ ،‬واتە داتاکان ناو بیگە دەتوانێت‬
‫لەدەست بچێت ئەگەر پاشەکەوت نەکرێت کاتێک کارەبا لەکارکەوتووە‪ .‬تێچووی زیاترە لە بیگەی الوەیک‪،‬‬
‫توانای بیگەی سەرەیک سنووردارە بە بەراورد بە بیگەی الوەیک‪.‬‬

‫بیگەی سەرەتان زیاتر دابەش دەبێت بۆ دوو بەش‪:‬‬

‫)‪- RAM (Random Access Memory‬‬
‫)‪- ROM (Read Only Memory‬‬

‫وەرگێڕان و ئامادەکردن ‪ :‬عادل سنجاری‬

‫‪Email: adel.m.shngali@gmail.com‬‬
 ‫زنجیرەی وانەکانی فێربوونی کۆمپیوتەر‬
‫بیگەی دەستگەیشێ بە هەڕەمەیک (رام) ‪Random Access Memory (RAM) -‬‬
‫بیگەی دەستگەیشێ بە هەڕەمەیک (‪ )RAM‬یەکێکە لە جۆرە خیاترەکان بیگەی سەرەیک کە ڕاستەوخۆ‬
‫لەالیەن ش ن یوەوە دەسن پێدەگات‪ .‬ئەو ڕەقەکاڵیە لە ئامیێیک کۆمپیوتەردا بۆ هەڵگرتن داتا‪ ،‬بەرنامە یان‬
‫ئەنجایم بەرنامە بە شێوەیەیک کان‪ .‬بەکاردێت بۆ خوێندنەوە‪/‬نووسین داتا لە بیگەدا تاوەکو ئامیەکە‬
‫کاردەکات‪ .‬ناجێگیە‪ ،‬واتە ئەگەر لەکارکەوتن کارەبا ڕووبدات یان کۆمپیوتەرەکە کوژایەوە‪ ،‬ئەوا ئەو‬
‫زانیاریانەی لە ڕامدا هەڵگیاون لەدەست دەچن‪ .‬هەموو ئەو زانیاریانەی کە لە بیگەی کۆمپیوتەردا هەڵگیاون‬
‫دەتوانرێت لە هەر کاتێکدا بە شێوەیەیک هەڕەمەیک بخوێیێتەوە یان دەستیان ن بگات‪.‬‬

‫ڕام دوو جۆر هەیە‪:‬‬

‫‪SRAM -‬‬
‫‪DRAM -‬‬

‫)‪ DRAM: DRAM (Dynamic Random-Access Memory‬جۆرێکە لە ڕام کە بۆ هەڵگرتن داینامییک‬

‫داتاکان لە ڕامدا بەکاردێت‪ .‬لە ‪ DRAM‬دا هەر خانەیەک زانیاری یەک بین هەڵدەگرێت‪ .‬خانەکە لە دوو‬
‫بەش پێکهاتووە کە بریتێ لە خاوێنکەرەوە و ترانسیستۆر‪ .‬قەبارەی خەزنکەر و ترانسیستۆرەکە ئەوەندە‬
‫بچووکە‪ ،‬پێویستە ملیۆنانیان لەسەر یەک چیپ هەڵبگرن‪ .‬لیەوە چین ‪ DRAM‬دەتوانێت داتای زیاتر لە‬
‫چین ‪ SRAM‬بە هەمان قەبارە هەڵبگرێت‪ .‬بەڵم پێویسن بە نوێکردنەوەی بەردەوام هەیە بۆ ئەوەی‬
‫زانیارییەکان بمێنێتەوە چونکە ‪ DRAM‬ناجێگیە‪ .‬ئەگەر کارەباکە کوژایەوە‪ ،‬ئەوا کۆگای داتاکان لە بیگەدا‬
‫لەدەست دەچێت‪.‬‬

‫وەرگێڕان و ئامادەکردن ‪ :‬عادل سنجاری‬

‫‪Email: adel.m.shngali@gmail.com‬‬
 ‫زنجیرەی وانەکانی فێربوونی کۆمپیوتەر‬
‫تایبەتمەندیەکان ‪Characteristics of DRAM - DRAM‬‬
‫پێویسن بە نوێکردنەوەی بەردەوام هەیە بۆ ئەوەی داتاکان بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫لە ‪ SRAM‬خاوترە‬ ‫‪-‬‬
‫بڕێیک زۆر داتا لەخۆدەگرێت‬ ‫‪-‬‬
‫بریتییە لە تێکەڵکردن خەزنکەر و ترانسیستۆر‬ ‫‪-‬‬
‫نرچ کەمیە بە بەراورد بە ‪SRAM‬‬ ‫‪-‬‬
‫کەمی بەکارهێنان کارەبا‬ ‫‪-‬‬

‫)‪ SRAM: SRMA (Static Random-Access Memory‬جۆرێکە لە ڕام کە بۆ هەڵگرتن زانیاری‬

‫ئیستاتیک لە بیگەدا بەکاردێت‪ .‬واتە هەڵگرتن زانیاری لە ‪ SRAM‬چاالک دەمێنێتەوە تا ئەوکاتەی سیستەیم‬
‫کۆمپیوتەر پاوەر سەپالی هەبێت‪ .‬بەڵم داتاکان لە ‪SRAM‬دا لەدەست دەچن کاتێک لەکارکەوتن کارەبا‬
‫ڕوویداوە‪.‬‬

‫تایبەتمەندیەکان ڕایم ئیستاتیک ‪Characteristics of Static Ram -‬‬

‫پێویسن بە نوێکردنەوە نییە‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫خیاترە لە ‪DRAM‬‬ ‫‪-‬‬
‫ئەوە گڕانبەهایە‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫بەکارهێنان کارەبای زۆر‬ ‫‪-‬‬
‫تەمەن درێژتر‬ ‫‪-‬‬
‫قەبارەی گەورە‬ ‫‪-‬‬
‫وەک بیگەی کاش بەکاری دەهێنێت‬ ‫‪-‬‬

‫‪SRAM Vs. DRAM‬‬

‫‪SRAM‬‬ ‫‪DRAM‬‬ ‫‪No.‬‬
‫بیگەیەیک داینامییک دەستگەیشێ بە هەڕەمەکییە‪ .‬بیگەیەیک ‪ Static Random-Access Memory‬ە‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫کان دەستگەیشێ بە ‪ SRAM‬خاو دەبێتەوە‪.‬‬ ‫کان دەستگەیشێ بە ‪ DRAM‬زۆرە‪.‬‬ ‫‪2‬‬
‫بۆ هەڵگرتن هەر زانیارییەک لە خاوێنکەرەوە بۆ هەڵگرتن هەر زانیارییەک لە فلیپ فالپ بەکاردەهێنێت‪.‬‬ ‫‪3‬‬
‫بەکاردەهێنێت‪.‬‬
‫پێویسن بە نوێکردنەوەی وەرزی هەیە بۆ پاراستن پێویسن بە نوێکردنەوەی وەرزی نییە بۆ پاراستن‬ ‫‪4‬‬
‫زانیارییەکان‪.‬‬ ‫زانیارییەکان‪.‬‬
‫لە بیگەی کاشدا بەکاری دەهێنێت‪.‬‬ ‫لە بیگەی سەرەکیدا بەکاردێت‪.‬‬ ‫‪5‬‬
‫تێچووی ‪ SRAM‬گرانە‪.‬‬ ‫تێچووی ‪ DRAM‬کەمی گرانە‪.‬‬ ‫‪6‬‬
‫پێکهاتەیەیک ئاڵۆزی هەیە‪.‬‬ ‫پێکهاتەکەی سادەیە‪.‬‬ ‫‪7‬‬
‫پێویسن بە بەکارهێنان کارەبای کەم هەیە‪.‬‬ ‫پێویسن بە بەکارهێنان کارەبای زیاترە‪.‬‬ ‫‪8‬‬

‫وەرگێڕان و ئامادەکردن ‪ :‬عادل سنجاری‬

‫‪Email: adel.m.shngali@gmail.com‬‬
 ‫زنجیرەی وانەکانی فێربوونی کۆمپیوتەر‬
‫سوودەکان ڕام ‪Advantages of RAM -‬‬
‫جۆرێیک خیاتری بیگە لە کۆمپیوتەردا‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫بۆ کارکردن پێویسن بە هیی کەمیە‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫بەرنامە زۆر خیاتر باردەکرێت‬ ‫‪-‬‬
‫ڕایم زیاتر کاران سیستەمێک زیاد دەکات و دەتوانێت فرەکار بکات‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ئەنجامدان ئۆپەراسیۆن خوێندنەوە و نووسێ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫پرۆسێسەر دەتوانێت زانیاری خیاتر بخوێنێتەوە لە هارد دیسک و فالن و یو ئێس ن و هتد‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫زیانەکان ڕام ‪Disadvantages of RAM -‬‬

‫کەمی ڕام خیان و کاران کۆمپیوتەر کەمدەکاتەوە‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫بەهۆی ناجێگیییەوە پێویسن بە کارەبا هەیە بۆ پاراستن داتاکان‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫لە ڕۆم گرانە‬ ‫‪-‬‬
‫بە بەراورد بە ڕۆم جن متمانە نییە‬ ‫‪-‬‬
‫قەبارەی ڕامەکە سنووردارە‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫بیگەی تەنها خوێندنەوە (‪Read-Only Memory (ROM) - )ROM‬‬

‫ڕۆم ئامیێیک بیگە یان ئامیی هەڵگرتنە کە بەکاردێت بۆ هەڵگرتن هەمیشەن زانیاری لەناو چیپێکدا‪.‬‬
‫بیگەیەیک تەنها خوێندنەوەیە و تەنها دەتوانێت زانیاری هەڵگیاو‪ ،‬داتا یان بەرنامەکان بخوێنێتەوە‪ ،‬بەڵم‬
‫ناتوانێ هیچ شتێک بنووسێ یان دەستکاری بکەین‪ .‬ڕۆم کۆمەڵێک ڕێنمان گرنگ یان داتای بەرنامە‬
‫لەخۆدەگرێت کە پێویستە بۆ دەستپێکردن یان بووتکردن کۆمپیوتەر‪ .‬بیگەیەیک ناجێگیە؛ واتە زانیارییە‬
‫هەڵگیاوەکان ناتوانرێت لەدەست بچێت تەنانەت کاتێک کارەبا کوژاوەتەوە یان سیستەمەکە کوژاوەتەوە‪.‬‬

‫وەرگێڕان و ئامادەکردن ‪ :‬عادل سنجاری‬

‫‪Email: adel.m.shngali@gmail.com‬‬
 ‫زنجیرەی وانەکانی فێربوونی کۆمپیوتەر‬
‫جۆرەکان ڕۆم ‪Types of ROM -‬‬
‫بیگەی تەنها خوێندنەوە پێنج جۆری هەیە‪:‬‬
‫‪( MROM - 1‬بیەوەری تەنها خوێندنەوە بە دەمامک) ‪Masked Read Only Memory -‬‬
‫‪ MROM‬کۆنیین جۆری بیگەی تەنها خوێندنەوەیە کە بەرنامەکە یان داتاکان پێشوەختە لەالیەن‬
‫بەرهەمهێنان بازنەی یەکگرتووەوە لە کان بەرهەمهێناندا ڕێکخراوە‪ .‬بۆیە بەرنامەیەک یان ڕێنمایییەک کە‬
‫لەناو چین ‪ MROM‬هەڵگیاوە ناتوانرێت لەالیەن بەکارهێنەرەوە بگۆڕدرێت‪.‬‬

‫‪( PROM - 2‬بیەوەری تەنها خوێندنەوە کە بەرنامە بۆ داڕێژراوە) ‪Programmable Read Only -‬‬
‫‪Memory‬‬
‫جۆرێکە لە بیگەی دیجیتاڵ تەنها خوێندنەوە‪ ،‬کە بەکارهێنەر دەتوانێت هەر جۆرە زانیارییەک یان‬
‫بەرنامەیەک تەنها یەکجار تێیدا بنووسێت‪ .‬واتە چین بەتاڵ ‪ PROM‬کە بەکارهێنەر دەتوانێت تەنها جارێک‬
‫ناوەڕۆک یان بەرنامەی دڵخوازی تێدا بنووسێت بە بەکارهێنان پرۆگرامەری تایبەن ‪ PROM‬یان ئامیی‬
‫‪PROM burner‬؛ دوای ئەوە ناتوانرێت داتا یان ڕێنماییەکە بگۆڕدرێت یان بسدرێتەوە‪.‬‬

‫‪( EPROM - 3‬بیگەی تەنها خوێندنەوە کە دەتوانرێت بسدرێتەوە و بەرنامە بۆ دابیێت) ‪Erasable and -‬‬
‫‪Programmable Read Only Memory‬‬
‫جۆرێکە لە بیگەی تەنها خوێندنەوە کە تێیدا دەتوانرێت داتای هەڵگیاو تەنها جارێک لە بیگەی ‪EPROM‬‬
‫بسدرێتەوە و دووبارە بەرنامە بۆ دابیێتەوە‪ .‬چیپێیک میمۆری نافڵوە کە داتاکان هەڵدەگرێت کاتێک پاوەر‬
‫سەپالی نەبێت و هەروەها دەتوانێت داتاکان بۆ النیکەم ‪ ١٠‬بۆ ‪ ٢٠‬ساڵ هەڵبگرێت‪ .‬لە ‪ EPROM‬ئەگەر‬
‫بمانەوێت هەر داتایەیک هەڵگیاو بسینەوە و دووبارە پرۆگرایم بکەینەوە‪ ،‬سەرەتا پێویستە تیشیک سەروو‬
‫بنەوشەن بۆ ماوەی ‪ ٤٠‬خولەک تێپەڕێنێ بۆ ئەوەی داتاکان بسینەوە؛ دوای ئەوە داتاکان لە ‪EPROM‬‬
‫دروست دەکرێنەوە‪.‬‬

‫‪( EEPROM - 4‬بیگەی تەنها خوێندنەوە کە بە شێوەیەیک کارەبان دەرسدرێتەوە و بەرنامە بۆ داڕێژراوە) ‪-‬‬
‫‪Electrically Erasable and Programmable Read Only Memory‬‬
‫‪ EEROM‬بیگەیەیک تەنها خوێندنەوەیە کە بە شێوەیەیک کارەبان دەرسدرێتەوە و بەرنامە بۆ داڕێژراوە و‬
‫بەکاردێت بۆ رسینەوەی زانیارییە هەڵگیاوەکان بە بەکارهێنان بارگەی کارەبان ڤۆڵتیەی بەرز و دووبارە‬
‫بەرنامە بۆ داڕێژراوە‪ .‬هەروەها بیگەیەیک ناجێگیە کە ناتوانرێت داتاکان بسدرێتەوە یان لەدەست بدرێت؛‬
‫تەنانەت کارەباکەش کوژاوەتەوە‪ .‬لە ‪ EEPROM‬دا دەتوانرێت داتا هەڵگیاوەکان تا ‪ ١٠‬هەزار جار بسدرێتەوە‬
‫و دووبارە بەرنامە بۆ دابیێتەوە و داتاکان یەک بایت لە یەک کاتدا دەرسنەوە‪.‬‬
‫وەرگێڕان و ئامادەکردن ‪ :‬عادل سنجاری‬
‫‪Email: adel.m.shngali@gmail.com‬‬
 ‫زنجیرەی وانەکانی فێربوونی کۆمپیوتەر‬
‫‪ - 5‬فالش ڕۆم ‪Flash ROM -‬‬
‫فالش میمۆری بریتییە لە چیپێیک بیگەی هەڵگرتن کە ناجێگیە و دەتوانرێت بە یەکە بچووکەکان بنوورسێت‬
‫یان بەرنامە بۆ دابیێت کە پن دەوترێت ‪ Block‬یان ‪ .Sector‬بیگەی فالش فۆرمێیک ‪ EEPROM‬یە بۆ‬
‫بیگەی کۆمپیوتەر‪ ،‬و ناتوانرێت ناوەڕۆک یان داتاکان لەدەست بچێت کاتێک سەرچاوەی کارەبا کوژاوەتەوە‪.‬‬
‫هەروەها بۆ گواستنەوەی زانیاری لە نێوان کۆمپیوتەر و ئامیە دیجیتاڵییەکان بەکاردێت‪.‬‬

‫سوودەکان ڕۆم ‪Advantages of ROM -‬‬

‫بیگەیەیک ناجێگیە کە زانیارییە هەڵگیاوەکان تێدا لەدەست دەچێت تەنانەت کارەباش کوژاوەتەوە‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫جێگیە‪ ،‬بۆیە پێویسن بە نوێکردنەوەی ناوەڕۆکەکە نییە هەموو جارێک‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫دەتوانرێت داتاکان بۆ هەمیشە هەڵبگیێن‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تاقیکردنەوە و هەڵگرتن داتا گەورەکان بە بەراورد بە ڕام ئاسانە‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ئەمانە ناتوانرێت بە ڕێکەوت بگۆڕدرێن‬ ‫‪-‬‬
‫لە ڕام هەرزانیە‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫سادە و جن متمانەیە بە بەراورد بە ڕام‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫یارمەتیدەرە بۆ دەستپێکردن کۆمپیوتەر و بارکردن سیستەیم کارپێکردن‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫زیانەکان ڕۆم ‪Disadvantages of ROM -‬‬

‫‪ -‬داتاکان کۆگا ناتوانرێت نوێ بکرێتەوە یان دەستکاری بکرێت جگە لە خوێندنەوەی داتاکان ئێستا‪.‬‬
‫‪ -‬بیگەیەیک خاوترە لە ڕام بۆ دەستگەیشێ بە زانیارییە هەڵگیاوەکان‪.‬‬
‫‪ -‬نزیکەی ‪ ٤٠‬خولەیک دەوێت بۆ لەناوبردن ئەو زانیاریانەی کە هەن بە بەکارهێنان بارگەی بەرزی‬
‫تیشیک سەروو بنەوشەن‪.‬‬

‫‪RAM Vs. ROM‬‬

‫‪RAM‬‬ ‫‪ROM‬‬ ‫‪No.‬‬
‫بیگەیەیک ‪ Random-Access Memory‬ە‪.‬‬ ‫بیەوەرییەیک تەنها خوێندنەوەیە‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫تەنها دەتوانرێت کارپێکردن ‪ Read‬ئەنجام بدرێت‪ .‬دەتوانرێت ئۆپەراسیۆن خوێندنەوە و نووسێ ئەنجام‬ ‫‪2‬‬
‫بدرێت‪.‬‬
‫ناتوانرێت داتا لە بیگەی نافراواندا لەدەست بچێت دەتوانرێت داتا لە بیگەی ناجێگیدا لەدەست بچێت‬ ‫‪3‬‬
‫کاتێک پاوەر سەپالی کوژاوەتەوە‪.‬‬ ‫کاتێک پاوەر سەپالی کوژاوەتەوە‪.‬‬
‫بیگەیەیک خیاتر و گرانیە‪.‬‬ ‫بیگەیەیک خاوتر و کەمی گرانە‪.‬‬ ‫‪4‬‬
‫داتاکان هەڵگرتن پێویستە لە ڕامدا نوێ بکرێتەوە‪.‬‬ ‫پێویست ناکات داتاکان هەڵگرتن لە ڕۆمدا نوێ‬ ‫‪5‬‬
‫بکرێتەوە‪.‬‬
‫قەبارەی چیپەکە لە چین ڕۆم گەورەترە بۆ هەڵگرتن‬ ‫قەبارەی چیپەکە بچووکیە لە چین ڕام بۆ‬ ‫‪6‬‬
‫داتاکان‪.‬‬ ‫هەڵگرتن هەمان بڕی داتا‪.‬‬
‫جۆرەکان ڕام‪ DRAM :‬و ‪SRAM‬‬ ‫جۆرەکان ڕۆم‪MROM, PROM, EPROM, :‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪EEPROM‬‬

‫وەرگێڕان و ئامادەکردن ‪ :‬عادل سنجاری‬

‫‪Email: adel.m.shngali@gmail.com‬‬
 ‫زنجیرەی وانەکانی فێربوونی کۆمپیوتەر‬
‫یادەوەری الوەیک ‪Secondary Memory -‬‬
‫بیگەی الوەیک بریتییە لە شوێنێیک هەڵگرتن هەمیشەن بۆ هەڵگرتن بڕێیک زۆر لە داتا‪ .‬بیگەی الوەیک بە‬
‫بیگەی دەرەکیش نارساوە کە نوێنەرایەن میدیای هەڵگرتن جۆراوجۆر دەکات (هارد دیسک‪ ،‬یو ئێس ن‪،‬‬
‫ش دی‪ ،‬فالش و دی ڤ دی) کە دەتوانرێت داتا و بەرنامەی کۆمپیوتەر لەسەر بنەمای درێژخایەن‬
‫پاشەکەوت بکرێت‪ .‬بەڵم هەرزانی و خاوترە لە میمۆری سەرەیک‪ .‬بە پێچەوانەی بیگەی سەرەیک‪ ،‬بیگەی‬
‫الوەیک ناتوانرێت ڕاستەوخۆ لەالیەن ش ن یوەوە دەسن ن بگات‪ .‬لەبری ئەوە‪ ،‬سەرەتا داتاکان بیگەی‬
‫الوەیک دەخرێنە ناو ڕام (‪ )Random Access Memory‬و دواتر دەنیدرێت بۆ پرۆسێسەر بۆ خوێندنەوە و‬
‫نوێکردنەوەی داتاکان‪ .‬هەروەها ئامیەکان بیگەی الوەیک بریتێ لە دیسیک موگناتییس وەک هارد دیسک و‬
‫فالن دیسک‪ ،‬دیسکێیک بینان وەک ش دی و ش دی ڕۆم و رسین موگناتییس‪.‬‬

‫تایبەتمەندیەکان بیگەی الوەیک ‪Features of Secondary Memory -‬‬

‫خیاییەکەی خاوترە لە بیگەی سەرەیک‪ /‬سەرەیک‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫بەهۆی رسوشن ناجێگیەوە ناتوانرێت داتای کۆگا لەدەست بدرێت‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫دەتوانێت کۆمەڵە گەورەکان جۆری جیاواز هەڵبگرێت‪ ،‬وەک دەنگ‪ ،‬ڤیدیۆ‪ ،‬وێنە‪ ،‬دەق‪ ،‬نەرمەکاڵ‬ ‫‪-‬‬
‫و هتد‪.‬‬
‫هەموو داتا هەڵگیاوەکان لە بیگەیەیک الوەکیدا ناتوانرێت لەدەست بچێت چونکە ناوچەیەیک‬ ‫‪-‬‬
‫هەڵگرتن هەمیشەییە؛ تەنانەت کارەباکەش کوژاوەتەوە‪.‬‬
‫بیگەی جۆراوجۆری بینان و موگناتییس هەیە بۆ هەڵگرتن زانیاری‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫وەرگێڕان و ئامادەکردن ‪ :‬عادل سنجاری‬

‫‪Email: adel.m.shngali@gmail.com‬‬
 ‫زنجیرەی وانەکانی فێربوونی کۆمپیوتەر‬
‫جۆرەکان بیگەی الوەیک ‪Types of Secondary Memory -‬‬
‫ئەمانەی خوارەوە جۆرەکان ئامیی بیگەی الوەکێ‪:‬‬

‫هارد دیسک ‪Hard Disk -‬‬

‫هارد دیسک ئامیی هەڵگرتن هەمیشەن کۆمپیوتەرە‪ .‬دیسکێیک ناجێگیە کە بۆ هەمیشە داتا و بەرنامە و‬
‫فایلەکان هەڵدەگرێت و ناتوانێت داتاکان هەڵگرتن لەدەست بدات کاتێک سەرچاوەی کارەبای کۆمپیوتەرەکە‬
‫کوژاوەتەوە‪ .‬بە شێوەیەیک ئاسان‪ ،‬لە ناوەوەی مەزەربۆردەکەی کۆمپیوتەردا هەڵکەوتووە کە داتاکان‬
‫هەڵدەگرێت و وەریدەگرێتەوە بە بەکارهێنان یەک یان زیاتر لە پالیک دیسیک خیا سووڕاوەی ڕەق لە ناو‬
‫کەیسینگێیک مۆرکراوی هەوادا‪ .‬ئامیێیک گەورەی هەڵگرتنە‪ ،‬لە هەموو کۆمپیوتەرێک یان الپتۆپێکدا‬
‫دەدۆزرێتەوە بۆ هەڵگرتن هەمیشەن نەرمەکاڵ دامەزراوەکان‪ ،‬مۆسیقا‪ ،‬بەڵگەنامەی دەڤ‪ ،‬ڤیدیۆ‪ ،‬سیستەیم‬
‫کارپێکردن و داتاکان تاوەکو بەکارهێنەر نەیسێتەوە‪.‬‬

‫وەرگێڕان و ئامادەکردن ‪ :‬عادل سنجاری‬

‫‪Email: adel.m.shngali@gmail.com‬‬
 ‫زنجیرەی وانەکانی فێربوونی کۆمپیوتەر‬
‫فالن دیسک ‪Floppy Disk -‬‬
‫فالن دیسک سیستەمێیک هەڵگرتن الوەکییە کە پێکهاتووە لە دیسیک پۆشین موگناتییس تەنک و نەرم بۆ‬
‫هەڵگرتن زانیاری ئەلیکیۆن وەک فایلەکان کۆمپیوتەر‪ .‬هەروەها بە فلۆن دیسکێت نارساوە کە بە ش‬
‫قەبارەی وەک ‪ ٨‬ئینج و ‪ ٥.٥‬ئینج و ‪ ٣.٥‬ئینج دێت‪ .‬داتا هەڵگیاوەکان فالن دیسک دەتوانرێت لە ڕێگەی‬
‫فالن دیسکەوە دەستیان ن بگات‪ .‬جگە لەوەش تاکە ڕێگایە لە ڕێگەی بەرنامەیەیک نوێیەوە کە لەسەر‬
‫کۆمپیوتەرێک یان پاشەکەوتکردن زانیارییەکان‪ .‬بەڵم کۆنیین جۆری ئامیی هەڵگرتن پۆرتەبڵە‪ ،‬کە‬
‫دەتوانێت داتاکان تا ‪ 1.44‬مێگابایت هەڵبگرێت‪ .‬بەو پێیەی زۆربەی بەرنامەکان گەورەتر بوون‪ ،‬ئەوە پێویسن‬
‫بە چەندین فالن دیسکێت هەبوو بۆ هەڵگرتن بڕێیک زۆر لە زانیاری‪ .‬بۆیە بەهۆی زۆر کەیم هەڵگرتن بیگە‬
‫بەکارنایەت‪.‬‬

‫ش دی (کۆمپاکت دیسک) ‪CD (Compact Disc) -‬‬

‫ش دی ئامیێیک هەڵگرتن دیسیک بیناییە‪ ،‬کورتکراوەی کۆمپاکت دیسکە‪ .‬ئامیێیک هەڵگرتنە کە بەکاردێت‬
‫بۆ هەڵگرتن جۆرە جیاوازەکان داتا وەک دەنگ‪ ،‬ڤیدیۆ‪ ،‬فایل‪ ،‬سیستەیم کارپێکردن‪ ،‬فایل ‪ Back-Up‬و هەر‬
‫زانیارییەیک تر کە بەسوود بێت بۆ کۆمپیوتەر‪ .‬پانان ش دییەکە ‪ 1.2‬ملم و بەرزی ‪ 12‬سم‪ ،‬کە دەتوانێت‬
‫نزیکەی ‪ 783‬مێگابایت قەبارەی داتا هەڵبگرێت‪ .‬بۆ خوێندنەوە و نووسین داتا لە ش دیەکانەوە تیشیک‬
‫لەیزەر بەکاردەهێنێت‪.‬‬

‫وەرگێڕان و ئامادەکردن ‪ :‬عادل سنجاری‬

‫‪Email: adel.m.shngali@gmail.com‬‬
 ‫زنجیرەی وانەکانی فێربوونی کۆمپیوتەر‬
‫جۆرەکان ش دی ‪Types of CDs -‬‬
‫‪ -‬ش دی ڕۆم (‪ :)Compact Disc Read Only Memory‬بە شێوەیەیک سەرەیک بۆ بارستەی‬
‫قەبارەی گەورە وەک ش دی دەنیک و نەرمەکاڵ و یارییە کۆمپیوتەرییەکان لە کان دروستکردندا‬
‫بەکاردێت‪ .‬بەکارهێنەران تەنها دەتوانن لە دیسکەکەوە داتا‪ ،‬دەق‪ ،‬مۆسیقا‪ ،‬ڤیدیۆ بخوێننەوە‪ ،‬بەڵم‬
‫ناتوانن دەستکاری بکەن یان بیسوتێێ‪.‬‬
‫‪ :CD-R (Compact Disc Recordable) -‬جۆری کۆمپاکت دیسکێکە کە بەکاردێت بۆ نووسین‬
‫جارێک لەالیەن بەکارهێنەرەوە؛ دوای ئەوە ناتوانرێت دەستکاری بکرێت یان بسدرێتەوە‪.‬‬
‫‪ :CD-RW (Compact Disc Rewritable) -‬دیسکێیک ش دییە کە دەتوانرێت دووبارە‬
‫بنوورسێتەوە‪ ،‬زۆرجار بۆ نووسێ یان رسینەوەی زانیارییە هەڵگیاوەکان بەکاردێت‪.‬‬

‫دیڤیدی درایڤ‪/‬دیسک ‪DVD Drive/Disc -‬‬

‫‪ DVD‬ئامیێیک هەڵگرتن دیسیک بیناییە‪ ،‬کورتکراوەی ‪ Digital Video Display‬یان ‪Digital Versatile‬‬
‫‪ Disc‬ە‪ .‬قەبارەی هەمان قەبارەی ش دی هەیە بەڵم دەتوانێت بڕێیک زیاتر لە داتا هەڵبگرێت لە چاو‬
‫کۆمپاکت دیسک‪ .‬لە ساڵ ‪ ١٩٩٥‬لەالیەن کۆمپانیای سۆن‪ ،‬پاناسۆنیک‪ ،‬تۆشیبا و فیلیپس چوار کۆمپانیای‬
‫ئەلیکیۆن پەرەی پێدراوە‪ .‬دیڤیدی درایوەکان بەسەر ش جۆر دابەش دەکرێن‪ ،‬وەک دیڤیدی ڕۆم (بیگەی‬
‫تەنها خوێندنەوە)‪ ،‬دیڤیدی ئاڕ (تۆمار دەکرێت) و دیڤیدی ‪( RW‬دەنوورسێتەوە یان دەرسدرێتەوە)‪ .‬دەتوانێت‬
‫چەندین فۆرمات داتا هەڵبگرێت وەک دەنگ‪ ،‬ڤیدیۆ‪ ،‬وێنە‪ ،‬نەرمەکاڵ‪ ،‬سیستەیم کارپێکردن و هتد توانای‬
‫هەڵگرتن داتا لە ‪ DVD 4.7‬گێگابایت بۆ ‪ 17‬گێگابایت‪.‬‬

‫وەرگێڕان و ئامادەکردن ‪ :‬عادل سنجاری‬

‫‪Email: adel.m.shngali@gmail.com‬‬
 ‫زنجیرەی وانەکانی فێربوونی کۆمپیوتەر‬
‫دیسیک بلو ڕەی (‪Blu Ray Disc (BD) - )BD‬‬
‫بلو ڕەی ئامیێیک هەڵگرتن دیسیک بیناییە کە بەکاردێت بۆ هەڵگرتن بڕێیک زۆر لە داتا یان ڕوون بەرزی‬
‫تۆمارکردن ڤیدیۆ و پەخشکردن فایلە میدیاییەکان تر‪ .‬تەکنەلۆژیای لەیزەر بەکاردەهێنێت بۆ خوێندنەوەی‬
‫زانیارییە هەڵگیاوەکان ‪ .Blu-ray Disk‬دەتوانێت داتای زیاتر بە چڕییەیک زیاتر هەڵبگرێت بە بەراورد بە ش‬
‫دی‪ /‬دی ڤ دی‪ .‬بۆ نموونە کۆمپاکت دیسکەکان ڕێگەمان پێدەدات ‪ ٧٠٠‬مێگابایت داتا هەڵبگرین‪ ،‬لە‬
‫دیڤیدیشدا توانای هەڵگرتن تا ‪ ٨‬گێگابایت دابێ دەکات‪ ،‬لەکاتێکدا دیسکەکان بلوڕەی ‪ ٢٨‬گێگابایت شوێن‬
‫بۆ هەڵگرتن زانیاری دابێ دەکەن‪.‬‬

‫پێ درایڤ ‪Pen Drive -‬‬

‫پێ درایڤ ئامیێیک گەورەیە کە بۆ هەڵگرتن زانیاری هەمیشەن بەکاردێت و بە فالش ‪ USB‬نارساوە‪ .‬بە‬
‫شێوەیەیک باو بەکاردێت بۆ هەڵگرتن و گواستنەوەی ئەو زانیاریانەی کە بە کۆمپیوتەرەوە بەسیاوەتەوە بە‬
‫بەکارهێنان دەرچەی ‪ .USB‬هیچ بەشێیک جوڵوی نییە بۆ هەڵگرتن داتاکان؛ چیپێیک بازنەی یەکگرتوو‬
‫بەکاردەهێنێت کە داتاکان هەڵدەگرێت‪ .‬ڕێگە بە بەکارهێنەران دەدات داتاکان وەک دەنگ و ڤیدیۆ و وێنە و‬
‫هتد لە یەک کۆمپیوتەرەوە بۆ هەر قەڵەمێیک ‪ USB‬هەڵبگرن و بیگوازنەوە‪ .‬توانای هەڵگرتن قەڵەم درایوەکان‬
‫لە ‪ ٦٤‬مێگابایتەوە تا ‪ ١٢٨‬گێگابایت یان زیاتر‪.‬‬

‫وەرگێڕان و ئامادەکردن ‪ :‬عادل سنجاری‬

‫‪Email: adel.m.shngali@gmail.com‬‬
 ‫زنجیرەی وانەکانی فێربوونی کۆمپیوتەر‬
‫بیگەی کاش ‪Cache Memory -‬‬
‫بیگەیەیک کۆمپیوتەرییە کە قەبارەکەی بچووکە و لەسەر بنەمای چیپ دروستکراوە و لە نێوان ش ن یو و‬
‫میمۆری سەرەکیدایە‪ .‬بیگەیەیک خیاتر و کاران بەرز و کاتییە بۆ بەرزکردنەوەی کاران ش ن یو‪ .‬هەموو ئەو‬
‫داتا و ڕێنماییانە هەڵدەگرێت کە زۆرجار لەالیەن ش ن یو کۆمپیوتەرەکانەوە بەکاردەهێیێن‪ .‬هەروەها کان‬
‫دەستگەیشێ بە داتاکان لە بیگەی سەرەکییەوە کەم دەکاتەوە‪ .‬خیاترە لە میمۆری سەرەیک‪ ،‬وە هەندێک‬
‫جار‪ ،‬پن دەوترێت بیگەی ش ن یو چونکە زۆر نزیکە لە چین ش ن یو‪ .‬ئەمانەی خوارەوە ئاستەکان‬
‫بیگەی کاشن‪.‬‬

‫‪ L1 Cache: L1 cache -‬بە ‪ cache‬ی ناوەوە‪ ،‬ناوخۆن‪ ،‬یان سەرەتان نارساوە‪ .‬بە یارمەن ش ن یو‬
‫دروست کراوە‪ .‬خیاییەکەی زۆر بەرزە‪ ،‬قەبارەی کاش ‪ L1‬لە ‪ 8‬کیلۆبایتەوە بۆ ‪ 128‬کیلۆبایت‬
‫دەگۆڕێت‪.‬‬
‫‪ :L2 Cache -‬هەروەها بە ‪ cache‬دەرەیک یان الوەیک نارساوە کە پێویسن بە کاتێیک خیا هەیە بۆ‬
‫هەڵگرتن زانیاری کان‪ .‬لەناو مەزەربۆردێکدا لەناو چیپێیک جیادا دروستکراوە نەک وەک ئاسن ‪L1‬‬
‫لەناو ش ن یودا دروستکراوە‪ .‬قەبارەی کاش ‪ L2‬لەوانەیە ‪ 128‬کیلۆبایت بۆ ‪ 1‬مێگابایت بێت‪.‬‬
‫‪ :L3 Cache -‬ئاسن ‪ L3 cache‬بەگشن بە کاران و توانای بەرزی کۆمپیوتەر بەکاردەهێیێت‪ .‬لەناو‬
‫مەزەربۆردێکدا دروستکراوە‪ .‬خیاییەکەی زۆر خاو دەبێتەوە‪ ،‬و زۆرترین قەبارەی تا ‪ ٨‬مێگابایت‬
‫دەبێت‪.‬‬

‫وەرگێڕان و ئامادەکردن ‪ :‬عادل سنجاری‬

‫‪Email: adel.m.shngali@gmail.com‬‬
 ‫زنجیرەی وانەکانی فێربوونی کۆمپیوتەر‬
‫سوودەکان بیگەی کاش ‪Advantages of Cache Memory -‬‬
‫‪ -‬بیگەی کاش بیگەی خیاترە بە بەراورد بە بیگەی سەرەیک‪.‬‬
‫‪ -‬هەموو ئەو داتا و ڕێنماییانە هەڵدەگرێت کە چەندین جار لەالیەن ش ن یوەوە بۆ باشیکردن کاران‬
‫کۆمپیوتەر بەکاردەهێیێت‪.‬‬
‫‪ -‬کان دەستگەیشێ بە داتا کەمیە لە بیگەی سەرەیک‪.‬‬

‫زیانەکان بیگەی کاش ‪Disadvantage of Cache Memory -‬‬

‫‪ -‬زۆر تێچووی زۆری دەوێت بە بەراورد بە میمۆری ‪ Main‬و ‪.Secondary memory‬‬
‫‪ -‬توانای هەڵگرتن سنوورداری هەیە‪.‬‬

‫تۆمارکردن بیگە ‪Register Memory -‬‬

‫بیگەی تۆمارکردن شوێنێیک هەڵگرتن کاتییە بۆ هەڵگرتن و گواستنەوەی داتا و ڕێنماییەکان بۆ کۆمپیوتەر‪.‬‬
‫بچووکیین و خیاترین بیگەی کۆمپیوتەرە‪ .‬بەشێکە لە بیگەی کۆمپیوتەرکە لە ‪ CPU‬وەک فۆڕیم تۆمارەکان‬
‫هەڵکەوتووە‪ .‬قەبارەی بیگەی تۆمارەکە ‪ ١٦‬و ‪ ٣٢‬و ‪ ٦٤‬بیتە‪ .‬ڕێنماییەکان داتا و ناونیشان بیگە بە شێوەیەیک‬
‫کان هەڵدەگرێت کە چەندین جار بەکاردەهێیێت بۆ وەڵمدانەوەی خیاتر بۆ ش ن یو‪.‬‬

‫سەرەتان ‪ .Vs‬یادەوەری الوەیک ‪Primary Vs. Secondary Memory -‬‬

‫‪Primary Memory‬‬ ‫‪Secondary Memory‬‬ ‫‪No.‬‬
‫هەروەها بە یادەوەری کان نارساوە‪.‬‬ ‫هەروەها بە یادەوەری هەمیشەن نارساوە‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫دەتوانرێت ڕاستەوخۆ لە ڕێگەی پرۆسێسەر یان ش ن‬ ‫داتاکان ناتوانرێت ڕاستەوخۆ لە الیەن پرۆسێسەری‬ ‫‪2‬‬
‫یوەوە دەست بە داتاکان بگات‪.‬‬ ‫‪ I/O‬یان ‪ CPU‬دەستیان ن بگات‪.‬‬
‫داتا هەڵگیاوەکان دەتوانن بیگەیەیک ناجێگی یان ناجێگی‬ ‫رسوشن بیەوەری الوەیک هەمیشە ناجێگیە‪.‬‬ ‫‪3‬‬
‫بن‪.‬‬
‫تێچووی زیاترە لە بیگەی الوەیک‪.‬‬ ‫تێچووی کەمیی هەیە لە چاو بیگەی سەرەتان‪.‬‬ ‫‪4‬‬
‫بیگەیەیک خیاترە‪.‬‬ ‫بیگەیەیک خاوترە‪.‬‬ ‫‪5‬‬
‫توانای هەڵگرتن سنوورداری هەیە‪.‬‬ ‫توانای هەڵگرتن گەورەی هەیە‪.‬‬ ‫‪6‬‬
‫پێویسن بە هیی ڕاگرتن داتاکان لە بیگەی سەرەتاییدا‬ ‫پێویسن بە هی نییە بۆ ڕاگرتن داتاکان لە بیگەی‬ ‫‪7‬‬
‫هەبوو‪.‬‬ ‫الوەکیدا‪.‬‬
‫نموونەی بیگەی سەرەیک بریتێ لە ڕام‪ ،‬ڕۆم‪ ،‬ڕێجیستەر‪،‬‬ ‫نموونەی بیگەی الوەیک بریتێ لە ش دی‪ ،‬دیڤیدی‪،‬‬ ‫‪8‬‬
‫ئییۆم‪ ،‬پرۆم و بیگەی کاش‪.‬‬ ‫ئێچ دی دی‪ ،‬رسین موگناتییس‪ ،‬فالش دیسک‪ ،‬قەڵەم‬
‫و هتد‪.‬‬

‫وەرگێڕان و ئامادەکردن ‪ :‬عادل سنجاری‬

‫‪Email: adel.m.shngali@gmail.com‬‬