Практикум Докт - каз - анг - последний вариант

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ
МИНИСТЕРЛІГІ
ПАВЛОДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
КОПЕЕВ Ж.Б., ТАЙЧИК Ж.Е., ДЖАКИНА А.А., БЕЙСЕНОВА С.Б..
«АҚПАРАТТЫҚ КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР»

ПӘНІ БОЙЫНША
ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫСТАР
PRACTICUM
OF DISCIPLINE
«INFORMATION COMMUNICATION TECHNOLOGIES»
Павлодар
2022
УДК 004.9(076)
ББК 32.97я7
К 56
Павлодар педагогикалық университетінің

ғылыми-әдістемелік кеңесімен баспаға ұсынылды
Рецензенттер:
Мухамедиева К.М., доктор PhD, доцент.
Тогжигитова Н.К., доктор PhD, ассоциированный профессор (доцент).
«Ақпараттық коммуникациялық технологиялар» пәні бойынша

практикалық жұмыстар: Оқу құралы/ Копеев Ж.Б., Тайчик Ж.Е., Джакина А.А.,
Бейсенова С.Б. – Павлодар: Павлодар педагогикалық университеті, 2022. - 92 б.
Оқу құралы «Ақпараттық The practicum is intended for practical

коммуникациялық технологиялар» пәні training on the discipline
бойынша практикалық сабақтарды "Information Communication
өткізуге және білім алушының өзін-өзі Technologies", as well as for self-
дайындауға арналған. Құрал келесі preparation of students. The practicum
бөлімдерден тұрады: MS Office 2013 includes the following sections: MS Office
дестесі - Word, Excel, Access, PowerPoint 2013 office suite: Word, Excel, Access,
және HTML негіздері. PowerPoint, and basic HTML.
Практикалық жұмыстардың тапсыр- Tasks in practical studies are created
малары деңгейлік дифференциация тех- using the technology of level differentiation.
нологиясы бойынша құрастырылған. The technology of level differentiation
Деңгейлік дифференциация технология- allows each student to work at his / her
сы әрбір білім алушыға оңтайлы optimal pace, makes it possible to cope with
қарқынмен жұмыс істеп, тапсырманы the task, promotes an increase in interest in
орындап шығуға мүмкіндік береді. Оқу learning activities, forms positive motives
үдерісіне қызығушылығының артуына оң for learning. On the basis of the gained
ықпалын тигізеді және оң нәтижеге knowledge, students can choose tasks for the
әкеледі. Алған білімдердің негізінде increasing level of complexity.
білім алушы тапсырмаларды қиындық This material will be useful for
деңгейінің жоғарылауы бойынша таңдай preparing high school students and students
алады. for practical studies, and can also be used by
Бұл материалдар жоғары teachers as an addition to the practical
студенттерге практикалық жұмыс өткізу classes.
кезінде көмегін тигізеді, сондай-ақ
студенттерге практикалық сабаққа
қосымша ретінде қолдануға болады.
© Копеев Ж.Б., Тайчик Ж.Е., Джакина А.А., Бейсенова С.Б..

© Павлодар педагогикалық университеті , 2022
МАЗМҰНЫ / CONTENT
Кіріспе/Introduction
Тарау 1. Microsoft Word мәтіндік процессор
Chapter 1. Microsoft Word text processor
1.1 Тінтуір және пернетақта арқылы мәтінді белгілеу / Select text using
mouse and keyboard
1.2 Қаріп / Font
1.3 Еже (абзац) / Paragraph
1.4 Бет параметрі. Деректемелер (колонтитул). Бетке нөмір қою.
Сурет қою / Page Setup. Footers. Page numbers. Insert picture
1.5 Таңбалаушы және нөмерленген тізімдер / Create a bulleted or
numbered list
1.6 MS Word-та кестелерді құру және форматтау / Creating and
formatting tables in MS Word
1.7 Қойынды / Tabulation (tabs)
1.8 MS Equation редакторында өрнек құру / Formulation formulas
editor MS Equation
1.9 Графикалық нысандарды құру / Creating graphic objects
1.10 Диаграмма / Insert chart
Тарау 2. Microsoft Excel электрондық кесте
Chapter 2. Microsoft Excel spreadsheet
2.1 Формулаларды қолдану / Application of formulas
2.2 Абсолюттік сілтеме / Absolute reference
2.3 Функцияны кесте түрінде есептеу / Calculation of the function as a
table
2.4 Функциялар / Functions
2.5 Диаграмма құру / Create a chart
2.5 Excel-дегі деректер қоры / Excel database
Тарау 3. Microsoft PowerPoint презентация құру бағдарламасы
Chapter 3. Microsoft PowerPoint the Presentation Design Program
3.1 Презентация құру / Create a presentation
3.2 Басқару батырмалары және еренсілтеме / Сontrol buttons and
hyperlink
Тарау 4. Microsoft Access деректер қоры
Chapter 4. Microsoft Access database
4.1 Қарапайым деректер қорын құру / Creating a simple database
4.2 Екі кестеден тұратын деректер қорын (ДҚ) құру / Creating a
database (DB) consisting of two tables
4.3 Деректер қорына сұраныс құру / Creating Database Queries
4.4 Таңдау шартына логикалық амалдарды және құрастырғышты
қолдана отырып, сұраныс құру / Create a condition statement using the
condition builder Operators available queries
3
Тарау 5. HTML - гипермәтінді белгілеу тілі
Chapter 5. HTML - HyperText Markup Language
5.1 Қарапайым HTML құжатын құру. Қаріпті және ежені пішімдеу /
Creating a simple HTML document. Font and paragraph formatting
5.2 HTML құжатқа сурет қою. Бетбелгілер мен гиперсілтемелерді
құру / Add images to HTML document. Creating bookmarks and hyper-
links
5.3 Кестені құру және пішімдеу / Creating and formatting tables
Қолданылған әдебиеттер тізімі / References
4
Кіріспе Introduction
ХХІ ғасырдың негізгі белгілері, бір The main features of the XXI century
жағынан, ақпарат көлемінің үнемі өсіп are, on the one hand, the constant increase
отыруы, екінші жағынан, компьютерлік in the volume of information, and on the
техниканың, ақ-параттық және other hand, the development of computer
телекоммуни-кациялық equipment, information and
технологиялардың дамуының жоғары telecommunications technologies at a high
деңгейде дамуы болып табылады. level.
Білім берудегі ақпараттық және Information and communication
телекоммуникациялық технологиялар technologies in education are considered
білім алушылардың интеллектуалдық, as a necessary condition for the
шығармашылық және адамгершілік intellectual, creative and moral
дамуының қажетті шарты ретінде development of students.
қарастырылады. At the same time, the activities of the
Сонымен қатар, мұғалімнің қызметі teacher become more complex at the same
бір мезгілде күрделене түседі және time, and his role becomes more
оның рөлі маңыздырақ болады, өйткені important, since the information society
ақпараттық қоғамға тез өзгеретін needs independent thinking people who
әлемде икемді бейімделуге және are able to flexibly adapt and actively
белсенді жұмыс істеуге қабілетті work in a rapidly changing world.
тәуелсіз ойлайтын адамдар қажет. Therefore, a modern teacher must
Сондықтан қазіргі заманғы мұғалім master innovative teaching methods and
заманауи ақпараттық және комму- technologies using modern information
никациялық құралдарды пайдалана and communication tools.
отырып, оқытудың инновациялық The manual contains practical tasks in
әдістері мен технологияларын меңгеруі Kazakh and English. Practical tasks are
керек. compiled using the technology of level
Оқу құралы қазақ және ағылшын differentiation. The technology of level
тілдеріндегі практикалық тапсырма- differentiation allows each student to work
лардан тұрады. Практикалық at an optimal pace and complete the task in
тапсырмалар деңгейлік саралау тех- full. With each passing of the level, the
нологиясы бойынша құрастырылған. student's capabilities and abilities are
Деңгейлік саралау технологиясы әрбір revealed, the acquired knowledge
білім алушыға оңтайлы қарқынмен increases in terms of content, volume and
жұмыс істеп, тапсырманы толық quality of the task.
орындап шығуына мүмкіндік береді. Әр
деңгейден өткен сайын білім алушының
бойындағы мүмкіндіктер мен
қабілеттері ашыла түсіп, меңгерген
білім мазмұны жағынан, тапсырма
көлемі мен сапасы жағынан жоғарылана
береді.
5
МӘТІНДІК ПРОЦЕССОР / TEXT PROCESSOR
MICROSOFT WORD
6
Word — Microsoft Office жиынтығына Word is the most popular word
кіретін мәтінмен жұмыс істейтін ең processing program included in
танымал бағдарлама. Бағдарлама әр Microsoft Office. The program can
түрлі тақырыпта визуалды easily create professional documents
эффектілерді, пішімдеу құралдарын using various themes, visual effects,
және көптеген басқа мүмкіндіктерді formatting tools and many other features.
пайдалана отырып кәсіби құжаттарды
оңай жасауға болады.
1.1 Тінтуір және пернетақта арқылы мәтінді белгілеу / Select text using
mouse and keyboard
Мақсаты: Тінтуір және пернетақта Goal: To learn how to work with a text
арқылы мәтіндерді белгілеу тәсілдерін layout using the mouse and keyboard
меңгеру
ТАПСЫРМА А TASK А
Кез-келген мәтінді интернеттен жүктеп Download any text from the Internet and
алып төмендегі әрекеттерді тінтуір follow the instructions below using the
арқылы орындаңыздар. mouse.
Мәтіндегі жолды белгілеу: Select the line in the text:
Тінтуірдің көрсеткішін жолдың басына Move the pointer to the left of the line
бағыттауышқа айналғанша апарамыз until it changes to a right-pointing arrow,
да, содан кейін тінтуірді сол жағын 1 and then click.
рет шертеміз.
Мәтіндегі бірнеше жолды белгілеу: Select several lines in the text:
Тінтуірдің көрсеткішін бір жолдың Insert the mouse pointer at the beginning
басына бағыттауышқа айналғанша of the line, and then move the mouse up
апарамыз да, содан кейін тінтуірді сол or down by clicking on the left button.
жағын басып тұрып жоғары немесе
төмен жылжытамыз. Select the sentence:
Сөйлем белгілеу: Hold down CTRL, and then click
Ctrl батырмасын басып тұрып, anywhere in the sentence.
тінтуірмен сөйлемге шертеміз. Select a paragraph:
Еже белгілеу: Move the mouse pointer to the beginning
Тінтуірдің көрсеткішін еженің басына of the paragraph and then double-click
бағыттауышқа айналғанша апарамыз the left mouse button.
да, содан кейін тінтуірді сол жағын 2 Or triple-click anywhere in the
рет шертеміз. paragraph.
Немесе ежеге тінтуірмен 3 рет шерту
қажет
Барлық құжатты белгілеу: Selecting the entire document
Тінтуірдің көрсеткішін құжаттың сол Move the mouse pointer to the left of the
жағына бағыттауышқа айналғанша paragraphs in your document.The
апарамыз да, содан кейін тінтуірді сол pointer changes to an arrow, and then
жағын 3 рет шертеміз. triple-click the left mouse button.
7
ТАПСЫРМА B TASK B
Пернетақта арқылы төмендегі Follow the instructions using only the
әрекеттерді орындаңыздар. keyboard.
Сөзді, мәтін үзіндісін, сөйлемді және Select a word, a sentence and an entire
ежені белгілеу: document.
1-тәсіл. Меңзерді белгілейтін мәтін Method 1. Place the cursor at the
үзіндісінің басына орналастырып, Shift beginning of the text fragment, hold
пернесін басып тұрып, бағытқа down the Shift key and press an Arrow
байланысты бағыттауыш пернелерін key, depending on the direction.
басамыз.
2-тәсіл. Меңзерді белгілейтін мәтін Method 2. Place the cursor at the
үзіндісінің басына орналастырып, Shift beginning of the text, press the Shift key
пернесін басып тұрып, белгіленетін and place your cursor at the end of
бөліктің соңына тінтуірмен 1 рет selecting text. Release the Shift key
шертеміз. Shift пернесін босатамыз.
Барлық құжатты белгілеу: Select an entire text document:
Сtrl+А пернелер комбинациясын Press the keys combination of Ctrl+A
басамыз.
ТАПСЫРМА С TASK С
Төмендегі батырмалар комбинация Check out what will happen if the
қандай әрекеттерге жасайтынын following key combinations are pressed.
тексеріңіздер.
Ctrl + → - Shift + ↑ -
Ctrl + ← - Shift + ↓ -
Ctrl + Backspace - Shift + Ctrl + → -
Ctrl + Delete - Shift + Ctrl + ← -
Ctrl + ↑ - Shift + Ctrl + ↑ -
Ctrl + ↓ - Shift + Ctrl + ↓ -
Home - Shift + Home -
End - Shift + End -
Ctrl + Home - Shift + Ctrl + Home -
Ctrl + End - Shift + Ctrl + End -
Page Up - Shift + Page Down -
Page Down - Shift + Page Up -
1.2 Қаріп / Font

Мақсаты: Мәтінге әр түрлі Goal: Use the fonts of different format
форматтағы қаріптерді қолдану. in the text.
Формат – қаріп, сызылым, өлшем және A format is a font, design of type face,
де мәтіннің басқа да қасиеттерін size and other text properties in the
өзгерту Басты мәзіріндегі Қаріп Home menu - Font, and carried out by a
құралдар тобымен іске асады. group of tools.
8
1. Өзіңіздің аты-жөніңізді толық 1. Type your full name.
жазыңыз.
2. Оның көшірмесін экранға 10 рет 2. Place a copy of it 10 times on the
бірінің астына бірін орналастырып screen one after another (Ctrl + C, Ctrl
түсіріңіз (Ctrl + C , Ctrl + V). + V).
3. 10 көшірменің өлшемін, типін, 3. Change their size, type and typeface.
сызылымын әр түрлі қылып өзгертіңіз.
4. Мысалы: 4. For example:
1. Мәтінді теріңіз, оған тиісті пішімді 1. Enter the text that is shown below;
беріңіз. apply the appropriate format to it as in
the example.
9
2. Асты сызылған сызылымды 2. Use typeface – try underlines of
қолданып мәтіннің кейбір жерлеріне different types.
әртүрлі өзгерістер енгіз.
1. Мәтінді теріңіз, қалауыңша 1. Enter the text below and make
өзгерістер жаса. appropriate changes.
10
1.3 Еже (абзац) / Paragraph
Мақсаты: Мәтінді туралау, жол Goal: To learn how to align a text, line
аралығы, шегіністер және мәтінді spacing, indents and text formats.
пішімдеуге үйрену.
Мәтінді теріп, оған қажетті туралауды Enter the text and use necessary
қолданыңыздар. alignment.
11
Word бағдарламасында мәтінді туралау You can align a text in Word using the
Басты мәзіріндегі Еже тақтасымен іске paragraph group in the Home menu.
асады.
Мәтіндегі ежені белгілеп, тінтуірмен Select a paragraph in the text and left-
қажетті батырманы шерту жеткілікті. click any alignment.
1. Мәтінді Word бағдарламасына 1. Type the text in the Word program:
тереміз:
Есептеу құрылғылары және Calculating devices and machines
машиналары The history of computing devices and
Есептеу құрылғылары мен instruments begins in ancient times. As a
12
аспаптарының тарихы өте көне заманда calculating device, you can use your
жатыр. Есептеу құрылғылары ретінде fingers, stones, wooden sticks. The
қол саусақтарын, тастарды, ағаш earliest modern calculator is a counting
таяқшаларды алуға болады. Ең ерте frame (in the period from 2000 to 5000
заманғы есептеу құралы есепшот (2000 years, «Abacus» is Greek, «Suan Pan» -
– 5000 жылдар шамасында, «Абак» – Chinese, «Sorobon» - Japanese). A
гректер, «Суанпан» - қытайлар, counting frame appeared in Russia in the
«Серобян» – жапониядықтар) болып XVII-XVII centuries.
табылады. Есепшот Ресейде ХVІ –
ХVІІ ғасырларда пайда болған.
2. Осы мәтінің көшірмесін тағы 2 рет 2. Copy this text 2 times and place
төменге қарай орналастырамыз. down.
3. Тақырыбын ортаға, бірінші ежені сол 3. Align the title in the center, the first
жаққа, екінші ежені оң жақ шетке, paragraph to the left, the second
үшіншіні – ені бойынша туралаңыздар. paragraph to the right, justify the third
paragraph.
4. Бірінші еженің жол аралығы - 1, 4. The first paragraph should have a line
екіншісі - 1.5, үшіншісі - 2, төртіншісі – spacing-1, the second - 1.5, the third -2,
2.5 болуы қажет. the fourth - 2.5.
1. Өзің туралы 4-5 жолдан тұратын 1. Write an autobiography essay of 4-5
өмірбаян жазыңыз. Өмірбаян мәтінінің sentences about myself. Copy it 4 times.
тағы 4 көшірмесін аламыз.
2. Тақырыптың өлшемі 16 пт, қалың, 2. The title size should be of 16 pt, bold
түсі – қызыл, ортаға туралау; font style, red color, centered;
3. Бірінші еже: ені бойынша туралау, 3. The first paragraph: alignment
түсі – жасыл; justified, color- green;
4. Екінші еже: сол жаққа туралау, түсі – 4. The second paragraph: align left,
көк, еженің бірінші жолы – 2 см, жол color- blue, the first line indent - 2 cm,
аралығы – 1.5, еже алдындағы және line spacing -1.5, and spacing -8 pt.
ежеден кейінгі аралық – 8 пт;
5. Үшінші еже: оң жаққа туралау, түсі – 5. The third paragraph: align right,
күңгірт, еженің бірінші жолы – 3 см, color- opaque; the first line indent - 3
жол аралығы – 2; cm, line spacing -2.
6. Төртінші еже: шегініс (отступ) сол 6. The fourth paragraph: left indent –
жағынан – 1 см, ал шығыңқы - 1.5 см, 1cm, hanging indent - 1.5 cm, line
еже алдындағы аралық – 10 пт, ал spacing before the paragraph – 10 pt,
ежеден кейінгі аралық – 15 пт; line spacing after paragraph – 15 pt.
7. Бесінші еже: түсі – кез-келген, 7. The fifth paragraph: color – any; the
еженің бірінші жолы – 4 см, жол first line indent - 4 cm, line spacing -1.5,
аралығы – 1.5, шегініс (отступ) сол the left indent -2 cm, and hanging indent
жағынан – 2 см, ал шығыңқы - 2 см. -2 cm.
1.4 Бет параметрі. Деректемелер (колонтитул). Бетке нөмір қою. Сурет

13
қою / Page Setup. Headers and Footers. Page numbers. Insert picture
Мақсаты: Word мәтіндік Goal: To learn how to insert page
редакторының бет параметрін, settings, headers and footers, page
деректемелерін, бет нөмірін және number and images in the Word pro-
суреттерді қоюды үйрену gram.
Алдыңғы сабақта орындаған Open your previous task and set
тапсырмаңызды ашыңыз да, беттің following page properties: right margin -
параметрін орнатыңыз: оң жағы – 3 см, 3 cm, left - 1 cm, top and bottom - 2 cm,
сол – 1 см, жоғарғы және төменгі page orientation - portrait, paper size -
жақтары – 2 см, бағдар – кітаптық, A4.
қағаз өлшемі – А4.
ТАПСЫРМА В TASK В
Бетке үстіңгі және төменгі деректеме Add headers and footers in a page:
қою үшін:
1. Кірістіру – Үстіңгі деректеме 1. Click Insert tab – Headers or
командасын орындаймыз; Footers command;
14
2. Үстіңгі деректемеде пайда болған 3 2. Choose Blank (three columns). Fill
жазбаның 2-еуіне жазамыз да, 1-еуін in two entries and delete the third one.
жойып тастаймыз.
15
3. Жазып болғасын Деректемелерді 3. Close Headers and Footers.
жабу командасын орындаймыз.
4. Енді беттерге нөмір 4. Insert page numbers.
орналастырыңыз.
Интернеттен Қазақстан туралы мәтінді Copy the text about Kazakhstan from the
16
көшіріп алыңыз да, оған бірнеше сурет Internet. Insert some photos about
орналастырыңыздар. Суреттерді Kazakhstan and change their positions.
мәтіннің әр түрлі жақтарына
орналастырыңыз.
Суреттің Мәтінді тасымалдау Do not forget a command to wrap text

(Обтекание текстом) командасын around (Text Wrapping)
орындауға ұмытпаңыз
1.5 Таңбалаушы және нөмерленген тізімдер / Create a bulleted or numbered

list
Мақсаты: MS Word редакторында Goal: Learn to create bulleted, numbered
таңбаланған (маркерленген), and multi-level lists in the Word pro-
нөмерленген және көпдеңгейлі gram.
тізімдерді құрып үйрену.
Таңбаланған және нөмірленген Create bulleted and numbered lists:
тізімдерді құрыңыздар:
- Word бағдарламасындағы тізімдермен - Apply lists at the paragraph group on

жұмыс жасау Басты мәзіріндегі Еже the Home tab.
құралдар тақтасы арқылы орындалады:
17
Таңбалауды немесе нөмірлеуді құру: Create a numbered list and bulleted
points:
1. Word бағдарламасында жаңа 1. Create a new bulleted list: click the

таңбалауышты (маркер) құру үшін command Bullets command - Define
Таңбалауыштар – Жаңа New Bullet ... .
таңбалауышты анықтау ... (Маркер –
Определить новый маркет...)
командасын орындаймыз. 2. In opened dialog window select
2. Ашылған сұхбат терезеден Нышан Symbol and choose arrow symbol.
(символ) батырмасынан Бағыттауыш
таңбалауышын таңдаймыз. 3. Click the Font button, choose the
3. Қаріп батырмасынан сол color of this bullet.
таңбалауштың түсін таңдап аламыз.
18
4. Жаңа нөмер құру үшін Нөмерлеу – 4. To create a new number, click the
Нөмірдің жаңа пішімін анықтау numbering command - Define New
командасын орындаймыз. Number format.
5. Ашылған сұхбат терезеден Нөмер 5. In opened dialog window change
типін, Түсін және нөмерге сөз қосу Number Style, Font color, Number
өрістерін өзгертеміз. Format.
Көпдеңгейлі тізім құру: Creating Multilevel lists:
19
1.6 MS Word-та кестелерді құру және форматтау / Creating and formatting
tables in the Word program.
Мақсаты: MS Word мәтіндік Goal: Create and format tables in the
редакторында кестелерді құру мен Word program.
пішімдеу технологияларын үйрену
Суреттегідей 8х8 кестесін құру керек. Create an 8x8 table, like in the picture.
1. Кірістіру – Кесте командасы арқылы 1. Click Insert- Table for creating a

кесте құрамыз table.
2. Бірінші жолдың ұяшықтарын 2.Merge cells of the first row:

біріктіріңіздер: - Select cells;
- Ұяшықтарды белгілеңіз; - Click the command Layout – Merge
- Орналасу - Ұяшықтарды біріктіру cells
20
(Макет – Объединить ячейки)
командасын таңдаймыз.
3. Кестені суреттегідей толтырыңыз 3. Fill in the table with a schedule of
және оған өз сабақтарыңыздың кестесін classes. Resize your table rows or
енгізініз. Ұяшық мөлшерін тінтуір columns manually using your mouse.
арқылы қалауыңызша созыңыз.
4. Суреттегідей 1-інші және 2-інші 4. Add background-color for 1 and 2
жолдарды бояумен толықтырыңыз: rows, like in the picture:
- Ұяшықтарды белгілеңіз: - Select cells;
- Басты панелінен Бояу батырмасын - Go to the Home Menu and click Fill
шертіңіз. Button, choose the color.
1. Сұхбат терезесі арқылы кесте 1. Create a table from the Insert Table
құрыңыз (Кірістіру – Кесте – Кестені dialogue box (Insert – Table - Insert
кірістіру...). Өз қалауызша безендіріңіз. Table). Fill in the table as shown below.
2. Нәтижені мұғалімге көрсетіңіз 2. Show your teacher the results of your

work.
3. Қалауыңша кез келген жолды немесе 3. Add 2 rows and then delete them.
бағаны немесе 2 ұяшықты қосыңыз,
содан кейін жойыңыз.
1. Word бағдарламасындағы қиын 1. To create complex tables use the
кестелерді сызу үшін Кірістіру – Кесте command Insert – Table – Draw
– Кесте салу командасы арқылы Table.
21
орындалады.
2. Кесте салу тақтасы пайда болады. 2. The Draw Table panel appears.
3. Пайда болған тақтадағы қарындаш 3. Use command Pencil (Draw Table)

пен өшіргіш арқылы іске асады. and Eraser
4. Кестені сызыңыз. 4. Draw a table.
5. Кестедегі деректердің орташа мәнін 5. Calculate the average value of the data
және қорытындысын есептеңіздер. in the table then sum it up (command
(Орналасу (макет) – Формула layout – Formula).
командасы)
Қосымша тапсырмалар Additional tasks

1. Word бағдарламасында кроссворд 1. Create a crossword puzzle in Word.
торын кұрыңыздар.
22
2. Мәтіндік кестеде есептеулер 2. Calculate Sums in a Word table by
жүргізіңіздер (Орналасу – Формула using formula.
командасы).
1.7 Қойынды / Tabulation (tabs)

Мақсаты: MS Word мәтіндік Goal: Learn to create tabs in the Word
редакторында қойынды (қойынды) program.
құрудың тәсілдерін үйрену.
Қойынды (қойынды) – бұл жолдың Tab - alignment of text elements within
ішіндегі мәтіннің элементтерін туралау a line.
1. Суреттке қарап, сызғыш арқылы 1. Look at the picture and learn to set the
қойындыны қоюды үйренеміз. tab through the ruler.
2. Көлденең сызғыштың сол жағында 2. On the left side of the horizontal ruler,
кішкене батырманы шерту арқылы you can select the type of tab by pressing
қойынды типін таңдауға болады. a small button.
3. Тінтуірдің сол жағын шерту арқылы 3. Click and hold the left mouse button
қажетті қойындыны таңдаймыз. and select the necessary tab.
4. Содан кейін тінтуір көрсеткішін 4. Put the mouse pointer to the necessary
құжаттың қажетті орынына location in the document and click on the
орналастырып, сызғышқа тінтуірді ruler.
шертеміз.
5. Tab батырмасын басып, қажетті 5. Press the Tab button and type the text
мәтінді тереміз. you want.
6. Мәтін таңдалған қойындының 6. Text is placed on the position of the
позициясы бойынша орналасады. selected tab.
23
Барлық қойындыларды алып тастау After moving to a new line, if you want
үшін жаңа жолға көшкенен кейін to delete all the tabs, you should double
орналастырылған қойындыға click on the placed tab and click the
тінтуірмен екі рет шертеміз де, пайда Delete (Ctrl+Q) button in the window
болған терезеден Тазалау батырмасын that appears.
шертеміз (немесе Ctrl + Q).
1. Қойындыны сұхбат терезе арқылы 1. Tab placement via dialog box.
орналастыру.
24
1. Төмендегі кестелерді қойынды 1. Create the following tables using two
арқылы екі тәсілді қолданып methods of tabulation.
орындаңыздар.
1.8 MS Equation редакторында өрнек құру / Making formulas in MS Equation

editor
Мақсаты: Word құжатына математика- Goal: To learn how to use math and
лық және т.б. өрнектерді енгізудің other formulas by using several methods
бірнеше тәсілдерін үйрену
MS Equation тақтасының Learn how to use MS Equation panel.
батырмаларының қызметін үйрену.
√ 3 RT
mN a
өрнегін құру Create a math formula
√ 3 RT
mN a
1. Microsoft Word бағдарламасын 1. Load Microsoft Word.
ашамыз.
2. Кірістіру – Өрнек батырмасын 2. Choose Insert - Equation
арқылы формула редакторын
жүктейміз.
3. орынға өрнек 3. Type the equation here

тереміз
4. батырмасын шертіп, 4. Choose this one and click
таңдаймыз.
5. Бөлшек сызығын қою үшін 5. To insert a fraction you should
батырмасын шертіп, таңдаймыз. click this element .

25
6. Бөліміне индексті жазу үшін 6. Click the Script button and
батырмасын шертіп, таңдаймыз. choose element Subscript
7. Әріптерді орындарына жазамыз. 7. Put letters in places.
Өрнектерді үлгі бойынша теріңіздер.
φ
a) ω= t ; −b ± √ b2−4 ac
e) x= ;
2a
√(
2 πR
b) v= T ;
)
3
3 12
f) d = 3 ;
v2 √d 2 +b 2
c) α = ; 3 10
R
tgα ± tgβ
g) ∫ x 3 +5 x ∑ x 2 +2 x .
d) tg ( α ± β ) = 1 μtgαtgβ ; 1 n+1
ТАПСЫРМА C TASK C
Өрнектерді үлгі бойынша теріңіз. Type the following formulas.
{
1 x +4
P0= , егер x< 0
( )
s=1
a) s
S +ψ s
+∑
S +ψ ; n n 2
x −16
S ! ( 1−ψ ) n=0 n! sinx
b) f ( x )= x2 −9 ,егер x> 0 ;
sin ( x −2 )
егер x =0
x 2−4
[ ]
∂f1 ∂1 ∂f1
d x 1+ d x 2 +…+ dx
[]
∂ x1 ∂ x2 ∂ xn n
df1
∂f2 ∂f2 ∂f2
d f d x + d x +…+ dx
c) df = 2
= ∂ x1 1
∂ x2 2
∂ xn n .
⋮
…
dfn
∂fm ∂fm ∂fm
d x1 + d x 2 +…+ dx
∂ x1 ∂ x2 ∂ xn n

Математикалық өрнектерді теріңіз Type mathematical expression
1 b) y= √ x 2−4 x+ 2;
a) y= 2 ;
x −2 x−1
{
2
2
x +3 x +9 , if x ≤ 3 1+sin ( x+ y )
c) F ( x )= sinx , if x>3 ;
x 2−9 |
d) 2+ x− 2 x ;
2 2
1+ x y |
√ [ ( )] | ( )|
n n y
e) s x = 1 ln ( y−√|x|) x −
n−1
∑ x − 1n
2
1 ∑ xi ; f) x2 .
i=1 i=1 x+
4
26
1.9 Графикалық нысандарды құру / Creating graphic objects
Мақсаты: Word редакторында Goal: To learn how to insert Shapes, add
кескіндерді сызуды, жазба жазуды және tex, objects in MS Word
нысандарды біріктіруге үйрету.
Word редакторында графикалық With command Insert - Shapes you can
нысандарды сызу үшін Кірістіру – draw graphic objects in MS Word.
Кескіндер командасы орындалады.
Сурет бойынша параллелепипедті Draw parallelepiped as shown below.
сызайық. Тапсырманы орындамай Before making a task, try to analyze the
тұрып, суретке қарап, орындалу sequence of actions of forming a figure.
тәртіпбіне анализ жасаңыздар.
1. AA1D1D төртбұрышты сызамыз. 1. Draw a rectangle AA1D1D.

2. A1В1 сызығын жүргіземіз. 2. Draw a line A1В1.
3. A1В1 сызығын белгілеп, Ctrl пернесін 3. Select the A1B1 line and press by
басып тұрып, осы сызықтың holding the Ctrl key, get a copy of this
көшірмесін аламыз да, D1C1 , AВ, DC line and put it on the D1C1, AB, DC
сызықтарына қоямыз. lines.
4. Қалған сызықтарды сызып шығыңыз. 4. Draw the remaining lines.
5. Үзік сызықтарды сызу үшін, керек 5. How to Make a Dashed Line. Select a
кесінділерді белгілеп, Пішім – Контур line. Choose Shape Outline command
фигуры – Штрихтер командасын in the Shape Styles group, then click
орындап, ұнаған үзік сызықты «Dashes.» Select the appropriate dashed
таңдаймыз. line.
6. Координаттар өсін сызайық, ол үшін 6. Add coordinate lines. Choose Shape
бағыттауыш батырмасын басамыз Outline command in the Shape Styles
да, сызылатын төбеге апарып, group, then click Line Arrow.
27
тінтуірдің сол жағын шертіп созамыз.
7. Әріпті керек орынға орналастыру 7. To put a letter in a right place, you
үшін Кірістіру – Мәтін ұясы should click Insert tab- Text Box.
батырмасын пайдаланамыз, оны Transfer it to the height of parallelepiped
параллелепипед төбелеріне апарып, and change to the right size in accor-
керек мөлшерде шақтау сызамыз да, dance to letter.
әріптерді жазамыз.
8. Нысандарды бір тұтас нысан түрінде 8. You can group shapes, they will move
жасау үшін, Басты – бөлектеу - as one. Choose command Home tab –
Нысандарды бөлектеу батырмасын Select – Select Objects.
басып, бүкіл суретті белгілеп шығу
керек.
9. Содан кейін Пішім – Топ - Топтау 9. Click command Format – Group
батырмасын шертіміз. Objects – Group.
Мәтіндік аумақты (Кірістіру – Мәтін Create your own business card using the
ұясы), суреттерді, кескіндерді, әртүрлі text field (Insert - Text Box), images,
қаріптерді, нышандарды (Кірістіру – shapes, various fonts, symbols (Insert -
Нышан) пайдалана отырып, өзіңіздің Symbol).
әр түрлі визиттік карточкаңызды
құрыңыз.
Үлгі бойынша сурет құрыңыз және Draw shapes and merge all the elements
суреттің барлық элементтерін of the image.
біріктіріңіз.
28
1. Үлгі бойынша суреттерді құрыңыз. 1. Draw shapes.
a) b)
c) d)
2. SmartArt графикалық элементтерін 2. Insert the following image using

қолданып, төмендегі суретті салыңыз. SmartArt graphic elements.
29
Дербес компьютерлер / Personal computers
Операциондық жүйелер / Operating Systems
Цифрлық ақпаратты өңдеу / Digital information processing
Дыбысты өңдеу бағдарламалары / Audio editing programs
Графиканы өңдейтін бағдарламалар / Software for graphics

processing
Бейне, мультимедия контентін өңдейтін бағдарламалар /

Video and multimedia content processing applications
Интернет-технологиялар / Internet technologies
1.10 Диаграмма / Insert chart

Мақсаты: Мәтіндік редакторда Goal: To make charts and graphs in a
диаграмма және графика құру. text editor.
Кесте бойынша диаграмма құрайық. Let’s convert Tables into Charts
1-әдіс Method 1
1. Кірістіру – Диаграмма командасын 1. Click Insert – Chart.
орындаймыз.
2. Диаграммамен бірге Excel 2. Excel opens with the diagram, but the
бағдарламасы ашылады, ондағы кесте data in the table remains different.
деректері басқа болу мүмкін.
3. Ол кестені жоямыз да, өздерің құрған 3. We delete this table and copy the data
кестенің деректерін көшіріп әкеп from the table you created.
қоямыз.
30
4. Диаграмманы белгілеп, тінтуірдің оң 4. You can change the format of
жағын шертіп, Диаграмма аумағын individual chart elements. Select the
пішімдеу... командасын орындап, chart element (for example, data series,
диаграмма элементтеріне әр түрлі axes, or titles), right-click it, and click
өзгерістер жасауға болады. Format.
2-әдіс Method 2
1. Кестені белгілейміз. 1. Select the table.
2. Кірістіру – Нысан - Диаграмма 2. Click Insert – Object – Chart. We
Microsoft Graph командасын launch the Microsoft Graph command.
Жер бетіндегі жерлер мынадай түрде Land: forests - 57 million M2, steppes -
бөлінеді: ормандар - 57 млн.км2, 24 million M2, tundra, deserts and
далалар - 24 млн.км2, тундра, шөлдер swamps - 54 million M2, arable land -
мен батпақтар - 54 млн.км2, ал егістік 15 million M2. Create a chart, based on
жерлер - 15 млн.км2. Осы ақпарат this information. Choose one from 3
негізінде диаграмманы құрыңыз. types of graphs. Format the chart.
Диаграмма 3 түрін өзіңіз таңдаңыз.
Диаграмманы пішімдеңіз.
y = x функциясы берілген. x = -3; -2; -
2
The function y = x is given, x = -3; -2; -
1; 0; 1; 2; 3 мәндерінде диаграмма 1; 0; 1; 2; 3. Create a chart in values.
құрыңыздар. Диаграмма түрі: Chart type: Line with Markers.
Таңбалауыштары бар сызба (график
с маркерами).

1. Байкал көлінің тереңдігі - 1620 м, 1. Lake Baikal - 1620 m, Lake Onega -
Онежск көлі - 127 м, Ыстықкөл көлі - 127 m, Lake Issyk Kul - 668 m, Lake
668 м, Ладожск көлі - 225 м, Балқаш Ladoga - 225 m, Balkhash - 26.5 m.
31
көлі – 26,5 м.
2. y=-2x2-2x+5 функциясының графигін 2. Create a graph of the function y=-2x2-
құрыңыз. х-тің мәні [-4:3] аралығында 2x+5. The value of x must be within 0.5
0,5 қадаммен болуы қажет. step between [-4: 3].
3. Википедия сайтынан Қазақстан 3. Create a chart of the national reserves
Республикасының қорықтарының of the Republic of Kazakhstan from the
көлемі бойынша диаграмма құрыңыз: Wikipedia site: Aksu-Zhabagly, Alakol,
Ақсу-Жабағылы, Алакөл, Алматы, Almaty, Barsakelmes, Western Altai,
Барсакелмес, Батыс Алтай, Қаратау, Karatau, Korgalzhyn, Markakol,
Қорғалжын, Марқакөл, Наурызым, Nauryzym, Ustyurt.
Үстірт.
32
ЭЛЕКТРОНДЫҚ КЕСТЕ / SPREADSHEET
MICROSOFT EXCEL
Excel бағдарламасы Microsoft Office Microsoft Excel is a spreadsheet
жиынтығына кіретін үздік электрондық program included in the Microsoft Office
кесте болып табылады. Бұл suite of applications. You can use excel in
бағдарламаны үйде де және бизнесте your daily life and business.
қолдануға өте ыңғайлы. Excel contains 320 built-in functions.
Excel құрамында 320 кірістірілген You may also use the Help function to
функциялар бар. Олардың кез келгені access information about these functions.
туралы толық ақпарат алудың ең оңай For convenience, functions in Excel are
жолы Анықтама мәзірін пайдалану categorized (mathematical, financial,
болып табылады. Ыңғайлы болу үшін, statistical, etc.).
Excel бағдарламасындағы функциялар Function reference consists of two parts:
санаттарға бөлінген (математикалық, the name of the function and the
қаржылық, статистикалық және т.б.). arguments in parentheses.
Әрбір функцияны шақыру екі
бөліктен тұрады: функцияның аты және
жақшадағы аргументтер.
Функция Жазылу түрі Түсініктеме

Function Type Description
SQRT (сан) Санның квадрат түбірін қайтарады.
SQRT(number) Returns the square root of a number.
ABS(сан) Санның нақпа-нақ шамасын қайтарады
(таңбасыз).
ABS(number) Returns the absolute value of a number, a number
without its sign.
INT (сан) Санды ең жақын кіші бүтін санға дейін
дөңгелектейді.
INT(number) Rounds a number down to the nearest integer.
Математикалық
PI( ) Үтірден кейін 15 таңбаға дейін дөңгелектенген Пи

саны (3,14159265358979).
Math
Returns the value of Pi, 3.14159265358979, accurate

to 15 digits.
GSD(сан1;сан2,…) Ең үлкен ортақ бәлгішті қайтарады.
GSD(number1;number2,…) Returns the greatest common divisor.
LCM(сан1;сан2,…) Қайтарылатын ең кіші ортақ еселік.
LCM(number1;number2,…) Returns the least common multiple.
RAND( ) 0-ден 1-ге дейінгі ауқымда біркелкі жайылған
кездейсоқ санды қайтарады (қайта есептеу
барысында өзгереді).
Returns a random number greater than or equal to 0
and less than 1, evenly distributed (changes on
recalculation).
33
MIN(сан1;сан2,…) Дәлелдер тізімінен ең кіші мәнді қайтарады.
Логикалық және мәтіндік мәндер еленбейді.
MIN(number1;number2,…) Returns the smallest number in a set of values.
Ignores logical values and text.
MAX(сан1;сан2,…) Дәлелдер тізімінен ең үлкен мәнді қайтарады.
Логикалық және мәтіндік мәндер еленбейді.
MAX(number1;number2,...) Returns the largest value in a set of values. Ignores
Статистикалық
logical values and text.

Statistical
Average (сан1;сан2,…) Аргументтердің орташа арифметикалық мәнін

қайтарады. Рұқсатты аргументтер болып сандар,
аттар, жиымдар немесе жиымдар сілтемелері
табылады.
Average (number1;number2,...) Returns the average (arithmetic mean) of its
arguments, which can be numbers or names, arrays, or
references that contain numbers.
СУММ(сан1;сан2,…) Ұяшықтар ауқымындағы барлық сандарды
қорытындылайды.
SUM(number1;number2,...) Adds all the numbers in a range of cells.
TODAY( ) Ағымдағы күнді уақыт пішімінде береді.
Returns the current date formatted as a date.
MONTH() Ай нәмірін қайтарады: 1-ден (қаңтар) 12-ге
(желтоқсан) дейін.
Күн және уақыт
Returns the month, a number from 1 (January) to 12

Date & Time
(December).
DAY(күннің_сандық_коды) Ай күнінің нөмірін қайтарады (1-ден 31-ге дейін).
DAY(serial_number) Returns the day of the month, a number from 1 to 31.
YEAR(күннің_сандық_коды) Көрсетілген күнге сәйкес келетін жылды (1900-
ден бастап, 9999-ға дейінгі бүтін сан).
YEAR(serial_number) Returns the year of a date, an integer in the range
1900-9999.
AND (логикалық1;логикалық2;...) Барлық аргументтер TRUE мәніне ие болған
жағдайда TRUE мәнін қайтарады.
AND(logicall;logical2;...) Checks whether all arguments are TRUE, and returns
TRUE if all arguments are TRUE.
OR(логикалық1;логикалық2;...) Аргументтердің ең болмағанда біреуінің TRUE
мәнін иеленуін тексеріп, TRUE немесе FALSE
мәнін қайтарады. FALSE мәні тек барлық
Логикалық
аргументтер FALSE мәнін иеленген жағдайда ғана

Locical
қайтарылады
OR(logicall;logical2;...) Checks whether any of the arguments are TRUE, and
returns TRUE or FALSE. Returns FALSE only if all
arguments are FALSE
ІҒ(логикалық_өрнек;шын_болса_ Шарттың орындалып жатқандығын тексеріп, ол
мән;өтірік_6олса_мән) орындалып жатқан жағдайда TRUE мәнін,
орындалмаған жағдайда FALSE мәнін береді.
IF(logical_test;value_if_true;value_ Checks whether a condition is met, and returns one
if_false) value if TRUE, and another value if FALSE.
34
2.1 Формулаларды қолдану / Using of formulas
Мақсаты: Excel бағдарламасында Goal: To learn how to use formulas in
формулаларды пайдалану жолын Excel.
үйрену
Кестені сызып, есептеңіздер. Complete the table and perfom
calculations.
1. Excel бағдарламасын іске қосып, 1. Launch MS Excel, enter a table and

кесте сызамыз да, есептеулер count.
жүргіземіз.
2. А1:Е1 блогын біріктіру үшін, 2. In order to merge the cell block A1: E1,
белгілейміз де, белгісін басамыз. we choose and click the button (Merge
and Center)
3. Е4 ұяшығын есептейік, ол үшін Е4 3. Select cell E4 and type «=« sign.

ұяшығына курсорды орналастырамызда
«=« белгісін пернетақтадан басамыз.
4. Сосын тінтуірмен С4 ұяшығын, одан 4. Next click С4, add sign * and click cell
кейін пернетақтадан * белгісін, содан D4. In that way you receive the formula
соң тінтуірмен D4 ұяшығын шертіміз, =С4*D4 in cell E4. Press Enter button.
сонда ұяшықта =С4*D4 формула пайда
болады. Enter пернесін басамыз.
5. Осы әдіспен Е5, Е6 ұяшықтарын 5. Calculate cells E5 and E6 in the same
есептеңіз. way.
6. Е7 ұяшығын есептеу үшін жаңағы 6. In the cell Е7 type =Е4+Е5+Е6.
әдіспен мәндерін қосамыз, яғни
=Е4+Е5+Е6 формуласы шығу керек.
35
Кестені сызып, есептеңіздер. Complete the table and calculate it.
зейнетақы қоры = жалақы / 100 * 10 pension fund = salary / 100 * 10

немесе or
зейнетақы қоры = жалақы * 10% pension fund = salary* 10
Кестені сызып, есептеңіздер. Complete the table and calculate it.
1. Формулаларды қолдану үшін 1. To insert the formula we use command

Формулалар – Функцияны кірістіру Formulas - Insert Function
командасын орындаймыз.
2. Соның ішінен: SUM, AVERAGE, 2. You should use functions: SUM,
МIN, МАХ формулаларын AVERAGE, МIN, МАХ
қолданасыздар.

1. Бір топ үміткерлер математика, 1. A group of students passed exams:
36
физика және қазақ тілінен түсу mathematics, physics and Kazakh
емтихандарын тапсырды. Әрбір language. Marks of each student are given
емтиханға үміткерлердің қойған ұпай in this table. You need to use a spreadsheet
саны кестеде көрсетілген. Әрбір өтініш to sum up marks of each student.
берушінің қанша ұпай жинағанын
есептеу үшін электрондық кестені
пайдалану қажет.
2. Кестені есептеңіздер. 2. Calculate the table
3. Төмендегі кестені теріңіздер. 3. Complete the table as shown below.

Үлгерімді есептеу: «5», «4» және «3» Beginning of work: add the number of
бағаларын алған оқушылардың саны students who received grades «5», «4» and
қосып, оны балалар санына бөлеміз «3», divide them by the number of
және пайызды шығару үшін 100 санына children and increase the percentage by
көбейтеміз. 100 to get the percentage.
Сапаны есептеу: «5» және «4» Calculation: add the number of students
бағаларын алған оқушылардың саны who received marks «5» and «4», divide it
қосып, оны балалар санына бөлеміз by the number of children and multiply by
және пайызды шығару үшін 100 санына the number 100 to get the percentage.
көбейтеміз.
37
2.2 Абсолюттік сілтеме / Absolute reference
Мақсаты: Абсолюттік және аралас Goal: To learn how to use Absolute and
сілтемелерді қолдануды үйрену Mixed cell reference
Сілтемелер түрі / The reference types
Cілтеме Жазылу түрі Көшіру кезінде Енгізу технологиясы
Reference Type While copying Input technology
Салыстырмалы Жаңа ұяшық позициясына
Ұяшыққа шертіңіз
байланысты өзгереді.
C3
Relative The new cell changes
Click on a cell
depending on the position.
Жол нөмері және бағана
Абсолюттік
атауы өзгермейді.
$C$3
When copying the column
Absolute
and row is fixed Ұяшыққа шертіңіз және
Жол нөмері өзгермейді, пернетақтадан Ғ4 баса отырып
бағана атауы өзгереді. сілтеменің қажетті түрін
С$3 When copying a row is таңдаймыз.
fixed, and the column is
Аралас changed. After specifying the address, press
Mixed Бағана атауы өзгермейді, F4 repeatedly to select the required
жол нөмері өзгереді type: absolute or mixed
$C3 When copying a column is
fixed, and the row is
changed.
1. Көбейту кестесін жасау үшін 1. To create a table, you can use mixed
формулаларға аралас сілтемелерді references in Formulas.
пайдаланайық.
38
2. В3 ұяшығына =A3*В2 формуласын 2. In cell B3, enter formula =A3*В2, and
жазып, кестелік меңзерді бірінші оңға then drag cursor to the right into cell K3,
қарай К3 ұяшығына дейін, содан кейін and then drag it into cell C12.
белгілеуді алмай К12 ұяшығына дейін
созамыз.
3. Көріп отырғанымыздай, біз қате 3. As we can see, we made a mistake. To

жасадық. Қатені түзету үшін қайта А3 correct the error, repeat in cell A3 and
ұяшығына ораламыз да, =A3*В2 improve formula=A3*В2.
формуласына мән береміз.
4. Оңға қарай формуланы созған кезде 4. When we drag the formula to the right,
бағана өзгермеу керек, ал төмен қарай the column should not change, and when
созғанда 2 жол өзгермеу керек, ол үшін we drag down the formula, rows should
осылардың алдына $ белгісін қоямыз: not change. That is why we place a $
=$А3*В$2 symbol: =$А3*В$2
39
1. Кестені теріңіздер және есептеу үшін 1. Enter data into the table and use the
абсолютті сілтеме қолданыңыз. absolute reference for the calculation.
Электрондық кестені пайдаланып, екі Using a spreadsheet, make a table of
таңбалы сандардың квадраттарының squares of two-digit numbers.
кестесін жасаңыз.
2.3 Функцияны кесте түрінде есептеу / Table calculation functions

Мақсаты: Excel бағдарламасында Goal: To learn how to calculate the values
функция мәндерін кесте түрінде есептеп of the functions in Excel.
шығаруды үйрену.
2 2
x −1 x −1
y=k ∙ 2 функциясының мәндерін х The values of the function y=k ∙ 2
x +1 x +1
айнымалысы [ −2 ; 2 ] аралығанда 0,2 should be calculated for the values of the
қадамымен өзгергендегі мәндері үшін variable x in the range x [-2; 2]. Where k =
есептеу керек. Мұндағы k = 10. 10.
1. Есептің нәтижесін мынадай кесте 1. Show report result in the following
түрінде көрсету қажет болсын table.
2. Автотолтыруды қолдана отырып, А4 2. Use the AutoFill features (the fill

ұяшығынан А24 ұяшығына дейін 1-ден handle) to fill cells from A4 to A24 (enter
21-ге дейінгі сандарды жазыңыз. Ол numbers 1 to 21). You should enter the
үшін А4 ұяшығына 1 санын жазып, number 1 in cell A4. Select cell A1, press
40
тінтуір көрсеткішін осы ұяшықтың оң CTRL and just click fill handle to see a
жақ төменгі шетіне орналастырып, Ctrl small black cross and drag it vertically to
басып тұрып, пайда болған қара түсті cell A24.
қосу белгісін А24 ұяшығына дейін
жеткізген соң тінтуірді батырмасын
босатыңыз.
3. В4 ұяшығына =$H$4 адресін теріңіз. 3. Enter the address =$H$4 into cell B4,
(Бұл абсолютті адрестеу В4 ұяшығыан (It means that absolute addressing must
Н4 ұяшығының мәні енгізілетінін enter the value of cell H4 in cell B4).
көрсетеді).
4. В5 ұяшығына =В4+$І$4 формуласын 4. Enter the formula =В4+$І$4. It means
жазыңыз. (Бұл х-тің бастапқы мәніне І4 that the initial value of x is the value of
ұяшығының мәні, яғни қадамы cell I4, so we use absolute addressing,
қосылатындығын білдіреді. Қадам because the step is constant 0.2
тұрақты 0,2 тең болғандықтан абсолютті
адрестеуді қолданамыз).
5. В5 ұяшығындағы формуланы В24 5. Remove the formula from cell B5 to cell
ұяшығына дейін созамыз. B24. As a result, this block should be
Нәтижесінде осы блок –2 мен 2 filled with values from -2 to 2 (-2; -1.8; -
аралығында қадамы 0,2-ге өсіп 1.6; 2;).
отыратындай шамалармен толтырылуы
керек (-2; -1,8; -1,6; ...; 2).
6. С4 ұянығына =$J$4 абсолютті 6. In cell С4 type =$J$4 (absolute
адрестерін жазыңыз. address).
7. С5 ұяшығына =С4 формуласын 7. Enter into cell C5 the formula = C4.
теріңіз.
8. D4 ұяшығына =В4*В4-1 формуласын 8. In cell D4 type the formula =В4*В4-1,
жазыңыз да, осы формуланы D5:D24 after copy this formula into range of cells
ұяшықтарына көшіріңіз. D5:D24
9. Е4 ұяшығына =В4*В4+1 формуласын 9. In cell Е4 type the formula =В4*В4+1,
жазыңыз да, осы формуланы Е5:Е24 after copy this formula into range of cells
ұяшықтарына көшіріңіз. Е5:Е24
10. Ғ4 ұяшығына =С4*(D4/Е4) 10. In cell Ғ4 type the formula
формуласын жазыңыз да, осы =С4*(D4/Е4), after copy this formula into
формуланы Ғ5:Ғ24 ұяшықтарына range of cells Ғ5:Ғ24.
көшіріңіз.
Нәтижесінде мынадай кесте шығу As a result you should receive the table as
керек: shown below:
41
y=5 x −2 x+ 1 функциясының мәндерін х The values of the function y=5 x −2 x+ 1
2 2
айнымалысы [ −5 ; 5 ] аралығанда 2 should be calculated for the values of the

қадамымен өзгергендегі мәндері үшін variable x in [2, 3, 5].
есептеу керек.
ТАПСЫРМА C TASK C
y=
√3 x 2−3 x+2 функциясының мәнін x The value of the function y= √3 x 2−3 x+2 ,x
√ 2 x 3−1 √ 2 x 3−1
=1, 1.1, 1.2, ..., 10 мәндері үшін есептеу = 1, 1.1, 1.2, ... . It is necessary to
керек. calculate for 10 values.

1. y= √ функциясының мәнін [0;2] 1. Calculate the value of function y = √x /
x
x +1 (x + 1) with a step size of 0.2 in the range
аралығында 0,2 қадаммен есептеңдер. [0, 2].
2. y=e sinx+cosx функциясының мәнін [- 3. Calculate the function y=e x sinx+cosx
x
1;1] аралығында 0,1 қадаммен with a step size of 0.1 between [-1; one]
есептеңдер
2.4 Функциялар / Functions

Мақсаты: Excel бағдарламасында Goal: To Learn how to calculate the values
функция мәндерін кесте түрінде есептеп of functions in Excel table.
шығаруды үйрену.
1. Кестені теріп, «Сыйақы» бағанасын Calculate the bonus payment (25% of the
есептеу керек: rate) using the formula:
42
Сыйақы = Базалық мөлшерлеме х Bonus payment = Base rate х 0,25
0,25, егер Жұмсау жоспары > Нақты if spending plan > factual spending plan
жұмсаудан
2. Ол үшін E4 ұяшығына меңзерді 2. Put the pointer into E4, click the
орналастырып, Формулы – Кірістіру «Formula - Insert Function» command,
функция командасын орындап, select the «IF» Logical function and click
Логикалық IF функциясын таңдаймыз the «OK» button.
да, ОК батырмасын шертеміз.
3. Логикалық_өрнек өрісіне В4>С4 3. Put the condition B4> C4 in the field of

шартын қоямыз. logical_test.
4. Шын_болса_мән өрісіне D4*0,25 4. Into field Value_If_True enter D4*0,25
енгіземіз.
5. Өтірік_болса_мән өрісіне «сыйақы 5. Into field Value_If_True enter text «
43
жоқ» деген сөз жазамыз. ОК шертеміз. no bonus payment». Click button OK
6. Е4 ұяшығындағы кестелік меңзердің 6. Click E4, hold and drag the fill handle
төменгі оң жағындағы маркерді шертіп until all of the cells you wish to fill are
жібермей төмен қарай созамыз. selected.
Сонында мынадай кесте пайда болу
керек.
Кесте бағалардың санын есептеу керек. The table should calculate the number of
Қолданылатын формула COUNTIF. prices. Use the formula COUNTIF.
44
Қоймада сақтау мерзімі аяқталып The following stocks are made for 10
жатқан 10 түрлі тауарларға мынадай types of goods under storage in a
акциялар жасалады: warehouse:
- 4-5 ай – 10% жеңілдік; - 4-5 months - 10% discount;
- 2-3 ай – 50% жеңілдік; - 2-3 months - 50% discount;
- 0-1 ай – 90% жеңілдік. - 0-1 month - 90% discount.
Мерзімге байланысты IF функциясын
қолданып, осы сөздер шығатындай
кесте құрыңыздар.
1. Өтпелі баллмен салыстыра отырып, 1. You have to compare the marks of stu-
«Қорытынды» бағанасына оқушының dents and find out if they passed or did not
«Өтті» немесе «Өтпеді» деген сөздерді pass. Therefore, you have to derive a word
шығару қажет. like «Enrolled» or «Not accepted».
2. Жасты есептеу. TODAY және YEAR 2. The calculation of age. Use the
функцияларын қолданыңыздар. functions TODAY and YEAR.
45
3. Сыныптастарынның, бойы см 3. Type classmates’ height in centimeters.
жазыңыздар. Дюйм, аршин, вершки, Find units inch, arshin, vershok, foot on
фут бірліктерін интернеттен іздеп the Internet. Calculate.
табыңыздар. Есептеңіздер.
2.5 Диаграмма құру / Create a chart

Мақсаты: Диаграммаларды құру және Goal: To learn how to make and format
пішімдеу әдістерін үйрену charts.
Берілген кесте бойынша диаграмма Make a Chart Using Table Data.
құрыңыздар.
1. А3:В12 ұяшықтар диапазонын 1. Select a range of cells А3:В12.

46
белгілейік.
2. Кірістіру – Диаграммалар – 2. Choose the command Insert- Charts-
Гистограмманы кірістіру командасын Bar Chart - Grouped bar charts.
басып, Гистограмм – Топтық
гистограмма таңдаңыз.
3. Егер диаграмманы пішімденіңіз 3. If you want to format the chart, click

келсе, диаграмманың кез-келген бос right mouse button on any free chart
орнына тінтуірдің оң жақ батырмасын location and select Format chart area.
шертіп, Диаграмма аумағын пішімдеу
командасын таңдап, өзгерте аласыз.
2.3 пункта шығарылған есепке график 2. Make a chart for paragraph 3.Use Line
құрыңыздар. Таңбалауыштары бар Charts
сызба түрін таңдаңыздар.
Алда өткен сабақта қарастырылған Make a chart for the schedule discussed in
кестеге диаграмма құрыңыздар. the previous lesson. The chart should be
Диаграмма сынып, үлгерім, сапа counted using grade, progress (in studies)
бойынша болуы қажет. Нүктелік and quality. Use a Scatter plot.
диаграмманы қолданыңыздар.

47
Берілген функциялардың кестесін және Create a table and graph for the given
графигін құрыңыздар: function.
1 2 1 2
Квадрат функция y= 2 x , x басы =−5, x соңы=5 Quadratic Function y= 2 x , x нач=−5 , x кон=5,
, h=0,5 h=0,5
Квадрат түбірлі функция y= √ x , x басы =0, Square root function y= √ x , x нач=0, x кон=5 ,
x соңы=5 , h=0,25 h=0,25
Куб түбірлі функция y= √3 x , x басы =−8, Function cube root y= √3 x , x нач=−8, x кон=8 ,
x соңы=8, h=0,8 h=0,8
1 1
Сызықтық функция y= 2 x +3, x басы =−5, Linear function y= 2 x +3, x нач=−5 , x кон=5 ,
x соңы=5 , h=0,5 h=0,5
Көрсеткіш функция y=2x , x басы =−3, Exponential function y=2x , x нач=−3, x кон =3,
x соңы=3, h=0,3 h=0,3
Логарифм функция y=log 2 x , x басы =0,1, logarithmic function y=log 2 x , x нач=0,1,
x соңы=8, h=0,3 x кон=8 , h=0,3
2.5 Excel-дегі деректер қоры / Excel database

Мақсаты: Белгілі бір шарт бойынша Goal: To learn filtering and sorting data
деректерді сүзуді және сұрыптауды under specific conditions.
үйрену.
Төмендегі кестені теріңіздер. Create a table below
1. «Бөлім» бағанасын алфавит бойынша 1. The column «Section» should be sorted

орналастыру керек. Ол үшін меңзерді in alphabetical order. To do this, put the
кесте ішіне орналастырып, Дерекетер – cursor in the table and enter the command
Сұрыптау командасын орындаймыз. Data - Sort.
48
2. Сұрыптау терезесі пайда болады, 4. A window Sort will appear.Tick the box
онда Менің деректерімнің «My data has headers», and choose:
тақырыптары бар өрісіне міндетті «Sort by - Section», «Sort on - Values,
түде жалауша қоямыз, «Сұрыптау» - «Order - Z to A», press «OK».
Бөлім, «Сұрыптау» - Мәндер, «Реті» -
А-дан Я-ға дейін көрсетеміз де, ОК
шертеміз.
3. Әліпби бойынша «Бөлім» бағанасы 3. Sort the column «B» in alphabetical

орналасады. order.
49
4. Енді сүзуді үйренейік. Кестеге 4. Let's learn about Filter. Looking through
қарасаңдар, кестенің кейбір ұяшықтары the table, some table cells are merged.
біріктірілген. Сондықтан оған сүзу Therefore, in order to filter it, we double-
жүргізу үшін 2 жолды толығымен click the row and select Data - Filter.
тінтуірмен белгілейміз де, Деректер –
Сүзгі командасын орындаймыз.
5. Әр ұяшыққа ( ) төмен қараған 5. The column header arrow ( ) appears

бағыттауыш пайда болды. in each cells.
6. «Қалдық саны» бойынша сүзейік, ол 6. Choose the cell «Residue / quantity».
үшін сол бағанның шертейік.
50
7. Өзгертпелі автосүзгі пайда болаған 7. Choose parametres «is greater than»
терезеседе таңдау жүргіземіз, яғни and «0» in the dialog window Custom
өрістерге көрсетілген больше және «0» Autofilter.
параметрлерін енгіземіз.
8. Сонда біз экранда қалып қойған 8. Then we see a list of products as shown
тауарлардың тізімін көреміз. below.
51
9. Осы кестеге әр қарай сүзу жасайық. 9. Let's continue to filter this table. For
Мысалы: «Сүт» және «Ет» бөлімдерін instance: Select only «Milk» and «Meat».
ғана қалдырайық. Төмендегідей болады.
52
10. Тек ғана бір критерияны артқа 10. To return one of the criteria you
қайтару үшін Удалить фильтр из shoud go back and click command Clear
столбца ... деген команданы орындасақ Filter From <«Column Name»>
жеткілікті.
11. Ал барлық кестені орнына келтіру 11. Clear all the filters – Data – Filter -
үшін Деректер – Сүзгі - Тазалау Clear
(Данные – Фильтр – Очистить)
командасын орындаймыз.
Төмендегі кестені теріп, сүзгілеу Type the table below and apply filtration.
жүргізіңіздер.
- S немесе Ю әріпінен басталатын, - Find the planets weighing less than

массасы 600*1024 кг-нан кем 600*1024 kg, beginning with a letter of
планеталарды іздеңіз «S» or «J».
- Экваторлық диаметрі 50 мың.км-ден - Find planets with an equatorial diameter
және массасы 4*1024 кг кем емес of 50,000 km and a massive 4 * 1024 kg.
планеталарды іздеңіз.
- Күннен арақашықтығы 100 млн.км-ден - Find planets with a mass less than 100
аспайтын, массасы 3*1024 кг – 500*1024 million km, a mass of 3 * 1024 kg - 500 *
кг аралығында болатын және 2-ден 1024 kg and greater than 2.
артық серіг бар планеталарды іздеңіз.
- Серігі 2-ден кем емес және айналу - Find planets with the satellite greater
периоды 10 жылдан артық болатын than 2 and with the rotation period greater
планеталарды іздеңіз. than 10 years.
- Айналу периоды 2 жылдан артық, - The rotation period is greater than 2
53
экваторлық диаметрі 50 мың.км-ден кем years, the equatorial diameter less than 50
емес планеталарды іздеңіз. thousand.
- Күннен 1000 млн.км-ден артық - Find the planets that are at distance of
қашықтықта орналасқан және more than 1000 million km and have more
серіктерінің саны 1-ден артық than 1 satellite.
планеталарды іздеңіз.
Өздеріңіз 7 тапсырма ойлап, әр түрлі Use filter differently in the task 7.
сүзгілеу жүргізіңіздер.
54
Презентация құру бағдарламасы / The Presentation Design Program
Microsoft PowerPoint
PowerPoint — бұл кескіндерді, PowerPoint is a slideshow presentation
бейнелерді, мәтіндерді, диаграммаларды program which is a part of the Microsoft
және тағы басқаларды біріктіруге office 2013. PowerPoint allows creating
болатын кәсіби слайд-презентацияларды the professional slide presentations. Power
жасауға мүмкіндік беретін Microsoft Point makes it easier to integrate images,
Office жиынтығына кіретін бағдарлама. video, the text, charts and many other
things.
3.1 Презентация құру / Create a presentation

Мақсаты: Бағдарламаның базалық Goal: To learn how to create, format and
мүмкіндіктерін үйрену. edit texts in the program.
ТАПСЫРМА A TASK A
4 слайдтан тұратын «Компьютердің Let's create a presentation on the topic
құрылғылары» деген презентация «Computer Devices», consisting of 4
құрайық: slides:
1 слайд – Компьютер құрылғылар,
автор; Slide 1 - Computer devices, the author;
2 слайд – Енгізу құрылғылары, сурет; Slide 2 - Input devices, the picture;
3 слайд – Шығару құрылғылары, сурет; Slide 3 - Output devices, the Picture;
4 слайд – Енгізу және шығару Slide 4 – Input and Output devices, image.
құрылғылары, сурет.
1. Microsoft PowerPoint бағдарламасын 1. Launch Microsoft PowerPoint
іске қосамыз.
2. Пайда болған терезеден Бос 2. In the appeared window we choose the
көрсетілім (пустая презентация) бетін page the Blank Presentation.
таңдаймыз.
3. Экранда Тақырып слайды беті 3. On the screen the blank Click to add
пайда болды. title appears.
55
Ескерту: Note:
- слайдтағы жазба орынын жою үшін - To remove arrangement of record on a
оның шекарасын тінтуірмен шертіп, slide, click its borders of a mouse and we
Delete немесе Backspace пернелерін press the Delete or Backspace keys.
басамыз.
- слайдқа жазбаны қосу үшін Кірістіру - To delete the location of the field on the
– Мәтіндік ұясы ( ) командасын slide, click on its borders and press the
орындап, слайд бетіне мәтіндік өріс Delete or Backspace keys.
сызамыз.
4. Осы беттегі Тақырып (Заголовок 4. In the field «Title» enter «Computer
слайда) өрісіне «Компьютердің devices» and in the field «Subtitle»- full
құрылғылары», ал Слайд тақырыпшасы name of Author.
(Подзаголовок слайда) өрісіне
«Орындаған: ...» сөзін жазыңыздар.
5. Келесі слайдты қосу үшін Басты – 5. To add the next slide use the command
Жаңа слайд немесе Кірістіру – Жаңа Home - New slide or Insert - and choose
слайд командаларының бірін the slide layout.
орындаймыз да, қажетті макетті
таңдаймыз.
56
6. Осы бетке қажетті ақпаратты 6. Enter necessary information on this
енгіземіз. page.
7. Алдында орындаған әрекеттерді 7. We create next slides, using the

қолдана отырып, қалған слайдтарды previous actions.
істейміз.
8. Енді осы слайдтарды безендірейік. Ол 8. Presentation design. For this purpose
үшін Құрастырушы (Дизайн) мәзірін open the Design tab and choose the
шертіп, өзіңізге ұнаған шаблонды pleasant template.
таңдаңыз.
57
9. Осы слайдтарға анимация жасайық, 9. Lets make animation on these slides, for
ол үшін Анимация мәзіріне шертеміз. this purpose press the Animation menu.
10. Слайдтағы нысандарды белгілеп, 10. Select objects on a slide and use the
ұнаған анимацияны қолданыңыз. Қажет liked animation. It is possible to put time,
болса, уақытын, ұзақтығын, кідірісін duration, delay.
қоюға болады.
Өз оқу орнына арналған 5 слайдтан Create the presentation consisting of 5
тұратын презентация құрыңыз және slides for the educational institution and
кейбір нысандарға Орын ауыстыру use motion path animation of some
жолдары (Пути перемешения) objects (Motion Paths)
анимациясын қолданыңыз.
Өз туған жеріне арналған 8 слайдтан Make a presentation consisting of 8 slides
тұратын презентация құрыңыз. dedicated to your native land. In the
Презентацияда мәтін, сурет, presentation, use the steps to switch
бейнематериал, дыбыс, анимация, екі between text, image, video, sound,
слайд арасындағы ауысу әрекеттерін animation, two slides.
қолданыңыз.
3.2 Басқару батырмалары және еренсілтеме / Сontrol buttons and hyperlink

Мақсаты: Слайдта басқару Goal: To learn how to create, format, and
батырмалары мен еренсілтеме edit texts.
әрекеттерін қолдануды үйрену.
Алдыңғы сабақтың бірінде орындаған Let's open any presentation from the
58
кез-келген бір презентацияны ашамыз. previous tasks.
1. Бірінші слайдқа Келесі (Далее) 1. Place the Forward button on the first
батырмасын орналастырайық. Ол үшін slide. Choose Insert - Shapes – Action
Кірістіру – Кескіндер – Басқарушы Buttons.
түймешіктер – Келесі командасын
2. Бірінші слайдқа батырманы 2. Insert the button into the slide by

орналастырғаннан кейін Әрекет clicking the desired location. The Action
параметрлері (Настройка действия) Settings dialog box appears.
сұхбат терезесі пайда болады.
59
3. Бұл терезеде батырманы шерткен 3. In the Action settings, select Hyperlink
кезде қай слайдқа өтетінін көрсетіңіз. to: then click the drop-down arrow and
choose an option from the menu.
4. Келесі слайдқа екі батырма қойыңыз: 4. Place two buttons on the next slide:
Келесі, Артқа Forward, Next
5. Сол сияқты қалған слайдтарға Келесі, 5. Use the Next, Forward and Home
Артқа және Өзіндік (Домой) buttons on other slides.
батырмаларын қолданыңыздар.
60
«Қазақтың батырлары», «Үш би», Create the presentation of 5-7 slides on the
«Қазақстан қалалары» немесе өзіңізге themes «Heroes of Kazakhstan», «Three
ұнаған тақырыпқа 5-7 слайдтан тұратын Dances», «Cities of Kazakhstan».
презентация жасаңыз.
Бір слайдтан екінші слайдқа көшу Hyperlink allow you to jump back and
гиперсілтеме арқылы орындалсын. forth between specific slides in your
Гиперсілтеме жасау үшін Кірістіру – presentation.Click Insert - Hyperlink.
Еренсілтеме командасын орындаймыз.
Сіз келесі гиперсілтемеді жасай аласыз: You can make a hyperlink to:
- Интернеттегі веб-сайтқа; - website on the Internet;
- сол презентацияның слайдына; - slide in the same presentation;
- басқа презентацияның слайдына; - slide in another presentation;
- басқа файлды ашу немесе қажетті - open another file or launch the desired
бағдарламаны іске қосу; program;
- электрондық пошта мекенжайына; - E-mail address;
- жаңа құжатқа. - new document.
«Компьютер» тақырыбына арналған кем Create the presentation consisting at least
дегенде 10 слайдтан тұратын of 10 slides to the subject «Computer».
презентация құрыңыз. Өткен сабақтарда Use all possible actions provided on the
қарастырылған барлық амал- previous lessons.
әрекеттердің барлығын мүмкіндігінше
қолданыңыз.

1. «Сағат» презентациясын құрыңыз. 1. Create the presentation «The clock».
2. Циклдік презентация құрыңыз. 2. Make a cyclical presentation.
3. Гиперсілтемеге арналған презентация 3. To make the presentation with a

құрыңыз. hyperlink
4. Басқару батырмалары болатын 4. Create a presentation using Action
презентация құрыңыз. buttons.
61
ДЕРЕКТЕР ҚОРЫ / DATABASE
MICROSOFT ACCESS
Access - барлық Microsoft Office Access is the most complicated
қосымшаларының ішіндегі ең күрделі program of Microsoft Office. To start
бағдарлама болып табылады. Бұл working with Microsoft Access, you
бағдарламамен жұмыс бастау үшін should create the table structure; describe
алдымен деректер қорының it in detail, than create different Forms.
құрылымын, сосын оны сипаттау керек, MS Access is a Relational Database
содан кейін әр түрлі пішіндерді Management System. It is «relational»
құрайсыз. because the values within each table are
Access - бұл реляциялық МҚБЖ. related to each other. Tables may also be
Оның көмегімен бір-бірімен related to other tables. Access is a very
байланысқан бірнеше кестесілермен бір dynamic program, giving you the ability
уақытта жұмыс істей аласыз. Access to create custom forms, integrate your
кестесін басқа компьютерде сақталған data with Word and Excel and import and
деректермен байланыстыруға болады. export information.
Access-ті Excel, Word деректерімен
және басқа да Office
бағдарламаларымен құрамдастыруға өте
ыңғайлы.
4.1 Қарапайым деректер қорын құру / Creating a simple database

Мақсаты: Кесте үлгілері мен Кесте Goal: To learn how to create tables using
құрастырушысы арқылы кестелерді Table Templates and Table Designer; sort
қалай жасау керектігін және кестедегі the records in a table. To make the
жазбаларды сұрыптауды үйрену. correct data input in tables.
Кестеге тиісті деректерді енгізуді
орындау.
Кесте үлгілерін (шаблон таблиц) Creating an empty database using table
пайдаланып бос деректер қорын құру. templates.
1. Microsoft Access бағдарламасын іске 1. Launch Microsoft Access. Choose:
қосайық: Пуск – Все программы – Start - All Programs - Microsoft office
Microsoft office – Microsoft office - Microsoft Access.
Access.
2. Экрада келесі сұхбат терезесі пайда 2. You will see a window as shown
болады: below:
62
3. Бос жұмыс үстелі дерекқоры 3. Choose: Empty database file.
командасын таңдаңыз.
4. Содан кейін Файл атауы – 4. Then enter the File Name - Employee
Жұмысшылар қоры енгізіңіз және Base and click Create. You will see a
Жасау батырмасын басыңыз. Сонда window as shown below.
төмендегі терезе пайда болады.
5. Жасау – Бағдарлама бөліктері – 5. Select the command Create –

Контактілер командасын таңдаңыз. Application parts - Contacts
63
6. Контактілер кестесі сол жақ тақтада The Contacts table appears in the left.
пайда болады. Кестенің атына екі рет Double-click the table name. You will
шертіңіз. Контактілер кестесінің see the entire Contacts table with
барлық тақырыптарын көреміз. headers.
7. ИД, Область/край өрістерінің 7. Rename fields ID, Region for the

атауларын Код, Республика following new field names: Code,
ауыстырыңыз. Republic.
8. Республика өрісінен кейінгі барлық 8. Delete all fields after the Republic
өрістерді жойып тастаңыз (жанама мәзір field using (Delete - Field).
– Өрісті жою)
9. Кестені 5 жазбамен толықтырыңыз. 9. Add 5 records to the table.
64
10. Кестені сақтаңыздар. 10. Save the table.
11. Кестендегі Ұйым бағанасын әліпби 11. In this table, sort the field (Company)
бойынша сұрыптаңыз (Басты – ). in alphabetical order.
Кесте құрастырушы (Конструктор Creating an empty database using Design
таблиц) арқылы бос деректер қорын View.
құру
1. Студент деген атпен деректер қорын 1. Let's create the table and call it
құрайық. Ол үшін Басты – Көрініс – Student. For this purpose click the
Құрастырушы көрінісі командасын command: Home –View – Design View.
2. Сохранение сұхбат терезесіне 2. In the Save As dialog box, type the

Студент деген атау береміз де, ОК name Student and click OK.
шертеміз.
3. Пайда болған сұхбат терезесіне 3. Enter following data into headings of

деректер енгіземіз: columns:
Өріс атауы Деректер типі Field Name Data type
КодСтудент Автосанағыш IDStudent AutoNumder
Тегі Қысқа мәтін Last Name Short text
Есімі Қысқа мәтін First Name Short text
Әкесінің аты Қысқа мәтін Father’s name Short text
Адрес Қысқа мәтін Address Short text
Телефон нөмірі Сандық Phone number Number
Мамандығы Қысқа мәтін Specialty Short text
65
4. Сол жақтағы Студент кестесін 4. If you double-click the «Student» on
тінтуірмен екі рет шертсеңіз, толтыруға the left, you should complete the table af-
арналған кесте пайда болады. ter it appears.
5. Кестені өз қалауызша деректермен 5. Enter data into table and save it.
толтырыңыздар және сақтаңыздар.
Жаңа деректер қорын құрыңыздар және Create a new data base and perform the
келесі тапсырмаларды орындаңыз: following tasks:
- Тегі Иванникова – Иванова - replace Ivannikova’s surname with
ауыстырыңыз; Ivanova;
- туылған жылын 1983 жылға - change year of birth to 1983;
ауыстырыңыз; - sort out the values of the «Last Name»
- «Тегі» өрісін әліпби бойынша field in alphabetical order;
сұрыптаңыз; - sort out the values of the «Name» field
- «Есімі» өрісін әліпби бойынша in alphabetical order;
сұрыптаңыз; - sort out the data of the selected field
- «Мектеп» өрісін кему ретімен «School Name» in descending order;
сұрыптаңыз;; - sort out the values of the «Grade» field -
66
- «Сынып» өрісін өсу ретімен in ascending order;
сұрыптаңыз;; - Delete record at number 9.
- 9-ыншы жазбаны жойыңыз.
Код Тегі Есімі Әкесінің аты Туған жылы Мектеп Сынып
Code Last name Name Father's name Year of birth School Klass
1 Иванникова Анна Ивановна
1984 1 9
Ivannikov Anna Ivanovna
2 Болатова Гаухар Талантқызы
1983 3 10
Bolatova Gauhar Talantkyzy
3 Корнилова Ольга Владимировна
1984 5 9
Kornilova Olga Vladimirovna
4 Заманбек Темир Ергалиевич
1983 1 10
Zamanbek Temir Ergalievich
5 Заманбек Темирлан Ергалиевич
1984 3 9
Zamanbek Temirlan Ergalievich
6 Воробьев Олег Григорьевич
1985 5 8
Vorobev Oleg Grigorievich
7 Сейфуллин Қанат
1982 1 11
Seifullin Kanat
8 Жасуланова Алма Базарбайқызы
1984 3 9
Zhasulanova Alma Bazarbaykyzy
9 Новоселов Алексей Антонович
1983 5 10
Novoselov Alexey Antonovich
10 Александрова Елена Алексеевна
1984 1 9
Alexey Elena Alekseevna
4.2 Екі кестеден тұратын деректер қорын (ДҚ) құру / Creating a database
(DB) consisting of two tables
Мақсаты: Goal:
- ДҚ-ның құрылымын жобалау; - design of structure DB;
- ДҚ-ның бос кестелерін құру; - designing of empty tables DB;
- ДҚ-ның схемасын құру; - creating a relationship DB;
- кестеге деректерді енгізу. - data input in tables.
Оқу қоры атпен Топ және Тізім Create the Educational database with
кестелері бар деректер қорын tables of Groups and Lists:
құрыңыздар:
Топ кестесі Table Group
Өріс аты Деректер типі Имя поля Тип данных
Оқу тобы Сандық Educational group Numder
Оқытушылар Қысқа мәтін Teachers Short text
Оқу тобы өрісі Бастапқы өріс болсын, To define the primary key the field
ол үшін өріс атауына меңзерді «Educational group», you should place
орналастырып, Бастапқы кілт the cursor on the field name and click
батырмасын шертеміз. button Primary key
Тізім кестесі Table List

67
Өріс аты Деректер типі Field Name Data Type
Код Сандық IDStudent Numder
Тегі Қысқа мәтін Last Name Short text
Есімі Қысқа мәтін First Name Short text
Әкесінің аты Қысқа мәтін Father’s name Short text
Туған жылы Сандық Year of Birth Numder
Сынып Сандық Class Numder
Оқу тобы Сандық Educational group Numder
Алмастырым, басқа Lookup, Display Control –
элементтерінің түрі – Combo Combo box, Row Source –
box, жолдар көзі – Топ. Group. Get the values of the
Суретте көрсетілгендей болуы elements as shown.
керек. To define the primary key the field
Код өрісі Бастапқы өріс болсын. «Code»
Деректер қатынасын құру Creating a relationship

1. Дерекқормен жұмыс істеу - 1. Open the Access Relationships Tool by
Қатынастар командасын орындаймыз. selecting the Database Tools tab on the
Қатынастар терезесі пайда болады. Access ribbon. Then click the
Relationships button.
2. Ашылған Кестені көрсету 2. The Show Table dialog box
терезесінде Топ кестесін белгілейміз де, automatically appears. Select Croup and
Қосу батырмасын шертеміз, Тізім List tables, and than click Add. You will
кестесін белгілейміз де, Қосу see a form of tables in Relationships
батырмасын шертеміз. Қатынастар window. Click Close.
терезесінде осы кестелердің шартты
түрі пайда болады. Жабу батырмасын
шертеміз.
3. Тізім кестесінің барлық өрістері 3. Enlarge the List table window so that
көріну үшін терезесін үлкейтіңіз. all fields are visible.
4. Тінтуір көрсеткішін Топ кестесіндегі 4. Click and hold mouse cursor on the
Оқу тобы өрісіне орналастырыңыз да, name of the Educational Group field in
тінтуір батырмасын басып тұрып, Тізім the Group table, drag the mouse cursor to
68
кестесінің Оқу тобы өрісіне апарыңыз the Educational Group in the list table.
да, тінтуір батырмасын жіберіңіз. Release the mouse button. The Edit
Экранда Қатынастарды өңдеу терезесі Relationships dialog box appears.
пайда болады.
5. Деректер тұтастығын қамтамасыз 5. Check the box Enforce Referential

ету өрісіне жалауша қойыңыз. Бұны Integrity. None of this would be possible,
істеуге болмайды, егер Оқу тобы if types of fields Educational group
өрісінің типі әр түрлі болса. weren’t set equally.
6. Байланысқан өрістердің қатарлап 6. Check the box Cascade Update Related
жаңартылуы өрісіне жалауша Fields. This will lead to the fact that
қойыңыз. Топ кестесінің топ нөмірлерін when you change the group number in
өзгерткен кезде Тізім кестесіндегі the Groups table, the corresponding
сәйкес нөмер автоматты түрде өзгереді. number in the List table automatically
changes.
7. Байланысқан өрістердің қатарлап 7. Check the box Cascade Delete Related
жойылуы өрісіне жалауша қойыңыз. Records. This will lead to the fact that
Топ кестесіндегі топ нөмірімен жазбаны when you delete a record with a group
жойған кезде Тізім кестесіндегі сәйкес number from the Group table, all records
топ нөмерімен барлық жазбалар from the List table containing the
жойылады. corresponding group numbers will be
deleted.
8. Жасау батырмасын шертіңіз. Біреуі 8. Click the button Create. A one-to-
көпке байланыс пайда болады. Суретте many relationship will appear. The
көрсетілгендей деректер қатынасы relationship is shown on the figure.
пайда болады.
69
9. Деректер қатынасын батырмасын 9. Close relationship, you should click
шерту арқылы жабыңыздар және in the right coner of window.
сақтаңыздар.
«Топ» кестесін деректермен толтыру Complete the table «Groups» with
10. Топ кестесін Деректер кестесінің values
көрінісі режимінде төмендегі 10. Open the table Group in the Table
жазбалармен толтырыңыз. mode. Fill it with records from the table.
Оқу тобы Оқытушылар Educational group Teachers
101 Сейфуллина З.В. 101 Seifullina Z.V.
102 Вильданова Р.Ш. 102 Vildanova R.Sh.
103 Зайцева С.А. 103 Zaitseva S.A.
104 Зазулина И.В. 104 Zazulina I.V.
105 Даулетов Н.Н. 105 Dauletov N.N.
Деректерді енгізу үшін Пішін құру Creating a form for data entry
11. Тізім кестесінің атауын белгілеп, 11. In the database window, select the
Создание – Пішім командасын name of the List table and click the
орындаймыз. Суреттегідей бос пішін command Create - Form. A blank input
пайда болады. form will appear.
12. Пішінді кестедегі деректермен 12. Fill a form using table data as shown
толтырыңыз. below.
Оқу тобы
Код Тегі Есімі Әкесінің аты Туған жылы Мектеп Сынып
Educational
Code Last name First Name Father's name Year of birth School Class
group
Чернова Наталья Алексеевна
1 2001 5 9 101
Chernova Natalya Alekseevna
Каримов Кайрат Арманович
2 1999 2 10 103
Karimov Kairat Armanovich
Арланов Виктор Александрович
3 2000 5 9 101
Arlanov Viktor Aleksandrovich
Байбекова Айгуль Наурызбаевна
4 1998 5 11 104
Baybekova Aigul Nauryzbaevna
5 Новоселов Алексей Иванович 2000 3 9 105
70
Novoselov Alexey Ivanovich
13. Енгізілген деректерді сақтаңыз. 13. Save the entered data. Give the name-
Пішін атауы – Тізім. Пішінді жабыңыз. List. Close a form.
14. Таблицы терезесіне көшіңіз. Тізім 14. Pass into the Table window. Open
кестесін ашыңыз. Кесте жаңа деректер the table List. Make sure that new
пайда болғанын көресіз. records appeared in the table.
15. Сақтау батырмасын шертіп, 15. Click Save (save the current table).
ағымдағы кестені сақтаңыз.
16. Кестені жабыңыз. 16. Close the table.
Байланысқан өрістердің қатарлап 1. Check Cascade Update of related
жаңартылуын тексеру fields
17. Топ кестесін ашыңыз.
17. Open the table Group.
18. Оқу тобының нөмірлерін 201, 202, 18. Correct numbers of educational
203, 204, 205-ке түзетіңіз. Кестені groups on 201, 202, 203, 204, 205. Save
сақтаңыз. the table.
19. Тізім кестесін ашыңыз. Оқу тобы 19. Open the table List. Be sure that
өрісінің мәндері өзгергенге көз values of the field Educational group
жеткізіңіз. changed. Close the table List.
Байланысқан өрістердің қатарлап Check Cascade Delete of related fields
жойылуын тексеру 1.
20. Топ кестесін ашыңыз. 2. 20. Open the table Group.
21. 1-інші жазбаны жойыңыз (1-інші 21. Delete the first record (Select the first
жолды белгілеңіз, тінтуірдің оң жағын record, Right-click to open the context
шертіп, жанама мәзірден Жазбаны жою menu and select Delete Record).
командасын орындаймыз).
22. Жою сұранысына оң жауап беріп, 22. Answer clearly to the removal
«Топтар» кестесін жабыңыз. request. Close the Group table.
23. Тізім кестесін ашып, 201 нөмірлі 23. Open the table List. Be sure that
жазба жойылып кеткеніне көз records with number of group 201
жеткізіңіз. disappeared.
24. Оқытушыға: Топ кестесін, Тізім 24. Show to the teacher: the table Group,
кестесін, Тізім пішінін көрсетіңіз. the table List on the screen, the form
List.
4.3 Деректер қорына сұраныс құру / Creating Database Queries

Мақсаты: Деректер қорына қарапайым Goal: To learn how to create basic and
және күрделі сұраныстар құруды complex queries.
үйрену.
Алдыңғы сабақта істеген Open the database, which we built in last
Жұмысшылар қоры деректер қорын lesson (Database workers).
ашыңыз. Ол деректер қорында екі кесте The database should have two tables:
болу керек: Контактілер және Студент. Contacts and Student.
71
1. Жасау – Сұрауды жасақтау 1. Choose the command Creat – Query
командасын орындаңыз. Design.
2. Пайда болған Кестені көрсету сұхбат 2. In the Show Table dialog box that
терезесіндегі тізімнен Студент кестесін appears, select the table Student, click
таңдаңыз да, Қосу батырмасын the Add button.
шертіңіз.
3. Жабу батымасын шертіп, терезені 3. After you have made your choice, click
жабыңыз. Студент кестесінен өрістерді Close button. You will be able to select
таңдайық, ол үшін өріс атауына екі fields from the Student table. To do this,
шертесек жеткілікті немесе тінтуірмен simply double-click on the field names or
өріс атауын ұстап сұраныс торына drag the field names into the query cell.
апарсақ жеткілікті.
4. Тегі С әріпінен басталатын телефон 4. Create a phone book for all students
кітапшасын құрыңыздар, ол үшін whose last names begin with the letter S.
Шарттар өрісіне Like «С*» шартын To do this, in the Criteria field, write the
енгізіңіз. condition Like «S*».
72
5. Сұранысты Сақтау батырмасын 5. Save the query by clicking the Save
шертіп сақтаңыз. Сұранысқа Телефон button. Enter the query name Phonebook
кітапшасы деп атаңыз және ОК and click OK.
батырмасын шертіңіз.
6. Іске қосу батырмасын шертіп, 6. Click the Run button to submit the
сұранысты орындаңыз. Сұранысты query. Close the query.
жабыңыз.
7. Орындалған сұраныстың дұрыстығын 7. Verify that the received query is
тексеру үшін сол жақтағы Все объекты correct by clicking on the query name
Access терезесінен Телефон кітапшасы Phonebook on the left in the All Access
атына шертеміз. Objects window. Close the table.
8. Астана және Қарағанды қалаларынан 8. Create a simple select query of those
келген студенттерді анықтайтын students who came from Moscow or
сұраныс құрыңыз. Lyubertsy.
9. Жасау – Сұрауды жасақтау 9. Choose the comand Create – Query
10. Пайда болған Кестені көрсету 10. In the Add Table dialog box that
сұхбат терезесіндегі тізімнен Студент appears, select the name of the table from
кестесін таңдаңыз да, Қосу батырмасын the list Student, click the Add button.
шертіңіз.
11. Жабу батымасын шертіп, терезені 11. After you have made your choice,
жабыңыз. Студент кестесінен керекті click Close button. Choose the necessary
өрістерді таңдаңыз. fields from the table Student.
12. Суреттегідей Шарттар қатарындағы 12. In the field, type the Criteria for the
Адрес өрісіне шартты енгізіңіз. Address field as shown below.
73
13. Сұранысты Сақтау батырмасын 13. Save the query by clicking the Save
шертіп сақтаңыз. Сұранысқа Адрес деп button. Enter the query name Address
атаңыз және ОК батырмасын шертіңіз. and click OK button.
14. Іске қосу батырмасын шертіп, 14. Click Run to submit query. Close
сұранысты орындаңыз. Сұранысты query.
жабыңыз.
Өздік жұмыс Independent work
15. Ольга деген есімі бар студенттерге 15. Make a simple select query of those
сұраныс құрыңыз. students whose name – Olga.
16. Контактілер кестесін қолданып, Р 16. Make a simple select query of
әріпінен басталатын ұйымдарда жұмыс employees of the organizations whose
істейтін жұмыскерлерге сұраныс names begin on letter P, using the table
құрыңыз. Contacts.
17. Технолог мамандығы бойынша 17. Make a simple select query of all
оқитын барлық студенттерді табатын students who study as a technologist.
сұраныс құрыңыз.
18. Инженер және бухгалтер 18. Make a simple select query of
қызметтерінде жұмыс істейтін employees of the organizations who work
жұмысшыларға сұраныс құрыңыз. on a position the engineer or the
accountant.
Алдыңғы сабақта істеген Оқу қоры Open the Training database made in the
деректер қорын ашыңыз. Ол деректер last lesson. There should be two tables in
қорында екі кесте болу керек: Топ және the database: Groups and List.
Тізім. Осы кестелердегі деректерді Correction of tables data.
түзетеңіз.
1. Топ кестесін ашыңыз. 1. Open Group table.
2. Алдыңғы сабақта жойылған бірінші 2. In the previous work, you deleted the
жазбаны қалпына келтіріңіз. first record. It is necessary to restore it.
3. 201, 202, 203, 204, 205 нөмірлерін 3. You corrected the numbers of study
74
101, 102, 103, 104, 105 қалпына groups for 201, 202, 203, 204, 205.
келтіріңіз. Return the initial values to the groups.
4. Суреттегідей Топ кестесіндегі Оқу Add one more entry to the Group table:
тобы өрісіне 106 санын, Оқытушылар Study group - 106, Lecturer - Guzeeva
өрісіне – Гузеева Т.Ф. жазбаларын T.F., for example, as shown in figure.
енгізіңіз.
5. Топ кестесін жабыңыз және сақтаңыз. 5. Close Groups table before saving it.
6. Тізім кестесін ашыңыз. 6. Open the List table by selecting it and
clicking Open button.
7. Жетіспейтін екі жазбаны қалпына 7. Restore missing two records and add
келтіріңіз және үш жаңа жазба қосыңыз. three more new entries.
8. Құрастырушы көрінісі режиміне 8. Switch to Design Mode. Add two more

көшіп, тағы екі өріс қосыңыз: Телефон fields - Phone number and Address,
нөмері және Мекен-жайы, типтері – keep type Text. Save the changes by
Қысқа мәтін болсын. Сақтау clicking the Save button.
батырмасын шертіп, өзгерістерді
сақтаңыз.
9. Таблицы режиміне көшіп, Телефон 9. Switch to Table Mode and fill in the
нөмері және Мекен-жайы өрістерін appropriate field Phone Number and
деректермен толтырыңыз. Address.
10. Тізім кестесін жабыңыз және 10. Close table List, before saving it.
75
сақтаңыз.
1. А әрпінен басталатын барлық 1. Create a phonebook for all students
оқушылар үшін телефон кітапшасын whose names begin with the letter A.
жасаңыз.
2. Сейфуллина З.В. оқытушысында 2. Create a simple select query of pupils
оқитын 9 сынып оқушыларына сұраныс of the 9th classes who are trained by the
жасаңыз. teacher Seyfullina Z.V.
3. 1999 және 2000 жылдары туылған 3. Create a simple select query of
оқушылардың тегіне сұраныс жасаңыз. surnames only of those pupils who were
born in 1999 and 2000.
4. 9 және 11 сыныптарда оқитын №5 4. Create a simple select query of pupils
мектеп оқушыларына сұраныс жасаңыз. of school №5 who study in 9 and 11
classes.
4.4 Таңдау шартына логикалық амалдарды және құрастырғышты қолдана

отырып, сұраныс құру / Create a condition statement using the condition
builder Operators available queries
Мақсаты: әртүрлі тәсілдерді қолданып, Goal: To learn how to create select
сұраныс құруды үйрену. queries in various ways
Таңдау шартына логикалық Creating a query using logical
амалдарды қолдана отырып, сұраныс operators in the selection condition.
құру Create a simple select query of those
№2 және №3 мектептердің 102 немесе teachers who teach pupils in the 102 or
103 топтарын оқытатын оқытушылары- 103 group from school №2 and №3.
на сұраныс құрыңыз.
2. Пайда болған Кестені көрсету сұхбат 2. In the ShowTable dialog box appears,
терезесіндегі тізімнен Тізім және Топ select the List and Group table names
кестелерін таңдаңыз да, Қосу from the list by clicking the Add button.
3. Жабу батымасын шертіп, терезені 3. Click Close. There will be a possibility
жабыңыз. Осы екі кестеден қажетті to select fields from the List and Groups
өрістерді таңдаймыз. tables. To do this, simply double-click on
the field names or drag the field names
into the query cell.
4. Суреттегідей Шарттар қатарына 4. In the Criteria field, type the criteria
Мектеп және Оқу тобы өрістеріне for the School and Study group fields in
шарттарды енгізіңіз. the List table as shown in figure.
76
5. Сұранысты Сақтау батырмасын 5. Save query - Save. Give the name
шертіп сақтаңыз. Сұранысқа Lecturer and click ОК.
Оқытушылар деп атаңыз және ОК
6. Іске қосу батырмасын шертіп, 6. Run a query. Close Query.
сұранысты орындаңыз. Сұранысты
жабыңыз.
77
Құрастырғыш құралын пайдаланып, Create a simple select query Using the
сұраныс құру Expression Builder
2. Пайда болған Кестені көрсету сұхбат 2. In the ShowTable dialog box that
терезесіндегі тізімнен Топ кестесін appears, choose from the list Groupe
таңдаңыз да, Қосу батырмасын table by clicking the Add button.
шертіңіз.
3. Жабу батымасын шертіп, терезені 3. Click Close.
жабыңыз.
4. Шарттар қатарына меңзерді 4. Place the mouse cursor at the Criteria
орналастырып, жанама мәзірден немесе row under the Last Name column. Click
мәзір белдігіндегі Құрастырғыш the button Builder. A window will
батырмасын шертеміз. Пайда болған appear where you can build complex
терезеде қиын сұраныстар жасауға queries.
болады.
78
Өрнек элементтері бағанасынан 5. In column Expression Elements click
Амалдағыштар батырмасын, Өрнек button Operators, in column
санаттару бағанасынан Логикалық Expression Categories choose Logical
батырмасын, Өрнек мәндері and in in column Expression Value click
бағанасынан Not батырмасын шертеміз. button Not. This word will appear at the
Бұл сөз үстіңгі терезеде пайда болады top window. Enter Chernov's surname
және Чернова тегін тырнақша арқылы manually in quotes. Click ОК. This
пернетақтадан тереміз. ОК батырмасын expression appears in the Criteria row.
шертеміз. Жаңа жазылған өрнек
Шарттар қатарында пайда болады.
6. Іске қосу батырмасын шертіп, 6. Run a query.
сұранысты орындаңыз.
7. Сұранысты жабыңыз және 7. Close the query by saving it as
Чернова_емес деген атпен сақтаңыз. Not_Chernov.
Өзіңіз оқып жатқан сыныптың немесе Create the database of the class or group
тобыңыздың деректор қорын құрыңыз. in which you study. Create the following
Ол деректер қорында төмендегідей tables in your database (you can edit
кестелер болсын (өз қалауыңызша tables as you like). Make different
кестелерге өзгерістер енгізуге болады). changes to these tables.
Бұл кестелерге әр түрлі өзгерістер,
сұраныстар жасаңыздар.
Мұғалім кестесі Table Teacher
Өріс аты Деректер типі Field Name Data type
Пән (бастапқы кілт) Қысқа мәтін Discipline (Primary Key) Short Text
Оқытушылар Қысқа мәтін Teachers Short Text
79
Сынып кестесі Table Class
Өріс аты Деректер типі Field Name Data Type
Код (бастапқы кілт) Сандық ID (Primary Key) Number
Тегі Қысқа мәтін Fast Name Short Text
Есімі Қысқа мәтін First Name Short Text
Әкесінің аты Қысқа мәтін Father’s name Short Text
Сынып Сандық Class Number
Пән Қысқа мәтін Discipline Short Text
80
Гипермәтінді белгілеу тілі / HyperText Markup Language
HTML
HTML (ағылшын тілінен HyperText HTML - HyperText Markup Language.
Markup Language) - гипермәтінді HTML is not a programming language.
белгілеу тілі. HTML - бағдарламалау The majority of web pages is written in
тілі емес. Көптеген веб-беттер HTML-да HTML. With the help of this language, it
жазылған. Бұл тілде мультимедиа, мәтін can be defined how multimedia, text, or
немесе гиперсілтемелерді браузерде hyperlinks will be shown in a browser.
қалай көрсетілетінін түсіндіреді.
5.1 Қарапайым HTML құжатын құру. Қаріпті және ежені пішімдеу / Creating
a simple HTML document. Font and paragraph formatting
Мақсаты: Блокнот көмегімен Goal: Learn how to create the simplest hy-
қарапайым гипермәтіндік құжатты pertext document using text editor
құруды үйрену. Қаріпті және ежені Notepad. Learn how to use the font and
пішімдеу тегтерін қолдануды үйрену. paragraph formatting tags.
1. Гипермәтінді құжатты бар файл 1. Create a file with a hypertext document:
құрыңыз: - Launch the editor Notepad, enter the
- Блокнот редакторын іске қосып, text:
мәтінді енгізіңіз: Welcome on my first web page!
Менің бірінші Web-бетіме қош келдіңіз!
- Save the file on your PC. Select File >
- Файлды компьютерге сақтаңыз. Save as in the Notepad. In the Save as ...
Сақтау кезінде Сохранить как… dialog box in the File Type row: select the
сұхбат терезесінде Тип файла: өрісіне All files (*. *) Option, and in the File
Все файлы (*.*) нұсқасын таңдаймыз, Name row give a name with the .htm ex-
ал Имя файла өрісіне .htm кеңейтілуі tension, for example 1_name.htm (where
бар файл атын береміз, мысалы name is your name).
1_name.htm (мұндағы name – Сіздің - Close the document, find its icon in the
есіміңіз). My Computer window.
 - Құжатты жабамыз, оның - Open the saved HTML file in your web
пиктограммасын Менің компьютерім browser (you can use whichever browser
арқылы тауып аламыз. you want).
 - Файлды ашамыз. Файл қандай
қосымша арқылы ашылатынын және
жазылған сөйлем қалай көрінетінін
байқаймыз.
2. Html құжатының құрылымын 2. Enter the tags that define the structure of
анықтайтын тегтер енгіземіз: the html document:
 - Жанама мәзір арқылы Блокнот - Using the context menu, open the file us-
редакторы көмегімен файлды ашамыз. ing Notepad. Enter the tags below, in the
Құжаттың тақырыбы бөліміне төмендегі title section of the document (between the
тегтерді енгіземіз (<TITLE> </TITLE> <TITLE> </ TITLE> tags) type your last
81
тегтері арасына). Тегіңізді жазыңыз. name.
<HTML> <HTML>
<HEAD> <TITLE> Тегі </TITLE> <HEAD> <TITLE> Last name </TI-
</HEAD> TLE>
<BODY> </HEAD>
Менің бірінші Web-бетіме қош <BODY>
келдіңіз! Welcome on my first web page! </
</BODY> BODY>
</HTML> </HTML>
- Құжатты сақтаймыз. Браузерді - Save the document with the same name,
жаңғырту қажет, ол Вид - Обновить update the page (View - Update or click
немесе құралдар тақтасынан Обновить the Update button on the toolbar).
батырмасын шертеміз
3. Құжатты редакторлеу: 3. Edit the document:
- Браузердің мәзірін шақырамыз Вид - - Click the browser menu View - View
Просмотр HTML-кода және «Менің HTML-code and after the text «Welcome
бірінші Web-бетіме қош келдіңіз!» on my first web-page!» add the following
мәтінен кейін қосамыз: text:
NNN тобының студенті Тегі Есімі Student GroupNNN Last Name First
- Құжатты сақтаймыз (бірақ жаппаймыз) Name
Save the document (but not close it) and
refresh its view in the browser.
4. Тақырып стилі көмегімен мәтін 4. Design a piece of text using the styles
үзіндісін безендіру: of Headings:
- Құжаттың 1-ші жолын <H1> …</H1> - The first line of the document should be
тегтері көмегімен 1-ші деңгейлік designed with the style of the 1st level
тақырып стилінде безендіріңіз. 2-ші heading using the pair tag <H1> ... </
жолды 6-шы деңгейлік тақырып, 3-ші H1>. The second line must be as the 6th
жолды 4-ші деңгейлік тақырып level heading, and the third line as the 4th
стильдерінде безендіріңіз. level heading.
- Құжатты браузерде қараңыз, қаріпті - View the document in the browser,
өлшемін өзгертіңіздер (Вид - Размер changing the font display setting (menu
шрифта - Самый крупный, Средний, View / Font size / Largest, Medium,
Мелкий және Самый мелкий). Small and Smallest).
- 1-ші жолдың стилін 2-ші деңгейлік - Change the design style of the first line to
тақырыпқа, 2-ші жолды - 5-ші heading level 2, the second line - to head-
деңгейлік тақырыпқа, соңғыны - 3-ші ing level 5, the last line - to heading level
деңгейлік тақырыпқа өзгертіңіз. 3.
5. Қаріпті пішімдеу: 5. Font formatting:
- Тегі Есімі жолынан кейін тағы бір жол - After the Last name First name line,
қосу керек. add another line of text.
Таң бізді салқынмен қарсы алады. The morning greets us with coolness.
- Сөйлемді төмендегі үлгі бойынша - Design a phrase as shown below:
жасаңыз:
82
- Make the line (Student group NNN
- Оформить строку с подписью (NNN Last Name First Name) in italics, set the
тобының студенті Тегі Есімі) көлбеу, font size by relative change. Use tags
қаріп өлшемін салыстырмалы түрде <FONT SIZE = «+ 2»> and <I>
өзгертіңіз. <FONT SIZE=«+2»> және - View the received document in the
<I> тегтерін қолданамыз. browser.
- Құжатты браузерде қараңыз.
6. Ежелерді пішімдеу: 6. Paragraph formatting:
- 2_name.htm атты жаңа құжат құрыңыз - Create a new document 2_name.htm,
және оны жұмыс бумаңыздың ішіне save it in the same folder.
сақтаңыз. - Enter text (use copy text from document
- Мәтінді енгізіңіз (1_name.htm 1_name.htm):
құжаттан көшіріп алыңыз): <HTML>
<HTML> <HEAD> <TITLE> Last name </TI-
<HEAD> <TITLE> Тегі </TITLE> TLE>
</HEAD> </HEAD>
<BODY> <BODY>
Менің екінші Web-бетіме қош Welcome on my second web-page!
келдіңіз! <BR> Ы. Алтынсарин өлеңі <BR> Monologue of Hamlet
</BODY> </BODY>
</HTML> </HTML>
- Мәтінді ортаға туралау. - Align text to the center.
- Мәтінді енгізіңіз: - Enter the text.
Бір құдайға сиынып, Кел, балалар, To be, or not to be: that is the question:
оқылық ,Оқығанды көңілге, Ықыласпен Whether 'tis nobler in the mind to suffer
тоқылық. The slings and arrows of outrageous for-
- ежені ені бойынша туралаңыз. tune, Or to take arms against a sea of
- <HR> тегін қолданып, өлеңнің үстінен troubles, And by opposing end them?
де, астынан да көлденең сызық сызығыз. - For paragraph set justified alignment.
- өлеңді көшіріп, оны ежелерге - Limit the paragraph to horizontal separat-
бөліңіздер. Ортаға туралаңыз. ing lines from above and below, using the
Бір құдайға сиынып, <HR> tag.
Кел, балалар, оқылық , - Copy the monologue and break it into
Оқығанды көңілге, paragraphs. Apply center alignment.
Ықыласпен тоқылық. To be, or not to be: that is the question:
- Құжатты сақтаңыз. Whether 'tis nobler in the mind to suffer
- Терезе өлшемін өзгерте отырып, The slings and arrows of outrageous for-
құжатты браузерде қараңыз. tune, Or to take arms against a sea of
troubles,
And by opposing end them?
- Save document.
- View the document in the browser win-
dow by resizing the window.
7. Тізімді пішімдеу: 7. The list formatting:
83
- 3_name.htm атты жаңа құжат - Create a new document 3_name.htm,
құрыңыз, сол бумада сақтаңыз. save it in the same folder.
- Мәтін енгізіңіз: - Enter the text:
<HTML> <HTML>
<HEAD> <TITLE> Тегі </TITLE> <HEAD> <TITLE> Фамилия </TI-
</HEAD> TLE>
<BODY> </HEAD>
Менің үшінші Web-бетіме қош <BODY>
келдіңіз! Welcome on my third web page!
</BODY> </BODY>
</HTML> </HTML>
- Құжаттың мәтінін келесі мәтінмен - Complete the text of the document (be-
толықтырыңыз (<BODY>…</BODY> tween the tags <BODY> ... </ BODY>)
тегтерінің арасына): with the following text:
Мен қалай безендіруді білемін: I know how to make:
Қаріптер, Fonts,
Тақырыптар, Headlines,
Ежелер Paragraphs
- Соңғы үш жолды нөмерленген тізім - Design the last three lines as a num-
ретінде безендіру керек. Ол үшін келесі bered list. To do this, use the following tag
құрылымды қолдану керек: design:
<OL> <OL>
<LI> Қаріптер, </LI> <LI> Fonts,</LI>
<LI> Тақырыптар, </LI> <LI> Headlines,</LI>
<LI> Ежелер</LI> <LI> Paragraphs </LI>
</OL> </OL>
- Безендіруді маркерленген тізімге - Change the numbered list to the bullets
ауыстырыңыз. <UL>, </UL> тегтерін points. Use <UL>, </ UL> tags.
қолданыңыз. - Create a mixed list:
- «Аралас» тізім құрыңыз: I know how to make:
Мен қалай безендіруді білемін: 1. Fonts
1. Қаріптер • Size
 Өлшемі • Color
 Түсі • Face
 Гарнитурасы • Scripts
 Индексі 2. Headings
2. Тақырыбы • From level 1 to 6
 1-ден 6-шы деңгейге дейін 3. Paragraphs
3. Ежесі • Alignments
 Туралау • Line breaks within a paragraph
• Using reformatting.
 Еже ішінде жол үзілімі
 Пішімдеуді пайдалану.
8. Оқытушыға көрсетіңіз. 8. Show the results of work to the teacher.
84
HTML тегтері. Қаріпті және ежені пішімдеу тегтері
HTML Tags. Font and paragraph formatting tags
Міндетті / Descrip-
Тег түрі / Tag Ескертпе / Meaning
tion
HTML құжаттың жалпы құрылымы / General structure of HTML document
Құжат түрі Құжаттың басы және соңы
<HTML></HTML>
Document type Hyper Text Markup Language
Құжат аты Браузер арқылы көрсетілмейді
Document name <HEAD></HEAD> The head, or prologue, of the HTML
document
Тақырып Браузер терезесінің тақырып жолы
<TITLE></TITLE>
Heading The title of the document
Құжат денесі Web-беттің мазмұны
Document body <BODY></BODY> All the other content in the HTML
document
Құжаттың мазмұндық құрылымы / Document content structure
Әр түрлі деңгейдің Мұндағы, № – деңгей
ішкі тақырыбы тақырыбының нөмірі (1-ден 6-ға
дейін). Мысалы, <H1>…</H1> - 1-
<H№> text </H№> інші деңгейдің тақырыбы
Defines HTML head- № – number of headings level (from 1
ings to 6). Example, <H1>…</H1> - level
1 heading.
Тақырыпты туралау LEFT – солға туралау / left align,
<H№ ALIGN=«LEFT| CEN- CENTER – ортаға туралау / enter
Defines HTML head- TER| RIGHT»> text </H№> align,
ings with alignment RIGHT – оңға туралау / right align.
Ежені пішімдеу / Paragraph formatting
Абзацтар қос жол аралығымен
Ежені құру
бөлінеді
<P> text </P>
Paragraphs are separated by a double
Defines a paragraph
line spacing.
Абзац ішінде жол Дара тег
ауыстыру <BR>
Line break Single tag
Ежені туралау <P ALIGN=«LEFT»> text </P> LEFT – солға туралау / left align,
Paragraph alignment <P ALIGN= «CENTER»> text CENTER – ортаға туралау / enter
</P> align,
<P ALIGN=«RIGHT»> text </ RIGHT – оңға туралау / right align.
P> JUSTIFY – ені бойынша туралау /
<P ALIGN=«JUSTIFY»> text justify align
</P>
Ежелер арасын Дара тег. «?» - сызық қалыңдығы
көлденең сызықпен пиксельдермен көрсетеіледі. ОНы
бөлу көрсетпеуге болады.
<HR SIZE=«?»>
Dividing horizontal Single tag. The size attribute specifies
line between para- the height of a horizontal line, in pix-
graphs els.
Қаріпті пішімдеу / Font formatting
Қалың
<B> text </B> <B>Bold</B>
Bold
85
Көлбеу
<I> text </I> <I> Italic </I>
Italic
Асты сызылған
<U> text </U> <U> Underlined </U>
Underlined
Сызылған
Defines text that is no <S> text </S> <S> strikethrough </S>
longer correct
Үлкейтілген өлшемі
<BIG> text </BIG >
Defines big text
Кішірейтілген
өлшемі <SMALL> text </SMALL>
Defines smaller text
Жол үстілік
<SUP> text </SUP> <SUP> Superscript </SUP>
Superscript
Жол астылық
<SUB> text </SUB> <SUB> Subscript </SUB>
Subscript
Қаріп өлшемі ?- мәні 1-ден 7-ге дейін немесе
<FONT SIZE=«?»> text </ салыстырмалы өзгеріс (мысалы, +2)
Font size FONT> ?- values from 1 to 7 or relative
change (for example, +2)
Стандартты қаріп Дара тег. ? – 1-ден 7-ге дейін; үнсіз
өлшемі жағдайда 3-ке тең және барлық
құжатка орнатылады.
Basic font size <BASEFONT SIZE=«?»> Single tag. ? – numeric values range
from 1 to 7 with 1 being the smallest
and 3 the default.
Қаріптер Компьютерде орнатылған бірінші
гарнитурасы <FONT FASE=«name1, name 2, қаріппен көрсетіледі.
Typeface …»> text </FONT> The face attribute specifies the font of
the text inside a <font> element.
Қаріп түсі Түс кілттік сөзбен немесе #
символбен бірге оналтылық кодпен
беріледі.
RED – қызыл, #FF0000 –
<FONT COLOR=«$$$$$$»>
оналтылық код – қызыл түс
text
Font color The color attribute specifies the color
</FONT>
of the text inside a <font> element.
Color is set by either a keyword, or the
hexadecimal code with a # symbol.
(RED or #FF0000 )
Тізім құру / Creating Lists
Нөмерленген <OL>
<OL>Items</OL>
Numbered list <LI>Item 1 </LI>
Маркерленген <LI> Item 2</LI>
<UL> Items </UL>
Bulleted list <LI> Item 3</LI>
Тізім элементі </OL>
<LI> Items </LI>
List item
Негізгі түстер кестесі / Table of basic colors

Түс атауы Түстің оналтылық коды / Hexadecimal code of color
Түсі
Color's name Қызыл / Red Жасыл / Green Көк / Blue
86
Қара black 00 00 00
Қара көк navy 00 00 80
Көгілдір blue 00 00 FF
Жасыл green 00 80 00
Қара жасыл teal 00 80 80
Ашық жасыл lime 00 FF 00
Ашық көгілдір aqua 00 FF FF
Қызыл-қошқыл maroon 80 00 00
Күлгін purple 80 00 80
Сарғыш olive 80 80 00
Сұр gray 80 80 80
Ашық сұр silver C0 C0 C0
Қызыл red FF 00 00
Ашық күлгін fushsia FF 00 FF
Сары yellow FF FF 00
Ақ white FF FF FF
5.2 HTML құжатқа сурет қою. Бетбелгілер мен гиперсілтемелерді құру / Add
images to HTML document. Creating bookmarks and hyperlinks
Мақсаты: HTML құжатқа сурет қоюды, Goal: To learn how to insert images into
бетбелгілер мен гиперсілтемелер HTML document. To learn how to create
жасауды үйрену. bookmarks and hyperlinks.
1. Интернет желісінен үш графикалық 1. Copy three graphic files from the Inter-
файл жүктеп алыңыз және оны өз net or any folder to your personal folder
бумаңызға сақтаңыз (мысалы, (for example, Arrows1.wmf,
Arrows1.wmf, Arrows2.wmf, Arrows2.wmf, and Arrows3.wmf).
Arrows3.wmf). Make sure that previously created docu-
Оның алдында құрған 1_name.htm, ments 1_name.htm, 2_name.htm and
2_name.htm және 3_name.htm 3_name.htm are also in your folder on
құжаттарыңыз сол буманың ішінде your hard disk.
екенін.
2. Құжатқа сурет қою: 2. Insert images into the document.
- 2_name.htm құжатын Блокнот арқылы - Open the document 2_name.htm using
ашыңыз. Notepad.
- Arrows1.wmf суретін 2_name.htm - Paste the Arrows1.wmf image on the
құжатының бас жағына top of the document 2_name.htm. To
орналастырыңыз. Өлшемі көлденең insert, use the IMG tag with the WIDTH
және тігінен 50 пиксель болатын and HEIGHT parameters to set the size of
WIDTH және HEIGHT параметрі бар the pattern to 50 pixels horizontally and
IMG тегін қолданыңыз. vertically.
- Құжатты 4_name.htm атпен сақтаңыз. - Save the document as 4_name.htm.
- Браузерден қараңыз. - View the result in the browser.
- Суреттің тегіне ALIGN параметрін - Enter the ALIGN parameter in the image
қолданып, оңға қарай туралаңыз. Не tag to align the image to the right. View
87
шыққанын браузерден қараңыз. result in the browser.
- Arrows2.wmf суретін 4_name.htm - Insert a picture Arrows2.wmf at the end
құжатының соңына орналастырыңыз, of the document 4_name.htm. Before,
туралауды өзіңіз таңдаңыз. Суреттің select the type of alignment of the
өлшемі көлденең және тігінен 100 drawing. Set the size of the picture 100
пиксель болсын. ALT параметрі арқылы pixels horizontally and vertically. Using
«Сурет 2» қалқымалы сыбыр сөз the ALT parameter, create a pop-up help
құрыңыз, яғни суретке тінтуір «Figure 2», which appears when you point
көрсеткішін апарғанда сыбыр сөз пайда mouse in the figure.
болады. - View the result in the browser.
- Браузерде не шыққанын қараңыз.
3. Гиперсілтеме және бетбелгілер құру 3. Creating hyperlinks and bookmarks.
- 3_name.htm құжатындағы тізімнен - In the document 3_name.htm, apply hy-
гиперсілтеме жасаймыз: perlinks to the following list items:
Қаріптер сөзінен 1_name.htm құжатқа; For the word «Font» - a hyperlink to the
Тақырыптар сөзінен 1_name.htm document 1_name.htm.
құжатқа; For the word «Headings» - on the docu-
Ежелер сөзінен 2_name.htm құжатқа. ment 1_name.htm.
- 1_name.htm құжатындағы «Таң бізді For the word «Paragraphs» - on the docu-
салқынмен қарсы алады» сөйлемінің ment 2_name.htm.
алдынан бетбелгі қоямыз. Ол бетбелгіге - Create a bookmark in the document
«Morning» атау береміз. 1_name.htm before the phrase «The
- Бірінші гиперсілтемені (Қаріптер сөзі) morning greets us with coolness.» Give it
өзгерту керек, ол сілтеме 1_name.htm the name «Morning».
құжатындағы «Morning» бетбелгісіне - Change the first hyperlink (the word
ауысуы қажет. Font) so that it points at the bookmark
- 3_name.htm құжатының бас жағына «Morning» in the document 1_name.htm.
«Hello» деген бетбелгі қою керек. - Create a bookmark at the beginning of
- Екінші гиперсілтемені (Тақырыптар the current document 3_name.htm. Give it
сөзі) өзгерту керек. Оны шерткен кезде the name «Hello».
«Hello» бетбелгісіне көшетіндей етіп - Change the second hyperlink (the word
жасау керек. Headings), defining for it the transition to
- 2_name.htm құжатындағы өлең the beginning of the current document to
алдына «Mono» деген бетбелгі қою the bookmark «Hello».
керек. - Create a bookmark in the document
- «Пішімдеуді пайдалану» сөзіне 2_name.htm befor a piece of monologue.
гиперсілтеме жасау керек, ол «Mono» Name it «Mono.»
бетбелгісіне көшуі қажет. - Make a hyperlink «reformatting» to the
- Барлық істеген гиперсілтемелердің bookmark «Mono».
орындалатын тексеріңіз. - To verify the correctness of transitions
- Оқытушыға көрсетіңіз. on all hyperlinks.
1. Add the hyperlinks for image files:
- Edit the tag insert of figure
Arrows1.wmf, enter the ALT attribute in
88
the tag to display the «Return» tooltip text.
View in the browser how the picture reacts
to mouse cursor.
- Create hyperlink to the figure
Arrows1.wmf in the document
4_name.htm to link with 3_name.htm doc-
ument
- Show the results of work to the teacher.
Суреттерді, бетбелгілерді және гиперсілтемелерді енгізудің негізгі тегтері

Basic tags for inserting pictures, bookmarks and hyperlinks
Сурет қою / Inserting images
Мысалы / Example:
<IMG SRC=«grafica.gif»
<IMG SRC=«file»
Графикалық файлды қою WIDTH=«550»
WIDTH=«width»
Inserting a graphic file HEIGHT=«240»
HEIGHT=«height» >
ALIGN=« right»
ALT=«Graphic file»>
Мәтінге байланысты суретті
туралау. <IMG SRC=«file» ALIGN=«left|
The alignment of an image ac- right|top|bottom»>
cording to the surrounding text.
Суретке тінтуір көрсеткішін
апарғанда пайда болатын
қалқымалы сыбыр сөзді
<IMG SRC=«file» ALT=«text»>
шығару
Displays tooltip text when
mousing over the image.
Сілтеме қою / Inserting links
Басқа бетке сілтеме жасау <A HREF=« page»> <A HREF=«str2.htm»>
text</A> link1</A>
Басқа құжаттағы бетбелгіге
<A HREF=«index.htm
сілтеме жасау <A HREF=« page # bookmark
Link to a bookmark in another #met1»> On the homepage
name «> текст</A>
document </A>»
Сол құжаттағы бетбелгіге
<A HREF=« #metka1»> Link
сілтеме жасау <A HREF=«# bookmark name
Link to a bookmark in the same 2</A>
«> text </A>
document
Бетбелгіні анықтау <A NAME=« bookmark name
Define a bookmark <A NAME=«metka1»></A>
«>text</A>
Фон түсі, мәтін және сілтеме / Background, text and link color
Фондық сурет <BODY BACKGROUND=« <BODY BACKGROUND
Background image picture file»> =«grafica.gif»
Фондық түс <BODY BGCOLOR=«#$$$$$ TEXT=«black» (қара)
Background color $»> LINK=«#FF0000» (қызыл)
Мәтін түсі VLINK=«#FFFF00» (сары)
<BODY TEXT=«#$$$$$$»> ALINK=«#FFFFFF» (ақ)
Text color
Сілтеме түсі <BODY LINK=«#$$$$$$»> </BODY>
Link color
89
Сілтемеден өткеннен кейінгі
түс
<BODY VLINK=«#$$$$$$»>
The color of visited links in a
document.
Белсенді сілтеменің түсі
The color of an active link in a <BODY ALINK=«#$$$$$$»>
document
5.3 Кестені құру және пішімдеу / Creating and formatting tables

Мақсаты: Web-бетке кесте қолдануды Goal: To learn how to use tables to design
үйрену WEB pages.
1. Үлгі бойынша кесте құрыңыз және 1. Create a table as shown below. Save the
tabl_name.htm атпен сақтаңыз. document as tabl_name.htm. On top of
Кестенің үстіне Кесте №1 деген the table, place the heading Table №1.
тақырып жазыңыз.
Браузерда кестені құру кезінде мынадай When the table is displayed in the browser,
шарттарды қанағаттандыру керек: the following conditions must be met:
- кесте ортаға туралану керек және ол - the table should be aligned to the center
дұрыс пішінде болуы қажет; and be of the correct (symmetric) form;
- ортадағы ұяшыққа «*» белгісін - place * (asterisk) in the center cell, the
орналастыру керек, ал қалғандары бос remaining cells must be empty.
болуы қажет. Note. To display empty cells, place a non-
Ескерту. Бос ұяшық екенін көрсету breaking space &nbsp
үшін &nbsp белгісін қою керек.
2. Осы құжатта кесте №1-дің 2. In the same document, create a copy of
көшірмесін алыңыз және оған Кесте №2 table 1, enter the title table 2 and modify
деген тақырып жазыңыз да, оны it:
өзгертіңіз: - In the Central cell place the picture Ar-
- Ортадағы ұяшыққа Arrows3.wmf rows3.wmf
суретін орналастырыңыз. - Paint all other cells in different colors.
- Қалған ұяшықтарды әр түрлі түстерге
бояңыздар.
3. Кестенің тағы бір көшірмесін алыңыз 3. Create another copy of the table – table
және оған Кесте №3 деген тақырып # 3 and edit the table tags as shown below.
жазыңыз да, төмендегі үлгідегідей
өзгеріс жасаңыз.
90
Ескерту. Ұяшықтарды біріктіру үшін Note. To merge cells in <TD> tags, use
<TD> тегіне colspan= және rowspan= parameters colspan= and rowspan=
параметрлерін қолданамыз.
4. Сабақ кестесі бар rasp_name.htm 4. Create a new HTML document-
атпен жаңа HTML-құжатын құру керек. rasp_name.htm the schedule of classes.
- Құжат тақырыбы: - The document should start with a title
2019 жылға арналған сабақ кестесі Schedule of classes gr. NNN for the Lent
term 2019
- Бірінші жолда өрістер тақырыбы
болуы қажет (<TH> тегін қолданамыз). - The first row of the table should be for-
- Кесте ені терезені толығымен жабу matted as field headers (using <TH>tags).
керек. Кейбір бағандардың өлшемі - The width of the table should be the full
салыстырмалы бірлік (%) түрінде беру size of the window. The width of the indi-
қажет. Өйткені кестенің ені өзгерген vidual columns should be set in relative
кезде кесте пропорциясы сақталғандай. units (%), so that when the width of the
window is changed, the proportions of the
table are maintained.
Апта күндері
Уақыт Пән Оқытушы Аудитория
Day of the
Time Subject Teacher Room
week
Математика (дәріс) Профессор Айдар К.К
8:30-10:05 320
Mathematics (Lec) Professor Aidar K.K.
Дүйсенбі Математика (дәріс) Ассистент Нурбек К.А.
10:15-11:50 302
Monday Mathematics (Sem) Assistant Petrov K.А.
Физика (зерт) Профессор Сидоров O.B.
12:30-14:05 307
Physics (Lab) Professor Sidorov О.V.
Сейсенбі Тарих (дәріс) Профессор Муканова О.А.
8:30-10:05 310
Tuesday History (Lec) Professor Mukanova О.А.
10:15-11:50 Тарих (сем) Assistant Popov М.А. 302
History (Sem)
91
Физика (зерт) Профессор Сакенова О.В.
12:30-14:05 307
Physics (Lab) Professor Sakenova О.V.
... ... ... ... ...
- Болған кейін құжатты браузердің әр - View the created document in the
түрлі жағдайында қараңыз. browser at different window sizes and
different font size settings.
5. rasp_menu_name.htm атпен фалды 5. Save the file with the schedule as
сақтаңыз. rasp_menu_name.htm.
Кестені пішімдеудің тегтері / Table formatting tags

Кестені анықтау Example
<TABLE></TABLE>
Defines a table <TABLE border=«1» align
Кестенің шеті <TABLE BORDER =«?» </ =«CENTER» width=«50%» >
The border attribute specifies TABLE> <TR>
Кесте жолы <TH > Consumer goods </TH>
<TR> </TR> <TH> Price </TH>
Defines a row in a table
Туралау <TR ALIGN=left | right | </TR>
Alignment center | middle | bottom > <TR>
Кесте ұяшығы <TD> Radiotelephone </TD>
<TD></TD> <TD>2000 </TD>
Defines a cell in a table
Көлденең туралау <TD ALIGN=LEFT | RIGHT </TR>
Horizontal alignment | CENTER> </TABLE>
Тігінен туралау <TD VALIGN = TOP|MID- Consumer goods Price
Vertical alignment DLE| BOTTOM> Radiotelephone 2000
Ұйшықтың енін көрсету
(пиксель немесе %) <TD BGCOLOR = «#FF0000»>
<TD WIDTH=«?»>
The width of a table cell. </TD> red color
(pixel or %)
Ұяшық түсі <TD BGCOLOR = «# цвет»> </
Set a background color TD>
Ұяшықтағы мәтін ортаға
Баған немесе жол
тураланады, қалың қаріп мәнері
тақырыбы <TH>текст </TH>
беріледі
Column or row header
The text in the cell is centered, bold
Қосымша тапсырма Additional task

1. Тақырыптан кейін апта күндері 1. Create a table consisting of one menu
көрсетілген бір жолы бар кесте line with the names of the days of the
құрыңыз. week.
2. Sabaq_kestem деген бума құрыңыз, 2. Create a group of web pages that

оның ішіне аптаның әр күнінің сабақ combine menu:
кестесін саламыз. - Create a folder My_schedule.
- аптаның әр күнінің сабағын жеке - Place the schedule for each day of the
фалдарға сақтаңыз, файлдарлың аттары, week and the table with the menu in sepa-
92
мысалы: duysenbi.htm, seisenbi.htm, ... rate files. File names: menu.htm - for the
т.с.с., ал бас беттің атты – mazir.htm main page, the days of the week – for
болуы керек. Барлық файлдар other files. Place all documents in the
Sabaq_kestem бумасында болуы қажет. My_shedule folder.
- mazir.htm құжатындағы күндерден - Edit menu hyperlinks and check naviga-
басқа файлдарға өтуі қажет. tion between documents.
- Күндер файлынан артқа бас бетке - Make the background of each day of the
оралатын гиперсілтеме жасаңыз. week with its own color that appropriate
- Әр күннің фонын әр түрлі түске the color of the cell in the menu table.
бояңыз. - Show the results of work to the teacher.
- - Оқытушыға көрсетіңіз.
93
Қорытынды / Conclusion
Жоғары оқу орындарына арналған The developed practical guide on

ақпараттық-коммуникациялық information and communication
технологиялар бойынша әзірленген technologies for higher education
практикум-құрал ЖОО-лардың білім institutions will meet the educa-
беру қажеттіліктерін tional needs of universities. The
қанағаттандыруға мүмкіндік береді. content of the manual corresponds
Оқу құралының мазмұны барлық to the educational programs of all
жоғары мектептердің білім беру higher schools and the standard cur-
riculum of the discipline "Informa-
бағдарламаларына және "Information
tion and Communication Technolo-
and Communication Technologies"
gies" (ICT).
(ICT) пәнінің типтік оқу жоспарына Information technologies make it
сәйкес келеді. possible to qualitatively change the
Ақпараттық технологиялар оқу control over the activities of students,
үдерісін басқарудың икемділігін providing flexibility in the management
қамтамасыз ете отырып, білім of the educational process and contribute
алушылардың іс-әрекетін бақылауды to the formation of students' reflection
сапалы өзгертуге мүмкіндік береді skills.
және білім алушылардың рефлексия This manual is intended to optimize
дағдыларын қалыптастыруға ықпал the work of a subject teacher and the
етеді. independent work of students.
Бұл оқу құралы пән мұғалімінің This manual will become an in-
жұмысын оңтайландыруға және білім dispensable material for students to
алушылардың өзіндік жұмысына master ICT competencies that will
арналған. give them the opportunity to use
Оқу құралы білім алушылардың modern information technologies in
various fields of professional activ-
АКТ құзыреттерін игеруі үшін
ity, scientific and practical work,
таптырмас материал болады, бұл
for self-educational purposes.
оларға кәсіби қызметтің, ғылыми
және практикалық жұмыстың әртүрлі
салаларында, өзін-өзі тәрбиелеу
мақсатында заманауи ақпараттық
технологияларды пайдалануға
мүмкіндік береді.
94
Қолданылған әдебиеттер тізімі / References
1. Microsoft Office 2013 бағдарламасын қолдану.

2. OfficeLangPack2013_Kazakh интерфейс бағдарламасын Microsoft ресми
сайттан жүктеп алу.
3. OfficeLangPack2013_EN интерфейс бағдарламасын Microsoft ресми
сайттан жүктеп алу.
4. Информационные технологии в профессиональной деятельности:
учебное пособие/ Елена Викторовна Михеева. – М.: Образовательно-
издательский центр «Академия», 2004.
5. Практикум по информационным технологиям в профессиональной
деятельности: учебное пособие-практикум / Елена Викторовна Михеева. – М.:
Образовательно-издательский центр «Академия», 2004.
95

Практикум Докт - каз - анг - последний вариант

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Практикум Докт - каз - анг - последний вариант

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ

ПАВЛОДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

КОПЕЕВ Ж.Б., ТАЙЧИК Ж.Е., ДЖАКИНА А.А., БЕЙСЕНОВА С.Б..

«АҚПАРАТТЫҚ КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР»

Павлодар педагогикалық университетінің

«Ақпараттық коммуникациялық технологиялар» пәні бойынша

Оқу құралы «Ақпараттық The practicum is intended for practical

© Копеев Ж.Б., Тайчик Ж.Е., Джакина А.А., Бейсенова С.Б..

1.2 Қаріп / Font

1.4 Бет параметрі. Деректемелер (колонтитул). Бетке нөмір қою. Сурет

Суреттің Мәтінді тасымалдау Do not forget a command to wrap text

1.5 Таңбалаушы және нөмерленген тізімдер / Create a bulleted or numbered

- Word бағдарламасындағы тізімдермен - Apply lists at the paragraph group on

1. Word бағдарламасында жаңа 1. Create a new bulleted list: click the

1. Кірістіру – Кесте командасы арқылы 1. Click Insert- Table for creating a

2. Бірінші жолдың ұяшықтарын 2.Merge cells of the first row:

2. Нәтижені мұғалімге көрсетіңіз 2. Show your teacher the results of your

3. Пайда болған тақтадағы қарындаш 3. Use command Pencil (Draw Table)

Қосымша тапсырмалар Additional tasks

1.7 Қойынды / Tabulation (tabs)

1.8 MS Equation редакторында өрнек құру / Making formulas in MS Equation

3. орынға өрнек 3. Type the equation here

5. Бөлшек сызығын қою үшін 5. To insert a fraction you should

батырмасын шертіп, таңдаймыз. click this element .

Қосымша тапсырмалар Additional tasks

1. AA1D1D төртбұрышты сызамыз. 1. Draw a rectangle AA1D1D.

2. SmartArt графикалық элементтерін 2. Insert the following image using

Операциондық жүйелер / Operating Systems

Цифрлық ақпаратты өңдеу / Digital information processing

Дыбысты өңдеу бағдарламалары / Audio editing programs

Графиканы өңдейтін бағдарламалар / Software for graphics

Бейне, мультимедия контентін өңдейтін бағдарламалар /

Интернет-технологиялар / Internet technologies

1.10 Диаграмма / Insert chart

Қосымша тапсырмалар Additional tasks

Функция Жазылу түрі Түсініктеме

PI( ) Үтірден кейін 15 таңбаға дейін дөңгелектенген Пи

Returns the value of Pi, 3.14159265358979, accurate

logical values and text.

Average (сан1;сан2,…) Аргументтердің орташа арифметикалық мәнін

Returns the month, a number from 1 (January) to 12

аргументтер FALSE мәнін иеленген жағдайда ғана

1. Excel бағдарламасын іске қосып, 1. Launch MS Excel, enter a table and

3. Е4 ұяшығын есептейік, ол үшін Е4 3. Select cell E4 and type «=« sign.

зейнетақы қоры = жалақы / 100 * 10 pension fund = salary / 100 * 10

1. Формулаларды қолдану үшін 1. To insert the formula we use command

Қосымша тапсырмалар Additional tasks

2. Кестені есептеңіздер. 2. Calculate the table

3. Төмендегі кестені теріңіздер. 3. Complete the table as shown below.

3. Көріп отырғанымыздай, біз қате 3. As we can see, we made a mistake. To

2.3 Функцияны кесте түрінде есептеу / Table calculation functions

2. Автотолтыруды қолдана отырып, А4 2. Use the AutoFill features (the fill

айнымалысы [ −5 ; 5 ] аралығанда 2 should be calculated for the values of the

Қосымша тапсырмалар Additional tasks

2.4 Функциялар / Functions

3. Логикалық_өрнек өрісіне В4>С4 3. Put the condition B4> C4 in the field of

2.5 Диаграмма құру / Create a chart

1. А3:В12 ұяшықтар диапазонын 1. Select a range of cells А3:В12.

3. Егер диаграмманы пішімденіңіз 3. If you want to format the chart, click

Қосымша тапсырмалар Additional tasks

2.5 Excel-дегі деректер қоры / Excel database

1. «Бөлім» бағанасын алфавит бойынша 1. The column «Section» should be sorted

3. Әліпби бойынша «Бөлім» бағанасы 3. Sort the column «B» in alphabetical