«Ο Ζητιάνος» του Ανδρέα Καρκαβίτσα θεωρείται από τα πιο σημαντικά

ηθογραφικά έργα της ελληνικής γραμματείας του 19ου αιώνα. Γράφτηκε

το 1896, αποτελείται από 6 κεφάλαια και αναφέρεται στις συνθήκες
εξαθλίωσης που επικρατούν στη Θεσσαλική επαρχία της εποχής εκείνης.
Κατατάσσεται στα έργα του Νατουραλισμού, μια ακραίας έκφρασης του
ρεύματος του Ρεαλισμού ο οποίος αποτυπώνει την πραγματικότητα
υπερτονίζοντας την αρνητική όψη της ανθρώπινης ζωής.

Στο Νυχτερέμι, ένα χωριό της Θεσσαλίας κοντά στις εκβολές του

Πηνειού, οι κάτοικοί του, αγρότες Έλληνες όλοι, ενώ βρίσκονται στα
δικαστήρια με τον μπέη της περιοχής, στην προσπάθειά τους να
ξεκαθαρίσουν το ιδιοκτησιακό καθεστώς του χωριού, με την κρυφή
ελπίδα ότι θα καταφέρουν να νικήσουν και να θεωρηθούν τα κτήματα
δικά τους και όχι του μπέη, φτάνει ένας γέρος ζητιάνος μαζί με το
δεκαπεντάχρονο ζητιανόπουλό του.

Ήρωας του έργου είναι ο αδίστακτος ζητιάνος Τζιρίτης ή Τζιριτόκωστας,

ο οποίος καταφθάνει στο Νυχτερέμι με σκοπό να αποκτήσει πλούτη
εξαπατώντας τους εύπιστους και φιλόπτωχους κατοίκους, οι οποίοι του
προσέφεραν τροφή και φιλοξενία. Με τη χρήση μαγικών βοτάνων, το
«αγαπόχορτο», το «σερνικοβότανο» και άλλα βοτάνια, καθώς και υλικά
για ξόρκια και για μαγικά, παίρνοντας σε αντάλλαγμα ό,τι πιο ακριβό
έβλεπε ότι είχε το κάθε σπίτι, τα πουλούσε και γέμιζε με χρυσές λίρες.
Μάλιστα, με πονηριά κατάφερε να εκδικηθεί αυτούς που κατά την άποψή
του τον αδίκησαν. Πιο συγκεκριμένα, το ξύλο που έφαγε από τον
τελωνοφύλακα, παίζοντας με την αμάθεια και τη δεισιδαιμονία των
κατοίκων, καθοδηγώντας τους να βάλουν φωτιά στο σπίτι που μένει για
να τον κάψουν ζωντανό. Τέλος, θα βάλουν φωτιά στο μεγάλο σπίτι του
μπέη, οπότε καταφτάνουν οι ελληνικές Αρχές και οι Τούρκοι αφέντες της
περιοχής και οδηγούν όλους τους άντρες στη φυλακή της Λάρισας,
βυθίζοντας το χωριό στον αφανισμό.

Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας περιγράφει με παραστατικότητα και ρεαλισμό

τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων της Θεσσαλίας και την
εκμετάλλευσή τους από τους μεγαλοτσιφλικάδες, ενώ ταυτόχρονα
σατιρίζει την εξάρτησή τους από προλήψεις και δεισιδαιμονίες.