Διαφορικός ΙΙ, Σημειώσεις μαθήματος

Δ.
Κανδυλάκης, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πολυτεχνείο Κρήτης
Εξίσωση ευθείας στο χώρο

Δίνονται δύο διανύσματα . Θα βρούμε μια περιγραφή για τα σημεία της
ευθείας η οποία διέρχεται από το άκρο του a και είναι παράλληλη προς το b , όπως
φαίνεται στο παρακάτω σχήμα:
Εύκολα βλέπομε ότι τα σημεία της ευθείας περιγράφονται από την παραμετρική
εξίσωση E( )  a  b , .
Παράδειγμα. Η ευθεία που διέρχεται από το (1, 1,1) και είναι παράλληλη στο
διάνυσμα (3, 2, 1) περιγράφεται από την συνάρτηση
E( )  (1, 1,1)   (3, 2, 1)  (1  3, 1  2,1   ) . (1)
Το σημείο ( x, y, z ) βρίσκεται πάνω στην εν λόγω ευθεία αν τα x, y , z ικανοποιούν

τις σχέσεις
x  1  3
y  1  2
z  1  .
Λύνοντας ως πρός  κάθε μία από τις παραπάνω εξισώσεις, παίρνουμε
x 1 y  1 1  z
   . (2)
3 2 1
1
Δ. Κανδυλάκης, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πολυτεχνείο Κρήτης
Έτσι έχουμε δύο εκφράσεις που περιγράφουν τα σημεία της ευθείας, την (1) και την
(2).
x 1 y  1 z 1
Η   θα λέγεται εξίσωση της ευθείας.
3 2 1
Ασκήσεις
1. Να βρείτε δύο εκφράσεις για την εξίσωση της ευθείας η οποία διέρχεται από
το σημείο (4,0, 1) και είναι παράλληλη στο διάνυσμα (1,3, 2).
2. Να βρείτε την εξίσωση της ευθείας που διέρχεται από τα σημεία (1,0,6) και
(2, 2, 7) .
Το εσωτερικό γινόμενο
Έστω a  ( x1 , x2 , x3 ), b  ( y1, y2 , y3 ) δύο διανύσματα στον . Το εσωτερικό τους
γινόμενο είναι ο αριθμός .
Ιδιότητες εσωτερικού γινομένου
, αν και μόνο αν .
για κάθε .
για κάθε και .
για κάθε .
Οι αποδείξεις των παραπάνω ιδιοτήτων βασίζονται στον ορισμό του εσωτερικού

γινομένου. Δοκιμάστε!
2
Από το παρακάτω σχήμα
και το Πυθαγόρειο θεώρημα έχουμε ότι το μήκος του a  ( x1 , x2 , x3 ) είναι ίσο με

.
Αν συμβολίσομε το μήκος του a με || a || , τότε
a
Παρατήρηση. Έστω ότι το a είναι ένα μη μηδενικό διάνυσμα. Το διάνυσμα
|| a ||
είναι μοναδιαίο, δηλαδή το μήκος του είναι ίσο με 1:
Το εσωτερικό γινόμενο έχει μια σημαντική ιδιότητα: μας βοηθά να υπολογίσουμε

την γωνία μεταξύ δύο μη μηδενικών διανυσμάτων. Πράγματι, αν η γωνία μεταξύ
των a, b είναι η  , όπως στο παρακάτω σχήμα:
3
τότε από τον νόμο των συνημιτόνων
|| a  b ||2 || a ||2  || b ||2 2 || a |||| b || cos ,
οπότε
Μετα την εκτέλεση των πράξεων
οπότε
Η παραπάνω σχέση δίνει την ανισότητα Cauchy-Schwarz:
Δύο μη μηδενικά διανύσματα a, b θα λέγονται κάθετα αν η μεταξύ τους γωνία είναι

ορθή, οπότε .
4
Άσκηση
Να αποδείξετε ότι
(α) για κάθε και
(β) για κάθε .
Η προβολή ενος διανύσματος σε ένα άλλο διάνυσμα
Έστω a, b δύο μη μηδενικά διανύσματα. Η προβολή του a πάνω στο b είναι ένα
διάνυσμα c παράλληλο στο b τέτοιο ώστε το c  a να είναι κάθετο στο b , δείτε το
παρακάτω σχήμα:
Επειδή το c είναι παράλληλο στο b , υπάρχει ένας πραγματικός  τέτοιος ώστε

c  b . Η σχέση οδηγεί στην , οπότε . Άρα
το διάνυσμα είναι η προβολή του a πάνω στο b .
Ασκήσεις
1. Να υπολογίσετε το μήκος των διανυσμάτων:
(1, 1, 2), (2, 4,1), (1, 1, 1).

5
2. Βρείτε την γωνία μεταξύ των a  (1,1,1) και b  (1,1,0) .
3. Βρείτε την προβολή του διανύσματος a  (1,0, 2) πάνω στο διάνυσμα

b  (2, 1,0) .
Το εξωτερικό γινόμενο
Ορίζουμε i  (1,0,0), j  (0,1,0), k  (0,0,1) .
Έστω a  ( x1 , x2 , x3 ), b  ( y1, y2 , y3 ) δύο διανύσματα στον . Το εξωτερικό τους

γινόμενο είναι το διάνυσμα
i j k
a  b  x1 x2 x3  ( x2 y3  x3 y2 )i  ( x1 y3  x3 y1 ) j  ( x1 y2  x2 y1 )k .
y1 y2 y3
Παρατήρηση. Αν τα a, b είναι συγγραμμικά, δηλαδή a  b για κάποιο   0 , τότε

από τις ιδιότητες της ορίζουσας έχουμε ότι a  b  (0,0,0) .
Παράδειγμα. Αν a  (1,1,3), b  (1,3, 2) , τότε
i j k
a  b  1 1 3  (2  9)i  (2  3) j  (3  1)k  (11, 1, 4).
1 3 2
Παρατηρούμε ότι
ομοίως , οπότε το a  b είναι ένα διάνυσμα κάθετο στα a, b .
Το τετράγωνο του μήκους του εξωτερικού γινομένου των a, b είναι
|| a  b ||2  ( x2 y3  x3 y2 ) 2  ( x2 y3  x3 y1 ) 2  ( x1 y2  x2 y1 ) 2
 ( x12  x22  x32 )( y12  y22  y32 )  ( x1 y1  x2 y2  x3 y3 ) 2
|| a ||2 || b ||2 ( a b) 2 || a ||2 || b ||2  || a ||2 || b ||2 cos 2  || a ||2 || b ||2 sin 2  ,
Οπότε . Άρα το μήκος του a  b είναι .

Έπειδή δε το a  b είναι κάθετο στα a, b , έχουμε δύο επιλογές για το a  b :
6
Ο κανόνας του δεξιού χεριού αποφαίνεται για την φορά του a  b :
7
Από το παρακάτω σχήμα και την σχέση || a  b |||| a |||| b ||| sin  | φαίνεται ότι το
μήκος του a  b είναι ίσο με το εμβαδόν του παραλληλογράμμου με πλευρές τα
a, b :
Έστω τώρα c  (c1 , c2 , c3 ) ένα διάνυσμα. Παρατηρούμε ότι
= ,
όπου  είναι η γωνία μεταξύ των c και a  b :
8
Άρα ο αριθμός είναι ο όγκος του παραλληλεπιπέδου με πλευρές τα

διανύσματα a, b, c . Παρατηρήστε ότι ο όγκος του παραλλελεπιπέδου είναι η
c1 c2 c3
απόλυτη τιμή της ορίζουσας x1 x2 x3 .
y1 y2 y3
Ασκήσεις
1. Αν a  (1,7, 2), b  (0,2,3) , να υπολογίσετε τα a  b και b  a .
2. Να υπολογίσετε το εμβαδόν του παραλληλογράμμου του οποίου οι δύο μη

παράλληλες πλευρές είναι τα διανύσματα a  (1,0, 2), b  (0,2,3) .
3. Να βρείτε τον όγκο του παραλληλεπιπέδου με πλευρές

a  (1,0, 2), b  (0, 2,3), c  (1,1,0).
4. Να βρείτε το εμβαδόν του τριγώνου με κορυφές τα σημεία

a  (1,0,0), b  (0,1,0), c  (0,0,1).
9
Εξίσωση επιπέδου
Θεωρούμε ένα επίπεδο Ε το οποίο διέρχεται από ένα σημείο a  (a1, a2 , a3 ) και
είναι κάθετο σε ένα διάνυσμα   ( A, B, C) . Ένα σημείο b  ( x, y, z) βρίσκεται
πάνω στο επίπεδο Ε αν :
Άρα, , δηλαδή Ax  By  Cz  D με D  Aa1  Ba2  Ca3 .
Βλέπουμε λοιπόν ότι η γενική μορφή της εξίσωσης ενός επιπέδου είναι η
Ax  By  Cz  D , με .
Παράδειγμα. Να βρείτε την εξίσωση του επιπέδου που είναι κάθετο στο διάνυσμα
(1, 2,3) και διέρχεται από το σημείο (0,1,7) .
Σύμφωνα με τα παραπάνω, η εξίσωση του ζητούμενου επιπέδου είναι η

, δηλαδή η x  2 y  3z  19 .
Αν δίνεται η εξίσωση Ax  By  Cz  D ενός επιπέδου, τότε το κάθετο διάνυσμα

σ΄αυτό το επίπεδο είναι το ( A, B, C ) και το D καθορίζεται από ένα σημείο που
βρίσκεται πάνω στο επίπεδο.
10
Απόσταση σημείου από επίπεδο
Δίνεται το σημείο   (a, b, c) και το επίπεδο Ε με εξίσωση Ax  By  Cz  D .

Ζητείται η απόσταση του  από το Ε.
Το διάνυσμα   ( A, B, C) είναι κάθετο στο Ε. Έστω   ( p1 , p2 , p3 ) ένα τυχαίο

σημείο του επιπέδου E.
Από το  φέρνομε την κάθετο στο Ε το οποίο τέμνει στο σημείο Τ. Από το
παρακάτω σχήμα
παρατηρούμε ότι η ζητούμενη απόσταση ισούται με το μήκος της προβολής του

διανύσματος επί του  , δηλαδή
Όμως,
(επειδή Ap1  Bp2  Cp3  D )
οπότε
11
Ασκήσεις
1. Να βρείτε την εξίσωση του επιπέδου που διέρχεται από τα σημεία

(1,0,0), (1,1,1), (0, 1, 2) .
2. Να υπολογίσετε την απόσταση του σημείου (2,1,0) από το επίπεδο με

εξίσωση 7 x  5 y 12z  6 .
3. Σχεδιάστε τα επίπεδα x  y  z  1, x  z, x  z  1, x  y  1 .
4. Βρείτε την εξίσωση της ευθείας που διέρχεται από το σημείο (1, 1,1) και
είναι κάθετη στο επίπεδο με εξίσωση x  5 y  z  6 .
5. Πότε δύο επίπεδα χαρακτηρίζονται ως κάθετα; Να δώσετε ένα ορισμό.
6. Να βρείτε την τομή των επιπέδων x  y  z  1, x  3 y  z  2 .
12
Συστήματα συντεταγμένων
Πολικές, κυλινδρικές και σφαιρικές συντεταγμένες

Πολικές συντεταγμένες στο επίπεδο
Το σημείο P στο επίπεδο με καρτεσιανές συντεταγμένες ( x, y) χαρακτηρίζεται
επίσης από δύο αριθμούς (r , ) με και , όπως στο παρακάτω
σχήμα
όπου .
Οι αριθμοί είναι οι πολικές συντεταγμένες του σημείου Ρ.
Παράδειγμα. Το σημείο με καρτεσιανές συντεταγμένες έχει πολικές

συντεταγμένες :
13
Παράδειγμα. Η σπείρα του Αρχιμήδη περιγράφεται από την εξίσωση με

. Όταν και παίρνουμε την εξίσωση με γράφημα:
Ασκήσεις
1. Σχεδιάστε την καμπύλη

2. Σχεδιάστε το σύνολο των σημείων του επιπέδου (r , ) που ικανοποιούν
.
3. Σχεδιάστε το σύνολο των σημείων του επιπέδου (r , ) που ικανοποιούν
.
Κυλινδρικές συντεταγμένες
Το σημείο ( x, y, x) στον χαρακτηρίζεται κατά μοναδικό τρόπο από μια τριάδα
πραγματικών αριθμών (r, , z) που ικανοποιούν τις παρακάτω σχέσεις
14
x  r cos , y  r sin  , z  z , όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα:
όπου .
Η τριάδα (r, , z) είναι οι κυλινδρικές συντεταγμένες του σημείου ( x, y, x) .
Παρατηρούμε ότι r  x 2  y 2 και
 y
 arctan x if x  0, y  0,

 y
     arctan if x  0,
 x
 y
2  arctan x if x  0, y  0,

y   
με arctan   ,  .
x  2 2
Παράδειγμα. Το σύνολο των σημείων του οι κυλινδρικές συντεταγμένες των

οποίων ικανοποιούν την σχέση r  a ,όπου ο a είναι ένας σταθερός αριθμός, είναι
ένας κύλινδρος:
15
Ασκήσεις
1. Καθορίστε τα σημεία οι κυλινδρικές συντεταγμένες των οποίων είναι οι

    3 
1, , 3  , (2,  , 2),  3, , 1 .
 2   2 
2. Περιγράψτε την συνάρτηση η οποία απεικονίζει το σημείο (r, , z) στο

σημείο (r, , z  1) .
3. Περιγράψτε την συνάρτηση η οποία απεικονίζει το σημείο (r, , z) στο

  
σημείο  r ,   , z  .
 2 
Σφαιρικές συντεταγμένες
Το σημείο ( x, y, z ) στον χαρακτηρίζεται κατά μοναδικό τρόπο από μια τριάδα
πραγματικών αριθμών (r , ,  ) που ικανοποιούν τις παρακάτω σχέσεις
x   cos sin , y   sin  sin , z   cos  , με
  0,  [0, 2 ),  [0,  ] , όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα:
16
Η τριάδα (  , ,  ) είναι οι σφαιρικές συντεταγμένες του σημείου ( x, y, z ) .
Παρατηρήστε ότι
(  cos sin  )2  (  sin  sin  )2  (  cos  )2   2 .
Παράδειγμα. Το σύνολο των σημείων του οι σφαιρικές συντεταγμένες των

οποίων ικανοποιούν την σχέση   a , όπου ο a είναι ένας θετικός αριθμός, είναι
μια σφαίρα ακτίνας a με κέντρο την αρχή των αξόνων:
17
και περιγράφεται στις καρτεσιανές συντεταγμένες από την εξίσωση

x2  y 2  z 2  a2 .
Ασκήσεις
1. Καθορίστε τα σημεία οι σφαιρικές συντεταγμένες των οποίων είναι οι

   2  3  
1, ,  , (2,  , ),  3, ,  .
 2 3 3  2 2
2. Περιγράψτε την συνάρτηση η οποία απεικονίζει το σημείο στο

σημείο .
3. Περιγράψτε την συνάρτηση η οποία απεικονίζει το σημείο στο

σημείο .
4. Περιγράψτε το σύνολο των σημείων του επιπέδου x  y σε σφαιρικές

συντεταγμένες.
18
Καμπύλες
Ορισμός. Μια καμπύλη στον , είναι μια συνάρτηση όπου το
είναι ένα διάστημα. Αν , τότε τα σημεία  (a),  (b) λέγονται άκρα της
καμπύλης.
Θα ασχοληθούμε κυρίως με καμπύλες στους χώρους , οπότε θα

χρησιμοποιούμε συμβολισμούς της μορφής  (t)  (x(t), y(t)) ή  (t)  (x(t), y(t), z(t)) .
Οι συναρτήσεις x(t), y(t), z(t) λέγονται συνιστώσες της  . Αν οι συνιστώσες της 
είναι παραγωγίσιμες τότε η  θα λέγεται παραγωγίσιμη. Αν οι παράγωγοι των
συνιστωσών είναι συνεχείς τότε η  θα λέγεται C 1 .
Μια καμπύλη περιγράφεται από πολλές συναρτήσεις. Παραδείγματος χάριν, ο

κύκλος ακτίνας 3 που βρίσκεται στο επίπεδο των x , y με κέντρο την αρχή των
αξόνων είναι η εικόνα των συναρτήσεων
 1 (t )  (3cos t ,3sint ,0), t [0,2 ],

 2 (t )  (3cos2t ,3sin2t ,0), t [0, ].
Ορισμός. Έστω μια καμπύλη. Το διάνυσμα ταχύτητας της  στο

σημείο  (t ) είναι το  (t)  (x(t), y(t), z(t)) , η ταχύτητά της είναι το μήκος του,
δηλαδή S(t)   (t)  [ x(t)]2  [y(t)]2  [ z(t)]2 και το διάνυσμα της επιτάχυνσης
είναι το  (t)  (x(t), y(t), z(t)) .
Αντίστοιχα για την περίπτωση των καμπυλών
Στο παρακάτω σχήμα έχουμε την καμπύλη οποία

περιγράφει ένα κύκλο ακτίνας 1 με κέντρο την αρχή των αξόνων.
19
Ασκήσεις
1. Να βρείτε το διάνυσμα της ταχύτητας, την ταχύτητα και το διάνυσμα της

επιτάχυνσης όταν:
 (t )  (cos t ,sint ,t)

 (t )  (2t ,t 2 )
 (t )  (lnt ,t 2 , et ).
2. Χαρακτηρήστε τις καμπύλες που έχουν μηδενικό διάνυσμα επιτάχυνσης.
3. Ένα σωματίδιο βρίσκεται πάνω στην καμπύλη  (t)  (3cos2t ,3sin2t ,t) την οποία

εγκαταλείπει στην διεύθυνση της εφαπτομένης όταν t  . Σε ποιά θέση βρίσκεται
2
όταν t   ;
20
Μήκος καμπύλης (μήκος τόξου)

Έστω μια καμπύλη με  (t )  ( x(t ), y(t )) . Υποθέτουμε ότι οι
συναρτήσεις έχουν συνεχή παράγωγο. Το μήκος της καμπύλης 
από το a έως το b είναι
b
  x(t )   y(t ) dt .
2 2
(1)
a
Παράδειγμα. Το μήκος της καμπύλης  (t )  (2cos t, 2sin t ), t [0, 2 ] είναι
2 2
 4sin t  4cos tdt  2  dt  4 .

2 2
0 0
Το μήκος της καμπύλης  (t )  (t,log t ), t [1, 2] είναι
2 2
1 1

1
1
t 2
dt   1  t 2 dt  ... υπολογίστε το ολοκλήρωμα.
1
t
Το παρακάτω σχήμα θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε πως αποδεικνύεται ότι ο

τύπος (1) δίνει το μήκος της καμπύλης :
Αντίστοιχος τύπος ισχύει για τις καμπύλες ,  (t )  ( x(t ), y(t ), z(t )) .

Διατυπώστε τον.
Ασκήσεις
1. Να σχεδιάσετε τις παρακάτω καμπύλες και να υπολογίσετε το μήκος κάθε

μίας από αυτές:
21
(α)  (t )  (t , t ), t [1,1]
(β)  (t )  (t 3 , t 3 ), t [1,1] .
(γ)  (t )  (cos t ,sin t, t ), t [0, 2 ]
2. Να υπολογίσετε το μήκος του γραφήματος της συνάρτησης f ( x)  x 2 από

το x  0 στο x  1 .
Συναρτήσεις πολλών μεταβλητών
Συναρτήσεις πολλών μεταβλητών

Έστω . Μια συνάρτηση θα λέγεται συνάρτηση πολλών
μεταβλητών αν n  2 . Αν m  1, η f θα λέγεται πραγματική συνάρτηση.
Το γράφημα της f είναι το σύνολο
Αν , τότε το γράφημα της f είναι μια καμπύλη στον ,
22
αν , τότε το γράφημα της f είναι μια επιφάνεια στον :
Έστω μια πραγματική συνάρτηση και . Το σύνολο
λέγεται σύνολο στάθμης της f με τιμή c .
Παράδειγμα. Έστω η συνάρτηση . Αν c  1 , το

σύνολο στάθμης της f με τιμή είναι το κενό σύνολο. Αν c  0 , το σύνολο
στάθμης της f με τιμή περιέχει μόνο το σημείο . Αν c  1 , το σύνολο
στάθμης της f με τιμή 1 είναι ο μοναδιαίος κύκλος στο και αν c  1 , το σύνολο
στάθμης της f με τιμή 2 είναι ο κύκλος στο με κέντρο την αρχή των αξόνων και
ακτίνα 2 , κλπ.
23
Τα σύνολα στάθμης μας βοηθούν να σχεδιάσουμε το γράφημα της συνάρτησης f

το οποίο, στην συγκεκριμένη περίπτωση, λέγεται παραβολοειδές εκ περιστροφής:
24
Επιφάνειες δευτέρου βαθμού

Μια επιφάνεια που περιγράφεται από μία εξίσωση δευτέρου βαθμού ως προς τις
μεταβλητές x, y , z λέγεται επιφάνεια δευτέρου βαθμού.
Η σφαίρα με κέντρο το σημείο ( x0 , y0 , z0 ) και ακτίνα  περιγράφεται από την

εξίσωση ( x  x0 )2  ( y  y0 )2  ( z  z0 )2   2 :
Η επιφάνεια με εξίσωση z 2  x2  y 2 είναι ένας κώνος:
wolframalpha.com
25
x2 y 2 z 2
Η επιφάνεια με εξίσωση    1 είναι ένα ελλειψοειδές:
a 2 b2 c2
x2 y 2 z
Το υπερβολικό παραβολοειδές περιγράφεται από την εξίσωση   και
a 2 b2 c
λέγεται σάγμα ή σαμάρι:
26
x2 y 2 z
Το ελλειπτικό παραβολοειδές περιγράφεται από την εξίσωση   :
a 2 b2 c
x2 y 2 z 2
Η επιφάνεια με εξίσωση   είναι ένας ελλειπτικός κώνος:
a 2 b2 c2
27
Ασκήσεις
1. Με τη βοήθεια των συνόλων στάθμης να σχεδιάσετε τα γραφήματα των

συναρτήσεων
2. Να σχεδιάσετε τα σημεία που ικανοποιούν
a.
b.
c.
d.
e.
Όριο συνάρτησης
Θα εξετάσουμε το όριο συναρτήσεων . Η γενίκευση για μια
συνάρτηση είναι εύκολη.
Έστω . Δηλαδή το περιέχει τα σημεία του

που απέχουν από το a απόσταση μικρότερη από r .
Θεωρούμε μια ακολουθία σημείων , στον . Θα λέμε ότι η an

συγκλίνει στο a  ( x, y) αν η απόσταση μεταξύ των an και a συγκλίνει στο 0 καθώς
n   , δηλαδή ( xn  x)2  ( yn  y)2  0 .
Συμβολισμός: an  a .
Άσκηση. Να αποδείξετε ότι τα τα παρακάτω είναι ισοδύναμα:
28
(1) an  ( xn , yn )  a  ( x, y)
(2) ( xn  x)2  ( yn  y)2  0 .
(3) xn  x και yn  y .
(4) Για κάθε   0 υπάρχει τέτοιο ώστε an  D (a) για κάθε n  n0 .
 1 n 1 
Σύμφωνα με την προηγούμενη άσκηση,  ,    0,1 και
n n2
  1 n 1
 1   ,1    (e,1) όταν n   . Η ακολουθία (1, n) δεν συγκλίνει. Γιατί;
 n  n
(Παρατηρήστε ότι ).
Ορισμός. Έστω ένα μη κενό σύνολο. Το σημείο θα λέγεται

συνοριακό σημείο του αν για κάθε   0 το σύνολο D (a) περιέχει ένα
τουλάχιστον σημείο του A διαφορετικό από το a και ένα σημείο που δεν ανήκει
στο A .
Άρα το είναι συνοριακό σημείο του A αν και μόνο αν για κάθε   0 τα

σύνολα D (a)  ( A \{a}) και είναι μη κενά.
Παρατήρηση 1. Το a δεν ανήκει απαραίτητα στο A .
29
Παρατήρηση 2. Αν το A είναι ένα συνοριακό σημείο του A , τότε υπάρχει

ακολουθία an στοιχείων του συνόλου A \{a} που συγκλίνει στο A . Πράγματι, έστω
1
an  D1 (a)  ( A \{a}) (το an υπάρχει από τον ορισμό!). Επειδή an  a  , έχουμε
n n
ότι an  a .
Ορισμός. Το σύνορο του είναι το σύνολο των συνοριακών σημείων του .
Παράδειγμα. Θεωρούμε το σύνολο A  {( x, y) : x2  y 2  1} {(2,1)} . Σύμφωνα με

τον ορισμό, το σύνορο του A είναι το σύνολο {( x, y) : x2  y 2  1} .
Υποθέτουμε τώρα ότι το A είναι ένα μη κενό υποσύνολο του και μια
συνάρτηση. Υποθέτουμε επίσης ότι το σημείο είτε ανήκει στο είτε είναι
συνοριακό σημείο του .
Ορισμός. Η έχει όριο τον πραγματικό αριθμό L στο a αν, για κάθε υπάρχει
τέτοιο ώστε αν με , τότε .
Η έχει όριο τον πραγματικό αριθμό L στο a αν, για κάθε ακολουθία an σημείων
του A που συγκλίνει στον a , η ακολουθία f ( xn ) έχει όριο L .
Δηλαδή, αν an  a , με an  A , τότε f (an )  L .
 xy  1  x, y   (0, 0)
Παράδειγμα 1. Δίνεται η συνάρτηση f ( x, y )  
 0,  x, y   (0, 0)
Τότε η f έχει όριο 1 στο (0,0) .
30
Παράδειγμα 2. Έστω με f ( x, y)  x sin y . Η f έχει όριο 0 στο (0,0) .

Πράγματι, αν ( xn , yn )  (0,0) , τότε xn  0 και yn  0 οπότε
f ( xn , yn )  0  xn sin yn  xn  0 .
x2  y 2
Παράδειγμα 3. Έστω με f ( x, y)  .
x2  y 2
1 2 1 1
Θεωρούμε τις ακολουθίες  ,  και  ,  οι οποίες συγκλίνουν στο (0,0) .
n n n n
1 4

 1 2  n2 n2 3 1 1
Έχουμε f  ,     και f  ,   0 . Άρα η f δεν έχει όριο στο
n n 1  4 5 n n
2 2
n n
(0,0) .
Ορισμός. Θα λέμε ότι η f έχει όριο  (αντ.  ) στον a αν, για κάθε ακολουθία
an σημείων του A που συγκλίνει στον a , η ακολουθία f ( xn ) αποκλίνει στο 
(αντίστοιχα  ) .
Δηλαδή, αν an  a , με an  A , τότε f (an )   (αντίστοιχα  ).
1
Παράδειγμα 4. Έστω με f ( x, y )  . Αν ( xn , yn )  (0,0) και
x  y2
2
M  0 , θα δείξουμε ότι υπάρχει τέτοιο ώστε αν n  n0 τότε θα έχουμε ότι

1
 M . Επειδή xn  0 υπάρχει τέτοιο ώστε αν n  n1 θα έχουμε ότι
x  yn2
2
n
M
xn  . Ομοίως, υπάρχει τέτοιο ώστε αν n  n2 θα έχουμε ότι
2
M M M
yn  . Αν n  n0  max{n1 , n2 } , τότε xn  και yn  , οπότε
2 2 2
1
M .
x  yn2
2
n
Έστω τώρα ότι με A  R n . Υπάρχουν m συναρτήσεις

τέτοιες ώστε f ( x1 ,..., xn )   f1 ( x1 ,..., xn )..., f m ( x1 ,..., xn )  . Έστω επίσης
x0  ( x1 ,..., xn ) ένα συνοριακό σημείο του A .
31
Ορισμός. Θα λέμε ότι η έχει όριο στο x0 αν,

για κάθε ακολουθία , σημείων του A που συγκλίνει στο x0 , η ακολουθία
f (ak )   f1 (ak ),..., f m (ak )  έχει όριο το y0  ( y1 ,..., ym ) .
Δηλαδή f1 (ak )  y1 ,..., fm (ak )  ym καθώς k   .
Οι ιδιότητες των ορίων για συναρτήσεις είναι ίδιες με αυτές των

συναρτήσεων οπότε παραλείπονται. Δοκιμάστε να αποδείξετε
μερικές από αυτές.
Ασκήσεις
1) Να βρείτε τα συνοριακά σημεία των παρακάτω συνόλων
a) A  {( x, y) : 0  x  1, y  1}
b) B  {( x, y) : 0  x  1, 1  y  2}
c) C  {( x, y) :1  x  y  3}
d) D  {( x, y) :1  x2  y 2  3}
2) Να υπολογίσετε τα όρια (αν υπάρχουν) των παρακάτω συναρτήσεων στα

υποδεικνυόμενα σημεία
a) f ( x, y)  yex , (1,1)
xy
b) g ( x, y )  , (0, 0)
x 1
3) Να υπολογίσετε τα όρια (αν υπάρχουν) των παρακάτω συναρτήσεων στο σημείο

(0,0)
xy
a) f ( x, y ) 
x  y2
2
xy
b) k ( x, y ) 
1  x2  y 2
x3 y 3
c) g ( x, y ) 
x2  y 2
( x  y)4
d) h( x, y ) 
x2  y 2
32
Συνέχεια συνάρτησης
Ορισμός. Έστω a  A . Θα λέμε ότι η f είναι συνεχής στο a αν το όριό της στο a
είναι f (a) . Δηλαδή, αν για κάθε ακολουθία an  a με an  A , έχουμε
f (an )  f (a) .
Αν η f είναι συνεχής σε κάθε σημείο του A θα λέμε ότι είναι συνεχής στο A .
Η συνάρτηση του παραδείγματος 2 είναι συνεχής. Οι πολυωνυμικές συναρτήσεις

δύο μεταβλητών είναι συνεχείς συναρτήσεις στο (πχ η p( x, y)  xy 2  x3 y  1 ).
Άθροισμα, διαφορά, γινόμενο και πηλίκο (?) συνεχών συναρτήσεων είναι συνεχείς
συναρτήσεις. Οι αποδείξεις είναι όμοιες με αυτές των συναρτήσεων μιας
μεταβλητής.
Ασκήσεις
Εξετάστε την συνέχεια των συναρτήσεων στα υποδεικνυόμενα σημεία
xy
a) f ( x, y )  , (0,1)
1  x2  y 2
xy
b) g ( x, y )  , (0,1)
x  y2
2
sin( xy )
c) h( x, y )  , (0, 0)
xy
sin( xy )
d) h( x, y )  , (0, 0)
y
Μερικές παράγωγοι
Ορισμός. Έστω A  R 2 και . To θα λέγεται εσωτερικό σημείο του αν
υπάρχει τέτοιο ώστε Το σύνολο των εσωτερικών σημείων του
λέγεται εσωτερικό του και συμβολίζεται με .
Ορισμός. Έστω A  R 2 . Το A θα λέγεται ανοικτό αν για κάθε x  A υπάρχει   0

τέτοιο ώστε D ( x)  A , δηλαδή κάθε σημείο του είναι εσωτερικό του σημείο.
Παρατήρηση. Το  εξαρτάται από το x .
Παράδειγμα. Έστω   0 . Το σύνολο D (a) είναι ένα ανοικτό σύνολο. Πράγματι,

έστω x  D (a) . Θα βρούμε ένα   0 τέτοιο ώστε D ( x)  D (a) . Ορίζουμε
33
    || x  a || . Τότε αν y  D (a) , έχομε

|| y  a |||| y  x  x  a |||| y  x ||  || x  a ||   || x  a ||  .
Άρα y  D (a) .
Ορισμός. Έστω ( x, y) ένα σημείο του επιπέδου. Ένα ανοικτό σύνολο που περιέχει
το ( x, y) θα λέγεται περιοχή του ( x, y) . Παρατηρήστε ότι κάθε περιοχή του ( x, y)
περιέχει το σύνολο D ( x, y) για κάποιο   0.
Άσκηση.
Εξετάστε αν τα σύνολα A  ( x, y ) : 0  x 2  y 2  2 , B  ( x, y ) :1  x 2  y 2  2
και C  ( x, y ) :1  x 2  y 2  2 είναι ανοικτά.
Έστω με A  R 2 ένα ανοικτό σύνολο και ( x, y)  A. Ορίζουμε
f f ( x  h, y )  f ( x, y )
( x, y )  lim
x h  0 h
f f ( x, y  h)  f ( x, y )
και ( x, y)  lim
y h 0 h
f f
Ο ( x, y ) λέγεται μερική παράγωγος της f ως προς x και ο ( x, y ) λέγεται
x y
μερική παράγωγος της f ως προς y στο σημείο ( x, y) .
Παράδειγμα. Αν f ( x, y)  xy 2  x3e y , τότε
f f
 y 2  3x 2 e y ,  2 xy  x3e y .
x y
Άρα και .
Παραγωγισιμότητα
Ορισμός. Έστω ένα ανοικτό υποσύνολο του , και ( x0 , y0 )  A. Θα

λέμε ότι η f είναι παραγωγίσιμη στο σημείο ( x0 , y0 ) αν οι μερικές παράγωγοι
f f
πρώτης τάξης και υπάρχουν στο ( x0 , y0 ) και ικανοποιούν την παρακάτω
x y
σχέση:
34
 f   f 
f ( x, y )  f ( x0 , y0 )   ( x0 , y0 )  ( x  x0 )   ( x0 , y0 )  ( y  y0 )
 x   y 
lim  0.
x  x0 || ( x, y )  ( x0 , y0 ) ||
y  y0
Αποδεικνύεται ότι η προηγούμενη ισότητα εξασφαλίζει ότι το επίπεδο με εξίσωση
 f   f 
z  f ( x0 , y0 )   ( x0 , y0 )  ( x  x0 )   ( x0 , y0 )  ( y  y0 )
 x   y 
εφάπτεται στο γράφημα της συνάρτησης f στο σημείο  x0 , y0 , f ( x0 , y0 )  .
Το παρακάτω θεώρημα εξασφαλίζει την παραγωγισιμότητα μιας συνάρτησης σε

ένα σημείο:
Θεώρημα. Έστω με ένα ανοικτό σύνολο και ( x0 , y0 )  A. Αν οι

f f
μερικές παράγωγοι πρώτης τάξης και υπάρχουν και είναι συνεχείς σε μια
x y
περιοχή του ( x0 , y0 ) , τότε η f είναι παραγωγίσιμη στο σημείο ( x0 , y0 ) .
Παράδειγμα. Από το προηγούμενο θεώρημα βλέπουμε ότι η συνάρτηση

f ( x, y)  xy 2  x3e y είναι παραγωγίσιμη σε κάθε σημείο του επιπέδου επειδή οι
μερικές παράγωγοί της υπάρχουν σε κάθε σημείο του επιπέδου αυτού και είναι
συνεχείς.
Το ανάδελτα ή κλίση της f στο σημείο ( x, y)  A είναι το διάνυσμα
 f f 
f ( x, y )   ( x, y ), ( x, y )  .
 x y 
x 1 x  1 1
Παράδειγμα. Αν f ( x, y )  , τότε f (1, 2)   ,  2    ,  .
y  y y  x 1, y 2  2 4 
Ορισμός. Αν η f είναι παραγωγίσιμη στο ( x, y)  A , τότε η παράγωγός της στο

( x, y) είναι το ανάδελτα f ( x, y) .
Στην περίπτωση που η πραγματική συνάρτηση f είναι τριών ή περισσοτέρων

μεταβλητών οι ορισμοί μετατρέπονται ανάλογα.
Έστω τώρα ότι με ένα ανοικτό σύνολο και x0  ( x1,..., xn )  A.

Τότε, όπως έχουμε δεί, υπάρχουν m συναρτήσεις τέτοιες ώστε
f ( x1 ,..., xn )   f1 ( x1 ,..., xn )..., f m ( x1 ,..., xn )  .
35
Ορισμός. Θα λέμε ότι η f παραγωγίζεται στο x0 και έχει παράγωγο Df ( x0 ) αν οι

fi
μερικές παράγωγοι πρώτης τάξης , i  1,..., m, j  1,..., n υπάρχουν στο x0 και
x j
 f1 f1 
 x ( x0 ) ... x ( x0 ) 
|| f ( x)  f ( x0 )  Df ( x0 )( x  x0 ) ||  1 n

lim  0 , όπου ο Df ( x0 )   
x  x0 || x  x0 ||  
 f m ( x0 ) ... f m ( x0 ) 
 x1 xn 
είναι ένας m  n πίνακας που λέγεται ο πίνακας των μερικών παραγώγων της f ή η
παράγωγος της στο x0 .
fi
Θεώρημα. Αν οι μερικές παράγωγοι πρώτης τάξης , i  1,..., m, j  1,..., n
x j
υπάρχουν και είναι συνεχείς σε μια περιοχή του x0 , τότε η f παραγωγίζεται στο
.
fi
Παράδειγμα. Έστω f ( x, y)  ( y, x, x  3xy 2 ) . Επειδή οι , i  1, 2,3, j  1, 2 ,
x j
υπάρχουν και είναι συνεχείς σε κάθε σημείο του , σύμφωνα με το προηγούμενο
θεώρημα, η f παραγωγίζεται σε όλο το . Ο πίνακας των μερικών παραγώγων της
 0 1 
είναι ο Df ( x, y )   1 0  . Όταν ( x, y)  (1, 2) έχουμε ότι

1  3 y 2 6 xy 
 0 1 

Df (1, 2)  1 0  .

 11 12
Μια συνάρτηση με συνεχείς μερικές παραγώγους πρώτης τάξης θα λέγεται C1 .
Ασκήσεις
1. Να δείξετε ότι οι παρακάτω συναρτήσεις είναι παραγωγίσιμες στο πεδίο

ορισμού τους
1
f ( x, y )  x3e y , g ( x, y )  , h( x, y)  x log y
xy
και να υπολογίσετε τις πρώτες μερικές παραγώγους τους.
36
2. Να υπολογίστε τον πίνακα των μερικών παραγώγων των παρακάτω

συναρτήσεων
f ( x, y, z)  x  y  z 2 , h( x, y, z)  ( x  y, z, y 2 ), g ( x, y)  ( x 2  y, e y  x) .
3. Να υπολογίσετε το εφαπτόμενο επίπεδο στο γράφημα των παρακάτω
συναρτήσεων στα υποδεικνυόμενα σημεία
f ( x, y )  x  e y  1, (2, 1)
g ( x, y )  x 2 y 2 , (0, 0)
h( x, y )  x 2 y 2 , (1, 1).
Ο κανόνας της αλυσίδας

Πρώτη περίπτωση
Αν και , τότε για τη συνάρτηση h(t )  f ( (t )) έχουμε
dh f dx f dy
h(t )    .
dt x dt y dt
Ισοδύναμα, ( εσωτερικό γινόμενο).
Παράδειγμα. Έστω  (t )  (t 2 , t 3 ), f ( x, y)  x2 y  y 4 x . Τότε, σύμφωνα με τον

κανόνα της αλυσίδας,
dh f dx f dy
h(t )     (2 xy  y 4 ) 2 3 2t  ( x 2  4 y 3 x) 2 3 3t 2
dt x dt y dt x t , y t x t , y t
 (2t 2t 3  t12 )2t  (t 4  4t 9t 2 )3t 2  7t 6  14t 13 .
Επειδή h(t )  f (t 2 , t 3 )  t 4t 3  t12t 2  t 7  t14 , μπορούμε άμεσα να υπολογίσουμε την

παράγωγο της .
Δεύτερη περίπτωση
Έστω και . Εκφράζουμε την g στη μορφή

g ( x, y )   u ( x, y ), v( x, y )  όπου .
Ορίζουμε h( x, y )  f ( g ( x, y ))  f  u ( x, y ), v( x, y )  .
Τότε
37
h f u f v h f u f v
  και   .
x u x v x y u y v y
Ισοδύναμα,
 u u 
 h h   f f   x y 
.
 x 
 y   u v   v v 
 x y 

Παράδειγμα. Έστω f (u, v)  u 2  v3 και g ( x, y)  ( xy, y) . Παρατηρούμε ότι

u( x, y)  xy και v( x, y)  y . Σύμφωνα με τον κανόνα της αλυσίδας
και
Επειδή h( x, y)  f ( xy, y)  x2 y 2  y3 μπορούμε άμεσα να υπολογίσουμε τις

παραπάνω παραγώγους.
Ασκήσεις
4. Να υπολογίσετε το ανάδελτα των παρακάτω συναρτήσεων όπου αυτό

υπάρχει
f ( x, y )  x 2  y 2
g ( x, y )  xe xy
h( x, y )  x  y ln x
5. Αποδείξτε ότι οι συναρτήσεις
x
f ( x, y )  , (1, 2)
x  y2
2
g ( x, y )  e y sin x, (1, 0)
h( x, y )  x 2  y 2 , (0, 2)
k ( x, y )  ( x, xy, x 2 ye y ), (1, 1)
είναι παραγωγίσιμες στα υποδεικνυόμενα σημεία και υπολογίστε την

παράγωγό τους σε αυτά.
38
6. Υποθέτουμε ότι η παραγωγίσιμη συνάρτηση y  y( x) ικανοποιεί τη σχέση

f
f ( x, y( x))  0 . Αν η f είναι παραγωγίσιμη και  0 , να υπολογίσετε την
y
παράγωγο της y .
7. Αν f (u, v)  u 2v3 και g ( x, y)  ( xy, yx2 ) να υπολογίσετε τις μερικές

παραγώγους της συνάρτησης ( x, y)  f ( g ( x, y)) με δύο τρόπους.
8. Να υπολογίσετε την παράγωγο της συνάρτησης όταν

.
9. Έστω και παραγωγίσιμες συναρτήσεις. Να αποδείξετε

ότι .
Παράγωγος κατά κατεύθυνση

Έστω , ανοικτό, και . Θεωρούμε τη συνάρτηση
Η παράγωγος της f στο σημείο στην κατεύθυνση του
διανύσματος είναι ο αριθμός
αν υπάρχει αυτή η παράγωγος.
Ισοδύναμα, η κατά κατευθυνση παράγωγος της είναι το όριο
αν αυτό υπάρχει.
Θεώρημα. Αν η είναι μια παραγωγίσιμη συνάρτηση, τότε οι κατα

κατεύθυνση παράγωγοί της υπάρχουν και
Απόδειξη. Έστω Ορίζουμε . Με την

χρήση της πρώτης περίπτωσης του κανόνα της αλυσίδας βλέπουμε ότι
39
οπότε
Παράδειγμα. Έστω f ( x, y)  x2  y 2 . Η παράγωγος της f στο σημείο (1, 2) στην

κατεύθυνση του διανύσματος (3, 4) είναι ίση με
f (1, 2)  (3, 4)  (2 x, 2 y ) x 1, y 2  (3, 4)  (2, 4)  (3, 4)  22 .
Παρατήρηση. Έστω  ένα διάνυσμα μοναδιαίου μήκους: . Για να βρούμε

προς ποιά κατεύθυνση η συνάρτηση f αυξάνει ταχύτερα στο σημείο ,
παρατηρούμε ότι αυτό συμβαίνει όταν ο αριθμός γίνει μέγιστος.
Επειδή , όπου η γωνία μεταξύ

και , ο αριθμός αυτός γίνεται μέγιστος όταν   0 , δηλαδή τα διανύσματα
και έχουν την ίδια διεύθυνση. Αρα, στο σημείο , η f αυξάνει ταχύτερα
στην κατεύθυνση του . Ομοίως, στο σημείο η f μειώνεται ταχύτερα στην
κατεύθυνση του .
Παράδειγμα. Έστω f ( x, y)  x2  y 2 και . Στο σημείο η f αυξάνει

ταχύτερα στην κατεύθυνση του .
Ασκήσεις
1. Να υπολογίσετε την παράγωγο της f ( x, y)  x2 y  y 2e x στο σημείο (0,1) στην

κατεύθυνση του διανύσματος (1,1) .
2. Προς ποια κατεύθυνση η συνάρτηση του παραπάνω παραδείγματος αυξάνει

ταχύτερα στο δοθέν σημείο;
3. Ένας φοιτητής πίνει καφέ σε ένα βουνό που περιγράφεται από την εξίσωση
z  9  x2  2 y 2 . Ο καφές χύνεται στο σημείο του βουνού με συντεταγμένες
(1,1,6) . Προς ποιά κατεύθυνση θα κινηθεί ο καφές;
Έστω μια παραγωγίσιμη συνάρτηση. Υποθέτουμε ότι το σύνολο

στάθμης ( x, y ) : f ( x, y )  k  είναι μια καμπύλη (ισοσταθμική καμπύλη) η οποία
περιγράφεται από τη συνάρτηση . Τότε για κάθε t  (a, b) έχουμε ότι
d
f (s(t ))  k , οπότε f ( s(t ))  0 . Από τον κανόνα της αλυσίδας
dt
d
0 f ( s(t ))  f ( s(t ))  s(t ) , δηλαδή το ανάδελτα της f στο σημείο
dt
s(t ) είναι κάθετο στο διάνυσμα της ταχύτητας της s στο σημείο s(t ) .
40
Έστω ότι η f είναι συνάρτηση τριών μεταβλητών και το σύνολο στάθμης

( x, y, x) : f ( x, y, z )  c είναι μια επιφάνεια. Τότε το ανάδελτά της f σε ένα
σημείο της ισοσταθμικής επιφάνειας είναι κάθετο στο διάνυσμα ταχύτητας κάθε
καμπύλης η οποία ευρίσκεται στην ισοσταθμική επιφάνεια και διέρχεται από το
σημείο αυτό, δείτε το παρακάτω σχήμα
41
Ορισμός. Έστω S  ( x, y, x) : f ( x, y, z )  c μια ισοσταθμική επιφάνεια της

συνάρτησης f και  x0 , y0 , z0   S . Το επίπεδο που διέρχεται από το σημείο
 x0 , y0 , z0  και είναι κάθετο στο διάνυσμα f  x0 , y0 , z0  θα λέγεται εφαπτόμενο
επίπεδο στην επιφάνεια S στο σημείο  x0 , y0 , z0  .
Παράδειγμα. Έστω f ( x, y, z)  2 x2  y 2  3z 2 . Το σημείο (1,1,1) βρίσκεται στην

ισοσταθμική επιφάνεια ( x, y, x) : f ( x, y, z )  6 . Το ανάδελτα στο σημείο αυτό
είναι το διάνυσμα  4 x, 2 y, 6 z  x  y  z 1  (4, 2, 6) . Άρα το εφαπτόμενο επίπεδο
περιγράφεται από την εξίσωση 4( x 1)  2( y 1)  6( z 1)  0 .
Άσκηση
Να βρείτε την εξίσωση του επιπέδου που εφάπτεται στην επιφάνεια με εξίσωση
x2  y3  z στο σημείο (2,1,3) .
Μερικές παράγωγοι δεύτερης τάξης

f
Έστω . Η παράγωγος της ( x, y ) ως πρός x στο σημείο ( x, y) θα
x
2 f f
συμβολίζεται με ( x, y ) , η παράγωγος της ως προς y θα συμβολίζεται με
x 2
y
2 f f 2 f
. Επίσης, η παράγωγος της ως προς y θα συμβολίζεται με και η
y 2 x yx
f 2 f
παράγωγος της ως πρός x θα συμβολίζεται με .
y xy
42
Θεώρημα. Αν η είναι δύο φορές παραγωγίσιμη με συνεχείς παραγώγους

(συνάρτηση ) τότε οι μεικτές παράγωγοι είναι ίσες, ισχύει δηλαδή ότι
2 f 2 f

xy yx
(άρα δεν έχει σημασία η σειρά με την οποία παραγωγίζουμε).
Συμβολισμοί:
2 f   f   2 f   f   2 f   f   2 f   f 
   ,    ,   ,   .
x 2
x  x  y 2
y  y  yx y  x  xy x  y 
Οι παραπάνω παράγωγοι ονομάζονται παράγωγοι δεύτερης τάξης.
f 2 f 2 f
Παράδειγμα. Αν f ( x, y)  x2 y5 , τότε  2 xy 5 ,  2 y 5
,  10 xy 4 .
x x 2
xy
Ό,τι έχουμε δεί επεκτείνεται στις συναρτήσεις μεταβλητών.
Ασκήσεις
Υπολογίστε τις παραγώγους δεύτερης τάξης των παρακάτω συναρτήσεων (στο

πεδίο ορισμού τους):
x y
(α) f ( x, y ) 
x2  y 2
sin( xy )
(β) g ( x, y ) 
x2  y 2
(γ) h( x, y )  e x  y  log( x  y 3 ) .
2
Ακρότατα συναρτήσεων πολλών μεταβλητών

Θεώρημα. Έστω O ένα ανοικτό υποσύνολο του και μια
παραγωγίσιμη συνάρτηση η οποία έχει τοπικό ακρότατο στο σημείο ( x, y) . Τότε
f ( x, y)  0 .
Απόδειξη. Η συνάρτηση g (t )  f ( x  t , y) έχει τοπικό ακρότατο στο t  0 , άρα

f f
0  g (0)  ( x, y) . Ομοίως ( x, y )  0 .
x y
43
Θα δούμε παρακάτω πως μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τα κρίσιμα σημεία μιας

συνάρτησης πολλών μεταβλητών. Ας ξεκινήσουμε από συναρτήσεις μιας
μεταβλητής.
Έστω μια συνάρτηση η οποία παραγωγίζεται όσες φορές χρειαζόμαστε

και έχει συνεχείς παραγώγους. Το θεώρημα του Taylor μας επιτρέπει να
εκφράσουμε την f σαν «ένα πολυώνυμο και ένα ακόμα όρο» (το σφάλμα) όπως
παρακάτω
f (a) 2 f ( n ) (a) n f ( n1) (c) n1

f (a  h)  f (a)  f (a)h  h  ...  h  h
2! n! (n  1)!
όπου ο c είναι ένας αριθμός μεταξύ του x και του a .
Γράφουμε τον παραπάνω τύπο όταν n  3 :
f (a ) 2 f (3) (c) 3

f (a  h)  f (a )  f (a )h  h  h
2! 3!
 f (a ) f (3) (c)  2

 f (a )  f (a )h    hh
 2! 3! 
Αν το a είναι κρίσιμο σημείο της f τότε f (a)  0 , οπότε
 f (a) f (3) (c)  2

f ( a  h)  f ( a )    hh .
 2! 3! 
f (a) f (3) (c)

Παρατηρήστε ότι, για μικρό h , το πρόσημο της παράστασης  h
2! 3!
ταυτίζεται με το πρόσημο του f (a) (επειδή η συνάρτηση f (3) είναι φραγμένη
κοντά στο a ). Άρα, αν f (a)  0 , τότε f ( x  h)  f (a)  κάτι θετικό, δηλαδή το a
είναι σημείο σχετικού ελαχίστου. Ομοίως, αν f (a)  0 , τότε f ( x  h)  f (a)  κάτι
αρνητικό, δηλαδή το a είναι σημείο σχετικού μεγίστου.
Όταν η f είναι συνάρτηση πολλών μεταβλητών τότε το θεώρημα Taylor

διατυπώνεται ως εξής:
Θεώρημα. Έστω O ένα ανοικτό υποσύνολο του και μια C 3

συνάρτηση. Αν a  O και το h  (h1 ,..., hn ) είναι αρκετά μικρό ώστε ,
έχουμε
n
f 1 n 2 f 1 n 3 f
f (a  h)  f (a)   hi (a)   hi h j (a)   hi h j hk (c)
i 1 xi 2 i , j 1 xi x j 3! i , j ,k 1 xi x j xk
44
όπου το c είναι ένα σημείο πάνω στο ευθύγραμμο τμήμα με άκρα τα σημεία a και
ah.
1 n 2 f
Η έκφραση Hf (a)h   hi h j (a) ονομάζεται Εσσιανή της f στο a . Θα
2 i , j 1 xi x j
δούμε παρακάτω ότι η Εσσιανή χαρακτηρίζει τα στατικά σημεία της f .
Ας υποθέσουμε ότι n  2 και h  (h1 , h2 ) . Αν το a είναι ένα κρίσιμο σημείο της f

τότε f (a)  0 , οπότε από τον παραπάνω τύπο έχουμε
1   2 f (a )  2 f (a ) 2  f (a ) 
2
f (a  h)  f (a)   h12   
y 2 
2 h h h
x 2 xy
1 2 2
2
1  3  3 f (c ) 3  f (c ) 
3
  h1  ...  h2
3!  x3 y 3 
και η Εσσιανή είναι
 2 f 2 f 
 x 2 xy   h1 
1  2  2 f (a )  2 f (a ) 2  f (a ) 
2
1
Hf (a)h   h  2 h h  h    h1 h2   2  .
2
1
x 2 1 2
xy
2
y  2
2
 f  2 f   h2 
 
 xy y 2 
Όπως στην περίπτωση της μιας διάστασης που εξετάσαμε παραπάνω,

διαπιστώνεται ότι αν Hf (a)h  0 για κάθε , τότε η f έχει τοπικό
ελάχιστο στο a και αν Hf (a)h  0 για κάθε , τότε η f έχει τοπικό
μέγιστο στο a .
Σημειώστε ότι αν Hf (a)h  0 για κάθε , τότε ο πίνακας

 2 f 2 f 
 x 2 xy 
 είναι θετικά ορισμένος και αν Hf (a)h  0 για κάθε ,
 2 f 2 f 
 
 xy y 2 
τότε ο πίνακας είναι αρνητικά ορισμένος (ορισμοί από το μάθημα της Γραμμικής
Άλγεβρας).
a b
Λήμμα. Ο πίνακας A    είναι θετικά ορισμένος αν και μόνο αν a  0 και
b c 
ac  b2  0 και αρνητικά ορισμένος αν και μόνο αν a  0 και ac  b2  0 .
45
Απόδειξη. Θα εξετάσουμε μόνο την περίπτωση του θετικά ορισμένου πίνακα. Έστω
λοιπόν ότι ο A είναι θετικά ορισμένος. Ορίζουμε
 a b   h1  1
  ah12  ch22  2bh1h2  .
1
H (h)  H (h1 , h2 )  [h1 , h2 ]    
2 b c   h2  2
2
1  b 
H (h)  a  h1  h2    ac  b 2  h22 .
1
2  a  2a
Αν , τότε , επειδή ο A είναι θετικά ορισμένος. Άρα
a  0 . Αν h1  
b
a
και h2  1 , τότε H (h) 
1
2a
 ac  b2   0 , οπότε ac  b2  0 .
Ας υποθέσουμε τώρα ότι a  0 και ac  b2  0 . Τότε βλέπουμε ότι H (h)  0 ,
δηλαδή ο A είναι θετικά ορισμένος.
Το λήμμα μας οδηγεί στο παρακάτω:
Θεώρημα. Έστω O ένα ανοικτό υποσύνολο του και μια C 3

συνάρτηση. Ένα σημείο a  ( x, y)  O είναι (γνήσιο) τοπικό ελάχιστο της f αν
ισχύουν οι παρακάτω συνθήκες
1. f (a)  0
2 f
2. (a)  0
x 2
2
2 f 2 f  2 f 
3. (a)  2 (a) 2 (a)   ( a)   0 .
x y  xy 
Το σημείο a είναι (γνήσιο) τοπικό μέγιστο της f αν οι 1 και 3 παραπάνω ισχύουν

2 f
αλλά στην 2 έχουμε (a)  0 .
x 2
Αν (a)  0 τότε το a είναι σαγματικό σημείο. Αν (a)  0 τότε εξετάζουμε την

συμπεριφορά της συνάρτησης κοντά στο .
Παράδειγμα. Έστω f ( x, y)  x2  y 2 . Για να βρούμε τα κρίσιμα σημεία της

συνάρτησης λύνουμε το σύστημα
46
f f
( x, y )  0, ( x, y)  0 ως προς x, y . Αυτό έχει μοναδική λύση: x  0, y  0
x y
οπότε το μοναδικό κρίσιμο σημείο της συνάρτησης είναι το (0, 0) . Επειδή
2
2 f 2 f 2 f  2 f 
(0, 0)  2 και  (0, 0)  (0, 0) (0, 0)   (0, 0)   2  2  0  4 , το
x 2
x 2
y 2
 xy 
σημείο (0, 0) είναι τοπικό ελάχιστο.
Παράδειγμα. Να βρείτε τα κρίσιμα σημεία της συνάρτησης
f (x , y)  x2y 3  xy 4  xy 3 (x  y)
και να χαρακτηρίσετε το σημείο (0,0) .
Λύνουμε το σύστημα
f f
( x, y )  0, ( x, y)  0 ως προς x, y οπότε έχουμε
x y

2xy 3  y 4  y 3 (2x  y)  0


3x y  4 xy  xy (3x  4y)  0 
2 2 3 2

Aπό την πρώτη εξίσωση y  0 ή 2 x  y  0 . Παρατηρούμε ότι αν y  0 , αμφότερες

εξισώσεις ικανοποιούνται για κάθε , άρα τα σημεία είναι
κρίσιμα σημεία της συνάρτησης. Αν 2 x  y  0 τότε y  2 x . Αντικαθιστώντας στη
δεύτερη εξίσωση παίρνομε x  0 οπότε επίσης y  0 . Από την δεύτερη εξίσωση
x  0 , y  0 ή 3x  4 y  0 . Αν x  0 τότε η πρώτη εξίσωση δίνει y  0 , δηλαδή το
σημείο (0,0) είναι κρίσιμο. Αν 3x  4 y  0 , τότε από την πρώτη παίρνουμε x  0
οπότε επίσης y  0 . Άρα τα σημεία , είναι τα κρίσιμα σημεία της
συνάρτησης. Για να χαρακτηρίσουμε το σημείο θα εξετάσουμε τη
διακρίνουσα σε αυτό το σημείο. Επειδή
2 f 2 f 2 f
 2 y 3
,  6 x 2
y  12 xy 2
,  6 xy 2  4 y 3 ,
x 2
y 2
xy
2 f 2 f 2 f
έχουμε (0, 0)  (0, 0)  (0, 0)  0 και (0,0)  0 , οπότε εξετάζουμε
x 2 y 2 xy
τη συμπεριφορά της συνάρτησης κοντά στο (0,0) .
Παρατηρούμε ότι αν x  0, y  0 τότε f (x , y)  0 και αν x  0, y  0 τότε f (x , y)  0 .

Άρα το είναι σαγματικό σημείο.
47
Ορισμός. Έστω . Το θα λέγεται κλειστό αν περιέχει τα συνοριακά του

σημεία, δηλαδή
Ορισμός. Έστω . Το θα λέγεται φραγμένο αν υπάρχει τέτοιο ώστε

για κάθε
Θεώρημα. Έστω ένα κλειστό και φραγμένο σύνολο και μια

συνεχής συνάρτηση. Τότε υπάρχουν τέτοια ώστε και
για κάθε .
Αν το δεν είναι κλειστό ή δεν είναι φραγμένο, τότε το προηγούμενο θεώρημα δεν
ισχύει. Βρείτε παραδείγματα.
Έστω τώρα μια συνάρτηση ορισμένη σε ένα κλειστό σύνολο η οποία

είναι στο εσωτερικό του (δείτε σελίδα 33). Για να βρούμε τα σημεία
μεγίστου και ελαχίστου της , την ύπαρξη των οποίων εξασφαλίζει το προηγούμενο
θεώρημα, ακολουθούμε τα παρακάτω βήματα:
1. Βρίσκουμε τα κρίσιμα σημεία της συνάρτησης στο .

2. Βρίσκουμε τα σημεία μεγίστου και ελαχίστου της συνάρτησης στο σύνορο
του .
3. Συγκρίνουμε τις τιμές της συνάρτησης στα σημεία των περιπτώσεων 1 και 2.
Ασκήσεις
1. Να βρείτε και να χαρακτηρίσετε τα στατικά σημεία των συναρτήσεων
xy ( x  y ), x 2  y 2 , y  x cos y, e xy , xy  y 2  z 2
xy, x3  y 3 , x3  y 3  3xy, y 2  x 2 (1  y )3 .
2. Να βρείτε το σημείο του επιπέδου x  y  2 z  8 η απόσταση του οποίου

από την αρχή των αξόνων είναι η ελάχιστη δυνατή.
3. Να δείξετε ότι ένα ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο με δεδομένη επιφάνεια

έχει μέγιστο όγκο όταν αυτό είναι κύβος.
4. Να βρείτε την μέγιστη και την ελάχιστη τιμή της συνάρτησης

στο σύνολο .
Ακρότατα υπό συνθήκη, πολλαπλασιαστές Lagrange

Εδώ θα εξετάσουμε προβλήματα της μορφής
να βρεθούν τα σημεία μεγίστου ή ελαχίστου της f ( x1 ,...xn )
48
με τον περιορισμό g ( x1 ,...xn )  c .
Θεώρημα. Έστω O ένα ανοικτό υποσύνολο του και δύο C1

συναρτήσεις. Υποθέτουμε ότι το σύνολο S  {x  O : g ( x)  c} δεν είναι κενό και
g ( x)  0 για κάθε x  S. Αν ο περιορισμός f |S της f έχει ακρότατο στο x0  S ,
τότε υπάρχει τέτοιο ώστε f ( x0 )  g ( x0 ) .
Παρατήρηση. Αν σε ένα ή περισσότερα σημεία του ισχύει g ( x)  0 , τότε

συγκρίνουμε τις τιμές της f σε αυτά τα σημεία με τις τιμές της στα σημεία που
ικανοποιούν και .
Ο πραγματικός  λέγεται πολλαπλασιαστής του Lagrange.
Αν έχουμε δύο περιορισμούς g1 ( x1 ,...xn )  c1 και g2 ( x1 ,...xn )  c2 , τότε υπάρχουν

τέτοιοι ώστε f ( x0 )  1g1 ( x0 )  2g2 ( x0 ) .
Πως χαρακτηρίζουμε τα σημεία που παρέχει το παραπάνω θεώρημα στην

περίπτωση .
Έστω ένα ανοικτό υποσύνολο του , δύο συναρτήσεις και

μια καμπύλη στάθμης της . Ορίζουμε
. Η περιορισμένη Εσσιανή της στο είναι ο πίνακας
Mε συμβολίζουμε την ορίζουσά του.
Θεώρημα. Έστω τέτοιο ώστε και

γιά κάποιο . Τότε
1. Αν , τότε το είναι σημείο τοπικού μεγίστου για

την στο .
2. Αν , τότε το είναι σημείο τοπικού ελαχίστου για την
στο .
3. Αν , τότε το δεν μπορεί να χαρακτηριστεί απο την
Εσσιανή.
49
Παράδειγμα. Να βρείτε τις διαστάσεις ενός κανονικού κυλινδρικού δοχείου όγκου

1 κυβικού μέτρου με την ελάχιστη δυνατή επιφάνεια.
Θα βρούμε τα r, h που ελαχιστοποιούν την συνάρτηση f (r, h)  2 rh  2 r 2

(επιφάνεια του κυλίνδρου) και ικανοποιούν τη συνθήκη  r 2 h  1 .
Έστω fˆ (r , h)  rh  r 2 και g (r, h)   r 2h . Σύμφωνα με το θεώρημα, οι ζητούμενες

διαστάσεις r, h του κυλίνδρου ικανοποιούν την εξίσωση fˆ (r , h)  g (r , h) για
κάποιο . Έχουμε λοιπόν το σύστημα
 h  2r , r     2 rh,  r 2 
 r 2h  1
που δίνει τις εξισώσεις
h  2r   2 rh
r   r 2
 r 2 h  1.
1
Από τη δεύτερη εξίσωση παίρνουμε   , αντικαθιστώντας στην πρώτη εξίσωση
r
έχουμε h  2r  2h , οπότε h  2r . Από την τρίτη εξίσωση 2 r 3  1 , που δίνει
1/3 1/3
 1   1 
r   . Άρα h  2r  2   .
 2   2 
  1 1/3  1 1/3 
Ερώτηση. Γιατί στο σημείο   ˆ
  2 
, 2   η συνάρτηση f (ισοδύναμα η f )
  2  
έχει ελάχιστο και όχι μέγιστο;
50
Ασκήσεις
1. Να βρείτε τα ακρότατα των παρακάτω συναρτήσεων με τις δοσμένες

συνθήκες
f ( x, y )  x  y , x 2  y 2  2
f ( x, y )  x  y  z , x  y 2  1, x  z  1
f ( x, y )  x 2  y 2 , x 2  y 2  1.
2. Να βρείτε τα ακρότατα της συνάρτησης f ( x, y)  x2  y 2 με τη συνθήκη

2  x  y  3.
3. Να βρείτε τις διαστάσεις ενός ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου επιφανείας 2

τετραγωνικών μέτρων που μεγιστοποιούν τον όγκο του.
Διανυσματικά πεδία
Έστω . Μια συνάρτηση λέγεται διανυσματικό πεδίο.
Ένα διανυσματικό πεδίο λέγεται πεδίο κλίσεων αν υπάρχει μια

συνάρτηση τέτοια ώστε F   .
Ένα απλό παράδειγμα διανυσματικού πεδίου είναι το πεδίο βαρύτητας της γης το
οποίο εξασκεί μια δύναμη F σε ένα σώμα μάζας m με κατεύθυνση προς το κέντρο
της γης και μήκος ανάλογο του αντίστροφου του τετραγώνου της απόστασής του
gmM
από το κέντρο, δηλαδή F   r (ο αριθμός M είναι η μάζα της γης):
|| r ||3
51
 gmM 
Παρατηρούμε ότι F     , δηλαδή η F είναι ένα πεδίο κλίσεων.
 || r || 
Στροβιλισμός διανυσματικού πεδίου

Έστω ένα διανυσματικό πεδίο το οποίο γράφουμε στη μορφή
F ( x, y, z)  (F1 ( x, y, x), F2 ( x, y, x), F3 ( x, y, x)) . Υποθέτουμε ότι οι συναρτήσεις
έχουν συνεχείς μερικές παραγώγους, δηλαδή F  C1 . O
στροβιλισμός του F είναι το διάνυσμα
 F F   F F   F F 
curlF   3  2  i   1  3  j   2  1  k
 y z   z x   x y 
i j k
  
   F
x y z
F1 F2 F3
Ο στροβιλισμός ενός διανυσματικού πεδίου χαρακτηρίζει τον τρόπο που αυτό

περιστρέφεται.
i j k
  
Παράδειγμα 1. Έστω F ( x, y, z)  ( z, x, y) . Τότε curlF   (1,1,1) .
x y z
z x y
i j k
  
Παράδειγμα 2. Έστω F ( x, y, z)  ( y, x,0) . Τότε curlF   (0, 0, 2) .
x y z
y x 0
Ένα διανυσματικό πεδίο F λέγεται αστρόβιλο αν curlF  (0,0,0) . Το παρακάτω

θεώρημα δίνει μια ικανή συνθήκη για να είναι αστρόβιλο ένα διανυσματικό πεδίο.
Θεώρημα. Έστω ότι το F είναι ένα πεδίο κλίσεων, δηλαδή F  f με
μια C 2 συνάρτηση. Τότε ο στροβιλισμός του F είναι το μηδενικό

διάνυσμα.
Η απόδειξη είναι άμεση συνέπεια του ορισμού.
52
Η απόκλιση ενός διανυσματικού πεδίου
Έστω , F  ( F1 , F2 , F3 ) . Η απόκλιση της συνάρτησης F είναι
F1 F2 F3

divF    .
x y z
Η απόκλιση συμβολίζεται επίσης με .
Παράδειγμα 1. Έστω F ( x, y, z)  ( x, 2 y,3z) . Τότε divF  1  2  3  6.
Παράδειγμα 2. Αν F ( x, y, z)  ( x2 , y 2 , z 2 ) , τότε divF  2x  2 y  2 z . Άρα

divF (0,1,1)  4 .
Ένα διανυσματικό πεδίο με λέγεται ασυμπίεστο.
Φυσική ερμηνεία. Μπορούμε να αποδείξουμε ότι αν το διανυσματικό πεδίο F

είναι το πεδίο ταχυτήτων ενός ρευστού, τότε ο αριθμός F ( x, y, z ) είναι ο ρυθμός
μεταβολής του όγκου του ρευστού ανά μονάδα όγκου στο σημείο ( x, y, z ) , δηλαδή
1 dV (t )
divF ( x, y, z )  .
V (0) dt t 0
Άμεση συνέπεια των ορισμών είναι το παρακάτω
Θεώρημα. Αν το διανυσματικό πεδίο είναι , τότε .
53

Διαφορικός ΙΙ, Σημειώσεις μαθήματος

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Διαφορικός ΙΙ, Σημειώσεις μαθήματος

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Δ.

Κανδυλάκης, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πολυτεχνείο Κρήτης

Εξίσωση ευθείας στο χώρο

E( )  (1, 1,1)   (3, 2, 1)  (1  3, 1  2,1   ) . (1)

Το σημείο ( x, y, z ) βρίσκεται πάνω στην εν λόγω ευθεία αν τα x, y , z ικανοποιούν

Λύνοντας ως πρός  κάθε μία από τις παραπάνω εξισώσεις, παίρνουμε

Ιδιότητες εσωτερικού γινομένου

για κάθε και .

Οι αποδείξεις των παραπάνω ιδιοτήτων βασίζονται στον ορισμό του εσωτερικού

Από το παρακάτω σχήμα

και το Πυθαγόρειο θεώρημα έχουμε ότι το μήκος του a  ( x1 , x2 , x3 ) είναι ίσο με

Αν συμβολίσομε το μήκος του a με || a || , τότε

Το εσωτερικό γινόμενο έχει μια σημαντική ιδιότητα: μας βοηθά να υπολογίσουμε

τότε από τον νόμο των συνημιτόνων

|| a  b ||2 || a ||2  || b ||2 2 || a |||| b || cos ,

Μετα την εκτέλεση των πράξεων

Η παραπάνω σχέση δίνει την ανισότητα Cauchy-Schwarz:

Δύο μη μηδενικά διανύσματα a, b θα λέγονται κάθετα αν η μεταξύ τους γωνία είναι

(α) για κάθε και

(β) για κάθε .

Η προβολή ενος διανύσματος σε ένα άλλο διάνυσμα

Επειδή το c είναι παράλληλο στο b , υπάρχει ένας πραγματικός  τέτοιος ώστε

1. Να υπολογίσετε το μήκος των διανυσμάτων:

(1, 1, 2), (2, 4,1), (1, 1, 1).

2. Βρείτε την γωνία μεταξύ των a  (1,1,1) και b  (1,1,0) .

3. Βρείτε την προβολή του διανύσματος a  (1,0, 2) πάνω στο διάνυσμα

Έστω a  ( x1 , x2 , x3 ), b  ( y1, y2 , y3 ) δύο διανύσματα στον . Το εξωτερικό τους

Παρατήρηση. Αν τα a, b είναι συγγραμμικά, δηλαδή a  b για κάποιο   0 , τότε

Παράδειγμα. Αν a  (1,1,3), b  (1,3, 2) , τότε

ομοίως , οπότε το a  b είναι ένα διάνυσμα κάθετο στα a, b .

Το τετράγωνο του μήκους του εξωτερικού γινομένου των a, b είναι

Οπότε . Άρα το μήκος του a  b είναι .

Ο κανόνας του δεξιού χεριού αποφαίνεται για την φορά του a  b :

Έστω τώρα c  (c1 , c2 , c3 ) ένα διάνυσμα. Παρατηρούμε ότι

όπου  είναι η γωνία μεταξύ των c και a  b :

Άρα ο αριθμός είναι ο όγκος του παραλληλεπιπέδου με πλευρές τα

1. Αν a  (1,7, 2), b  (0,2,3) , να υπολογίσετε τα a  b και b  a .

2. Να υπολογίσετε το εμβαδόν του παραλληλογράμμου του οποίου οι δύο μη

3. Να βρείτε τον όγκο του παραλληλεπιπέδου με πλευρές

4. Να βρείτε το εμβαδόν του τριγώνου με κορυφές τα σημεία

Άρα, , δηλαδή Ax  By  Cz  D με D  Aa1  Ba2  Ca3 .

Σύμφωνα με τα παραπάνω, η εξίσωση του ζητούμενου επιπέδου είναι η

Αν δίνεται η εξίσωση Ax  By  Cz  D ενός επιπέδου, τότε το κάθετο διάνυσμα

Απόσταση σημείου από επίπεδο

Δίνεται το σημείο   (a, b, c) και το επίπεδο Ε με εξίσωση Ax  By  Cz  D .

Το διάνυσμα   ( A, B, C) είναι κάθετο στο Ε. Έστω   ( p1 , p2 , p3 ) ένα τυχαίο

παρατηρούμε ότι η ζητούμενη απόσταση ισούται με το μήκος της προβολής του

(επειδή Ap1  Bp2  Cp3  D )

1. Να βρείτε την εξίσωση του επιπέδου που διέρχεται από τα σημεία

2. Να υπολογίσετε την απόσταση του σημείου (2,1,0) από το επίπεδο με

5. Πότε δύο επίπεδα χαρακτηρίζονται ως κάθετα; Να δώσετε ένα ορισμό.

6. Να βρείτε την τομή των επιπέδων x  y  z  1, x  3 y  z  2 .

Πολικές, κυλινδρικές και σφαιρικές συντεταγμένες

Οι αριθμοί είναι οι πολικές συντεταγμένες του σημείου Ρ.

Παράδειγμα. Το σημείο με καρτεσιανές συντεταγμένες έχει πολικές

Παράδειγμα. Η σπείρα του Αρχιμήδη περιγράφεται από την εξίσωση με

1. Σχεδιάστε την καμπύλη

x  r cos , y  r sin  , z  z , όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα:

Η τριάδα (r, , z) είναι οι κυλινδρικές συντεταγμένες του σημείου ( x, y, x) .

Παρατηρούμε ότι r  x 2  y 2 και

Παράδειγμα. Το σύνολο των σημείων του οι κυλινδρικές συντεταγμένες των

1. Καθορίστε τα σημεία οι κυλινδρικές συντεταγμένες των οποίων είναι οι

2. Περιγράψτε την συνάρτηση η οποία απεικονίζει το σημείο (r, , z) στο

3. Περιγράψτε την συνάρτηση η οποία απεικονίζει το σημείο (r, , z) στο