See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/335866735

Međunarodno regulisanje prava intelektualne svojine

Article · April 2004

CITATIONS READS

0 761

1 author:

Sanja Jelisavac Trošić

Institute of International Politics and Economics
50 PUBLICATIONS   46 CITATIONS   

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Strategic Factors of Serbiaʼs Transition in the Context of Contemporary International Politics and Economy View project

Serbia in contemporary international relations: Strategic directions of development and strengthening the position of Serbia in international integrative processes –
foreign affairs, international economic, legal and security aspects View project

All content following this page was uploaded by Sanja Jelisavac Trošić on 17 September 2019.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 PREGLEDI I OSVRTI

Sanja JELISAVAC 1
UDK 341.232.7
Biblid 0025-8555,56(2004)
Vol. LVI, br. 2-3, pp.
Izvorni naučni rad
April 2004.

MEĐUNARODNO REGULISANJE PRAVA INTELEKTUALNE SVOJINE

ABSTRACT
The paper analyses the international protection of intellectual property rights.
The author points out the diversity in regulations at the international level and inform us
of the most important Conventions in the field of intellectual property rights. She
presents the chronology, from Paris Convention for the Protection of Industrial Property
(1883) to Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights (1995).
The author analyses advantages and disadvantages of the Conventions that are currently
applied. At the end of this paper she presents the Agreement between the World
Intellectual Property Organization and the World Trade Organization as the final step in
co-operation between these two important international organizations.

1. Pojam intelektualne svojine

Intelektualna svojina je proizvod intelekta koji je vlasništvo pojedinca ili
organizacije, i koji prema tome može da odabere da ga slobodno koristi ili da ga ustupi
drugom licu, s tim da kontroliše njegovu dalju upotrebu. Intelektualna svojina može da
se nađe svuda - u knjigama, filmovima, kompakt diskovima, DVD diskovima, softveru, u
svakom predmetu kao što su automobili, računari, lekovi, razne vrste biljaka, u svemu
što je nastalo i razvilo se zahvaljujući napretku u nauci i tehnologiji.
U međunarodnom i uporednom pravu termin "intelektualna svojina" je prihvaćen
kao zajednički naziv za pravo industrijske svojine i autorsko pravo. Nisu samo
pragmatični razlozi ti koji govore u prilog prihvatanju jedinstvenog naziva, već i
shvatanje o postojanju bliskih veza između industrijske svojine i autorskog prava.
Zajedničke karakteristike autorskog prava i industrijske svojine opravdavaju postojanje
jedinstvene pravne discipline. Predmet zaštite prava intelektualne svojine su duhovne
tvorevine i pravo tvorca, autora, na rezultate svog intelektualnog stvaralaštva, odatle i
potiče naziv intelektualna svojina.2 Intelektualna svojina predstavlja kreacije uma, kao
što su pronalasci, literalna i umetnička dela, simboli, imena, slike, i dizajn u trgovini, i
slično.

1
Sanja Jelisavac, saradnik Instituta za međunarodnu politiku i privredu, Beograd.
2
Vesna Besarović, Intelektualna svojina, industrijska svojina i autorsko pravo, Čigoja štampa, Beograd,
2000, str. 23.

1
 Uobičajeno je u pravnoj teoriji da se navedena prava intelektualne svojine
sistematizuju na sledeći način:
1) autorsko pravo - književna, umetnička i naučna dela; interpretacije
umetnika interpretatora i izvođenja umetnika izvođača, fonograme i radio-difuzne
emisije;
2) prava industrijske svojine - pronalasci na svim poljima ljudske delatnosti;
znakovi razlikovanja (žigovi, oznake porekla); industrijsko oblikovanje odnosno dizajn
(modeli, uzroci); zaštita od nelojalne konkurencije.
Naučna otkrića nisu predmet ni jedne od dve navedene grane prava, jer
nacionalni zakoni ne predviđaju da se nad naučnim otkrićima mogu sticati svojinska
ovlašćenja.
U našoj pravnoj teoriji i praksi još uvek nije u potpunosti prihvaćen zajednički
naziv intelektualna svojina kao jedinstven, generički pojam za pravo industrijske svojine
i autorsko pravo. Međutim, u poslednje vreme, pre svega posredstvom medija, ovaj
pojam sve više ulazi u širu upotrebu.
Prava intelektualne svojine ustupaju se u skladu sa nacionalnim zakonima i
međunarodnim konvencijama. Međunarodne konvencije imaju za zadatak da usklade
različite nacionalne sisteme zaštite, kako bi prava intelektualne svojine mogla da se
ostvare na osnovu jedne registracije u više zemalja.
Sistem pravne zaštite intelektualne svojine tako je projektovan da od njega imaju
koristi i njegov tvorac i društvo u celini. On predstavlja jednu delikatnu ravnotežu koja
obezbeđuje zadovoljavanje potreba obe strane. Zauzvrat pruženoj zaštiti društvo ima
višestruke koristi od takvih prava kao što su održavanje lojalne konkurencije i
ohrabrivanje proizvodnje najraznovrsnijih roba i usluga, unapređenje tehnološkog i
kulturnog razvoja i obogaćivanje količine opšteg znanja. Intelektualna svojina se štiti na
taj način što se pronalazaču, stvaraocu ili autoru, zavisno od vrste prava koje uživa,
daje ekskluzivno pravo da komercijalno koristi svoje ostvarenje u ograničenom
vremenskom periodu. Nosilac prava može njime da raspolaže na razne načine, zavisno
od vrste prava.3

2. Regulisanje
Savremena tehnološka revolucija i njena uloga kao ključnog oslonca društvenog
razvoja, uticala je na rast značaja zaštite prava na intelektualnu svojinu. Ubrzavanje
procesa zaštite intelektualne svojine je bilo uslovljeno, prvo, potrebom da se zaštite
ogromne investicije uložene u stvaranje novih savremenih tehnologija i proizvoda i
drugo, postojanjem svesti o potrebi da se putem nacionalnih propisa obezbedi povoljan
ambijent za nesmetan razvoj međunarodne ekonomske i naučno-tehničke saradnje.
Postojeći međunarodni sistem zaštite intelektuane svojine je zasnovan na
brojnim međunarodnim konvencijama. Poslovima u vezi sa ovim konvencijama države

3
Vesna Besarović, Savetodavni izveštaj o razvoju pravne zaštite intelektualne svojine u Srbiji i Crnoj Gori
u kontekstu zahteva EU procesa Stabilizacije i pridruživanja i pristupa WTO, AIA Izveštaj SCEPP-a, br. 1,
Savetodavni centar za ekonomska i pravna pitanja i G17 institut, Beograd, maj 2003, str. 16

2
članice rukovode kroz organe koji rade pod okriljem dve specijalizovane agencije
Ujedinjenih nacija - Svetske organizacije za intelektualnu svojinu (WIPO) i UNESCO-a.
Dve najznačajnije konvencije, koje poštuju skoro sve države savremenog sveta, su
Pariska konvencija za zaštitu industrijske svojine i Bernska konvencija za zaštitu
literarnih i umetničkih dela. Osim ove dve, postoji još niz drugih konvencija, među
kojima ćemo takođe istaći dve, i to Konvencija o osnivanju Svetske organizacije za
intelektualnu svojinu i Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine.

Slika broj 1: Međunarodni ugovori iz oblasti intelektualne svojine

Međunarodni ugovori iz oblasti intelektualne svojine:

Konvencija o osnivanju Svetske organizacije za intelektualnu svojinu
Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine (TRIPS
sporazum)

Međunarodni ugovori iz oblasti autorskog i srodnih prava:

I Međunarodni ugovori iz oblasti autorskog prava
Bernska konvencija o zaštiti književnih i umetničkih dela
Svetska (Univerzalna) konvencija o autorskom pravu
WIPO – Ugovor o autorskom pravu
II Međunarodni ugovori iz oblasti srodnih prava
Međunarodna konvencija o zaštiti umetnika izvođača, proizvođača
fonograma, i ustanova za radio-difuziju (Rimska konvencija)
Konvencija o zaštiti proizvođača fonograma od neovlašćenog umnožavanja
njihovih fonograma (Ženevska konvencija)
Konvencija o distribuiranju signala za prenos programa preko satelita
WIPO ugovor o interpretacijama i fonogramima

Međunarodni ugovori iz oblasti industrijske svojine:

I Međunarodni ugovori o zaštiti patenata
Pariska konvencija o zaštiti industrijske svojine
Ugovor o saradnji u oblasti patenata (PCT)
Strazburški aranžman o međunarodnoj klasifikaciji patenata
Budimpeštanski sporazum o međunarodnom priznanju depozita
mikroorganizama radi postupka patentiranja
Konvencija o Evropskom patentu (KEP)
Konvencija o evroazijskom patentu
II Međunarodni ugovori o zaštiti modela i uzoraka (industrijskog dizajna)
Haški sporazum o međunarodnom prijavljivanju uzoraka i modela
Lokarnski aranžman o ustanovljenju međunarodne klasifikacije
industrijskih uzoraka i modela
III Međunarodni ugovori o zaštiti žiga
3
 Madridski aranžman o međunarodnom registrovanju žigova
Protokol uz Madridski aranžman o međunarodnom registrovanju žigova
Nicanski aranžman o međunarodnoj klasifikaciji proizvoda i usluga radi
registrovanja žigova
Bečki sporazum o ustanovljenju međunarodne klasifikacije figurativnih
elemenata žigova
Ugovor o žigovnom pravu
IV Međunarodni ugovori o zaštiti oznaka porekla
Madridski sporazum o suzbijanju lažnih oznaka porekla na proizvodima
Lisabonski aranžman o zaštiti oznaka porekla i njihovom međunarodnom
registrovanju
V Ostali međunarodni ugovori iz oblasti industrijske svojine
Ugovor o intelektualnoj svjini u vezi sa integrisanim kolima
Međunarodna konvencija o zaštiti novih biljnih sorti

3. Bernska konvencija za zaštitu književnih i umetničkih dela

Donošenjem Konvencije za zaštitu književnih i umetničkih dela u Bernu 1886.
godine, nazvane Bernska konvencija,4 postavljeni su temelji međunarodne zaštite
autorskog prava. Ona predstavlja najvažniji multilateralni međunarodni sporazum iz
oblasti zaštite autorskog prava. Bernska konvencija je do sada više puta revidirana, kao
odgovor na nastanak novih medija za iskorišćavanje autorskih dela i novih oblika
ljudskog stvaralaštva, kojima je takođe potrebna zaštita. Poslednja revizija Konvencije
je bila u Parizu 1971. godine.
Bernskom konvencijom osnovana je Međunarodna unija za zaštitu književnih i
umetničkih dela. Kraljevina Jugoslavija je pristupila Bernskoj konvenciji 1930. godine i
od tada je aktivna članica Bernske unije. Konvencija ustanovljava osnovne principe,
obavezne za sve zemlje članice, na koje se autori ili nosioci autorskog prava mogu
pozivati u zemljama čiji oni nisu državljani.
Osnovno načelo Konvencije je načelo asimilacije pripadnika Bernske konvencije
sa domaćim državljanima, po kome dela stranih autora objavljena prvi put u nekoj od
država članica Unije uživaju u svim zemljama članicama Unije istu zaštitu kao dela
domaćih državljana.
Drugo načelo koje Konvencija predviđa je zaštita autora i njihovih dela bez
formalnosti koje eventualno predviđa nacionalno zakonodavstvo zemlje u kojoj se traži
autorskopravna zaštita.
Konvencija sadrži i načelo minimalnih prava, po kome su autorima obezbeđena
tzv. minimalna prava, nezavisno od nacionalnih propisa zemlje gde se zaštita traži.
Ukoliko zemlje članice ne usaglase domaće zakonodavstvo sa odredbama Konvencije,
autori, pripadnici Bernske unije, mogu se direktno pozivati na odredbe Konvencije i
tražiti primenu minimalnih prava u svim zemljama članicama Unije, izuzev u svojoj
zemlji. Reč je o sledećim minimalnim pravima: monopolsko pravo autora da iskorišćava

4
Na engleskom jeziku: Berne Convention for the Protection of Literary and Artistic Works.

4
svoje delo za sve vreme trajanja autorske zaštite, pravo autora na zaštitu moralnih i
imovinskih prava i to na zaštitu moralnih prava najmanje onoliko dugo koliko nacionalni
propisi predviđaju trajanje imovinskih prava. Dalje, sve zemlje članice moraju autorima
da priznaju sledeća isključiva prava: pravo prevođenja uz ograničenje da se po proteku
roka od 10 godina od prvog izdanja dela, to delo može prevoditi i bez saglasnosti
autora; pravo prikazivanja i izvođenje dramskih, dramsko-muzičkih i muzičkih dela;
pravo emitovanja dela; pravo umnožavanja na bilo koji način, u bilo kom obliku; pravo
snimanja dela i pravo korišćenja snimljenog dela; pravo prerađivanja i obrade dela.5
Minimalna prava obuhvataju i minimalne rokove pravne zaštite autorskih dela, s
tim što zemlje članice mogu svojim nacionalnim propisima da predvide i duže rokove
zaštite, ali ne i kraće. Opšti rok zaštite koji predviđa Konvencija je za života autora i 50
godina posle njegove smrti. Posebni rokovi su predviđeni za neke kategorije dela i oni
iznose 25 godina od objavljivanja dela.
Sistem zaštite koji je ustanovljen Bernskom konvencijom temelji se na
kontinentalnom pravu evropskih zemalja koje imaju razvijenu nacionalnu zaštitu autora i
njihovih dela. To je bio razlog što zemlje u razvoju nisu masovnije pristupile Konvenciji.
Zato je na reviziji u Stokholmu, 1967. godine, donet Protokol koji se odnosi na zemlje u
razvoju, sa ciljem da im se pruže izvesne olakšice, kako bi one lakše pristupile Bernskoj
uniji.

4. Pariska konvencija o zaštiti industrijske svojine

Najvažniji i ujedno i najstariji izvor međunarodnog prava industrijske svojine je
Pariska konvencija o zaštiti industrijske svojine6 (u daljem tekstu Pariska konvencija).
Pariska konvencija je doneta 1883. godine u Parizu i njom je osnovana međunarodna
Unija za zaštitu industrijske svojine.7 Među prvih 11 država koje su potpisale Parisku
konvenciju i osnovale međunarodnu Uniju za zaštitu industrijske svojine bila je i Srbija.
Tekst Pariske konvencije je više puta revidiran, a poslednja revizija je bila 1979. godine.
Zaštita industrijske svojine, prema Pariskoj konvenciji, ima za predmet patente,
korisne modele ("male patente"), industrijske uzorke i modele, žigove, trgovačko ime i
geografske oznake porekla, kao i suzbijanje nelojalne konkurencije. Zaštita industrijske
svojine nije zamišljena kao cilj po sebi, već kao sredstvo za podsticanje kreativnog rada,
transfera tehnologije, industrijalizacije, investiranja i fer trgovine. Pariska konvencija o
zaštiti industrijske svojine se zasniva na tri osnovna načela: 1) načelu nacionalnog
tretmana; 2) načelu asimilacije; i 3) načelu minimalnih prava.
Načelo nacionalnog tretmana predviđa da državljani svake od zemalja članica
Unije uživaju u ostalim zemljama Unije, ukoliko je reč o zaštiti industrijske svojine, ista
prava i obaveze kao domaći državljani te zemlje. Oni će, ne samo uživati istu zaštitu,
već će imati ista pravna sredstva protiv svake povrede nanesene njihovim pravima, s

5
Vesna Besarović, Blagota Žarković, Intelektualna svojina – međunarodni ugovori, Dosije, Beograd, 1999.
godine, str. 449.
6
Na engleskom jeziku: Paris Convention for the Protection of Industrial Property.
7
Zbornik radova, Multilateralni trgovinski pregovori – usluge, investicije i intelektualna svojina,
Konzorcijum ekonomskih instituta Jugoslavije, Beograd, 1989, str. 122.

5
tim da se ispune uslovi i formalnosti koje nacionalni propisi zahtevaju od domaćih
državljana. Za uživanje ovih prava ne može se od pripadnika Unije tražiti ni uslov
domicila, ni mesta sedišta u zemlji u kojoj se traži pravna zaštita.
Načelo asimilacije koje je predviđeno Konvencijom omogućava pripadnicima
zemalja Unije da budu izjednačeni sa državljanima zemalja koje ne pripadaju Uniji pod
uslovom da su domicilirani ili da imaju "stvarno i ozbiljno industrijsko ili trgovinsko
preduzeće" na teritoriji jedne od zemalja Unije.8 Primenom načela nacionalnog tretmana
i načela asimilacije proizilazi da u našoj zemlji zaštitu prava na patent ili znakove
razlikovanja (generički naziv za modele, uzorke, žigove i oznake porekla robe) pod istim
uslovima kao naši državljani, uživaju pripadnici zemalja članica Unije, bez izuzetka.
Načelo minimalnih prava predviđa da će se na pripadnike Unije i asimilirana lica
primenjivati, pored nacionalnih propisa zemlje o kojoj je reč i jedan broj prava, tzv.
minimalnih prava, koja su predviđena samim tekstom Konvencije. Najvažnija prava u
okviru minimalnih prava su pravo unionističkog i sajamskog prioriteta. Pravo
unionističkog prioriteta znači da na osnovu prve uredne prijave podnete u jednoj od
zemalja članica Unije, podnosilac prijave može, u određenom vremenskom periodu (12
meseci za patente i korisne modele, šest meseci za žigove, industrijske modele i
uzorke), tražiti zaštitu u svim drugim zemljama članicama Unije, pri čemu će se za sve
kasnije podnete prijave, koje se odnose na isti predmet zaštite, priznati pravo prvenstva
(prioritet) prve podnete prijave.9 Pravo sajamskog prioriteta se odnosi na priznanje
izložbenog prvenstva za prijave patenta, korisnog modela, žiga, industrijskog modela i
uzorka, čiji su predmeti zaštite izloženi na zvanično priznatoj međunarodnoj izložbi na
teritoriji neke od zemalja članica Unije.

5. Svetska (Univerzalna) konvencija o autorskom pravu

Mada je Bernska konvencija okupila veliki broj zemalja članica, ona nije uspela da
stvori sistem univerzalne pravne zaštite autora i njihovih dela, koji bi bio prihvaćen u
celom svetu. Pedesetih godina 20. veka je pokrenuta inicijativa u okviru UNESCO za
stvaranje jedne međunarodne konvencije kojiom bi se zaštitila prava autora. Tako je
doneta Univerzalna konvencija o autorskom pravu 1952. godine u Ženevi i istovremeno
je osnovana Svetska unija o autorskom pravu.
S obzirom na želju da se okupi što veći broj zemalja i na velike razlike u
nacionalnim pravnim sistemima, sadržina prava i obaveze nove Univerzalne konvencije
su "blaže" nego kod Bernske konvencije. Pri tome je sistem autorsko-pravne zaštite
paralelan i komplementaran u obe, tako da je danas većina zemalja članica i Bernske i
Univerzalne konvencije.
Osnovni principi Univerzalne konvencije su načelo asimilacije i načelo minimalnih
prava. Objavljena dela autora državljana zemalja članica Univerzalne konvencije (bez
obzira na zemlju gde su objavljena), kao i dela prvi put objavljena na teritoriji neke od
zemalja članica, uživaju u svim drugim zemljama članicama autorsko-pravnu zaštitu
koja se pruža domaćim državljanima. Neobjavljena dela autora državljana zemalja

8
Ibid., str. 122.
9
Vesna Besarović, Blagota Žarković, Intelektualna svojina – međunarodni ugovori, op. cit., str. 427.

6
članica, štite se kao i dela domaćih državljana, ako su njihovi autori državljani jedne od
zemalja članica Konvencije.
Karakteristika Univerzalne konvencije je da se isključuje zaštita autorovih
moralnih prava, što je direktan uticaj američkog autorskog prava koje daje prednost
imovinskim intaresima autora, da kad autor ustupi delo na iskorišćavanje korisniku, on
gubi pravo kontrole nad upotrebom svog dela. Opšta tendencija konvencije je
skraćivanje rokova autorsko-pravne zaštite, tako da je opšti rok za života autora i 25
godina posle njegove smrti, odnosno 25 godina posle objavljivanja ili registracije dela.
Posebni rokovi za fotografska dela i dela primenjene umetnosti, skraćeni su na 10
godina od objavljivanja dela.
Da bi se izbegao eventualni sukob između Svetske unije i Bernske unije
Univerzalna konvencija, posebnim odredbama i dodatnom Deklaracijom reguliše ovo
pitanje. Tako se predviđa da se Univerzalna konvencija neće primenjivati u odnosima
između zemalja vezanih Bernskom konvencijom ukoliko je reč o delu koje za zemlju
porekla ima neku od zemalja članica Bernske unije. Revizijom Univerzalne konvencije
1971. godine u Parizu predviđeno je da zemlje u razvoju mogu da se povuku iz Bernske
i pristupe Univerzalnoj konvenciji, ako procene da je to za njih bolje. U slučaju sukoba
između odredbi ove dve, primenjivaće se odredbe Univerzalne konvencije.

6. Ugovor o saradnji u oblasti patenata (PCT10)

Ugovor o saradnji u oblasti patenata je međunarodni ugovor zaključen 1970.
godine u Vašingtonu, čiji je cilj saradnja zemalja na sledećim poslovima: podnošenju
patentnih prijava, utvrđivanju stanja tehnike u postupku patentiranja, ispitivanju prijava
i širenju tehničkih informacija koje su sadržane u njima. On ipak ne predviđa i izdavanje
međunarodnih patenata, jer obavezu za izdavanje patenata, kao i odgovornost u vezi sa
tim, zadržavaju isključivo nacionalni patentni zavodi. Ugovor o saradnji u oblasti
patenata je u potpunosti usklađen sa Pariskom konvencijom o zaštiti industrijske
svojine.11 Izvan mehanizma koji je uspostavljen ovim Ugovorom, jedini način da se
obezbedi patentna zaštita za isti pronalazak u više zemalja, jeste podnošenjem
odvojenih patentnih prijava u svakoj zemlji pojedinačno, što iziskuje ponavljanje posla.
Tako da je Ugovor o saradnji u oblasti patenata ustanovio sistem čiji je cilj da, u
interesu korisnika patentnog sistema i nacionalnih patentnih administracija,
pojednostavi, pojeftini i učini efikasnijim obezbeđenje patentne zaštite za isti pronalazak
u više zemalja.
Ugovor o saradnji u oblasti patenata uspostavlja preciznu proceduru koja se zove
međunarodna faza postupka patentiranja. Na nju se nadovezuje tzv. nacionalna faza, tj.
nacionalni patentni zavod, na temelju rezultata u međunarodnoj fazi, donosi odluku o
odobravanju, odnosno odbijanju odobrenja patentne zaštite. Ovaj Ugovor pruža znatne
prednosti državama članicama, nacionalni patentni zavodi rade ekonomičnije i
racionalnije, jer ne moraju da obavljaju čitav niz radnji, dok se takođe ne smanjuju
nužno prihodi od nacionalnih taksi, zbog toga što se čitav postupak finalizira u zemlji

10
Na engleskom jeziku: Patent Cooperation Treaty (PCT).
11
Ibid, str. 430.

7
domaćinu. Nacionalni patentni zavod ima mogućnost da smanji takse u nacionalnoj fazi
postupka, polazeći od ovih ušteda, i da na taj način motiviše inostrane prijavioce da
traže patentnu zaštitu međunarodnim putem.
U najvećem broju zemalja, čak i najrazvijenijih, većinu patentnih prijava podnose
stranci. To je posledica potrebe da imalac nove tehnologije obezbedi patentnu zaštitu u
svakoj zemlji u kojoj smatra da postoji ekonomski interes za korišćenje njegove
tehnologije. Inostrane prijave patenata čine osnov priliva iz inostranstva, što podstiče
razvoj u privredi zemlje domaćina. Ugovor o saradnji u oblasti patenata olakšava
podnošenje patentnih prijava i doprinosi transferu tehnologije.

7. Haški sporazum o međunarodnom prijavljivanju industrijskih uzoraka i modela

Sistem međunarodnog prijavljivanja i registracije proizvoda industrijskog
oblikovanja nastao je iz potrebe da se njihova zaštita u više zemalja pojednostavi i učini
ekonomičnijom. Cilj ovog sistema je da omogući da se, na osnovu jedne međunarodne
prijave proizvoda industrijskog oblikovanja, ostvari zaštita za taj proizvod u više zemalja
odjednom. Taj cilj je postignut stvaranjem jedne posebne unije zemalja u okviru Pariske
unije za zaštitu industrijske svojine. To je Haška unija, koja je osnovana Haškim
sporazumom o međunarodnom prijavljivanju industrijskih uzoraka i modela 1925.
godine.12
Pripadnici zemalja Unije mogu da ostvare zaštitu za svoje proizvode u drugim
zemljama članicama Unije uz minimalne formalnosti i troškove. Međunarodna prijava
industrijskog uzorka ili modela se podnosi Međunarodnom birou pri Svetskoj organizaciji
za intelektualnu svojinu u Ženevi. U prijavi se navode zemlje u kojima prijavilac želi
zaštitu. Međunarodna prijava proizvodi u svim navedenim zemljama isti pravni učinak
koji bi imala i nacionalna prijava za isti predmet, da je podnesena istog dana kad i
međunarodna prijava.13 Tražioci zaštite na ovaj način štede trud i novac oko
podnošenja odvojenih nacionalnih prijava izbegavajući komplikacije nacionalnog
postupka prijavljivanja, koji se razlikuje od zemlje do zemlje.
Haški sporazum o međunarodnom prijavljivanju uzoraka i modela iz 1925.
godine, kojim je osnovana Haška unija, nije više na snazi. Njega je zamenio Londonski
dokument, zaključen 1934. godine, koji predstavlja reviziju Haškog sporazuma. Sledeća
revizija je bila putem Haškog dokumenta, zaključenog 1960. godine. Dakle kada se
danas govori o Haškom sporazumu, misli se na dva samostalna revidirana teksta (koja
su na snazi), na Londonski dokument iz 1934. i Haški dokument iz 1960. godine, kao i
na dva pridodata akta, Akt iz Monaka (1961. godine), koji se odnosi na Londonski
dokument i koji uređuje isključivo finansijska pitanja, i Akt iz Stokholma (1967. godine),
koji se odnosi na oba revidirana teksta i koji uređuje finansijska i administrativna pitanja
Haške unije.

8. Madridski aranžman o međunarodnom registrovanju žigova

12
Na engleskom jeziku: Hague Agreement Concerning the International Deposit of Industrial Designs.
13
Ibid, str. 440.

8
 U vreme kada je donet Madridski aranžman 1891. godine očekivalo se da će on
postati univerzalno pravno sredstvo za međunarodnu registraciju žigova i da će se ona
odvijati preko Biroa u Ženevi. Zamisao o univerzalnoj prihvaćenosti se, međutim, nije
ostvarila, jer Madridski aranžman nije uspeo da okupi veći broj zemalja. Razlozi za
nepristupanje koji su se navodili bili su: preterana strogost odredbi Aranžmana i
neusklađenost sa prihvaćenom savremenom koncepcijom žiga. Zbog toga je započeta
međunarodna aktivnost na reviziji Madridskog aranžmana14 što je rezultiralo
donošenjem Protokola uz Madridski aranžman 1989. godine. Posle usvajanja Protokola,
kojim je revidiran Madridski aranžman, došlo je do naglog povećanja broja država
članica Madridske unije, koju sačinjavaju države članice Aranžmana i Protokola.
Madridski aranžman predviđa sistem međunarodne registracije žigova, po kome
se podnošenjem jedne međunarodne prijave dobija istovremeno pravna zaštita u onim
zemljama članicama Aranžmana u kojima prijavilac želi pravnu zaštitu. Prijava se
podnosi putem nacionalne administracije u zemlji porekla podnosioca prijave, koji je
prosleđuje Međunarodnom birou WIPO u Ženevi, koji registruje prijavljeni žig i
objavljuje ga u svom službenom glasilu. Međunarodni biro se ne upušta u proveravanje
prijave, već polazi od toga da je to već učinio nacionalni zavod kome je prijava predata.
Međunarodni biro dostavlja primerak prijave administracijama zemalja gde je
zaštita tražena, a one imaju pravo da, u roku od godinu dana od dana prijema
dostavljene prijave, pozivajući se na svoje propise, odbiju zaštitu. Međunarodna
registracija, u slučaju odobrenja zaštite, traje 20 godina, a taj se rok može
neograničeno puta produžavati uz plaćanje predviđenih taksi.

9. Rimska konvencija o zaštiti izvođača, proizvođača fonograma i ustanova za radio-

difuziju
Potreba za regulisanjem srodnih prava na međunarodnom nivou dovela je do
nastanka Međunarodne konvencije o zaštiti izvođača, proizvođača fonograma i ustanova
za radio-difuziju (Rimska konvencija15). Ona je doneta 1961. godine u Rimu i otvorena
je za pristupanje svim zemljama članicama Bernske i Univerzalne konvencije. Ovo
ograničenje je stavljeno, jer se ne može zaštititi interpretacija nekog dela, ako samo to
delo nije pravno zaštićeno odredbama iz oblasti autorskog prava. Zemlje članice Rimske
konvencije sačinjavaju Rimsku uniju. Jugoslavija je učestvovala u donošenju
Konvencije, ali je do sada nije ratifikovala.16
Rimska konvencija reguliše tri vrste srodnih prava: pravo umetnika-izvođača (po
Zakonu o autorskom pravu SRJ od 1998. godine ravo interpretatora), pravo proizvođača
fonograma i pravo ustanova za radio difuziju.
Osnovno načelo Rimske konvencije je načelo nacionalnog tretmana, prema kome
je svaka država članica dužna da prizna umetnicima-izvođačima, koji su državljani druge
zemlje članice, istu zaštitu koju priznaje izvođačima koji su domaći državljani u pogledu

14
Na engleskom jeziku: Madrid Agreement Concerning the International Registration of Marks.
15
Na engleskom jeziku: International Convention for the Protection of Performers, Producers of
Phonograms and Broadcasting Organizations, generally referred to as the “Rome Convention.”
16
Ibid, str. 456.

9
izvođenja književnih i umetničkih dela, ako je ispunjen jedan od sledećih uslova: da je
izvođenje izvšeno u drugoj zemlji članici, da je snimljeno na fonogram koji je zaštićen
odredbama o zaštiti fonograma ili ako je izvođenje (nesnimljeno) emitovano putem
radija ili televizije. Proizvođači fonograma uživaju zaštitu nacionalnog tretmana po
odredbama Rimske konvencije za objavljene i neobjavljene fonograme. Najzad, stranim
radio-difuznim ustanovama priznaje se nacionalni tretman kada je ispunjen jedan od
sledećih uslova: ako se sedište ustanve za radio-difuziju nalazi na teritoriji neke druge
zemlje članice ili ako se radio-difuzna emisija prenosi putem emisione stanice koja se
nalazi na teritoriji neke druge zemlje članice.
Drugo načelo Rimske konvencije je načelo minimalnih prava umetnika izvođača,
proizvođača fonograma i ustanova za radio-difuziju. Minimalna prava obuhvataju i
minimalne rokove pravne zaštite. U pogledu trajanja pravne zaštite za interpretacije,
Rimska konvencija ograničava samo trajanje imovinskih prava na 20 godina, dok je
trajanje moralnih prava umetnika izvođača neograničeno. Rok trajanja imovinskih prava
za snimljena izvođenja se računa od isteka godine u kojoj su snimljena, za nesnimljena
izvođenja od isteka godine u kojoj su izvedena, a za emisije interpretacija od isteka
godine u kojoj su emitovane. Konvencija predviđa i trajanje roka zaštite fonograma od
20 godina, s tim što države članice mogu predvideti i duži, ali ne i kraći rok. Takođe je
minimalna zaštita u trajanju od 20 godina predviđena za isključivo imovinsko pravo
radio-difuznih ustanova na svoje emisije.
Svi primerci objavljenog fonograma koji su stavljeni na raspolaganje javnosti u
dovoljnoj količini treba da nose simbol (R) sa oznakom godine prvog objavljivanja.
Pored toga, ako se iz primeraka fonograma ili njihovog omota ne vidi ko je proizvođač
fonograma ili nosilac licence, oznaka mora da sadrži i ime proizvođača fonograma.
Uvođenje ove formalnosti se opravdava sigurnošću prometa, jer samo pravno zaštićeni
fonogrami imaju pravo na ovu oznaku.

10. Svetska organizacija za intelektualnu svojinu (WIPO17)

Osnovni izvor međunarodnog prava intelektualne svojine je Konvencija o
osnivanju Svetske organizacije za intelektualnu svojinu.

Slika broj 2: Konvencija o osnivanju Svetske organizacije za intelektualnu

svojinu

17
Naziv organizacije na engleskom je World Intellectual Property Organization (WIPO) ili na francuskom
Organisation Mondiale de la Propriete intelectuelle (OMPI).

10
 Izvor: WIPO, Internet, 22/12/2002. http://www.wipo.org/index.htm

U Konvenciji o osnivanju Svetske organizacije za intelektualnu svojinu se navodi

da izraz "intelektualna svojina" označava prava koja se odnose na:
1) književna, umetnička i naučna dela;
2) interpretacije umetnika interpretatora i izvođenja umetnika izvođača,
fonograme i radio-difuzne emisije;
3) pronalaske na svim poljima ljudske delatnosti;
4) znakove razlikovanja (žigovi, oznake porekla);
5) industrijsko oblikovanje odnosno dizajn (modeli, uzroci);
6) zaštitu od nelojalne konkurencije;
7) naučna otkrića;
kao i ostala prava, koja proizilaze iz intelektualnog stvaralaštva u industriji, nauci,
književnosti i umetnosti.18
Poslove koji se odnose na autorsko i njemu srodna prava, kao i na pravo
industrijske svojine, na međunarodnom planu vrši Svetska organizacija za intelektualnu
svojinu (WIPO - World Intellectual Property Organization). WIPO je osnovana na
Diplomatskoj konferenciji o intelektualnoj svojini održanoj od 11. juna do 14. jula 1967.
godine u Stokholmu. Od 19. oktobra 1977. godine je registrovana kao jedna od ukupno
16 specijalizovanih agencija Ujedinjenih nacija. Konvencijom o osnivanju ove
međunarodne organizacije precizirano je da ona ima za cilj da unapređuje zaštitu
intelektualne svojine u svetu kroz saradnju sa državama kao i sa drugim međunarodnim
organizacijama, a uz to i da obezbeđuje administrativnu saradnju između unija
(Bernske, Pariske, Madridske, Haške i drugih).
Reforma međunarodnog sistema intelektualne svojine bila je neophodna zato što
do stupanja na snagu Konvencije o osnivanju WIPO (26. aprila 1970. godine) nije
postojao institucionalizovan mehanizam koji bi omogućio državama potpisnicama
međunarodnih ugovora iz oblasti intelektualne svojine efikasno izvršavanje ugovora.
Osim toga bilo je potrebno i sistematski pratiti stanje u ovoj oblasti i donositi
odgovarajuće odluke o programskim, finansijskim, administrativnim, personalnim i svim

18
WIPO, WIPO Publication No. 476(E), Internet, 10/12/2002, http://www.wipo.org/about-
ip/en/iprm/index.htm.

11
drugim pitanjima od zajedničkog interesa država – članica. Pre reforme u Stokholmu
oko svih međunarodnih ugovora u vezi intelektualne svojine (Pariski, Bernski i sl.)
postojale su unije država članica i nije postojala međunarodna organizacija koja bi
obuhvatila sve ove regulative na jednom mestu.

Slika broj 3: WIPO logo

Izvor: Internet, 22/05/2003, www.wipo.int

Na Stokholmskoj diplomatskoj konferenciji je 389 delegata predstavljalo 73

države, uz učešće 93 posmatrača iz 36 međunarodne organizacije i izmenjeno je sedam
tada važećih međunarodnih ugovora (Pariska konvencija, Bernska konvencija i druge).
Izmenama organizacionih odredbi važećih ugovora izvršene su strukturalne i
administrativne reforme unija. Unije su dobile upravna tela (Skupštine), dok dve
osnovne unije - Pariska i Bernska - imaju, svaka pojedinačno, i svoj Izvršni komitet.
Osnovana je Svetska organizacija za intelektualnu svojinu sa zadacima: da obezbeđuje
administrativnu saradnju između unija, poštujući pri tome autonomiju svake od njih; da
radi na unapređenju zaštite intelektualne svojine u svetu i uskađivanju nacionalnih
zaknodavstava iz ove oblasti, u funkciji podsticanja stvaralačke aktivnosti.
WIPO je administrator i depozitar za oko tridesetak međunarodnih ugovora u
oblasti intelektualne svojine koji obrazuju više unija, i to: Bernsku uniju, Parisku uniju,
Madridsku uniju, Hašku uniju, Lokarnsku uniju, Lisabonsku uniju, Nicansku uniju,
Budimpeštansku uniju, Bečku uniju (koja bazira na Bečkom sporazumu o ustanovljenju
međunarodne klasifikacije figurativnih elemenata žigova od 12. juna 1973, sa izmenama
1. oktobra 1975. godine), PCT uniju (Patent Cooperaton Treaty), IPC uniju (koja se
zasniva na Strazburškom aranžmanu o međunarodnoj klasifikaciji patenata od 24. marta
1971. godine) i FRT uniju (Film Register Treaty - koja obuhvata Ugovor o
međunarodnoj registraciji audiovizuelnih dela od 18. aprila 1989. godine).19

11. Delatnost Svetske organizacije za intelektualnu svojinu

WIPO i Ujedinjene nacije zaključile su 17. decembra 1974. godine bilateralni
ugovor na osnovu koga je WIPO dobila status specijalizovane agencije Ujedinjenih
nacija za intelektualnu svojinu. To je presudno uticalo da zemlje u razvoju u većem
broju priđu međunarodnom sistemu za zaštitu intelektualne svojine, odnosno unijama
kojima administrira WIPO. Sa kolikim uspehom WIPO obavlja svoj glavni zadatak – da
radi na unapređenju zaštite intelektualne svojine, na pripremanju i zaključivanju novih
multilateralnih ugovora iz ove oblasti, vidi se iz podataka da 15. avgusta 1998. godine

19
Projuris, Intelektualna svojina, Internet, 27/10/2002,
http://www.projuris.org/intelektualna_svojina.htm.

12
ona administrira sa 28 multilateralnih međunarodnih ugovora, od kojih je samo 7 bilo
zaključeno pre njenog osnivanja.20
Aktivnosti WIPO se mogu grupisati u tri vrste:
• registracione aktivnosti;
• promocija saradnje između vlada zemalja članica u administriranju
intelektualnom svojinom; i
• samostalne odnosno programske aktivnosti.
Sve ove aktivnosti predstavljaju samo sredstvo ka ostvarenju osnovnih ciljeva
WIPO, da štiti intelektualnu svojinu na svetskom nivou, u cilju stimulisanja industrijskog
i kulturnog razvoja zemalja, i da podstiče kreativni rad i olakšava transfer tehnologije i
širenje književnih i umetničkih dela.
Registracione aktivnosti pdrazumevaju direktnu pomoć podnosiocima prijave i
vlasnicima prava na intelektualnu svojinu. Ove aktivnosti se tiču prijema i procesiranja
međunarodnih prijava pod Ugovorom o saradnji u oblasti patenata ili za međunarodnu
registraciju uzoraka i modela. Ove aktivnosti se finansiraju kroz honorar koji plaćaju
podnosioci prijave i ta sredstva predstavljaju tri četvrtine budžeta WIPO.
Najvažnje aktivnosti u promociji saradnje između vlada zemalja članica u
administriranju intelektualne svojine se tiču organizacije, prikupljanja i sortiranja
patentne dokumantacije u cilju bolje preglednosti i lakšeg naknadnog pretraživanja.
Zatim to su aktivnosti održavanja i osvežavanja međunarodnih klasifikacionih sistema,
sakupljanje detaljnih sofisticiranih statističkih podataka, regionalna istraživanja
industrijske svojine, administrativni poslovi u oblasti autorskog prava.
WIPO održava obimnu zbirku industrijske svojine i autorskog prava, koja je
ujedno dostupna i javnosti. WIPO izdaje mesečne publikacije i kao i periodični CD-ROM
pod nazivom "IP-LEX".
Samostani program aktivnosti WIPO, koji je značajan i veoma velik po obimu,
čine promovisanje što šireg prihvatanja postojećih međunarodnih sporazuma,
ažuriranje, po potrebi, tih sporazuma kroz njihovu reviziju, zaključivanje novih
sporazuma i organizacija i učešće u razvojno kooperativnim aktivnostima.21
Članice Svetske organizacije za intelektualnu svojinu su države potpisnice
Konvencije o osnivanju WIPO. Svaka država članica bilo koje unije može postati članica
WIPO. Članica WIPO može postati i svaka država koja nije članica ni jedne od ovih
unija, a pripada sistemu Ujedinjenih nacija, što znači da je članica UN ili neke od
specijalizovanih agencija UN. Država može postati članica WIPO i ako je član
Međunarodne agencije za atomsku energiju, ili je potpisnica Statuta Međunarodnog
suda pravde, ili je dobila poziv da postane član od Generalne skupštine WIPO.
Članice WIPO, kao i bilo koje druge specijalizovane agencije UN, mogu biti samo
države. Da bi država postala članica WIPO mora položiti instrument ratifikacije ili

20
Vesna Besarović, Blagota Žarković, Intelektualna svojina – međunarodni ugovori, op. cit., str. 420.
21
WIPO, WIPO Publication No.476(E), Internet, 10/12/2002, http://www.wipo.org/about-
ip/en/iprm/index.htm.

13
saglasnosti Generalnom direktoru WIPO u Ženevi. Država članica Pariske ili Bernske
konvencije može postati članica WIPO samo ako je već prihvatila, ili je trenutno u
procesu ratifikacije, minimum administrativnih odredbi Stokholmskog akta Pariske
konvencije iz 1967. godine, ili Pariskog akta Bernske konvencije iz 1971. godine.22
Na dan 15. avgusta 1998. godine ukupan broj članica WIPO je bio 171 država,
od čega su 150 države članice Pariske unije, 131 država je članica Bernske unije, a 15
država nije članica nijedne od navedenih unija.

12. Regulativa Svetske trgovinske organizacije (WTO) u oblasti intelektualne svojine

Sve brži ekonomski razvoj u nacionalnom i međunarodnom okviru nosi sa sobom
i potrebu za institucionalnim regulisanjem međusobnih odnosa privrednih subjekata. U
skorije vreme sve razruđenija oblast intelektualne svojine se, između ostalih, ubraja u
pitanja koja su regulisana na međunarodnom nivou. Sa nastankom pojma intelektualne
svojine i sa širenjem te oblasti rasla je i neophodnost usaglašavanja nacionalnih
zakonodavstava. To je do sada najsveobuhvatnije učinjeno na nivou Svetske trgovinske
organizacije (WTO).
Neadekvatnost i različitost nacionalnih zakonodavstava po pitanju obuhvatnosti i
raspoloživosti prava na intelektualnu svojinu kao i odsustvo efikasnih procedura (na
nacionalnom i međunarodnom planu) i sredstava pravne prisile na poštovanje
sankcionisanih normi zaštite, izazvale su rastuće trgovinske probleme i dovele do ulaska
ovog pitanja u mandat pregovaračkih aktivnosti Urugvajske runde pri Ujedinjenim
nacijama.
Finalni akt Urugvajske runde GATT-a, potpisan 15. aprila 1994. godine, sastoji se
od Sporazuma o osnivanju Svetske trgovinske organizacije sa pripadajućim aneksima,
Ministarske deklaracije i još 25 različitih odluka. Osnivački akt (statut) je Sporazum o
osnivanju Svetske trgovinske organizacije (Sporazum o WTO) koji predstavlja sistem od
29 zasebnih ugovora organizovanih u četiri aneksa. Sporazum o WTO zajedno sa prva
tri aneksa nazivamo multilateralnim trgovinskim sporazumima i oni su obavezni za sve
potpisnike, članice WTO koje su tim ugovorima pristupile.23 Zvanični datum osnivanja
Svetske trgovinske organizacije (WTO)24 je 1. januar 1995. godine.
Aneks 1A Sporazuma o WTO sadrži Osnovni sporazum o carinama i trgovini iz
1994. godine (GATT). Aneks 1C Sporazuma o WTO je Sporazum o trgovinskim
aspektima prava intelektualne svojine (TRIPS sporazum).
Do nastanka WTO je došlo zbog toga što njene članice imaju zajedničke interese
u oblasti međunarodne trgovine koje je racionalnije realizovati zajedničkom akcijom više
država. Međunarodna trgovina je aktivnost koja uključuje više strana, najmanje dve,
tako da jedna država ne može urediti međunarodnu trgovinu bez saglasnosti ostalih
država partnera.25 Krajnji rezultat Urugvajske runde pregovora je, između ostalog,

22
Ibid.
23
Sporazum o WTO, član II, stav 3.
24
Na engleskom jeziku: World Trade Organization (WTO).
25
Predrag Bjelić, Svetska trgovinska organizacija, IGP Prometej, Beograd, 2002, str. 38.

14
postizanje Sporazuma o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine (TRIPS
sporazum) kojim su obuhvaćene sve kategorije intelektualne svojine. TRIPS
sporazumom je predviđeno jačanje i harmonizacija standarda zaštite intelektualne
svojine kao i obezbeđenje efikasne pravne obaveznosti na poštovanje dogovorenih
normi kako na nacionalnom tako i na međunarodnom planu.

13. Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine (TRIPS sporazum)

Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine (TRIPS
sporazum)26 donesen je na tzv. Urugvajskoj rundi pregovora u GATT-u (prerastao u
Svetsku trgovinsku organizaciju), koja je otpočela 1986. godine, a okončana 1993.
godine, s tim što su pored TRIPS sporazuma, ovde doneti i drugi sporazumi u vezi sa
međunarodnom trgovinom. Urugvajskom rundom pregovora, po prvi put su obuhvaćene
i na multilateralnoj osnovi razmatrane mere zaštite prava po osnovu trgovine
intelektualnim uslugama.
Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine, uključujući i
trgovinu krivotvorenom robom, čini aneks 1 C Sporazuma iz Marakeša, kojim se
ustanovljava Svetska trgovinska organizacija, koji je zaključen 15. aprila 1994. godine i
stupio je na snagu 1. januara 1995. godine. TRIPS sporazum obavezuje sve članice
Svetske trgovinske organizacije. Zemlje članice Svetske trgovinske organizacije (WTO)
pristupanjem Sporazumu o osnivanju (Osnovni sporazum) obavezale su se da prihvate i
Sporazum o trgovinskim aspektima prava na intelektualnu svojinu.
Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine se, u zavisnosti od
prava koja reguliše, naslanja na odredbe konvencija koje su usvojene pre njegovog
stvaranja, a to su:
• Pariska konvencija o zaštiti industrijske svojine (1967. godine);
• Bernska konvencija za zaštitu književnih i umetničkih dela (1971. godine);
• Rimska konvencija o zaštiti umetnika izvođaca, proizvođaca fonograma i
radio difuznih organizacija (1961. godine);
• Ugovor o intelektualnoj svojini u vezi sa integrisanim kolima (1989.
godine).
TRIPS sporazum je najsveobuhvatniji multilateralni sporazum o intelektualnoj
svojini. Sporazum pokriva sledeće oblasti intelektualne svojine:
• autorsko i srodna prava;
• žigove;
• geografske oznake;
• industrijski dizajn;
• patente;
• šeme (topografije) integrisanih kola;
• zaštitu neotkrivenih informacija;
• kontrolu prakse ograničavanja konkurencije u ugovorima o licenci.

26
Na engleskom jeziku: Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights (TRIPS
Agreement).
15
 Osnovna namera ovog Sporazuma je da smanji poremećaje i smetnje u
međunarodnoj trgovini i, uzimajući u obzir potrebu za unapređenjem efikasne i
odgovarajuće zaštite prava intelektualne svojine, na multilateralnom nivou reguliše
adekvatnu zaštitu intelektualne svojine, ali tako da ova regulativa ne postane barijera
slobodnoj trgovini, već, naprotiv, da bude njen podsticaj.
TRIPS sporazumom je učinjen napor da se sporovi vezani za trgovinske aspekte
prava intelektualne svojine rešavaju putem multilateralnih postupaka. Članice TRIPS
sporazuma mogu, ali nisu obavezne, da primene u svom zakonodavstvu obimniju
zaštitu nego što se to zahteva ovim Sporazumom, pod uslovom da takva zaštita nije u
suprotnosti sa odredbama ovog Sporazuma. Članice su slobodne da same odrede
odgovarajući način primenjivanja odredbi ovog Sporazuma u okviru svog vlastitog
pravnog sistema i prakse.
Ovim Sporazumom insistira se na saradnji između između Svetske trgovinske
organizacije i Svetske organizacije za intelektualnu svojinu (WIPO), kao i između drugih
međunarodnih organizacija koje se bave ovom oblašću.
TRIPS sporazum sadrži sedam delova.

Slika broj 4: Struktura TRIPS sporazuma27

SPORAZUM O TRGOVINSKIM ASPEKTIMA

PRAVA INTELELEKTUALNE SVOJINE (TRIPS SPORAZUM)
D e o I: Opšte odredbe i osnovni principi
D e o II: Standardi vezani za važenje, obim i korišćenje prava intelektualne
svojine
1. Autorsko i srodna prava
2. Žigovi
3. Geografske oznake
4. Industrijski modeli i uzorci
5. Patenti
6. Šeme (topografije) integrisanih kola
7. Zaštita neotkrivenih informacija
8. Kontrola prakse ograničavanja konkurencije u ugovorima o licenci
Deo III: Sprovođenje prava intelektualne svojine
1. Opšte obaveze
2. Građanski i upravni postupci i pravna sredstva
3. Privremene mere
4. Specijalni zahtevi koji se odnose na mere na granici
5. Krivični postupci
D e o IV: Sticanje i održavanje prava intelektualne svojine i odgovarajući inter-
partes postupci

27
Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine. Internet, 15/06/2003,
http://www.yupat.sv.gov.yu/Stranice/TRIPS/TRIPS_Index.htm

16
 D e o V: Sprečavanje i rešavanje sporova
D e o VI: Prelazne odredbe
D e o VII: Institucionalne odredbe; Završne odredbe
Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine se, kao i ostali
sporazumi u okviru Svetske trgovinske organizacije, zasniva na dva osnovna principa:
1) Obaveza poštovanja nacionalnog tretmana na osnovu koje se u oblasti zaštite
intelektualne svojine priznaje jednak tretman domaćem i stranom subjektu. To znači da
se svaka članica obavezuje da neće dati nepovoljniji tretman stranim državljanima u
odnosu na svoje državljane po osnovu zaštite njihovog prava na intelektualnu svojinu.
Ovo je princip nediskriminacije, od koga su dozvoljena odstupanja u predviđenim
okvirima.
2) Klauzula najpovlašćenije nacije (kao novina u oblasti regulisanja prava na
intelektualnu svojinu) kojom se predviđa da svaka prednost, olakšica, privilegija ili
imunitet koju jedna članica WTO odobrava drugoj u domenu ostvarenja prava i trgovine
pravom na intelektualnu svojinu, mora bezuslovno i odmah da se proširi i na ostale
članice
Ove klauzule pokrivaju, pored suštinskih standarda zaštite i pitanja koja se tiču
raspoloživosti, sticanja, obima, održavanja i primene (sprovođenja) prava na
intelektualnu svojinu kao i pitanja upotrebe prava na intelektualnu svojinu. Praktično
dok klauzula nacionalnog tretmana zabranjuje diskriminaciju između domaće i strane
države (tj. njenih državljana), kauzula najpovlašćenije nacije zabranjuje diskriminaciju
između stranih država (državljana).
Izuzeci od klauzule nacionalnog tretmana koji su dozvoljeni u Svetskoj
organizaciji za intelektualnu svojinu (WIPO), dozvoljeni su i u TRIPS sporazumu. Tamo
gde ovi izuzeci dozvoljavaju materijalni reciprocitet, konsekventni izuzeci od klauzule
najpovljašćenije nacije su takođe dozvoljeni (npr. poređenjem sa Bernskom
konvencijom vidimo da ona daje veće uslove zaštite autorskih prava pa je ovaj deo
inkorporiran u Sporazum o zaštiti prava intelektualne svojine). Sporazum spominje i sve
druge izuzetke od klauzule najpovlašćenije nacije.
Osnovni ciljevi koji se tiču intelektualne svojine nalaze se u Preambuli, koja
predstavlja projekciju glavnih ciljeva Urugvajske runde pregovora, i oni su izneti u
ministarskoj Deklaraciji u Punta del Esteu 1986. godine i u Srednjoročnom pregledu
1988/89. godine. Ovi ciljevi uključuju redukciju distorzija i poremećaja (smetnji) u
međunarodnoj trgovini i promociju efikasne i adekvatne zaštite intelektualne svojine,
tako da ona sama po sebi ne postane barijera slobodnoj trgovini.
Zaštita i primena prava na intelektualnu svojinu treba da podstiče tehnološke
inovacije, transfer i širenje tehnologije, da ima pozitivne efekte i na proizvođače i
korisnike tehnološkog know-how, a da pri tome povoljno utiče na ukupno (socijalno i
ekonomsko) bogatstvo društva. Pri tome prava na intelektualnu svojinu treba da
balansiraju pružanje prava i poštovanje obaveza. Sporazum predviđa i da članice
potpisnice imaju prava da na svojoj teritoriji spreče zloupotrebu prava na intelektualnu

17
svojinu pri čemu je dozvoljena upotreba svih mera za zaštitu javnog dobra i interesa,
ako one nisu protivne odredbama Sporazuma.
Za očekivati je da se nastavi trend sve većeg ulaganja u oblast istraživanja i
razvoja (R&D). Rezultat su sve naprednije, efikasnije, funkcionalnije i uspešnije kreacije
ljudskog uma. Prema tome i u budućnosti će postojati potreba za efikasnom zaštitom
uloženih finansijskih sredstava i uloženog znanja i za podsticanjem međunarodne
saradnje na ovom polju. Zbog toga Sporazum o trgovinskim aspektima prava
intelektualne svojine predstavlja najbolje rešenje koje je ovo doba moglo da ponudi, a
ujedno i dobru bazu za dalju nadogradnju.

14. Sporazum između Svetske trgovinske organizacije i Svetske organizacije za

intelektualnu svojinu u oblasti intelektualne svojine
Svetska organizacija za intelektualnu svojinu i Svetska trgovinska organizacija u
želji da uspostave obostrano korisne odnose i sa ciljem da se oni precizno definišu
odlučile su da formalno naprave sporazum o kooperaciji. U Ženevi, 22. decembra 1995.
godine predstavnici ove dve organizacije su potpisali Ugovor o saradnji između WTO i
WIPO.28
Da bi se olakšala primena TRIPS sporazuma Savet za TRIPS je zaključio sa WIPO
ugovor o kooperaciji između WIPO i WTO, koji je stupio na snagu 1. januara 1996.
godine. Kao što je precizno definisano u Preambuli TRIPS sporazuma, WTO želi da ima
komplementarne i obostrano korisne odnose sa WIPO. Ugovor obezbeđuje kooperaciju
u tri osnovne oblasti: prevođenje i implemantacija samog sporazuma u nacionalna
zakonodavstva, implementacija procedura zaštite državnih oznaka i tehnička
kooperacija.
Ugovor o saradnji WTO i WIPO obuhvata saradnju na sledećim poljima:
• olakšavanje pristupa zakonima Svetske organizacije za intelektualnu
svojinu od strane članica WTO, i obratno;
• međusobno omogućavanje pristupa bazama podataka obe organizacije;
• olakšavanje pristupa zakonima Svetske organizacije za intelektualnu
svojinu, Sekretarijata WTO i Saveta TRIPS sporazuma;
• Sekretarijat WTO će proslediti kopije uredbi i ugovora koje on primi od
svojih članica;
• prevođenje zakona i drugih pravnih akata.
Međunarodni biro WIPO (u daljem tekstu Međunarodni biro) će Sekretarijatu
WTO pružiti sve informacije koje su proistekle iz komunikacije između biroa i neke
članice WTO.
Ugovor o saradnji na sprovođenju Sporazuma o trgovinskim aspektima prava
intelektualne svojine, između ostalog, utvrđuje potrebu pravno-tehničke pomoći
zemljama u razvoju. Međunarodni biro će omogućiti zemljama u razvoju WTO

28
Agreement between the World Intellectual Property Organization and the World Trade Organization,
Internet, 09/02/2003, http://www.wto.org/english/tratop_e/trips_e/wtowip_e.htm.

18
članicama, koje nisu članice WIPO, istu pravnu i tehničku pomoć, koju obezbeđuje i
članicama WIPO. Sekretarijat WTO, sa druge strane, omogućiće zemljama u razvoju,
članicama WIPO, koje nisu članice WTO, istu tehniču kooperaciju u vezi TRIPS
sporazuma, kao što je pruža zemljama u razvoju članicama WTO. Međunarodni biro i
Sekretarijat WTO će poboljšati saradnju i zajedničkim snagama pružiti pomoć zemljama
u razvoju i nerazvijenim zemljama u vezi implementacije i sprovođenja TRIPS
sporazuma. Iz navedenih razloga ova dva organa biće u neprestanom kontaktu i
razmenjivaće informacije.
Amandmane na ovaj Ugovor mogu podneti obe članice, a usvajanje se vrši
pristankom i WTO i WIPO. Ukoliko jedna strana ugovornica da pismeno obaveštenje
drugoj o želji za ukidanjem Ugovora, u roku od godinu dana od prijema obaveštenja
ovaj Ugovor će se raskinuti.

Sanja JELISAVAC
INTERNATIONAL REGULATION OF INTELLECTUAL PROPERTY RIGHTS
SUMMARY

Intellectual property refers to creations of the mind: inventions, literary and works of
art, as well as symbols, names, images, and designs that are used in commerce. Intellectual
property is divided into two categories: industrial property, which includes inventions (patents),
trademarks, industrial designs, and geographic indications of source; and copyright, which
includes literary and works of art such as novels, poems and plays, films, musical works, works
of art such as drawings, paintings, photographs and sculptures, and architectural designs.
Rights related to copyright include those of performing artists in their performances, producers
of phonograms in their recordings, and those of broadcasters in their radio and television
programmes.
1883 marked the birth of the Paris Convention for the Protection of Industrial Property,
the first major international treaty designed to help the people from one country obtain
protection in other countries for their intellectual creations in the form of industrial property
rights, known as: inventions (patents), trademarks, industrial designs.
In 1886, copyright entered the international arena with the Berne Convention for the
Protection of Literary and Artistic Works. The aim of this Convention was to help nationals of its
member States obtain international protection of their right to control, and receive payment for,
the use of their creative works such as: novels, short stories, poems, plays; songs, operas,
musicals, sonatas; and drawings, paintings, sculptures, architectural works.
The Universal Copyright Convention (UCC) was adopted in 1952 and formalised in 1955,
as a complementary agreement to the Berne Convention. The UCC membership included the
United States, and many developing countries that did not wish to comply with the Berne
Convention, since they viewed its provisions as overly favourable to the developed world.
Patent Cooperation Treaty, signed on June 19,1970, provides for the filing of a single
international patent application which has the same effect as national applications filed in the
designated countries. An applicant seeking protection may file one application and request
protection in as many signatory states as needed.
On November 6, 1925, the Hague Agreement Concerning the International Deposit of
Industrial Designs was adopted within the framework of the Paris Convention. Under the

19
 provisions of the Hague Agreement, any person entitled to effect an international deposit has
the possibility of obtaining, by means of a single deposit, protection for his industrial designs in
a number of States with a minimum of formalities and of expense.
The system of international registration of marks is governed by two treaties, the Madrid
Agreement Concerning the International Registration of Marks, which dates from 1891, and the
Protocol Relating to the Madrid Agreement that was adopted in 1989. It entered into force on
December 1, 1995, and came into operation on April 1, 1996. The reason for adopting the
much more recent Protocol, following the original Madrid Agreement of 1891 (last amended at
Stockholm in 1967), was the absence from the Madrid Union of some of the major countries in
the trademark field, for example, Japan, the United Kingdom, and the United States of America.
The Protocol is intended to make the Madrid system acceptable to more countries.
The Rome Convention consists basically of the national treatment that a State grants
under its domestic law to domestic performances, phonograms and broadcasts. Apart from the
rights guaranteed by the Convention itself as constituting that minimum of protection, and
subject to specific exceptions or reservations allowed for by the Convention, performers,
producers of phonograms and broadcasting organisations to which the Convention applies,
enjoy in Contracting States the same rights as those countries grant to their nationals.
The World Intellectual Property Organization (WIPO) is an international organisation
dedicated to promoting the use and protection of works of the human spirit. These works,
intellectual property, are expanding the bounds of science and technology and enriching the
world of the arts. Through its work, WIPO plays an important role in enhancing the quality and
enjoyment of life, as well as creating real wealth for nations. In 1974, WIPO became a
specialised agency of the United Nations system of organisations, with a mandate to administer
intellectual property matters recognised by the member states of the UN. With headquarters in
Geneva, Switzerland, WIPO is one of the 16 specialised agencies of the United Nations system
of organisations. It administers 21 international treaties dealing with different aspects of
intellectual property protection. The Organisation counts 177 nations as member states.
One of the successes of the Uruguay Round of trade negotiations was the Agreement on
Trade-Related Aspects of Intellectual Property (TRIPS Agreement), which came into effect on 1
January 1995, and up to date it the most comprehensive multilateral agreement on intellectual
property. The TRIPS Agreement is a minimum standards agreement, which allows Members to
provide more extensive protection of intellectual property if they wish so. Members are left free
to determine the appropriate method of implementing the provisions of the Agreement within
their own legal system and practice
On January 1, 1996, an Agreement Between the World Intellectual Property
Organization and the World Trade Organization entered into force. It provides for cooperation
concerning the implementation of the TRIPS Agreement, such as notification of laws and
regulations and legal-technical assistance and technical co-operation in favour of developing
countries.
In the 21st century intellectual property will play an increasingly important role at the
international stage. Works of the mind - intellectual property - such as inventions, designs,
trademarks, books, music, and films, are now used and enjoyed on every continent on the
earth. In the new millennium, international protection of intellectual property rights faces many
new challenges; one of the most urgent is the need for states to adapt to and benefit from
rapid and wide-ranging technological change, particularly in the field of information technology
and the Internet.

20

View publication stats