Identifikacija i klasifikacija faktora koji utiču na proces sečenja abrazivnim vodenim mlazom P. Janković i dr.

IDENTIFIKACIJA I KLASIFIKACIJA FAKTORA KOJI UTIČU NA PROCES

SEČENJA ABRAZIVIM VODENIM MLAZOM

Predrag Janković1), Miroslav Radovanović1)

Kategorija rada: AFILIJACIJA/ADRESA:

STRUČNI RAD 1) Mašinski fakultet Niš, A. Medvedeva 14, Niš
Rezime: Obrada abrazivnim vodenim mlazom je proces definisan brojnim uticajnim faktorima, koji određuju količinu odvojenog
materijala, kao i kvalitet reza. Znatni napori uloženi su u razumevanje uticaja pojedinih faktora na proces sečenja abrazivnim
vodenim mlazom, kao što su: prečnici otvora vodene i abrazivne mlaznice, pritisak vode, vrsta, veličina i protok abraziva, rastojanje
rezne glave od obratka, brzina sečenja i dr. Racionalno upravljanje procesom, kao osnova njegove uspešne primene, odvija se
pravilnim izborom faktora koji utiču na proces sečenja abrazivnim vodenim mlazom. Prvi korak ka tom cilju je identifikacija i
razumevanje uticajnih faktora. U radu su prikazani rezultati istraživanja faktora koji utiču na proces sečenja abrazivnim vodenim
mlazom, čime se omogućuje upravljanje procesom u cilju veće proizvodnosti i boljeg kvaliteta obrade.

Ključne reči: sečenje abrazivnim vodenim mlazom, faktori procesa obrade

1. UVOD
Zahtevi koji se postavljaju pred industrijske procese
sečenja su zadnjih godina značajno porasli. Ne traži
se samo veća produktivnost, već i mogućnost izrade
kompleksnih delova visokog kvaliteta izrade.
Obrada abrazivnim vodenim mlazom je jedna od
najnovijih tehnologija konturnog sečenja materijala,
koja je, zahvaljujući svojim prednostima, zauzela
prvo mesto po prodaji novih mašina u svetu. Razlog
naglog širenja primene tehnologije sečenja
abrazivnim vodenim mlazom je taj što omogućuje
sečenje širokog opsega vrsta materijala i debljina i
što je: brza, precizna i jednostavna za primenu [1].
Sečenje abrazivnim vodenim mlazom koristi se u
metaloprerađivačkoj industriji više od 20 godina. I
pored sve šire primene, zbog kompleksnosti
mehanizma obrade, znanje o procesu obrade
abrazivnim vodenim mlazom i dalje je ograničeno.
Proces stvaranja abrazivnog vodenog mlaza je
istovremeno jednostavan, ali i izuzetno kompleksan
zadatak. U samoj osnovi voda pod visokim pritiskom
se dovodi od pumpe do rezne glave, gde se pretvara
u uzani mlaz velike kinetičke energije kome se
dodaju čestice abraziva. Čestice abraziva, visoko
ubrzane strujom vodenog mlaza, velikom brzinom
udaraju u obradak odvajajući čestice materijala
obratka. Odvojeni materijal, iz zone reza, odnosi
vodeni mlaz u obliku mikrostrugotine. Jednostavno
za objašnjenje i korišćenje, međutim, sam proces
obrade objedinjuje izuzetno složenu tehnologiju
odvajanja materijala rezanjem i deformisanjem i
zahteva visokokvalitetne elemente obradnog sistema
kao što su: pumpa visokog pritiska i rezna glava.
Tehnologija sečenja abrazivnim vodenim mlazom je
kompleksan proces interakcije abrazivanog vodenog
mlaza i materijala obratka. Efikasnost procesa
sečenja abrazivnim vodenim mlazom, kao osnova
njegove uspešne primene, zavisi od izbora uticajnih
faktora. Prvi korak ka tom cilju je identifikacija i
razumevanje faktora koji utiču na proces sečenja.
Proces je definisan brojnim faktorima, koji određuju
efikasnost, ekonimičnost i kvalitet obrade ([2, 3]).
2. FAKTORI PROCESA SEČENJA
ABRAZIVNIM VODENIM MLAZOM
Faktori koji utiču na proces sečenja abrazivnim
vodenim mlazom dati su na slici 1.
3. MAŠINA ZA SEČENJE ABRAZIVNIM
VODENIM MLAZOM
Mašina za sečenje abrazivnim vodenim mlazom je
složen obradni sistem čije komponente predstavljaju
proizvod vrhunske tehnologije. Namenjena je za
precizna konturna sečenja, najčešće ravnih (2D)
predmeta. U praksi se danas sreću različite vrste i
konstrukcije mašina za sečenje abrazivnim vodenim
mlazom. Na slici 2. prikazana je standardna
konfiguracija mašine za sečen`je abrazivnim
vodenim mlazom.
Glavni delovi mašine za sečenje abrazivnim vodenim
mlazom su: sistem za pripremu vode, pumpa visokog
pritiska i instalacija visokog pritiska, magacin
abraziva, rezna glava, mehanički sistem za kretanje i
upravljačka jedinica.
Sistem za pripremu vode služi da se voda koja se
koristi u procesu obrade očisti od mehaničkih i
hemijskih nečistoća kako bi se smanjilo habanje
elemenata pumpe visokog pritiska, zaptivki i
mlaznice. Prema kvalitetu vode koja se upotrebljava
projektuje se uređaj za pripremu vode. Čvrste
materije se odstranjuju filtriranjem kroz niz filtera,
postepeno počevši od sita sa otvorima od 20, 10, 5, 1
μm, pa sve do najfinijeg, koje ima veličinu otvora
0,5 μm. Rastvorene soli se mogu odstraniti na više
različitih načina od kojih je najjednostavniji
omekšavanje vode. Drugi način je primenom obratne
osmoze, pri čemu se voda filtrira kroz veoma fine
membrane koje uklanjaju nečistoće na
molekularnom nivou. Treći način je primena jonskog
izmenjivača.
Treba pohvaliti praksu domaćih korisnika koji su
kupili mašine za sečenje abrazivnim vodenim
mlazom, koji, uz svoje mašine, redovno nabavljaju i
kvalitetne sisteme za pripremu vode, čime, i pored
nešto većih početnih investicionih troškova,
ostvaruju dugoročnu uštedu snižavanjem troškova
održavanja mašine.

IMK-14 Istraživanje i razvoj, Godina XVI, Broj (35) 2/2010 71

Identifikacija i klasifikacija faktora koji utiču na proces sečenja abrazivnim vodenim mlazom P. Janković i dr.

Pumpa visokog pritiska je najvažniji element, tj. mlazom (slika 3). Ona stvara potreban radni pritisak
"srce" mašine za sečenje abrazivnim vodenim i snabdeva mašinu potrebnom količinom vode [4].

Slika 1. Faktori procesa sečenja abrazivnim vodenim mlazom

Klip većeg prečnika je pogonjen uljem pritiska od 20
MPa od uljne pumpe. Ulje pod pritiskom se
naizmenično dovodi sa jedne ili druge strane klipa
posredstvom 4/2 razvodnog ventila. Klip koji se
nalazi u cilindru manjeg prečnika je "plunžerskog"
tipa i služi za sabijanje vode na visoki pritisak. Sa
čeone strane malog cilindra nalaze se ulazni i izlazni
nepovratni ventili koji omogućuju protok vode samo
u jednom smeru. Odnos površina klipova je obično
1:20 što omogućava da se u manjem cilindru dobije
pritisak vode koji odgovara odnosu površina velikog
i malog klipa i za potrebe sečenja abrazivnim
vodenim mlazom iznosi najčešće oko 400 MPa
(1:20=20:400).
Slika 2. Konfiguracija mašine za sečenje abrazivnim
vodenim mlazom
Pumpa ima zadatak da obezbedi željeni pritisak vode
i odgovarajući protok. Pumpe kojima se ostvarajuju
pritisci vode od 380 do 400 MPa, najčešće, su klipne
pumpe. Pumpa prevodi energiju fluida uljnog
cilindra niskog pritiska (20 MPa) u visok pritisak
vode (400 MPa). Pumpa ima dva cilindra sa
različitim unutrašnjim prečnicima i u njima se nalaze
klipovi koji su međusobno spojeni (slika 4).

72 IMK-14 Istraživanje i razvoj, Godina XVI, Broj (35) 2/2010

Identifikacija i klasifikacija faktora koji utiču na proces sečenja abrazivnim vodenim mlazom
Slika 3. Pumpa visokog pritiska
U industrijskoj primeni se koriste klipne pumpe
visokog pritiska snage od 18 do 75 kW, koje
obezbeđuju protok vode od 2 do 7,6 l/min. Maksimalni
pritisak vode koji se koristi je do 413MPa.
Renomirani proizvođači mašina za sečenja
abrazivnim vodenim mlazom razvijaju i sopstvene
pumpe visokog pritska (Flow Corporation,Omax,
Bystronic), dok se većina proizvođača odlučuje na
korišćenje opreme specijalizovanih proizvođača, kao
što su: Ingersoll-Rand, KMT Waterjet, RESATO, Jet
Edge i drugi.
Od pumpe visokog pritiska voda se, specijalnim
cevima, pod visokim pritiskom dovodi do rezne
glave. U cevni sistem uključeni su: filter za vodu,
manometar, ventil ispred ulaza vode u reznu glavu i
drugi elementi regulacije. Kod mašina za sečenje
abrazivnim vodenim mlazom posebna pažnja se
posvećuje cevima visokog pritiska jer su izložene
promenama pritiska i zahtevu da se ostvari
kontinualni dovod vode do rezne glave.
Visokopritisne cevi se izrađuju od nerđajućeg čelika.
Cevi prečnika 1/4” se upotrebljavaju za dovod vode
visokog pritiska do rezne glave. Ove cevi su
savitljive i savijene su delimično u spirale i lukove,
kako bi mogle da prate kretanje rezne glave. Cevi
prečnika 9/16” se koriste za prenos vode na velika
rastojanja. Postavljaju se između pumpe visokog
pritiska i nepokretnog mesta na mašini odakle se
dalje voda vodi do rezne glave. Ove cevi su krute.
Slika 4. Klipna pumpa
Rezna glava. U reznoj glavi se voda visokog pritiska
pretvara u uzani mlaz kome se zatim dodaje
abrazivni materijal kako bi formirali abrazivni
vodeni mlaz. Konstrukcija i podešavanje sastavnih
delova sklopa rezne glave su od vitalnog značaja za
efikasnost procesa sečenja. Rezna glava se sastoji od:
tela, cevi za dovod vode pod visokim pritiskom, cevi
za dovod abraziva, vodene mlaznice, komore za
IMK-14 Istraživanje i razvoj, Godina XVI, Broj (35) 2/2010
P. Janković i dr.
mešanje i cevi za fokusiranje - abrazivne mlaznice
(slika 5).
Zadatak vodene mlaznice je da potencijalnu energiju
vode, sabijene na visok pritisak pretvori u kinetičku
energiju mlaza. Pri pritisku vode od 400 MPa postiže
se brzina isticanja vodenog mlaza od 900 m/s ili 2,7
puta više od brzine zvuka. Prečnik otvora vodene
mlaznice, iznosi od 0,1 do 0,4 mm.
Najčešći materijali od kojih se izrađuje vodena
mlaznica su: safir, rubin i dijamant, svaki sa svojim
jedinstvenim karakteristikama. Mlaznica izrađena od
safira proizvodi mlaz vode dobrog kvaliteta, a pri
upotrebi vode odgovarajućeg kvaliteta ima vek
trajanja od 50 do 150 časova. Dijamant se koristi za
izradu vodene mlaznice u slučajevima kada želimo
duži vek trajanja vodene mlaznice. Vek trajanja
vodene mlaznice izrađene od dijamanta je do 2000
časova. Međutim, cena ovakvih mlaznica je 10 do 20
puta veća od mlaznica izrađenih od safira. Na izbor
materijala vodene mlaznice u velikoj meri utiče
proizvođač mašine (rezne glave) svojim
preporukama. Koji materijal izabrati za materijal
vodene mlaznice zavisi i od izabrane operacione
filozofije, dostupnosti i cene. U skladu sa
preporukama, kod nas najzastupljenijeg proizvođača
mašina za sečenje abrazivnim vodenim mlazom,
najčešće su u upotrebi vodene mlaznice izrađene od
dijamanta.
Pri sečenju abrazivnim vodenim mlazom, iza vodene
mlaznice, u reznoj glavi se nalazi komora za mešanje
(vode i abraziva), na koju se nadovezuje cev za
fokusiranje - abrazivna mlaznica. Abrazivna
mlaznica ima dužinu približno 70 do 75 mm i
unutrašnji prečnik od 0,8 do 1,2 mm. u zadnje vreme
se izrađuje od tvrdog metala (najčešće borida i
karbida) pri čemu se postiže vek trajanja i do 100
radnih časova.
Slika 5. Rezna glava
Preporuka je da se, u sklopu rezne glave, upotrebi
abrazivna mlaznica čiji je prečnik otvora 3 do 4 puta
veći od prečnika otvora vodene mlaznice. Prema tome,
najčešće korišćene "kombinacije" prečnika otvora
vodene i abrazivne mlaznice su sledeće: 0,25/0,76;
0,30/0,89; 0,30/1,02; 0,33/1,02 i 0,36/1,14 mm.
73
Identifikacija i klasifikacija faktora koji utiču na proces sečenja abrazivnim vodenim mlazom
Mehanički sistem za kretanje. Konstrukcija i
dimenzije mehaničkog dela mašine za sečenje
abrazivnim vodenim mlazom, koji obezbeđuje
kretanje, određeni su veličinom predmeta obrade,
kao i vrstom obrade i željenom tačnošću obrade. Da
bi moglo da se izvrši sečenje po konturi, potrebno je
ostvariti relativno kretanje između rezne glave i
obratka. To se obezbeđuje mehaničkim sistemom za
kretanje koji je numerički upravljan. Pri sečenju
dvodimenzionalnih predmeta dovoljne su mašine sa
2½ osnim upravljanjem. To su dve ose za obradu
konture (X, Y kretanje) i jedna osa po kojoj se vrši
podešavanje rastojanja rezne glave od obratka. Pri
sečenju trodimenzionalnih predmeta potrebne su
mašine sa 5-osnim upravljanjem. U praksi
preovlađuje korišćenje portalnih mašina za 2D
obradu sa troosnim vođenjem (slika 6). Ispod
koordinatnih stolova je rezervoar apsorbera energije
vodenog mlaza.
Slika 6. Portalna konstrukcija mašine za 2D obradu
vodenim mlazom
U Srbiji su najzastupljenije mašine češkog
proizvođača PTV, a koriste se i mašine: švedskog
proizvođača Water jet Sweden, švajcarskog
Bystronic i nemačkih proizvođača Aquacut i
JETMax. Veličine radnih stolova kreću se od 1000 x
1000 mm, pa sve do 6700 x 2000 mm.
4. ABRAZIVNI VODENI MLAZ
Abrazivni vodeni mlaz je vodeni mlaz kome su
dodate čestice abraziva. Svaka od komponenti
abrazivnog vodenog mlaza, voda i abraziv, imaju
svoju posebnu i zajedničku ulogu. Osnovna uloga
abraziva je da obezbedi proces obrade. Osnovna
uloga vodenog mlaza je da ubrza abrazivna zrna do
brzine koja omogućava da pri udaru u materijal
obave svoju funkciju odvajanja čestica materijala
obratka ("mikrostrugotine"). Dodatni zadatak vode je
odnošenje abrazivnog materijala i "strugotine" iz
zone reza, kako bi proces mogao da se nesmetano
nastavi.
Voda, koja se koristi prilikom obrade, uzima se iz
lokalnog vodovoda. Ova voda sadrži dosta
rastvorenih minerala u sebi, najčešće kalcijuma i
magnezijuma. Da bi se smanjilo habanje, voda koja
se upotrebljava mora da se očisti od čvrstih materija i
soli.
Abrazivni materijal. Abraziv u obliku sitnih čestica
je sastavni deo abrazivnog vodenog mlaza.
Abrazivne čestice su od različitog materijala,
različite veličine i oblika, zavisno od primene.
74
P. Janković i dr.
Svaka čestica abraziva se ponaša kao rezni alat. Sa
stotinama i hiljadama čestica koje dejstvuju na
površinu obratka može se proizvesti značajan učinak.
Krupnije čestice se koriste kod grubog reza, kada je
potrebno skidanje veće količine materijala. Sitnije
čestice se koriste kod finog reza, radi postizanja
boljeg kvaliteta površine.
Materijal abraziva koji se koristi pri sečenju
abrazivnim vodenim mlazom je najčešće garnet
(Fe3Al2[SiO4]3). Različiti minerali garneta se
upotrebljavaju u slučajevima kada se zahtevaju
različite efikasnosti obrade. Kao jeftiniji, ali i mekši
abrazivni materijal koji je često u upotrebi je mineral
olivin ([MgFe]2SiO4). Korišćenje mekšeg abraziva
dovodi do manje efikasnosti sečenja, jer je jedan od
parametara koji definiše performanse rezanja baš
tvrdoća abrazivnih zrna. Olivin, kao abrazivni
materijal, se koristi onda kada su važniji troškovi
obrade nego visoka proizvodnost. Abrazivi, koji se
još koriste, aluminijum oksid (Al2O3) ili silicijum
karbid (SiC) su veštački materijali. Oni su veoma
oštri i tvrdi, čime obezbeđuju visoku efikasnost
sečenja. Međutim, sa druge strane, ta njihova visoka
mehanička svojstva izazivaju ubrzano habanje
abrazivne mlaznice.
Najčešće korišćen abrazivni materijal, u obradi
abrazivnim vodenim mlazom, je garnet. To je tvrd,
čvrst i jeftin mineral ružičaste boje. U zavisnosti od
namene, proizvodi se u različitim veličinama: broj
otvora u situ 120, odnosno srednji prečnik zrna od
150 μm - za rez finog kvaliteta, broj otvora u situ 80,
odnosno srednji prečnik zrna od 180 μm - najviše
korišćen i za opštu upotrebu, za rez srednjeg
kvaliteta i broj otvora u situ 50, odnosno srednji
prečnik zrna od 210 μm - za rez grubog kvaliteta, ali
se postiže veća brzina sečenja. Najpoznatiji
proizvođači garneta za industrijsku primenu su
kompanije iz Sjedinjenih američkih država (Barton
Mines), Australije (GMA Garnet), Kine (Dragon
Abrasives) i Indije (Stain Stones), a to su i zemlje
koje izvoze značajne količine garneta. Rusija i
Turska takođe proizvode industrijski garnet u
velikim količinama, ali ne izvoze značajnije količine
ovog materijala. Za primenu kod mašina za sečenje
abrazivnim vodenim mlazom abraziv se, najčešće,
isporučuje u pakovanjima od po 25 kg. Cena varira u
zavisnosti od proizvođača i veličine abrazivnih
čestica i kreće se od 70 do preko 300 dolara po toni.
U slučaju da se teži najvećoj brzini sečenja, bira se
krupnije abrazivno zrno, kao što je otvor sita 60 ili
80. Ako želimo da postignemo finiju površinu reza
izabraćemo sitnije abrazivno zrno, kao što je otvor
sita 100, 120 ili čak 150. Treba konsultovati i
proizvođača abrazivne mlaznice. Abraziv, čija
veličina zrna odgovara otvoru sita 80, je veoma
popularan, ali je i najskuplji.
5. PREDMET OBRADE
Predmet obrade karakterišu: vrsta materijala,
debljina, oblik konture, tačnost oblika, tolerancije
dimenzija i sl [5].
IMK-14 Istraživanje i razvoj, Godina XVI, Broj (35) 2/2010
Identifikacija i klasifikacija faktora koji utiču na proces sečenja abrazivnim vodenim mlazom
Abrazivnim vodenim mlazom se seku, pre svega,
metali (ugljenični čelici, srednje i visoko legirani
čelici, alatni čelici, nerđajući čelici, čelici otporni na
habanje, liveno gvožđe, aluminijum, bakar, titan,
volfram, magnezijum), zatim tvrdi metali i
kompozitni materijali, ali i nemetali (staklo,
keramika, mermer, granit, beton, polimeri,
kompozitni materijali, alatna keramika).
Materijali, kao što je nerđajući čelik, legirani čelik,
titan, i tvrde legure, se dobro seku i to bez štetnog
uticaja na materijal. Kod materijala veće debljine
(preko 6 mm) kvalitet i tačnost reza su superiorni u
odnosu na termičke metode sečenja. Obrada
abrazivnim vodenim mlazom je takođe pogodana za
sečenje aluminijuma zbog velike brzine sečenja koja
se može postići. Takođe, dobro se seku reflektivni
materijali, tvrde i meke plastike, ali i krti materijali
([6,7]).
U praksi, za čelik je granica ekonomske rentabilnosti
obrade abrazivnim vodenim mlazom debljina od 5
do 7,5 mm. Što je materijal deblji, duže je vreme
obrade i postavlja se pitanje rentabilnosti obrade. U
slučaju obrade tvrdih materijala, kod kojih je
izuzetno skupa obrada drugim metodama i sečenje
većih debljina može biti rentabilno. Sečenje delova
od titana je dobar primer za to.
6. REŽIM OBRADE
Režim obrade ima značajan uticaj na odvijanje
procesa sečenja abrazivnim vodenim mlazom [8].
Parametri režima obrade su: pritisak vode, brzina
sečenja, protok abraziva i rastojanje rezne glave od
obratka.
U dodatne parametre mogu se ubrojati: prečnik
vodene mlaznice, prečnik i dužina abrazivne
mlaznice, napadni ugao mlaza, vrsta abraziva i
dimenzije abrazivnih zrna, materijal obratka i
geometrija obratka.
Pod pritiskom vode se podrazumeva srednji pritisak
ispred rezne glave imajući u vidu i gubitke pritiska u
vodovima. Izborom što kraćih vodova, od pumpe
visokog pritiska do rezne glave, gubitak pritiska se
smanjuje na najmanju moguću meru, kao i
korišćenjem što manjeg broja krivina. U domaćim
proizvodnim uslovima najčešće korišćeni pritisci
vode su između 360 i 400 MPa, čime se postiže
ravnoteža između produktivnosti i troškova
održavanja.
Brzina sečenja predstavlja brzinu relativnog
kretanja rezne glave u odnosu na obradak. Brzina
sečenja je važan parametar ove tehnologije jer utiče
na kvalitet reza i troškove obrade. Zavisi od vrste i
debljine materijala koji se seče, kao i od željenog
kvaliteta obrade. Na primer, najveća brzina kojom je
moguće seći nerđajući čelik debljine 8 mm iznosi
320 mm/min, dok se obradak od legure aluminijuma,
iste debljine, može seći brzinom od 1020 mm/min.
Protok abraziva je količina abrazivnog materijala u
jedinici vremena, koja se dodaje vodenom mlazu,
radi mešanja i formiranja abrazivnog vodenog mlaza.
Kod novijih mašina protok abraziva može da se
reguliše i u toku rada, odnosno zadaje se programski.
IMK-14 Istraživanje i razvoj, Godina XVI, Broj (35) 2/2010
P. Janković i dr.
Veći protok dovodi do veće proizvodnost i boljeg
kvaliteta površine reza, ali uz povećane troškove
obrade. Zavisno od željene proizvodnosti i kvaliteta
obrade, u praksi se vrednost protoka abraziva kreće
između 300 i 400 g/min.
Rastojanje rezne glave od obratka definiše položaj
rezne glave u odnosu na obradak. Rezna glava se
nalazi na određenom rastojanju od obratka kako bi se
sprečila oštećenja mlaznice usled odbijanja čestica
abraziva od površine obratka. Promena rastojanja
nema uticaj na brzinu abrazivnih zrna. Sa druge
strane, u procesu sečenja abrazivnim vodenim
mlazom, rastojanje rezne glave od obratka utiče na
veličinu radijalnog širenja abrazivnog vodenog
mlaza, što za posledicu ima povećanje površine na
koju dejstvuje mlaz. To se vidi i po povećanoj širini
reza za veće vrednosti rastojanja rezne glave od
površine obratka. Uobičajeno rastojanje rezne glave
od obratka iznosi od 2 do 5 mm.
7. ZAKLJUČAK
Obrada abrazivnim vodenim mlazom stiče sve veću
popularnost zbog mogućnosti obrade velikog broja
raznovrsnih materijala šireg opsega debljina. Sečenje
abrazivnim vodenim mlazom je kompleksan proces
interakcije abrazivanog vodenog mlaza i materijala
obratka. Veliki broj faktora utiče na proces sečenja,
pa se mora istražiti njihov uticaj na sam proces, ali i
na željeni kvalitet reza. Faktori koji utiču na proces
sečenja abrazivnim vodenim mlazom razvrstani su u
faktore: mašine za sečenje abrazivnim vodenim
mlazom, abrazivnog vodenog mlaza, predmeta
obrade i režima obrade. Na osnovi rezultata
dobijenih analizom uticajnih faktora na proces
sečenja abrazivnim vodenim mlazom moguće je
upravljati procesom sečenja u cilju veće
proizvodnosti i boljeg kvaliteta obrade.
LITERATURA
[1] Luis H. Aktueler Stand der Wasserstrahltechnik.
IIR Laser-Wasserstrahltechnik, 2000.
[2] Whiting C.E, Graham E.E, Ghorashi B. (1990)
Evaluation of parameters in a fluid cutting
equation. ASME Journal Engineering for
Industry, No. 112, s. 240-244.
[3] Radovanović M, Dašić P, Štefanek M. (2005)
Some Possibilities for Determining Abrasive
Water Jet Cutting Parameters, 13. International
Scientific Conference CO-MAT-TECH 2005,
Slovak University of Technology in Bratislava,
Trnava, Slovakia, s. 969-976
[4] Janković P, Radovanović M, Vićovac N. (2004)
Pumpa visokog pritiska – "srce" mašine za
konturno sečenje abrazivnim vodenim mlazom.
29. Naučno-stručni skup sa međunarodnim
učešćem HIPNEF 2004, Mašinski fakultet
Univerziteta u Nišu, Savez mašinskih i
elektrotehničkih inženjera i tehničara Srbije
(SMEITS) - Beograd, Vrnjačka Banja, str.113-
118
75
Identifikacija i klasifikacija faktora koji utiču na proces sečenja abrazivnim vodenim mlazom P. Janković i dr.

[5] Janković P, Radovanović M. (2009) Prilog International Conference Research and

istraživanju kvaliteta reza kod sečenja
abrazivnim vodenim mlazom. Časopis "IMK-
14” Istraživanje i razvoj, Institut IMK "14.
Oktobar", Kruševac, broj (32-33) 3-4, 2009, str.
19-24
[6] Ramulu M, Hashish M, Kunaporn S, Posinasetti
P. (2005) Abrasive waterjet machining of
aerospace materials. Sample Fall Technical
Conference "Materials and Processing
Technologies for Revolutionary Applications",
Seattle, USA
[7] Shipway P. H, Fowler G, Pashby I. R. (2005)
Characteristics of the surface of a titanium alloy
following milling with abrasive waterjets. Wear,
No. 258, s. 123-132
[8] Janković P, Radovanović M. (2006) Parameters
of Abrasive Water Jet Cutting Process. 6th
Development in Mechanical Industry RaDMI
2006, University of Kragujevac, Faculty of
Mechanical Engineering Kraljevo, High
Technical Mechanical School of Trstenik,
Budva, Montenegro, s. 343-346.
[9] S. Ivanović, Z. Petrović, M. Đapić, Lj. Lukić:
Funkcionalni model postprocesora generatora
NC programa u fleksibilnom tehnološkom
sistemu, Časopis "IMK-14 Istraživanje i
razvoj", br (30-31) str. 13, Kruševac, 2009.
[10] S. Ivanović, Z. Petrović, Lj. Lukić, Lj.
Đorđević: Sistem alata postprocesora generatora
NC programa u fleksibilnom tehnološkom
sistemu, Časopis "IMK-14 Istraživanje i
razvoj", br (30-31) str. 203, Kruševac, 2009.

IDENTIFICATION AND CLASSIFICATION OF FACTORS INFLUENCING

ABRASIVE WATER JET CUTTING PROCESS
Summary: Abrasive water jet cutting process is defined by noumerous influencing factors, which determinate volume of
separate material, as cut quality. Substantial efforts has bin made in understanding effects of individual influencing factors,
lake: diameters of water and abrasive orifice (nozzle), water pressure, kind, size and flow rate of abrasive, distance of cutting
head from material surface, feed rate, etc.
Process optimization, as a background of its successful application, is providet by correct choice of influencing factors. First
step toward to this goal is identification and understanding of process influencing factors.
In this Article are presented results of investigation factors influencing abrasive water jet cutting process, whereby the
process management (control) is enabled for achiving higher productivity and better cut quality.

Key words: abraisve water jet cutting, abrasive water jet cutting process influencing factors

Datum prijema rada: 13. I 2010.

76 IMK-14 Istraživanje i razvoj, Godina XVI, Broj (35) 2/2010