Univerzitet Crne Gore

Filozofski fakultet Nikšić

Studijski program za Geografiju

Predmet: Tematsko kartiranje

Seminarski rad

KARTOGRAFSKA VIZUALIZACIJA

Mentor: Student:
Prof. dr Goran Barović MSc Ivan Mijanović

Nikšić, februar 2023. godina

 Sadržaj:

1. OSNOVNE DEFINICIJE KARTOGRAFIJE ................................................................................................... 3

1.1. Klasifikacija karata......................................................................................................................... 4
1.2. Klasifikacija karata......................................................................................................................... 6
2. ELEMENTI GEOGRAFSKOG SADRŽAJA KARTE ....................................................................................... 9
2.1. Predstavljanje reljefa .................................................................................................................... 9
2.2. Predstavljanje hidrografskih objekata ........................................................................................ 12
2.3. Predstavljanje vegetacije i zemljišta ........................................................................................... 15
2.4. Predstavljanje naselja ................................................................................................................. 17
2.5. Predstavljanje infrastrukturnih objekata i komunikacija ............................................................ 18
2.6. Predstavljanje administrativnopolitičkih i teritorijalnih granica ................................................. 18
2.7. Predstavljanje geografskih naziva na kartama............................................................................ 20
ZAKLJUČAK .................................................................................................................................................. 21
LITERATURA I IZVORI ................................................................................................................................... 22

2
 1. OSNOVNE DEFINICIJE KARTOGRAFIJE

Predmet kartografije je karta kao poseban oblik predstavljanja objektivne stvarnosti. Ta stvarnost
je najčešće zemljina površ, oblici sa objektima na njoj kao rezultat čovjekove i prirodne djelatnosti,
a zatim prirodne i društvene pojave koje mogu da se dovedu u vezu sa zemljinom površi
(geografske karte). Pored karte, u obliku kartografskog predstavljanja ubrajaju se reljefni modeli i
globusi, te su i oni predmet kartografije. Međutim, brojni odnos reljefnih modela i globusa prema
kartama je u prošlosti bio neznatan, pa kao predmet kartografije nisu ni bili karakteristični
(Borisov, 2017).
Sama riječ kartografija je složenica od dvije grčke riječi: χαρτης, (lat. charta) = list hartije, povelja,
i γραφω, (lat. grafein) = crtati, pisati. Pri tome, jedan od najpoznatijih kartografa starog svijeta
Ptolemej u II vijeku, definisao je prvobitno geografiju kao „linijsko predstavljanje dijela površi
Zemlje sa svim onim što se na nju odnosi“ (Borisov, 2017).
Imajući u vidu predmet kartografije, ona se može definisati naučnom disciplinom koja izučava
sadržaj karata i način modelovanja podataka, kao i metodiku izrade i korišćenje karata (Slika 1).
Pri tome, ona razrađuje teoretske osnove i utvrđuje principe na kojima se bazira karta, odnosno
tehnologiju izrade i osnovne pravce njenog iskorišćavanja. Pri tretiranju pitanja stila grafičkog,
odnosno kartografskog modelovanja i vizualizacije prostora, govori se i o umjetničkoj strani
kartografije, iako sama karta nije proizvod umetnosti. Kartografija je nauka koja se bavi
izučavanjem i modelovanjem sadržaja karata, metodama njihove izrade i umnožavanja, kao i
postupcima korišćenja (Borisov, 2017).

Slika 1. Stara karta Svijeta

(Izvor: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Old-world-map.jpg/1200px-Old-
world-map.jpg)

3
 1.1. Klasifikacija karata

Pod geografskom kartom se podrazumjeva u određenom odnosu smanjena, matematički

konstruisana i uopštena slika zemljine površi ili njenih pojedinih djelova na ravni, koja na poseban
grafički način prikazuje raspored, stanje i međusobne odnose raznih objekata i pojava, odabranih
shodno namjeni (Borisov, 2017).
Ova definicija je prilično opširna, ali proizilazi iz osobina karte, njenog sadržaja i načina izrade.
Na taj način potpuno odvaja kartu kao sliku zemljine površi od svake druge slike, te jasno određuje
pojam karte. Međutim, u običnom govoru koristi se kraća definicija koja glasi: karta je slika
(vizualni prikaz) na kojoj je grafički predstavljena Zemlja ili dio njene površi na ravni. Naime,
izraz ”karta” upotrebljava se u današnjem smislu od XV vijeka (Toskanelijeva karta iz 1474. g.) u
Portugaliji. Anglosaksonci upotrebljavaju izraz “map” za sve karte sem pomorskih i
vazduhoplovnih za koje imaju poseban izraz “chart” (Borisov, 2017).
Geografsku kartu karakterišu sledeće odlike po kojima se razlikuje od svakog drugog prikaza
zemljine površi:

 određen odnos pojedinih elemenata sadržaja prema odgovarajućim elementima u prirodi

(razmjer);
 poseban matematički zakon konstruisanja (projekcija);
 specijalni metod grafičkog predstavljanja (uslovni znaci);
 izbor i uopštavanje predmeta i pojava (generalisanje) (Borisov, 2017).
Na geografskoj karti kao smanjenoj slici zemljine površi nemoguće je predstaviti sve objekte i
pojave već se biraju veći ili po nekom osnovu značajniji, dok se ostali izostavljaju. Isto tako,
izabrani objekti i pojave ne mogu se predstaviti sa svim detaljima, pa se neki od njih eliminišu i
slika se uprošćava. Takav postupak se naziva kartografskim generalisanjem. Prema tome,
generalisanjem se izostavljaju detalji od manjeg značaja, a ističe se ono što je najbitnije i opšte
(Borisov, 2017).
Potrebno je istaći bitnu razliku između geografske karte (Slika 2) i fotosnimka (Slika 3). Karta je
odraz čovjekove spoznaje i ostvaruje se na osnovu te spoznaje, dok je fotosnimak dobijen
nezavisno od čovjeka i ostvaruje se prosto na osnovu dimenzija predmeta i odlika samog fizičko-
hemijskog procesa. Naime, karta je odraz stvarnosti u obliku koji joj daje čovjekovo saznanje, dok
je foto-snimak tipično prirodan proces. Karta je, prema tome, uslovljena nivoom razvoja
čovjekovog saznanja, a foto-snimak je uslovljen faktorima spoljašnje sredine.

4
 Slika 2. Karta naselja Dragalj
(Izvor: Autor)

Slika 3. Ortofoto snimak Dragalja iz 2018. godine

(Izvor: Uprava za katastar i državnu imovinu)

5
 1.2. Klasifikacija karata

Karte se mogu klasifikovati prema medijima koji se koriste za njihovo prenošenje korisnicima i
prema tipovima informacija koje prenose. Kada govorimo o medijima kojima se karte prenose
korisnicima. Tri tipa medija koji se koriste u kartografiji su: opipljivi, virtuelni i mentalni
(Kilibarda & Protić, 2018).
Opipljiva karta je ona koja se može držati u rukama, kao na primer papirna karta (Slika 4). Dobra
stvar u vezi ovih karata je što se mogu lako dijeliti između korisnika i nije potreban specijalizovan
hardver niti softver da bi se koristile. Takođe, opipljive karte su prenosive i mogu se čuvati dugo
vremena bez potrebe za održavanjem (Kilibarda & Protić, 2018).

Slika 4. Opipljive karte

(Izvor: https://edutorij.e-skole.hr/share/proxy/alfresco-noauth/edutorij/api/proxy-guest/3ac8074c-0cca-
435a-9000-
fecbad5443ab/datastore/18/publication/10969/pictures/2019/11/29/1575041753_karte_sitnijeg_i_krupno
g_mjerila.jpg?v=1614351318)

Virtuelna karta je bilo koja karta prikazana na elektronskom uređaju (Slika 5). Karte se danas
mogu naći na desktop računarima, laptopovima, tabletima, mobilnim telefonima, GPS
prijemnicima i raznim drugim digitalnim uređajima. Prednosti virtuelnih karata su te što se one
mogu lako ažurirati, dinamične su, prikazuju animaciju, mogu se povezati na velike količine
informacija kao što su dokumenti, slike, filmovi i zvuk, i mogu se lako dijeliti. Negativni aspekti
virtuelnih karata su sledeće: gledanje ovih karata zahtjeva odgovarajući hardver i softver, potrebno
ih je održavati, moguće je da ne budu intuitivne za brojne korisnike, i zahtevaju više obuke da bi
se izrađivale (Kilibarda & Protić, 2018).

6
 Slika 5. Virtuelna karta
(Izvor: Autor)

Mentalna karta je ona karta koja se nalazi u nečijem umu i njegovoj specifičnoj konceptualizaciji
prostora. Mentalne karte se prenose kroz konverziju u opipljive ili virtuelne karte, ali i putem
drugih vrsta komunikacije kao što su govor ili pisanje (Kilibarda & Protić, 2018).
Opipljive i virtuelne karte mogu biti opšte referentne karte ili tematske karte (Kilibarda & Protić,
2018).
Opšte referentne karte naglašavaju lokaciju i prikazuju veliki broj raznih pojava (Slika 6). One
primarno prikazuju objekte, njihovu lokaciju i informaciju kojom se oni identifikuju. Opšte
referentne karte nisu specijalizovane ni za jednu posebnu primjenu, nego su namjenjene širokom
spektru aktivnosti. Primjeri opštih referentni karata su: topografske karte, globalne web karte (npr.
Google Maps, OpenStreetMap, itd.) (Kilibarda & Protić, 2018).

7
 Slika 6. Google Maps
(Izvor: https://www.google.com/maps/@42.776544,18.9518166,16.03z)

Tematske karte naglašavaju karakteristike koje se odnose na pojedinačne teme (Slika 7). One
tipično imaju veoma specifičnu namjenu i prenose specifičnu poruku vezanu za jednu temu koja
se uobičajeno povezuje sa nekom karakteristikom. Tematske karte prikazuju prostorne i
vremenske obrasce određene teme. Za razliku od opštih referentnih karata, tematske karte su
obično veoma selektivne kada je riječ o objektima ili pojavama koje se prikazuju na karti.
Tematske karte mogu biti kvalitativne i kvantitativne. Kvalitativne tematske karte prikazuju
kvalitativne karakteristike pojave ili pojava koje su u fokusu karte, dok se u slučaju kvantitativnih
tematskih karata prikazuju apsolutne i relativne kvantitativne informacije vezane za pojave od
interesa (Kilibarda & Protić, 2018).

Slika 6. Tematska karta

(Izvor: Autor)

8
 2. ELEMENTI GEOGRAFSKOG SADRŽAJA KARTE

Elementi geografskog sadržaja karte, kao što su reljef, hidrološki objekti, naseljena mjesta,
komunikacije i dr. čine osnovu svake geografske karte. Navedeni sadržaji su najzastupljeniji na
opštegeografskim kartama, dok kod tematskih karata njihova zastupljenost je u tijesnoj vezi sa
namjenom karte. Kako su pomenuti geografski elementi prisutni na svim kartama to će njihov
prikaz biti vezan za slojevitu izradu karte, gdje se svaki geografski element prikazuje na poseban
sloj karte.

2.1. Predstavljanje reljefa

Za prikazivanje reljefa na geografskim kartama koristimo posebne kartografske metode i to:

 Metod kotiranja,
 Metod izohipsi,
 Metod šrafura,
 Metod sjenčenja,
 Hipsometrijski metod i dr.
Metod kotiranja sastoji se u obilježavanju vrijednosti apsolutnih visina pojedinih tačaka. Kote su
visinske oznake pojedinih tačaka reljefa. One predstavljaju visinsku osnovu za ostale metode.
Karakteristične kote ucrtane su na opštegeografskim i topografskim kartama, bez obzira na
preimjenjen metod predstavljanja reljefa. Kote se mogu samostalno predstavljati na nekim
pomorskim kartama (Slika 7) (Lješević & Bakrač, 2013).

Slika 7. Primer prikazivanja morskih dubina metodom kotiranja

(Izvor: http://zeljko.hrvoj.com/vbr2/udalj1.gif)

9
Metod izohipsi nam omogućava da na karti odredimo nadmorsku visinu svake tačke bez obzira
na njen položaj i vrstu konfiguracije terena. Izohipse su zatvorene krive linije koje, na karti, spajaju
tačke sa istom nadmorskom visinom (Slika 8). One se mogu definisati i kao horizontalne projekcije
linije presjeka zemljinog nivoa površina raznih visina, a istog međusobnog rastojanja. Međusobno
rastojanje između dvije susjedne izohipse naziva se ekvidistanca (Filipović & Milojković, 2010).

Slika 7. Primer prikazivanja reljefa metodom izohipsi

(Izvor: Autor)

Metod šrafura danas se rijetko koristi, a šrafure ili crtice su linije koje se crtaju u pravcu najvećeg
pada zemljišta, tj. upravo na izohipse (Slika 8). One svojom dužinom izražavaju nagib terena, a
položajem i rasporedom njegov oblik (Lješević & Bakrač, 2013). Najviše se koriste dva načina
predstavljanja reljefa šrafurama, i to pod pretpostavkom vertikalnog ili kosog osvjetljenja
(Borisov, 2017).
Metod sjenčenja koristi se uglavnom kao dopunski metod kako bi se povećao utisak plastičnosti
reljefa (Slika 9). Radi se često kao umjetnički izraz viđenja reljefa, ali to ne znači da je primjena
metoda lišena pravila. Primjenjuje se princip vertikalnog i kosog osvjetljavanja. Umišljeni izvor
svjetlosti može se naći u zenitu ili je pod određenim uglom u odnosu na horizontnu površinu. Kod
vertikalnog osvjetljenja vrhovi uzvišenja su osvjetljeni, pa će na kartama biti predstavljeni bijelom
bojom, a strane će biti osjenčene. Bijelom bojom biće predstavljene sve ravne površine. Kod
principa kosog osvjetljavanja, strane okrenute ka izvoru svijetlosti biće osvjetljene i na karti
predstavljene bijelom bojom, a suprotne strane osjenčene. Na suprotnoj poziciji padine će biti
tamne (Lješević & Bakrač, 2013).

10
 Slika 8. Primer prikazivanja reljefa metodom šrafura
(Izvor: https://www.minchinhamptonlocalhistorygroup.org.uk/wp-content/uploads/2016/10/First-
Edition.jpg)

Slika 9. Primer prikazivanja reljefa metodom sjenčenja

(Izvor: Autor)

11
Hipsometrijski metod, metod boja ili metod slojeva koristi se od početka XX vijeka. Sastoji se u
primjeni boja i nijansi za prikazivanje reljefa na kartama, da bi se istakli visinski odnosi između
oblika reljefa i njegova opšta preglednost (Slika 10). Zbog slojevitog rasporeda boja i tonova ovaj
metod se naziva metod slojeva. Opštegeografske, pregledne karte rađene su ovim metodom. Kod
ovog metoda bitan izvor dubinsko-visinske skale i izbor boja i nijansi za predstavljanje reljefa, u
cilju estetske harmonije boja i prirodnijeg izgleda reljefa (Lješević & Bakrač, 2013).

Slika 10. Primer prikazivanja reljefa hipsometrijskim metodom

(Izvor: Autor)

2.2. Predstavljanje hidrografskih objekata

Hidrografija podrazumjeva sve vode i objekte čiji je cilj korišćenje i snabdijevanje vodom.
Obuhvata vodene površine (mora, jezera, bare, močvare, ribnjake i dr.), vodene tokove (rijeke,
potoke, kanale), prirodne hidrografske objekte (izvore, ponore, vodopade), vještačke objekte za
snabdijevanje vodom (bunare, vodovode, pumpe, rezervoare, česme i dr.) i razne objekte na
rijekama, jezerima i moru izgrađene za ekonomske, plovidbene i druge svrhe (Lješević & Bakrač,
2013).
Prilikom kartiranja hidrografije potrebno je predstaviti:
 Karakteristike obala mora i jezera,
 Rječni sistem i odgovarajući raspored tokova u njemu,
 Kvalitativne i kvantitativne odlike objekata za vodu i na vodi,
 Tačan odnos hidrografije i drugih elemenata (Lješević & Bakrač, 2013).

12
Predstavljanje vodenih površina predstavlja prikazivanje mora, jezera, bara, solana, močvara,
ribnjaka. Suština njihovog prikazivanja je u tačnom i vjernom prikazu obalskih linija. Obala nije
jedinstvena linija, već širok pojas između maksimalnog i minimalnog nivoa, pa se na kartama
prikazuje i gornja i donja obala. Grafička rješenja su različita: tanja i deblja linija, kontinuirana i
isprekidana linija, tekstualna objašnjenja (Slika 11), štafirana-povremeno plavljena zona i drugo
(Lješević & Bakrač, 2013).

Slika 11. Primer prikazivanja vodenih površina dijela Skadarskog jezera

(Izvor: Isječak topografskih listova 1:25 000 – Rijeka Crnojevića, Vranjina, Virpazar, Petrova Ponta)

Predstavljanje vodenih tokova na kartama plavim ili crnim linijama. U vodotoke ubrajamo
rijeke, kanale, potoke i dr. Rijeke u hidrografiji se, u odnosu na stalnost toka, dijele na rijeke sa
stalnim tokom i rijeke koje presušuju (Filipović & Milojković, 2017). One koje imaju stalni tok
prikazuju se punom plavom linijom, a one koje presušuju sa isprekidanom plavom linijom (Slika
12).
Hidrografija je povezana sa reljefom, jer utiče na stvaranje njegovih oblika i raščlanjenosti, pa
pravilno generalisana hidrografija doprinosi plastičnijem izgledu reljefa. Prilikom prikazivanja
vodenih površina tokova, vodi se računa da se u zavisnosti od razmjera i namjene karte istaknu
neke karakteristike od izvora do ušća. Od stepena krivine i razmjera karte zavisi koja će krivina
biti prikazane na karti (Lješević & Bakrač, 2013). Takođe, prikaz rječnog toka na karti mora da
omogući korisniku karte laku orjentaciju: gdje je izvor rijeke, u kom pravcu ona teče i slično. To
se postiže postepenim podebljanjem plave linije, koja predstavlja rijeku, idući od izvora ka ušću
(Filipović & Milojković, 2017).

13
 Slika 12. Primer prikazivanja vodenih tokova
(Izvor: Autor)
Predstavljanje vodenih objekata zavisi od namjene i razmjere karte, ali i od karaktera zemljišta.
Ako je riječ o bezvodnom zemljištu, oni se prikazuju i na kartama sitnijeg razmjera i u većem
obimu, a na kartama krupnog razmjera svi. Kada se nalaze na zemljištima bogatom vodom,
prikazuju se van naseljenih mjesta i uglavnom oni koji su značajniji i dobro mogu da posluže za
orjentaciju. U vodene objekte ubraju se oni iz kojih se dobija voda za piće (izvori, česme, bunari),
u kojima se skuplja površinska voda (cistjerne, rezervoari, bazeni) ili kojima se prenosi voda na
veće ili manje daljine (dolap, crpka, vodovod (Slika 13), tunel za vodu, cijevi za vodu, akvadukt)
(Filipović & Milojković, 2017).

14
 Slika 13. Primer vodovodne mježe u gradu Nikšiću
(Izvor: Autor)
2.3. Predstavljanje vegetacije i zemljišta

Vegetacioni pokrivač i svojstva tla određuju karakter zemljišta. Zbog značaja je na nekim kartama
vegetacionog pokrivača prikazan, dok na drugima nije da ne bi opterećivao sadržaj karte. Vrsta tla
i vegetacija u međusobnoj su vezi i zbog toga se zajedno proučavaju (Lješević & Bakrač, 2013).
Pod tlom se podrazumjeva površinski sloj zemlje. Tlo se klasifikuje detaljno, kad su u pitanju
specijalne karte, npr. pedološke (Slika 14), dok se za opštegeografske koristi uopšteno
klasifikovanje, koje razlikuje uglavnom tri grupe tla:
 Tlo pod vegetacijom (zonalno, rudine),
 Golo tlo (azonalno, pješčar),
 Prelazno tlo (interzonalno, blatišta) (Borisov, 2017).
Od vegetacije (Slika 15) se na kartama razlikuju: drvene kulture (šume, grupe drveća, pojedinačno
drveće, žbunje), travne kulture (pašnjaci, livade, ševari). Od gajenih vegetacija na kartama se
posebno izdvajaju višegodišnje: parkovi, voćnjaci, rasadnici, vinogradi, hmeljari i pirinčana polja.
Sve jednogodišnje vegetacije na kartama se tretiraju kao jedna jedinstvena vegetaciija (Borisov,
2017).

15
 Slika 14. Primer prikazivanja zemljišta za Republiku Hrvatsku
(Izvor: http://pedologija.com.hr/iBaza/DPKH_QGIS_VV.webp)

Slika 15. Primer prikazivanja šumskih površina dijela Pljevalja

(Izvor: Isječak topografskih listova 1:25 000 – Pljevlja)

16
 2.4. Predstavljanje naselja

Naselja na geografskoj karti čine jedan od osnovnih elemenata geografskog sadržaja karte. Naselja
mogu na karti poslužiti kao orjentir, a prikazuju i razmještaj stanovništva na nekoj geoprostornoj
cjelini (Filipović & Milojković, 2017).
Poznato je da se u urbanoj geografiji, naselja prema djelatnosti stanovništva i njihovom broju dijele
na gradska i seoska (Filipović & Milojković, 2017).
Kao osnov za klasifikovanje naseljenih mjesta uzimaju se sledeće karakteristike:
 Tip naseljenog mjesta (gradovi, sela, zaseoci),
 Veličina (broj stanovnika),
 Političko administrativni značaj (glavni grad države, regionalni centar) (Borisov, 2017).
Na geografskim kartama naselja se ne mogu predstaviti u razmjeru. Osnovne karakteristike
naseljenih mjesta daju se pomoću uslovnih znakova ili pomoću raznih dimenzija i oblika njihovih
naziva (Slika 16), a kada se želi istaći njihova funkcija primjenjuje se podvlačenje naziva. Prilikom
predstavljanja neseljenih mjesta na topografskim kartama, potrebno je izvršiti njihovu klasifikaciju
prema broju stanovnika, teritorijalnoj veličini, administrativno-političkom značenju i dr. Zatim se
konstruiše skala prema broju stanovnika i pri tome se teži da ona bude grupisana po kategorijama
(Lješević & Bakrač, 2013).

Slika 16. Primer prikazivanja naselja za Podgoricu

(Izvor: Isječak topografskih listova 1:25 000 – Titograd Istok i Titograd Zapad)

17
 2.5. Predstavljanje infrastrukturnih objekata i komunikacija

Komunikacije su objekti saobraćaja i veza, i one su važan element ekonomskih i ostalih društvenih
kretanja, te su obavezan element na većini karata. Komunikacije mogu biti linijske ili objekti, pa
se i na kartama uslovni znaci za komunikacije dijele na linijske i znake za objekte saobraćaja i
veza (Slika 17). Pošto postoji više vrsta komunikacija, to će biti neophodno pri predstavljanju na
karti njihovo klasifikovanje:
 Pri klasifikovanju može biti uzeta sredina u kojoj se vrši komuniciranje i one se dijele na:
kopnene, vodene, vazdušne i specijalne. Ove vrste komunikacija predstavljene su uslovnim
linijskim znacima koji se međusobno razlikuju.
 Unutar pojedinih vrsta komunikacija postoje razne kategorije i one se na kartama
predstavljaju raznim modifikacijama uslovnih znakova za tu vrstu.
Značaj prikaza komunikacija na kartama je jer one povezuju naselja, omogućavaju transport ljudi
i robe, omogućavaju laku i brzu komunikaciju (Borisov, 2017).
Željezničke pruge na novim kartama predstavljaju se punom crnom linijom, sa poprečnim crtama
koje označavaju vrstu kolosijeka, dok se željezničke stanice, stajališta, mostovi, vijadukti, tuneli,
propusti, nasipi, usjeci, potpornici i slični objekti na pruzi prikazani su uslovnim znacima na
njihovim pravim mjestima (Lješević & Bakrač, 2013).
Automobilski putevi predstavljaju se sa dvije crne linije, a prostor između njih obojen je crvenom
ili narandžastom bojom (Lješević & Bakrač, 2013), i oni se prema tehničkim karakteristikama
dijele na: autoputeve, puteve I, II ili III reda, dok se staze dijele na kolske i pješačke (Filipović &
Milojković, 2017). Pored iscrtavanja vrste puta na karti treba prikazati i važnije objekte na njima
(Filipović & Milojković, 2017).
Objekti vazdušnih komunikacija se prikazuju na topografskim kartama u razmjeri, a na preglednim
kartama u vidu uslovnog znaka koji asocira na taj objekat. Plovne staze prikazuju linijskim
uslovnim znacima, ali samo na krupnorazmjernim kartama, dok se objekti koji služe za
opsluživanje vodenog saobraćaja na krupnorazmjernim kartama crtaju se razmjerno, a na
sitnorazmjernim u vidu uslovnih znakova (Lješević & Bakrač, 2013).
Ostali infrastrukturni objekti kao što su dalekovodi, naftovodi, gasovodi, toplovodi, vodovodi,
kanali za navodnjavanje, zatim objekti za sredstva informisanja takođe se prikazuju na
topografskim kartama, dok na preglednim samo naftovodi i gasovodi. Linijski objekti
infrastrukture i transporta predstavljaju se linijskim znacima, a objekti opsluživanja uslovnim
znacima (Lješević & Bakrač, 2013).

2.6. Predstavljanje administrativnopolitičkih i teritorijalnih granica

Administrativne i teritorijalne granice su redovni elementi sadržaja geografskih karata (Slika 18).
Za predstavljanje granica koriste se linije ili tačke različitih debljina, obično crne ili neke druge
boje (ljubičaste, crvene, narandžaste) različitih debljina. Radi isticanja granica, pored znaka za
graničnu liniju, pokriva se uzan pojas nekom bojom u vidu rastera ili fleke. Principijelno, osa znaka

18
daje stvarni položaj granične linije. Posebna pažnja se obraća na tačke preloma da budu tačno na
svojim mjestima (Borisov, 2017).

Slika 17. Saobraćajna karta Republike Makedonije

(Izvor: https://www.magazininfo.club/wp-content/uploads/2013/02/karta-makedonija2.jpg)

Slika 18. Administrativna podjela Republike Crne Gore

(Izvor: Autor)

19
 2.7. Predstavljanje geografskih naziva na kartama

Geografski nazivi su vrlo važan element sadržaja svake karte jer nam nazivi služe za pronalaženje
geografskih objekata i za bolju orjentaciju korisnika karte (Slika 19). Nazivi se na karti ispisuju
slovima različitog oblika, veličine i boje. Primjenom različitih načina ispisivanja naziva na karti
možemo istaći kvalitativne i kvantitativne karakteristike geografskih elemenata na koje se nazivi
odnose (Filipović & Milojković, 2017).
Nazive geografskih objekata na karti treba razlikovati od teksta koji se odnosi na neposredno
objašnjenje neke pojave sa karte. Takvo tekstualno objašnjenje na karti ne predstavlja nazive već
zamjenu za uslovne ili kartografske znake (Filipović & Milojković, 2017).
Nazivi karata objašnjavaju i dopunjavaju sadržaj karata. Karta bez naziva zove se nijema karta. Na
njoj se teško snalazi, jer takve karte predstavljaju samo prostorni odnos prikazanog sadržaja. Naziv
karte sadrži:
 Vlastito ime, u koje spadaju geografski nazivi (mora, jezera, rijeka, ostrva, poluostrva,
planine, brda, pokrajine, šume i dr.) kao i politički i socijalno ekonomski nazivi (imena
država i zavisnih teritorija, mjesta, ulica, fabrika i dr.),
 Dodatke (npr. skraćenice) dodaci koji se stalno javljaju, kao što su opština, željeznička
stanica, kao i riječi opšte geografskog skraćenja kao planina, brda, rijeka, ostrva.
 Brojeve (npr. brojčane karakteristike) – brojevi daju kvalitativna i kvantitativna obilježja
kao što su izmjerene i izračunate vrijednosti određenih objekata i pojava (Lješević &
Bakrač, 2013).

Slika 19. Primer prikazivanja naziva za dio Podgorice

(Izvor: Isječak topografskih listova 1:25 000 – Titograd Istok i Titograd Zapad)

20
 ZAKLJUČAK

Kao što smo već istakli, predmet kartografije su karte. One su prošle dug istorijski razvoj, od
iscrtavanja različitih crteža u pećinama tokom kamenog doba, do savremenih multimedijalnih
karata. Takođe, u ovom periodu, došlo je do razvoja načina prikazivanja određenih pojava i
objekata. Od prvobitnih prikaza mjesta sa dobrim mjestima za lov, do današnjih modernih analiza
prostora i modelovanja kretanja određenih pojava u prostoru.
Ono što je karakeristično za savremene karte, jeste da su uspostavljena određena pravila prilikom
prikazivanja geografskih pojava i objekata. Tako imamo uspostavljena pravila i metodologiju
prilikom vizualizacije reljefa, hidrologije, vegetacije i zemljišta, naselja, infraststrukture,
administrativnih i teritorijalnih granica i dr. Ove metode vizualizacije sadržaja geografskih karata
u stalnom su razvoju kako napreduje razvoj tehnologije za izradu različitih vrsta karata.
Primjenom GIS-a u savremenoj kartografiji, dobijamo nove mogućnosti za prikazivanje i analizu
različitih polja prirodne, društvene i privredne geografije.

21
 LITERATURA I IZVORI

Literatura:
1. Borisov, M. (2017). Opšta kartografija. https://www.researchgate.net/profile/Mirko-
Borisov/publication/328137789_Cartography/links/5bbb0e8a92851c7fde33b780/Cartogr
aphy.pdf
2. Filipović, I., Milojković, B. (2010). Osnovi kartografije sa topografijom, Prirodno-
matematički fakultet u Nišu, Niš.
3. Kilibarda, M., Protić, D. (2018). Geovizualizacija i Web kartografija, Univerzitet u
Beogradu, Građevinski fakultet, Beograd. http://osgl.grf.bg.ac.rs/books/gvvk/
4. Lješević, M., Bakrač, S. T. (2013). Kartografija za geografe, Univerzitet Crne Gore,
Filozofskog fakulteta Nikšić,“Ofset pres” Kraljevo, Nikšić.

Izvori:
5. Topografski listovi Crne Gore 1:25 000 iz 1972. godine
6. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Old-world-
map.jpg/1200px-Old-world-map.jpg
7. https://edutorij.e-skole.hr/share/proxy/alfresco-noauth/edutorij/api/proxy-guest/3ac8074c-
0cca-435a-9000-
fecbad5443ab/datastore/18/publication/10969/pictures/2019/11/29/1575041753_karte_sit
nijeg_i_krupnog_mjerila.jpg?v=1614351318
8. https://www.google.com/maps/@42.776544,18.9518166,16.03z
9. http://zeljko.hrvoj.com/vbr2/udalj1.gif
10. https://www.minchinhamptonlocalhistorygroup.org.uk/wp-
content/uploads/2016/10/First-Edition.jpg
11. http://pedologija.com.hr/iBaza/DPKH_QGIS_VV.webp
12. https://www.magazininfo.club/wp-content/uploads/2013/02/karta-makedonija2.jpg

22