You are on page 1of 7

EXAMINATIONS COUNCIL OF ESWATINI

Eswatini General Certificate of Secondary Education

FIRST LANGUAGE SISWATI 6870/03

Paper 3 Literature and Culture October/November 2020

Confidential

MARK SCHEME
{6870/03}

MARKS: 80

________________________________________________________________________________
This document consists of 7 printed pages.
© ECESWA 2020 6870/03/O/N/2020 [Turn over
2

Umbuto 1 Inhlonhla Yemandla Etfu

(a) (i) Luchumano sicalo 1, luchumanise / luhlanganise imigca lemibili.1 [2]

(ii) Usho kutsi imfundvo ingiko konkhe emntfwini- Imfundvo1


akavete indzima ledlalwa yimfundvo kumuntfu.1
- Uma unemfundvo ikusekela kuto tonkhe tidzingo temphilo.
- Noma ungena make noma babe imfundvo ikhona kukusekela kuto tonkhe
tidzingo temphilo. [2]

(iii) Kwadzilika inkhwetfu emehlweni – kungati.


Ngumtfombo longenamkhawulo ngiyafunga – yimphilo
Kukhipha umugca 1
Kudvwebela lokukhomba sifananiso 1
Kuchaza 1 [3]

(iv) Yinkondlomzwangedwa 1
Ujulile ngemicabango 1 lephatselene nemfundvo. 1 [3]

(b) Ngulapho kugcinwa/ kusiswa khona1 imfuyo 1 [2]

(c) Imfundvo yintfo loyitfola1 ngekuyisebentela/ ngekutikhandla1 [2]

(d) Icuketse bumcoka bemfundvo1 – asekele ngemugca losenkondlweni lelo nalelo phuzu
lalinikile.
- icedza busweti1 – labadvonsa kuyo emandla batjebile
- ivala umkhatsi1 – kulabanjingile nalabaphuyile1 bobabili sebadla kusale ngekufana
- isekelwa nguhulumende Kanye nebatali nabakhona – kusukume hulumende
lombala1
- lusito loluletfwa yimfundvo1 – kudzilika emakhatane1
- nawuyitsatsa/uyisebentisa kabi ingakulimata – ekugcineni wetfwala imikhono1 [6]
(Emaphuzu lamatsatfu kuphela: Limaki linye liphuzu, limaki linye kusekela)

[Sekukonkhe: 20]

© ECESWA 2020 6870/03/O/N/2020


3

Umbuto 2 Indzaba lemfisha – Khulumani sive (Umhleli Zodwa Motsa) Phumani


nelikhambi – Thembekile Msibi

(a) NguMkhetfwa 1
nguMkhwenyewabo/ ngumnakabo makoti lowendze kulelo khaya. 1 [2]

(b)
• ULaMphondvo uhlonipha1 simo lakuso sekufelwa yindvodza,1 ufake ingubo
emlonyeni1
• Ufelwe yindvodza1 ngako ute emandla ekukhuluma1 tintfo letinyenti kulesimo lakuso.1
• Umfati lowendzile1 ute ligunya nemandla1 ekubitela bekhakhakhe umhlangano.1

(Limaki linye simo, limaki linye lokubhekekile kuleso simo nalinye lesento
kuleso simo) [3]

(c) Umhlolwa akativete leticelo bese unika sizatfu taso


• Ucela kugcwala tiganga1 ngobe umyeni wakhe umshiye netikweleti1 letidzinga imali.
• Ucela kuzila sikhatsi lesifisha1 ngoba emaSwati akholelwa kutsi unesinyama1 angeke
atsengisele bantfu netembatfo letimnyama. [3]

(Timbili ticelo: sicelo linye limaki, sizatfu linye limaki)

(d) Ingcikitsi: Bumatima/ bulukhuni bekuba ngumfati 1


• Wetfwele tonkhe tindleko temngcwabo nemchinso 1
• Indvodza yamfihlela tikwelede letentile 1
Inchubo yemaSwati iyamcindzetela umfati etukwalobuhlungu lakubo bekufelwa. 1
(Ingcikitsi linye limaki, kusekela ngemaphuzu lamatsatfu: liphuzu linye
limaki linye) [4]

(e) Sisho kutsi sive/ bantfu asivete sisombululo1enkingeni lekubhekenwe nayo. 1


• Ummango utawukhonona1 nangabe umfelokati atawuhamba emkhatsini webantfu
amnyama,1
• Abaphume nesisombululo sekutsi utawulondla1 ngani lelikhaya nalabantfwana.
• Konkhe kubhekeke kutsi kwentiwe ngumfati1 kufihla lihlazo lakakhe. 1
• Sive asiphume nelikhambi ngekushayisana emkhatsini wemalungelo1 ebafati
nemihambo yemaSwati. 1
(Kadzeni imphilo yayingadzingi imali kantsi namuhla imali seyisisekelo semphilo.) [8]

(Tinkinga letimbili: inkinga linye liphuzu, sisombululo linye limaki, bobani


labombululako linye limaki)

[Sekukonkhe: 20]

© ECESWA 2020 6870/03/O/N/20 [Turn over


4

Umbuto 3 Lilungelo Lakhe

(a) (i) Ngumuntfu lowenta tintfo ngendlela lekhomba kuba semuva ngemphilo/
longakaphucuki [1]

(ii) Yebo ungilo1

Indlela lakhuluma ngayo naNikiwe ngekumngena iluhlata. ngitakungena ngiphindze


ngikungene1 / Etinkhulumeni letimcoka tasekhaya akakhombisi inhlonipho, uta
adzakiwe1 /

Ugwamangdza tintfo temnakabo nakasendlini yaNikiwe1

(kuvuma linye limaki, kusekela mabili emamaki) [3]

(iii) Uma umfati lowendzile ashonelwe yindvodza 1, unikwa bekhakhakhe1


Umnakabo lendvodza lomncane losatsetse1 umfati kutsi atsatsa sikhundla salomufi.[2]

(b) Nikiwe uluhlata1- indlela lakhuluma ngayo nebekhakhakhe, ubabita ngetintfo,


lokukhomba kutsi akabati nekutsi bayini1 uyatigabatisa1 - utsi yena uyatisebentela
futsi uveta nesigaba lanaso emsebentini, lokukhomba kutigabatisa1 akahloniphi1 -
akatitfobi ngoba akayilandzeli imitsetfo yekhakhakhe, ufuna kugcoka
lakufunako, ahambe netindzawo latitsandzako.1

(Emaphuzu lamabili kuphela: Similo linye limaki, kusekela linye limaki) [4]

(c) Yephetsa kahle1


Ngoba Nikiwe ungumshadikazi1 ngako kusetjentiswe ligunya1 lemshado kanye
nele-will 1 kutsi anikwe tonkhe tintfo taKhanya.1

Yephetsa kabi1

Ngoba Nikiwe watekwa wabuye walotjolwa1 lokukhomba kutsi ungumfati lophelele


kaMbhamali1
Bebasengakaphumi umuti1 wabo basengaphansi kwemtsetfo waMbhamali.1

(Akavete tijubo letimbili: sakabi linye limaki/ sakahle linye limaki. Kusekela
matsatfu emamaki kulolo nalolo hlangotsi. Kutsatsa luhlangotsi mabili
emamaki) [10]

[Sekukonkhe: 20]

© ECESWA 2020 6870/03/O/N/2020


5

SICEPHU B: Temdzabu, Imihambo nemasiko

Phendvula umbuto 4 noma 5 kulesicephu.

Umbuto 4

(a) Tisho / taga (i) Licembe

Kubeka licembe
Kubhaca ngelicembe [1]

(ii) Chaza sisho noma saga kulotinike ngenhla.

Kucela kutsi ukhunjulwe1 uma sekutfolwa lokutsite1 Kuzama kutivikela1 ngentfo


lengevakali1 [2]

(iii)Inala ayihambi kuhamba indlala.


Kudvudvuta1 umuntfu noma nawumniketa dvolocina1/ litsemba. [2]

(b) Tibongelelo

(i) Tendlovukazi/ti Ntombi Tfwala [1]

(ii) Mtimba longadzabuki tinhlamba temaSwati

• Kuko konkhe labambhocwa ngako1 njengalophetse live, akapheli mandla / wetfwala


tinkinga talelive1 [2]

Tikhundlakhundla tabologwaja ngabologwaja

• Ungumake wesive 1 sonkhe, akakhetsi 1 [2]

(c) Umngcwabo
(i) Kulila – Kungesikhatsi bomake bakhalela loshonelwe ikakhulu lapho kufukeme khona
lofelwe.1
Kwekhuta – ngulapho labadvuna baya esangweni lapho kuhlala labadvuna balindze
labatokhala.1 [2]

© ECESWA 2020 6870/03/O/N/20 [Turn over


6

(ii) - sidvumbu sakhe asingeni ekhaya.1


- akangcwatjelwa emathuneni asekhaya1
ngoba kukholelwa kutsi utakwandzisa lobubi/ kutawuphindze kwenteke ingoti lefana
nalena1 kulamanye emalunga emndeni.1

(tinkholelo timbili, limaki linye kuleyo naleyo, inchazelo yinye emamaki mabili) [4]

(iii) Yebo kusadzingeka


Ngoba emaSwati akholelwa emadlotini,1 nasingakalandzeli lenkholelo
sitilandzela lokunye kuhlupheka.1

-Nabachubeka nekumngenisa ekhaya lona losafile losalidloti uyakwata1/ uyatfukutsela


kutsi ungatsi bayajabula ngaloku lokwenteke kuye.1

Chake akusadzingeki
- bantfu abasakholelwa emadlotini1 ngako bati kutsi umuntfu lofile akanamandla
ngetulu kwalophilako.1

- benkholo yebuKristu1 batsi ticalekiso bayatithandazela tiphele.1 [4]


[Sekukonkhe: 20]

Umbuto 5

(a) (i) kuluma indlebe


Kudvonsa ngendlebe [1]

(ii) kuluma indlebe- kutjela umuntfu1 ngentfo letsite1


Kudvonsa ngendlebe- kwecwayisa1 / kuyala ngalokutsite [2]

(iii) Inkhangala ikhonjwa embili.


Nangabe umuntfu abalekela1 bubi tsite njengelicala 1 [2]

(b) Sinanatelo
(i) Malaza/ Simelane/ Lokotfwako (kunye kuphela) [1]

(ii) Ngcamane waMafu /


Khubonye waNdlovu [1]

(iii) - kukhutsala/ kuhlala usebenta1 nakavilapha ufute ekhabonina1/


- kutsandza kuhamba1 nangakutsandzi kusho kutsi ufute ekhabonina1/
- kutenyanya1 nakatinaka ufute ekhabonina1 [3]

© ECESWA 2020 6870/03/O/N/2020


7

(c) Bayeni

(i) - Kujojotela - kuhlanganisa makoti nemkhwenyana1


- Kuhlatjwa kwelugege - kuhlanganisa imindeni lemibili wakubomakoti
nemkhwenyana1 [2]

(ii) - Lugege lolufohlako lubaleke1 - makoti ngeke aphetsele kakhe utawuhamba. 1


- Kungabhonsi kwelugege1 - labaphansi sebalifulatsele lelikhaya alisagadvwanga
ngabo. 1
- kuwa kwelugege lubheke etulu1 - makoti bekangatiphatsi kahle1

(Emaphuzu abe mabili: Lolukwentako linye limaki, kushoni linye limaki) [4]

(iii) Yebo kumcoka


- Kubheka etulu kwelugege kucaphelisa1 bemndeni kutsi makoti akatiphatsi kahle.1
- Nalungabhonsi lusuke1 lubikela bemndeni kutsi emadloti awuhlanekele,1

Akusimcoka

- Imphilo yenkhomo nemuntfu1 akuhlangani.1


- Linyenti lebantfu abasakholelwa emadlotini1ngako noma lungentani lolugege
abakunaki.1

(Emaphuzu abe mabili: emamaki mabili liphuzu linye lelisekelwe kahle) [4]

[Sekukonkhe: 20]

© ECESWA 2020 6870/03/O/N/20 [Turn over

You might also like