Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • Honorata Jakubowska - Socjologia Ciała 114-231

    Uploaded by

    Agata Stasińska
    4 views59 pages
    i

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document
    i

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    4 views59 pages

    Honorata Jakubowska - Socjologia Ciała 114-231

    Uploaded by

    Agata Stasińska
    i

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 59
    iala (having a body), ,robienie” ciata (doing a body) i bycie cialem, ( & body) (zob. np. Turner 1996: 37, 185). Podzia! ten opiera sie w P nym stopniu na wspomnianym juz wezesniej podziale dokond przez niemieckich filozofow na Leib i Korper, z ktorych pierwese Rosi sig do opartego na doswiadczeniy, ozywionego lub ‘Zyjacego |a (he body-for-itsel), a drugie do obiektywnego, instru erie; Zewnetrznego ciala (the body-in-itself (por. Nettleton, Watson 1998 W preypadku posiadania ciala (cing a body) mamy do cz nia z rozdzieleniem ciala od naszego poczucia siebie sel), ciato jest zewnetrzne, autonomiczne wobec jednost wlasna egzystencje poza naszq kontrola, czasami rownt Lape et Szczegélnie widoczne podezas choroby ~ stawia opér. Zi Kim traktowaniem ciala mamy do czynienia na przykted w a Dine, Bazie cialo jest odrebnym przedmiotem, wobec kiGrego Konujemy zewnetrenych interwencji, Being a body oznacza cialem, relacje, w ktérej wobec nas oporu, lecz j nigodtaczna czeScia nas samych, jak pisze na przyklad Marcel, cezywiste, Ze nie ograniczam sig do postugiwania sie swym cial W Pewnym sensie jestem moim cialem” (Marcel 1987: 188), Ten elacji migdzy jednostka a em ciala, oraz cialo obiektywne, odnoszace sie do fizycznosci Okreslenie doing a body na Urner 1996: 32 i mast.). Mozna to dobrze zaobserwowaé na przy- nia go, a takze do odpowiedniego jogo prezentowania w przesten vie procesu starzenia sie, gdzie z jednej strony mamy do czy- Publicznej. Cialo jest wigc zarazem nasze i nie-nasze, subick nia z subiektywnym poczuciem starzenia sig czy tez bycia sta- iobiektywne, im, a 2 drugie) strony ~ z fizycznymi procesami, ktére zachodza Wielu autorsw posluguje sie rozr6dnieniem migclzy byciem lem a posiadaniem ciata, Dla Bergera i Luckmanna (1983: 91) spos Jaki exlowiek doswiadeza sam siebie waha sig migczy byciem Jem i posiadaniem ci Smy organizmami, podobnie jak zwierzeta, natomiast w dregh Bvzypacku czlowiek, jako nietozsamy z wiasnym cialem, ma je dyspozycji. Habermas (2008: 19, 63), piszac o mozliwosciach | organicznym wyposazeniem, kt6re sobie ,,dajemy” Granica slownie przez zwigkszajacy sig obszar tego, co mozemy hwemu ciafu, jednakée nadal doswiadezenie bycia cialem ma iyletowy charakter, , uczestniczaca perspektywa przezywanego cialem moze tylko chwilowo preechodzié w zewnetrzna per- Ay we (autojobserwatora’®, Uwazam, ze to wyréznienie trzech relacji laczacych cztowieka © cialem jest nieco sztuczne i trudne do rozgraniczenia w co- nnym Zyciu jednostki. Zalozenie, ze cialo staje sie glownym lentem tozsamosci premiowaloby bycie cialem, jednakée fakt, ze ltje sig to nie tylko poprzez naturalne cialo, lecz jego ,,tworze akcentowaé pozostale dwie relacje. Wzajemne ich Wwigzania sklanialyby raczej do méwienia o ucielesnione| jednost- x wszystkimi tego konsekwencjami, a nie relacjach faczacych iby z lem. To spojrzenie oznaczatoby bowiem oddzielenie, dwoch przypadkach, osoby od jej ciala i w pewnym sensie po- i do Kartezjariskiego dualizmu. nym podziatem przyjmowanym w naukach spolecznych jest ial na cialo subiektywne, zwigzane z odczuwaniem i doswiad- kwestia j jpdnostki wazniejsze moze byé j ‘Wewnetrane przekonanie o tym, na ile lat sig czuj sar ‘ie ciatem_ Bauder (998) wierd naomi, ne ye tote jt be Ary tego posinani, lace byete do daa potixconmn,Zwiguanc sto eal Sila jko nareeia payjemote,Keryeh dostrtaja mam "ane pao . ma cialo”. Aut wala, Ze zaciera sig granica migdzy tym dokonanym przez Plesa fenomenologicznym rozr6znieniem, miedzy natura, 14 i - Choé w wiekszosci sytuacji widoczna jest zbieznosé miedzy cialem subiektywnym a obiektywnym, to mogemy sobie bez problemu wyobrazié sytuacje czy procesy, w Ktorych sq one Rarbieéne, czego nallepszym praykladem jest wspomniany juz pro- ces starzenia sig Na zakoriczenie tego rozdziatu warto jeszeze wspomnie¢ o po- Aziale Crossleya (1995, 2a: Howson, Inglis 2001: 303), Ktory wyréz- mia 2 jecne} strony cialo jako przedmiot (body as abject, czyli ciato Baeywne, na kt6re oddzialywuje spoleczestwo, a z drugi strony S{ato jako poctmiot (body as subject), aktywne, konstruujaee | rekon’ struujace to, co spoteczne, Antropologiczne spojrzenie na cialo lozofia skoncentrowala sig glownie na relacjach laczacych xinostke z jej ciaiem, to antropologia skupila sie na ciele jako na metaforze czy modelu spoleczeristwa. W antropologii wezesniej niz w innych naukach humanistycz- nych i spotecznych, bo juz w XIX wieku, pojawito sie due zaintere- sowanie cielesnoscia. Turner (1991: 2 i nast.) wskazuje na cztery Przyczyny, kt6re do tego doprowadzily. Pierwszq z nich jest rozw6j antropologii filozoficznej i znaczenie ciclesnosci w wyjasnianiu on- tologit eztowieka. Druga przyczyna jest rozw6j badari koncentruja- cych sig na problemie oddzielenia natury od kultury i rozréznienia cdlowieka od innych ssakéw. Glownym érédiem tego rozréznienia mialy byé wedlug badaczy roz istni i przyczyna skupienia uwagi na ciele bylo zaintereso- wanie darwinizmem. Po czwarte wreszcie, cialo stalo sie wazne dla antropologii ze wzgledu na znaczenie, jakie odgrywalo w preed- “nowoczesnych spolecze‘stwach jako powierzchnia, na ktOre} pi nie i fatwo mozna manifestowa¢ znaki spotecznego status, po- zyqi rodzinnej, przynaleznosci ple wieku i plei. To ostatnie zainteresowanie jest podzielane rowniez przez socjologow, ktorzy analizujg nadawane cialu spoteczne i kulturowe znaczenia oraz spo- soby, w jaki jednostka komunikuje poprzez nie swojq tozsamosé 4.1. Cialo fizyczne ~ ciato spolecne 2 punktu widzenia socjologii, seczegélnie istotne jest preyjet W antropologii traktowanie ciala jako systema Klasyfikagji (classificn ‘ory system). Funkcjonowanie spoleczeristwa jest. tutaj porowny: do funkcjonowania organizmu, jak dzije sie to rowniez w sicanej orientacji organicystyeznej, sywania spoleczeristwa i jego ele: zatem nierozerwalnie powiazane z analizami spoleczeristwa, ciata nie moze byé rozpatrywane w oderwanin od spoleczeristwa, po dobnie jak spoteczeristwo - w oderwaniu od ciata Takie podejécie rozpowszec Douglas. Autorka ta w swoich p ciala fizycanego i ciata spoleczn iAilo spoleczne okresla sposcb, w jaki postrzegamy ciato fizycone, Fi Papen aaislezenie ciate, zmodytikowane przez Kategorie spoleczne) eevensaatOte cial jest poznawane, umacnia szczegéine spojeent ne spa [seretistwo, Pomigdzy tymi dwoma rodzajami doswiadeenrg ciala zacl G21 clagla wymiana znaczen w taki sposdb, 2 jedno waren crusiego. (.) Pielegnacja ciala, jogo stryzeni, karmnicars Chord. (iOS snut éwiczen Fzyemych, fazy rozwojowe, proce jakie prae. hodal, jogo odpomosé na bol, dlugosé Zycla, wszystkie kkategorie kult Tres W ktorych jest postrzegane, musza bye skorclowane ¢ Kategor w ktorych postrzegane jest spoteczeristwo w takin stopniu, w jakim BOK Ty Pe ZF SAME} przetworzone) kulturosso ide! cise” oot 2004: 111), ae " a Prayjete przez te antropolozke zalozenia sugeruja koniecznosé weLeatrywania cielesnosci w szerszym kontekécie, a tale podpo. wiadaja, Ze mowienie o ciele moze byé rownoczesnie méwieniem * Cialo byta czesto orzadku spolecenego I 1p: L. Barkan, Nature's Work of Ark prima Body as image of the World, Yale Universi Pree to Haven 1975) De Mretter, The King’s Two Batis, Princeton Univenity Press ny pany alacRae, The body and soci! metaphor, [w}) Benth 7. Pati, (red), Body asa Medium of Expression, An Anthology, Datton, New York 1975, ss, 59-73 118 poleczetstwie, co pozwala dzis spojtzeé na socjologie ciata jako ibdyscypline zajmujaca sig nie tyle (nie tylko) cialem, co wie, Mt innymi zagadnieniami, ,od zawsze” obecnymi w mysli so. logicanej, Mary Douglas, traktujac cielesnosé jako metafore spolecznej or- MMzaci i dezorganizacji, pisze m.in. © sposobach radzenia cobie eroko rozumianym nieladem (nieporzadkiem), w ktérym zawie. I) sie ryzyko i niepewnose zwigzane glownie 2 przekraczaniem lslonych granic oraz rozmaite sprzecznosci. Autorka, analizujac lporig brudu i oczyszczania, 2wrécila uwage na to, jak wasne w Wiclowym funkcjonowaniu spoleczerstwa jest istnienie wyras- jasno ustalonych granic oddzielaja- , dobro od zla, zdrowie od choroby czy nice jest Zrédlem niepokoju czy strachu. Jest to widoczne na Wykladzie ludzkiego ciala, ktére Douglas (2007: 77, 149 i nast+ {16 i mast.) traktuje jako symbol spoteczerstwa, jako obszar i teze, iz Iwi" »bedzie stosowana tam, gdzie ceni sig formalnose, i tam, gdzie Wortose Kultury nad natura jest mocniej podkreslana”” Mocz, slina, + pot czy mleko matki, jako substancje praekraczajace granice budza wstret, ybrudna”. jak w sterze cielesnej, odrzucane sq te elementy, kiore prze- ait Jasna wyznaczone granice, tore sytuuja sig pomiedzy wy- ninic zakreslonymi obszarami, Autorka zauwaza réwnied, 2e isn Anrdzie| skomplikowany biologiczne ciaio, 2godnie z powszechna zasada czy. oSci, jest wymazywane ze spolecanych interakcji. (Nie)obecnose Naturalnego ciala jest rowniez uzaleiniona od migjsca w hierarchii 19 spolecznej i stopnia bliskosci relagji z innymi osobar nak podkresli¢, 2e owo odcielesnienie oznacza zanikanie nie tyl ciala w ogéle, ile jego naturalnych, niepoddawanych kontroli proc s6w i reakcji, a wigc jest zastepowaniem ciala fizycznego ciatem kul: turowym/spolecznym, W pewnym stopniu za kontynuacje mysli Douglas uznaé moi pojecie abject, ktore przedstawia Julia Kristeva (2007). Wedlug tej badaczki nieustannie dazymy w naszej kulturze do podtrzym: granicy migdzy podmiotem a przedmiotem. Podmiot chce oddzieli sie od Swiata, co nie jest mozliwe, poniewaz nie moze wyznaczyt wyraznych granic ciala. Abject jest tym, co zagraza istnieniu tych ja: snych granic, co podmiot odrzuca, poniewaz zagraza mu i unie fia utwierdzanie ja. Ezy, ekskrementy, martwe cialo, sk6 funkcjonujg na granicy, migdzy podmiotem a przedmiotem, sa ol szarem miedzy ja i nie-ja (migdzy subject i object). Abject nie mod cdnak calkowicie odsuniete, ciagle balansuje na granicy, sta nowi czes¢ cztowieka, ale r6wniez wzbudza jego wstret. Jednost podejmuja jednak nieustanny wysilek polegajacy na utrzymanit szczelnych granic ciala i odrzucaniu tego, co moze zagrozi¢ jeg »gladkiemu” wizerunkowi. Jak twierdzi Nead (1998: 61), jednostk odrzuca swoje cielesne funkcje, szczegdlnie te, ktore uwazane sq 2 brucine i niespoteczne, te, kt6re przekraczaja prog dzielacy wnetra i zewnetrzny wizerunek ciala. nych praktyk cielesnych staje sie zate a. W naszej kulturze usituje sie deprec) cielesno: i Naledy jed: ‘Wydaje mi sig, Ze abject mozna w pewnym stopnit poréwnaé do le visquent lepkiej substanc}i opisane} przez Sartre‘a w ksigzce Byt incase. Jest to su ‘ktéra niechciana Ignie do ciata i od ktorej nie mozna sig uwolnig, zamaz ‘ona granicg migdzy moim ciatem a reszta éwiata. Ujarzmia, pozbawia wolnos i dlatego budzi przerazenie i wstret, 120 strzeni publicznej sq opisane przez Krajewskiego (2003; 254 i nast.) procesy odwonniania i dezodoryzacji polegajace na wyeliminowaniu przestrzeni publicznej naturalnych zapachow ludzkiego ciala i za- Mlapieniu ich zapachami sztucenymi. Zlikwidowanie naturalnych yapachow wigze sig z usunigciem tego, co nie poddaje sie kontrol izastapieniem tym, co jest kontrolowalne i zgodne z obowiazuja- cymi regulami i standardami®?, Przekonanie 0 moéliwoéci niemal perfekcyjnego kontrolowania naturalnej cielesnosci jest w duzej mierze umacniane poprzez. media, w tym gléwnie poprzez. przeka- uy reklamowe. Te, jako jeden z nowych obszarow rzeczywistosci, ktory poddany zostaje naszej kontroli, wskazuja wiasnie cielesnosé naturalne procesy fizjologicane (Krajewski 2003: 152 i nast.). Kon- trolowanie tej sfery odnosi sig zaréwno do monitorowania i ulep- sania swojego wygladu, zwiqzanych z odslanianiem ciala, jak i do ukrywania czy tez zaprzeczania jego naturalnym zapachom i/lub procesom starzenia sie. Powracajac do Mary Douglas (2007: 80 i 81), warto przywolaé rownied. przedstawione przez te autorke wypracowane przez réine kultury modele zachowani w stosunku do anomalii, czyli sposoby regulacji cial w przestrzeni publicznej i radzenia sobie z tymi ciala- ktére wykraczaja poza kulturowo i spolecznie uksztaltowane normy. Pierwszy z modeli opiera sig na istnieniu w kulturze pew- nych interpretacji nietypowych zjawisk, kt6re to interpretacje ogra- niczaja mozliwosci ich odezytywania. Po drugie, zjawiska te podle- ia fizycznej kontroli, polegajacej migdzy innymi na ich el ‘Trzeci model zachowait polega na interpretagji tych zjawisk jako wyjatkow, a czwarty na uznawaniu ich za niebezpieczne. Istnieje wreszcie piaty model zachowatt, w ktérym te dwuznaczne sym! wykorzystywane w rytualach, poezji czy mitologii w celu 2wr6- cenia na nie uwagi. W pewnym stopniu do modeli tych nawiazuja ci socjologowie, ktérzy traktujg ciato jako miejsce kontroli spolecznej, Wigeej na temat zapachu zob. w ksigéce Krajewskiego, a takée w: Buczkow- ki, 2005: 77-88; A. Corbin, We wiadzy wstretu. Spoleczst Od orrazy do Siemek, Warszawa 1998; sya Wyéawnicza Volumen, 121 4.2. Techniki poslugiwania sig ciatem Obok Mary Douglas, drugim niezwykle istotnym i czesto przy- wolywanym w socjologii ciala antropologiem jest Marcel Mauss, Autor ten traktuje cialo jako pierwsze i najbardzioj naturalne narze~ dzie czlowieka czy tez - przedmiot techniczny (Mauss 2001: 397, 403, 412). Ludzie posluguja sig cialem podobnie jak innymi narze- aziami, stad techniki postugiwania sig cialem powinny byé z jedne} strony skuteczne, a z drugiej - przekazywane poprzez. tradycie, a ich istota polega na ,,dostosowaniu bieganie, taniec, plywanie i inne wymaga- jace wiekszej sprawnosci, jak np.: wspinaczka czy akrobatyka); 5) wykonywania zabiegow wok6i ciala oraz konsumowania Techniki postugiwania sig cialem nie sq, wedlug Maussa, zde- terminowane jedynie biologicznie, lecz rowniex spoleczni rowo { dlatego stanowia jednos¢ fizjologiczno-psychologiczno. -spoleczna. Plywanie, chodzenie czy bieganie powinno byé zatem analizowane zaréwno z anatomicznego (fizjologicznego) punktu: widzenia, jak i z punktu widzenia psychologii oraz socjologii. Owe nawyki, jak je okreslat autor, sq wige zréznicowane na poziomie jednostkowym, zalezq od indywidualnych predyspozygji i um noSci uczenia sig (realizowanej w tym praypadku glownie poprzez. nasladownictwo), ale przede wszystkim sq ztéznicowane na po- ziomie spotecanym: ,te »nawyki« zmieniaja sig oczywiscie zaleznie od jednostki i jej sposobow nasladowania innych, ale przede wezystkim zmieniajg sig w zaleznosci od spoleczeristw, wychowy- wania, konwenans6w, mody i prestiau” (Mauss, op.cit: 394). Dzie ko uczy sig technik postugiwania sie cialem, nasladujac zachowania tych os6b, ktére ciesza sie prestizem, sq dla niego autorytetem i kt6- rych czyny zostaly uwiericzone sukcesem. Podobnie wyglada row- niez nauka u os6b doroslych, ktore na swoich nauczyci i osoby cieszace sig uznaniem, autorytety w danej dziedzinie. 122 Autor zwraca réwniez uwage na czynniki determinujace réine Aposoby postugiwania sig cialem, wéréd ktérych wymienia: pleé, k oraz. sprawnosé. Inny bedzie wigc na przyklad sposéb poru- Mania sig kobiet i mezczyzn oraz inne beda sposoby odpoczywania ‘0n6b mtodych i oséb starszych. Maussa traktowanie sposobéw uzywania logiczno-psychologiczno-spoleczne| staje sie podstawa dla wielu wspéiczesnych rozwazan o cielesnosci, w kto- lych uwzglednia sie zaréwno biologicznos¢, indywidualne predys- k i wytworzone w danej Kulturze wartosci i normy doty- aqce ciala, Odkrywanie ciata w socjologii 5.1. Nurt naturalistyezno-organicystyezny Powstanie socjologii naturalistyczne} wynikato z silnego wply- wu, jaki mialy na rozw6j socjologii w drugie} polowie XIX wiek nauki przyrodnicze, w tym przede wszystkim biologia (Szczeparis| 1961: 173), Jedna z jej form byla orientacja organicystyczna, w Kt6 rej postugiwano sig analogia migdzy organizmem Iudzkim a syst mem spolecanym, dzieki ktorej, jak twierdzi Turner (1991: 9), ciak sjawnie” wkroczyto do teorii socjologicznej. Poréwnywanie spote- lemienia czy innych grup ludzkich do organizmu spo- tykamy juz jednak, jak zauwaza Szczepatiski (1961: 167 i nast) w mitologiach, w religiach starozytnych i hinduskich oraz u filozo- fow greckich. Nastepnie pojawia sie ono w sredniowieczu oraz od- Jom kierunku organicystycane- g0: von Lilienfeld, Schaffle, Worms i Novikow. © Warto jednak zwrécié uwage na to, ze podobnie jak biologia wplywala: Ww pewnym stopniu i inspirowala nauki spolecene, czego wyraze

    You might also like