Univerzitet Crne Gore

Filozofski fakultet Nikšić

Studijski program za Geografiju

Predmet: Tematsko kartiranje

Seminarski rad

PRIMJENA GIS-A U TEMATSKOM KARTIRANJU

Mentor: Student:
Prof. dr Goran Barović MSc Ivan Mijanović

Nikšić, februar 2023. godina

 Sadržaj:

1. TEMATSKA KARTOGRAFIJA ............................................................................................ 3

1.1. Vrste tematskih karata ...................................................................................................... 3
2. GEOGRAFSKI INFORMACIONI SISTEM (GIS) ................................................................ 7
2.1. Značaj primjene GIS-a ..................................................................................................... 9
2.2. Primjena GIS-a ............................................................................................................... 10
3. PRIMJENA GIS-A U TEMATSKOJ KARTOGRAFIJI ...................................................... 12
ZAKLJUČAK ............................................................................................................................... 18
LITERATURA I IZVORI............................................................................................................. 19

2
 1. TEMATSKA KARTOGRAFIJA

Tematska kartografija je kartografska disciplina koja ja našla najveću primjenu u mnogim

geografskim istraživanjima, ali i u drugim naukama i praksi, odnosno tamo gdje je neophodan
prikaz prostornog razmještaja objekata, pojava i procesa koji se izražavaju. Najveći dio tematskih
karata koristi geografske objekte, pojave i procese kao sadržaj koji se na grafički način prezentuje
na karti. Tematsku kartografiju smatraju „drugim jezikom kartografije“, a to se može prihvatiti
pod uslovom da se predstavljaju samo geografske pojave iz geoprostora, ali predmet su i
geografski objekti i procesi iz geologije, geomagnetizma, seizmike, ekologije, istorije i drugo
(Lješević & Bakrač, 2013).
Tematske karte razlikuju se međusobno jer predstavljaju različite sadržaje. Na njima može biti
predstavljena jedna pojava, koja je dio sadržaja opšte geografskih karata (npr. naselja, reljef i dr.),
pojava koja je prisutna na teritoriji i nije predmet opšte geografskih karata, ali čini dio geografske
sredine (npr. stanovništvo, privreda i dr.) ili pojava u geoprostoru koja se ne može osjetiti čulima,
već su predmet mjerenja i istraživanja (npr. geoseizmika, klimatologija i dr.). Ako je na karti
predstavljena jedna pojava (padavine), to je monotematska karta, a ako je kombinacija dvije ili
više pojava to je politematska karta. Ove karte predstavljaju sintezu kartiranja dvije ili više pojava,
pa se i nazivaju sintezne karte (Lješević & Bakrač, 2013).

1.1. Vrste tematskih karata

Kako se na tematskim kartama prikazuje relativno mali broj pojava one imaju veću očiglednost i
čitljivost u odnosu na opštegeografske karte. Sve tematske karte dijelimo prema tematici sadržaja
i karakteru sadržaja (Filipović & Milojković, 2010).
Prema tematici sadržaja sve tematske karte dijelimo na:

 karte prirodnih pojava,

 karte društvenih pojava,
 tehničke karte (Filipović & Milojković, 2010).
U grupu tematskih karata prirodnih pojava svrstavaju se:

 klimatske karte,
 hidrološke karte (Slika 1),
 geološke karte,
 pedološke karte,
 biogeografske karte,
 geofizičke karte,
 hipsometrijske karte,
 geomorfološke karte i druge (Filipović & Milojković, 2010).

3
 Slika 1. Hidrološka karta Crne Gore
(Izvor: Autor)
U grupu društvenih ili socio-ekonomskih karata ubrajamo:

 demografske (npr. gustina naseljenosti, nacionalna struktura i dr.) (Slika 2),

 karte naselja,
 ekonomske/privredne karte,
 istorijske karte,
 turističke karte,
 saobraćajne karte i druge (Filipović & Milojković, 2010).

4
 Slika 2. Broj stanovnika u naseljima Primorske regije prema popisu stanovništva iz 1971. godine
(Izvor: Autor)
Grupu tehničkih karata čine:

 vojne tematske karte,

 karte tehničkih projekata,
 pomorske karte,
 vazduhoplovne karte (Slika 3) (Filipović & Milojković, 2010).

5
 Slika 3. Vazduhoplovna karta svijeta
(Izvor: https://commons.princeton.edu/mg/air-communications-air-routes-and-frequencies/)

Shodno tematici sadržaja tematske karte se dijele na:

 Analitičke karte čine kartografski prikaz izmjerenih i registrovanih pojava u prirodi ili
društvu. Najčešće se prikazuje samo jedan element ili pojava npr. vazdušni pritisak,
vegetacija, naseljena mjesta i dr.
 Sintezne karte prikazuju obrađene i sintetizovane podatke preuzete sa analitičkkih karata
ili nekog drugog izvora. Po svom karakteru su složenije od prethodne grupe karata. Primer
ovih karata je karta prosječnog prinosa vinove loze po hektaru u različitim vremenskim
periodima i dr.
 Kompleksne karte su najsloženijeg sadržaja i izrađuju se na bazi analitičkih i sinteznih
karata. Na njima se prikazuju složene prirodne i društvene pojave i procesi koji su
međusobno usko povezani. Primjer ovih karata su karte klime, karte privrede neke države
i drugo (Filipović & Milojković, 2010).

6
 2. GEOGRAFSKI INFORMACIONI SISTEM (GIS)

GIS je nastao zahvaljujući digitalnoj tehnološkoj revoluciji koja se razvija i primjenjuje u gotovo
svim poljima čovjekovog djelovanja (Jovanović et al., 2012).
Geografski informacioni sistem (GIS) je jedan od najmoćnijih alata koji pomaže da se razumije
priroda prostora. On je uspio da objedini ono što je najbolje iz dva, nekada odvojena područja -
kartografije (svijeta slika) i informatike (svijeta podataka) (Kukrika, 2000).
Postoji veliki broj definicija GIS-a koje se temelje na ciljevima raznovrsnih namjena i funkcija.
Jedan od razloga zbog kojih je teško izvesti jedinstvenu definiciju GIS-a je to što se danas sve
više primjenjuje veliki broj različitih GIS aplikacija, od kojih je svaka nemjenski razvijena za
različito područje primjene. Da bi se lakše razumjelo šta je to sve GIS, navešćemo nekoliko
definicija:
Geografski informacioni sistem je kompjuterski informacioni sistem koji prikuplja, skladišti,
analizira i prikazuje prostorne entitete i njihove atribute, za rješavanje kompleksnih istraživačkih,
prostornih i problema upravljanja.
Geografski informacioni sistem je moćan skup sredstava za prikupljanje, memorisanje,
pretraživanje po potrebi, transformacije i prikazivanja prostornih podataka iz stvarnog svijeta za
određene svrhe (Burrough & McGonnell, 2006).
Geografski informacioni sistem je organizovan skup računarskog hardvera, softvera, podataka,
osoblja i mreža radi efikasnog prikupljanja, skladištenja, ažuriranja, rukovanja, analize,
modelovanja, prenosa i prikaza svih oblika prostornih informacija (Jovanović et al., 2012).
GIS se može tumačiti na različite načine: definisanjem potreba za GIS-om, objašnjavanjem
njegovog istorijskog razvoja, opisom njegove realnosti u preduzećima u svijetu, objašnjavanjem
njegovog koncepta, kao i njegovim razgraničenjem od drugih srodnih područja istraživanja. Snaga
GIS-a za razliku od drugih informacionih sistema, jeste u njegovoj sposobnosti da ujedini
prostorne i neprostorne informacije.
Geografski informacioni sistemi su specijalizovani sistemi koji prate ne samo pojave, aktivnosti,
događaje, već i to gdje se pojave, aktivnosti i događaji nalaze (Slika 4). Na taj način geografska
lokacija ili gdje se nešto nalazi postaje bitan atribut aktivnosti, rukovođenja, strategija, planova i
odluka (Jovanović et al., 2012).
GIS sadrži tri važne komponente - kompjuterski hardver, niz aplikacionih softverskih modula i
odgovarajući organizacioni sadržaj, koji obuhvata obučene ljude. Sve navedeno treba da je
usklađeno, kako bi sistem mogao da bude funkcionalan (Burrough & McDonnell, 2006). Pored
kompjuterskog hardvera, kompjuterskog softvera i kadra, osnovu svakog GIS-a čine, svakako, i
podaci (Kukrika 2000).

7
 Slika 4. Zemljotresi na prostoru Crne Gore u periodu od 1900 do danas sa magnitudom > 5
(Izvor: Autor)

Glavne hardverske komponente geografskog informacionog sistema čine: računar, memorijski

uređaji, skeneri, ploter, štampači i računarske mreže.
Kompjuter ima hard disk drajv za memorisanje podataka i programa, dok se dodatna memorija
može obezbjediti kroz mrežu, optičkim CD/DVD-ROM-ovima i drugim sličnim uređajima.
Skener se koristi za konvertovanje karata i dokumenata u digitalni oblik, kako bi se oni koristili u
kompjuterskim programima. Za dobijanje GIS podataka, skener konvertuje karte urađene na
papirnoj podlozi u rasterske slike visoke rezolucije koje se direkno ili naknadno koriste za
dobijanje vektorskih prikaza.
Ploter je uređaj koji predstavlja izlaznu jedinicu za izradu GIS prikaza na papiru ili filmu. Koristi
se za izradu crteža i nacrta većih dimenzija i odličnog kvaliteta (Jovanović et al., 2012).
Komunikacija između računara se obezbjeđuje lokalnim ili globalnim elektronskim mrežama,
korišćenjem optičkih vodova ili preko običnih telefonskih linija. Korisnik upravlja računarom i
perifernim uređajem (opšti izraz za štampač, skener i druge aparate koji su povezani sa računarom)
preko ekrana računara i tastature, potpomognut mišem ili uređajem za poentiranje (Burrough &
McDonnell, 2006).

8
GIS softeveri uvijek posjeduju module za unos podataka, pakovanje i kreiranje baza podataka,
kao i module za analizu i prikazivanje prostornih podataka. U slučaju da jedan od modula bude
izostavljen, cijeli ovaj sistem bi bio izgubljen i ne bi se moglo više reći da je to GIS, jer ne bi imao
svoju funkcionalnost.
Danas u svijetu postoji veliki broj preduzeća koja se bave izradom GIS softverskih rešenja, kao i
podaci koje GIS obrađuje. Najpoznatija GIS softverska rešenja danas su: ArcInfo, QGIS,
AutoCAD Map, MapInfo, IDRISI i dr.
GIS stručnjake možemo podjeliti u menadžere, korisnike i kreatore (Toppen, 1991).
Opšti menadžer bavi se pitanjima funkcionalnosti GIS-a u specifičnim situacijama. To može biti
geodetski stručnjak za područje primjene npr. u katastru. Osim svog osnovnog geodetskog
obrazovanja mora imati opšta znanja o GIS-u, npr. postdiplomski tečaj o primjeni GIS-a.
Informacioni menadžer vodi računa o funkcionalnosti sistema u odnosu na hardver, softver i bazu
podataka. Njegovo osnovno obrazovanje može biti iz različitih disciplina (geodezija, geografija
itd.), ali mora imati prošireno znanje i iskustvo u kompjuterskim naukama. Mora imati znanja o
mnogim GIS sistemima i procjeniti troškove uvođenja određenog GIS-a. Sistemski menadžer
rukovodi instaliranjem sistema i kontroliše svakodnevni rad. Odgovoran je za usklađenost
hardvera i softvera potrebama različitih korisnika. Potrebno mu je veliko znanje iz područja
kompjuterskih nauka (Frančula, 2004).
Povremeni korisnik upotrebljava GIS samo za specifične dijelove u svojim istraživanjima. Treba
imati osnovna znanja o koncepciji GIS-a i bazi podataka. Specijalizirani korisnik radi sa GIS-om
svakodnevno. Mora biti dobro upoznat sa širokim spektrom primjena. Rad sa različitim
strukturama podataka njegov je glavni zadatak (Frančula, 2004).
Kreatore GIS-a čine sistemski analitičar, sistemski dizajner i GIS-programer. Sistemski analitičar
ima glavni zadatak da potrebe za GIS-om u nekoj organizaciji prevodi u opis informacionog
modela. Mora imati temeljno obrazovanje u kompjuterskim naukama. Sistemski dizajner razrađuje
informacijski model u detalje, dok GIS programer razrađuje algoritme (Frančula, 2004).

2.1. Značaj primjene GIS-a

Značaj primjene GIS-a danas se ogleda kroz primjenu u različitim sferama društva, od naučnih
istraživanja, upravljanja resursima, imovinskim upravljanjima, planiranjem razvoja, prostornog
planiranja, kartografije, planiranja infrastrukture, marketinškog istraživanja, građevinarstva,
saobraćaja, ali i u svim oblastima koje koriste podatke vezane za karte.
GIS se danas koristi u organizacijama različitih veličina, kao i gotovo u svakoj industriji. Sve je
veća zainteresovanost i svijest o ekonomskoj i strateškoj vrijednosti GIS-a, dijelom i zbog veće
tehnologije zasnovane na standardima i svijesti o prednostima koje pokazuju korisnici GIS-a.
Prednosti GIS-a uglavnom se svrstavaju u pet osnovnih kategorija:
 Smanjenje troškova koje proizlazi iz veće efikasnosti. Oni su povezani ili sa izvršavanjem
misije ili sa poboljšanjima u samoj misiji. Dobar slučaj za oboje je Sears, koji je
implementirao GIS u svojim logističkim operacijama i zabilježio dramatična poboljšanja.
9
 Sears je znatno smanjio vrijeme potrebno dispečerima da kreiraju rute za svoje kamione za
kućnu dostavu (za oko 75 %). Takođe, je imao ogromnu korist u smanjenju troškova
izvršavanja misije (tj. 12 % -15 % manje vremena vožnje optimizacijom ruta). Sears je
takođe poboljšao korisničku uslugu, smanjio broj uzvratnih posjeta istoj stranici i efikasnije
zakazivao sastanke.
 Bolje donošenje odluka. To je najčešće povezano sa donošenjem boljih odluka o izboru
lokacije. Primjeri uključuju odabir mjesta za izgradnju poslovnog objekta, odabir
rute/koridora, zoniranje, planiranje, očuvanje, eksplotaciju prirodnih resursa itd. Ljudi sve
više počinju shvatati da je donošenje ispravne odluke o mjestu strateško za uspjeh
organizacije.
 Poboljšana komunikacija. Karte i vizuelizacije zasnovane na GIS-u, uvelike pomažu u
razumijevanju situacija i pričanju priča. Oni su novi jezik koji poboljšava komunikaciju
između različitih timova, odeljenja, disciplina, stručnih područja, organizacija i javnosti.
 Bolje vođenje evidencije o geografskim podacima. Mnoge su organizacije primarno
odgovorne da vode evidenciju o statusu i promjenama u geografskom prostoru. Primjeri
društvene geografije su zoniranje, popis stanovništva, vlasništvo nad zemljištem i
administrativne granice. Primjeri fizičke geografije uključuju stanje šuma, promjene u
životnoj sredini, proticaj vode i čitav niz geografskih obračuna. GIS pruža snažan okvir za
upravljanje ovim vrstama sistema sa potpunom podrškom za transakcije i alatima za
izvještavanje. Ovi sistemi su konceptualno slični drugim informacijskim sistemima, po
tome što se bave upravljanjem podacima i transakcijama, kao i standardizovanim
izvještavanjem (npr. kartama) o promjenama informacija. Međutim, oni se bitno razlikuju
zbog jedinstvenih modela podataka i stotina specijaliziranih alata koji se koriste za podršku
GIS aplikacijama i radnim tokovima.
 Upravljanje geografski. U mnogim vladama i velikim korporacijama, GIS postaje suštinski
važan za razumjevanje onoga što se dešava. Viši administratori i rukovodioci na najvišim
nivoima vlasti koriste GIS proizvode za komunikaciju. Ovi proizvodi pružaju vizuelni
okvir za konceptualizaciju, razumjevanje i propisivanje radnji. Primeri uključuju brifinge
o različitim geografskim obrascima i odnosima, uključujući upotrebu zemljišta, kriminal,
životnu sredinu i odbrambeno-bezbednosne situacije. GIS se sve više primjenjuje kao
informacioni sistem preduzeća. On transformiše način na koji organizacije upravljaju
svojom imovinom, služe svojim kupcima/građanima, donose odluke i komuniciraju.
Primjeri u privatnom sektoru uključuju većinu komunalnih, šumarskih i naftnih kompanija
i većinu komercijalnih/maloprodajnih preduzeća. Njihova imovina i resursi se sada
održavaju kao informacioni sistem preduzeća koji podržava svakodnevne zadatke
upravljanja poslom i pruža širi kontekst za upravljanje imovinom i resursima
(https://gisandscience.com/2009/09/14/top-five-benefits-of-gis/).

2.2. Primjena GIS-a

Danas se GIS softverska rešenja koriste u velikom broju oblasti i djelatnosti, a sve one se mogu
podjeliti u pet vidova upotrebe. Pet osnovnih i najčešćih vidova upotrebe GIS-a su: kartiranje,
mjerenje, nadgledanje, modeliranje i menadžment (Longley et al., 2012).

10
U veoma širokom pogledu na vidove primjene, sve GIS aplikacije mogu biti klasifikovane na:
tradicionalne, razvojne i nove. Tradicionalna polja primjene GIS-a obuhvataju vojsku, vladine
institucije, obrazovanje i komunalnu djelatnost. Sredinom 90-ih godina prošlog vijeka, došlo je do
nagle primjene GIS-a u poslovanju privrednih preduzeća i organizacija kao što su: banke i
finansijski sektor, preduzeća koja se bave transportnom logistikom, trgovinom nekretninama i
tržišnom analizom. Sa početkom XXI vijeka GIS se sve više koristi u vidu malih kućnih ili
kancelarijskih aplikacija koje su namijenjene bezbjednosti, obavljanju inteligentnih akcija i protiv-
terorističkim mjerama (Jovanović et al., 2012).
U tabeli su prikazane važnije oblasti i načini primjene GIS-a koje se danas najčešće sreću.
Oblast Način primjene
Agronomija Nadgledanje i upravljanje od nivoa farmi do
nacionalnog nivoa.
Arheologija Opis nalazišta i procjena arheoloških scenarija.
Životna sredina Nadgledanje, modeliranje i menadžment degradacije
zemljišta: procjena zemljišta i planiranje
poljoprivrede; klizišta: kvalitet i količina vode;
nesreće; kvalitet vazduha; vremensko i klimatološko
modeliranje i prognoze.
Epidemiologija i zdravstvo Lokacija zaraznih bolesti u odnosu na faktore
sredine.
Šumarstvo Menadžmnt, planiranje i optimizacija sječe i
ponovnog sađenja.
Hitne usluge Optimizacija vatrogasnih, policijskih i ambulantnih
koridora; bolje sagledavanje zločina i njihovih
lokacija.
Navigacija Vazdušna, morska i kopnena.
Marketing Položaji i ciljne grupe; optimizacija dostavljanja
robe.
Nepokretnosti Zakonski aspekti katastra, vrednosti imovine u
odnosu na lokaciju, osiguranje.
Regionalno/Lokalno planiranje Izrada planova, troškovi, održavanje, menadžment.
Putevi i željeznice Planiranje i menadžment.
Predmjer radova i troškova Usjeci i nasipi, računanje količine materijala.
Društvene nauke Analize demografskih kretanja i razvoja.
Turizam Lokacije i upravljanje kapacitetima i turističkim
atrakcijama.
Komunalne službe Lokacije, upravljanje i planiranje vodovodom,
kanalizacijom, gasovima, električnim i kablovskim
servisima.
Agencija za odbranu Pronalaženje cilja, pomoć u taktičkom planiranju,
modeliranje mobilnih naredbi, integracija
obavještajnih podataka.
Trgovina i ekonomija Analiza stanja na berzi, osiguranje, direktna prodaja,
ciljna prodaja, lokacija maloprodaja
Obrazovanje Primjena kao osnovnog ili pomoćnog sredstava u
izvođenju nastave svih nivoa obrazovanja.
Telekomunikacije Određivanje pokrivenosti signala, lokacije
predajnika.
Tabela 1. važnije oblasti i načini primjene GIS-a (Jovanović et al., 2012).

11
 3. PRIMJENA GIS-A U TEMATSKOJ KARTOGRAFIJI

Uprkos predviđanjima da će tehnološkom ekspanzijom štampane karte zastarjeti, one su i dalje

neophodne u okviru geoprostorne podrške i dopunjuju digitalne geoprostorne proizvode. Međutim,
proces njihovog stvaranja je danas digitalan. Postoji mnogo vrsta karata i geoprostornih proizvoda
koji učestvuju u geoprostornoj podršci, a tematske karte spadaju u apsolutno neophodne proizvode
(Kovarik & Talhofer, 2013).

Tematske GIS karte kreiraju se prema specifičnim temama u određenom geografskom području i
one prikazuju fizičke, socijalne, političke, kulturne, ekonomske karakteristike ili druge aspekte
jednog grada, države, regiona i kontinenta (Slika 5). U tematskom kartiranju karte su fokusirane
na jednu temu i njene vrarijacije u prostoru. Vizuelni izraz karte je najveća snaga i osnovni princip
kartografskog dizajna. Taj princip omogućava plasiranje mnoštva informacija i ideja na jasan i
lako razumljiv način. Geografska informacija sadrži podatak o lokaciji mjesta tako da se njenom
upotrebom donosi potpuna odluka u mnogim aspektima poslovanja i kompleksnim društvenim
procesima. Biranje mjesta, segmentiranje trgovinskih ciljeva, planiranje distribucije mreže,
zoniranje, razmještaj resursa, hitne intervencije – svi problemi uljučuju geografsko pitanje
(Jovanović et al., 2012).

Slika 5. Ukupan broj oboljelih od zaraznih bolesti po opština u Crnoj Gori tokom 2016. godine
(Izvor: Autor)

12
Upotreba digitalnih geografskih informacija podrazumjeva njuhovu spremnost za jednostavno
svakodnevno korišćenje, posebno kao podrška sistemu odlučivanja. Doskorašnje odluke su se
donosile korišćenjem papirnih karata, a danas su u upotrebi intaligentne digitalne karte. Svako ko
do sada nikada nije koristio karte za analizu geografskih podataka otkriva da je to veoma efikasan
način. GIS softver ima mogućnost povezivanja geografske informacije sa opisnim informacijama.
Dok iz papirnih karata dobijamo samo ono što je ne njima zabilježeno, u GIS-u nastaju digitalni
kartografski slojevi (layers) mnogobrojnih tema (Jovanović et al., 2012).

Na digitalnim GIS kartama podaci se predstavljaju na način na koji drugi tip medija ne može.
Izrada karata uz pomoć GIS-a zahtjeva posjedovanje teorijskih, tehničkih i praktičnih znanja
kartografije. U geografskim informacionim sistemima karte se kreiraju iz podataka spakovanih u
GIS baze. Bilo koja promjena u bazi podataka će se automatski reflektovati pri narednom
štampanju karte, shodno promjenama, karta će biti napravljena sa minimumom napora i troškova
(Jovanović et al., 2012).

GIS u osnovi pruža nacrt i alat za crtanje uz čiju pomoć se lako pravi velika prezentacija sa jasnim
dokumentom. On se sve više koristi i kao multimedijalna tehnologija koja može da pruži audio i
vizuelne informacije vezane za karte, grafikone, tabele (Slika 6) (Jovanović et al., 2012).

Slika 6. Apsolutni pad/rast broja stanovnika između popisa iz 1971. i 2011. godine u naseljima Primorske regije
(Izvor: Autor)

13
U tematskom kartiranju glavnu primjenu ima metod kartografskih simbola. Na GIS mapama je
uvijek tri simbola: tačka, linija i poligon. Ovaj metod se primjenjuje u kvatitativnom kartiranju pri
čemu veličina simbola određuje kvantitet pojava dok su njihova kvalitativna svojstva predstavljena
oblikom, teksturom, gustinom, bojom pravcem (Slika ) (Jovanović et al., 2012).

Slika . Kartografski simboli (Heywood & et al., 2006)

Mape se smatraju svojevrsnim sredstvom za prikazivanje prostornih informacija predstavljenih

tako da se lako šalje namjeravana, jasna poruka. Tom prilikom se vodi računa o stepenu detaljnosti
koji se prikazuje kako ne bi mapa postala nerazumljiva za čitanje. Nasuprot tome sadržaj se smije
biti isuviše generalisan jer bi se tako izgubio ili narušio kontekst mape i smanjila upotrebljivost
prostornih informacija (Jovanović et al., 2012).

14
Standardna procedura izrade mapa je evoluirala tokom godina i transformisala se u opštu šemu.
Predstavljanje ovih proizvoda na Internetu donosi mogućnost primjene adaptivne kartografije i
novih načina kreiranja tematskih vizuelizacija (Kovarik & Talhofer, 2013).

Zbir svih okolnosti (vrijeme, uloga korisnika, dnevno ili noćno vrijeme, itd.) naziva se kontekst.
Koristeći kontekst, tematski sadržaj karte može se precizno modifikovati uz pomoć adaptivne
kartografije, odnosno odabirom simbola karte i njihove boje (Slika 7) (Kovarik & Talhofer, 2013).

Slika 7. Geološka karta opštine Kolašin

(Izvor: Autor)

U osnovi postoje dva moguća načina izrade tematskih karata korišćenjem digitalnih tehnologija:
tehnologija koja koristi različite alate geografskih informacionih sistema (GIS) i metoda korišćenja
takozvanih aplikacija za desktop izdavaštvo (DTP) (Kovarik & Talhofer, 2013).

Uzimajući u obzir standardnu proceduru, novija rješenja i specifičnosti GIS tehnologije, može se
napraviti opšta šema tehnologije izrade tematskih karata. Tehnologija se sastoji od sledećih koraka:

 priprema podataka,
 kreiranje modela podataka,
 kartografski dizajn,
 raspored karte,
 kontrola kvaliteta,
 štampanje,
 djeljenje (Kovarik & Talhofer, 2013).

Priprema podataka. Ovaj korak predstavlja prikupljanje podataka i njihovu analizu, ponekad i
kreiranje novih podataka. U skladu sa zahtjevima kupaca i tipom karte koja će biti kreirana,

15
potrebno je prikupiti odgovarajuće podatke. U osnovi, to su geoprostorni podaci, slike i tematske
informacije. Geoprostorni podaci se mogu prikupljati iz postojećih geografskih proizvoda, bilo
digitalnih ili štampanih; iz geoprostornih baza podataka; ili sa interneta. Slike se mogu koristiti
kao topografska pozadina ili mogu poslužiti kao izvor novonastalih podataka kroz digitalizaciju.
Prilikom prikupljanja podataka važno je procjeniti njihovu tačnost, kompletnost, aktuelnost, nivo
detalja, efikasnost korišćenja i drugo (Kovarik & Talhofer, 2013).

Kreiranje modela podataka. Kreiranjem modela podataka postavlja se geometrijska osnova

karte. Određuje se projekcija karte, koordinatni sistem, razmjera karte i slojevi podataka. Ako je
model podataka pravilno postavljen, lako se generišu ne samo druga izdanja iste tematske mape
već i razne varijacije i slični proizvodi bez potrebe da se to počne „od nule“ (Kovarik & Talhofer,
2013).

Kartografski dizajn. Glavni cilj kartografskog dizajna je da se informacije na mapi prenesu na

najefikasniji način, sa jednostavnošću i jasnoćom. Koristeći model podataka u okviru ovog koraka
kreira se konkretan sadržaj tematske mape. Mogu se formirati od vektorskih podataka, rasterskih
podataka ili slika. Tematski sadržaj se postavlja u skladu sa namjenom i funkcijom karte koju
definiše kupac/korisnik. Definisanje skupova simbola za pojedinačne slojeve je veoma važan
zadatak u ovom koraku. S obzirom na to da neke tematske informacije mogu posjedovati prilično
različite karakteristike tačnosti, pa čak i različite karakteristike pouzdanosti, ove informacije treba
vizuelizovati pomoću alata koji mogu da izraze nesigurnost (Kovarik & Talhofer, 2013).

Izgled karte. Kreiranje izgleda karte je najkomplikovaniji korak u procesu. Iako je tehnički dio
procesa (tj. postavljanje, uređenje i modifikacija elemenata karte) olakšan sofisticiranim alatima
koje pružaju GIS aplikacije, postoji niz kartografskih principa koje treba poštovati. U ovom koraku
kreiraju se svi osnovni i dodatni elementi karte, kao što su okvir karte, naslov, razmjera, legenda,
marginalije, umetci itd. I moraju biti u ravnoteži da bi obezbjedili estetski udobne uslove za čitanje
mape (Kovarik & Talhofer, 2013).

Kontrola kvaliteta. Osiguranje kvaliteta i kontrola kvaliteta je (ili bi barem trebalo da bude)
suštinski dio svakog proizvodnog procesa. Prije štampanja i isporuke proizvoda treba izvršiti
detaljnu kontrolu kvaliteta. Sve elemente karte treba revidirati i odštampati kopiju karte (Kovarik
& Talhofer, 2013).

Štampa. Sadržaj ovog koraka je u potpunosti vođen zahtjevima kupaca. Karta se može odštampati
različitim tehnikama štampe, što takođe zavisi od traženog broja kopija. Karta se može izraditi i u
drugim oblicima, a ne u štampanom, odnosno u digitalnom obliku. To bi zahtjevalo druge operacije
kao što su transformacije, izvoz i prilagođavanje konačnom formatu (Kovarik & Talhofer, 2013).

Dijeljenje. Ovo je poslednji korak u tehnologiji izrade mapa. One se dostavljaju u štampanom ili
elektronskom obliku (Kovarik & Talhofer, 2013).

Tematske karte su rezultat istraživanja i rada mnogih institucija. Podjednako se koriste kao alat za
dalje procesiranje određenih fenomena u geografskom prostoru ili kao izvor vizuelnih informacija

16
koja doprinosi većoj kreativnosti korisnika. Vektorske karte svijeta, digitalne karte gradova, karte
država, kontinenata su dostupne korisnicima kroz internet ili drugom vidu kao papirne mape, na
CD-u i td. (Slika 8,) (Jovanović et al., 2012).

Izrada tematskih mapa korišćenjem GIS tehnologije zahtjeva dovoljno vremena. Međutim, postoje
specifične situacije, npr. tokom vojnih operacija, gdje nedostatak vremena i odgovarajućih izvora
ne dozvoljavaju primjenu ove tehnologije kakva jeste. U takvim slučajevima tehnologija mora biti
prilagođena i pojednostavljena kako bi se obezbjedio proizvod tačno onako kako je to potrebno i,
što je možda još važnije, kada je to potrebno (Kovarik & Talhofer, 2013).

Slika 8. Geografska karta Ekvadora

(Izvor: Autor)

17
 ZAKLJUČAK

Ubrzanim razvojem tehnologije u drugoj polovini XX vijeka, nije dovela samo do razvoja načina
izrade tematskih karata, već i do promjena u načinu reprodukcije i načina dijeljena karata sa
krajnjim korisnicima. Razvojem geoinformacionih sistema došlo je do znatnog razvoja u velikom
dijelu djelatnosti koje se oslanjaju na neku vrstu geografskih karata, ali i do razvoja u nekim novim
sferama kojima je potrebna analiza neka vrsta prostorne i vremenske analize određenih pojava i
procesa. Primjer za to možemo naći u primjeni GIS-a u analizi tržišta, razvoju turističkih
djelatnosti, praćenja kumunalne i vodovodne infrastrukture i dr.
GIS je doveo do značajnog ubrzanja izrade tematskih karata, ubrzao njihov način izrade, i proširio
načine prezentovanje i pregledanja istih od strane krajnjih korisnika. Geoinformacioni sistemi su
ušli u sve pore društva i privrede, kroz mogućnosti koje pruža, a tu se misli na ubrzavanje procesa
odlučivanja, smanjivanje troškova izrade karata, povećavanja efikasnosti u procesu rada,
povećanju javnosti rada, pomoći u planiranju i modelovanju pojava i procesa u prostoru.

18
 LITERATURA I IZVORI

Literatura:
1. Burrough, P. A., Rachael, R. A. (2006). Principi geografskog informacionog sistema,
Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd.
2. Filipović, I., Milojković, B. (2010). Osnovi kartografije sa topografijom, Prirodno-
matematički fakultet u Nišu, Niš.
3. Frančula, N. (2004). Digitalna kartografija, Sveučilište u Zagrebu, Geodetski fakultet,
Zagreb.
4. Heywood, I., Cornelius, S., Carver, S. (2006). An introduction to Geographical Information
Systems. Essex, Pearson Prentice Hall, 300-305.
5. Longley, P. A., Goodchild, M. F., Maguire, D. J., Rhind, D. W. (2005). Geographic
Information Systems and Science, 2nd Edition, John Wiley&Sons, chichester.
6. Lješević, M., Bakrač, S. T. (2013). Kartografija za geografe, Univerzitet Crne Gore,
Filozofskog fakulteta Nikšić,“Ofset pres” Kraljevo, Nikšić.
7. Jovanović, V., Đurđev, B., Srdić, Z., Stankov, U. (2012.: Geografski informacioni sistemi,
Univerzitet u Novom Sadu, Univerzitet Singidunum, Beograd.
8. Kovarik, V., Talhofer, V. (2013). General procedure of thematic map productionusing
GIS technology. International Conference on Military Technologies, 525-532.
9. Kukrika, M. (2000). Geografski informacioni sistemi, Geografski fakultet, Univerzitet u
Beogradu, Beograd.
10. Toppen, F. J. (1991). GIS education in the Netherlands a bit of everything and everything
about a bit? Cartographica 3, 1-9.

Izvori:
11. https://gisandscience.com/2009/09/14/top-five-benefits-of-gis
12. https://commons.princeton.edu/mg/air-communications-air-routes-and-frequencies/

19