SP Primus Chemia, MST

Język chemii – symbole, wzory i równania reakcji.

Układ okresowy pierwiastków chemicznych – podstawowe źródło informacji

dla chemika.

Przypomnienie.
1. Co to jest wartościowość pierwiastka?
2. Jak ustala się wzory chemiczne cząsteczek związków chemicznych na
podstawie wartościowości?
3. Co określa indeks stechiometryczny?
4. Co określa współczynnik stechiometryczny?
5. Jak, za pomocą symboli i wzorów, zapisać przebieg reakcji
chemicznej? Jakie są etapy zapisywania równań reakcji chemicznych?
6. Jakie typy reakcji wyróżniamy? Czym one się różnią?
7. Masa atomów wyrażona jest w atomowych jednostkach masy u. Skąd
czerpiemy informacje o masie atomowej pierwiastka i jak obliczamy
masę cząsteczkową cząsteczki?
8. Jakie dwa prawa rządzą reakcjami chemicznymi?

Wartościowość pierwiastka to liczba wiązań chemicznych, które tworzy atom

tego pierwiastka łącząc się w cząsteczkę z innymi atomami.

Atom wodoru jest zawsze jednowartościowy, tzn. tworzy jedno wiązanie

Atom tlenu jest dwuwartościowy, tzn. tworzy dwa wiązania.
SP Primus Chemia, MST

Wartościowość pierwiastka jest zapisywana nad jego symbolem cyframi

rzymskimi:

Niektóre pierwiastki mają kilka różnych wartościowości w zależności od tego z

jakim pierwiastkiem się łączą. (Podr. s. 97)

Najwyższa wartościowość pierwiastka względem tlenu równa jest liczbie jego

elektronów walencyjnych, możemy ją odczytać z położenia w układzie
okresowym – jest to numer grupy….

Indeks stechiometryczny to mała liczba na dole za symbolem pierwiastka

określająca liczbę atomów tego pierwiastka w jednej cząsteczce.
Indeksu 1 nie piszemy (jedynki „niewidki”), zapis np. O oznacza jeden atom
tlenu.

Pisanie wzorów sumarycznych i strukturalnych związków chemicznych na

podstawie wartościowości:
• ustalamy najmniejszą wspólną wielokrotność (NWW) wartościowości
łączących się atomów,
• NWW dzielimy przez wartościowość danego pierwiastka występującego w
cząsteczce,
• wynik dzielenia to liczba atomów tego pierwiastka w jednej cząsteczce,
czyli indeks stechiometryczny.
SP Primus Chemia, MST

Wzór sumaryczny określa rodzaj i liczbę atomów tworzących cząsteczkę.

Wzór strukturalny określa rodzaj i liczbę atomów w cząsteczce oraz pokazuje
wiązania miedzy poszczególnymi atomami.

Na podstawie wzoru sumarycznego tlenku można ustalić wartościowość

pierwiastka związanego z tlenem i nazwać cząsteczkę:
• obliczamy liczbę wiązań które tworzą wszystkie atomy tlenu (indeks x II),
• dzielimy przez liczbę atomów drugiego pierwiastka połączonych z tlenem,
• wynik to liczba wiązań jaką tworzy jeden atom pierwiastka połączonego z
tlenem, czyli jego wartościowość

W nazwach tlenków podajemy wartościowość pierwiastka połączonego z tlenem,

jeśli ma on więcej niż jedną wartościowość.

Chlor w chlorkach jest I wartościowy (chlorki to sole kwasu

chlorowodorowego HCl).
Siarka w siarczkach jest II wartościowa (siarczki to sole kwasu
siarkowodorowego H2S).

Zapisywanie wielu atomów i cząsteczek

SP Primus Chemia, MST

Współczynnik stechiometryczny to duża liczba stojąca przed symbolem

pierwiastka lub wzorem cząsteczki określająca liczbę atomów tego pierwiastka
lub liczbę cząsteczek

Obliczanie liczby atomów danego pierwiastka w cząsteczkach:

Liczbę atomów danego pierwiastka w wielu cząsteczkach obliczamy wykonując
mnożenie: współczynnik stechiometryczny x indeks stechiometryczny.

Obliczanie masy cząsteczkowej np. jednej cząsteczki chloru i dwóch

cząsteczek chloru

Zapisywanie równań reakcji chemicznych i odczytywanie ich.

Kiedy symboliczny zapis przebiegu reakcji staje się równaniem reakcji

chemicznej? Co w tym równaniu musi być równe?
Np. 2Cu+O2→2CuO

Etapy zapisywania równań reakcji chemicznych:

1. Zapisanie substratów za pomocą symboli i wzorów cząsteczek zgodnie z
poznanymi zasadami;
2. Ustalenie produktów i zapisanie ich za pomocą symboli i wzorów;
SP Primus Chemia, MST

3. Uzgodnienie równania, czyli dobranie współczynników

stechiometrycznych – liczba atomów każdego pierwiastka musi być
jednakowa po obu stronach równania.

Odczyt równania:
Cztery atomy glinu łączą się z trzema cząsteczkami tlenu, w wyniku reakcji
powstają dwie cząsteczki tlenku glinu.
Typy reakcji chemicznych:

Reakcja syntezy (łączenia) to taka reakcja w której co najmniej dwa substraty

łączą się w jeden produkt.
Reakcja analizy (rozkładu) to taka reakcja, w której z jednego substratu
(substancji złożonej) powstają co najmniej dwa produkty (substancje prostsze).
Reakcja wymiany to taka, w której z co najmniej dwóch substratów powstają co
najmniej dwa produkty.
SP Primus Chemia, MST

Prawo zachowania masy.

Łączna masa substratów jest równa łącznej masie produktów

Prawo stałości składu

Stosunek masowy pierwiastków w związku chemicznym jest wielkością stałą i
charakterystyczną dla tego związku.

Ćwiczenia
1. Zapisz równania reakcji syntezy: a) tlenku żelaza (III), b) chlorku żelaza (III),
c) siarczku żelaza (II), tzn. zapisz substraty reakcji, ustal wzór produktu na
podstawie wartościowości i dobierz współczynniki stechiometryczne.
Pod reakcją zapisz pełny odczyt równania.

a)

b)

c)

2. Dobierz współczynniki stechiometryczne w równaniach reakcji

chemicznych i wpisz je w odpowiednie miejsce.
... Na + ...Cl 2 → ... NaCl ...Cu + ...Cl2 → ...CuCl
... Al + ...O2 → .... Al 2O3 ... Fe + ...O2 → .... Fe2O3
SP Primus Chemia, MST

3. Uzupełnij równania reakcji i dobierz współczynniki stechiometryczne.

Obok każdego równania reakcji zapisz jaki to typ reakcji.
typ reakcji
....Ca + ...... → ....CaO
... HgO → ........ + ...O2
... FeO + ...... → ... Fe + ...CO2
.... H 2 O → .... H 2 + ....O2
...Mg + .......... → ...MgO
Odczytaj pełnym zdaniem
...CuO + ...... → ...Cu + ....CO2 każde równanie reakcji
....Ca + O2 → ....CaO chemicznej.

...Cu2O → ...Cu + .....

PbO2 + ...... → Pb + 2 H 2O