Republic of the Philippines

Department of Education
REGION VIII
SCHOOLS DIVISION OF BILIRAN

ARALING
PANLIPUNAN-3
Learners’ Activity Sheets
Quarter 2 Week 1

Pinagmulan ng mga lalawigan sa kinabibilangang rehiyon

Pangalan: ______________________________________________________
Baitang: _________________________________________________________
Guro: ____________________________________________________________________
Araling Panlipunan – 3

LEARNING COMPETENCY: Pinagmulan ng mga lalawigan

sa kinabibilangang rehiyon. (AP3KLR – IIa – b -
1)
DAY 1

I. Gigikanan sa mga Probinsiya sa Leyte ug Samar

 Araling Panlipunan 3- Region VIII Silangang Visayas pp. 140 - 156

II. Presentasyon sa Pagtulun-an

Kahibawo ba mo kung unsay gigikanan sa mga probinsiya sa atong
rehiyon?
Karon imong mahibaw – an ang bahin sa gigikanan o kasaysayan sa mga
probinsya sa atong rehiyon. Imong sabton kung diin nagagikan ang mga
probinsiya.
Usa pa nato sugdan ang atong bag-ong leksiyon, aduna akoy
hulagway nga ipakita sa imo. Unsa kini nga hulagway? Isulat sa kahon ang
saktong ngalan sa hulagway.

May unom ka probinsiya ang Rehiyon 8, mao kini ang mga probinsiya: Leyte,
Samar, Hilagang Samar o Northern Samar, Silangang Samar o Eastern Samar,
Timog Leyte o Southern Leyte at Biliran.
Leyte (Land of History)
Ang Leyte maoy gi -ila nga
pinakadako nga probinsiya sa Rehiyon
8. Makit - an kini nato sa tungang dapit
sa Pilipinas. Dinhi nga probinsiya
nahitabo ang pakig - away natong mga
Pilipino batok sa mga Espanyol. Dinhi
usab ningdunggo ang mga sundalong
Amerikano sa panahon sa World War
II.
Naila ang Leyte sa tawag nga
Tandaya. Sa tuig 1543 gialisdan kini sa
usa ka Kastila nga si Ruy Lopez de
Villalobos ug pangan nga “Filipina”
nga gikan sa pangan sa usa ka hari sa
Espanya nga si King Philip.Ang kini
nga katawagan maoy gigamit o
gipangan sa atong nasod nga Filipinas.
Ang pulong nga Leyte naggikan
sa lokal nga pulong nga hiraite o usa
ka tawo nga gikan sa lugar nga Ete, usa
ka lungsod nga gipangulohan ni Datu
Ete kaniadto.
Sa tuig 1595, gihimo sa mga Heswita ang unang misyon sa Leyte. Sa kini nga
panahon, disenuybe (19) lang ka mga lungsod nga may sitenta mil (70000) ka
mga tawo nga gibunyagan sa mga Heswita para mahimong Kristyano sa
panahon sa pagsakop sa mga Espanyol.

Samar (Splendor between Mountains and Seas)

 Ang Samar kabahin sa mga unang isla sa Pilipinas nga naabot sa mga
Espanyol niadtong Marso 16,1521.

Ningdunggo sa gamay nga isla sa Homonhon ang mga Espanyol.

Nagpuyo sila sa duha ka gagmay na payag nga gitagana sa mga lumad para sa
mga dayo nga mga tawo. Bisan wala pay nagpuyo sa maong isla ang mga lumad
gikan sa kasikbit nga isla sa Suluan moadto sa maong isla para maghatag ug
mainom ug makaon sa mga dayo.

Ang Samar gipangalanan sa una ug Zamal, Ibabao o Zibabao, Achan ug

Tandaya. Base sa mga naunang estorya ang probinsiya nga Samar naggikan sa
pulong nga “samad”nga ang buot ipasabot sa Tagalog sugat nga nagahulagway
sa pisikal nga porma sa yuta. Ang Samar dunay daghan nga salog ug kabukiran
nga maikompara sa samad.

BULUHATO
N
Direksiyon: Basaha ang mga mosunod nga
pangutana.Ilha ang tubag nga nagsaysay ug gigikanan sa mga probinsiya.
Lingini ang letra nga naay saktong tubag.

1. Sa unsa nga tawag nailhan ang probinsiya nga Leyte kaniadto?

A. Ete B. Samad C. Borobiliran D. Tandaya

2. Unsa nga probinsiya ang gipangulohan ni Datu Ete?

A. Samar B. Leyte C. Biliran D. Northern Samar

3. Sa unsa nga pulong gikan ang Leyte?

A. Hiraite B. Miraite C. Piraite D. Diraite

4. Ang Samar gikan sa pulong nga ______________.

A. samad B. samal C suman D. sibat

5. Sa unsa nga probisinya ningdunggo ang mga kasundalohan nga Amerikano sa

panahon sa World War II?
A. Baybay B. Biliran C. Samar D.Leyte

DAY 2

Gigikanan sa mga probinsiya sa Hilagang Samar o Northern Samar ug

Silangang Samar o Eastern Samar

Balikon Ta:
Idrowing ang sa blangko kung sakto ang gihisgutan sa
mga hugpulong, idrowing ang kung dili sakto.

________ 1. Ang probinsiya sa Rehiyon VIII nga gihulagway nga daghang

salog ug kabukiran na gi kumpara sa samad mao ang Samar.

________ 2. Ang Samar gipanganlan sa una ug zamal.

________ 3. Ang Leyte adunay daghan nga salog ug kabukiran nga

maikompara sa samad.

________ 4. Ang Leyte maoy gi - ila nga pinakagamay nga probinsiya sa

Rehiyon 8.

________ 5. Ang pulong nga Leyte naggikan sa local nga pulong nga hiraite

Hilagang Samar o Northern Samar (Hidden Paradise

of Visayas)

Ang Hilagang Samar o Northern Samar usa sa tulo ka probinsiya nga

naglangkob sa isla sa Samar. Ang utlanan sa sidlakan mao ang Pacific Ocean ug
San Bernardino Strait sa amihanan, Dagat ng Samar sa kasadpan ug mga
probinsiya sa Samar ug Silangang Samar sa habagatan.

Sa unang bahin sa ika – 17 siglo,nanguha ug mga trabahador sa lungsod

sa Palapag. Sila ang naghimo ug mga sakyanang pandagat ug mga galyon para
sa pagprotektar sa ilang isla. Kini usab nga panahon nahitabo ang Sumuroy
Insureksiyon kung diin gipugos pagpatrabaho ang mga lumulupyo sa lungsod.
Mao ni ang hinungdan sa mga taga Visayas ug Mindanao sa ilang pagsukol sa
mga taga Espanya. Ang pakig – away o pakigbisog dungan nga mikaylap
paamihanan sa Albay ug habagatan sa amihanang baybayon sa Mindanao ug
Cebu. Miabot ug usa ka tuig una napugngan o nasanta sa mga Espanyol ang
kagubot.
Pagkahuman sa pagsakop sa Espanya, ang mga Amerikano midunggo sa
baybayon sa Catarman sa wala pa matapos ang 1898. Natukog ang grupo sa
mga rebolusyonaryo nga gipangulohan ni Heneral Vicente Lukban, nga nakig-
away pinaagi sa sundang ug paltik batok sa mga mananakop nga armado ug
kanyon. Bisan sa kapildihan, nagpadayon sila sa pakig away sa mga Amerikano
pinaagi sa pakiggubat.
Sa panahon sa World War II, ang mga tawo sa Amihanang Samar o
Hilagang Samar nagtukod ug grupo sa mga boluntaryo. Kini nga grupo
nahimong kabahin sa Manila National Guard . Ang probinsya nakatabang usab
sa gobyerno pinaagi sa pagpalit sa dakong kantidaa nga bonds floated aron
mapundohan ang National Commission for Independence, nga gitukod sa
kanhing pangulo nga si Manuel L. Quezon pagkahuman matukod ang
koalisyong Nasyonalista ug Demokratikong partido.

Si Kongresista Eladio T. Balite (1st District Samar), Fernando R.

Veloso (2nd District Samar), ug Felipe J. Abrigo (3rd District Samar), ang
tagsulat sa Republic Act 4221 nga giaprobahan sa Kongreso kaniadtong 1965.
Kini nga balaod gilig - on sa usa ka plebisito kaniadtong Hunyo 19,1965. Ang
Samar nabahin sa tulo ka mga probinsya: ang Hilagang Samar o Northern
Samar, Silangang Samar o Eastern Samar ug Western Samar. Ang una nga mga
opisyales sa probinsya sa Northern Samar napili kaniadtong Nobyembre
14,1967 apan opisyal nga namunoan kaniadtong Enero 1, 1968.
Silangang Samar o Eastern Samar (Gateway to
Philippine Discovery)

Ang probinsiya sa Silangang Samar o Eastern Samar, gimugna sa

Republic Act No. 4221 kaniadtong Hunyo 19, 1965. Nahimutang kini sa
sidlakang bahin sa isla sa Samar. Ang lungsod sa Borongan ang capital o sentro
sa probinsiya. Kini nga lungsod usab ang sentro sa pamatigayon ug maoy
nagsilbing guwardiya sa militar sa Espanya sa Dagat Pasipiko.

Base sa mga nagsugilon, ang Silangang Samar gihulagway nga Eastern

Gateway sa Pilipinas, kay nakaatubang kini sa Kadagatang Pasipiko o Pacific
Ocean. Adunay kini mga bungtod bungtod nga yuta. Kasagaran nga mga
lungsod niini makit-an sa daplin sa baybayon. Ang probinsiya pirme agian sa
mga bagyo, labi na sa mga bulan sa Septyembre ug Oktubre. Ang tubig sa
kadagatan angay alang sa pangisda ug pag-surfing.

BULUHATO
N
Direksiyon: Basaha ang mga mosunod nga
pangutana.Lingini ang letrang T kung kini nagsaysay sa gigikanan sa mga
probinsiya ug M kung wala.

1. Ang Hilagang Samar o Northern Samar usa sa tulo ka T M

probinsiya nga naglangkob sa isla sa Samar.

2. Ang Silangang Samar gihulagway nga Eastern Gateway sa T M

Pilipinas, kay naka atubang kini sa Kadagatang Pasipiko
o Pacific Ocean.

3. Ang Hilagang Samar mao ang gitawag nga Hidden T M

Paradise of Visayas.

4. Giaprobahan sa kongreso ang Republic Act 2217 T M

kaniadtong Enero14,1967nga naghimong probinsiya sa
Northern Samar.

5. Ang Hilagang Samar mao ang pinaka dako nga probinsiya T M

sa Rehiyon VIII.
 DAY 3

Gigikanan sa mga probinsiya sa Timog Leyte o Southern Leyte ug

Biliran

Balikon Ta:
Lingini ang kung insakto ang gihisgutan sa mga
hugpulong lingini ang kung dili insakto.

1. Ang Silangang Samar pirme agian sa mga bagyo.

2. Ang lungsod sa Borongan mao ang kapital sa Silangang

Samar.

3. Ang Republic Act 2421 usa ka balaud nga gipalig-unan

kaniadtong Hunyo 19,1965.

4. Base sa mga nagsugilon, ang Hilagang Samar gihulagway

nga Eastern Gateway sa Pilipinas.

5. Si Kongresista Eladio T. Balite (1st District Samar), usa sa

tagsulat sa Republic Act 4221.
Timog Leyte o Southern Leyte (The Centuries Old
Chamber)

Kaniadtong 1898, sa panahon sa Espanyol ug Amerikano, ang Southern

Leyte kaniadto usa ka sub-province sa Leyte. Kini gilangkuban sa mga lungsod
sa Palompon hangtod sa Silago. Maasin ang sentro niini diin ang pipila ka mga
opisina sa gobyerno dinhi nahimutang.
Sa panahon sa Espanyol, ang probinsya adunay gamay nga populasyon.
Ang kanunay nga pagsulong sa mga Moro nakapaluya sa pagtubo ug pag-uswag
sa probinsya. Bisan pa man niini, kaniadtong ika-19 nga siglo, ang mga
migrante gikan sa silingan nga mga probinsya sama sa Bohol ug Cebu maoy
nakapadugang sa populasyon sa lugar.

Tungod sa pagbag-o sa gahum sa kinatas – ang lider, ang tanan nga mga
opisina sa Maasin City gawas sa opisina sa Fiscal gitangtan ug gibalik sa
Tacloban City, ang kapital sa Leyte. Apan kini ang hinungdan sa usa ka dako
nga problema tungod sa kakulang sa transportasyon, mga kalisud sa pagdumala
sa gobyerno sa Tacloban City ug ang dili pagsinabtanay sa sinultian taliwala sa
mga Sugbuanon ug mga Waray. Ang kalisud sa pagdumala sa tibuok nga isla
gikan sa punoan nga lungsod nagdala ngadto sa pagkabulag sa isla ngadto sa
duha ka mga probinsiya.

Ang representante nga si Nicanor E. Yniquez nagsugyot sa House Bill

no. 1318 nga himuon nga probinsya ang Southern Leyte isip Ikatulong
Distrito sa Leyte nga adunay dise sais (16) ka mga lungsod, gikan sa Maasin
City hangtod sa Panaon Island.

Pinaagi sa Republic Act Blg. 2227 nahimong probinsiya ang Southern

Leyte. Kini gipirmahan ni kanhi Presidente Carlos P. Garcia kaniadtong Mayo
22, 1959. Sa unang adlaw sa Hulyo, 1960, ang Southern Leyte nahimo kining
usa ka hingpit nga probinsiya diin ang lungsod sa Maasin nahimong sentro.

Biliran (Philippines’ Untouched Paradise)

 Ang Biliran usa ka isla sa Kasadpang Kabisay-an. Nailhan kini nga Isla
De Panamao sa una nga taho sa mga Espanyol. Sa diksyunaryo nga Bisaya, kini
ang panamao, usa ka pukot nga pangisda. Ang isla sa Panamao mao ang una ug
labing dako nga trabahoanan sa mga barko sa Espanya sa Pilipinas kaniadto.

Gikan sa tuig 1668 - 1712, ang ngalan nga Isla de Panamao giilisan
ngadto sa Biliran, usa ka ngalan nga gikan sa usa ka klase nga tanum nga
gitawag nga "Borobiliran” o gitawag na “Romblon” sa mga Waray. Ang
Borobiliran usa ka tanum nga himuonon nga banig. Nakatabang kini sa
panginabuhian sa mga tawo nga nagpuyo dinhi.

Ang ngalan nga Biliran unang nigawas kaniadtong 1712 sa usa ka

dokumento nga adunay sulod nga pormal nga petisyon alang sa pag - ila sa
maong isla, ingon usa ka pueblo o lungsod. Sa ingon, ang ngalan nga Panamao
nahimong Biliran taliwala sa mga tuig 1668 ug 1712.

BULUHATO
N
Direksiyon: Basaha ang mga mosunod nga pangutana.Ilha ang
tubag nga nagsaysay ug gigikanan sa mga probinsiya. Sabta ang
mga impormasyon nga anaa sa Han-ay A ug isuwat ang letra nga
naay saktong tubag sa Han-ay B.

Han-ay A Han-ay B
_____ 1. Usa ka isla sa Kasadpang Kabisay-an. A. Borobiliran

_____ 2. Unsa nga probinsya ang nahimo pinaagi

sa Republic Act Blg. 2227? B. Timog Leyte

_____ 3. Sa panahon sa Espanyol ug Amerikano, C. Biliran

ang Southern Leyte kaniadto usa
ka____ sa Leyte.
D. sub-province
_____ 4. Kini ang dati nga ngalan sa probinsiya
sa Biliran.
E. Isla de Panamao

F. Republic Act 2227

_____ 5. Ang tawag sa tanum kung diin gikan
gikuha ang pulong nga Biliran.

III – Ebalwasyon
Ang mga mosunod nga pangutana, maoy mga impormasyon na
atong nakat-unan sa mga probinsya sa Rehiyon Otso. Tubaga ang
mosunod nga pangutana ug lingini ang letra sa eksaktong tubag.

1. Asa sa mga musunod nga probinsiya nga gikan sa pulong nga “samad”?
A. Biliran
B. Samar
C. Leyte
D. Northern Samar
2. Hain sa mga musunod nga probinsiya ang naggikan sa lokal nga pulong nga
hiraite?
A. Biliran
B. Samar
C. Leyte
D.Tacloban
3. Unsa nga tuig nahimong hingpit nga probinsiya ang Timog Leyte?
A. 1960
B. 1959
C. 1958
D. 1990

4. Unsa nga tuig nabahin sa tulo ka probinsiya ang Samar?

A. 1968
B. 1967
C. 1965
D. 1898

5. Kanus–a nahimong probinsiya ang Eastern Samar?

A. Hunyo 12, 1965
B. Hunyo 15,1965
C. Hunyo 19,1965
D. Hunyo 11,1965
IV – Mga Tubag sa Pangutana

DAY 1 (Buluhaton)
1.D 2.B 3.A 4.A 5.D

DAY 2 (Balikon Ta)

1. 2. 3. 4. 5.

(Buluhaton)
1.T 2.T 3.T 4.M 5.M
DAY 3(Balikon Ta)

1. 2. 3. 4. 5.

(Buluhaton)
1.c 2.b 3.d 4.e 5.a

EBALWASYON
1.b 2.c 3.a 4.c 5.c

Gisuwat ni:

CRISTY B. BERNAL
Teacher 2

VERONICA G. DELA CRUZ

Principal 1

GERARDO C. PAGHID EdD.

PSDS
BILWANG ES/KAWAYAN 1