Miinllijlnr hıı izahlı lüi’^tin

nnşıini toşkil etdiyimi göm Şalı daniz

tnmfda^larma tııinmıldarlıqlarını bildirirlər.

The authors expresses their gratitude

to Shah Deniz Partners company for sponsoring
the publication of the Dictionary.

Лешоры выражают благодарность

Партнерам Шах Делил за поддержку
в издании наспиницего толкового словаря.
 Azərbaycan MEA-nın akademiki
Qurban Nizaməddin oğlu Cəlilovun
xatirəsinə ithaf olunur
NEFTQAZÇIXARMA TERMİNLƏRİNİN
İzahlı lüğət
Azərbaycan MEA müxbir üzvü, professor A.M.Quliyevin rəhbərliyi ilə
müəlliflər kollektivi tərəfindən hazırlanmışdır.
İZAHLI LÜĞƏTİ
Müəlliflər: A.M.Quliyev, Azərbaycan MEA müxbir üzvü, professor, (RUSCA-İNGİLİSCƏ-AZƏRBAYCANCA)
M.A. Hacıyev, texnika elmləri namizədi;
R.M. Əfəndiyev, texnika elmləri namizədi.

İngiliscə tərcümənin
müəllifi:
Q.H.Bayramov, filologiya elmləri namizədi, dosent
DICTIONARY
OF TERMS OF OIL AND GAS PRODUCTION
Elmi redaktorları: M.K.Bağırov, texnika elmləri doktoru;
A.M.Məmmədzadə, texnika elmləri doktoru, professor. (RUSSIAN-ENGLISH-AZERBAIJAN)
Rə’yçilər: R.S.Qurbanov, Azərbaycan MEA müxbir üzvü, professor,
A.F.Musayev, Azərbaycan MEA müxbir üzvü, professor.

Lüğətdə neftqaz geologiyası və geofizikası, yataqların axtarışı və kəşfiyyatı, qu­ ТОЛКОВЫЙ СЛОВАРЬ
yuların qazılması, neft və qaz yataqlarının işlənməsi, quyularm istismarı, lay və quyu­
larm hidroqazodinamiki və geofiziki tədqiqatı; lay sisteminin hidrodinamikası, termo- ТЕРМИНОВ НЕФТЕГАЗОДОБЫЧИ
dinamikası, fizikası və kimyası; neftin və qazın yığılması, hazırlanması, nəqli və sax­
lanılması; layların neftveriminin artırılması, neft və qaz hasilatının intensivləşdirilmə­ (РУССКО-АНГЛО-АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ)
si, neftqaz mə’dən tikintisi və avadanlıqları, ekologiya, neftqazçıxarmanın iqtisadiy­
yatı, iqtisadi-riyazi modelləşdirmə, optimallaşdırma və proqnozlaşdırma kimi neft-
qazçıxarma, həmçinin elm və texnikanın bir sıra sahələrini əhatə edən ən çox istifadə
olunan mühüm terminlər toplanmış və onların Azərbaycan dilində izahı verilmişdir.
Lüğət neftqaz sənayesi mütəxəssisləri, elmi işçilər, müəllimlər, aspirant və tələ­
bələr, elmi-texniki ədəbiyyatın tərcüməçiləri və b. üçün nəzərdə tutulur. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
İşlər İdarəsi

Müəlliflərin yazılı razılığı olmadan PREZİDENT KİTABXANASI

lüğətin tam və ya qismən istənilən
formada çapı qadağandır.
 MÜƏLLİFLƏRDƏN
ŞAHDƏNİZ
Neftqaz kompleksi hazırda Azərbaycanın və bir sıra dövlətlərin iqtisadiyyatında
aparıcı rol oynayır və şübhəsiz, bu, gələçəkdə də davam edəcək.
Azərbaycanın və bütövlüklə Xəzər regionunun yeni neft erasının ya­
Respublikamız müstəqillik əldə etdikdən sonra onun iqtisadiyyatının dünya iqti­
sadiyyatına intensiv inteqrasiyası, neftqaz kompleksinin xarici neft və qaz şirkətləri ranmasında mühüm yer tutan layihələrdən biri də Şahdəniz yatağının işlən­
ilə qarşılıqlı əlaqələrinin inkişafı, elmi və mühəndis-texniki işçilər arasında təmasın məsidir.
daha da genişlənməsi, əcnəbi dillərdə (xüsusilə, ingilis dilində) müxtəlif sənədləşdir- Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti ilə BP (Böyük Britaniya), Statoyl (Nor­
mələrin xeyli artması neftqaz üzrə terminlərin izahlı lüğətinin hazırlanmasına böyük
ehtiyac doğurmuşdur. İzahlı lüğət, terminlərin mə’nasını qısaca aşkarlamaqla bərabər, veç), TotalFinaElf (Fransa), LukAcip (Rusiya-İtaliya), OİEK (İran) və TPAO
onların inkişaf etdirilməsində və müəyyən mə’nada standartlaşdırılmasında, onlara (Türkiyə) şirkətləri arasında Şahdəniz qaz yatağının birgə işlənməsi və hasi­
vahid baxışın formalaşdınlmasmda və bu terminlərin müxtəlif yozulmalarının qarşısı­ latın pay bölgüsü sazişi 1996-cı ilin yayında imzalanmışdır. Sazişin əməliy­
nın alınmasında müstəsna əhəmiyyətə malikdir.
yatlarını həyata keçirən BP şirkətinin apardığı uğurlu kəşfiyyat-axtarış işləri
Oxuculara təqdim olunan izahlı lüğətdə neftqaz geologiyası və geofizikası, ya­
taqların axtarışı və kəşfiyyatı, quyuların qazılması, neft və qaz yataqlarının işlənməsi, sayəsində 1999-cu ildə müqavilə sahəsində dünya səviyyəli nəhəng qaz və qaz
neft və qaz quyularının istismarı, lay və quyuların hidroqazodinamiki və geofiziki təd­ kondensatı yatağı kəşf olunmuşdur.
qiqatı; lay sistemlərinin hidroqazodinamikası, termodinamikası, fizika və kimyası; Azərbaycan hökuməti və regionun digər hökumətləri ilə birlikdə aparı­
neftin və qazın yığılması, hazırlanması, nəqli və saxlanılması; layların neftveriminin
lan məqsədyönlü işlər Şahdənizdə kəşf olunmuş ehtiyatların Türkiyə bazarına
artırılması, neft və qaz hasilatının intensivləşdirilməsi, neftqaz mə’dən tikintisi və
avadanlıqları; geologiya, neftqazçıxarmanın iqtisadiyyatı, iqtisadi-riyazı modelləşdir­ çıxarılması barədə Azərbaycan və Türkiyə hökumətləri arasında 2001-ci ilin
mə, optimallaşdırma, proqnozlaşdırma kimi neftqazçıxarma, həmçinin elm və texni­ əvvəlində qaz alqı-satqı sazişinin imzalanmasına əlverişli şərait yaratmışdır.
kanın bir sıra sahələrini əhatə edən dörd minə yaxın ən çox istifadə olunan mühüm
Dünya biznes təcrübəsində Şahdəniz ən qısa müddətdə sazişdən ger­
terminlər toplanmış və onların Azərbaycan dilində izahı verilmişdir.
Terminlərin toplanmasında neftqazçıxarma üzrə müasir ədəbiyyatdan və Azər­ çəkliyə çevrilən bir layihə kimi dəyərləndirilir. Şahdəniz kimi böyük bir layi­
baycan, ingilis və rus dillərində mövcud olan lüğətlərdən istifadə olunmuşdur. hə üçün yatağın kəşfindən hökumətlərarası alqı-satqı müqaviləsinədək uzun
Lüğətdə terminlər əsas variant kimi rus əlifba sırası ilə verilmişdir. Lakin lüğətin yolun cəmi iyirmi ay müddətinə qət olunması son dərəcə əhəmiyyətli bir nai­
tərtibatı ondan Azərbaycan və ingilis dillərində də eyni uğurla istifadəyə imkan verir.
Belə ki, lüğətdə terminlər əsas variantda yerləşdiyi səhifələr göstərilməklə Azərbay­ liyyətdir və bu, layihədə iştirak edən hökumətlərin və şirkətlərin qətiyyətindən
can və ingilis əlifba sırası ilə də verilmişdir. xəbər verir.
İzahlı lüğət neftqaz sənayesi mütəxəssisləri, elmi işçilər, müəllimlər, aspirant və
tələbələr, elmi-texniki ədəbiyyatın tərcüməçiləri və b. üçün nəzərdə tutulur.
Müəlliflər lüğətin gələcəkdə təkmilləşdirilməsi üzrə istənilən irad və təklifləri
minnətdarlıqla qəbul edəcəklər. Ünvan: 370143, Bakı, H.Cavid prospekti, 33, tel: 39-
21-40, E-mail: arif_guliyev@lan.ab.az.
 АБРАЗИВНОСТЬ -7- АБСОЛЮТНАЯ
Lüğətdən istifadə haqqında
həqiqi ədədlərdir) M. k. və ya modulu
Lüğətdə terminlər əsas variant kimi rus əlifbası ilə verilmişdir. Lakin asan ol­
ması üçün əsas variantda yerləşdikləri səhifələr göstərilməklə terminlər Azərbaycan
və ingilis əlifba sırası ilə də verilmişdir. Bundan əlavə, bə’zi terminlərin sinonimləri
А + >/a2 + b1

|4 + 3zj = 5
bərabərdir. |i| = |-i| = 1,

də lüğətdə kiçik hərflərlə verilmişdir. АБСОЛЮТНАЯ (капиллярная)

АБРАЗИВНОСТЬ горных пород ВЛАГОЕМКОСТЬ - Absolute mois­
- Rocks’ abrasivity, abrasiveness - ture capacity - MÜTLƏQ (kapillyar)
How to use this dictionary
DAĞ SÜXURLARININ ABRAZİV- NƏMTUTUMU: Dağ süxurlarından
LİYİ: Dağ süxurlarının (D.s.) onunla sərbəst axın zamanı onun kapillyarlart
The terms as major variants have been arranged in alphabetical order in Russian. təmasda olan bərk cismi (dağ maşınları arasında tərpənməz qalan suyun miqdarı.
To ease its usage they have also been arranged in alphabetical orfer in English and hissələri, alətləri) yonma (dağıtma) Süxurun su keçiriciliyi çox olduqca M.n.
Azerbaijani by indicating the pages at which the terms are. In addition, the synonyms for xassəsi. D.s. abrazivliyi onu təşkil azalır. Məs., dənələrinin diametri 2,7; 0,9
some terms have been given in small letters. edən mineral dənələrin bərkliyi, ölçüsü və 0,3 mm olan kvars qumunun M.n.
və formasından asılıdır. Qazımanın, uyğun olaraq 7, 14 və 45%-ə bərabərdir.
О пользовании словарем kəsmənin, qəlpələmənin və s. effek­ Bax: ВЛАГОЕМКОСТЬ ГОРНЫХ
tivliyinə tə’sir edir. ПОРОД.
Термины в толковом словаре расположены как основной вариант, в соот­ АБРАЗИВНЫЙ ИНСТРУ­ АБСОЛЮТНАЯ ВЛАЖНОСТЬ
МЕНТ - Abrasive tool - ABRAZİV - Absolute humidity - MÜTLƏQ
ветствии с русским алфавитом. Однако, для удобства термины даны также в азер­
ALƏT: Abraziv materiallardan hazırla­ NƏMLİK: 1 m3 havadakı su buxarının
байджанском и английском алфавитном порядке с указанием страницы их нахож­
nan və əşyaların mexaniki c’malında, qramlarla miqdarı və ya havadakı su
дения в основном варианте. Кроме того, даны синонимы некоторых терминов, ко­ dağ süxurlannın qazılmasında istifadə buxarının atmosfer təzyiqinin ölçü
торые в словаре указаны прописными буквами. edilən alət. vahidləri ilə ifadə olunan elastikliyi.
АБРАЗИВНЫЕ МАТЕРИАЛЫ Hər iki kəmiyyət qiymətcə yaxın olub,
- Abrasive materials - ABRAZİV 16,5°S temperaturda üst-üstə düşürlər.
Rus əlifbası. MATERİALLAR: Dağ süxurlannın, АБСОЛЮТНАЯ ВОДОПО­
mincrallann və s. mexaniki işlənməsin­ ГЛОЩАЮЩАЯ СПОСОБНОСТЬ
Русский алфавит. Russian alphabet də istifadə edilən yüksək bərklikli mate­ ГОРНЫХ ПОРОД - Absolute mois­
riallar (almaz, saxsı, qranit və s.). A.m.- ture of rocks - DAĞ SÜXURLARININ
Aa Б6 Вв Гг Дд Ее (Ёё) Жж Зз Ии Йй dan quyulann qazılmasında süxurdağı- MÜTLƏQ SU UDMA QABİLİYYƏ­
Kk ГЛ Mm Ни Оо Пп Рр Сс Тт Фф dıcı alətlərin, dağ maşınlarının işçi or- Tİ: Qiymətcə mütləq nəmtutumuna
Уу qanlannın və s. daha davamlı edilmə­
Xx Цц Чч Шш Щщ Ъ Ы Ь Ээ Юю Яя bərabərdir. Bax: АБСОЛЮТНАЯ
sində, möhkəmləndirilməsində istifadə ВЛАГОЕМКОСТЬ.
edilir. Təbii və sün’i olur. АБСОЛЮТНАЯ ВЫСОТА
АБРАЗИЯ - Abrasion - ABRA- (альтитуда) - Absolute altitude -
ZİYA: Dənizin ləpələrinin tə’sirindən MÜTLƏQ UCALIQ: Yer səthinin hər
qurunun dağılma və yuyulma prosesi. hansı nöqtəsindən şaqul üzrə okean
АБСОЛЮТНАЯ ВЕЛИЧИНА - səthinin orta səviyyəsinədək məsafə.
Absolute value, modulus ■ MÜTLƏQ АБСОЛЮТНАЯ ПОГРЕШ­
KƏMİYYƏT: Mütləq kəmiyyət həqiqi НОСТЬ - Absolute error - MÜT­
ədəd müsbət olduqda elə həmin ədədə, LƏQ XƏTA: Hər hansı funksiyanın
mənfi olduqda həmin ədədin əksinə, sıfir (kəmiyyətin) dəqiq və təqribi qiymət­
olduqda isə sıfıra bərabər olan kəmiyyət­ ləri arasındakı fərq.
dir. a kəmiyyətinin mütləq qiyməti |a| АБСОЛЮТНАЯ ПОРИС­
ilə işara olunur. Məs., |+3| = |-3| = 3, ТОСТЬ - Absolute porosity -
MÜTLƏQ MƏSAMƏLİLİK: Süxur­
|0j = 0. Kompleks ədədin a+ib (a və b ları təşkil edən dənəciklərin əmələ
АБСОЛЮТНАЯ
gətirdiyi bütün boşluqların onların for­
masından, ölçüsündən, qarşılıqlı yer­
ləşməsindən, əlaqəsindən asılı olmaya­
raq ümumi həcmi.
АБСОЛЮТНАЯ ПРИБАВОЧ­
НАЯ СТОИМОСТЬ - Absolute ad­
ditional cost - MÜTLƏQ İZAFİ
DƏYƏR: İş gününün uzadılması nə­
ticəsində yaranan dəyər.
АБСОЛЮТНАЯ ПРОНИЦАЕ­
МОСТЬ - Absolute permeability -
MÜTLƏQ KEÇİRİCİLİK: Süxurun
məsamələrini tam doydurmuş və onunla
fızikı-kimyəvi qarşılıqlı tə’sirdə olmay­
an (inert) hər hansı bir fazanı (qaz və ya
bircins maye) özündən müəyyən təzyiq­
lər fərqində buraxma qabiliyyəti.
АБСОЛЮТНАЯ ТЕМПЕРА­
ТУРА - Absolute temperature -
MÜTLƏQ TEMPERATUR: Mütləq
sıfırdan və ya Sclsi şkalası üzrə buzun
ərimə temperaturundan (0°S) 273,15°S
aşağı yerləşən nöqtədən hesablanan
temperatur. Onu termodinamik tempe­
ratur da adlandırırlar. M.t.-un ölçü vahi­
di - Kelvindir (X). r=7’-273,15°S və ya
7=/+273,15'X.
АБСОЛЮТНОЕ ВРЕМЯ - Ab­
solute time - MÜTLƏQ VAXT: Matc-
riadan asılı olmayaraq öz-özlüyündə
mövcud kimi qəbul edilən zamanın
klassik mexanikada işarə olunan əsas
məfhumlarından biri.
АБСОЛЮТНОЕ ДВИЖЕНИЕ -
Absolute motion - MÜTLƏQ HƏ­
RƏKƏT: Mexanikada bir cismin digər
tərpənməz qəbul edilmiş cismə nisbə­
tən mexaniki yerdəyişməsini tə’yin
edən şərti termin.
АБСОЛЮТНО ЧЕРНОЕ ТЕЛО
- Absolute black body, absolute perfect
(total, complete) radiator - MÜTLƏQ
QARA CİSİM: Üzərinə düşən istənilən
dalğa uzunluqlu şüaların hamısını tama­
milə udan cisim.
АБСОЛЮТНЫЕ СИСТЕМЫ
-8- АБСОЛЮТНЫЙ
ЕДИНИЦ ИЗМЕРЕНИЙ - Absolute
systems of measurement unit - ÖLÇÜ
VAHİDLƏRİNİN MÜTLƏQ SİS­
TEMLƏRİ: Törəmə ölçü vahidləri
məhdud sayda əsas vahidlərlə müəy­
yən olunan fiziki kəmiyyətlərin ölçü
vahidlər sistemi. Vahidlər sistemi əsas
vahidlərlə - uzunluq, kütlə və zaman
vahidləri ilə müəyyən olunur.
АБСОЛЮТНЫЙ ВОЗРАСТ -
Absolute age - MÜTLƏQ YAŞ (ra-
diometrik yaş); Radioaktiv izotopların
parçalanma məhsullarının toplanması­
na əsasən dağ süxurlarının, mineralla­
rın və üzvi qalıqların tə’yin olunan yaşı
(min və mln. illərlə).
АБСОЛЮТНЫЙ НУЛЬ ТЕМ­
ПЕРАТУРЫ - Absolute zero of tem­
perature - MÜTLƏQ SIFIR TEM­
PERATUR: Termodinamik temperatur
cədvəli üzrə temperatur qeydiyyatının
başlanğıcı. Mütləq sıfır suyun üçlük
nöqtəsinin temperaturundan (0,01°S
götürülür) 273,16°S aşağıda yerləşir.
Bu, soyudulan istənilən cismin ala
biləcəyi ən aşağı temperatur həddidir.
O°A=-273,15°S.
АБСОЛЮТНЫЙ ПРИРОСТ
ЗАПАСА - Absolute growth of reserve
- EHTİYATIN MÜTLƏQ ARTIMI:
Ehtiyatın sonrakı miqdan ilə onun baş­
lanğıc miqdan arasındakı fərq.
АБСОЛЮТНЫЙ ПРИРОСТ
ДОБЫЧИ НЕФТИ - Absolute
growth of oil production - HASİLA­
TIN MÜTLƏQ ARTIMI: Hasilatın
sonrakı miqdan ilə onun başlanğıc
miqdarı arasındakı fərq.
АБСОЛЮТНЫЙ ПРИРОСТ
ПРИБЫЛИ - Absolute profit’s growth
- MƏNFƏƏTİN MÜTLƏQ ARTIMI:
Mənfəətin sonrakı qiyməti ilə onun əv­
vəlki qiyməti arasındakı fərq.
АБСОЛЮТНЫЙ СПИРТ -
Absolute alcohol - MÜTLƏQ SPİRT:
100%-li etil spirti (C2H5OH);
АБСОРБЕНТ
/°v=78,3“C, susuz maye. Texnikada
tərkibində 0,9%-dən çox su olmayan
M.s. istifadə olunur.
АБСОРБЕНТ - Absorbent - AB­
SORBENT : Məhlullardan və qaz qan-
şıqlanndan bir və ya bir neçə kompo­
nenti həll etmək yolu ilə ayırmaq üçün
istifadə olunan mayenin (az hallarda
bərk cismin) adı.
АБСОРБЕР - Absorber - ABSOR­
BER: Absorbent adlanan mayedə qaz
qanşığmdakı bir və ya bir neçə kompo­
nentləri həll etmək yolu ilə qaz qarışığını
tərkib hissələrinə ayırmaq üçün aparat.
Bax: АБСОРБЦИЯ.
АБСОРБЦИОННАЯ КОЛОН­
НА - Absorption tower/column - AB-
SORBSİYA BORUSU: Qaz qarışığını,
onun tərkibində olan ayrı-ayrı kompo­
nentlərin maye absorbentlə seçimli
udulması yolu ilə ayınnaq üçün istifa­
də olunan kütlə-istilik mübadilə apara­
tı. A.b. təbii qazların təmizlənməsində
və qurudulmasında, sulfat turşusu, xlor,
ammiyak və s. istehsalında istifadə
olunur.
АБСОРБЦИОННАЯ ОЧИСТ­
КА ГАЗА - Absorptive gas cleaning -
ABSORBSİYA İLƏ QAZIN TƏMİZ­
LƏNMƏSİ: Maye absorbentlər vasitə­
silə təbii və neft qazlarından H2S, CO2,
kükürdün başqa üzvi birləşmələrinin və
s. kənarlaşdırılması. Qaz c’malı zavodla­
rında hava hövzəsinin çirklənməsinin,
qaz kəmərlərinin korroziyasının və s.
qarşısını almaq üçün istifadə olunur.
АБСОРБЦИЯ - Absorption -
ABSORBSİYA (udma); Məhlul
əmələ gətirməklə absorbent - maye (az
hallarda bərk cisim) həcmi vasitəsilə
qaz (buxar) qanşığmdakı və ya məh-
luldakı müxtəlif komponentlərin udul­
ması prosesi.
АБСТРАКЦИЯ - Abstraction -
ABSTRAKSİYA: Tədqiqat obyektinin
ümumi, ən vacib və əsas əlamətlərini
-9- АВОГАДРО
onun xüsusi əlamətlərindən fikrən
ayırmaq yolu ilə dərk edilmə forması.
АБЦИССА - Abscissa - ABSİS:
Horizontal müstəvidə düzxətli dekart
koordinat sistemində koordinat oxla­
rından biri.
АБШЕРОНСКИЙ ПОЛУОС­
ТРОВ - Apsheron peninsula - ABŞE­
RON YARIMADASI: Azərbaycan əra­
zisi, Qafqazın şərq sonluğu. 60 km Xəzər
dənizinə daxil olur və onun səviyyəsin­
dən 165 w-dək hündürdədir. Yerin təki
böyük neft ehtiyatına malikdir.
АБШЕРОНСКИЙ ЯРУС - Ap­
sheron layer - ABŞERON MƏRTƏBƏ­
Sİ: Xəzər hövzəsində Üst Plioscnin üst
mərtəbəsi. Ümumi qalınlığı 1000 m-dən
artıqdır. Neftlidir.
АВАНС - Advance - AVANS
(beh): Müqavilə üzrə bir tərəfin digər
tərəfə ödəyəcəyi vəsait hesabına əv­
vəlcədən verdiyi pulun miqdarı.
АВАРИЯ - Emergency, failure -
QƏZA: Müəssisənin və ya sahənin işini,
istehsal prosesini uzun müddət pozmaqla
(dayandırmaqla) müşaiyət olunan, ava­
danlıq və qurğuların qismən və ya
bütövlükdə qəflətən zədələnməsi. Q.
ncftqazçıxarmada - neft və qaz quyuları­
nın açıq fontanı, qazıma alətinin əzilməsi,
qırılması və tutulması, qoruyucu kəmərin
əzilməsi və s.
АВОГАДРО ЗАКОН - Avogadro’s
law (hypothesis) - AVOQADRO QA­
NUNU: İdeal qazların əsas qanunlarından
biri. Eyni temperatur və təzyiqlərdə ideal
qazların bərabər həcmlərində eyni sayda
molekul olması haqqında qanun. Başqa
sözlə, istənilən maddənin qram-molekulu
qazvari halda eyni təzyiq və temperaturda
eyni həcm tutur. Bu həcm, 760 mm.es.
və 0°S-də 22,414 litrə bərabərdir.
АВОГАДРО ЧИСЛО - Avoga-
dro number - AVOQADRO ƏDƏDİ:
İstənilən maddənin qram-molckulun-
dakı molekulların və ya qram-atomun-
dakı atomların sayı N=6,023-1023.
АВТОБАЗА
АВТОБАЗА - Motor depot,
car/truck fleet - AVTOMOBİL BA­
ZASI: Müəyyən miqdarda avtomobil­
lərdən ibarət avtomobil nəqliyyatı
müəssisəsi.
АВТОГЕННАЯ СВАРКА - Оху
acetylene welding - AVTOGEN QAY­
NAQ: Bax: ГАЗОВАЯ СВАРКА.
АВТОКЛАВ - Autoclave - AV-
TOKLAV: Atmosfer təzyiqindən yük­
sək təzyiqlərdə (on minlərlə atm-də)
fıziki-kimyəvi prosesləri həyata keçir­
mək üçün aparat.
АВТОКОАГУЛЯЦИЯ - Auto-
coagulation - AVTOPIXTALAŞMA
(avtokoaqulyasiya): Xarici tə’cir ol­
madan öz-özünə baş verən pıxtalaşma
prosesi. Вах: КОАГУЛЯЦИЯ.
АВТОКОЛЕБАНИЯ - Self-exi­
ted oscillations - AVTORƏQS: Sön­
məyən rəqs. O, rəqs sisteminə xarici
dövri tə’sir olmadan da mümkündür.
Çünki, sistemdəki fəal elementlərin
hesabına onda baş verən real enerji
itkisi tam bərpa oluna bilir.
АВТОКОРРЕЛЯЦИЯ - Auto­
correlation - AVTOKORRELYA-
SİYA: Zaman boyunca müşahidə olu­
nan təsadüfi dəyişənin ardıcıl qiy­
mətləri arasındakı korrelyasiya. Məs.,
bir kəsilişdəki alt və üst təbəqələrin
qalınlıqları arasındakı korrelyasiya.
АВТОМАТ - Automation - AV­
TOMAT (Öz-özünə işləyən qurğu):
İnformasiya, material və enerjinin
alınması, saxlanması, dəyişdirilməsi,
ötürülməsi və istifadəsi əməliyyatlarım
insanın birbaşa iştirakı olmadan pro­
qram üzrə öz-özünə yerinə yetirən
qurğu (və ya qurğular məcmusu).
АВТОМАТИЗАЦИЯ - Automa­
tization, automation - AVTOMAT­
LAŞDIRMA: Enerjinin, materialların
və mə’lumatların alınması, dəyişdiril­
məsi, ötürülməsi və istifadəsi proseslə­
-10- АВТОМАТИЧЕСКОЕ
rində insanın iştirakını tamamilə və ya
qismən azad edən texniki vasitələrin,
iqtisadi-riyazi üsulların və idarəetmə
sistemlərinin tətbiqi.
АВТОМАТИЗИРОВАННАЯ
СИСТЕМА УПРАВЛЕНИЯ (АСУ) -
Automated control system - İDARƏ­
ETMƏNİN AVTOMATLAŞDIRIL­
MIŞ SİSTEMİ (İAS): Mürəkkəb
obyektlər və proseslərin səmərəli idarə-
edilməsini tə’min edən iqtisadi-riyazi
üsullar, texniki vasitələr (EHM, informa­
siyanı əks etdirən qurğular, rabitə vasitə­
ləri və s.) və təşkilatı strukturların məc­
musu. İAS istehsalın operativ və perspek­
tiv planlaşdirilması, resursların optimal
paylanması və istifadəsi və s. məsələlərin
həllinə imkan verir.
АВТОМАТИЧЕСКАЯ КАРО­
ТАЖНАЯ СТАНЦИЯ - Automatic
logging station - AVTOMATİK KA-
ROTAJ STANSİYASI: Nəticələri av­
tomatik yazmaqla quyuda elektrometrik
və başqa ölçüləri aparmaq üçün aqreqat.
АВТОМАТИЗИРОВАННОЕ
РАБОЧЕЕ МЕСТО - Automated
position - AVTOMATLAŞDIRILMIŞ
İŞ YERİ (AİY): İstehsalat tapşırıqları­
nın icrası üçün vacib olan informasiya­
nın işlənməsi və dəyişdirilməsi proses­
lərini avtomatlaşdırmaq üçün hesabla­
manın texniki vasitələri ilə tə’min
olunmuş operativ dispetçerin, konstruk-
torun, texnoloqun və b. iş yeri.
АВТОМАТИЧЕСКАЯ СИС­
ТЕМА УПРАВЛЕНИЯ - Automated
management system - İDARƏETMƏ­
NİN AVTOMATİK SİSTEMİ. İdarəe­
dilən obyektin, ölçmə və idaracdici apa-
raturalann birgə sistemi. Bu sistem, insa­
nın iştirakı olmadan idarəedilən obyekt
üzrə informasiyanın işlənməsini, koman­
daların hazırlanması və dəyişdirilməsini
avtomatik tə’min edir.
АВТОМАТИЧЕСКОЕ УПРАВ­
ЛЕНИЕ - Automatic managment -
АВТОМЕТАМОРФИЗМ
AVTOMATİK İDARƏETMƏ: Əv­
vəlcədən verilmiş proqrama uyğun və
insan müdaxiləsi olmadan fəaliyyət
göstərən sistemin göməyilə qoyulmuş
məqsədə nail olmağı tə’min edən
əməliyyatlar vasitəsilə obyektin idarə­
etmə prosesi.
АВТОМЕТАМОРФИЗМ
Autometamorphism - AVTOME-
TAMORFİZM: Süxurların təşəkkülü
ilə genetik əlaqəli olan məhlul və
mayelərin tə’siri altında dağ süxurları­
nın tərkibinin dəyişməsinə gətirən
fiziki-kimyəvi proseslərin məcmusu.
АВТОМОДЕЛЬНОЕ РЕШЕ­
НИЕ - Automodel solution - AVTO-
MODEL HƏLL: Qərarlaşmamış sü­
zülmənin xətti və qeyri-xətti məsələləri­
nin birdəyişənli funksiya vasitəsilə ifadə
olunmuş özünəməxsus xüsusi həlli.
АВТОРСКИЙ НАДЗОР - Self­
supervision - MÜƏLLİF NƏZARƏ­
Tİ: Neft və qaz yataqlarının işlənməsi­
nin faktiki texnoloji və texniki-iqtisadi
göstəricilərinin layihə göstəricilərinə
uyğunluğuna və layihə qərarlarının hə­
yata keçirilməsinə layihə müəllifləri
tərəfindən nəzarət.
АВТОРСКОЕ ПРАВО - Copy­
right - MÜƏLLİFLİK HÜQUQU:
Ədəbiyyat, elm və ya bədii əsərlər,
ixtira, kəşf və s. müəliflərinin hüquqi
statusunu müəyyən edən hüquqi nor­
maların məcmusu.
АВТОЦИСТЕРНА - Tank,
truck, road tanker - AVTOSİS-
TERN: Bak-sistemlə maye daşımaq
üçün avtomobil.
АВТОХТОННАЯ ГОРНАЯ ПО­
РОДА - Autochthonal rock - AVTO-
XTON (ABORİGEN) DAĞ SUXURU:
Özünün yaranma məkənında yerləşən və
heç bir yerdəyişməyə mə’ruz qalmayan
çöküntülər (məs., daş kömür).
АГЛОМЕРАТ - Sinter - AQ-
LOMERAT: Geol. Bir-biri ilə heç bir
-11- АДГЕЗИЯ
sementlə birləşməyən müxtəlif mineral
qırıntılarının yumşaq toplantısı.
АГРЕГАТ - Aggregate - AQRE­
QAT: Texn. Hər hansı işi icra etmək
üçün bir və ya bir neçə qarşılıqlı əvə-
zoluna bilən birgə yığılmış və unifika­
siya edilmiş (eyniləşdirilmiş) maşın
qovşağı (məs., mühərrik, nasos və s.).
Geol. Dağ süxurlarını və ya onun bir
hissəsini əmələ gətirən mineral də­
nəciklərin məcmusu.
АГРЕГАТНОЕ СОСТОЯНИЕ
ВЕЩЕСТВА - Aggregate state of
substance - MADDƏNİN AQREQAT
HALI: Təzyiq və temperaturun dəyiş­
məsi ilə eyni bir təmiz maddənin
(məs., su, dəmir, kükürd və s.) bir sıra
fiziki xassələrinin (sıxlığının və s.)
sıçrayışla dəyişməsi ilə müşayiət olu­
nan halı. Adətən, maddələrin bərk,
maye və qaz (bə’zən plazma) aqreqat
hallan mövcuddur.
АГРЕССИВНЫЕ ВОДЫ -
Agressive waters - DAĞIDICI SU­
LAR: Fəal reaksiyaya girərək müxtəlif
beton və metal qurğuları və avadanlıq­
ları dağıdan sular. Neft sənayesində bu
suların tə’sirinə qarşı müxtəlif kəmər­
lər, avadanlıq hissələri xüsusi növ
korroziyaya davamlı metaldan hazırla­
nır; boru arxasının sementlənməsində
suyun dağıdıcılığına qarşı davamlı
sementdən istifadə edilir.
АДАПТАЦИЯ - Adaptation -
ADAPTASİYA (uyğunlaşma): Техн.
Nəzəri tədqiqat nəticələrinin (modeli­
nin) real prosesin şəraitinə uyğunlaşdı­
rılması.
АДГЕЗИЯ - Adhesion, adherence
- ADGEZİYA: Təmasda olan müxtəlif
növlü bərk və ya maye cisimlərin (fa­
zaların) bir-birinə yapışması. Mayenin
bərk cismə adgcziyası əsas c’tibarilə
maye və bərk cisim səthlərinin enerjisi
və fazalararası səthlərin enerjisinin
qiyməti ilə müəyyən olunur.
АДДИТИВНОСТЬ
АДДИТИВНОСТЬ - Additive -
ADDİTİVLİK: Kəmiyyətin xassəsi
olub, obyektə bütövlükdə mənsub kə­
miyyətin onun ayn-ayn hissələrinə
məxsus kəmiyyətlərin cəminə bərabər
olduğunu göstərir. Additiv kəmiyyətlər
riyaziyyatda çoxluq funksiyası kimi
öyrənilir. Məs., ikiqat inteqral.
АДЕКВАТНОСТЬ - Adequacy -
ADEKVATLIQ: Nəzəri nəticənin,
riyazi təsvirin, modelin real proseslə
uyğunluğu, eyniliyi.
АДИАБАТА - Adiabat - ADIA­
BAT: Termodinamik hal diaqramında
adiabatik prosesi təsvir edən xətt.
АДИАБАТИЧЕСКИЙ ПРО­
ЦЕСС - Adiabatic process - ADİA­
BATİK PROSES: İstiliyi xaricdən
almadan və özündən vermədən sistem
daxilində gedən termodinamik proses.
Adiabat örtük olduqda, tez baş verən
proseslərdə A.p. mümkündür.
АДСОРБЕНТ - Adsorbent - AD­
SORBENT: Səthi ilə ətraf mühitdəki
qazvari və ya məhlulun tərkibində olan
maddəni udmaq xassəsinə malik olan
bərk və ya maye maddə.
АДСОРБЕР - Adsorber - ADSOR­
BER: Adsorbsiya prosesi gedən aparat.
АДСОРБЦИОННАЯ КОЛОН­
НА - Adsorption column - ADSOR­
BSİYA BORUSU: Bərk rnaddə-
adsorbcntlə qaz qarışığmdakı və ya
məhluldakı bir və ya bir neçə kompo­
nentlərin udulması üçün aparat.
АДСОРБЦИОННАЯ ОЧИСТ­
КА ГАЗА - Adsorption gas cleaning -
QAZIN ADSORBSİYA İLƏ TƏ­
MİZLƏNMƏSİ: Adsorbentlə qazdan
turşulu komponentlərin (H2S, CO2),
kükürdün üzvi birləşmələrinin, başqa
qarışıqların seçimli udulması.
АДСОРБЦИОННАЯ ХРОМА­
ТОГРАФИЯ - Adsorption chromato­
graphy - ADSORBSİYA XROMA-
TOQRAFIYASI: Adsorbsiya prose­
-12- АККРЕДИТИВ
sində maddənin hərəkətli və hərəkət­
siz fazaları arasında paylanmaya əsas­
lanan maddə qarışığını ayırma, analiz
və tədqiq etmək üsulu.
АДСОРБЦИЯ - Adsorption -
ADSORBSİYA: Qazların və ya məh­
lulların tərkibindəki ayrı-ayrı kompo­
nentlərin maye və ya bərk cisim (ad­
sorbent) səthləri (onlann həcmindəki
məsamələr) tərəfindən udulması.
АЗИМУТ - Azimuth - AZİMUT:
Müşahidə nöqtəsinin meridian müstə­
visi ilə bu istiqamətdə keçən şaquli
müstəvi arasındakı və soldan saat əq­
rəbinin hərəkəti istiqamətində ölçülən
ikiüzlü bucaq (360° daxilində ölçülür).
АЗИМУТ СКВАЖИНЫ - Hole
azimuth - QUYUNUN AZİMUTU
Quyu oxundan keçən müəyyən istiqa­
mətlə quyunun horizontal müstəvi
üzərində proyeksiyası arasındakı saat
əqrəbinin hərəkəti istiqaməti ilə ölçü­
lən bucaq. Quyunun azimut istiqaməti­
nə qazıma vaxtı inklinomctrlə hər 50-
100 m nəzarət olunur.
АЗОТ - Nitrogen - AZOT: Dövri
sistemdə V qrupun kimyəvi elementi.
Adi şəraitdə azot rəngsiz və iysiz inert
qazdır. Sıxlığı 1,25046. Atmosfer ha­
vasının 78,1%-i azotdur (həcmə görə).
Neftlərdə 0,02-1,5% olur. Neft yataqla­
rının işlənməsində laya suvurmadan
sonra azot qazı vurmaqla neftin laydan
sıxışdırılmasınm effektivliyi yüksəldi­
lir. A. həmçinin qazıma zamanı quyuda
təzyiqi tənzimləmək üçün də istifadə
olunur.
АКВАТОРИЯ - Water area -
AKVATORİYA (sulu sahə): Okeanın,
dənizin, körfəzin, limanın su səthinin
hissəsi. Faydalı qazıntılar çıxarılan və
müəyyən koordinatlarla qeydə alınmış
su səthi də akvatoriya adlanır.
АККРЕДИТИВ - Letter of credit
- AKKREDİTİV: Kommersiya bankı
tərəfindən verilmiş və onun veksellər
üzrə ödənişlərin həyata keçirilməsi
АККУМУЛЯТОР
haqqında öhdəlikləri öz üzərinə göt­
ürməsini şəhadətləndirən sənəd.
АККУМУЛЯТОР - Accumula­
tor, cell - AKKUMULYATOR: İçəri­
sinə sonradan istifadə üçün ehtiyat
enerji toplanan qurğu. Toplanmış enerji
növündən asılı olaraq ətalət, istilik,
elektrik, pnevmatik, hidravlik və s. A.-
lar mövcudur.
АККУМУЛЯЦИЯ - Accumula­
tion - AKKUMULYASİYA (topla­
ma): Geol. Mineral maddələrin və üzvi
qalıqların yer səthində və su hövzəsi­
nin dibində yığılması.
АККУМУЛЯЦИЯ НЕФТИ И
ГАЗА - Oil and gas accumulation -
NEFT VƏ QAZİN AKKUMULYA-
SİYASI (toplanması): Tələdə neft və
qazın toplanması. Lay sularında səpə­
lənmiş neftin və qazın A. nəticəsində
onlar yataqda toplanırlar. Neft və qazın
A. neftin və qazın əmələ gəlmə zona­
sından toplanma zonasına miqrasiyası
prosesinin son mərhələsidir.
AKP - Acre - AKR: Yer sahəsinin
ölçü vahidi olub, 0,4047 hektara bəra­
bərdir.
АКРИЛОВЫЕ РЕАГЕНТЫ -
Acryl reagents - AKRİL REAG-
ENTLƏR: Sintetik polimerlər. Əsasən
qazıma və sementləmə məhlularının
suverimini azaltmaq üçün istifadə olu­
nan istiliyə-duza davamlı reagent.
АКТИВЫ - Assets - AKTİVLƏR.
Şirkətin maddi və pul vəsaitləri, qiy­
mətli kağızları. Kənar təşkilatların borc
öhdəlikləri də (debitor borclar) şirkətin
aktivlərinin bir hissəsini təşkil edir.
АКТИВНАЯ СИСТЕМА РАЗ­
РАБОТКИ - Active system of devel­
opment - FƏAL İŞLƏNMƏ SİSTE­
Mİ: Böyük neft yataqlarını ayrı-ayrı
işlənmə sahələrinə ayırmaqla, böyük
qcyri-bircins keçiriciliyə və az məh­
suldarlığa malik olan neft yataqlarının
işlənmə müddətini kifayət qədər
azaltmaq məqsədilə tətbiq olunan laya
-13- АКУСТИЧЕСКИЙ
tə’sir üsullarından istifadə olunan
(konturdaxili, blokvari, seçimli, sahə
üzrə suvurma) işlənmə sistemi.
АКТИВНЫЕ НЕФТИ - Active
oils - FƏAL NEFTLƏR: Tərkibində 0,3
- 1,0% üzvi turşular olan neftlər. Bu neft­
lərin qələvi sular sərhədində səthi gəril­
məsi 4-12 ıMn olur.
АКТИВНЫЙ ОБЪЕМ ГАЗА -
Active gas volume - QAZIN FƏAL
HƏCMİ: Normal istismar dövründə
yeraltı qaz ambarına vurulan və oradan
çıxarılan qazın həcmi. Bu, sulu layların
qaz ambarlarında 50-60%, tükənmiş
qaz yataqlarında 50-70%, sün’i boş-
luqlarda 80-90% təşkil edir. Bax: БУ­
ФЕРНЫЙ ОБЪЕМ ГАЗА.
АКУСТИКА - Acoustics - AKUS­
TİKA: Səs haqqında elm. Fizikanın
bölməsi olub, ən kiçikdən başlayaraq
ən böyük tezlikli elastiki dalğalan təd­
qiq edir.
АКУСТИЧЕСКАЯ ЖЕСТ­
КОСТЬ ГОРНЫХ ПОРОД -
Acoustic stiffness of rock - DAĞ SÜ­
XURLARININ AKUSTİK SƏRT­
LİYİ: D.s. rəqsi hərəkəti ötürmə qab-
liyyətidir. O, dağ süxurlarında elastiki
dalğaların yayılma sür’ətinin onun
sıxlığı hasilinə bərabərdir.
АКУСТИЧЕКИЕ СВОЙСТВА
ГОРНЫХ ПОРОД - Acoustic
properties of rocks - DAĞ SÜXUR­
LARININ AKUSTİK XASSƏLƏRİ:
D.s. elastiki dalğaların yayılma xüsu­
siyyətini müəyyənləşdirir. Süxurların
elastiki, möhkəmlik və özlü-plastiki
xassələrini, onların gərginlik vəziyyə­
tini, massivin çatlılığını qiymətləndir­
mək üçün A.x. öyrənilir.
АКУСТИЧЕСКИЙ КАРОТАЖ
- Acoustic velocity logging - AKU­
STİK KAROTAJ: Quyunun kəsdiyi
dağ suxurlannın akustik xassəsini (ela­
stiki dalğalann yayılma və sönmə
sür’ətləri) öyrənməyə əsaslanan quyu­
larda tədqiqatın geofiziki üsulu.
 АКЧАГЫЛЬСКИЙ
АКЧАГЫЛЬСКИЙ ЯРУС -
Agchagil layer - AKÇAQIL MƏR-
TƏBƏSt (Xəzər hövzəsində); Üst
Plioscnin alt mərtəbəsi, qalınlığı təqri­
bən 1000 m. A.m. neftlidir.
АКЦИЗ - Excise - AKSİZ: Əlavə
vergi növü. Əsasən, kütləvi istifadə
olunan əşyaların qiymətlərinə və xid­
mətlərin tarifinə daxil edilir.
АКЦИОНЕР - Share holder -
SƏHMDAR: Səhmdar cəmiyyətinin
səhmlərinin sahibi olan fiziki və ya
hüquqi şəxs.
АКЦИОНЕРНОЕ ОБЩЕСТВО
- Share-holding company/association -
SƏHMDAR CƏMİYYƏTİ: Kapitalın
bir yerə toplanma forması. İqtisadiyyatın
təşkilində əsas formalardan biri.
АКЦИЯ - Share - SƏHM. Qiy­
mətli kağız. Səhmdar cəmiyyətinin
kapitalındakı payı təsdiqləyir, onun
sahibinə dividend almaq hüququ verir.
АЛГОРИТМ - Algorithm - AL-
QORİTM: Hesablama və digər məsə­
lələrin həll üsulu (proqramı). Birqiy­
mətli nəticə almaq üçün hesabat ardıcı-
lığının dəqiq təsviri.
АЛЕВРИТ - Aleurite - ALEVRİT:
Çökmə qırıntı süxur. Dənələri (0,01-0,1
mm) gil dənələrindən iri, qum danələrin­
dən kiçikdir. A. neft və qazın kollektor
süxurlanndandır.
АЛЕВРОЛИТ - Aleurolite -
ALEVROLİT: Kalsium, silisiumlu və
s. maddələrlə sementləşmiş, bərkimiş
və bə’zi diagenetik dəyişikliyə uğra­
mış, dənələrinin ölçüsü 0,01-0,1 mm
olan bərk qırıntı süxur.
АЛМАЗ - Diamond - ALMAZ:
Kristallik mineral, karbonun öz-özünə
yetişmiş kubik modifikasiyası. Almaz­
lar rəngsiz və ya çox zəif rəng çalarları
olan, həmçinin sarı, qəhvəyi, yaşıl,
mavi və s. olurlar. Almaz yüksək
bərkliyə malik olduğu üçün müxtəlif
kəsici alətlərdə istifadə olunur. Sinte­
- 14- АМОРФНОЕ
tik almaz da mövcuddur.
АЛМАЗНОЕ БУРЕНИЕ
Diamond drilling - ALMAZ QAZI­
MASI: Almazla möhkəmləndirilmiş
süxurdağıdıcı alətlə mexaniki fırlanma
qazıması. Yataqların axtarış və kəş­
fiyyatında almaz baltaları və almaz
baltabaşından istifadə olunur.
АЛЬТЕРНАТИВ - Alternative -
ALTERNATİV: Bir-birini istina edən
iki və ya daha çox imkandan birini
seçmək zərurəti.
АЛЬТИТУДА - Alttitude - AL-
TİTUDA (ucalıq). Bax. АБСО­
ЛЮТНАЯ ВЫСОТА.
АМОРТИЗАТОР - Shock-absor­
ber - AMORTİZATOR: Maşın və qurğ­
uları zərbə enerjisinin tə’sirindən qoru­
maq və ya onu azaltmaq, onları silkələn­
məkdən və zərbə yükündən mühafizə
etmək üçün istifadə olunan qurğu. A.
yaylı, pnevmatik, rezinli, hidravlik və
hidropnevmatik olurlar.
АМОРТИЗАЦИОННЫЕ ОТ­
ЧИСЛЕНИЯ - Depreciation -
AMORTİZASİYA AYRIMLARI.
Bax. АМОРТИЗАЦИЯ ОСНОВ­
НЫХ ФОНДОВ
АМОРТИЗАЦИОННЫЙ
ФОНД - Depreciation fund -
AMORTİZASİYA FONDU Əsas
fondların dəyərinin ödənilməsi fondu.
Amortizasiya ödəmələri əsasında yara­
dılır.
АМОРТИЗАЦИЯ ОСНОВНЫХ
ФОНДОВ - Basic funds depreciation
- ƏSAS FONDLARIN AMORTİZA­
SİYASI (ÖDƏMƏ); Əsas fondların
(avadanlıq, bina, qurğu, quyu və s.)
tədricən köhnəlməsinə uyğun onların
dəyərinin hissə-hissə istehsal olunan
məhsulun və ya yerinə yetirilmiş işin
(xidmətin) üzərinə köçürülməsi.
АМОРФНОЕ СОСТОЯНИЕ -
Anıorphus state - AMORF HAL:
Bütün istiqamətlərdə fiziki xassələri
АМПЕР
eyni olan və kristallik quruluşa malik
maddənin halı. Buna tipik nümunə
şüşədir. Qaz və mayelər də amorf ad­
lana bilər. A.h. maddələrin dəyanətsiz
halıdır, zaman keçdikcə onlar kristallik
hala keçirlər.
АМПЕР - Ampere - AMPER.
Elektrik cərəyanının və maqnit hərəkət
etdirmə qüvvəsinin ölçü vahidi. BS-də A.
ilə işarə olunur.
АМПЕР-СЕКУНДА - Ampere-
second - AMPER-SANİYƏ: Elektrik
miqdarının ölçü vahidi, bir Kulondur.
Amper-saat isə 3600 Kl-a bərabərdir.
АМПЛИТУДА - Amplitude -
AMPLİTUDA: Rəqs edən cismin
müvazinət vəziyyətindən ən çox uza­
qlaşdığı məsafə.
АНАЛИЗ - Analysis - TƏHLİL
(analiz): Elmin müxtəlif sahələrində
tətbiq edilən üınumclmi tədqiqat üsulu.
T. predmetlərin, xassələrin, əlaqə və
münasibətlərin tərkib hissələrinə, ün­
sürlərinə ayırmağa əsaslanır.
АНАЛИЗ ГАЗА - Gas analysis -
QAZIN ANALİZİ: Qaz qarışığının
tərkibini tə’yin etmək üçün tətbiq olu­
nan kimyəvi, fiziki-kimyəvi və fiziki
analiz üsulları. Q. a. kimya, neft, qaz
və metallurgiya sənayelərində texno­
loji proseslərə nəzarət etmək, təbii
qazların tərkibini öyrənmək və s. məq­
sədlər üçün istifadə olunur.
АНАЛИЗ ГЕОЛОГО-ПРО­
МЫСЛОВЫЙ - Geology-field ana­
lysis - GEOLOJİ-MƏ’DƏN TƏHLİ­
Lİ: İstismar obyektinin geoloji qurulu­
şunun, layın əsas parametlərinin, maye
və qazın fıziki-kimiyəvi xassələrinin,
layın energetik xüsusiyyətinin öyrə­
nilməsi, quyular fondunun, quyuların
qazılma tempi, onların sayı, cari və
işlənmənin əvvəlindən neft, qaz və
maye hasilatı, quyularm gündəlik ha­
silatı və başqa parametlərin təhlili.
АНАЛИЗ ИСТОРИКО-ГЕО­
ЛОГИЧЕСКИЙ - Historico-geolo-
-15- АНАЛИЗ
gical analysis - TARİXİ-GEOLOJİ
TƏHLİL: Hər hansı bir vaxt ərzində
Yer qabığının bu və ya digər hissəsin­
də çöküntü əmələgəlmə prosesinin
inkişafını ardıcıl izləmək üsullarının
məcmusu.
АНАЛИЗ КОРРЕЛЯЦИОН­
НЫЙ ФАКТОРНЫЙ - Corellation-
factor analysis - KORRELYASİYA
AMİL TƏHLİLİ: Bir hissəsi kə­
miyyət, digər hissəsi isə keyfiyyət
göstəriciləri ilə verilmiş amillərdən
istifadə etməklə aparılan amil analizi.
АНАЛИЗ КОЛИЧЕСТВЕН­
НЫЙ - Quantitative analysis - KƏ­
MİYYƏT TƏHLİLİ: Tədqiq edilən
maddənin tərkibindəki kimyəvi ele­
mentlərin və ya ayrı-ayrı birləşmələrin
miqdarını tə’yin etmək üçün işlədilən
analiz üsullarının məcmusu.
АНАЛИЗ ПОЛЕЗНЫХ ИСКО­
ПАЕМЫХ - Mineral analysis -
FAYDALI QAZINTILARIN ANA­
LİZİ: Mineral xammalın element və ya
miqdarca tərkibini və zənginliyini tə’­
yin etmək üçün aparılan fiziki-kim­
yəvi, mincral-pctroqrafik və texnoloji
tədqiqat kompleksi.
АНАЛИЗ РАЗРАБОТКИ МЕС­
ТОРОЖДЕНИЙ НЕФТИ И ГАЗА -
Analysis of developments in oil and
gas deposits - NEFT VƏ QAZ YA­
TAQLARININ İŞLƏNMƏSİNİN
TƏHLİLİ: İstismar olunan yataqlarda
tətbiq olunan işlənmə sisteminin tək­
milləşdirməyə yönəldilmiş məsələlə­
rin daha dəqiq həll edilməsi və işlən­
mə təcrübəsinin ümumiləşdirilməsi
məqsədilə aparılan iş.
АНАЛИЗ СПЕКТРАЛЬНЫЙ -
Spectrum analysis - SPEKTRAL
ANALİZ Bax: СПЕКТРАЛЬНЫЙ
АНАЛИЗ.
АНАЛИЗ ТЕХНИЧЕСКИЙ -
Technical analysis - TEXNİKİ TƏH­
LİL: Müxtəlif istehsalat prosesləri,
 АНАЛИЗ
neft, xammal, hazır məhsul, su, hava
və s. üzərində analitik nəzarət üsulları.
АНАЛИЗ ФРАКЦИОННЫЙ -
Fractional analysis - FRAKSİYA
ANALİZİ: Bax: ФРАКЦИОННЫЙ
АНАЛИЗ.
АНАЛИТИЧЕСКАЯ ФУНК­
ЦИЯ - Analytical function - ANALİ­
TİK FUNKSİYA: Müəyyən oblastda
qüvvət sırası kimi ifadə olunan funksiya.
Riyaziyatda və texnikada rast gəlinən
funksiyaların əksəriyyəti A.f.-dır. Kom­
pleks dəyişənli funksiyalar nəzəriyyəsi­
nin mühüm hissəsidir.
АНАЛИТИЧЕСКИЕ ВЕСЫ -
Analytical balance - ANALİTİK TƏ­
RƏZİLƏR: Maddələrin miqdarca
kimyəvi analizində dəqiq çəki üçün isti­
fadə olunan cihaz. A.t. ultramikrotərəzilə-
rə, ümumi-laboratoriya tərəzilərinə və
laboratoriya tərəzilərinə ayrılırlar.
АНАЛИТИЧЕСКОЕ РЕШЕ­
НИЕ - Analytical solution - ANALİ­
TİK HƏLL: Hər hansı fiziki prosesi
və ya riyazi məsələni təsvir edən difc-
rcnsial tənlik (tənliklər sistemi) üçün
müəyyən şərtlərə uyğun, analitik funk­
siya şəklində alınmış həll.
АНАЛОГИ ФАЦИАЛЬНЫЕ -
Facial analogy - FASİAL ANALOQ­
LAR: Litoloji-fasial xüsusiyyətlərinə
görə oxşar olan çöküntü kompleksləri.
Müxtəlif yaşlı ola bilərlər.
АНАЛОГИЯ - Analogy - ANA­
LOGİYA: Müxtəlif əşya və hadisələr
arasında qismən oxşarlıq, bənzərlik və
ya uyğunluq.
АНАЛОГОВАЯ ВЫЧИСЛИ­
ТЕЛЬНАЯ МАШИНА - Analog
computing machine - ANALOQ HE­
SABLAMA MAŞINLARI (AHM):
Fasiləsiz dəyişən fiziki (maşın dəyi-
şənləri) və oxşar kəmiyyətləri model­
ləşdirmək üçün xüsusi yaradılan he­
sablama qurğusu.
-16- АНИОНЫ
АНАЛОГОВОЕ МОДЕЛИРО­
ВАНИЕ - Direct analogy simulation -
ANALOJİ MODELLƏŞDİRMƏ: Eyni
riyazi tənliklərlə (diferensial, cəbri, mən­
tiqi və s.) təsvir olunan müxtəlif fiziki
təbiətli proses və hadisələrin oxşarlığına
(bənzərliyinə) əsaslanan modelləşdirmə.
A.m. analoq hesablama maşınlarında
(AHM) həyata keçirilir.
АНГИДРИТ - Anhydrite - AN-
HİDRİT: Mineral. Tərkibi susuz kal-
sium-sulfatdır. Adətən sıx kütlə, nadir
hallarda lövhəvi, prizmatik kristallar
əmələ gətirir. Rəngi ağ, bozumtul,
göyümtül, qırmızımtıl olur. Quyularm
qazılmasında, neftçıxarmada və s. isti­
fadə olunur.
АНЕМОМЕТР - Anemometer -
ANEMOMETR: İstənilən qazın, o
cümlədən havanın hərəkət və ya axın
sür’ətini ölçmək üçün aparat.
АНЕРОИД - Aneroid, aneroid­
barometer - ANEROİD: Atmosfer
təzyiqini ölçmək üçün cihaz. Bax:
БАРОМЕТР.
АНИЗОТРОПИЯ горных пород
- Anisotropy of rocks - DAĞ
SÜXURLARININ ANİZOTROPİ-
YASI: Müxtəlif istiqamətlərdə dağ
süxurlarının xassələrinin (deformasiya,
istilik, elektrik, süzülmə və s.) qiy-
mətcə fərqli olması. Dağ süxurlarının
anizotropiyası əsas c’tibarilə onların
təbəqəliyi, mikroqatlılığı və eləcə də
kristal və dənəciklərin düzülmə səmti
ilə əlaqədardır.
АНИЗОТРОПНЫЙ ПО ПРО­
НИЦАЕМОСТИ ПЛАСТ - Ani-
zatropic seam due to penetratability -
KEÇİRİCİLİYƏ GÖRƏ ANİZO-
TROP LAY. Keçiriciliyi layın yatım
istiqaməti və yatıma perpendikulyar
istiqamətdə müxtəlif olan lay.
АНИОНЫ - Anions, acid ions -
ANİONLAR: Sulu məhlullarda mənfi
yüklü ionlar (məs., Cl, SO4, HCO3 və s.).
АНОМАЛИЯ
АНОМАЛИЯ - Anomaly - ANO-
MALİYA: Ümumi qanunauyğunlu­
qdan, normadan kənara çıxma.
АНОМАЛЬНАЯ ГЕОФИЗИ­
ЧЕСКАЯ ОБЛАСТЬ - Anomalous
geophysical field - ANOMAL GEO­
FİZİKİ SAHƏ: Eyni fiziki və təxmi­
nən ümumi geoloji təbiətli anomal
sahələrin, zolaqların və zonaların birgə
yerləşdiyi sahə.
АНОМАЛЬНАЯ ПЛАСТОВАЯ
ТЕМПЕРАТУРА - Anomalous layer's
temperature - ANOMAL LAY TEM­
PERATURU: İri struktur-tektonik ele­
mentlər üçün xarakterik olan temperatur
fonundan müəyyən lokal struktur daxilin­
də kəskin fərqlənən lay temperaturu.
Bunun səbəbi əksər hallarda təbii faktor­
larla əlaqədardır. Bununla belə bir sıra
texnoloji amillərin də səbəbi mə’lumdur.
Bu fərq onlarla dərəcə ola bilir.
АНОМАЛЬНО ВЫСОКОЕ
ПЛАСТОВОЕ ДАВЛЕНИЕ
Anomalous high layer's pressure -
ANOMAL YÜKSƏK LAY TƏZYİQİ
Laym məsamələrini dolduran maye
təzyiqinin hidrostatik təzyiqdən yüksək
olması. Anomal yüksək lay təzyiqli laylar
olan sahələr sıxlığın və elastik dalğaların
yayılma sür’ətlərinin kiçik olması ilə
səciyyələnir.
АНОМАЛЬНО ВЯЗКИЕ НЕФ­
ТИ - Non-newtonian viscous oils -
ANOMAL ÖZLÜ NEFTLƏR: Axar­
kən Nyutonun özlü sürtünmə qanununa
tabe olmayan neftlər, qeyri-Nyuton
neftləri. Belə neftlər, hərəkətə gətirmə
gərginliyinin kiçik qiymətlərində ano­
mal özlülüklə, həmçinin məsaməli
mühitdə süzülərkən Darsi qanununun
pozulması ilə səciyyələnirlər.
АНОМАЛЬНОЕ ПЛАСТОВОЕ
ДАВЛЕНИЕ - Abnormal seam
pressure - ANOMAL LAY TƏZYİQİ
(A.I.t): Dağ suxurlanmn məsamələrində
yerləşən flüidə (neft, qaz, su) tə’sir edən
və normal hidrostatik təzyiqdən fərqlə­
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
İşlər İdarəsi
PREZİDENT KİTABXANASI
- 17- АНТИКОРРОЗИОННАЯ
nən təzyiq. Əgər lay təzyiqi hidrostatik
təzyiqdən artıq olarsa, anomal yüksək lay
təzyiqi (A.y.l.t.), lay təzyiqi hidrostatik
təzyiqdən az olduqda isə, anomal alçaq
lay təzyiqi (A.a.l.t.) adlanır. A.l.t. təcrid
olunmuş sistemlərdə mövcud olur.
АНОМАЛЬНО НИЗКОЕ
ПЛАСТОВОЕ ДАВЛЕНИЕ - Ab­
normally low seam pressure - ANO­
MAL ALÇAQ LAY TƏZYİQİ: Dağ
süxurlarının məsamə boşluğunu doldu­
ran maye təzyiqinin hidrostatik təzyiq­
dən az olması.
АНОМАЛЬНЫЕ ЖИДКОСТИ
- Abnormal liquids - ANOMAL
MAYELƏR: Nyutonun özlülük qanu­
nuna tabe olmayan mayelər, qeyri-
Nyuton mayeləri (məs., gilli məhlul,
kolloid və s.). Bax: НЕНЬЮТО­
НОВСКИЕ ЖИДКОСТИ.
АНТИДЕТОНАТОР - Anti­
knock agent (dope additive) sub­
stance - ANTİDETONATOR: Daxili
yanma mühərriklərində dctonasiyanın
qarşısını almaq üçün benzinə qatılan
aşqar (maddə).
АНТИКЛИНАЛЬ (антикли­
нальная складка) - Anticline,
anticlinal fold - ANTİKLİNAL (anti-
klinal qırışıq): Süxurlarının qabarıqlığı
yuxarı olan lay qırışığı; laylı çökmə,
effuziv və metamorfik süxurların yatım
forması. A. ardıcıl laylanmış qatların
qabarıq əyilməsindən ibarətdir. Qırı­
şığın içəri hissəsi - nüvəsi, daha qə­
dim, qanadlan isə cavan süxurlardan
ibarət olur. Qırışığın əyilmə hissəsi
qıfıl adlanır.
АНТИКОРРОЗИОННАЯ ЗА­
ЩИТА - Corrosion protection - KOR­
ROZİYAYA QARŞI MÜHAFİZƏ:
Maşın və qurğulann metaldan, betondan
olan konstruksiyalanmn korroziyadan
mühafizəsinin kompleks vasitə və üsulla-
п. Sualtı qurğulann, qazıma platforması­
nın, cstakadanın, müxtəlif apparatlann və
s. korroziyadan mühafizəsində elektro-
 АНТИКОРРОЗИЙНЫЕ
kimyəvi mühafizə üsullarından (anod və
ya anod polyarizasiyası), korroziya inqi-
bitirindən (bax. ИНГИБИТОРЫ
КОРРОЗИИ), aşqar çəkmək və termik
c’maldan, mcttalik və qcyri-metallik
örtüklərdən və s. istifadə olunur.
АНТИКОРРОЗИЙНЫЕ МА­
ТЕРИАЛЫ - Anti-corrosive materi­
als - KORROZİYA ƏLEHİNƏ
MATERİALLAR: Metal və beton
konstruksiyaları korroziyadan mühafi­
zə üçün istifadə olunan materiallar.
Bax: АНТИКОРРОЗИЙНАЯ ЗА­
ЩИТА
А-ОБРАЗНАЯ МАЧТА - А-
frame mast - A-YA BƏNZƏR DOR:
Çox da dərin olmayan quyularda qaldı­
rıb-endirmə əməliyyatlarını həyata ke­
çirmək üçün istifadə olunan qaldırıcı
qurğu.
АППАРАТ ДИНА И СТАРКА -
Din and Stare’s apparatus - DİN VƏ
STARK APARATI: Süxur nümunələ­
rinin su doyumunu tə’yin etmək üçün
istifadə olunan cihaz.
АППАРАТ СОКСЛЕТА - Sox­
hlet’s apparatus - SOKSLET APA­
RATI: Süxur nümunələrinin ekstrak­
siyası üçün istifadə olunan cihaz.
Süxurların keçiriciliyi, məsaməliliyi,
mexaniki tərkibi, karbonatlılığı tə’yin
edilərkən süxur nümunələrini neft və
sudan təmizləmək üçün istifadə olu­
nur. Bax: ЭКСТРАГИРОВАНИЕ
АППАРАТ ЯКОВЛЕВА - Yakov­
lev’s apparatus - YAKOVLEV APA­
RATI. Bax. ЯКОВЛЕВА АППАРАТ.
АППАРАТУРА - Apparatus -
APARAT: Avadanlıq, cihaz, texniki
qurğu.
АППРОКСИМАЦИЯ - Ap­
proximation - APROKSİMASİYA:
Riyazi obyektin bu və ya digər
mə’nada ona yaxın olan obyektlə əvəz
edilməsi (məs., əyri xəttin sınıq düz
xətlərlə, irrasional ədədin rasional
-18- АРХЕОЗОЙСКАЯ
ədədlərlə və s ). A. riyaziyyatın bə’zi
sahələrinin əsasını təşkil edir.
АПРОБАЦИЯ - Approbation -
APROBASİYA (bəyənilmə): Yoxla­
ma, müayinə və sınaqdan keçirmə
əsasında təsdiqlənmə, bəyənilmə.
АРГИЛЛИТЫ - Argillites, clay
stones - ARGİLLİTLƏR: Gillərin sıxıl­
ması, susuzlaşması və sementləşməsi nə­
ticəsində əmələ gələn bərk və ya daşlaş­
mış gilli süxur. Adi gillərdən bərkliyinə
və suda islanmamasma göm fərqlənirlər.
АРГУМЕНТ - Argument - AR-
QUMENT,- Məntiqdə bir nəticə və ya
nəticələr sisteminin, nəzəriyyələrin
doğruluğunu sübut etmək üçün gətiri­
lən dəlil və ya dəllilər. A. sübutun
müqəddəm şərti, sübutun əsasıdır.
Bə’zən bütün dəlillər birlikdə A. adla­
nır. Riyaziyatda funksiyanın sərbəst
dəyişənidir.
АРЕОМЕТР - Areometer
AREOMETR: Mayelərin sıxlığının
tə’yini üçün şüşə cihaz.
АРЕОМЕТР БУРОВОЙ
Drilling areometer - QUYU AREO-
METRİ: Qazıma məhlulunun sığlığını
ölçmək üçün cihaz.
АРМАТУРА ПРОТИВОВЫБ­
РОСОВАЯ - Blowout preventer -
TULLANIŞA QARŞI ARMATUR
Bax. ПРОТИВОВЫБРОСНОЕ
ОБОРУДОВАНИЕ.
АРМАТУРА ФОНТАННАЯ -
Christmas tree - FONTAN ARMA­
TURU. Bax: ФОНТАННАЯ АР­
МАТУРА
АРТЕЗИАНСКАЯ ВОДА - АССИГНАЦИЯ - Assignat - ƏS-
Deep-well water - ARTEZİAN
SUYU: Müəyyən təzyiq (basqı) altında
olan yeraltı su.
АРТЕЗИАНСКАЯ СКВАЖИ­
НА - Artesian well - ARTEZİAN
QUYUSU: Yeraltı suları çıxarmaq
üçün qazılan quyu.
АРХЕОЗОЙСКАЯ ЭРА - The
АРХИМЕД
archean era - ARXEOZOY ERASI:
Yer qabığının ən qədim formalaşması
dövrü. Arxcozoy çöküntüləri əsas
c’tibarilə metomorfizləşmiş çökmə
süxurlarından ibarətdir.
АРХИМЕДА ЗАКОН - Ar­
chimedes’ law - ARXİMED QANUNU:
Maye, onun içərisinə salınmış cismi,
həmin cismin mayedən sıxışdırıb çıxar­
dığı həcmdəki mayenin çəkisinə bərabər
qüvvə ilə yuxarıya itələyir.
АРХИПЕЛАГ - Archipelago -
ARXİPELAQ: Bir-birindən az aralı
olub, vəhdət təşkil edən adalar qrupu.
Məs., Bakı arxipelaqı, Abşeron arxi­
pelaqı. A. materik, mərcan və vulkan
mənşəli olur.
АСИМПТОТА - Asymptote -
ASİMPTOT: Əyrinin düz xəttə son­
suz yaxınlaşan hissəsi.
АСИМПТОТИЧЕСКАЯ ФОР­
МУЛА - Asymptotic formula - ASİM-
PTOTİK DÜSTUR: Arqumentin böyük
və ya kiçik qiymətində mürəkkəb funk­
- siyanın təqribi sadə funksiya ilə əvəzə-
lənməsindən alınan düstur.
АСИМПТОТИЧЕСКОЕ РЕ­
ШЕНИЕ - Asimptotic solution -
ASİMPTOTİK HƏLL: Həllin düz
xəttə sonsuz yaxınlışması.
АСПЕКТ - Aspect - ASPEKT:
Tədqiq olunan əşya, hadisə və ya anlayı­
şın müəyyən baxımdan nəzərdən keçi­
rilməsi, təhlili.
АССИММЕТРИЯ - Asymmetry -
ASSİMMETRİYA: Simmetriyanın ol­
maması.
GİNAZ: Dövlət tərəfindən buraxılmış
kağız pul.
АССОЦИАЦИЯ - Association -
ASSOSİASİYA: Birlik, ittifaq, ümumi
təsərrüfat, siyasi, elmi, mədəni və ya
başqa məqsədə nail olmaq üçün təşki­
latların və ya şəxslərin birliyi.
АСТЕНОСФЕРА - Astenosphere
-19- АТМОСФЕРА
- ASTENOSFERA: Yerin yuxarı
mantiyasmın aşağı özlülüklü təbəqəsi.
Quru sahə altında tavanı 80-100 km,
okean altında isə 50-70 km dərinlikdə
yerləşir və 250-300 km dərinliyi əhatə
edir. A. yer qabığına daxil olan flüidlər
və maqma faydalı qazıntı yataqlarının
əmələ gəlməsində iştirak edir.
АСФАЛЬТ - Asphalt - ASFALT:
Parafınsiz neftlərin oksidləşmə məh­
suludur. Qara rəngdə bərk və ya qatı
təbii maddə - bitum. Tərkibi: karbon -
67-88%, hidrogen - 7-10%, kükürd - 4-
6%, azot - 0,5-1,0%, oksigen - 2-2,3%.
АСФАЛЬТЕНЫ - Asphaltenes -
ASFALTENLƏR: Neftin tərkibində
olan ən irimolekullu maddələr. Mole­
kul kütləsi 1600-6000-dir; ağır və qət-
ranlı neftlərdə daha çoxdur. Tərkibi: C
- 83-87%, H - 6-9,5%, N - 1,0-2%, S -
0,5-8,0%, 0-4-12%.
АТМОСФЕР - Atmosphere - AT­
MOSFER: Sistcmdənkənar təzyiq vahi­
di. İki növ olur: normal (fiziki) və texniki.
Ağırlıq qüvvəsi tə’cili 9,81 т/san2, civə­
nin sıxlığı 13,6 kq/m3 və temperatur 0°C
olduqda 760 mm hündürdə civə sütununu
tarazlaşdıran təzyiqə normal, yaxud fiziki
A. deyilir və atm ilə işarə olunur. 1 kqq
qüvvənin ona perpendikulyar qoyulmuş
1 sm2 səthə göstərdiyi təzyiq isə texniki
A. adlanır və at. ilə işarə edilir. Bcynal-
xalq vahidlər sistemində təzyiq vahidi
olaraq N/m2 qəbul edilmişdir.
1 atm= 1,0332 at =101325 N/m2.
\at=W(№\ сит=9ЯШ5 N/m2.
АТМОСФЕРА Земли - Atmos­
phere - YERİN ATMOSFERİ: Yer
kürəsini əhatə edən, onunla bərabər fırla­
nan, əsasən 500 km qalınlığı olan qaz
örtüyü. Hündürlüyə qalxdıqca atmosferin
temperaturu hər 100 /n-dən bir 0,5 -0,6°S
azalır. A. bir neçə təbəqəyə bölünür:
troposfer (12 fon-dək), stratosfer (12-80
fon), ionosfer (80-220 fon). A. kütləsi
5,15-1015 tondur. Yer səthində A. tərkibi­
ni 78,08% azot, 20,09% oksigen, 0,93%
 АТМОСФЕРНОЕ
arqon, cüz’i miqdarda karbon qazı, hid­
rogen, helium və s. qazlar təşkil edir.
АТМОСФЕРНОЕ ДАВЛЕНИЕ -
Atmospheric pressure - ATMOSFER
TƏZYİQİ: A t. barometrik təzyiq də
adlanır. Atmosferin hava kütləsinin yer
səthinə və cisimlərə etdiyi təzyiq. Hər bir
nöqtədə A.t. atmosferin üst sərhədində
olan hava sütununun ağırlığı ilə müəyyən
olunur. A.t.-ni ölçmək üçün təzyiq vahidi
olaraq müxtəlif ölçü vahidlərindən istifa­
də olunur. Bax: АТМОСФЕР.
ATOM - Atom - ATOM: Kimyəvi
elementin xassəsini saxlayan onun ən
kiçik hissəciyi.
АТОМНЫЙ НОМЕР (атомное
число) - Atomic number - ATOM
SIRASI (atom ədədi): Kimyəvi ele­
mentin dövri sistemdəki nömrəsi;
nüvədən kənarda olan neytral elek­
tronların sayma bərabərdir.
АУДИТ - Audit - AUDİT: Şirkətin
maliyyə hesabatlarında olan informasi­
yanın doğruluğunun, onların cari qanun­
vericiliyin normalarına və tələblərinə
uyğun gəlməsinin yoxlanılması.
АУКЦИОН, торг - Auction -
AUKSİON, hərrac: Beynəlxalq tica­
rətdə bə’zi malların (neft, xəz, tütün,
çay və s.) ayrılıqda və ya topdan satıl­
ması; bu zaman əmtəənin onu almaq
istəyən alıcıların baxması üçün qa­
baqcadan nümayiş etdirildiyi yer.
АЦЕТИЛЕН - Acetylene - ASİTİ-
LEN: Doymamış qazvari karbohidrogen
C2H2 (CH^CH), qaynama temperaturu
82,5°C. Əhəmiyyətli texniki maddə olub,
avtogen qaynağında və metalın kəsilmə­
sində istifadə olunur.
АЭРАЦИЯ - Aeration - AERA­
SİYA (qazlaşdırma): Mayenin hava ilə
doydurulması və ya idarə olunan hava
mübadiləsi. Quyularm qazılmasında və
istismarında A.-dan istifadə olunur.
АЭРОГАММАСЪЕМКА - Aeri-
al-gamma-ray survey - AEROQAM-
- 20 - АЭРОЭЛЕКТРОРАЗВЕДКА
MAÖLÇMƏ: Dağ süxurlarının radio­
aktiv qamma-şüalanma intensivliyini
havadan ölçmə üsulu.
АЭРОГЕОЛОГИЯ - Aerogeolo-
gy -AEROGEOLOGİYA: Acrofoto-
qrafiyanın, aeromüşahidələrin yerüstü
çöl tədqiqatları ilə kompleks tətbiqinə
əsaslanan geoloji planaalma və faydalı
qazıntı yataqları axtarışı üsulunu öyrə­
nən elm bölməsi.
АЭРОГЕОФИЗИЧЕСКАЯ РАЗ­
ВЕДКА - Aerogeophysical exploration -
AEROGEOFİZİKİ KƏŞFİYYAT:
Təyyərədə və ya vertolyotda qoyulmuş
cihazlar (aparatlar) vasitəsilə, təbii və ya
sün’i həyacanlandırılmış Yerin fiziki
sahəsini ölçmə üsulları.
АЭРОДИНАМИКА - Aerody­
namics - AERODİNAMİKA: Qazın
hərəkətini və onun daxilində olan bərk
cismin səthində qazın axını zamanı
əmələ gələn qüvvələri öyrənən aero-
mexanika bölməsi.
АЭРОМАГНИТНАЯ СЪЕМКА
- Aeromagnetic survey - AERO-
MAQNİT ÖLÇMƏ: Təyyarə və ya
vertolyotla Yerin geomaqnit sahəsinin
gərginliyini ölçmə üsulu. Tektonik
rayonlaşdırmada geoloji xəritə tərtibi,
faydalı qazıntı yataqlarının axtarışı
üçün istifadə olunur.
АЭРОМЕТР - Aerometer - AE-
ROMETR: Qazların sıxlığını tə’yin
edən cihaz.
АЭРОМЕХАНИКА - Aerome­
chanics - AEROMEXANİKA: Qazva­
ri mühitin müvazinətini, hərəkətini və
həmçinin həmin mühitlərin onlara
batırılmış bərk cismə etdiyi mexaniki
tə’siri öyrənən mexanika bölməsi.
АЭРОЭЛЕКТРОРАЗВЕДКА -
Aerial prospecting by electric
methods - AEROELEKTRİKKƏŞ-
FİYYAT: Aerogeofıziki kəşfiyyatın
bir istiqaməti olub, yerin elektromaqnit
sahəsinin tədqiqinə əsaslanır.
БАЗА
Б
БАЗА - Base - BAZA: Müxtəlif
əşyaların və informasiyaların toplan­
dığı yer.
БАЗА ДАННЫХ - Data base -
VERİLƏNLƏR BAZASI: EHM-in
köməyi ilə saxlanılması, yığılması və
işlənməsi üçün təşkil olunmuş verilənlə­
rin cəmləndiyi yer. V.b. yaratmaq və
işlətmək üçün proqram vəsaitlərindən,
idarəetmə sistemindən istifadə olunur.
БАЗА ИНДУСТРИАЛЬНАЯ -
Industrial base - SƏNAYE BAZASI
İqtisadi-texniki inkişafı tə’min etmək
üçün yaradılmış sənaye kompleksi.
БАЗА МАТЕРИАЛЬНАЯ - Ma­
terial base - MADDİ BAZA: Hər
hansı istehsalın təşkili və onun fasilə­
siz fəaliyyətini tə’min etmək məqsə­
dilə toplanan və mövcud olan maddi
ehtiyatın cəmləndiyi yer.
БАЗА МАТЕРИАЛЬНО-ТЕХ­
НИЧЕСКАЯ - Material/financial-
technical base ■ MADDİ-TEXNİKİ
BAZA: İstehsalın təşkili, onun fasiləsiz
fəaliyyətini tə’min etmək məqsədilə
toplanan və mövcud olan maddi ehtiyat
və texniki vasitələrin toplandığı yer.
БАЗА РЕМОНТНАЯ - Repair
base - TƏ’MİR BAZASI: Müxtəlif
avadanlıqların, maşınların, quyularm
və s. tə’miri və ehtiyat hissələrinin
toplanması üçün ayrılmış və xüsusi
tə’mir avadanlıqları, alətləri ilə təchiz
olunmuş yer.
БАЗА ТОПЛИВНАЯ - Fuel base -
YANACAQ BAZASI: Xam neftin və
onun e’mal məhsullarının saxlanıldığı yer.
БАЗИС - Basis - BAZİS: Geode­
ziyada - Yer səthində uzunluğu dəqiq
tə’yin edilmiş (təqr. 8-15 km) düz xətt
parçası.
БАЗИСНЫЙ ОБЪЕКТ - Basis
-21- БАЛАНС
object - BAZİS OBYEKTİ: Birinci
növbədə mənimsənilən, qazımanm
müasir texniki və texnoloji səviyyəsinə
uyğun qazıla bilən dərinlikdə yerləşən
ən məhsuldar istismar obyekti.
БАЗОВЫЙ ВАРИАНТ РАЗРА­
БОТКИ - Basis development variant
- İŞLƏNMƏNİN ƏSAS VARİANTI.
Ehtiyatın dəyişməsini nəzərə almaqla
axırıncı layihə sənədində təsdiq olun­
muş işlənmə variantı.
БАКИНСКИЙ НЕФТЕГАЗО­
НОСНЫЙ РАЙОН - Baku oil and
gas bearing region - BAKI NEFT-
QAZ RAYONU: Abşeron yarımadası
və onun ətrafı, Xəzər akvatoriyası ya­
taqlarını əhatə edən neft və qazçıxarma
üzrə iqtisadi rayon. Sənaye üsulla neft-
çıxarma XIX əsrin ikinci yarısında baş­
lanmış, 1950-ci illətədək keçmiş So­
vetlər İttifaqında əsas neft istehsalçısı
olmuşdur.
БАКИНСКИЙ ЯРУС - Baku
layer - BAKI MƏRTƏBƏSİ: Azər­
baycanda dördüncü dövr sisteminin
aşağıdan birinci mərtəbəsi; Abşeron
mərtəbəsi üzərində yatır. Xəzər dənizi
hövzəsində yayılmışdır. Dəniz çökün­
tülərindən - balıqqulağı, qum, gil və
mergellərdən təşkil olunub.
БАКТЕРИАЛЬНОЕ ВЫЩЕ­
ЛАЧИВАНИЕ - Bacterial lixiviation
- BAKTERİYALARLA YUYULUB
ÇIXARILMA: Bakteriyaların köməy­
ilə maddələrin dağ süxurlarından çıxa­
rılması. Misin, uranın və başqa kimyə­
vi elementlərin sənaye miqyasında
alınmasında B.y.ç.-dan istifadə olunur.
БАЛАНС - Balance - BALANS:
Hər hansı fəaliyyətin tərəfləri arasın­
dakı tarazlıq münasibətlərinin miq­
darca ifadəsi.
БАЛАНС ЗАПАСОВ ПОЛЕЗ­
НЫХ ИСКОПАЕМЫХ - Balance of
mineral resources - FAYDALI QA­
ZINTILAR EHTİYATLARININ BA­
LANSI: Hər ilin 1 yanvarına yer təkində
 БАЛАНС
aşkar edilmiş faydalı qazıntı ehtiyatlan
qeydiyyatının dövlət fonnası.
БАЛАНС ПОЛЕЗНЫХ КОМ­
ПОНЕНТОВ - Balance of useful
components - FAYDALI KOMPO­
NENTLƏR BALANSI: Çıxarılan və
c’mal olunan məhsullarda və onları
müşayiət edən maddələrdə mövcud
olan, müasir texnologiya vasitəsilə
alma bilən faydalı komponentlər. Nef­
tdə, qazda və onlarla birgə çıxarılan
suda olan faydalı kimyəvi elementlər
və birləşmələr.
БАЛАНСИР - Balance beam - BA-
LANSİR: Ox ətrafında yırğalanan və
maşınlarda güc ötünnək üçün istifadə
edilən ikiqollu (bə’zən birqollu) ling. B.
gəmi nasoslarında, qazıma qurğularında,
ncftçıxarmada və s. işlədilir.
БАЛАНСОВАЯ СТОИМОСТЬ
- Balance cost - BALANS DƏYƏRİ:
Müəssisənin mühasibat balansında
əsas fondların və dövriyyə vəsaitləri­
nin qiyməti.
БАЛАНСОВЫЕ ЗАПАСЫ -
Balance reserves - BALANS EH­
TİYATI: Texniki və texnoloji inkişa­
fın müasir səviyyəsində çıxarılması
iqtisadi cəhətdən səmərəli olan faydalı
qazıntı ehtiyatı.
БАЛАНСОВЫЕ ЗАПАСЫ
ПОЛЕЗНЫХ ИСКОПАЕМЫХ -
Balance reserves of minerals - FAY-
DALI QAZINTILARIN BALANS
EHTİYATI: Yerin təkindən səmərəli
istifadənin və ətraf mühitin mühafizəsi
üzrə qanunvericilik aktlarının tələblə­
rini ödəməklə, ncftçıxarma və xammal
c’malının mövcud və ya sənayedə isti­
fadə üçün hazırlanan mütərəqqi texni­
ka və texnologiyanı tətbiq etməklə
istifadəsi iqtisadi əlverişli olan faydalı
qazıntı ehtiyatı.
БАЛАХАНО-САБУНЧИНО-
РАМАНИНСКОЕ НЕФТЯНОЕ
МЕСТОРОЖДЕНИЕ - Balakhani-
-22- БАРАБАН
Sabunchu-Ramana oil deposit - BA-
LAXANI-SABUNÇİ-RAMANI
NEFT YATAĞI: Bakı şəhərindən 9-
12 km Şimal-şərqdə, Abşeron yarıma­
dasının Mərkəzi hissəsindən braxian-
tiklinal qırışıq tipli dünyada ən iri neft
yataqlarından biri. Neftinin sıxlığı:
0,887-0,940 q/sm3. 1869-cu ildən is­
tismardadır.
БАЛАХАНСКАЯ СВИТА
Balakhani suite - BALAXANI DƏSTƏ­
Sİ: Məhsuldar qatın üst şö’bəsinin dəstə­
lərindən biri. Gil, qum və qumdaşından
ibarətdir. Qalınlığı 400-850 m, neftlidir.
БАЛАХАНСКИЙ ЯРУС
Balakhani layer - BALAXANI
MƏRTƏBƏSİ: Orta pliosen yaşlı gilli-
qumlu fasial tərkibli, bə’zən kobud
dənəli qalın (4000 m-dən çox) çöküntü
kompleksi. Məhsuldar qat da adlanır.
Neftli və qazlıdır.
БАНК - Bank - BANK: Pul vəsai­
tini cəmləşdirən, kredit verən, pul he­
sablaşmaları aparan, pul və qiymətli
kağızların emissiyası və s. funksiyaları
həyata keçirən xüsusi iqtisadi institut.
БАНК ДАННЫХ - Data bank -
VERİLƏNLƏR BANKI. Bax. БАЗА
ДАННЫХ.
БАНКА - Bar, bank, shoal -
BANKA (sualtı təpə); Dəniz dibinin
kiçik bir sahədə kəskin qalxmasından
yaranan təpə.
БАНКНОТ - Banknote - BANK
BİLETİ: Emissiya banklarının burax­
dığı kredit pul nişanı.
БАР - Bar - BAR: Geol. Çayın
dənizə töküldüyü yerdəki lil. Texn.
Təzyiq vahidi, 1 Bar 750,1 mm.c.süt,-
na bərabərdir.
БАРАБАН - Drum, cylinder,
barrel - BARABAN: Maşın, mexa­
nizm və aparatların silindr formasında
olan fırlanan hissələrinin ümumi adı.
Yük qaldıran maşında, bucurqadda və
s. istifadə olunur.
БАРИТ
БАРИТ - Baryte, cawk, heavy
spar - BARİT: Sulfıdlər sinfindən olan
mineral (BaS04). Rəngsiz və ya düm ağ,
yüksək sıxlığa (4300-4500 kq/m3) ma­
likdir. Baritdən qazımada qilli məhlulla­
rı ağırlaşdırmaq üçün istifadə edilir.
БАРОМЕТР - Barometer - BA­
ROMETR: Atmosfer təzyiqini ölçmək
üçün cihaz. Mayeli, qazlı və metal
- (aneroid) B.-lər olur.
БАРОМЕТРИЧЕСКАЯ СТУ­
ПЕНЬ - Barometeric stage - BA­
ROMETRİK PİLLƏ. Yer atmosfe­
rində hündürlüyə qalxdıqca təzyiqin
- 1 mm.c.süt. azalmasına uyğun hün­
dürlük (m-lə).
БАРОМЕТРИЧЕКОЕ ДАВЛЕ­
НИЕ - Atmospheric (barometeric) pres­
sure - BAROMETRİK TƏZYİQ. Bax:
АТМОСФЕРНОЕ ДАВЛЕНИЕ.
БАРРЕЛЬ - Barrel - BARREL:
ABŞ (119 /.) və İngiltərədə, həmçinin
ingilis ölçü sistemindən istifadə (163,3
/.) edən bir sıra ölkələrdə işlədilən
tutum və ya həcm vahidi 1 b. neft -
158,99 litrdir.
БАРЬЕРНОЕ ЗАВОДНЕНИЕ -
Barrier flooding, barrier water-flood
operation - BARYER SULAŞDIRMA-
SI: Qazlılıq konturu daxilində xətt üzrə
yerləşən suvurucu quyularla qaz-neft
təmas xəttinə (kontaktına) suyun vurul­
masına əsaslanan neft-qaz yataqlarının
işlənmə üsulu. Baryer sulaşdırması neft-
çıxarmanın tempini və neftverimini artır­
mağa imkan verir. Baryer sulaşdırmasının
üstünlüyü ondan ibarətdir ki, bu üsulda
neft və sərbəst qaz ehtiyatından eyni
zamanda istifadə etmək mümkündür.
БАССЕЙН НЕФТЕГАЗОНОС­
НЫЙ - Oil and gas bearing basin -
NEFTLİ-QAZLI HÖVZƏ: Yer qa­
bığının müasir strukturunda çoxlu neft-
qaz toplanan, onları qidalandıran, neft-
qaz törədici ilə əlaqədar olan iri və
uzun müddət çökməyə mə’ruz qalan
-23- БЕЗОПАСНОСТЬ
böyük yeraltı sahə.
БАТАРЕЯ СКВАЖИН - Well
battery - QUYULAR BATAREYASI:
Quyuların düz xətt, çevrə və ya ellips
üzrə yerləşdirilməsi.
БАТИСФЕРА - Bathysphere -
BATİSFERA: Dənizin dərinliklərini
tədqiq etmək üçün müxtəlif aparat və
cihazlarla tə’min olunmuş polad kamera.
БАШМАК - Shoe - BAŞMAK:
Texn. Özül üzrə təzyiqi müntəzəm
paylamağa və kəmərin aşağı hissəsinin
sərtliyini artırmağa imkan verən dayaq
kəmərinin ucuna yivlə bərkidilmiş
konusvari borucuq.
БЕЗВОДНЫЙ ДЕБИТ - Wa­
terless production - SUSUZ DEBİT:
Quyunun təmiz (susuz) neft hasilatı
dövründəki debiti.
БЕЗВОДНЫЙ ПЕРИОД ЭКС­
ПЛУАТАЦИИ - Waterless period of
exploitation - İSTİSMARIN SUSUZ
DÖVRÜ: Laym neftli hissəsində qa­
zılmış quyulardan susuz neftin çıxarıl­
ma dövrü.
БЕЗДЕЙСТВУЮЩИЙ ФОНД
СКВАЖИН - Fund of idle wells/bore
holes - DAYANMIŞ QUYULAR
FONDU: Əvvəllər neft (qaz) verən,
hesabat dövrünün son ayında məhsul
verməyən quyular fondu.
БЕЗНАПОРНЫЕ ВОДЫ - Free
water, gravity water - BASQISIZ
SULAR: Sərbəst səthə malik yeraltı,
yerüstü, borudakı və s. su (səthdə
təzyiq atmosfer təzyiqinə bərabərdir).
БЕЗОПАСНОСТЬ ТРУДА В
ГОРНОДОБЫВАЮЩЕЙ ПРО­
МЫШЛЕННОСТИ - Safety in the
mining industry - DAĞ-MƏ’DƏN
SƏNAYESİNDƏ ƏMƏYİN TƏHLÜ­
KƏSİZLİYİ: İşçilərdən istehsal amil­
lərinin təhlükəli və zərərli tə’sirini
kənarlaşdırmaqla hasilat sənayesi
obyektlərində əmək şəraitinin və­
ziyyəti.
БЕЗОТХОДНАЯ
БЕЗОТХОДНАЯ ТЕХНОЛО­
ГИЯ - Wasteless technology, non­
refuse technology - TULLANTISIZ
TEXNOLOGİYA: Faydalı qazıntıların
kompleks istifadəsi və ətraf mühitin
çirklənmədən mühafizə texnologiyası.
Tullantısız texnologiya bərk, maye və
qazvari tullantıların minimuma və ya
tamamilə yox edilməsi şərti ilə xam­
maldan bütün qiymətli komponentlərin
alınmasım nəzərdə tutur.
БЕНЗИН - Petrol, gasoline -
BENZİN: Müxtəlif quruluşlu karbo­
hidrogenlərin qarışığından ibarət mü­
hərrik yanacağı. B. şəffaf, əksər hal­
larda rəngsiz, iyli mayedir. İstehsalı
üçün əsas xammal neftdir. Əsasən, 76,
93, 95 markalarda buraxılır.
БЕНЗОЛ - Benzene - BENZOL.
С6Нб - üzvi birləşmə, ən sadə aromatik
karbohidrogen. Rəngsiz, uçucu, özü­
nəməxsus iyli mayedir. t90.,~80,l°S.
Xam neftin kimyəvi c’malından alınır.
БЕНТОНИТ - Bentonite, bento­
nite clay, mineral soap - BENTONİT:
Montmorillonit mineral qrupuna aid
gil. Su əlavə etdikdə öz həcmini böyü­
dən yüksək plastikli kolloid məhlul
verir. B. xalq təsərrüfatında geniş isti­
fadə olunur. Bu gildən dağ-mə’dən
sənayesində - qazımada qazıma üçün
məhllular hazırlanır.
БЕРНУЛЛИ УРАВНЕНИЕ -
Bernoulli’s equation - BERNULLİ
TƏNLİYİ: İdeal mayenin qərarlaşmış
axınında təzyiq və sür’əti əlaqələndi­
rən tənlik. B.t. hərəkət edən mayenin
enerjisinin saxlanması qanununu ifadə
edir. Hidravlikada, texniki hidrodina-
mikada geniş istifadə olunur.
БЕСКОМПРЕССОРНАЯ ЭКС­
ПЛУАТАЦИЯ газовых месторож­
дений - Gas field exploitation with­
out compressor, natural pressure
exploitation of gas fields - QAZ YA­
TAQLARININ KOMPRESSORSUZ
İSTİSMARI: İşlənmənin ilkin mər­
-24- БЕТОН
hələsində lay təzyiqi kifayət qədər
yüksək olduğu dövrdə (5,5-12 MPa)
layın təbii enerjisi hesabına qazın çıxa­
rılması və onun magistral qaz kəməri­
nə kompressordan istifadə etmədən
ötürülməsi.
БЕСКОМПРЕССОРНЫЙ ГАЗ­
ЛИФТ - Natural-pressure gas lift -
KOMPRESSORSUZ QAZLİFT: Qu­
yudan mayeni Yer səthinə qaldırmaq
üçün qaz quyularından və qazkəmərlə-
rindən daxil olan qazdan istifadə etməyə
əsaslanan istismar üsulu.
БЕСКОМПРЕССОРНЫЙ
ЛИФТ - Natural-pressure lift -
KOMPRESSORSUZ LİFT (qaldı­
rıcı). Bax. БЕСКОМПРЕССОР­
НЫЙ ГАЗЛИФТ
БЕССЕЛЯ УРАВНЕНИЕ -
Bessel’s equation - BESSEL TƏN­
LİYİ: Bir çox fiziki və texniki məsə­
lələrin silindrik koordinatlarda verilmiş
xüsusi növ diferansial tənlik. Bessel
tənliyinin həlli silindrik funksiyalarla
ifadə olunur. Xüsusi halda, məs., Bes­
sel funksiyaları ilə.
БЕССТОЧНАЯ ТЕХНОЛО­
ГИЯ - Waterless technology - TUL­
LANTISIZ TEXNOLOGİYA. Bax:
БЕЗОТХОДНАЯ ТЕХНОЛОГИЯ
БЕСШТАНГОВЫЕ ГЛУБИН­
НЫЕ (ПОГРУЖНЫЕ) НАСОСЫ -
Non-sucher-rod submersible pump -
ŞTANQSIZ DƏRİNLİK (DALMA)
NASOSLARI: Sulaşmış, yüksək dc-
bitli, dərin və horizontal quyuların
istismarında ən çox istifadə olunan
dərinlik (dalma) elektrik nasosları. Bu
mühərrik-nasoslar qaldırıcı borunun
başmağına bərkidilir.
БЕТОН - Concrete - BETON. Su,
birləşdirici maddə və əlavələr birləşə­
rək bərkiməsi nəticəsində alman ən
vacib tikinti materialı. Betonların adi,
hidrotexniki, yol işləri üçün, isti-
təcridedici və başqa xüsusi növləri
mövcuddur.
БИБИ-ЭЙБАТСКОЕ
БИБИ-ЭЙБАТСКОЕ НЕФТЯ­
НОЕ МЕСТОРОЖДЕНИЕ - Bibi-
Heybat oil deposit - BİBİ-HEYBƏT
NEFT YATAĞI: Abşeron yarımadası­
nın (Bakı şəhərinin) cənubunda məh­
suldar qatın 40-dan çox layını və ya 18
horizontunu özündə cəmləşdirən
böyük yataq. Quru və dəniz (tökmə)
hissələrdən ibarətdir. Neftin xüsusi
çəkisi yuxan laylar üçün 0,84-0,86,
aşağı laylar üçün isə 0,90-0,907-dir. Az
kükürdlü (0,26%-dək) və parafınlidir
(0,76%-dək). Quru sahəsi 1871-ci
ildən, dəniz sahəsi isə 1924-ci ildən
istismar olunur.
БИЗНЕС - Business - BİZNES:
Sahibkarlıq fəaliyyəti, qazanc mənbəyi
olan iş, məşğulluq, sövdə, birja əmə­
liyyatı, ticarət, kommersiya.
БИЗНЕСМЕН - Businessman -
BİZNESMEN: Tacir, işbaz, kommersant.
Geniş yayılmış termin. Mənfəət gətirən
fəaliyyətlə (işlə) məşğul olan adam.
БИНАГАДИНСКОЕ НЕФТЯ­
НОЕ МЕСТОРОЖДЕНИЕ - Bina-
gadi oil deposit - BİNƏQƏDİ NEFT
YATAĞI: Abşeron yarımadasında,
Bakı şəhərindən 9 km şimalda yerləşən
və ncftliliyi məhsuldar qatın aşağı
şö’bəsi ilə əlaqədar olan mürəkkəb
tektonikaya malik yataq. Nefti ağırdır,
xüsusi çəkisi 0,908-0,930 q/sm3-d\r.
БИНАРНЫЕ СМЕСИ - Binary
mixtures - BİNAR QARIŞIQ: İki-
komponcnli qaz qarışığı.
БИОСФЕРА - Biosphere - BİO­
SFER: Canlı orqanizmlərin keçmiş və
müasir fəaliyyəti hesabına litosfer,
hidrosfer və atmosferin çox hissəsini
əhatə edən və maddəyə çevirən qlobal
öz-özünə tənzimlənən açıq sistem.
БИОТЕХНОЛОГИЯ - Biotech­
nology - BİOTEXNOLOGİYA:
Müxtəlif qiymətli istehlak məhsulları­
nın istehsalında, ekoloji məqsədlər
üçün canlı orqanizmlərdən və bioloji
-25- БЛОК
proseslərdən istifadənin sənaye me­
todlarının məcmusu.
БИРЖА - Stock-exchange - BİR­
JA (topdan satış bazarı): Nümunə və
ya standart üzrə satılan kütləvi işlənən
əmtəənin müntəzəm fəaliyyət göstərən
topdan satış bazarının, qiymətli kağızlar
bazarının və ya xarici valyuta bazarının
ən çox inkişaf etmiş forması.
БИРЖА ТРУДА - Labour ex­
change - ƏMƏK BİRJASI: İş verənlə
iş tələb edən arasında vasitəçilik əmə­
liyyatları aparan xüsusi müəssisə.
БИТУМИНОЗНЫЕ ПОРОДЫ
- Bitumenous rocks - BİTUMLU
SÜXURLAR: Tərkibində çoxlu mi­
qdarda səpələnmiş və ya topa halda
bitum olan süxurlar.
БИТУМЫ - Bitumens - BİTUM­
LAR: Karbohidrogenlərin və onların
oksigenli, kükürdlü və azotlu törəmə­
lərinin suda həll olmayan bərk və ya
maye halında qarışığı. Təbii və sün’i
(neft, torf, kömür) olurlar.
БИТУМЫ ПРИРОДНЫЕ -
Natural bitumens - TƏBİİ BİTUM­
LAR: Yerin təkində bərk, özlü və özlü-
plastik halında yerləşən ilkin korbohid-
rogen əsaslı üzvi mənşəli faydalı qazıntı.
БЛОК - Block - BLOK: Texn. 1.
Qurğunun, mexanizmin, cihazın və s.
fünksional birləşən eyni tipli elementlər­
dən ibarət hissəsi. 2. Maşın və mexa-
nizmlərdə hərəkətin istiqamətini dəyiş­
mək üçün istifadə olunan yanqlı çarx.
БЛОК-ДИАГРАММА - Block
diagram - BLOK-DİAQRAM: Yer
qabığının ayrı-ayrı hissələrinin və ya
sektorlarının geoloji quruluşunun izo-
metriyada qrafik şəkildə təsviri. Blok
diaqram, bir oxu şaquli, o biri oxları
üfüqlə 30° bucaq əmələ gətirən üç
oxlu koordinat sistemində qurulur.
БЛОК ТАЛЕВЫЙ - Running
block, travelling block - TAL BLO­
KU. Bax: ТАЛЕВЫЙ БЛОК.
БЛОКИ
БЛОКИ ТЕКТОНИЧЕСКИЕ -
Tectonic blocks - TEKTONİK
BLOKLAR: Sınıqlarla əhatə olunan
Yer səthinin sahəsi, yer qabığının
bütöv kütlə şəklində qırılmalar boyun­
ca hərəkət edən ayrı-ayrı hissələri.
Sahəsi milyon m2 qədər olur.
БЛОКОВОЕ ЗАВОДНЕНИЕ -
Block flooding - BLOKLAR ÜZRƏ
SUVURMA: Vurucu quyular sırası
vasitəsilə yatağı ayrı-ayrı müstəqil
istismar sahələrinə (bloklara) "kəs­
məklə" konturdaxili sulaşdırma üsulu.
Vurucu quyular arasında yerləşən is­
tismar quyularının sayına görə bir, üç
və beş sıralı növləri var.
БОКОВОЕ КАРОТАЖНОЕ
ЗОНДИРОВАНИЕ (БКЗ) - Side-wall
core sounding (probing) - VAN KA-
ROTAJ ZONDLAMA: Müxtəlif ölçülü
bir neçə zondla dağ süxurlarının görünən
xüsusi müqavimətinin ölçülməsi. Bu
ölçülər əsasında dağ suxurlan laylara
ayrılır. Yan karotaj zondlamadan laylara
mayenin keçməsini müəyyənləşdinnək-
də, elektrik karotajının mə’lumatlannın
geoloji interpretasiyasının dəqiqləşdiril-
məsində və s. istifadə olunur.
БОКОВОЙ ГРУНТОНОС - Side­
wall sample taker - YAN SÜXUR-
GÖTÜRƏN: Quyunun divarından süxur
nümunələri götürmək üçün quyu cihazı.
БОКОВОЙ КАРОТАЖ - Lateral
log - YAN KAROTAJ: Dağ süxurlarının
xüsusi elektrik müqavimətinin ölçülməsi­
nə əsaslanan quyuda geofiziki tədqiqat
üsulu. Elektrik karotajın bir növü.
БОМБА PVT - PVT bomb, bottom
hole, pressure bombe - PVT BOMBA-
SI: Mürəkkəb qazkondensat karbohid­
rogen sisteminin maye-qaz faza tarazlığı­
nın tədqiqi üçün ekspcrmantal qurğu.
БОМЕ ГРАДУСЫ (°BE) -
Bourne degree - BOME DƏRƏCƏSİ
(°BE): Mayenin Borne areometri ilə
ölçülən xüsusi çəkisinin şərti vahidlə
-26- БРИГАДА
ifadəsidir. Bomc areometrinin dərəcə-
lənməsi xörək duzu məhlulunun qatılı­
ğının faizlə ifadəsinə əsaslanır. Bomc
dərəcəsi ilə sulu məhlulların xüsusi
çəkisi. Suyun minerallaşma dərəcəsinin
NaCl-lə faizlə şərti ifadəsidir.
БОРТ - Board - BORT: Almazın
bir növü. Abraziv material kimi istifadə
olunur.
БРАХИАНТИКЛИНАЛЬ - Bra-
chyanticline - BRAXİANTİKLİNAL:
Planda oval formaya malik dağ süxur
təbəqələrinin qısa antiklinal qırışığı.
Geoloji xəritədə Braxiantiklinal kon­
sentrik ovalvari həlqələrlə təsvir olunur.
Onun mərkəzində daha qədim, ətrafında
isə daha cavan süxurlar yerləşir.
БРАХИСИНКЛИНАЛЬ
Brachysyncline, brachysynclinal fold -
BRAXİSİNKLİNAL: Planda oval for­
maya malik dağ süxur təbəqələrinin qısa
sinklinal qırışığı. Braxisinklinah əmələ
gətirən dağ süxur laylan hər tərəfdən
onun mərkəzinə doğru maillidirlər. Geo­
loji xəritədə Braxisinklinal konsentrik
ovalvari həlqələrlə təsvir olunur. Onun
mərkəzində daha cavan, ətrafında isə
daha qədim süxurlar yerləşir.
БРЕКЧИИ ТЕКТОНИЧЕСКИЕ -
Tectonic breccia - TEKTONİK
BREKÇİYALAR: Qırılıb-düşmə, üs-
təgəlmə və qırışıqların yaranması ilə
əlaqədar brekçiyalar. Qırılıb-düşmə və
üstəgəlmə zamanı tektonik brekçiyalar
ayrı-ayrı blokların bir-birinə sürtünmə-
si nəticəsində yaranır.
БРЕКЧИЯ - Breccia - BREK-
ÇİYA: Ölçüləri 10 nwı-dən çox olan
müxtəlif dağ süxurlannm sementləşmiş
bucaqlı qınntılanndan ibarət böyük dağ
süxuru parçası. Vulkanogen, çökmə və
tektonik brekçiyalar mövcuddur.
БРИГАДА - Team, crew - BRİ­
QADA: Ümumi istehsalat tapşırıqlarını
birgə yerinə yetirən və görülmüş işin
nəticəsi üçün ümumi məs’uliyyət da­
şıyan eyni peşə sahiblərinin birliyi.
БРИТИШ
БРИТИШ ПЕТРОЛИУМ - onda dairəvi kəsikli lülə açma prosesi.
British Petroleum - BRİTİŞ PET-
ROLİUM (BP): Ncftqaz və neftkimya
sahələrində fəaliyyət göstərən bey-
nalxq Böyük Britaniya Şirkəti. 1909-cu
ildə "Anglo-Persian oil Co" adı altında
Londonda yaradılmışdır. BP neftinin
80%-dən çoxu Qərbi Avropada və
ABŞ-da c’mal olunur, 50%-dən çoxu
Avropada satılır. Səhmlərinin 46%
dövlətə mənsubdur. ABŞ şirkəti
Amokonu özünə birləşdirmişdir.
БРОКЕР - Broker - VASİTƏÇİ:
Gördüyü vasitəçilik işinin nəticəsinin
müəyyən faizi ilə mükafat alan ixti­
saslaşmış vasitəçi şəxs və ya firma.
БРУТТО - Gross - BRUTTO (xalis
olmayan çəki): Qablaşdırılmış əmtənin
kütləsi.
БУЗОВНЫ-МАШТАГИН-
CKOE НЕФТЯНОЕ МЕСТОРО­
ЖДЕНИЕ - Buzovna-Mashtaga oil
deposit - BUZOVNA-MAŞTAĞA
NEFT YATAĞI: Abşeron yarımadası­
nın Şimal-şərqində yerləşir. Ncftliliyi
məhsuldar qatın alt şö’bəsi ilə bağlıdır.
Neftin xüsusi çəkisi 0,890-0,920 q/sm3
arasında dəyişir.
БУМАГИ РЕАКТИВНЫЕ - Rea­
gent papers - REAKTİV KAĞIZLAR
Reagent məhlulu ilə hopdurulmuş, başqa
maddənin tə’sirindən öz rəngini dəyiş­
məklə axtanlan maddənin (məs., pH,
kimyəvi element və onun birləşməsinin)
mövcudluğunu tez aşkar etməyə imkan
verən süzgəc kağızı.
БУНКЕР - Bunker - BUNKER
(tutum): Dənəvər və qırıntı materialla­
rı qablaşdırmadan saxlamaq üçün sta­
sionar və hərəkət edən tutum. Başqa
mə’nalarda da işlədilir.
БУРЕНИЕ - Drilling, coring,
boring - QAZIMA: Dağıdılmış süxur
qırıntılarını xaric etməklə qazıma alətinin
vasitəsilə dağ süxurlarını dağıdmaqla
-27- БУРЕНИЕ
БУРЕНИЕ ВИБРАЦИОННОЕ -
Vibratory drilling - TİTRƏYİŞ QA­
ZIMASI. Bax: ВИБРАЦИОННОЕ
БУРЕНИЕ.
БУРЕНИЕ ВРАЩАТЕЛЬНОЕ
- Rotary drilling - FIRLANMA QA­
ZIMASI. Bax. ВРАЩАТЕЛЬНОЕ
БУРЕНИЕ
БУРЕНИЕ ГИДРОМОНИТОР­
НОЕ - Jet drilling - HİDROMONİTOR
QAZIMASI: Hidromonitor balta vasitə­
silə apanlan qazıma prosesi.
БУРЕНИЕ ГОРИЗОНТАЛЬ­
НОЕ - Horizontal drilling - ÜFÜQİ
QAZIMA: Məhsuldar layın horizontal
quyularla qazılma prosesi.
БУРЕНИЕ КАНАТНОЕ - Cable
drilling - KANAT QAZIMASI: Yumşaq
və orta dərəcəli bərk süxurlarda dayaz
quyular qazılmasında istifadə olunan
qazıma üsulu. Bu zaman qazıma şlanqları
kanatla əvəz edilir. Bu üsulda qazıyıcı alət
kimi yumşaq süxurlar üçün jelonkadan,
orta dərəcəli bərk süxurlar üçün balta və
jelonkadan istifadə edilir.
БУРЕНИЕ КАРТИРОВОЧНОЕ
- Map drilling - XƏRİTƏLƏŞDİRMƏ
QAZIMASI. Bax: КАРТИРОВОЧ­
НОЕ БУРЕНИЕ.
БУРЕНИЕ КОЛОНКОВОЕ -
Core drilling - SÜTUNCUQLU QA­
ZIMA. Bax: КОЛОНКОВОЕ БУ­
РЕНИЕ.
БУРЕНИЕ КУСТОВОЕ - Mul­
tiple drilling - KÜT QAZIMA. Bax:
КУСТОВОЕ БУРЕНИЕ.
БУРЕНИЕ МНОГОЗАБОЙ­
НОЕ - Multihole driliing - ÇOX-
DİBLİ QAZIMA. Bax: МНОГОЗА­
БОЙНОЕ БУРЕНИЕ.
БУРЕНИЕ МНОГОСТВОЛЬ­
НОЕ - Many-bore drilling - ÇOX-
LÜLƏLİ QAZIMA. Bax: МНОГО­
ЗАБОЙНОЕ БУРЕНИЕ.
БУРЕНИЕ
БУРЕНИЕ МОРСКОЕ - Off­
shore drilling - DƏNİZ QAZIMASI.
Bax: МОРСКОЕ БУРЕНИЕ.
БУРЕНИЕ НАКЛОННО-НАП­
РАВЛЕННОЕ - Directed drilling -
MAİLİ-İSTİQAMƏTLƏNMİŞ QA­
ZIMA. Bax: НАКЛОННО-НАП­
РАВЛЕННОЕ БУРЕНИЕ.
БУРЕНИЕ ПОИСКОВОЕ -
Preliminary drilling - AXTARIŞ
QAZIMASI. Bax: ПОИСКОВОЕ
БУРЕНИЕ.
БУРЕНИЕ РАЗВЕДОЧНОЕ -
Exploratory drilling - KƏŞFİYYAT
QAZIMASI. Bax. РАЗВЕДОЧНОЕ
БУРЕНИЕ.
БУРЕНИЕ РОТОРНОЕ - Ro­
tary drilling - ROTOR QAZIMASI.
Bax: РОТОРНОЕ БУРЕНИЕ.
БУРЕНИЕ СВЕРХГЛУБОКОЕ -
Superdeep drilling - ÇOXDƏRİN QA­
ZIMA. Bax: СВЕРХГЛУБОКОЕ БУ­
РЕНИЕ
БУРЕНИЕ СКВАЖИН - Explo­
ration drilling - QUYUNUN QA­
ZILMASI: Qazıma quyularının tikil­
məsi prosesi: dağ süxurlarının qazıma
aləti ilə dağıdılması yolu ilə dərinləş­
dirilməsi, dağıdılmış süxurların quyu­
dan xaric edilməsi, quyu gövdəsinin
möhkəmləndirilməsi, dağ süxurlarının
geoloji və geofiziki tədqiqi və quyu­
nun öz vəzifəsini yerinə yetirməyə
hazırlanması əməliyyatları.
БУРЕНИЕ СТРУКТУРНОЕ -
Core drilling - STRUKTUR QAZI­
MASI. Bax: СТРУКТУРНОЕ БУ­
РЕНИЕ.
БУРЕНИЕ ТУРБИННОЕ -
Turbodrilling - TURBIN QAZIMA­
SI. Bax: ТУРБИННОЕ БУРЕНИЕ.
БУРЕНИЕ УДАРНОЕ - Percus­
sion drilling - VURMA QAZIMASI.
Bax: УДАРНОЕ БУРЕНИЕ.
БУРЕНИЕ ЭКСПЛУАТАЦИ­
-28- БУРИМОСТЬ
ОННОЕ - Development drilling - İS­
TİSMAR QAZIMASI. Bax: ЭКС­
ПЛУАТАЦИОННОЕ БУРЕНИЕ.
БУРИЛЬНАЯ КОЛОННА -
Drill pipe string - QAZIMA KƏMƏ­
Rİ: Quyularm qazılmasında süxurdağı-
dıcı aləti (baltanı) yerüstü avadanlıqla
birləşdirən pilləli içiboş boru. Qazıma
kəmərindən boyuna yük yaratmaq,
baltaya fırlanma hərəkətini ötürmək
(rotor qazıması), elektrik (elektrik qa-
zıması) və ya hidravlik (turbin qazıma-
sı) enerji vermək, quyu dibini təmiz­
ləmək və qırıntıları xaric etmək üçün
qazıma məhlulunu vurmaq, əyriliyi
ölçməkdən və s. ötrü istifadə olunur.
БУРИЛЬНАЯ СВЕЧА
Drilling pipe stand - QAZIMA
ŞAMI: Endirmə-qaldırma əmə­
liyyatları zamanı sökülməyən və yiv
vasitəsilə birləşdirilmiş bir neçə
qazıma borusundan ibarət olan qazı­
ma kəmərinin bir hissəsi.
БУРИЛЬНЫЕ ТРУБЫ - Drill
pipes - QAZIMA BORULARI: Qazı­
ma kəmərinin əsas tərkib hissəsi. Qa­
zıma boruları poladdan hazırlanır, dia­
metri 33,5-168 mm olur. Neft və qaz
quyularının qazılmasında işlədilən
xüsusi borular. Süxurdağıdan aləti
quyuya endirmək və qaldırmaq, fır­
lanma hərəkətini ötürmək, baltaya
düşən ox boyu qüvvəni yaratmaq, yuy­
ucu məhlulu və ya sıxılmış havanı
quyu dibinə vurmaq üçün tətbiq edilir.
БУРИЛЬНЫЙ ЗАМОК - Tool
joint, tie rod - QAZIMA QIFILI: Qazı­
ma borularını bir kəmərdə yığmaq üçün
onların üzərində olan birləşdirici element.
БУРИЛЬЩИК - Driller, drill­
man - QAZIMAÇI: Qazıma prosesini
həyata keçirən mütəxəssis, fəhlə.
БУРИМОСТЬ ГОРНЫХ ПО­
РОД - Rock drillability - DAĞ SÜ­
XURLARININ QAZILMA QABİ­
LİYYƏTİ: Qazıma prosesində dağıl­
БУРОВАЯ
maya qarşı dağ süxurlarının müqavi­
məti. Qazıma sür’əti və qazımanın
enerji tutumu ilə qiymətləndirilir.
БУРОВАЯ ВЫШКА - Drillrig -
QAZIMA BURUĞU: Qazıma alətini,
qoruyucu kəmərləri və quyudibi mühər­
riki quyuya endirib-qaldırmıq üçün qazı­
ma quyusu üzərində qoyulmuş qurğu.
Hündürlüyü 60 /n-dək olur.
БУРОВАЯ КОРОНКА - Drilling
bit - BALTABAŞLIĞI: Geoloji-
kəşfiyyat quyularının qazılmasında
süxur nümunəsi götürmək üçün süxur-
dağıdıcı alət növü.
БУРОВАЯ ЛЕБЕДКА - Draw
works, bore winch - QAZIMA
BUCURQADI: Qazıma alət və vasi­
tələri ilə birlikdə qazıma kəmərini
quyuya endirib və qaldırmaq üçün
istifadə olunan mexanizm.
БУРОВАЯ ПЛАТФОРМА - qazıma işlərinin ardıcıllığı haqqında əsas
Drilling platform - QAZIMA PLAT­
FORMASI: Dənizin dibindən altda yer­
ləşən yataqlardan neft və qazı çıxarmaq
və onları kəşf etmək məqsədilə dəniz
akvatoriyasında (sahəsində) quyu qazı­
maq üçün tikilən xüsusi qurğu. Qazıma
platforması, əsasən, üzməyən olur. Lakin,
üzən gəmi platformaları da mövcuddur.
БУРОВАЯ ПРОХОДКА верти­
кальных шахтных стволов - Shaft
sinking by drilling technique - ŞAQULİ
QUYU LÜLƏLƏRİNİN QAZILMASI
Qazıma qurğusundan istifadə etməklə
şaquli quyu lülələrinin tikintisi.
БУРОВАЯ СКВАЖИНА - Well,
drilling/bore-hole - QAZIMA QUY­
USU: Dağ suxurlarmda açılmış nisbə­
tən kiçik cn kəsikli (75-350 mm) silind­
rik lülə. Tədqiqat, kəşfiyyat, istimar,
dağ texniki və tikinti quyuları olur.
Qazıma quyusu kiçik - 2000 /n-dək,
orta - 4500 /n-dək, dərin - 6000 /n-dək
və çox dərin 6000 /n-dən artıq olur.
Lülənin vəziyyətinə görə şaquli, maili,
horizontal, bir, küt və s. olurlar.
-29- БУРОВЫЕ
БУРОВАЯ УСТАНОВКА -
Drilling rig - QAZIMA DƏZGAHI:
Quyunu qazımaq və möhkəmləndir­
mək üçün lazım olan maşın və mexa-
nizmlər kompleksi.
БУРОВОЕ ДОЛОТО - Drilling
bit, bore bit - QAZIMA BALTASI:
Quyuların qazılması prosesində dağ
süxurlarının mexaniki dağıdılması üçün
istifadə olunan qazıma alətinin əsas
elementi.
БУРОВОЕ СУДНО - Drilling
vessel - QAZIMA GƏMİSİ: Dənizdə
quyu qazımaq üçün gövdəsində mər­
kəzi deşiyi olan və deşik üzərində
qazıma buruğu quraşdırılmış və gəmini
quyu üzərində saxlamaqdan ötrü xüsusi
sistemlə təchiz olunmuş üzən qurğu.
БУРОВОЙ ЖУРНАЛ - Drill log -
QAZIMA JURNALI: Quyuda aparılan
ilkin sənəd.
БУРОВОЙ ИНСТРУМЕНТ -
Drilling tool - QAZIMA ALƏTİ:
Quyuların və dəliklərin qazılmasında
istifadə edilən alət, mexanizm və
qurğuların ümumi adı.
БУРОВОЙ НАСОС - Boring
pump - QAZIMA NASOSU: Qazıma
quyusuna yuyucu maye vurmaq üçün
istifadə edilən hidravlik maşın.
БУРОВОЙ РАСТВОР - Drilling
fluid, drilling mud - QAZIMA MƏH­
LULU: Qazıma prosesində quyunu
yumaq üçün istifadə olunan suspenziya-
laşmış, cmulsialaşmış və aerirləşmiş
mayelərin mürrəkəb çoxkomponcntli
dispers sistemin texnoloji adı.
БУРОВОЙ СТАНОК - Drill
borer, drilling rig - QAZIMA DƏZ­
GAHI: Müxtəlif tə’yinatlı quyuların
qazılmasında bütün əməliyyatları həyata
keçirmək üçün istifadə olunan maşın və
mexanizmlər kompleksi.
БУРОВЫЕ РАБОТЫ - Drilling
- QAZIMA İŞLƏRİ: Quyuların tikil-
БУТАН
məsi və onların qazılması zamanı birgə
və müəyyən ardıcılıqla yerinə yetirilən
əməliyyatların məcmusu.
БУТАН - Butane - BUTAN: Me-
tan sıralı qazvari karbohidrogen
(C4Hl0). Tərkibi 82,8% C, 17,2% H-
dan ibarətdir. Butanın 2 izomcri mövc-
uddir; normal butan, qaynama tempe­
raturu - 0,5°C; izobutan, qaynama tem­
peraturu - 12,2°C. Neft qazlarının tər­
kibində rast gəlinir.
БУФЕРНАЯ ЖИДКОСТЬ -
Fluid buffer - ARALIQ MAYE: İki
mayenin bir-biri ilə qarışmasmmın
qarşısını almaq üçün istifadə olunan
maye. Aralıq mayedən qazımada və
ncftçıxarmada istifadə olunur.
БУФЕРНОЕ ДАВЛЕНИЕ -
Well head pressure - BUFER
TƏZYİQİ: Laydan yer səthinə doğru
hərəkət edən maye və ya qazm quyu
ağzındakı təzyiqi.
БУФЕРНЫЙ ОБЪЕМ ГАЗА -
Buffer gas volume - ARALIQ QAZIN
HƏCMİ: Yeraltı qaz ambarında istis­
mar müddətində çıxarılan qazdan sonra
qalan qazm həcmi. Aralıq qazın həcmi
enerjisinin köməyi ilə qaz laydan ve­
rilmiş məntəqəyədək nəql edilir, sub­
asqılı lay rejimində suyun yatağa daxil
olmasının qarşısını alır.
БУХГАЛТЕРИЯ - Book-keeping
- MÜHASİBAT: Müəssisədə mühasi­
bat uçotunu aparan bölmə (şö’bə).
БУХГАЛТЕРСКАЯ ОТЧЕТ­
НОСТЬ - Accounting - MÜHASİ­
BAT HESABI: Müəssisənin müəyyən
dövrdə təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətini
və əmlakının vəziyyətini səciyyələndi­
rən göstəricilər sistemi.
БУХГАЛТЕРСКИЙ УЧЕТ -
Accounting - MÜHASİBAT UÇOTU:
Müəssisənin maliyyə-təsərrüfat fəa­
liyyətini fasiləsiz miqdarca və key­
fiyyətcə göstərən qeydiyyat prosesi.
БУХТА - Bay, gulf - BUXTA:
-30- ВАКУУМИРОВАНИЕ
Okean, dəniz və göllərin açıq sulardan
sahil xətti, burun, yaxud adalarla ayrı­
lan, külək və dalğalardan qorunan ki­
çik hissəsi.
БЮДЖЕТ - Budget - BÜDCƏ:
Müəyyən olunmuş qaydada təsdiq
olunmuş və müəyyən müddətdə müəs­
sisənin (Dövlətin) mədaxil və məxa­
ricini əks etdirən sənəd.
БЮДЖЕТ ВРЕМЕНИ НАСЕ­
ЛЕНИЯ - Population's time budget -
ƏHALİNİN VAXT BÜDCƏSİ: Əhali
qrupunun, ailənin və ayrıca bir işçinin
müxtəlif növlər üzrə istifadə etdiyi
vaxt sərfi göstəricilərinin sistemi.
БЮДЖЕТ ПОТРЕБИТЕЛЬ­
СКИЙ - Consumer budget - İSTEH­
LAK BÜDCƏSİ: Ailənin gəlir və
xərcinin balansı. Ailənin yaşayış sə­
viyyəsini qiymətləndirir.
B
ВАКУУМ - Vacuum - VAKU­
UM: Havanın, qazın atmosfer təzyi­
qindən aşağı təzyiqdə halı. V. zəif
(100 Piz-dan çox), orta (0,1 Pa - 100
Pa), yüksək (10 5 Pa - 0,1 Pa), ifrat
yüksək (Ю-s fa-dan kiçik) olur.
ВАКУУМЕТР - Vacuum gauge -
VAKUUMETR: Atmosfer təzyiqindən
aşağı təzyiqi ölçmək üçün cihaz.
ВАКУУМИРОВАНИЕ
Evacuation - VAKUUMLAŞDIRMA:
Atmosfer təzyiqindən aşağı təzyiq
almaq üçün aparatlardan, məsaməli
mühitdən və s. qazın, buxarın kənar­
laşdırılması (sorulması).
ВАКУУМИРОВАНИЕ СКВА­
ЖИН - Evacuation of the bore hole -
QUYULARIN VAKUUMLAŞDI-
RILMASI: Vakuum yaratmaqla zəif
süzülmə xassəli süxurlarda quyuların
hasilatının (debitinin) artırılması üsulu.
ВАКУУМНЫЙ
ВАКУУМНЫЙ ДЕГАЗАТОР -
Vacuum deaerator - VAKUUM
QAZLAŞDIRICI (deqazator): Tərki­
bində qaz olan mayedən (məs., gilli
məhluldan) qazı vakuum nasosu vasi­
təsilə sormaq üçün mayenin içərisində
yerləşdirilmiş cihaz.
ВАКУУМНЫЙ НАСОС - Vac­
uum pump - VAKUUM NASOS:
Qapalı həcmdə vakuum almaq üçün
ondan qazı və ya buxarı xaric etmək
üçün istifadə olunan aqreqat.
ВАКУУМ-ФИЛЬТР - Vacuum
filter - VAKUUM SÜZGƏC: Suspcn-
ziyadan bərk hissəcikləri ayırmaq üçün
aparat.
ВАЛ - Shaft, bank, embankment -
VAL: Texn. Maşın hissələrini üzərində
saxlayan və burucu momenti ötürən
maşın hissəsi. Geol. Eni 10 km, uzun­
luğu 100 km olan dartılmış platforma
tipli struktur.
ВАЛ ТЕКТОНИЧЕСКИЙ -
Tectonic shaft - TEKTONİK BƏND:
Geol. Yastı, qanadlarının yatma bucağı
l-2°-dən artıq olmayan və platformalar
üçün xarakterik olan antiklinal tipli
uzun struktur. Neftli, qazlı olurlar.
ВАЛОВАЯ ПРИБЫЛЬ - Gross
profit - ÜMUMİ MƏNFƏƏT: Bütün
xərclər ödənildikdən sonra müəssisəyə
qalan ümumi gəlirin (mədaxilin) bir
hissəsi.
ВАЛОВОЙ ДОХОД - Gross
income - ÜMUMİ GƏLİR (mədaxil):
Müəyyən vaxtda (adətən bir ildə)
müəssisənin istehsal məhsulundan və
göstərdiyi xidmətdən əldə etdiyi gəlir.
Məs., çıxarılan neftin (qazın) miqdarı­
nın onun bazar qiyməti ilə hasilindən
alınan pul kütləsi.
ВАЛЮТА - Currency - VAL­
YUTA: Dövlətin pul vahidi, onun
növləri - qızıl, gümüş, kağız, beynəl­
xalq hesablarda istifadə olunan kağız
pul, monet, veksel (borc kağızı) və çek
(qəbz kağızı).
-31 - ВАРИАНТЫ
ВАН-ДЕР-ВААЛЬСА УРАВ­
НЕНИЕ - Van der Waals's equation -
VAN-DER-VAALS TƏNLİYİ: Mole­
kulların sonlu həcmini və onlar arasın­
da cazibə qüvvəsinin mövcudluğunu
nəzərə alan real qaz tənliyi. 1873-cü
ildə təklif olunmuşdur.
ВАН-ДЕР-ВААЛЬСОВЫ СИ­
ЛЫ - Van der Waal's forces - VAN-
DER-VAALS QÜVVƏSİ: Molekullar
arasındakı qarşılıqlı tə’sir qüvvəsi.
ВАННА КИСЛОТНАЯ - Acid
bath - TURŞU VANNASI. Bax: СО­
ЛЯНОКИСЛОТНАЯ ВАННА
ВАРИАНТ - Variant - VARİ­
ANT: Mümkün reallaşmalardan biri.
Məs., neft və qaz yataqlarının işlənmə
variantları, quyularm yataqda yerləşdi­
rilmə variantları və s.
ВАРИАНТНОСТЬ В ТЕРМО­
ДИНАМИКЕ - Variance in thermo­
dynamics - TERMODİNAMİKADA
VARİANTLILIQ. Tcrmodinamik sis­
temin sərbəstlik dərəcəsinin sayı, başqa
sözlə, sistemi tam müəyyənləşdiran asılı
olmayan parametrlər (təzyiq, temperatur,
həcm, konsentrasiya və s.).
ВАРИАНТЫ ПО ВОЗДЕЙСТ­
ВИЮ В ПЛАСТ - Layer action
variants - LAYA TƏ’SİR ÜZRƏ
VARİANTLAR: Laya tə’sir üsullarına
(kontur arxası, kontur daxili, sahə üzrə,
baryer və s. üzrə su vurmaya) görə
fərqlənən işlənmə variantları.
ВАРИАНТЫ ПО ПЛОТНО­
СТИ СЕТКИ СКВАЖИН - Bore­
hole net density variants - QUYU­
LAR ŞƏBƏKƏSİNİN SIXLIĞI ÜZ­
RƏ VARİANTLAR: Quyular arasın­
dakı məsafənin müxtəlifliyi ilə bir-
birindən fərqlənən işlənmə variantları.
ВАРИАНТЫ ПО РЕЖИМУ
РАБОТЫ СКВАЖИН - Borehole
regime variants - QUYULARIN İŞ
REJİMLƏRİNƏ GÖRƏ VARİANT­
LAR: Quyuların debitlərinə, quyudibi
 ВАРИАТОР
təzyiqlərinə və ya başqa texnoloji pa­
rametrlərinə görə bir-birindən fərq­
lənən işlənmə variantları.
ВАРИАТОР - Variable-speed
drive, variator - VARIATOR: Mexaniki
hərəkəti pilləsiz ötürən mexanizm.
ВАРИАЦИОННАЯ СТАТИ­
СТИКА - Variational statistics -
VARİASİYALI STATİSTİKA: Riya­
zi statistikanın bir bölməsi. Müşahidə
və ya ölçmə sıraları üzrə orta kəmiyyət
və onların orta kvadrat sapmasmın
hesablama üsullarını hazırlayır. V.s.-
nın əsas bölmələrindən biri korrelya­
siya analizidir.
ВАРИАЦИОННОЕ ИСЧИС­
ЛЕНИЕ - Variational calculus -
VARİASİYA HESABI: Bir və ya bir
neçə funksiyadan asılı olan dəyişən
kəmiyyətin (funksionalın) ən böyük və
ən kiçik qiymətlərini tapmağa həsr
olunan riyaziyyat bölməsi.
ВАРИАЦИОННЫЕ ПРИН­
ЦИПЫ МЕХАНИКИ - Variational
principles of mechanics -MEXA­
NİKANIN VARİASİYA PRİNSİP­
LƏRİ: Mexaniki sistemin ümumi xas­
sələrini ifadə edən əsaslar. Onlardan
nəticə olaraq hərəkət tənliyi və ya
verilmiş sistemin müvazinət şərtləri
alınır. M.v.p.-nə D’Alambcr-Laqranj,
ən kiçik tə’sir, mümkün yerdəyişmə
prinsipləri misal ola bilər.
ВАРИАЦИОННЫЙ РЯД -
Variational row- VARİASİYA SI­
RASI: Müşahidə olunan kəmiyyətin
qiymətlərinin artma qaydası ilə
düzülmüş ardıcıllığı.
BATT - Watt, W - VATT: Bcynal-
xalq ölçü vahidləri sistemində güc vahidi.
İşarəsi: Vt, kVt, MVt. İPİ =107er<//\- =
=0,l02kqq-m/s = l,3610-3et.g. \kVt =
=103К, lAfl/i=106Kt.
ВАТТ-ЧАС - W/bour - VATT-
SAAT: İşin və enerjinin sistemdənkə-
nar vahidi. Vt-saat, lVt saat=3600C
-32- ВЕРОЯТНОСТЬ
ilə işarə olunur.
ВЕДУЩИЕ ТРУБЫ - Leading
(driving) pipes - APARICI BORULAR:
Rotordan alman fırlanma hərəkətini qa­
zıma kəmərinə ötürmək üçün en kəsiyi
kvadrat formalı qalın divarlı borular.
ВЕК ГЕОЛОГИЧЕСКИЙ -
Geological age - GEOLOJİ ƏSR: Bir
mərtəbə süxur qatının yaranmasına
lazım olan vaxt.
ВЕКТОР - Vector - VEKTOR:
Müəyyən qiyməti və istiqaməti olan
düz xətt parçası ( AB , a,b,c, bə’zən
ä,b ,c şəklində işarə olunur) A - vekto­
run başlanğıcı, B -sonu.
ВЕКТОРНАЯ ВЕЛИЧИНА -
Vector quantity - VEKTORİAL KƏ­
MİYYƏT: Qiymət və istiqaməti ilə
tə’yin olunan kəmiyyət.
ВЕНТИЛЬ - Valve - VENTİL
Boru kəmərində maye, buxar və qaz
axınını tənzimləyən (əl ilə və ya avto­
matik) qurğu.
ВЕНТИЛЯЦИЯ - Ventilation -
VENTİLYASİYA (hava dəyişmə):
Binalarda insan üçün yararlı, tənzim
olunan hava mübadiləsini tə’min edən
texniki vasitələrin məcmusu.
ВЕРОЯТНО-СТАТИСТИЧЕС­
КАЯ МОДЕЛЬ ПЛАСТА - Pro­
bable-statistics model of layer -
LAYIN EHTİMAL-STATİSTİK
MODELİ: Həqiqi layın eyni ehtimal-
statistik xüsusiyyətlərə malik olan hər
hansı bir hipotetik layla əvəz edilməsi.
ВЕРОЯТНОСТЕЙ ТЕОРИЯ -
Theory of probability - EHTİMAL
NƏZƏRİYYƏSİ: Riyaziyyatın bir böl­
məsi olub, təsadüfi hadisələrin qanuna­
uyğunluqlarını real hadisələrin obyektiv
mövcud statistik qanunauyğunluqlarını
abstraktlaşdıraraq öyrənir.
ВЕРОЯТНОСТЬ - Probability -
EHTİMAL: İstənilən (gözlənilən)
hadisənin (A) peyda olma tezliyinin
ВЕРТЛЮГ
(m) sınaqların sayına (л) nisbəti / quyulara tə’sir edən quyular - həyaca-
n
P(A) ehtimalının xassələri:
1. 0 < P(A) < 1 - ümumi xassə;
2. P(A)=0 - qeyri-mümkün hadisə­
nin ehtimalı sıfıra bərabərdir
3. P(A) =1 - doğru hadisənin ehtimalı
vahidə bərabərdir.
ВЕРТЛЮГ - Swivel - FIR­
LANĞIC: Mexanizmin iki hissəsini bir­
ləşdirməyə, onların bir-birinə nisbətən
dönməsinə və ya firlanmasına imkan
verən bənd. Qazımada qazıma baltasının
quyu dibində işləmə prosesində qazıma
alətini asılı vəziyyətdə saxlamağa, fasilə­
siz olaraq firlanan boru vasitəsilə quyuya
gilli məhlul vurmağa imkan verən alət.
Fırlanğıc tal sistemi ilə qazıma alətini
birləşdirən bənddir.
ВЕРХНИЕ ВОДЫ - Upstream
waters - ÜST SULAR: Məhsuldar
neftli-qazlı laydan yuxarıda yerləşən
hidrodinamik təcrid olunmuş sulu ho-
rizonta mənsub sular.
ВЕРХНЯЯ МАНТИЯ - Upper
mantle, outer mantle - YUXARI
MANTİYA: Yer qabığı və yerin aşağı
mantiyası arasında yerləşən Gcosfcra.
Yerin təxminən 900 km dərinliyini
əhatə edir.
ВЕСОВОЙ РАСХОД - Weight
rate - ÇƏKİ SƏRFİ. Bax. РАСХОД
ЖИДКОСТИ И ГАЗА.
ВЕТРОВОЕ ВОЗДЕЙСТВИЕ -
Wind action - KÜLƏYİN TƏ’SİRİ:
Neft-qaz yataqlannın, xüsusilə dəniz
yataqlarının yerüstü avadanlıqlarına tə’sir
edir, onları əlavə deformasiyaya uğradır.
ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ (интер­
ференция) СКВАЖИН - Wells inter­
ference - QUYULARIN QARŞILIQLI
TƏ’SİRİ: Ətrafda yerləşən quyulann iş
rejimlərinin dəyişməsi ilə əlaqədar ola­
raq quyunun debitinin və ya onun quyu­
dibi təzyiqinin və ya onlann hər ikisinin
eyni zamanda dəyişməsi ilə nəticələnən
-33- ВЗРЫВНОЕ
proses. İş rejimini dəyişməklə digər
landıncı, bu tə’sirə mə’ruz qalan quyular
isə - həyacanlanma quyulan adlanırlar.
Yataqda quyulann sıxlığı artdıqca bu
tə’sir də artır.
ВЗАИМОЗАМЕНЯЕМОСТЬ -
Interchangeability - QARIŞIQLI
ƏVƏZOLUNMA: Qabaqcadan hazır­
lıq işi görmədən dəyişməyə və yığ­
mağa imkan verən maşının eyni hissə­
lərinin, düyümlərinin və ya aqreqatla­
rının, mexanizm, aparat və b. konstruk­
siyaların xassəsi.
ВЗАИМОЗАМЕНЯЕМОСТЬ
РЕСУРСОВ - Interchangeability of
resources - RESURSLARIN QAR­
ŞILIQLI ƏVƏZOLUNMASI: Opti-
muma nail olmaq üçün müxtəlif növ
resurslardan istifadə imkanı. Texniki
və iqtisadi R.q.ə. mövcuddur.
ВЗБРОС - Upthrow fault,
upthrust - YUXARI ATILMA: Yer
qabığının bir hissəsinin digərinə nis­
bətən qalxması ilə əlaqədar dağ sü­
xurlarının sürüşməsi.
ВЗРЫВ - Explosion, blast -
PARTLAYIŞ: Qısa zaman fasiləsində
məhdud həcmdən ekzotermik kimyəvi
və ya nüvə reaksiyası hesabına böyük
miqdarda enerjinin ayrılması.
ВЗРЫВНАЯ ВОЛНА - Blast
wave, explosive wave - PARTLAYIŞ
DALĞASI: Partlayışdan yaranan zərbə
dalğası. P.d. mərkəzdən kənarlara
doğru səs sür’əti ilə hərəkət edir.
ВЗРЫВНАЯ ТЕХНОЛОГИЯ -
Blasting technology - PARTLAYIŞ
TEXNOLOGİYASI: Təbii və sün’i ma­
terialların (dağ suxurlan, metallar, pla­
stmaslar, betonlar və s.) partlayış cncıjisi
vasitəsilə nəzarətli dağıdılması, quruluş
və formasının dəyişdirilməsi.
ВЗРЫВНОЕ БУРЕНИЕ - Blast
drilling - PARTLAYIŞLA QAZIMA:
Quyu dibində ardıcıl olaraq partlayıcı
maddə kütləsini partlatmaqla və hər
 ВЗРЫВНОЙ
partlayışdan sonra dağıntı məhsullarını
kənarlaşdırmaqla süxurların dağıdılması
yolu ilə quyuların qazılması üsulu.
ВЗРЫВНОЙ ПАКЕР - Blast
packer - PARTLAYICI PAKER: Qo­
ruyucu kəmərdə müxtəlif laylan (neftli,
qazlı və s.) bir-birindən təcrid etmək
məqsədilə bantın partlayış enerjisi ilə
özü açılan qurğu. P.p. quyu lüləsində 30
MPa-n qədər təzyiqlər fərqinə davam
gətirən kip tıxac yaradır.
ВЗРЫВЧАТЫЕ ГАЗЫ
Detonating gas - PARTLAYICI
QAZLAR: Hava ilə müəyyən nisbətdə
qarışdıqda partlaya bilən qazlar (metan
və daha yüksək karbohidrogenlər,
hidrogen və s.).
ВИБРАТОР - Vibrator - TİT-
RƏDİCİ (VIBRATOR): Mexaniki,
elektromaqnit və b. rəqslər yaradan
qurğu sistemi. Titrədici maşınların əsas
işçi orqanı.
ВИБРАЦИОННАЯ МАШИНА
- Vibratory device/machine - TİT­
RƏDİCİ MAŞIN: İcra prosesini yerinə
yetirmək və ya intensivləşdirmək üçün
işçi orqanına rəqsi hərəkət verilən
maşın. Dağ süxurlarını qazımaq, boru­
lar və dirəklərin torpağa basdırılması
və s. üçün istifadə olunur.
ВИБРАЦИОННАЯ НАСОС­
НАЯ УСТАНОВКА - Vibration
pump - TİTRƏMƏ NASOS QURĞ­
USU: İşçi orqan. Titradicinin (vibrato­
run) mexaniki rəqsi hesabına mayeləri
hərəkət etdirən qurğu.
ВИБРАЦИОННОЕ БУРЕНИЕ -
Vibratory drilling - TİTRƏMƏ QA­
ZIMASI: Qazıma alətini titrədən (rəqs
etdirən) titrədici maşının tətbiqi ilə
qazıma üsulu. Titrədici bilavasitə bal­
tanın üstündə qurulur. Dərin qazımada
titrəmənin borulara zərərli tə’sirini
azaltmaq üçün titrədici üzərində amor-
tizatorlar qurulur.
ВИБРАЦИОННОЕ СИТО -
Vibrating screen - TİTRƏMƏ
-34- винтовой
ƏLƏYİ: Qazılan suxuru və b. mexaniki
qarışığı qazıma məhlulundan təmiz­
ləmək üçün aparat.
ВИБРАЦИЯ - Vibration - TİT­
RƏMƏ: Müxtəlif formalı elastik ci­
simlərin mexaniki rəqsi. Faydalı T.-ni
əvvəlcədən düşünülmüş qaydada titrə-
dicilər yaradılır.
ВИБРОГАСИТЕЛЬ - Vibration
damper - TİTRƏMƏ SÖNDÜRƏN:
Quyu qazılarkən qazıma kəmərinin
mexaniki rəqsinin amplitudunu və miq­
darını, boru daxilində maye təzyiqinin
hidravlik impulsunu azaldan qurğu.
ВИБРООБРАБОТКА СКВА­
ЖИН - Vibrotreatment of boreholes -
QUYULARIN TİTRƏMƏ İLƏ İŞ­
LƏMƏSİ: Hidravlik titrədicilərin kö­
məyi ilə istismar və vurucu quyularm
quyudibi sahəsi süxurlarının keçirici­
liyini artıran üsul.
ВИДИМАЯ МОЩНОСТЬ
ПЛАСТА - Visible capacity of the
layer - LAYIN GÖRÜNƏN QALIN­
LIĞI: Quyunun layın tağı və dabanı ilə
kəsişdiyi nöqtələri arasındakı məsafə.
ВИЗУАЛЬНОЕ НАБЛЮДЕНИЕ
- Visual observation - GÖRÜNƏN (Vİ­
ZUAL) MÜŞAHİDƏ Görünən və ya
optik cihazla apanlan əyani müşahidə.
ВИНТОВАЯ НАСОСНАЯ УС­
ТАНОВКА - Screw pump plant -
BURMA (VİNT) NASOS QURĞU­
SU: Burma nasosdan və mühərrikdən
ibarət mayenin nəqli üçün kompleks
qurğu. Neft və neft-kimya sənayesində
geniş istifadə olunur.
ВИНТОВОЙ ДВИГАТЕЛЬ -
Screw engine - BURMA (VİNT)
MÜHƏRRİKİ: Yuyucu mayenin ener­
jisi hesabına hərəkətə gətirilən həcmi
tipli hidravlik quyudibi mühərrik.
ВИНТОВОЙ ЗАБОЙНЫЙ
ДВИГАТЕЛЬ - Downhole drilling
motors - BURMA QUYUDİBİ MÜ-
ВИНТОВОЙ
HƏRRİKİ: Yuyucu mayenin enerjisi
hesabına hərəkətə gətirilən və işçi
orqanı planetar mexanizm kimi hazır­
lanmış həcmi quyudibi mühərrik.
ВИНТОВОЙ НАСОС - Screw
pump - BURMA (VİNT) NASOSU:
Bir aparıcı və adətən iki aparılan bur­
madan (vintdən) ibarət işçi orqan olan
rotor nasosu.
ВИСКОЗИМЕТР - Viscosimeter
- VİSKOZİMETR: Maye və qazların
özlülüyünü tə’yin etmək üçün işlədilən
cihaz. Neft sənayesində neftlərin və
neft məhsullarının, eləcə də qazıma və
tamponaj məhlullarının özlülüklərini
ölçmək üçün istifadə edilir. Kapillyar,
kürəcikli, rotasion və s. viskozimetrlər
mövcuddur.
ВИСКОЗИМЕТР КАПИЛЛЯР­
НЫЙ - Capillary viscosimeter - KA­
PİLLYAR VİSKOZİMETR: Diametri
və radiusu mə’lum kapillyardan ucların­
da verilmiş təzyiqlər fərqində tədqiq
olunan mayenin axma vaxtının tə’yin
edilməsinə əsaslanan viskozimetr. Bu
viskozimetr vasitəsilə mə’dən şəraitində
laydakı neftlərin özlülükləri tə’yin edilir.
ВИСКОЗИМЕТР РОТАЦИ­
ОННЫЙ - Rotary (rotational, coax­
ial-cylinder) viscometer - ROTA­
SİYA VİSKOZİMETRİ. Tərpənən
(adətən daxili) və tərpənməyən iki
koaksial silindrin arasına tökülmüş
mayenin tərpənən silindr müəyyən
bucaq sür’əti ilə fırlandıqda tədqiq
olunan mayeni tərpənməz silindirə
göstərdiyi fırlanma momentinin tapıl­
masına əsaslanan viskozimetr. Belə
viskozimetrlərin ölçmə hüdudu 1-dən
105 Pu x-yə qədərdir. Bu viskozimetr-
lərdən qazıma tamponaj məhlullarının,
neft və neft məhsullarının özlülüklərini
ölçmək üçün istifadə olunur.
ВИСКОЗИМЕТР ШАРИКО­
ВЫЙ - Ball viscometer - KÜRƏLİ
VİSKOZİMETR: Tədqiq olunan
maye ilə doldurulmuş boru daxilində
-35- ВЛАГОЕМКОСТЬ
kürənin düşmə sür’ətinin tə’yin edil­
məsinə əsaslanan viskozimetr. Kürə
borunun yuxarı vəziyyətində elektro­
maqnit vasitəsilə saxlanılır. Bu zaman
elektrik saniyəölçəni işə düşür. Kürə
borunun aşağı hissəsinə çatdıqda elek­
trik saniyəölçən dayanır. Kürənin ket-
diyi yol və zaman mə’lum olduqda
kürənin düşmə sür’əti tapılır. Bu vis­
kozimetrlər vasitəsilə lay şəraitində
mayelərin özlülüyü tə’yin edilir.
ВИСКОЗИМЕТР ЭНГЛЕРА -
Engler’s viscometer - ENQLER
VİSKOZİMETRİ. Bax: ЭНГЛЕРА
ВИСКОЗИМЕТР.
ВИСКОЗИМЕТРИЯ - Viscosi-
metery - VİSCKOZİMETRİYA:
Özlülüyün ölçülməsində istifadə olu­
nan üsulların məcmusu. Puazcyl qanu­
nuna əsaslanan kapillyar, Stoks qanu­
nuna əsaslanan düşən kürə, rotasion və
ultrasəsin mayedə yayılmasına əsasla­
nan üsullar özlülüyün ölçülməsində ən
geniş istifadə olunan üsullardır.
ВИСЯЧИЕ ЗАЛЕЖИ НЕФТИ -
Hanging oil deposits - ASILI NEFT
YATAGI: Qırışığın (antiklinal və ya
braxiantiklinal) bir qanadına tərəf az və
ya çox sürüşmüş neft yatağı. Belə yataq­
larda neft-su sərhədi xeyli meylli olur.
ВИСЯЧИЕ ТРУБОПРОВОДЫ -
Hanging pipelines - ASILI BORU
KƏMƏRLƏRİ: Yerüstü kəmərlərin bir
növü. Eni 50-60 m-dən çox dərə, su və
s. kimi maneələrdən keçmək üçün bo­
rular asılqan elementlərdən - kanat,
yoğun iplər, zəncir və s. istifadə edilə­
rək çəkilən boru kəmərləri.
ВЛАГОЕМКОСТЬ горных по­
род - Rock’s specific retention, rock’s
moisture capacity - DAĞ SÜXURLA­
RININ NƏMTUTUMU. Dağ süxurla­
rının özünün daxili boşluqlannda (mə­
samə, oyuq və çat) müəyyən miqdar su
tutub saxlaması qabiliyyəti. Süxurun tam
nəmtutumu onun açıq məsaməliliyinə
bərabərdir (0,5 + 60%).
 ВЛАГОМЕР
ВЛАГОМЕР - Moisture meter
(tester) - NƏMLİK ÖLÇƏN: Bərk
(həmçinin dənəvari), maye və qazların
nəmliyini ölçmək üçün cihaz.
ВЛАГОМЕТРИЯ - Moisture met-
ry - NƏMLİK ÖLÇMƏ: Qoruyucu kə­
mər arxasından quyuya daxil olan flüidin
xüsusiyyətini tə’yin edən üsul.
ВЛАГОСОДЕРЖАНИЕ НЕФ­
ТИ - Oil moisture content - NEFTİN
NƏMLİLİK TUTUMU: Neftin sulaş-
ma dərəcəsi. Əsasən neftlə çıxan suy­
un həcmindən, neftin özlülüyü və sıx­
lığından asılıdır. c = ——— düsturu
<7„+9,
ilə hesablanır. qn və qs - uyğun ola­
raq, neft və suyun həcmi hasilatı.
ВЛАЖНОЕ ВНУТРИПЛА-
CTOBOE ГОРЕНИЕ - Humid in­
tralayer combustion - NƏM LAY-
DAXİLİ YANMA: Laya oksidləşdirici
ilə bərabər su vurmaqla aparılan layda-
xili yanma prosesi.
ВЛАЖНОСТЬ - Humidity -
NƏMLİLİK: Təbii şəraitdə bərk ci­
simlərdə, maye və qazlarda suyun miq­
darım səciyyələndirən göstərici. Nü­
munədə olan suyun çəkisinin (həcmi­
nin) nümunənin çəkisinə (həcminə)
nisbəti kimi tə’yin olunur.
ВНЕШНЕЕ ФИЛЬТРАЦИОН­
НОЕ СОПРОТИВЛЕНИЕ - External
filtration resistance - XARİCİ
SÜZÜLMƏ MÜQAVİMƏTİ: X.s.m
hər hansı i - quyular sırasının xarici
müqaviməti, laym əvvəlki i-1 sırası ilə
baxılan i sırası ansındakı hissəsində
mayenin hərəkəti zamanı yaranan ümu­
mi süzülmə müqavimətinə bərabərdir.
Düzxətli quyular sırası üçün xarici mu­
lt
qavımət £2, =----- Д , dairəvi quyular
khA
1 R
sırası üçün Q, =------ İn—— . Burada
İnkh Rt .
-36- ВНУТРЕННЯЯ
L, - əvvəlki sıra ilə baxılan sıra arasın­
dakı məsafə, A = 2cr • n, - zolağın eni,
Д_, - əvvəlki quyu batareyasının radiu­
su, Д - baxılan quyu batareyasının ra­
diusu.
ВНЕШНИЙ КОНТУР ГАЗО­
НОСНОСТИ - External gas contour
- XARİCİ QAZLILIQ KONTURU.
Bax: КОНТУР ГАЗОНОСНОСТИ.
ВНЕШНИЙ КОНТУР НЕФ­
ТЕНОСНОСТИ - External oil­
bearing contour - XARİCİ NEFTLİ-
LİK KONTURU. Bax: КОНТУР
НЕФТЕНОСНОСТИ.
ВНУТРЕННЕЕ ФИЛЬТРА­
ЦИОННОЕ СОПРОТИВЛЕНИЕ -
Internal filtration resistance - DAXİLİ
SÜZÜLMƏ MÜQAVİMƏTİ: Hər
hansı i sırasının daxili müqaviməti, hə­
min sırada yerləşən bütün quyular ətra­
fında cr, / m-: zonasında mayenin hərə­
kəti zamanı yaranan ümumi süzülmə
müqavimətinə bərabərdir. Bu müqavi­
mətin qiyməti (ü . = J___ H.__ ]n
tı, lıtkh nrc
ilə təy’in edilir ki, burada p - mayenin
dinamik özlülüyü; к - effektiv keçiricilik;
h - layın effektiv qalınlığı; r - i-ci sıra­
da yerləşən quyunun gətirilmiş radiusu;
л,- - Z-ci sıradakı quyularm sayı.
ВНУТРЕННИЙ КОНТУР ГА­
ЗОНОСНОСТИ - Inside gas contour
- DAXİLİ QAZLILIQ KONTURU.
Bax: КОНТУР ГАЗОНОСНОСТИ.
ВНУТРЕННИЙ КОНТУР
НЕФТЕНОСНОСТИ - Inside oil
contour - DAXİLİ NEFTLİLİK
KONTURU. Bax. КОНТУР НЕФ­
ТЕНОСНОСТИ.
ВНУТРЕННЯЯ HOPMA РЕН­
ТАБЕЛЬНОСТИ - Internal rate of
renturn (IRR) - RENTABELLİYİN
DAXİLİ NORMASI: İnvestisiya layi­
ВНУТРИКОНТУРНОЕ
həsinin xalis gətirilmiş dəyərini (NPV)
sıfıra bərabərləşdirən diskontlaşdırma
norması. NPV-nin sıfıra bərabərliyi isə
gətirilmiş dəyərin gələcək mədaxilin
investisiyanın ilkin miqdarına bərabər
olduğu halda mümkündür. R.d.n. (IRR)
əslində investor üçün kapitalın orta
illik artım faizini müəyyən edir.
ВНУТРИКОНТУРНОЕ ЗА­
ВОДНЕНИЕ - Contour flooding -
KONTURDAXİLİ SULAŞDIRMA:
Layın enerji balansını saxlamaq və bərpa
etmək məqsədilə neft layının neftli his­
səsinə bilavasitə su vurmaqla neft ya­
taqlarının işlənmə üsulu. Böyük ehtiyatı
və böyük neftli sahəsi olan neft yataq­
larının işlənməsində ən çox yayılmış
sulaşdırma üsulu. Bu üsulda neft yatağı
vurucu quyular vasitəsilə müstəqil is­
tismar sahələrinə “bölünürlər”.
ВНУТРИПЛАСТОВОЕ ГОРЕ­
НИЕ - Intrabedding combustion -
LAYDAXİLİ YANMA: Laya vurulan
oksidləşdirici (adətən havanın oksigeni)
ilə karbohidrogenlərin (əsasən lay nefti­
nin) ekzotermik reaksiyasına əsaslanan
neft yataqlarının işlənmə üsulu. Bə’zən,
istiliyin yaranma (generasiyası) səhasinə
karbohidrogen qazı və su da vurulur.
ВОДА - Water - SU: Təbiətdə çox
geniş yayılmış hidrogenlə oksigenin
sadə və adi şəraitdə dəyanətli kimyəvi
birləşməsi - H2O (kütlə üzrə 11,19%
hidrogen, 88,81% isə oksigendir). Rə­
ngsiz (qalın qatlarda maviyə çalan),
iysiz və dadsız mayedir.
ВОДОВОЗДУШНОЕ ОТНО­
ШЕНИЕ - Water-air ratio - SU-
HAVA NİSBƏTİ: Layda hərəkət edən
su həcminin standart şəraitdə ölçülmüş
havanın həcminə olan nisbəti.
ВОДОЗАБОРНЫЕ СКВАЖИ­
НЫ - Water inlet well - SUBURA-
XICI QUYU: Neft yataqlarının işlən­
məsində laya su vurmaq və digər məq­
sədlər üçün sulu horizontlardan suyu
çıxarmaq üçün istifadə olunan quyular.
-37- ВОДОНЕФТЯНАЯ
ВОДОЛАЗНЫЕ РАБОТЫ -
Diving works - DALĞIC İŞLƏRİ:
Şclflərdə dağ işlərində, yə’ni mühəndis
axtarışlarında (okeanologiya, geofizika,
geoloji kəşfiyyat); neft və qaz hasilatı
quyularının istismarı, konservasiyası,
ləğvi, sualtı qurğu və avadanlıqların
vəziyyətinə nəzarət, onların üzərinin
təmizlənməsi, kino-foto, teleçəkilişləri,
sualtı qurğuların tikilməsi və tə’miri,
qəza və xilasetmə işlərində aparılan
əməliyyatlar.
ВОДОНАПОРНЫЙ РЕЖИМ -
Water head regime, hydrolycity - SU
BASQILI REJİM: Layda maye və qazi-
stismar quyularına hərəkət etdirən əsas
enerji mənbəyi; kənar və ya daban suları­
nın basqısı olan rejim.
ВОДОНАСЫЩЕННОСТЬ
горных пород - Water saturation of
rock - DAĞ SÜXURLARININ SU
İLƏ DOYMASI: Dağ süxurlarındakı
məsamələrin, boşluqların və çatların su
ilə dolma dərəcəsi.
ВОДОНАСЫЩЕННЫЕ ГОР­
НЫЕ ПОРОДЫ - Water-saturated
rocks - SU İLƏ DOYMUŞ DAĞ
SÜXURLARI: Bütün məsamələri, boş­
luqlar), çatları tamamilə əlaqəli və sərbəst
su ilə dolmuş (hopmuş) dağ süxurları.
ВОДОНЕПРОНИЦАЕМЫЕ
ПОРОДЫ - Water resistent rocks -
SU KEÇİRMƏYƏN SÜXURLAR:
Neft yataqlarında təbii şəraitdə, praktiki
olaraq, mayeni (nefti, suyu) özündən
buraxmayan dağ süxurları. Belə süxurla­
ra gillər və kipləşmiş qumdaşlan və
əhəngdaşlan aiddir.
ВОДОНЕФТЯНАЯ ЗОНА - Wa­
ter-oil zone - SU-NEFT ZONASI: Neftin
su ilə sıxışdırlmasında su-neft kontaktının
arxasında yaranan və su-neft qarışığının
birgə hərəkət etdiyi zona. Bu zonada
neftə və suya görə faza keçiriciliyi. Bu
mayelərdən birinin hərəkəti zamanı
digəri hərəkətsiz qaldıqda aldığı faza
keçiriciliyindən kiçik olur.
 ВОДОНЕФТЯНОЙ
ВОДОНЕФТЯНОЙ КОНТАКТ
- Water-oil contact - SU-NEFT
KONTAKTI (SNK): Layda neft ya­
tağının məhsuldar hissəsini onunla
təmasda olan basqılı lay sularından
ayıran səth.
ВОДОНЕФТЯНОЙ ФАКТОР -
Water oil factor - SU-NEFT FAKTO­
RU: Quyu hasilatında su həcminin (q. )
neft həcminə (qj olan nisbəti;
7? = qjq„ , mVm1.
ВОДОНОСНЫЙ ГОРИЗОНТ -
Water-bearing horizon, water­
bearing level - SULU HORİZONT:
Boşluqları (məsamələri, çatları) qravi­
tasiya suyu ilə dolmuş bircinsli və ya
litoloji-fasial tərkiblərinə və hidrogc-
oloji xassələrinə görə yaxın su keçi-
ricilikli dağ süxurları.
ВОДОНОСНЫЙ КОМПЛЕКС
- Water-bearing system - SULU
KOMPLEKS: Müəyyən yaşlı qalınlıq­
da yerləşən sulu horizont və ya sahələ­
rin məcmusu.
ВОДОНОСНЫЙ ПЛАСТ - Wa­
ter-bearing bed - SULU LAY: Suyu
özündə saxlayan və özündən suyu
verən lay.
ВОДООТДАЧА горных пород -
Yield of water of rocks - DAĞ
SÜXURLARININ SUVERİMİ: Su ilə
doymuş dağ süxurlarının ağırlıq qüvvə­
sinin tə’siri ilə sərbəst və yaxud
müxtəlif tə’sir (nasosla çəkmə, vakuum
yaratmaq) nəticəsində özündən suyu
buraxma qabiliyyəti.
ВОДООТДЕЛИТЕЛЬ - Water
knockout, water separator - SU AYI­
RAN: Suda həll olmayan fazaları su­
dan ayırmaq üçün aparat. Mə’dəndə
nefti hazırlanma qurğularının tərkibin­
də istismar quyularından daxil olan su-
neft qarışığından suyu ayırmaq üçün
istifadə edilir.
ВОДООТДЕЛЯЮЩАЯ КОЛ-
-38- ВОДОПРОНИЦАЕМОСТЬ
ЛОНА - Water trap column, water
separator column - SUAYIRAN
KƏMƏR: Üzən vasitələrdə (platforma,
gəmi) qazıma qurğusunun rotor stolunu
sualtı quyu ağzı ilə birləşdirmək üçün
quyunun sualtı-quyuağzı avadanlığının
bir elementi. Dəniz qazımasmda istifa­
də olunur. Su ayıran kəmərin uzunluğu
qazıma nöqtəsində suyun dərinliyi ilə
müəyyən olunur.
ВОДООЧИСТНАЯ СТАНЦИЯ
- Water treatment station - SU TƏ­
MİZLƏYƏN STANSİYA: Neft layına
sün’i su vurmaq üçün istifadə olunan
yerüstü və mə’dən sularının təmizlən­
məsi üzrə avadanlıqlar kompleksi.
ВОДОПОГЛОТИТЕЛИ трубо­
проводные - Pipeline water
absorbers - BORUKƏMƏRİ SU-
UDUCULARI: Boru kəmərlərində
hidrat əmələ gəlməsinin qarşısını al­
maq üçün qaz kəmərləri ilə nəql olu­
nan təbii qazlardan və neft qazlarından
su buxarını kənarlaşdırmaq üçün istifa­
də olunan maddələr.
ВОДОПОГЛОЩЕНИЕ горных
пород - Water absorption of rocks -
DAĞ SÜXURLARININ SU HOPU-
MU. Bax: ВЛАГОЕМКОСТЬ гор­
ных пород.
ВОДОПОДГОТОВКА - Water
treatment - SUYUN HAZIRLAN­
MASI: Su təmizləyən stansiyalarda və
başqa qurğularda yerüstü və mə’dən
sularını mexaniki qarışıqdan, dəmir
birləşmələrindən, neftdən təmizlən­
məsi və stabilləşdirilməsi. Ən çox
ncftçıxarmada neft laylarına su vurul­
masında istifadə olunur.
ВОДОПРИТОК - Water influx,
water inflow - SU AXINI: İstismar
quyusuna lay və ya kənar suların axını.
ВОДОПРОНИЦАЕМОСТЬ
горных пород - Water permeability of
rocks - DAĞ SÜXURLARININ SU
KEÇİRİCİLİYİ: Dağ suxurlannın öz
ВОДОПРОЯВЛЕНИЕ
məsamələrindən, çatlarından və s. suyu
ağırlıq və ya kapilİyar qüvvələrin basqı­
sı hesabına keçirmə qabiliyyəti. D.s.s.k,-
ni artırmaq üçün hidravliki yarılma,
kimyəvi işləmələrdən və s. istifadə
olunur.
ВОДОПРОЯВЛЕНИЕ - Water
manifestation/symptom - SU TƏ­
ZAHÜRÜ: İstismar neft (qaz) quyusu­
nun məhsulu ilə birgə cüz’i miqdarda
suyun alınması.
ВОДОРАСПРЕДЕЛИТЕЛЬНАЯ
СИСТЕМА - Water distribution
system - SU PAYLIYICI SİSTEM:
Vurucu quyulara su vermək üçün boru
kəmərlərindən, nasos və s. ibarət xüsusi
ncft-mə’dən avadanlıqları kompleksi.
ВОДОРАСТВОРИМОСТЬ
Water-solubility - SUDA HƏLL
OLUNMA: Maddələrin suda həllolma
qabiliyyəti.
ВОДОРОД - Hydrogen - HİD­
ROGEN: Mcndclcycvin dövri element
sistemində kimyəvi element. Adi şərait­
də - rəngsiz, iysiz və dadsız qazdır. Tə­
biətdə sərbəst şəkildə Щ molekul for­
masındadır. Sıxlığı 0°S və 0,1 MPa-da
0,0899 Ay/m-'-dur. Yer qabığında miqda­
rı 1% (kütləsinə görə), Yerin hidrosfera-
sında 11,19%-dir (kütləsinə görə). H.
sənaye üçün xammal olub, neft
c’mahndan, təbii qazlardan və s. alınır
və perspektivli qazaoxşar yanacaqdır.
ВОДОРОДНЫЙ ПОКАЗА­
ТЕЛЬ pH - pH value - HİDROGEN
GÖSTƏRİCİSİ pH: Hidrogen ionları
qatılığının loqarifmasmın əks işarə ilə
götürülmüş qiyməti. Əgər kimyəvi
analiz nəticəsində pH<7 olarsa, onda
tədqiq olunan məhlul turş reaksiyaya,
əgər pH>7 olarsa, məhlul qələvi reak­
siyaya malikdir.
ВОДОСНАБЖЕНИЕ в горном
деле - Water supply - MƏ’DƏN İŞ­
LƏRİNDƏ SU TƏCHİZATI: Dağ-
mə’dən müəssisələrində texnoloji pro­
-39- ВОЗДЕЙСТВИЕ
seslərin və s. su ilə tə’min olunması.
ВОДОУПОРНЫЕ ГОРНЫЕ
ПОРОДЫ - Water resisting rocks -
SUYADAVAMLI DAĞ SUXURLA-
RI: Təbii basqı qradientində özündən
suyu tam buraxmayan və ya çox çü’zi
buraxan dağ suxurlan (gillər, çatsız
əhəng daşları, gilli təbəqəli quruluşlu
suxurlar və s.).
ВОДЫ СО СВОБОДНОЙ ПО­
ВЕРХНОСТЬЮ - Free ground wa­
ter - SƏRBƏST SƏTHLİ SULAR.
Bax. ГРУНТОВЫЕ ВОДЫ.
ВОДЯНОЙ ЗАТВОР - Water
lock - SU CƏFTƏSİ (qıfılı). Boru
kəmərlərindən qazın geriyə axınının
qarşısını alan hidravlik qurğu.
ВОДЯНОЙ КОНУС - Water
cone, aquatic cone, aqueous cone - SU
KONUSU: Neft və ya qaz yataqlarında
quyuların istismarı prosesində daban
suyu səthinin lokal qalxması.
ВОЗВРАТНЫЙ ОБЪЕКТ -
Return object - QAYTARILMA
OBYEKTİ: Bazis obyektindən yuxarı­
da yerləşən və fərdi quyuların qazılma­
sı rcntabclli olmayan, bazis obyektində
öz vəzifəsini yerinə yetirdikdən sonra
yuxarı qaytarılan quyularla istismar
edilən az məhsuldar obyekt.
ВОЗВРАТ СКВАЖИН - Return
borehole - QUYULARIN QAYTA­
RILMASI: Nefti, qazı və s. çıxarmaq
üçün quyunun bir laydan (horizontdan)
digərinə keçirilməsi. Çoxlaylı yataqla­
rın işlənməsində istifadə olunur. Adə­
tən, quyular yuxarı laylara qaytarılır.
ВОЗДЕЙСТВИЕ НА НЕФТЯ­
НУЮ ЗАЛЕЖЬ - Oil deposit action -
NEFT YATAQLARINA TƏ’SİR:
Layın neft verimini artırmaq və neft
hasilatını intensivləşdirmək məqsədilə
neftin quyu dibinə sıxışdırılması üçün
əlverişli şərait yaratmaq və layın təbii
enerjisini saxlamaq üçün aparılan komp­
leks texniki və texnoloji tədbirlər.
ВОЗДЕЙСТВИЕ
ВОЗДЕЙСТВИЕ НА ПРИЗА­
БОЙНУЮ ЗОНУ ПЛАСТА - Bed­
ding bottom action - LAYIN QUYU­
DİBİ ZONASINA TƏ’SİR: Laya edi­
lən tə’sir üsullarının əhatə dairəsini
yaxşılaşdırmaq, quyuların hasilatını
artırmaq və bərpa etmək məqsədilə
quyuətrafı zonanın süzülmə xassəsini
və ya onu doyduran mayenin fıziki-
kimyəvi xassəsini dəyişdirmək, laydan
gələn suyun qarşasım almaq və s.
məqsədilə quyularda aparılan komp­
leks işlər.
ВОЗДУХ - Air - HAVA: Yer at­
mosferini təşkil edən qaz qarışığı (azot -
78,09%, oksigen - 20,95% və s.).
ВОЗДУШНОЕ ОХЛАЖДЕНИЕ
ГАЗА - Air gas cooling - QAZIN
HAVA İLƏ SOYUDULMASI: Qaz
yığma məntəqələrində, magistral qaz
kəmərlərinin kompressor stansiya­
larında, qaz e’malı zavodlarında soyu­
ducu agent kimi atmosfer havasından
istifadə etməklə təbii və səmt qazları­
nın temperaturunun istilik mübadiləsi
aparatlarında aşağı salınması.
ВОЗДУШНОПЕННЫЙ ГЕНЕ­
РАТОР - Air-froth generator, foam
generator - HAVA-KÖPÜK GENE­
RATORU: Köpüyün köməyi ilə
yanğını söndürmək üçün qurğu.
ВОЗМУЩАЮЩАЯ СКВАЖИ­
НА - Disturbing hole - HƏYA-
CANLANDIRICI QUYU: İş rejimini
dəyişdirdikdə və ya onu dayandırdıqda,
həmin layı istismar edən digər quyuların
quyudibi təzyiqinin və ya debitinin
dəyişməsinə tə’sir edən quyular.
ВОЗРАСТ ГЕОЛОГИЧЕСКИЙ -
Geologic age - GEOLOJİ YAŞ: Hər
hansı geoloji hadisədən (dağ suxuru lay­
larının toplanması, dənizlərin irəliləməsi
və s.) keçən vaxt. Radiometrik yaş termi­
ninin işlədilməsi daha doğrudur.
ВОЛНОВОЕ ВОЗДЕЙСТВИЕ -
Wave influence, wave action - DAL­
ĞA TƏ’SİRİ: Dənizin dalğasının üzən
-40- ВРАЩАТЕЛЬНОЕ
vasitələr, hidrotexniki tikintilər, qazıma
qurğuları və s. avadanlıqlarına tə’siri.
ВОРОНКА ДЕПРЕССИИ -
Depression funnel - DEPRESSİYA
QIFI: Yatağın istismarı zamanı layın
quyuətrafı sahəsində lay təzyiqinin
paylanma əyrisi.
ВОССТАНОВИТЕЛЬНЫЙ РЕ­
МОНТ СКВАЖИН - Reconditioning
of wells - QUYULARIN BƏRPA
TƏ’MİRİ: İstismar zamanı müəyyən
edilmiş texnoloji rejimin kəskin pisləş­
məsi və ya müxtəlif səbəblərdən (elek­
trik enerjisinin kəsilməsi, atqı xəttinin
və ya kollektorun deşilməsi və s.) qəf­
lətən dayanmaları aradan qaldırmaqdan
ötrü aparılan tə’mir.
ВОССТАНОВЛЕНИЕ ДАВ­
ЛЕНИЯ - Restoration of pressure -
TƏZYİQİN BƏRPASI: İstismar olu­
nan obyektin təzyiqini bərpa etmək
məqsədilə çıxarılan məhsulun həcmi­
nə uyğun (həcm əmsalını nəzərə al­
maq şərtilə) vurucu quyular vasitəsilə
su, qaz və s. vurmaqla lay təzyiqinin
düşməsinin qarşısının alınması.
ВОССТАНОВЛЕНИЕ ДАВЛЕ­
НИЯ В СКВАЖИНЕ - Restoration of
pressure in the well - QUYUDA
TƏZYİQİN BƏRPASI. İstismar quyusu
dayandırıldıqdan sonra onun dibində və
ağzında təzyiqin artma prosesi. Bu pro­
ses nümunəvi (quyu ağzında) və dərin­
lik (quyu dibində) manometrləri ilə
qeydə alınır və lay təzyiqinin qiymət­
ləndirilməsində, layın süzülmə, həndəsi
və energetik parametrlərinin tə’yinində
istifadə olunur.
ВПАДИНЫ ТЕКТОНИЧЕСКИЕ
- Tectonic depression - TEKTONİK
ÇÖKƏKLİKLƏR: Yer səthinin, adətən,
geniş çökəklik sahələrini əhatə edən və
Yer qabığındakı tektonik hərəkətlər (qı-
nlıb-düşmələr) nəticəsində yaranan relyef
formaları.
ВРАЩАТЕЛЬНОЕ БУРЕНИЕ -
Rotary drilling - FIRLANMA QAZI-
ВРАЩАТЕЛЬНО-УДАРНОЕ
MASI: Quyu dibinə sıxılmış suxurdağı-
dıcı alətin (balta və s.) fırlandırılması
hesabına dağ süxurlarının dağıdılması
yolu ilə quyuların qazılması üsulu. Rotor,
turbin qazıma üsulu geniş yayılıb.
ВРАЩАТЕЛЬНО-УДАРНОЕ
БУРЕНИЕ - Rotary percussion
drilling - FIRLANMA-ZƏRBƏ QA­
ZIMASI: Quyu dibinə ox üzrə böyük
qüvvə ilə sıxılmış və fasiləsiz fırlanan
qazıma alətinə dövri cəld zərbələr
vurmaqla süxurların dağıdılması yolu
ilə quyu və kiçik diametrli dəliklərin
qazılması prosesi.
ВРАЩАЮЩИЙ МОМЕНТ -
Torque - FIRLADICI MOMENT:
Çismə fırlanma hərəkəti tə’cili vermək
üçün lazım olan moment. F.m. ətalət
momenti ilə bucaq tə’cilinin hasilinə
bərabərdir.
ВРЕМЯ ЗАПАЗДЫВАНИЯ -
Delay time - GECİKMƏ VAXTI.
Bax. ВРЕМЯ РЕЛАКСАЦИИ.
ВРЕМЯ ПРОРЫВА ВОДЫ В
СКВАЖИНУ - Borehole water in­
rush time - SUYUN QUYUYA DA­
XİLOLMA VAXTI: Layda su-neft
konturunun quyuya doğru hərəkəti
zamanı ilk su damlasınm quyuya daxil
olma vaxtı. Suyun quyuya daxilolma
vaxtı layın keçiriciliyindən, neftin və
suyun özlülüyündən, quyunun debitin-
dən, su-neft konturunun quyudan olan
məsafəsindən və s. asılıdır.
ВРЕМЯ РЕЛАКСАЦИИ - Re­
laxation time - RELAKSASİYA
VAXTI: Çoxlu sayda hissəciklərdən
təşkil olunmuş fiziki sistemin tam və ya
qismən termodinamik müvazinət halını
alması prosesinə sərf olunan vaxt. R.v.
maye (qaz) üçün az, bərk cisimlər, o
cümlədən, dağ süxurları üçün çox böyük
qiymətlə müəyyən olunur.
ВСКРЫТИЕ МЕСТОРОЖДЕ­
НИЯ - Deposit opening, deposit
stripping - YATAĞIN AÇILMASI: Yer
-41- ВТОРИЧНОЕ
səthindən faydalı qazıntı laylarını açmaq
üçün görülən dağ mə’dən işləri. Neft, qaz
və yeraltı su yataqlarının açılması quyula­
rın qazılması və möhkəmləndirilməsini,
quyunun dib və üst hissələrinin avadan­
lıqlarla təchizini, quyuların mənimsənil­
məsini və s. əhatə edir.
ВСПОМОГАТЕЛЬНЫЕ СКВА­
ЖИНЫ - Satellite hole - KÖMƏKÇİ
QUYULAR: Bu quyulara suburaxıcı və
suuducu quyular daxildir.
ВТОРАЯ СТАДИЯ РАЗРА­
БОТКИ - Second development stage -
İŞLƏNMƏNİN İKİNCİ MƏRHƏLƏ­
Sİ: Yüksək və müəyyən qədər sabit neft
hasilatının saxlanılması və quyuların
sulaşmasınm artması, onların fontan
üsulundan mexaniki istismara keçməsi
ilə xarakterizə olunan işlənmə mər­
hələsi. Bu mərhələnin axırında çıxanla
bilən ehtiyatın 40-70%-i çıxanhr.
ВТОРИЧНАЯ ДОБЫЧА НЕФ­
ТИ - Secondary oil production -
İKİNCİ NEFTÇIXARMA ÜSULU:
Enerjisi tükənmiş laylara su və qaz vur­
maqla neft yataqlannın işlənmə üsulu.
1947-ci ildən Azərbaycan neft yataq-
lannda istifadə olunur. Lay təzyiqinin
saxlanılması üsulunun geniş istifadəsi ilə
əlaqədar “ikinci ncftçıxarma üsulu”
termini öz əhəmiyyətini itirmişdir.
ВТОРИЧНАЯ ПОРИСТОСТЬ -
Secondary porosity - TÖRƏMƏ MƏ-
SAMƏLİLİK: Dağ süxurlannda məsa­
mələrdən, çatlardan mayenin çıxanlması
zamanı zərbələrdən əmələ gələn boş-
luqlann, yuyulma kanallarının və s. yarat­
dığı əlavə məsaməlilik.
ВТОРИЧНОЕ ЗАЛЕГАНИЕ
НЕФТИ - Secondary pooling of oil -
TÖRƏMƏ NEFT YIĞIMI: İlk əmələ
gəldiyi yerdən miqrasiya nəticəsində
neftin başqa çöküntülərdə yığıldığı yer.
ВТОРИЧНОЕ МЕСТОРОЖ­
ДЕНИЕ - Secondary pooling, deposit
- TÖRƏMƏ YATAQ: İlk yarandığı
məkandan yerdəyişmə nəticəsində
 -42-
ВТОРИЧНЫЕ
faydalı qazıntıların kənarda toplandığı
yeni yer. Neft yataqları, əsas e’tibarilə,
törəmə yataqlardır.
ВТОРИЧНЫЕ МЕТОДЫ ДО­
БЫЧИ НЕФТИ - Secondary methods
of oil production - İKİNCİ NEFTÇI-
XARMA ÜSULU. Bax: ВТОРИЧНАЯ
ДОБЫЧА НЕФТИ.
“ВТОРОЕ БАКУ” - The second
Baku - 'İKİNCİ BAKI": Volqa-Ural
neftli-qazlı hövzəsinin çox geniş
yayılmış adı. 1940-1950-ci illərdə
Bakıdan sonra SSRİ-in ikinci neft sə­
nayesi bazası olub.
ВТОРОЕ НАЧАЛО ТЕРМО­
ДИНАМИКИ - The second beginning
of thermodynamics - TERMODİNA-
MİKANIN İKİNCİ BAŞLANĞICI:
Tcrmodinamikanın əsas qanunlarından
biri, cntropiyanın (qapalı, istilik və me­
xaniki baxımdan təcrid olunmuş sistem­
də) artma qanunu.
ВУЛКАНИЧЕСКИЕ ГАЗЫ -
Volcanic gases - VULKANİK QAZ­
LAR: Vulkan püskürən vaxt və ondan
sonra onun ağzından (kraterindən),
yamaclarında əmələ gələn çatlarından,
lava selindən ayrılan qazlar.
ВУЛКАНИЧЕСКИЕ ГОРНЫЕ
ПОРОДЫ - Volcanic rocks - VULKA­
NİK DAĞ SÜXURLARI: Vulkan püs­
kürməsi nəticəsində yaranan dağ süxurları.
ВУЛКАНОГЕННО-ОСАДОЧ­
НЫЕ ПОРОДЫ - Volcanogenic-
sedimentary rocks - VULKANAGEN
ÇÖKMƏ SUXURLARI: Vulkanik və
çökmə süxurlarından ibarət dağ süxurları.
ВУЛКАНОЛОГИЯ - Volcano­
logy - VULKANŞÜNASLIQ: Vulkan­
ların əmələ gəlməsi, onların inkişafı,
püskürmə məhsullarının quruluşu və
tərkibi, vulkanların yer səthində pay­
lanması qanunauyğunluqları və s. ilə
məşğul olan elm səhasi.
ВУЛКАНЫ - Volcanos - VUL­
KANLAR: Yer qabığında əmələ gəlmiş
ВЫПАДЕНИЕ
çatlar və kanallar vasitəsilə dərinliyin
maqmatik mənbələrindən lava, isti qaz­
lar, dağ süxurları parçalarının Yer səthi­
nə püskürülmə prosesi.
ВЫБРОС НЕФТИ И ГАЗА - Oil
and gas outburst - NEFT VƏ QAZ
TULLANIŞI: Qazıma prosesində qə­
fildən neft və ya qazın özbaşına axmı.
Quyularda açıq neft (qaz) fontanına
səbəb ola bilər.
ВЫКИДНАЯ ЛИНИЯ - Discard
line - ATQI XƏTTİ: Quyulardan çıxan
məhsulu ölçü sisteminə nəql etdirmək
üçün boru xətləri.
ВЫКЛИНИВАНИЕ - Thinning-
out - PAZLAŞMA: Stratiqrafık və ya
tektonik səbəbdən layın qalınlığının
yatım istiqamətində tədricən və ya bir­
dən onun tam itməsinədək azalması.
ВЫМЫВАНИЕ ВЫПАВШЕГО
КОНДЕНСАТА - Wash-out of pre­
cipitated condensate - ÇÖKMÜŞ
KONDENSATIN YUYULMASI: Lay
təzyiqinin aşağı düşməsi nəticəsində
qazkondensat sistemindən layda çökən
maye karbohidrogenlərin (kondensatın)
lay suyu tərəfindən quyu dibinə sıxış­
dırılması.
ВЫНОС ПЕСКА - Sand removal
- QUMUN ÇIXARILMASI. Mayenin
süzülməsi zamanı qumun laydan quyu
dibinə axını. Süxura düşən yükün ar­
tıqlığı nəticəsində qumdaşının dağıla­
raq quma çevrilməsi, lay skeletinin
zəiflənməsindən qum daşının quma
çevrilməsi, su və ya buxar sementləşdi-
rici materialı həll edərək qumdaşını
quma çevirməsi nəticəsində laydan
quyuya qum axınının baş verməsi.
ВЫПАДЕНИЕ КОНДЕНСАТА -
Condensate separation - KONDENSA­
TIN ÇÖKMƏSİ: Lay təzyiqinin konden­
sat çökmə təzyiqindən aşağı düşməsi
nəticəsində qazkondensat sistemindən
ağır karbohidrogenlərin (C5±) layda maye
(kondensat) şəklində çökməsi.
ВЫТЕСНЕНИЕ
ВЫТЕСНЕНИЕ НЕФТИ ВОД­
НЫМ РАСТВОРОМ ПАВ - Dis­
placement of oil by aqueous solution -
NEFTİN SƏTHİ AKTİV MADDƏ
(SAM) MƏHLULU İLƏ SIXIŞDI­
RILMASI: Suyun yuma qabiliyyətini
artırmaq, su-neft sərhədində səthi gəril­
mə qüvvəsini azaltmaq, islatma bucağını
kiçiltmək məqsədilə laya vurulan suya
SAM qatılması. Ən çox istifadə olunan
neogen SAM olan OP-1 O-dur.
ВЫТЕСНЕНИЕ НЕФТИ МИ-
ЦЕЛЯРНЫМИ РАСТВОРАМИ -
Displacement of oil by micellar solu­
tion - NEFTİN MİTSELYAR MƏH-
LULLURLA SIXIŞDIRILMASI:
Sıxışdırıcı agent kimi mitsclyar məh­
luldan istifadə etməklə neftin laydan
çıxarılması. Mitsclyar məhlulun tərkibi
yüngül karbohidrogendən, şirin sudan,
səthi aktiv maddədən və stabilləşdi-
ricidən ibarətdir.
ВЫТЕСНЕНИЕ НЕФТИ из
пласта - Oil displacement from a
seam - NEFTİN LAYDAN SIXIŞ-
DIRLMASI: Kollektor süxurlarında
olan neftin başqa agentlə (su, qaz və s.
ilə) əvəz edilməsi.
ВЫТЕСНЕНИЕ НЕФТИ ПА­
РОМ - Displacement of oil by vapour
- NEFTİN BUXAR VASİTƏSİLƏ
SIXIŞDIRILMASI: Neftin özlülüyünü
azaltmaq üçün laydan qızdırılmış su
buxarı vasitəsilə neftin sıxışdırılması.
Bu zaman neftin sıxışdınlmasında dis-
tillə edilmiş yüngül neft fraksiyaları
əsas rol oynayır. Bu üsul neftin
özlülüyü 50 mPa olan neft yataqlarında
istifadə olunur.
ВЫТЕСНЕНИЕ НЕФТИ ПРИ
ВНУТРИПЛАСТОВОМ ГОРЕ­
НИИ - Displacement of oil during
intra-layer combustion - LAYDAXİ-
Lİ YANMADA NEFTİN SIXIŞDI­
RILMASI: Laya vurulan hava tərki­
bindəki oksigenlə laydakı neft arasında
gedən ekzotermik reaksiya nəticəsində
-43- ВЫЧИСЛИТЕЛЬНАЯ
layda yaranan və hərəkət edən kiçik
ölçülü, yüksək temperaturlu zona va­
sitəsilə neftin sıxışdırılması.
ВЫХОД - Seam outcrop - ÇIXIŞ:
Yataq qatının, layının və ya ümu­
miyyətlə dağ süxurunun Yer üzərində
və ya dağ qazımasında hər hansı intişa­
rı. Yatağın çıxışı dedikdə onun təkcə
Yer üzərinə çıxması deyil, həmçinin
gəlmə torpaqla örtülmüş (gizlədilmiş)
çıxışları da nəzərdə tutulur.
ВЫХОД ГАЗА - Gas seepage -
QAZIN ÇIXIŞI: Təbii qazın bilavasitə
torpaqdan və ya sudan çıxması. Sudan
qazın çıxışı, su üzərində qaz qabarcıqları­
nın əmələ gəlməsi ilə müşahidə olunur.
ВЫХОД КЕРНА - Core outcrop
- KERN ÇIXARIŞI: Quyudan çıxa­
rılmış süxur nümunəsi (kcm) uzun­
luğunun quyunun qazılmış kövdəsi
uzunluğuna nisbəti.
ВЫХОД НЕФТИ - Oil seepage -
NEFTİN ÇIXIŞI: Neftin yer üzərinə
çıxışı olan laylardan və eləcə də yer
qabığında olan çatlardan yer səthinə
qalxması ilə əlaqədar hər hansı formada
yer səthində təzahürü.
ВЫХОД ПЛАСТА - Seam out­
crop - LAYIN ÇIXIŞI: Layın yer sət­
hinə təbii çıxışı.
ВЫЧИСЛИТЕЛЬНАЯ МАТЕ­
МАТИКА - Computing mathematics -
HESABLAMA RİYAZİYYATI: He­
sabatların aparılması və EHM-dən isti­
fadə ilə əlaqədar məsələləri, ədədi həll
üsullarının nəzəriyyəsini əhatə edən
riyaziyyat bölməsi.
ВЫЧИСЛИТЕЛЬНАЯ МА­
ШИНА - Computer - HESABLAMA
MAŞINI: Hesablama prosesini mexa-
nikləşdirmək və avtomatlaşdırmaq
üçün istifadə olunan kompleks və ya
fərdi qurğular. Ən çox yayılan elektron
hesablama maşınlarıdır (EHM). EHM-
dən neft və qaz yataqlarının işlənməsi­
nin layihələdirilməsində, qazıma pro­
sesinin optimallaşdırılmasında və s.
 ВЫШКА
proseslərdə qarşıya çıxan məsələlərin
həllində istifadə edilir.
ВЫШКА БУРОВАЯ - Drilling
rig, derrick - QAZIMA BURUĞU.
Bax: БУРОВАЯ ВЫШКА.
ВЫШКОМОНТАЖНЫЕ РА­
БОТЫ - Erection of drilling rigs/der-
ricks - VIŞKA QURAŞDIRMA İŞLƏ­
Rİ: Neft, qaz və s. quyuların tikilməsinin
birinci mərhələsi olub, yerüstü qazıma
avadanlıqlarının yığılması və quraşdınl-
masının kompleks işləri.
ВЯЗКО-ПЛАСТИЧЕСКИЕ
ЖИДКОСТИ - Viscous-plastic fluids
- ÖZLÜ-PLASTİK MAYELƏR: Elə
mayelərdir ki, bunları müvazinət və­
ziyyətindən çıxarıb hərəkətə gətirmək
üçün sürüşmə gərginliyi (т) başlanğıc
(və ya statik sürüşmə) gərginlikdən
(r0) böyük olmalıdır.
ВЯЗКО-УПРУГИЕ ЖИДКО­
СТИ - Viscous-elastic liquids -
ÖZLÜ-ELASTİK MAYELƏR: Elə
mayelərdir ki, bunlar həm özlü və,
həm də, elastiklik xassələrə malikdir­
lər. Bu cür mayelərə tə’sir edən hər
hansı gərginlik sür’ət azaldıqca zaman­
dan asılı olaraq artan deformasiyaya
səbəb olur. Özlü-clastik mayelər Vcy-
senberq effekti ilə asanlıqla müəyyən­
ləşdirilir.
ВЯЗКОСТЬ - Viscosity - ÖZLÜ-
LÜK: Maye və qazın hərəkət edən bir
hissəsinin digərinə nisbətən sürüşmə­
sinə və ya üfüqi yerdəyişməsinə gö­
stərdiyi müqaviməti səciyyələndirən
xassəsi. Hərəkət edən (səthi 5) təbə­
qələr arasında yaranan daxili sürtünmə
qüvvəsi (F) gərginliyi (r) Nyuton
qanunu ilə ifadə olunur:
F dv ,dv .. , x „ ГАЗ ГОРЮЧИЙ - Fuel gas,
r = — = p — (— - surət qradienti),
S dy dy
/l - mayenin (qazın) dinamik və ya
mütləq özlülük əmsalı adlanır və BS - də
ölçü vahidi - Hs/m2 və ya Ра с
-44- ГАЗ
(IPa-s -0,102 kqqs/m2=\0 P (Puaz)).
Mayelərin kinematik özlülük əmsalı
(v= p./p, p - mayenin sıxlığı) da mövc­
uddur: BS-də m2/s (\m2/s= I10AS7
(Stoks)). Özlülükləri Nyuton qanununa
tabe olan mayelər nyuton mayelər, tabe
olmayanlar isə qeyri-nyuton mayelər ad­
lanır. Maye və qazın özlülüyü təzyiq və
temperaturdan, mayedə həll olunmuş qa­
zın miqdarından asılı olaraq xeyli dəyişə
bilər. Özlülüyü tə’yin etmək üçün müxtə­
lif viskozimetrlərdən istifadə olunur. Qaz­
ların dinamik özlülüyü gətirilmiş paramet-
lərinə görə müxtəlif düsturlarla hesabla­
nır.
ВЯЗКОСТЬ ДЕГАЗИРОВАН­
НОЙ НЕФТИ - Viscosity of deaerated
oil - QAZSIZLAŞDIRILMIŞ NEFTİN
ÖZLÜLÜYÜ: Laydan çıxarılan neftin
onda həll olmuş qazlan tam kə­
narlaşdırdıqdan sonra ölçülmüş özlülüyü.
ВЯЗКОСТЬ ПЛАСТОВОЙ
НЕФТИ - Viscosity of bedded oil -
LAY NEFTİNİN ÖZLÜLÜYÜ: Nef­
tin lay şəraitindəki özlülüyü. L.n.ö.
neftdə həll olmuş qazın miqdarından,
lay temperatur və təzyiqindən asılı
olaraq dəyişir. Lay şəraitində neftin və
suyun özlülüyünü dərinlik viskozimetri
vasitəsilə də təy’in edirlər.
Г işlənmə rejimi. Son neftvermə əmsalı
ГАЗГОЛЬДЕР - Gasholder -
QAZHOLDER: Təbii qazı qəbul et­
mək, saxlamaq, qazpaylama şəbəkəsi­
nə və c’mal qurğusuna vermək üçün
istifadə edilən stasionar polad tutum.
combustible gas - YANAR QAZ. Bax:
ГОРЮЧИЕ ГАЗЫ
ГАЗ ГРЯЗЕВЫХ СОПОК - Mud
hills gas- PALÇIQ PİLPİLƏLƏRİNİN
QAZI: Palçıq pilpilələrindən çıxan qaz.
-45-
ГАЗ
Bu qazda metan (CH4), azot (N2), karbon
qazı (CO2), cüz’i miqdarda hidrogcnsul-
fıd(H2S) qazlan olur.
ГАЗ ЖИРНЫЙ (богатый) - Fat
gas, combination gas - ZƏNGİN
QAZ: Bax: ЖИРНЫЙ ГАЗ.
ГАЗ НЕФТЯНОЙ - Oil gas -
NEFT QAZI: Bax: НЕФТЯНОЙ ГАЗ.
ГАЗ СУХОЙ - Dry gas - QURU
QAZ: Əsas e’tibarilə metandan, bə’zən
propandan ibarət olan və tərkibində az
miqdarda propan, butan və digər ağır
karbohidrogenlər olan təbii qaz.
ГАЗ УГЛЕВОДОРОДНЫЙ -
Carburated hydrogen gas - KAR­
BOHİDROGEN QAZI: Əsas c’tiba-
rilə karbohidrogenlərdən: metan, ctan
və onların yüksək homoloqlarından
təşkil olunmuş təbii qaz.
ГАЗ УГЛЕКИСЛЫЙ - Carbon
dioxide - KARBON QAZİ: Tərkibində
karbon olan maddələrin yanması və çürü­
məsi nəticəsində əmələ gələn qaz (CO2).
ГАЗИРОВАННОЙ ЖИДКО­
СТИ РЕЖИМ, растворенного газа
режим - Gasified liquid conditions -
QAZLI MAYE REJİMİ, həll olmuş
qaz rejimi: Layda təzyiqin doyma
təzyiqindən aşağı düşməsi ilə neftdən
ayrılan qazın genişlənmə enerjisi hesa­
bına neftin istismar quyularına hərəkət
etdirilməsinə əsaslanan neft yatağının
10-20%, nadir hallarda isə 30% olur.
ГАЗЛИФТ - Gaslift - QAZLİFT:
İzafi təzyiq altında olan sıxılmış səmt
qazının və ya qaz yatağından alınan
qazın enerjisi hesabına mayenin quyu­
dan qaldırılma üsulu.
ГАЗЛИФТНЫЙ ЦИКЛ - Gaslift
cycle - QAZLİFT TSİKLİ: Kompres­
sor istismarında qazın qapalı tsikl üzrə
fasiləsiz dövr etdirilməsi.
ГАЗОАДСОРБЦИОННАЯ
ХРОМАТОГРАФИЯ - Gas adsorp­
tion chromatography - QAZ-AD-
ГАЗОВАЯ
SORBSİYA XROMATOQRAFİYA-
SI: Qaz və buxar hallarında olan mad­
dələr qarışığının bərk adsorbentlərlə
hissələrinin ayrılıqda adsorbsiyasına
əsaslanan bu qarışıqların ayrılma və
analizi üsulu.
ГАЗОАНАЛИЗАТОР - Gas
analyser, gas indicator - QAZ ANA-
LİZATORU: Qaz qarışığının kə­
miyyət və keyfiyyətcə tərkibini tə’yin
etmək üçün istifadə olunan cihaz.
ГАЗОВАЯ ДИНАМИКА - Gas
dynamics - QAZ DİNAMİKASI. Bax:
ГАЗОДИНАМИКА.
ГАЗОВАЯ ЗАЛЕЖЬ - Gas
accumulation, gas deposit - QAZ
YATAĞI: Lay-kollektordan və keçir­
məyən süxurlardan təşkil edilmiş ta­
vandan ibarət tələdə təbii qaz yığımı.
ГАЗОВАЯ ОСУШКА - Dedica­
tion of gas - QAZIN QURUDUL­
MASI. Bax: ОСУШКА ГАЗОВ.
ГАЗОВАЯ ПОСТОЯННАЯ - Gas
constant - QAZ SABİTİ: Qazın hal tən­
liyinə daxil olan sabit fiziki parametr.
R=8,31103 Coulldərkmol - 1,986
kal/dərmol.
ГАЗОВАЯ ПРОБА - Gas test -
QAZ NÜMUNƏSİ: Analizi aparılacaq
qazın mövcud qaydada götürülmüş
nümunəsi. Q.n.-ni götürərkən çalışmaq
lazımdır ki, onun tərkibinə atmosfer
havası daxil olmasın.
ГАЗОВАЯ ПРОМЫШЛЕН­
НОСТЬ - Gas industry - QAZ SƏ­
NAYESİ: Təbii qaz yataqlarının kəş­
fiyyatını, işlənməsini və istismarını;
onun c’malını, yeraltı saxlanılmasını,
nəqlini və istehlakçılara çatdırılmasını
əhatə edən yanacaq-encrgetika kom­
pleksi sahəsi.
ГАЗОВАЯ РЕЗКА - Gas cutting
- QAZLA KƏSMƏ: Xalis oksigen
şırnağında metalları yandırmaqla me-
tallik hissələrin forma və ölçülərinin
dəyişdirilməsi prosesi.
ГАЗОВЫЙ
ГАЗОВАЯ СВАРКА - Gas wel­
ding - QAZ QAYNAĞI: Ərimə tem-
peraturunadək qaz-oksigen alovu ilə
yerli qızdırmaqla metal hissələrinin
sökülməyən birləşmələrinin alınması­
nın texnoloji prosesi.
ГАЗОВАЯ СЕТЬ - Gas network
- QAZ ŞƏBƏKƏSİ: Yanar qazm nəqli
və paylanması üçün istifadə olunan
boru kəmərləri sistemi.
ГАЗОВАЯ СКВАЖИНА - Gas
well - QAZ QUYUSU: Qaz yatağım
açmaq, qazı oradan çıxarmaq, yeraltı
ambara qaz vurmaq üçün istifadə olu­
nan quyu.
ГАЗОВАЯ СЪЕМКА - Gas
survey, measuring - QAZLA ÖY­
RƏNMƏ: Yer səthinədək miqrasiya
(cffuziya, diffuziya) olunan təbii qazın
tərkibinin öyrənilməsinə əsaslanan
geokimyəvi üsul. Neft və qaz yataqla­
rının kəşfiyyatında istifadə olunur.
ГАЗОВАЯ ТУРБИНА - Gas
turbine - QAZ TURBİNİ: Qazm po­
tensial enerjisini özünün kürəkli apara­
tında kinetik enerjiyə və sonra da me­
xaniki işə çevirən mühərrik.
ГАЗОВАЯ ШАПКА - Gas cap -
QAZ PAPAĞI: Neft yatağının üzərində,
layın tağ hissəsində sərbəst qaz yığımı.
ГАЗОВОДЯНОЙ КОНТАКТ -
Water-gas contact - QAZ-SU KON­
TAKTI: Qaz yatağında sərbəst qaz ilə
suyun sərhədi.
ГАЗОВОЕ МЕСТОРОЖДЕ­
НИЕ - Gas field - QAZ YATAĞI:
Yer səthində ümumi sahədə və vahid
struktur elementində toplanan bir neçə
qaz layının məcmusu. Q.y. bir və ya
çox laylı olurlar.
ГАЗОВОЕ ХРАНИЛИЩЕ - Gas
storage - QAZ AMBARI: Qaz sərfinin
fəsillər üzrə qeyri-bərabər istifadəsin­
dən asılı olaraq, onun istehlakçıya
çatdırılmasını tənzim etmək və böyük
həcmdə qaz ehtiyatı yaratmaq üçün
-46- ГАЗОВЫЙ
təbii və ya sün’i tutum.
ГАЗОВОЗ - Gas carrier - QAZ
DAŞIYAN: Mayeləşmiş qazların da­
şınmasında istifadə olunan nəqliyyat
vasitəsi.
ГАЗОВЫЕ ГИДРАТЫ - Gas
hydrates - QAZ HİDRATLARI. Bax:
ГИДРАТЫ УГЛЕВОДОРОДНЫХ
ГАЗОВ.
ГАЗОВЫЕ ИЛИ ГАЗОКОН­
ДЕНСАТНЫЕ ЗАЛЕЖИ С НЕФ­
ТЯНОЙ ОТОРОЧКОЙ - Gas or oil
condensate deposits with oil belts -
NEFTLİ QURŞAĞI OLAN QAZ VƏ
YA QAZ-KONDENSAT YATAQ­
LARI: Neftli hissəsinin həcminin,
layın ümumi həcminə nisbətən çox
kiçik (təxminən 1/4 və ya az) olan
ikifazalı yataqlar.
ГАЗОВЫЙ АНАЛИЗ - Gas
analysis - QAZ ANALİZİ: Qazların
tərkibini tə’yin etməklə məşğul olan
analitik kimya bölməsi. Bax: ГАЗО­
АНАЛИЗАТОР.
ГАЗОВЫЙ ДВИГАТЕЛЬ - Gas
engine -QAZ MÜHƏRRİKİ.Qazvari ya-
nacaqla işləyən daxili yanma mühərriki.
ГАЗОВЫЙ КАРОТАЖ - Gas
logging, mud logging - QAZ KARO­
TAJ: Karbohidrogen qazlannın tərki­
binin tə’yininə əsaslanan quyuların
tədqiqatı üsulu.
ГАЗОВЫЙ КОНДЕНСАТ - Gas
condensate - QAZ KONDENSATI:
Qaz-kondensat yataqlarının istismarı
zamanı təzyiq və temperaturun aşağı
düşməsi nəticəsində təbii qazdan ayn-
lan (C5H12+yuxan) maye karbohidrog­
en qarışığı.
ГАЗОВЫЙ КОНУС - Gas cone ■
QAZ KONUSU: Quyu dibi ətrafmda
layın qazlı və neftli (sulu) hissələrini
ayıran deformasiyaya uğramış aralıq səthi.
ГАЗОВЫЙ ПРОМЫСЕЛ - Gas
field - QAZ MƏ’DƏNİ: Yatağın bir sa­
həsindən qazın çıxarılması və yığılması,
ГАЗОВЫЙ
nəql edilməsi, qaz və kondensatın ilkin
işlənməsi üçün texnoloji kompleks.
ГАЗОВЫЙ РЕЖИМ месторож­
дений природных газов - Gas condi­
tions for exploitation of the natural gas
deposits - TƏBİİ QAZ YATAQLARI­
NIN QAZ REJİMİ: Karbohidrogenlərin
istismar quyusunun dibinə axını məhsul­
dar laydakı qazın təzyiqinin potensial
encıjisi hesabına olan rejim.
ГАЗОВЫЙ СБОРНЫЙ ПУНКТ
- Gas collector, gas collecting main -
QAZ YIĞIMI MƏNTƏQƏSİ: İstismar
quyularından çıxan qazın yığılması və
onun mə’dən şəraitində işlənməsi (tə­
mizlənməsi və qurudulması) üçün qur­
ğular kompleksi.
ГАЗОВЫЙ СЕПАРАТОР - Gas
separator - QAZ SEPARATORU:
Quyunun qaz və kondensat məhsulunu
damcılı nəmlikdən, karbohidrogen
kondensatından və mexaniki qarışıqdan
təmizləmək üçün aparat. Qazın hazır­
lanması qurğular kompleksinə daxildir.
ГАЗОВЫЙ СЧЕТЧИК - Gas­
ometer - QAZ SAYĞACI. Bax. ГА­
ЗОМЕР.
ГАЗОВЫЙ ТЕРМОМЕТР - Gas
thermometer - QAZ TERMOMETR:
Qapalı qabda qazın həcminin və ya
təzyiqinin dəyişməsinə görə temperatu­
ru ölçən termometr.
ГАЗОВЫЙ ТРУБОПРОВОД -
Gas pipeline - QAZ KƏMƏRİ. Bax:
МАГИСТРАЛЬНЫЙ ГАЗОПРО­
ВОД
ГАЗОВЫЙ ФАКТОР - Gas factor,
gas-oil ratio - QAZ FAKTORU: Neft
quyusunun məhsulunda olan qazın xüsusi
miqdan, yə’ni W və ya 1 t. neftə düşən
səmt qazının miqdan. Ölçüsü m3/m3 və ya
m3/t. Bu halda qazm həcmi normal şəraitə
(təzyiq l,01105Pa, temperatur t=2O°S)
uyğunlaşdınlır.
ГАЗОВЫЙ ФОНТАН - Gas
spout, gush - QAZ FONTANI. Bax:
- 47 - ГАЗОГИДРОДИНАМИЧЕСКИЕ
ВЫБРОС НЕФТИ И ГАЗА.
ГАЗОВЫЙ ЯКОРЬ - Gas
anchor - QAZ LÖVBƏRİ: Lay maye­
sindən sərbəst qazı ayırmaq üçün qur­
ğu. Adətən, neftin dərinlik nasosu
vasitasilə çıxarılmasında istifadə edilir.
ГАЗОГЕНЕРАТОР - Gas genera­
tor - QAZ GENERATORU: Bərk və
maye yanacaqdan yanar qaz (generator
qazı) almaq üçün istifadə olunan aparat.
ГАЗОГИДРАТНАЯ ЗАЛЕЖЬ -
Gas-hydrate deposit - QAZ-HİDRAT
YATAĞI: Yer qatının çökmə süxurla­
rında karbohidrogen qazları hidratları-
mn nadir yığımı. Lay sularının fəal
miqrasiyası olduqda belə çox zəif hə-
rəkətliliyi ilə səciyyələnir.
ГАЗОГИДРАТНОЕ МЕСТО­
РОЖДЕНИЕ - Gas-hydrate field -
QAZ-HİDRAT YATAĞI: Tam və
qismən hidrat halında olan karbohid­
rogen qaz yataqlarının (laylarının)
məcmusu.
ГАЗОГИДРОДИНАМИКА
ПОДЗЕМНАЯ - Underground
hydro-gas dynamics - YERALTI
QAZ-HIDRODİNAMİKASI. Bax.
ПОДЗЕМНАЯ ГИДРОГАЗОДИ­
НАМИКА.
ГАЗОГИДРОДИНАМИЧЕСКИЕ
ИССЛЕДОВАНИЯ ПЛАСТОВ И
СКВАЖИН - Gas-hydrodynamic
investigation of seams and wells - LAY
VƏ QUYULARIN QAZOHİDRODİ-
NAMİK TƏDQİQATI: Layların
süzülmə, istismar və vurucu quyuların
məhsuldarlıq parametlərini tə’yin et­
mək üçün tədqiqat üsulları kompleksi.
Qərarlaşmış və qərarlaşmamış süzülmə
proseslərində aparılır. Neft və qaz ya­
taqlarının öyrənilmə dərəcəsindən asılı
olaraq aparılan qaz-hidrodinamik tədqi­
qatlara da tələbat müxtəlifdir. Ümu­
miyyətlə, ilkin, cari və xüsusi tədqiqat
növləri mövcuddur. 1.İlkin tədqiqatlar
bütün istismar və kəşfiyyat quyularında
ГАЗОДИНАМИКА
aparılır. Bu tədqiqatlar əsas baza tədqi­
qatları olub, lay parametrlərini onun verim
xüsusiyyətini tə’yin etməyə, quyudibi,
quyuağzı təzyiq və temperaturla quyunun
debiti arasında əlaqəni müəyyənləşdir­
məyə, maye axınındakı bərk hissəciklərin
olmasını və onların yer səthinə qaldırmaq
üçün quyunun iş rejimini seçməyə, baş­
lanğıc lay təzyiqini və layın açılma xüsu­
siyyətini öyrənməyə imkan verir. 2. Cari
tədqiqatlar işlənmə prosesində istismar
quyularında aparılır. Bu tədqiqatlarda əsas
məqsəd yatağın işlənməsini analiz etmək
və ona nəzarət etmək üçün lazım olan
mə’lumatlann əldə edilməsidir. Bu tədqi­
qatların həcmi konkret şəraitdən asılı
olub, əsas e’tibarilə, qaz-hidrodinamik
tədqiqatlar nəticəsində əvvəlki qəbul
edilmiş parametrlərinin dəqiqləşdirilmə-
sini, işlənmə prosesində onların dəyişmə
qanunauyğunluğunun müəyyən edilmə­
sini, əgər ölçülən parametrlər əvvəlkilər­
dən əsaslı surətdə fərqlənirsə, onda layi­
hə göstəricilərinə müəyyən dəyişikliklər
edilməsini nəzərdə tutur. 3. Xüsusi tədqi­
qatlar, yatağın özünəməxsus şəraitini
müəyyən etmək üçün lazım olan para­
metrləri tə’yin etmək məqsədilə aparılır.
Bunlara qaz-su kontaktının vəziyyətinə
nəzarət etmək üçün seçilmiş xüsusi quy-
larda aparılan tədqiqatları, işlənmə prose­
sində layların tükənmə dərəcəsini tə’yin
etmək və layların birgə açılmasında bir
laydan digər laya qazm axmasını tə’yin
etməyə imkan verən tədqiqatları aid et­
mək olar.
ГАЗОДИНАМИКА - Gas dy­
namics - QAZ DİNAMİKASI: Hidroae-
ro mexanikanın bölməsi; sıxılan mühitlə­
rin hərəkətini, onların bərk cisimlərlə
qarşılıqlı tə’sirini öyrənir.
ГАЗОЕМКОСТЬ ГОРНЫХ
ПОРОД - Gas content of rocks -
DAĞ SÜXURLARININ QAZ TU­
TUMU: Müəyyən termobarik şəraitdə
dağ süxurlarının qazı udma qabliyyəti-
ni səciyyələndirir.
-48- ГАЗОКОНДЕНСАТНОЕ
ГАЗОЖИДКОСТНАЯ ХРО­
МАТОГРАФИЯ - Gas-liquid chro­
matography - QAZ-MAYE XROMA-
TOQRAFİYASI: Bərk daşıyıcının
səthinə nazik təbəqə ilə yaxılmış maye­
də qazın və ya buxarabənzər maddələ­
rin ayrılıqda həll olunmasına əsaslanan
qaz-buxar qarışığının analizi və ayrılma­
sı üsulu. Qazm, mayenin və bərk cismin
analizində geniş istifadə olunur.
ГАЗОЛЬ - Gasol - QAZOL
(MAYEQAZ): Neftin c’malı prosesin­
də ağ neftdən sonra alınan məhsul.
Fraksiya tərkibinin 50%-i 300°S-dək,
35%-i 3OO°S-35O°S, 15%-i isə 3500S-
dən yuxan temperaturda qaynayır.
Dizel yanacağı kimi istifadə olunur.
ГАЗОКАРОТАЖНАЯ СТАН­
ЦИЯ - Gas logging station - QAZ-
KAROTAJI STANSİYASI. Gilli
məhlul üzrə qaz karotajını aparmaq
üçün avtomaşın üzərində qurulmuş və
xüsusi cihazlarla (deqazator, qazanali-
zator, dərinlik ölçən və s.) tə’min
olunmuş qurğu kompleksi.
ГАЗОКОМПРЕССОРНАЯ
СТАНЦИЯ - Gas compressor station -
QAZ-KOMPRESSOR STANSİYASI:
Təbii qazlann nəql edilməsində və sax­
lanması proseslərində təzyiqi artırmaq
məqsədilə istifadə olunan avadanlıq və
qurğular kompleksi.
ГАЗОКОНДЕНСАТНАЯ ЗА­
ЛЕЖЬ - Gas condensate field - QAZ-
KONDENSAT YATAĞI: Yerin təkində
qaz halında karbohidrogenlərin nadir
toplantısı. Onların tərkibi buxar halmda
benzin-ağ neft (kerosin) və bə’zən daha
yüksək molekullu komponentlərdən iba­
rətdir və lay təzyiqinin izotermik düşməsi
ilə onların bir hissəsi qaz kondensatt şək­
lində layın məsamələrinə çökür.
ГАЗОКОНДЕНСАТНОЕ МЕС­
ТОРОЖДЕНИЕ - Gas condensate
field, deposit - QAZ-KONDENSAT
YATAĞI: Vahid bir tələyə aid olan bir
və bir neçə kondensat layların məcnıu-
ГАЗОКОНДЕНСАТНОНЕФТ
su. Qaz-kondensat yataqları bir laylı və
çoxlaylı ola bilər.
ГАЗОКОНДЕНСАТНОНЕФТЯ
НАЯ ЗАЛЕЖЬ - Gas condensate and
oil deposit - QAZ-KONDENSAT-
NEFT YATAĞI: Tərkibində sənaye
əhəmiyyətli neftli hissəsi və qaz-
kondcnsatlı papağı olan yataq. İki ter­
modinamiki tarazlaşmış qazvari və
maye (neft) fazalardan ibarət olur.
ГАЗОКОНДЕНСАТНОНЕФТЯ­
НОЕ МЕСТОРОЖДЕНИЕ - Gas
condensate oil field - QAZKON-
DENSAT-NEFT YATAĞI: Qaz-
kondensat və neft laylarını özündə cəm­
ləşdirən yataq. Neftli laylar müstəqil və
ya qaz-kondensat layının sanəyc əhə­
miyyətli böyük hissəsi şəklində olur.
ГАЗОКОНДЕНСАТНЫЙ ФАК­
ТОР - Gas-condensate factor - QAZ-
KONDENSAT AMİLİ: lm3 kondensatın
alınması üçün lazım olan qazın zn'-lə
miqdarı. Qaz-kondensat amilinin qiyməti
geniş hüdudda dəyişir.
ГАЗОЛИН - Gasoline - QAZO-
LİN, QAZ BENZİNİ: Neftin distillə-
sində və ya sənaye qazlarını tərkib his­
sələrinə ayırdıqda maye halında alman
yüngül karbohidrogenlər qarışığı.
ГАЗОМЕР - Gasometer, gas
holder - QAZ SAYĞACI: Qazm miq­
darını və sərfini ölçən cihaz. İş prinsi­
pinə görə həcmi, drosselli və sür’ətli
Q.s. olur.
ГАЗОМЕТР - Gasometer - QAZ
SAYĞACI: Kimya laboratoriyalarında
qazı yığmaq, saxlamaq və həcmini
ölçmək üçün işlədilən cihaz.
ГАЗОМОТОКОМПРЕССОР -
Gas engine compressor - QAZ-
MÜHƏRRİK KOMPRESSORU.
Bax: ГАЗОПЕРЕКАЧИВАЮЩИЙ
АГРЕГАТ.
ГАЗОНАПОРНЫЙ РЕЖИМ -
Gas head conditions - QAZ BASQI
REJİMİ: Layda neftin istismar quyula­
- 49 ■ ГАЗООБРАЗНОЕ
rına axını qaz papağındakı sıxılmış və
ya laya vurulan qazm basqısı hesabına
həyata keçən neft-qaz yatağının rejimi.
ГАЗОНАСЫЩЕННОСТЬ
ГОРНЫХ ПОРОД - Gas storage
capacity of rocks - DAĞ SÜXURLA­
RININ QAZLADOYUMU: Dağ
süxurlarında olan boşluqların təbii
qazlarla dolma dərəcəsi. Qazladoyum
əmsalı ilə qiymətləndirilir. Qazladoy­
um əmsalı Kq - süxur boşluqlarında
olan qazm həcminin açıq məsamə və
boşluqların həcminə olan nisbətinə
bərabərdir.
ГАЗОНЕФТЕПРОЯВЛЕНИЕ -
Gas and oil show - QAZ-NEFT TƏ­
ZAHÜRÜ: Qaz və neftin fasiləsiz və
ya fasiləli yerin təkindən onun səthinə
çıxması.
ГАЗОНЕФТЯНАЯ ЗАЛЕЖЬ -
Gas-oil field - QAZ-NEFT YATAĞI:
Vahid tələdə neft və qazm yığımı.
Belə laylarda qaz neftlə təmasda olub,
tələnin yuxarı hissəsinə yığılır və qaz
papağının həcmi neftin hissənin
həcmindən çox olur.
ГАЗОНЕФТЯНОЕ МЕСТО­
РОЖДЕНИЕ - Gas -oil field - QAZ-
NEFT YATAĞI: Vahid struktur ele­
mentə aid olan neft və qaz laylarının
məcmusu. Belə yataqlarda qazm həcmi
neftin həcmindən çox olur.
ГАЗОНЕФТЯНОЙ КОНТАКТ
- Gas-oil contact, gas-oil interface,
gas-oil surface - QAZ-NEFT KON­
TAKTI: Neft yataqlarında qaz pa­
pağında olan sərbəst qazla layda olan
nefti ayıran səth.
ГАЗОНЕФТЯНОЙ СЕПАРА­
ТОР - Gas and oil separator - QAZ-
NEFT SEPARATORU: Neftlə birlik­
də çıxan qazları sıxlıq fərqinə görə
neftdən ayıran aparat.
ГАЗООБРАЗНОЕ ТОПЛИВО -
Gaseous fuel - QAZ-YANACAQ:
Məişətdə və texnikada (sobalarda,
 ГАЗООПРЕДЕЛИТЕЛИ__________
qazanxanada, daxili yanma mühərriklə­
rində və s.) işlədilən təbii yanar qaz.
ГАЗООПРЕДЕЛИТЕЛИ - Gas
indicators , gas determiners - QAZ
AŞKARLAYAN. Bax: ГАЗО­
АНАЛИЗАТОР.
ГАЗООТДАЧА ГАЗОВОГО
ПЛАСТА - Gas yield of a gas seam -
LAYIN QAZVERİMİ: Laydan çıxa­
rılan qazın onun ilk ehtiyatına nisbəti.
Qazveriminin cari (müəyyən vaxt
üçün) və son (yatağın sənaye istismarı
qurtaran vaxt üçün) qiymətləri olur.
ГАЗООТДАЧА ПЛАСТОВ
ГАЗОВЫХ ЗАЛЕЖЕЙ - Gas yield
of gas deposits - QAZ YATAQ­
LARINDA LAYIN QAZVERİMİ:
Layın qazvcrimi çıxarılmış qazm onun
ilk ehtiyatına olan nisbətidir. Son qaz­
vcrimi çox faktorlardan asılı olub 45-
90% arasında dəyişir. Çox hallarda isə
60-80%-ə bərabər olur. Layın qazvc-
riminə bir çox faktorlar tə’sir edir ki,
bunlar da iki qrupa bölünürlər. Birinci
qmp yatağın geoloji xüsusiyyətinə
aiddir. Bura lay-kollektorların xüsu­
siyyəti, xüsusilə, onların qeyri-
bircinsliyi və litologiyası, lay su basqı
sisteminin fəallığı, başlanğıc lay təzyi­
qi və s. daxildir. Lay nə qədər qeyri-
bircinsli olarsa, qazın boşluqlarda
qalması ehtimalı artır. Fəal lay suları­
nın olması da qeyri-bircinsli laylarda
qazvcrimini azaldır. Belə ki, su yüksək
kcçiricilikli laycıqlardan, zonalardan
keçərək layın qazlı hissələrini əsas
hissədən ayırır və həmin zonalardan
qazm quyu dibinə axınını çətinləşdirir.
Böyük qaz ehtiyatı olan yataqların
qazverimi böyük olur. Yüksək lay
təzyiqi də qazveriminin artmasına tə’sir
edir. Qazveriminə tə’sir edən ikinci
qrupa yatağın işlənmə sistemi, işlənmə
tempi, quyularm istismar texnologiyası,
iqtisadi amilləri aid etmək olar. Qaz
veriminə tə’sir edən əsas faktor layın
sulaşmış hissəsində qazm "boğulması"
50 -__________ГАЗОПРОМЫСЛОВАЯ
(sıxılması) və qeyri-bərabər hərəkət
edən sularla əhatə olunmuş qaz
yığımlarının əmələ gəlməsidir.
ГАЗООТЧИСТКА - Gas clean­
ing - QAZIN TƏMİZLƏNMƏSİ.
Bax: ОЧИСТКА ГАЗА
ГАЗООЧИСТНЫЙ ФИЛЬТР -
Gas cleaning filter - QAZ TƏMİZ­
LƏYİCİ SÜZGƏC: Quru qaz axının­
dan bərk qarışıqları təmizləmək üçün
qurğu.
ГАЗОПЕРЕКАЧИВАЮЩИЙ
АГРЕГАТ - Gas pumping plant -
QAZVURUCU AQREQAT: Qaz kə­
mərlərində və yeraltı qaz anbarlannm
kompressor stansiyalarında təbii qazı
sıxmaq üçün istifadə olunur.
ГАЗОПЕРЕРАБАТЫВАЮЩИ
Й ЗАВОД - Gas processing plant -
QAZ E’MALI ZAVODU: Təbii və
səmt neft qazlarından texniki təmiz
fərdi karbohidrogenləri və onların
qarışığından maye qazları, helium,
kükürd və hisi istehsal edən sənaye
müəsissəsi.
ГАЗОПОТРЕБЛЕНИЕ - Gas
consumption - QAZ İSTEHLAKI:
Sənaye və məişət obyektləri tərəfin­
dən təbii yanar qazm istifadəsi.
ГАЗОПРОВОД - Gas pipeline -
QAZ KƏMƏRİ: Yanar qazları çıxanl-
dığı yerdən istehlak məntəqələrinə
çatdırmaq üçün istafadə olunan texniki
qurğu. Magistral (bax: ГАЗОПРО­
ВОД МАГИСТРАЛЬНЫЙ), yerli
(bax: ГАЗОВАЯ СЕТЬ) və daxili
(bax: ГАЗОРАСПРЕДЕЛИТЕЛЬ­
НЫЕ СЕТИ) qaz kəmərləri olur.
ГАЗОПРОВОД МАГИСТ­
РАЛЬНЫЙ - Trunk gas pipeline, gas
main - MAGİSTRAL QAZ KƏMƏ­
Rİ: Qazın çıxarıldığı və ya istehsal
edildiyi bölgədən böyük məsafəyə
nəqli üçün boru kəməri.
ГАЗОПРОМЫСЛОВАЯ ГЕО­
ЛОГИЯ - Gas field geology - QAZ--
ГАЗОПРОНИЦАЕМОСТЬ
MƏ’DƏN GEOLOGİYASI. Bax:
НЕФТЕГАЗОПРОМЫСЛОВАЯ
ГЕОЛОГИЯ.
ГАЗОПРОНИЦАЕМОСТЬ
Gas permeability - QAZ KEÇİRİCİ­
LİYİ: Təzyiqlər fərqində dağ süxurla­
rının özündən qazı keçirmək xassəsi.
Mütləq, faza və nisbi kcçiricilikləri
fərqləndirilir. Quru süxurdan (105°S
temperaturda sabit kütlə almanadək
qızdırılan) qazın süzülməsinə uyğun
qaz keçiriciliyi mütləq Q.k. adlanır.
Faza Q.k. süzülmə mühitində müəyyən
miqdarda qarışmayan maye olduğu
hala uyğun keçiricilikdir. Nisbi Q.k. isə
faza keçiriciliyinin mütləq keçiriciliyə
nisbətidir. Q.k. keçiricilik vahidi ilə
ölçülür.
ГАЗОРАСПРЕДЕЛИТЕЛЬНАЯ
СИСТЕМА - Gas distributing
system - QAZ-PAYLAYICI SİS­
TEM: Magistral qaz kəmərindən is-
tchlakçılaradək qazm nəqli üzrə sənaye
kompleksi.
ГАЗОРАСПРЕДЕЛИТЕЛЬНАЯ
СТАНЦИЯ - Gas distributing station -
QAZ-PAYLAYICI STANSİYA: Qazi
paylamaq, təzyiqini tənzimləmək və
digər məqsədlər üçün avadanlıq və qurğ­
uların məcmusu.
ГАЗОРАСПРЕДЕЛИТЕЛЬНЫЕ
СЕТИ - Gas distributing net - QAZ-
PAYLAYICI ŞƏBƏKƏLƏR: Obyektlə­
rə qazı nəql etmək və paylamaq üçün
istifadə olunan boru kəməri sistemləri.
ГАЗОРАСПРЕДЕЛИТЕЛЬНЫ
Й ПУНКТ - Gas distributing station -
QAZ-PAYLAYICI MƏNTƏQƏ: İs­
tehlakçılar üzrə qazm paylanması və
tənzimlənməsi, onun sərfinin ölçülməsi,
qeydə alınması, təzyiqinin aşağı salın­
ması üçün lazım olan qurğu.
ГАЗОРЕДУЦИРУЮЩИЙ
ПУНКТ - Gas pressure reduction -
QAZ- REDUKSİYA MƏNTƏQƏSİ:
Müxtəlif obyektlərə boru kəmərindən
və ya tutumdan verilən qazm təzyiqini
- 51 - ГАЗОУРАВНИТЕЛЬНАЯ
azaltmaq və bir səviyyədə saxlamaq
üçün lazım olan qurğu kompleksi.
ГАЗОСБОРНАЯ СЕТЬ - Gas
collector network - QAZr- YIĞMA ŞƏ­
BƏKƏSİ: Lay enerjisi hesabına quyular­
dan qazın yığılması və qaz-yığma məntə­
qəsinə, magistral qaz kəmərinin baş ti­
kintilərinə nəqli üçün istifadə olunan qaz
kəmərləri sistemi.
ГАЗОСНАБЖЕНИЕ - Gas sup­
ply - QAZ TƏCHİZATI: İstehlak
ehtiyacları üçün qaz yanacağının mütə­
şəkkil surətdə verilməsi və paylanma­
sı. İstehlakçılar təbii, sün’i və maye
qazlarla təchiz olunur. Q.t. təbii qazın
çıxarılması, sün’i qazın alınması, qazla­
rın təmizlənməsi, nəql edilməsi, saxla­
nılması, istehlakçılara paylanması üçün
lazım olan kompleksdir.
ГАЗОСОДЕРЖАНИЕ НЕФТИ
- Gas content - NEFTİN QAZLI-
L1ĞI: Neftdə həll olmuş təbii qazın
miqdarını səciyyələndirir. Qazlılıq,
nefti qazsızlaşdırdıqda ondan ayrılan
qazın həcminin qazsız neftin həcminə
olan nisbətidir.
ГАЗОТРАНСПОРТНАЯ СИС­
ТЕМА - Gas-transport system - QAZ
NƏQLİYYATI SİSTEMİ: İstehlakçı­
ları qazla tə’min etmək üçün lazım olan
əlaqəli qaz kəmərləri və başqa tikililə­
rin məcmusu.
ГАЗОТУРБИННАЯ КОМПРЕС­
СОРНАЯ УСТАНОВКА - Gas tur­
bine and compressor plant - QAZ-
TURBİN KOMPRESSOR QURĞUSU:
Təbii qazı sıxmaq üçün qaz turbin
ötürücülü aqreqat; ən çox magistral qaz
kəmərlərində istifadə olunur.
ГАЗОУРАВНИТЕЛЬНАЯ
СИСТЕМА - Gas equilizer system -
QAZ TƏNZİMLƏYİCİ SİSTEM:
Qazholdcrlə neft rczcrvuarlarının qaz
sahələrini birləşdirən boru kəməri
sistemi. Rczcrvuarlar doldurularkən və
ya boşaldırılarkən buxarlanan maye
itkisini azaltmaq üçündür.
 ГАЗОФРАКЦИОНИРУЮЩАЯ
ГАЗОФРАКЦИОНИРУЮЩАЯ
УСТАНОВКА - Gas fractional plant -
QAZ FRAKSİYALAŞDIRAN QU­
RĞU: Yüngül karbohidrogen qarışığını
fərdi və ya saf texniki maddələrə ayır­
maq üçün qurğular kompleksi. Səmt və
neft zavodları qazlarından qaz benzini və
s. almaq üçün istifadə olunur.
ГАЗОХИМИЧЕСКИЙ КОМ­
ПЛЕКС - Gas and chemical complex
- QAZ-KİMYA KOMPLEKSİ: Çox-
komponcntli təbii yanar qazın çıxarıl­
ması və dərin e’malı üzrə sənaye
müəssisəsi.
ГАЗОХРАНИЛИЩЕ - Gas stor­
age (tank) - QAZ AMBARL Bax:
ГАЗОВОЕ ХРАНИЛИЩЕ.
ГАЗОЩЕЛОЧНОЕ ЗАВОД­
НЕНИЕ - Gas-alcaline flooding -
QAZ-QƏLƏVİ SULAŞDIRMA: Laya
növbə ilə qələvi məhlulu və qaz vur­
maqla layın neftverimini artırmaq üçün
təklif edilən işlənmə üsulu. Bu üsulda
laya növbə ilə 1:1 nisbətindən 1:4
nisbətinə qədər qələvi və qaz vurulur,
sonra isə o, su ilə sıxışdırılır.
ГАЗЫ - Gases - QAZLAR: Texn.
Hissəcikləri molekulyar qüvvə ilə
əlaqəli olmayan bütün həcmdə sərbəst
hərəkət edən və bərabər paylanan
maddənin aqreqat halı. Yanacaq növü,
kimya sənayesində xammal, istilik
daşıyıcı maddə və s. kimi işlədilir.
ГАЗЫ ГОРЮЧИЕ - Combusti­
ble gases - YANAR QAZLAR: Yan­
ma qabiliyyətli təbii və sün’i qazlar,
oksigenlə kimyəvi reaksiyaya girməklə
istilik törədən (ekzotermik reaksiyalar)
qazlar.
ГАЗЫ ИДЕАЛЬНЫЕ - Perfect
(ideal) gases - İDEAL QAZLAR:
Bax: ИДЕАЛЬНЫЕ ГАЗЫ.
ГАЗЫ ИНЕРТНЫЕ - Inert
gases - INERT QAZLAR: Kimyəvi
reaksiyaya girməyən, yanmayan və
partlamayan qazlar. Məs., Helium qazı.
- 52 ■
ГАММА-КАРОТАЖ
ГАЗЫ НЕФТЯНЫЕ ПОПУТ­
НЫЕ - Associated (oil) gases - SƏMT
QAZI: Neftlə birlikdə laydan çıxan, sepa-
rasiya zamanı ondan ayrılan karbohidrog­
en qazları (etan, propan, butan və s.).
ГАЗЫ ПРИРОДНЫЕ - Natural
gases - TƏBİİ QAZLAR: Sərbəst (ye­
rin atmosfer havası, qaz yataqları və s.)
və həll olmuş (hidrosferada, yeraltı su­
larda, neftlərdə və s.) hallarda rast gəli­
nən qaz komponentlərinin məcmusu.
ГАЗЫ ПРИРОДНЫЕ ГОРЮ­
ЧИЕ - Combustible natural gases -
YANAR TƏBİİ QAZLAR: Yer qa­
bığının çöküntü süxurlarında sərbəst,
neftdə həll olmuş, səpələnmiş və bərk
halında yayılan metan sıralı karbohid­
rogen və qeyri-karbohidrogen kompo­
nentlərin qarışığı.
ГАЗЫ РЕАЛЬНЫЕ - Real gases -
REAL QAZLAR. Bax: РЕАЛЬНЫЕ
ГАЗЫ.
ГАМИЛЬТОНА ОПЕРАТОР -
Hamiltonian operator - HAMİLTON
OPERATORU: Diferensial operator (V);
Э d d ,
V =—ı +— / +—к , (ı, j, к -ort vek-
dx dy Эх
torlar). Əgər, H.o. <p(x,y,z) skalyar fun­
ksiyasına tətbiq edilərsə, onda həmin
funksiyanın qradienti alınar (vektorun
skalyara hasili) - gradıp^ <p. Əgər, H.o.
vektor funksiyasına F(x,y,z) tətbiq edi­
lərsə, onda (vektorların skalyar hasili
kimi) divergensiya almar:
,. „ 3u dv Зи'
dıvF = vF =— + — + — (u,v,w - F
dx Эу dz
vektorunun koordinatlarıdır). H.o.-nun
özünə skalyar hasili isə Laplas operatoru­
nu (A) verir:
Э2 Э2 Э2
A = V2
dx2 dy2 dz2
ГАММА-КАРОТАЖ - Gamma
ray logging - QAMMA-KAROTAJ:
Dağ süxurlarının təbii radioaktiv qamma
ГАММА-НЕЙТРОННЫЙ
şüalanmasının qeydə alınmasına əsasla­
nan qazıma quyusunun geoloji kəsilişinin
öyrənilməsi üsulu.
ГАММА-НЕЙТРОННЫЙ КА­
РОТАЖ - Gamma-ray neutron log -
QAMMA-NEYTRON KAROTAJI:
Dağ süxurlarını yüksək enerjili qamma
kvantlar mənbəyi vasitəsilə şüalandı-
nlması nəticəsində əmələ gələn ney­
tron şüalarının qeydə alınmasına əsas­
lanan qazıma quyusunun geoloji kəsi­
lişinin tədqiqat üsulu.
ГАММА-СЪЕМКА - Gamma-ray
survey - QAMMA ÖLÇMƏ: Dağ sü­
xurlarının təbii qamma şüalanmasını öl­
çməyə əsaslanan radiometrik ölçü üsulu.
ГАРМОНИЧЕСКИЕ КОЛЕ­
БАНИЯ - Harmonic ascillation -
HARMONİK RƏQSLƏR: Fiziki kə­
miyyətin sinus və kosinus qanunu üzrə
baş verən dövri dəyişməsi.
ГЕЙЗЕРЫ - Geysers, spouting
spring - GEYZERLƏR: Dövri olaraq
isti su və buxar tullayan mənbə (müasir
və yeni sönmüş vulkanlar).
ГЕЙ-ЛЮССАКА ЗАКОН -
Gay-Lussac's law - GEY-LÜSSAK
QANUNU. Bax: ЗАКОН ГЕЙ-
ЛЮССАКА
ГЕКСАН - Hexane - HEKSAN
Metan sıralı maye karbohidrogen
(C6H|4). Tərkibi 83,7% C, 16,3% H-
dən ibarətdir. Hcksanın beş struktur
izomeri var. Normal H.-ntn qaynama
temperaturu 68,8°S, xüsusi çəkisi 20°S-
də 0,659-dur. H.-ntn bütün izomcrləri
neftdə tapılmışdır.
ГЕЛИЙ - Helium - HELİUM:
Kimyəvi clement (He). İyi olmayan,
rəngsiz inert qaz. Atom çəkisi 4,003.
Atmosferdə çox cü’zi miqdarda
(0,0005%) mövcuddur, əsas c’tibarilə,
atmosferin yuxarı hissəsində olur. İfrat
aşağı temperaturun, təmiz maddələrin
və s. alınmasında, elmi-tədqiqat işlə­
rində və s. istifadə olunur.
-53- ГЕОДИНАМИКА
ГЕЛИЙСОДЕРЖАЩИЕ ГАЗЫ
- Helium-bearing gases, helium con­
tent gases - HELİUMLU QAZLAR:
Helium qanşıqlı təbii qazlar.
ГЕЛЬ - Gel - GEL: Maddənin
kolloid halının bir növü. Struktur cə­
hətdən gel, məsamələrində çoxlu miq­
darda həlledici saxlaya və onda şişə
bilən kolloid hissəciklərdən təşkil
olunmuş şəbəkədən ibarətdir.
ГЕНЕЗИС - Genesis - GENEZİS:
Əmələ gəlmə. Nəyinsə (məs., neftin)
yaranması momenti və onun müəyyən
vəziyyətə, şəklə gətirən sonrakı inki­
şaf prosesi.
ГЕНЕЗИС НЕФТИ - Oil genesis
- NEFTİN GENEZİSİ. Bax: ПРО­
ИСХОЖДЕНИЕ НЕФТИ.
ГЕНРИ ЗАКОН - Henry’s law -
HENRİ QANUNU: Sabit temperaturda
və böyük olmayan təzyiqlərdə mayedə
həll olan qazın çəki konscntrasiyası
həmin maye üzərindəki qazın təzyiqi ilə
düz mütənasibdir.
ГЕОАКУСТИКА - Geoaccous-
tics - GEOAKUSTİKA: Yer qabağı­
nın quruluşunu və xassələrini tədqiq
etmək məqsədilə elastiki dalğaların yer
qabığında yayılmasını öyrənir (akustik
və seysmik kəşfiyyat).
ГЕОАНТИКЛИНАЛЬ - Geoan­
ticline - GEOANTİKLİNAL: Gco-
sinklinal zona daxilində geoloji dövr
ərzində mütləq və ya nisbi qalxmaya
mə’ruz qalmış, qırışığın ortasında daha
qədim çöküntü yerləşən geniş yer
qabığı sahəsi.
ГЕОДЕЗИЯ - Geodesy - GEO­
DEZİYA: Yerin, onun hissələrində
forma və ölçülərinin tə’yini, eyni za­
manda mühəndis məsələlərində yer
səthini topoqrafik xəritələrdə və pla-
naalmada əks ctdiren ölçü üsullarından
bəhs edən elm.
ГЕОДИНАМИКА - Geodynam-
ics - GEODİNAMİKA: Yerin planet
 ГЕОИЗОТЕРМЫ
kimi formalaşmasında və təkamülündə
onun daxilində əmələ gələn qüvvələri
və prosesləri öyrənən elm.
ГЕОИЗОТЕРМЫ - Geoiso­
therms - GEOİZOTERMLƏR: Xəri­
tədə yer qabığının temperaturları eyni
olan nöqtələri birləşdirən xətlər.
ГЕОЛОГИЧЕСКАЯ ГРАНИЦА
- Geological boundary, border - GEO­
LOJİ SƏRHƏD: Hər hansı üçölçülü
fezada müəyyən səth (ikiölçülü fəzada
düz xətt, bir ölçülü fəzada nöqtə).
ГЕОЛОГИЧЕСКАЯ HOPMA
ОТБОРА ЖИДКОСТИ - Geological
norm of liquid output - MAYE HASİ­
LATININ GEOLOJİ NORMASI: Ye­
rin təkinin mühafizəsi məqsədilə
müəyyən tələblərin ödənilməsi şərti ilə
quyulann debitlərinə qoyulan məhdu­
diyyətlər. Məs., qaz amilinin həddindən
artıq olmamasına, lay suları ilə quyulann
sür’ətlə sulaşmasına, kontur yaxınlığında­
kı quyulann vəziyyətinə, quyuya çox
miqdarda qumun gəlməsinə, neft layının
sulu və ya qazlı laylara yaxın yerləşməsi­
nə, qoruyucu kəmərin kifayət qədər
möhkəm olmamasına görə qoyulan məh­
dudiyyətlər.
ГЕОЛОГИЧЕСКАЯ СЛУЖБА
- Geologic service - GEOLOJİ
XİDMƏT: Ölkə daxilində həyata keçi­
rilən geoloji tədqiqat, geoloji axtarış,
geoloji kəşfiyyat və s. işlərin təşkili
üzrə tədbirlər sistemi.
ГЕОЛОГИЧЕСКАЯ СТРУК­
ТУРА - Geological structure - GEO­
LOJİ STRUKTURA: Yerin müəyyən
sahəsində yer qabığında yerləşən layla­
rın yatım forması.
ГЕОЛОГИЧЕСКАЯ СЪЕМКА
- Geological survey - GEOLOJİ
PLANAALMA. Bax: СЪЕМКА
ГЕОЛОГИЧЕСКАЯ.
ГЕОЛОГИЧЕСКИЕ ЗАПАСЫ
- Geological reserves - GEOLOJİ
EHTİYAT: Yerin təkində olan, onla­
-54-
ГЕОЛОГИЯ
rın çıxanlmasında olacaq itkiləri nəzə­
rə almadan qiymətləndirilmiş faydalı
qazıntı ehtiyatı.
ГЕОЛОГИЧЕСКИЕ КАРТЫ -
Geological maps - GEOLOJİ XƏRİ­
TƏLƏR: Ərazinin və ya onun bir sa­
həsinin geoloji quruluşunun və qarşı­
lıqlı münasibətinin təsvirini əks etdirən
xəritələr.
ГЕОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ -
Geological sciences - GEOLOJİ ELM­
LƏR: Yer qabığı və onun daha dərin
qatlan haqqında elmlər kompleksi.
ГЕОЛОГИЧЕСКИЕ ПРОЦЕС­
СЫ - Geological processes - GEOLO­
Jİ PROSESLƏR: Yer qabığının qurulu­
şunda və tərkibində baş vermiş və baş
verən dəyişikliklər. G.p. endogen (yerin
öz daxili cneıjisinin tə’sirindən baş
verən) və ekzogen (xarici cncıjinin
tə’sirindən baş verən) olurlar.
ГЕОЛОГИЧЕСКИЕ СТРУК­
ТУРЫ месторождений полезных
ископаемых - Geological structures
of mineral deposits - FAYDALI QA­
ZINTI YATAQLARININ GEOLOJİ
STRUKTURLARI: Tektonik defor­
masiya ilə şərtləşdirilən faydalı qazıntı
yatağını təşkil edən dağ süxurlarının
fəza münasibəti (yatım forması).
ГЕОЛОГИЧЕСКИЙ ПРО­
ФИЛЬ - Geological profile - GEOLO­
Jİ PROFİL: Süxurlann yatım istiqamə­
tinə çarpaz keçirilmiş şaquli müstəvidə
Yer qabığının müəyyən hissəsinin geo­
loji quruluşunun təsviri.
ГЕОЛОГИЧЕСКИЙ РАЗРЕЗ,
геологический профиль - Geological
section, geologic column - GEOLOJİ
KƏSİLİŞ, geoloji profil: Şaquli müstəvi­
də yerin geoloji quruluşunun təsviri.
ГЕОЛОГИЯ - Geology - GEO­
LOGİYA: Yerin müxtəlif dövrlərində
inkişafı tarixini və Yer qabığının qu­
ruluşu və tərkibini öyrənən elm. G.-ya
fiziki və ya dinamiki geologiya, paleo­
ГЕОЛОГИЯ
ntologiya, tarixi geologiya, petroqrafi-
ya, filiz və qcyri-fıliz faydalı qazıntılar
geologiyası, neft və qaz geologiyası,
neftqaz mə’dən geologiyası aiddir.
ГЕОЛОГИЯ НЕФТИ И ГАЗА -
Geology of oil and gas - NEFT VƏ
QAZ GEOLOGİYASI: Yer təkində
neft və qaz yataqlarının əmələ gəlməsi
şəraitini, onların tərkibi və quruluşunu
öyrənən, yataqların axtarışı, onların
ehtiyatlarının hesablanması və işlən­
məyə hazırlanması ilə məşğul olan
geologiyanın bir bölməsi.
ГЕОЛОГО-ГЕОФИЗИЧЕСКИЙ
РАЗРЕЗ - Geological -geophysical
section - GEOLOJİ-GEOFİZİKİ KƏ­
SİLİŞ: Karotaj diaqramı əlavə olun­
maqla quyunun geoloji kəsilişi.
ГЕОЛОГОПОИСКОВЫЕ РА­
БОТЫ НА НЕФТЬ И ГАЗ - Geologi­
cal-exploration for oil and gas - NEFT
VƏ QAZIN GEOLOJİ-AXTARIŞ
İŞLƏRİ: Ncftlilik-qazlılıq imkanı baxı­
mından və dərin kəşfiyyat quyusunun
yerinin tə’yini ilə əlaqədar öyrənilən
sahənin hərtərəfli geoloji tədqiqi məqsə­
dilə aparılan geoloji və geofiziki planaal-
ma, müfəssəl struktur-geoloji planaalma,
sütuncuqlu qazıma işləri.
ГЕОЛОГО-ПРОМЫСЛОВЫЙ
АНАЛИЗ - Geology-field analysis -
GEOLOJİ-MƏ’DƏN ANALİZİ. Bax:
АНАЛИЗ ГЕОЛОГО-ПРОМЫС­
ЛОВЫЙ.
ГЕОЛОГОРАЗВЕДОЧНЫЕ
РАБОТЫ - Geological -prospecting
works - GEOLOJİ KƏŞFİYYAT İŞ­
LƏRİ: Faydalı qazıntı yataqlarının kəşfi
və onların sənaye işlənməsinə hazır­
lanması üçün aparılan müxtəlif xüsusi
geoloji və s. işlər kompleksi. Buraya
yataqların yerləşmə qanunauyğunluqla­
rının, əmələ gəlmə şəraitinin, quruluşu­
nun xüsusiyyətlərinin, proqnoz məqsə­
dilə onların maddi tərkibinin öyranilmə-
si, axtarışı, kəşfiyyatı, geoloji-iqtisadi
-55- ГЕОСФЕРЫ
qiymətləndirməsi və sənaye işlənməsi­
nə hazırlanması daxildir.
ГЕОЛОГО-ЭКОНОМИЧЕСКАЯ
ОЦЕНКА МЕСТОРОЖДЕНИЙ -
Geological economic estimation of min­
eral deposits - YATAQLARIN GEO­
LOJİ-İQTİSADİ QİYMƏT­
LƏNDİRİLMƏSİ: Çıxanlan mineral
xammalın istifadəsinin iqtisadi effektivliyi
ehtimalının və faydalı qazıntıların sənaye
əhəmiyyətinin, yataqların geoloji və
mə’dən texnoloji xüsusiyyətlərinin kom­
pleks qiymətləndirilməsi.
ГЕОМЕХАНИКА - Geome-
chanics - GEOMEXANİKA: Təbii və
texnoloji faktorların tə’siridən süxur­
larda gedən deformasiya və dağılma
proseslərini, onların fiziki-mexaniki
xassələrini öyrənən elm.
ГЕОМОРФОЛОГИЯ - Geomor­
phology - GEOMORFOLOGİYA:
Quruda, dəniz və okeanların dibində yer
səthinin relyefini öyrənən elm.
ГЕОСИНКЛИНАЛЬ - Geosyn­
cline - GEOSİNKLİNAL: Yer qabığının
uzun müddət yük altında olan sadə, lakin
çox böyük və uzun qınlmış hərəkətli
hissəsi. Sonradan qırışıq və dağ əmələg­
əlmələrinə daxil olan güclü çöküntü və
maqmatik süxurlardan ibarətdir.
ГЕОСТАТИЧЕСКОЕ ДАВЛЕ­
НИЕ - Geostatistic pressure - GEO-
STATİK TƏZYİQ: Hər hansı dağ
süxurunun özündən aşağıda yatan
süxura etdiyi və onun çəkisi ilə tə’yin
olunan təzyiq.
ГЕОСФЕРЫ - Geospheres -
GEOSFERALAR: Kimyəvi tərkibinə,
aqreqat halına və fiziki xassələrinə
görə fərqlənən və Yer quruluşunda
ayrılan Yerin konsentrik örtükləri.
Yerin mərkəzinə doğru istiqamətdə
Atmosfcra, Hidrosfcra, Yerin qabığı,
Yerin mantiyası (astenosfera, litosfera)
və Yerin nüvəsi fərqləndirilir.
 ГЕОТЕКТОНИКА
ГЕОТЕКТОНИКА - Geotec­
tonics - GEOTEKTONİKA. Вах.
ТЕКТОНИКА.
ГЕОТЕРМАЛЬНАЯ ЗОНА -
Geothermal zone - GEOTERMAL
SAHƏ: Yer qabağının yüksək tempc-
raturlu sahəsi.
ГЕОТЕРМАЛЬНЫЕ РЕСУР­
СЫ - Geothermal resourses - GEO­
TERMAL EHTİYATLAR: Müasir
texniki vasitələrlə istismarı iqtisadi
əlverişli olan Yer dərinliklərindəki
istilik ehtiyatları. Məs., hidrotcrmal
yataqlar çox əhəmiyyətlidir.
ГЕОТЕРМИЧЕСКАЯ СТУ­
ПЕНЬ - Geothermic stage - GEO-
TERMİK PİLLƏ: Dağ süxurlarının
temperaturunun qanunauyğun olaraq
1°S artmasına uyğun şaquli məsafə.
Gcotcrmik pillənin orta qiyməti 33 in­
dir. Lakin müxtəlif yataqlarda onun
qiyməti müxtəlifdir.
ГЕОТЕРМИЧЕСКИЕ ИЗМЕ­
РЕНИЯ - Geothermic measurement -
GEOTERMİKİ ÖLÇMƏLƏR: Yerin
təkindən gələn istilik selini, dərinlik üzrə
temperaturun paylanmasını öyrənmək
üçün yerin dərinliklərində (quyularda,
şaxtalarda) temperaturun ölçülməsi.
ГЕОТЕРМИЧЕСКИЕ ПОИС­
КИ МЕСТОРОЖДЕНИЙ - Geo­
thermal exploration of deposits - YA­
TAQLARIN GEOTERMİK AXTA­
RIŞI: Gcotcrmiki sahənin paramctləri-
nin (süxurların temperaturunun, tempe­
ratur qradientinin, istilik selinin)
ölçülməsinə əsaslanan geofiziki kəş­
fiyyat üsulu. Hidrotcrmal, neft və filiz
yataqlarının axtarışında istifadə olunur.
ГЕОТЕРМИЧЕСКИЙ ГРА­
ДИЕНТ - Geothermal gradient -
GEOTERMİK QRADİENT: Yer
qatının dərinliyinin (1 m və 10 m) art­
masına müvafiq, temperaturun artması­
nı göstərən kəmiyyət. G.q.-in orta
qiyməti 3°S/100 m.
-56- ГЕОФИЗИЧЕСКИЕ
ГЕОТЕРМИЯ - Geothermy -
GEOTERMİYA: Yerin istilik tarixini
və vəziyyətini, Yer təkində temperatu­
run paylanmasını və onun mənbələrini
öyrənən geofizikanın bir bölməsi.
ГЕОФИЗИКА - Geophysics - GE­
OFİZİKA: Yerin və onun örtüklərinin
(atmosfer, hidrosfera, litosfera və b.)
mənşəyini, evolyusiyasını (təkamülünü),
quruluşunu, xassələrini və onlarda gedən
təbii və texnogen prosesləri fiziki üsul­
larla öyranən elmlər kompleksi.
ГЕОФИЗИЧЕСКАЯ АНОМА­
ЛИЯ - Geophysical anomaly - GEO­
FİZİKİ ANOMALLIQ: Dağ süxurları­
nın fiziki xassələrinin müxtəlifliyinə,
tərkibinin və quruluşunun qeyri-bir-
cinsliliyinə görə yerin fiziki sahəsinin
qiymətlərinin normaldan fərqlənməsi.
ГЕОФИЗИЧЕСКАЯ СЪЕМКА
- Geophysical survey - GEOFİZİKİ
PLANAALMA: Müəyyən sistem üzrə
yerləşdirilən müşahidə məntəqələrin­
də yerinə yetirilən təbii qravitasiya,
maqnit, elektrik, qamma-şüalanma
sahilərinin ölçülməsi.
ГЕОФИЗИЧЕСКИЕ ИССЛЕ­
ДОВАНИЯ В СКВАЖИНАХ -
Geophysical exploration in wells -
QUYULARDA GEOFİZİKİ TƏD­
QİQATLAR: Dağ süxurlarının və lay
mayelərinin fiziki xassələrinin, qazıma
məhlulundakı müxtəlif qazların tərkibi
və miqdarının, təbii və sün’i yaradılmış
fiziki sahələrin öyrənilməsinə əsasla­
nan üsullar qrupu. Quyu ətrafı və qu-
yulararası fəzada quyunun geoloji kə-
silişi və dağ süxur massivinin öyrənil­
məsində, quyuların texniki vəziyyəti­
nə və neft və qaz yataqlarının işlənmə­
sinə nəzarətdə istifadə olunur.
ГЕОФИЗИЧЕСКИЕ МЕТОДЫ
РАЗВЕДКИ- Geophysical exploration
methods - GEOFİZİKİ KƏŞFİYYAT
ÜSULLARI: Öyrenilən süxurların eyni
fiziki xassələrinin yuxandan və aşağıdan
örtən laylarla müqayisədə müxtəlifliyinə
ГЕОФИЗИЧЕСКИЕ
əsaslanan faydalı qazıntıların axtanş
üsullan. Buraya maqnit, elektrik və seys­
mik kəşfiyyət, qravimetriya, radiometriya
və geotermiya üsullan aiddir.
ГЕОФИЗИЧЕСКИЕ ПОИСКИ
И РАЗВЕДКИ - Exploration geo­
physics - GEOFİZİKİ AXTARIŞ VƏ
KƏŞFİYYAT. Bax: РАЗВЕДОЧ­
НАЯ ГЕОФИЗИКА.
ГЕОХИМИЧЕСКИЕ МЕТО­
ДЫ ПОИСКОВ НЕФТИ И ГАЗА -
Geochemical methods of search oil
and gas - NEFTİN VƏ QAZIN GE­
OKİMYƏVİ AXTARIŞI ÜSULU:
Laydan yer səthinə çıxan neft, qaz və
onları müşahidə edən suyun miqrasiya­
sı ilə şərtlənən neftlilik və qazlılığın
kimyəvi əlamətlərinə əsaslanan neft və
qazın axtarışı üsulu.
ГЕОХИМИЯ - Geochemistry -
GEOKİMYA: Yerin gcosfcrasında
kimyəvi elementlərin yayılması və
paylanması, birləşməsi və miqrasiyası
haqqında elm.
ГЕОХРОНОЛОГИЯ - Geochro­
nology - GEOXRONOLOGİYA: Yer
qabığını təşkil edən dağ süxurlannın yaşı,
əmələ gəlmə ardıcılığı və müddəti haq­
qında elm. Yer qabığının ümumi qalın­
lığının yaşı 3,0-3,5 mlrd, il hesablanır.
ГЕПТАН - Heptane - HEPTAN:
Qaynama temperaturu /,OT=98,4"S olan
şəffaf maye (СЩСНг^СНз), neftin tər­
kibində rast gəlinir. Mühərrik yanacaqla­
rının detonasiyaya davamlılığını (oktan
ədədini) tə’yin etmək üçün etalondur.
ГЕРМЕТИЗАЦИЯ - Hermetic
sealing - KİPLƏŞDİRMƏ (HERME-
TİKLƏŞDİRMƏ): Aparat, maşın,
qurğuların və s. daxili həcmini məh­
dudlaşdıran divar və birləşmələrin
maye və ya qaz üçün keçirməyən ol­
masının tə’min edilməsi.
ГЕССА ЗАКОН - Hess’s law -
GESS QANUNU: Reaksiyanın istilik
effektinin sistemin halının aralıq mər­
-57- ГИДРАВЛИЧЕСКИЙ
hələlərindən asılı olmayıb, yalnız onun
başlanğıc və son halından asılı olması­
nı müəyyənləşdirən istilik cəminin
sabit qalması qanunu, termiki kimyanın
əsas qanunudur.
ГЕТЕРОГЕННЫЕ СИСТЕМЫ
- Heterogenic systems - HETEROG­
EN SİSTEMLƏR: Bir neçə fiziki
bircins cisimdən təşkil olunmuş və ya
eyni bir cismin müxtəlif aqreqat halını
özündə cəmləşdirən (məs., qaz-maye,
su-buxar) fiziki-kimyəvi sistemlər.
ГИГРОСКОПИЧЕСКАЯ ВОДА
- Hydroscopicity water - HİQROSKO-
PİK SU: Müxtəlif cisimlərin səthlərində
adsorbsiya olunmuş sular. Bax: СВЯ­
ЗАННАЯ ВОДА.
ГИГРОСКОПИЧНОСТЬ - Hy­
droscopicity - HİQROSKOPİKLİK:
Müxtəlif maddələrin su buxarını udmaq
qabiliyyəti. Hiqroskopiklik aşağıdakı
şərtlərdən asılıdır: maddənin suda son
dərəcə yaxşı həll olması; maddənin hidrat
kristalı əmələ gətirmə qabiliyyəti; mad­
dənin buxar şəklində su ilə kimyəvi reak­
siyaya girmək qabiliyyəti.
ГИДРАВЛИКА - Hydraulic -
HİDRAVLİKA: Mayenin müvazinət və
hərəkət qanunlarını öyrənən, onlann
müxtəlif sahələrə tətbiqinin təcrübi
üsullanm hazırlayan elm.
ГИДРАВЛИЧЕСКИЙ ГРАДИ­
ЕНТ - Hydraulic integrator - HİD­
RAVLİK QRADİENT: Mayenin hə­
rəkəti boyunca vahid uzunluqda basqı
itkisinin miqdarı.
ГИДРАВЛИЧЕСКИЙ ДВИГА­
ТЕЛЬ - Hydraulic engine - HİD­
RAVLİK MÜHƏRRİK: Mayenin
enerjisini fırlanan valdan mexaniki işə
çevirən mühərrik.
ГИДРАВЛИЧЕСКИЙ ДИНА­
МОГРАФ - Hydraulic dynamo­
graph - HİDRAVLİK DİNAMO-
QRAF: Ştanqın dartılma qüvvəsindən
yaranan hidravlik təzyiqin azalma və
 ГИДРАВЛИЧЕСКИЙ
artmasını yazmaq və tə’yin etmək üçün
neftçıxarmada və qazımada istifadə
olunan cihaz.
ГИДРАВЛИЧЕСКИЙ ПОР-
ШЕНЕВЫЙ НАСОС - Hydraulic
piston pump - HİDRAVLİK PİS­
TONLU NASOS: Ştanqsız dərinlik
nasosu. Ümumi gövdədə yerləşdirilmiş
pistonlu hidravlik mühərrik və pistonlu
nasosdan ibarətdir. Quyuya kiçik dia­
metrli basqılı boru kəməri vasitəsilə
qaldırıcı boruların daxili ilə neftin sət­
hinə çatanadək buraxılır.
ГИДРАВЛИЧЕСКИЙ РАДИ­
УС - Hydraulic radius - HİDRAV­
LİK RADİUS: Axının sahəsinin is­
lanmış perimetrə nisbətinə bərabər
olan, axının canlı kəsiyinin forma və
ölçüsünü nəzərə alan maye axınının en
kəsik ölçülərinin ümumiləşmiş hidrav­
lik parametri.
ГИДРАВЛИЧЕСКИЙ РАЗРЫВ
ПЛАСТА - Hydraulic seam fractur­
ing - LAYIN HİDRAVLİKİ YA­
RILMASI: Qazlı, neftli və sulu dağ
süxurlarında onlara yüksək təzyiq al­
tında vurulan xüsusi mayenin tə’siri ilə
yarıqların əmələ gətirilməsi. Quyuların
məhsuldarlığını yüksəltmək üçün həy­
ata keçirilir.
ГИДРАВЛИЧЕСКИЙ УДАР -
Water hammer - HİDRAVLİK ZƏR­
BƏ: Boru kəmərində maye təzyiqinin
kəskin dəyişməsi. Magistral boru kəmər­
lərində hidravliki zərbə nasosun göz­
lənilmədən dayandığı zaman baş verir.
ГИДРАВЛИЧЕСКИЙ УКЛОН
- Hydraulic slope - HİDRAVLİK
MAİLLİK: Axın boyunca vahid məsa­
fədə tam basqı düşgüsü.
ГИДРАВЛИЧЕСКОЕ СОПРО­
ТИВЛЕНИЕ - Hydraulic resistance -
HİDRAVLİK MÜQAVİMƏT: Axın
prosesində (boruda, məsamələrdə, ka­
nallarda və s.) mayenin hərəkətinə gö­
stərilən müqavimət. Təzyiq itkisi və ya
basqı itkisi ilə səciyyələnir.
-58- ГИДРОДИНАМИКА
ГИДРАТАЦИЯ - Hydrotation -
HİDRATLAŞMA: Mineralın molekula-
lanna kristallaşmış su molekulalannm
birləşmə prosesi, yə’ni susuz birləşmədən
sulu birləşməyə keçmə prosesi. Bunun
nəticəsində çöküntünün həcmi artır.
ГИДРАТЫ - Hydrates - HİD-
RATLAR: Müxtəlif maddələrin su ilə
birləşmələri. Metal oksidlərin hidradan,
adətən, qələvi maddələr, qcyri-metal ele­
mentlərin oksidləri isə turş xassəli olur.
ГИДРАТЫ УГЛЕВОДОРОД­
НЫХ ГАЗОВ - Hydrates of hydrocar­
bon gases - KARBOHİDROGEN
QAZLARININ HİDRATLAR1. Su
molekulalannm əmələ gətirdiyi kristallik
şəbəkənin struktur boşluqlannı dolduran
karbohidrogen qaz (yüngül maye) molc-
kulannın (ölçüsü 0,69 zun-dən böyük
olmayan) daxili birləşməsi. Hidratlann
əmələ gəlməsinin termodinamik şəraiti:
T=5O350 A) P=2 Pa+1,7 QPa. Hidratlar
ilk dəfə texnoloji sistemlərdə XX əsrin
30-cu, təbiətdə qaz-hidrat yatağı kimi 60-
ci illərdə aşkar edilmişdir.
ГИДРОГЕОЛОГИЯ - Hydrogeol­
ogy - HİDROGEOLOGİYA: Yeraltı
sulann əmələ gəlməsini, yayılmasını,
tərkibini, xassələrini, hərəkətini və ətraf
mühitlə əlaqəsini öyrənən elm.
ГИДРОДИНАМИКА - Hydro­
dynamics - HİDRODİNAMİKA: Hid-
romcxanikanın bölməsi. Mayelərin
müxtəlif mühitlərdə hərəkət qanunla­
rını öyrənir və onların təcrübi istifadə
üsullarını hazırlayır. Müasir kürəkli
nasoslar, hidravlik turbinlər, boru kə­
mərləri və onların hidravlik zərbədən
qoruyucu quruluşlarının layihələri və
s. hidrodinamikanın qanunlanna əsa­
sən yaradılır.
ГИДРОДИНАМИКА НЕФТЯ­
НОГО ПЛАСТА - Hydrodynamics
of oil bed - NEFT LAYININ HİD-
RODİNAMİKASI. Bax: ПОДЗЕМ­
НАЯ ГИДРОГАЗОДИНАМИКА.
ГИДРОДИНАМИЧЕСКАЯ
ГИДРОДИНАМИЧЕСКАЯ
СВЯЗЬ ЗАЛЕЖЕЙ - Hydrodynamic
association of deposits - YATAQLA­
RIN HİDRODİNAMİKİ ƏLAQƏSİ:
Bir yatağın işlədilməsi nəticəsində
digər yataqda təzyiqin dəyişməsi ilə
təzahür olunan proses.
ГИДРОДИНАМИЧЕСКИЕ
ВОЗДЕЙСТВИЯ НА ПЛАСТ -
Hydrodynamic’s actions on the layer
- LAYA HİDRODİNAMİKİ TƏ’SİR
: Laya yalnız suyun (başqa əlavələr
olmadan) vurulması ilə səciyyələnən
metodlar. Layın ölçüsündən, formasın­
dan və geoloji xüsusiyyətindən asılı
olaraq müxtəlif suvurma üsulları tətbiq
edilir: konturarxası, konturyanı, kon-
turdaxili, sahə üzrə, seçimli və onların
müxtəlif kombinasiyaları.
ГИДРОДИНАМИЧЕСКИЕ
ИССЛЕДОВАНИЯ ПЛАСТОВ И
СКВАЖИН - Hydrodynamic inves­
tigation of wells and seams - QUYU
VƏ LAYLARIN HİDRODİNAMİKİ
TƏDQİQİ:Bax: ГАЗОГИДРОДИ-
НАМИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВА­
НИЯ ПЛАСТОВ И СКВАЖИН.
ГИДРОДИНАМИЧЕСКИЙ
КАРОТАЖ - Hydrodynamic logging
- HİDRODİNAMİK KAROTAJ: Neft
və qaz üçün qazılan quyularda quyu
kəsilişində lay təzyiqlərinin öyrənil­
məsinə əsaslanan tədqiqat üsulu.
ГИДРОДИНАМИЧЕСКИ НЕ­
СОВЕРШЕННАЯ СКВАЖИНА -
Hydrodynamically incomplete well -
HİDRODİNAMİKİ NATAMAM
QUYU. Bax: НЕСОВЕРШЕННАЯ
СКВАЖИНА.
ГИДРОДИНАМИЧЕСКИ СО­
ВЕРШЕННАЯ СКВАЖИНА - Hy­
drodynamically perfect well - HİDRO­
DİNAMİK TAMAM QUYU: İstismar
layının bütün qalınlığını açan (açılma
dərəcəsinə görə tam) və istismar kəməri
ilə layın qarşısı bağlanmayan (açılma
-59- ГИДРОМОНИТОРНОЕ
xüsusiyyətinə görə tam) quyu.
ГИДРОДИНАМИЧЕСКОЕ
ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ ПЛАСТОВ -
Hydrodynamic interference of seams
- LAYLARIN HİDRODİNAMİKİ
QARŞILIQLI ƏLAQƏSİ: Bir-biri ilə
tektoniki pozğuntular üzrə, zəif keçirici
arakəsmələrlə, quyudibi sahəsi ilə və
s. qarşılıqlı əlaqəli olan neft-qaz-su
laylarında təzyiqin fərqli paylanması.
Hidrodinamiki və hidrogeoloji tədqi­
qatlarla müəyyən edilir. Layların iş­
lənməsinə böyük tə’siri var.
ГИДРОМЕТОМОРФИЗМ
Hydrometamorphism - HİDROME-
TOMORFİZM: Normal təzyiq və
temperatur şəraitində suyun iştirakı ilə
dağ süxurlarının dəyişməsi prosesi.
ГИДРОМЕХАНИКА - Hydro­
mechanics - HİDROMEXANİKA:
Mayenin (bütövlük və axıcılıq xassəli
mühit) hərəkət və müvazinət qanunla­
rını və onun bərk cisimlə qarşılıqlı
tə’sirini öyrənməklə məşğul olan me­
xanika bölməsi.
ГИДРОМЕХАНИЧЕСКОЕ БУ­
РЕНИЕ - Hydromechanical drilling -
HİDROMEXANİKİ QAZIMA: Sta­
sionar yüksək təzyiqli yuyucu maye
şırnağının tə’siri ilə və mexaniki
süxurdağıdıcı alətlə dağ süxurunun
dağıdılmasına əsaslanan quyuların fır­
lanma qazıma üsulu.
ГИДРОМОНИТОР - Hydro­
monitor, hydrojet - HİDROMONİ-
TOR: Güclü və kompakt su şımağı
yaratmaq və onun uçuşunu tənzim
etmək üçün qurğu.
ГИДРОМОНИТОРНОЕ ДО­
ЛОТО - Abrasive jets - HİDROMO-
NİTOR BALTA: Maye şımağı vasitə­
silə qazıma quyusunun dibində dağ
süxurlarını dağıtmaq üçün alət. Çox da
dərin olmayan quyulan qazımaqda və
az bərklikli süxurları dağıtmaqda isti­
fadə olunur.
 ГИДРОПЕСКОСТРУЙНАЯ
ГИДРОПЕСКОСТРУЙНАЯ
ПЕРФОРАЦИЯ - Hydrosand-blast
perforation of bore hole - HİDRO-
QUM-ŞIRNAQLA DEŞMƏ: Su ilə qum
(yaxud başqa abraziv material) qarışığını
böyük basqı ilə quyuya vurmaqla qoruyu­
cu kəmərdə, sement halqasında və dağ
süxurlarında kanalların açılması prosesi.
ГИДРОПЕСКОСТРУЙНЫЙ
ПЕРФОРАТОР - Hydrosand stream
perforator - HİDRO-QUM-ŞIRNAQ-
LI PERFORATOR: Tərkibində qum,
yaxud başqa abraziv material olan
maye şırnağının köməyi ilə qoruyucu
kəmərdə və sement halqasında deşik
açmaq üçün işlədilən qurğu.
ГИДРОПОРШНЕВАЯ НА­
СОСНАЯ УСТАНОВКА - Hydrau­
lic pumping - HİDROPORŞENLİ
NASOS QURĞUSU: Porşenli hidrav­
lik mühərriklə hərəkətə gətirilən də­
rinlik nasosunun sürgüqolunun irəlilə­
mə-geriləmə hərəkəti hesabına maye­
nin quyudan qaldırılması üçün qurğu
kompleksi.
ГИДРОПРОВОДНОСТЬ ПЛА­
СТА - Hydrotravilling of a seam, hy­
droconductivity of a seam - UAYIN
HİDROKEÇİRİCİLİYİ: Layın məsa­
mələrində yerləşən mayeni özündən
buraxma qabiliyyətidir. Hidrokcçiricilik
kompleks göstəricidir. £ = düsturu
ilə tə’yin edilir. £ - layın hidrokcçirici-
liyi, h - layın qalınlığı, /r - mayenin
özlülüyü, к - layın keçiriciliyidir. Lay və
quyuların hidrodinamik tədqiqatı əsasında
tapılır və yatağın işlənmə göstəricilərinin
tə’yinində istifadə olunur.
ГИДРОСМЕСИТЕЛЬ - Hydro­
mixer - HİDROQARIŞDICI: Qazıma
məhlulu hazırlayan qurğu.
ГИДРОСТАТИКА - Hydrostat­
ics - HİDROSTATİKA: Hidravlika
(hidromexanika) elminin bir bölməsi
-60- ГИДРОТЕХНИЧЕСКИЕ
olub, mayenin müvazinət qanunlarını
və içərisindəki bərk cismə tə’sirini
öyrənir və onların tətbiqi üsullarını
hazırlayır. Müxtəlif mexaniki qurğula­
rın, hidravlik presslərin, qaldırımların,
muftaların, tormozların və s. yaradıl­
ması bilavasitə hidrostatikanın qanun
və üsullarına əsaslanır.
ГИДРОСТАТИЧЕСКИЙ НА­
ПОР - Hydrostatic pressure - HİD-
ROSTATİK BASQI: Sükunətdə olan
mayenin ümumi potensial enerjisi.
ГИДРОСТАТИЧЕСКИЙ УРО­
ВЕНЬ - Hydrostatic level - HİDRO-
STATİK SƏVİYYƏ: Quyuda suyun
və ya neftin qalxdığı səviyyə. Pyczo-
metrik səviyyə də adlanır.
ГИДРОСТАТИЧЕСКОЕ ДАВ­
ЛЕНИЕ - Hydrostatic pressure - HİD-
ROSTATİK TƏZYİQ: Sükunətdə olan
mayenin təzyiqi olub, qiymətcə həmin
mayenin sərbəst səthindəki təzyiqlə ölç­
mə səthində götürülmüş hər hansı nöqtə­
nin üzərindəki maye sütunun yaratdığı
təzyiqin cəminə bərabərdir.
ГИДРОСФЕРА - Hydrosphere -
HİDROSFERA: Təbii suların bütün
növlərini (okean, dəniz, Yerüstü və Ye­
raltı sular, buzlaqlar) özündə cəmləşdirən
Yerin sulu örtüyü.
ГИДРОТЕХНИКА - Hydrotech­
nics, hydraulic engineering - HİDRO-
TEXNİKA: Su ehtiyatlan və ondan isti­
fadənin, suyun dağıdıcılığı ilə mübarizə
yollarının öyrənilməsi ilə məşğul olan
elm və texnika sahəsi.
ГИДРОТЕХНИЧЕСКИЕ СО­
ОРУЖЕНИЯ - Hydrotechnical instal­
lations - HİDROTEXNİKİ QURĞU­
LAR: Su ehtiyatlarından istifadə, onun
dağıdıcı tə’siri ilə mübarizə, dəniz (oke­
an) şelflərində neft-qaz çıxarılması və s.
üçün istifadə olunan dəniz-beton konst­
ruksiyalardan hazırlanan xüsusi mühəndis
texniki tikinti sistemi.
ГИДРОТЕХНИЧЕСКИЙ
ГИДРОТЕХНИЧЕСКИЙ БЕ­
ТОН - Hydrotechnical concrete -
HİDROTEXNİKİ BETON: Daim
suda yerləşən və ya onunla fasiləli
təmasda olan qurğuların tikintisində
istifadə olunan beton.
ГИДРОТРАНСПОРТ КЕРНА -
Hydrotransport of core - KERNİN
HİDRONƏQLİYYATI: Qazıma prose­
sində yuyucu məhlulla yuxarı qalxan axın
vasitəsilə kcmin (süxur nümunəsinin) və
şlamın yer səthinə çıxarılma üsulu.
ГИДРОУДАРНОЕ БУРЕНИЕ -
Hydropercussion drilling - HİDRO-
ZƏRBƏ QAZIMASI: Quyu dibinə
salınmış hidrozərb maşını vasitəsilə
zərbə-fırlanma qazıması.
ГИДРОФИЛЬНОСТЬ - Wetting
ability, water receptivity - HİDRO-
FİLLİK: Maddənin (materialın) su ilə
islanma qabiliyyəti. Gil, silikatlar hid-
rofil maddələrə aiddir. H. liofilliyin
xüsusi halı olub, maddənin müxtəlif
mayelərlə qarşılıqlı tə’sirinin molc-
kulyar səciyyəsidir.
ГИДРОФИЛЬНЫЕ ВЕЩЕСТ­
ВА - Hydrophilic substances - HİD-
ROFİL MADDƏLƏR: Su ilə islanan
bərk maddələr.
ГИДРОФОБНОСТЬ - Hydro-
phoby, water repellency, water repel­
lent property - HİDROFOBLUQ: Mad­
dənin (materialın) su ilə islanma qabi­
liyyətinin olmaması. Müxtəlif metallar,
piylər, bə’zi polimerlər bu maddələrə
aiddir. H. liofobluğun xüsusi halıdır.
ГИДРОФОБНЫЕ ВЕЩЕСТВА
- Hydrophobic substances - HİDRO-
FOB MADDƏLƏR: Su ilə islanmayan
bərk maddələr.
ГИДРОХИМИЯ - Hydrochemi­
cal, chemical hydrology - HİDRO-
KİMYA: Təbii suların kimyəvi tərki­
bini və onların fıziki-kimyəvi, bioloji
tə’sir nəticəsində dəyişmə qanuna­
uyğunluqlarını öyrənən elmdir. Hidro-
-61- ГЛИНОМЕШАЛКА
kimya hidrogeologiya və geokimya ilə
sıx əlaqədardır.
ГИПОТЕЗА - Hypothesis - HİPO-
TEZ: Elmin inkişaf forması. Hadisələrin
(proseslərin) əlaqəliliyi, qanunauyğun­
luğu haqqında əhəmiyyətli fikir.
ГИСТЕРИЗИС - Hysteresis -
HİSTERİZİS (GECİKMƏ): Maddənin
halını səciyyələndirən fiziki kəmiyyətin
dəyişməsinin gecikməsi; cismin xarici
tə’sire reaksiyasının gecikməsi.
ГИСТОГРАММА - Bar charts,
bar graph histogram - HİSTOQRAM:
Bir düz xətt boyunca bir-biri ilə əlaqəli
düzbucaqlılann xüsusi qrafiki təsviri
(pilləli diaqram). Layın keçiriciliyi və s.
parametlərinin kəmiyyət əlamətlərinə
görə paylanması çox hallarda histoqram
şəklində verilir.
ГЛИНИЗАЦИЯ СКВАЖИН -
Mudding off - QUYUNUN GİL-
LƏŞMƏSİ: Qazıma prosesində yuyucu
maye kimi gilli məhluldan istifadə
edildikdə quyu divarında gil qabığının
yaranması prosesi.
ГЛИНИСТОСТЬ ОТНОСИ­
ТЕЛЬНАЯ - Relative elayiness -
NİSBİ GİLLİLİK: Dağ süxurunun
tərkibində gilli materialların miqdarını
göstərən kəmiyyət.
ГЛИНИСТЫЕ МИНЕРАЛЫ -
Clay minerals, argillaceous minerals -
GİLLİ MİNERALLAR: Tərkibi əsa­
sən təbəqəli silikatlardan (kaolinit,
montmorillonit, hidroslüdlər və s.)
ibarət olan minerallar qrupu.
ГЛИНИСТЫЙ РАСТВОР -
Clay mud - GİLLİ MƏHLUL: Bərk
fazası gil, maye fazası su olan məhlul.
Qazıma məhlulunun əsas növüdür.
ГЛИНОМЕШАЛКА - Clay
mixer, pug mill - GİLQARIŞDIRAN:
Qazıma məhlulunu hazırlamaq, onları
kimyəvi rcagcntlərlə və ağırlaşdıncılarla
işləmək üçün istifadə olunan qurğu.
 глины
ГЛИНЫ - Clays - GİLLƏR: Əsa­
sən gilli minerallardan ibarət çökmə
plastik dağ süxuru. Gillərin tərkibini,
əsas c’tibarilə, kaolinit, montmorillonit,
monotcrmit, qalluazit, hidroslüdlər
təşkil edir.
ГЛОБАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ -
Global problems - QLOBAL
(ÜMUMİ) PROBLEMLƏR. Ətraf
mühitin katastrofık çirklənməsinin və
istilik-nüvə müharibəsinin qarşısının
alınması; insanların enerji, ərzaq,
xammal, və s. vacib resurslarla tə’min
edilməsi və s. kimi bütövlükdə insan
cəmiyyətinin müasir problemləri.
ГЛОБАЛЬНЫЙ ПРОЦЕСС -
Global process - QLOBAL PROSES:
Əhatə dairəsi geniş olan proses.
ГЛУБИНА ЗАЛЕГАНИЯ
ПЛАСТА - Depth of bedding -
LAYIN YATMA DƏRİNLİYİ: Quy­
unun gövdəsi boyunca quyu ağzından
layın tavanına qədər məsafə.
ГЛУБИНА ПОДВЕСКИ НА­
СОСА - Depth of plunger - NASO-
SUN ASILMA DƏRİNLİYİ: İstismar
quyusundakı mayenin dinamiki sə­
viyyəsindən ən azı 20 m aşağıda nasos
borularında dərinlik nasos qurğusunun
yerləşdiyi dərinlik.
ГЛУБИННАЯ ПРОБА НЕФТИ
- Deep test of oil - NEFTİN DƏRİN­
LİK NÜMUNƏSİ. Bax: ПЛАСТО­
ВАЯ ПРОБА НЕФТИ.
ГЛУБИННАЯ РАСХОДОМЕТ-
РИЯ - Depth flowmeter - DƏRİNLİK
SƏRFÖLÇMƏ: Məhsuldar laydan gələn
axın profilinin əldə edilməsi (çıxarılması).
Bu mə’lumata əsasən layın işlək hissəsi­
nin qalınlığı (intervalı) və məhsuldarlığı
müəyyən edilir.
ГЛУБИННОЕ СЕЙСМИЧЕ­
СКОЕ ЗОНДИРОВАНИЕ - Deep
seismic sounding, dss - DƏRİN
SEYSMİK ZONDLU TƏDQİQ: Sün’i
həyacanlandırılmış seysmik dalğaların
-62- ГЛУБИННЫЕ
Yer səthində qeydiyyatına əsaslanan
Yer qabığının və yuxan mantiyanın
qurluşunun regional öyrənilmə üsulu.
ГЛУБИННОНАСОСНАЯ ДО­
БЫЧА - Deep-pumping production -
DƏRİNLİK NASOSU İLƏ ÇIXAR­
MAQ: Yataqlann istismannda quyu­
lardan mayenin (neft, su) Yer səthinə me­
xaniki qaldınlması. Ştanqlı, elektrik mər­
kəzdənqaçma və hidroporşenli dərinlik
nasos qurğulan geniş istifadə olunur.
ГЛУБИННОНАСОСНЫЕ УС­
ТАНОВКИ - Deep-pumping plants -
DƏRİNLİK NASOS QURĞUSU:
Quyudan mayeni qaldırmaq üçün istifa­
də olunan qurğu.
ГЛУБИННЫЕ ИЗМЕРИТЕЛЬ­
НЫЕ УСТРОЙСТВА - Deep meas­
uring devices - DƏRİNLİK ÖLÇMƏ
QURĞUSU: Quyu parametrlərini onun
dibində və gövdəsi üzrə ölçmə vasitə­
ləri. D.ö.q. vasitəsilə təzyiq (dərinlik
manometri), temperatur (dərinlik ter-
mometri), sərf (sərfölçən), maye axını­
nın nəmlik tutumu (nəmölçən), sıxlıq
(sıxlıq ölçən areometr) və s. ölçülür ki,
onlardan istifadə etməklə quyuların
işinin texnoloji rejimləri, neft və qaz
laylarının parametrləri tə’yin olunur.
ГЛУБИННЫЕ ИССЛЕДОВА­
НИЯ ПЛАСТОВ И СКВАЖИН -
Deep testing of wells, deep exploration
of wells - LAY VƏ QUYULARIN
DƏRİNLİK TƏDQİQATI: Neft-qaz
laylarının və quyularının əsas paramctlə-
rini dərinlik cihazları vasitəsilə tə’yin
etmək üçün işlədilən üsullar kompleksi.
İnformasiyanın Yer səthinə ötürülməsi
dərinlik rabitə kanalı ilə həyata keçirilir.
Dərinlik tədqiqatının məqsədi, işlənmə
layihələrinin tərtibi və nəzarət üçün
lazımı mə’lumatlan əldə etməkdir. Geo­
fiziki (bax: ГЕОФИЗИЧЕСКИЕ ИС­
СЛЕДОВАНИЯ В СКВАЖИНАХ)
və hidroqazodinamiki (bax: ГИДРО­
ДИНАМИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВА-
ГЛУБИННЫЕ
НИЯ ПЛАСТОВ И СКВАЖИН),
debitölçmə, səsölçmə və s. üsulları
mövcuddur.
ГЛУБИННЫЕ НАСОСЫ -
Deep pumps - DƏRİNLİK NASOS­
LARI. Bax: ГЛУБИННОНАСОС­
НАЯ ДОБЫЧА
ГЛУБИННЫЙ ВИСКОЗИ­
МЕТР - Deep viscosimeter - DƏ­
RİNLİK VİSKOZİMETRİ. Bilava­
sitə lay şəraitində neftin və suyun
özlülüyünü ölçmək üçün istifadə olu­
nan cihaz. Bax: ВИСКОЗИМЕТР
ШАРИКОВЫЙ; ВИСКОЗИМЕТР
КАПИЛЛЯРНЫЙ.
ГЛУБИННЫЙ ДЕБИТОМЕР -
Deep flowmeter - DƏRİNLİK DEBİ-
TOMERİ. Bax. ДЕБИТОМЕР.
ГЛУБИННЫЙ КАНАЛ СВЯЗИ
- Deep communication channel - DƏ­
RİNLİK RABİTƏ KANALI: Qazıma,
istismar və s. işlər prosesində Yerin
dərinliyindən Yer səthinə informasiy­
anı ötürməyi tə’min edən texniki qurğ­
ular və fiziki mühit. D.r.k. naqilli və
naqilsiz olurlar.
ГЛУБИННЫЙ МАНОМЕТР -
Depth manometer - DƏRİNLİK
MANOMETRİ Bax: МАНОМЕТР
ГЛУБИННЫЙ.
ГЛУБИННЫЙ ПИКНОМЕТР -
Deep pycnometer - DƏRİNLİK PİK-
NOMETRİ: Lay neftinin və suyunun
sıxlığını birbaşa tə’yin etmək üçün
nasos-kompressor borularında quyuya
endirilən cihaz.
ГЛУБИННЫЙ ПРОБООТ­
БОРНИК - Subsurface sampler -
DƏRİNLİK NÜMUNƏGÖTÜRÜ-
CÜSÜ. Bax: ПРОБООТБОРНИК В
НЕФТЯНОЙ ГЕОЛОГИИ.
ГЛУБИННЫЙ РЕПЕРОВ МЕ­
ТОД - Deep bench mark method -
DƏRİNLİK REPERLƏR ÜSULU:
Quyuda bərkidilmiş reperlərin hərəkə­
tini qeydə almaqla dağ süxurlarının
-63- ГЛУШЕНИЕ
hərəkətini müşahidə etmək üçün üsül.
ГЛУБИННЫЙ САТУРИМЕТР
- Deep saturimeter - DƏRİNLİK SA-
TURİMETRİ: Çöl şəraitində lay nef­
tinin doyma təzyiqinin qiymətini öl­
çmək üçün istifadə olunan cihaz.
ГЛУБИННЫЙ ТРИОМЕТР -
Deep triometer - DƏRİNLİK IRİO-
METRİ.:Eyni zamanda (bir endirib-
qaldırma əməliyatında) lay neftinin üç
parametrini - sıxlığını, qaz tutumunu və
həcm əmsalını tə’yin etmək üçün cihaz.
D.t.-nin konstruktiv quruluşu ümumiy­
yətlə dərinlik piknometrinə oxşayır.
ГЛУБИННЫЙ ЭКСПАНИ-
METP - Deep expanimeter - DƏ­
RİNLİK EKSPANİMETRİ: Lay
şəraitində neftin və suyun həcmi elas­
tiklik əmsalını (həcmi sıxılma əmsalı­
nı) tə’yin etmək üçün cihaz.
ГЛУБОКОВОДНОЕ БУРЕНИЕ
- Deep-sea drilling, deep-water drilling -
SUYUN DƏRİN SAHƏSİNDƏ QAZI­
MA: Suyun dərinliyi 600 /и-dən çox olan
sahələrdə Yerüstü tuşladıcı texniki vasi­
tələrdən istifadə etməklə dənizin dibində
quyuların tikilmə prosesi.
ГЛУБОКОЕ БУРЕНИЕ - Deep
drilling - DƏRİN QAZIMA: Yer qa­
bığının 4500-6000 m dərinlik interva-
lında quyularm qazılma prosesi.
ГЛУБОКОНАСОСНАЯ ЭКС­
ПЛУАТАЦИЯ СКВАЖИН - Exploi­
tation of deposits by well pumps -
QUYULARIN DƏRİNLİK NASOS
İSTİSMARI. Quyuların fontan istismarı
mümkün olmadıqda, kompressor üsulu ilə
istismar isə iqtisadi cəhətdən əlverişsiz
olduqda dərinlik nasos qurğulan vasitə­
silə neftin çıxanlması üçün tətbiq olunan
istismar üsulu. Müxtəlif dərinlik nasosla-
nndan istifadə olunur. Bax: ГЛУБИН­
НОНАСОСНАЯ ДОБЫЧА
ГЛУШЕНИЕ СКВАЖИН -
Shutoff of wells - QUYULARIN BO­
ĞULMASI: Quyuya xüsusi maye
 ГОДОВАЯ
vurmaqla, quyudan lay mayesinin fon­
tanını dayandırmaq. Buna quyudibi
təzyiqini sün’i surətdə lay təzyiqindən
çox etməklə nail olmaq olar.
ГОДОВАЯ ДОБЫЧА ГАЗА -
Annual gas output - İLLİK QAZ
HASİLATI: Yatağa qazılmış bütün
hasilat quyularından bir il ərzində çıxa­
rılan qazın miqdarı.
ГОДОВАЯ ДОБЫЧА ЖИД­
КОСТИ - Annual liquid output -
İLLİK MAYE HASİLATI. Yatağa
qazılmış bütün hasilat quyularından bir
il ərzində çıxarılan mayenin miqdarı.
ГОДОВАЯ ДОБЫЧА КОН­
ДЕНСАТА - Annual condensate
output - İLLİK KONDENSAT HA­
SİLATI: Qaz yatağına qazılmış bütün
hasilat quyularından bir il ərzində
çıxarılan kondensatın miqdarı.
ГОДОВАЯ ДОБЫЧА НЕФТИ -
Annual oil output - İLLİK NEFT
HASİLATI: Yatağa qazılmış bütün
hasilat quyularından bir il ərzində çıxa­
rılan neftin miqdarı.
ГОЛОВКА ТРУБНАЯ - Casing
head - BORU BAŞLIĞI. Bax:
ТРУБНАЯ ГОЛОВКА.
ГОЛОВНАЯ КОМПРЕССОР­
НАЯ СТАНЦИЯ - Head compressor
station - BAŞ KOMPRESSOR STAN­
SİYASI: Yataqdan daxil olan təbii qazın
təzyiqini artırıb magistral qaz kəmərinə
vurmaq üçün avadanlıqlar kompleksi.
ГОЛОВНАЯ НЕФТЕПЕРЕКА­
ЧИВАЮЩАЯ СТАНЦИЯ - Head
oil pumping station - BAŞ NEFT-
VURMA STANSİYASI: Boru kəmə­
rini neft və neft məhsulları ilə doldur­
maq və vurmaq üçün magistral boru
kəmərinin başlanğıcında və ya onun
ayrıca istismar bölümündə yerləşdiril­
miş qurğular kompleksi.
ГОМОГЕННЫЕ СИСТЕМЫ -
Homogeneous systems - HOMOGEN
SİSTEMLƏR: Həcmin bütün nöqtələ-
-64-___________________
ГОРНОЕ
rində daxili xassələri eyni olan sistem.
Homogen sistemlər fiziki bircins sis­
temlərə aid edilir. Məs., bircinsli qaz,
maye və bərk cisimləri göstərmək olar.
ГОРЕНИЕ - Combustion, burn­
ing - YANMA: Böyük miqdarda isti­
liyin ayrılması ilə müşayiət olunan
sür’ətlə gedən oksidləşmə reaksiyası.
ГОРИЗОНТ - Horizon, level -
HORİZONT: Hər hansı səciyyəvi xü­
susiyyətinə görə (litoloji, paleontoloji,
mineraloji, faydalı qazıntısına və s.)
istənilən stratiqrafık bölümün (lay
dəstəsi, mərtəbə və s.) daxilindən və
ya sərhədindən ayrılan təbəqə və ya
təbəqələr dəstəsi.
ГОРИЗОНТАЛИ (ИЗОГИПСЫ)
- Contour lines, structure contours -
HORİZONTALLAR (İZOGİPSLƏR):
Xəritədə Yer qabığının eyni hündür-
lüklü nöqtələrini birləşdirən xətlər.
ГОРИЗОНТАЛЬНЫЕ РЕЗЕР­
ВУАРЫ - Horizontal reservoirs - HO­
RİZONTAL REZERVUARLAR: Ma­
ye və qazların saxlanılmasında və ya da­
şınmasında istifadə olunan stasionar və ya
nəqliyyat tutumları.
ГОРИЗОНТАЛЬНЫЕ СКВА­
ЖИНЫ - Horizontal wells - HORİ­
ZONTAL QUYULAR: Müəyyən (son-
lu) uzunluğa malik olan və oxu layın
tavanı ilə dabam arasından keçib, şaqul ilə
80-1000 bucaq əmələ gətirən quyular.
ГОРНАЯ ГЕОМЕХАНИКА,
МЕХАНИКА ГОРНЫХ ПОРОД -
Geomechanics of rocks, mining
geomechanics - DAĞ GEOMEXA-
NİKASI, DAĞ SÜXURLARININ
MEXANİKASI: Dağ süxurları mas­
sivlərinin möhkəmliyi, dəyanətliyi və
deformasiyası haqqında elm.
ГОРНОЕ ДАВЛЕНИЕ - Rock
pressure - DAĞ TƏZYİQİ: Dağ süxur
massivlərində, süxurların toxunma
səthlərində, şaxta və quyularm divarla­
rında, əsasən, ağırlıq qüvvəsi, həmçinin
tektonik qüvvələr və yer qabığının yu­
ГОРНОЕ -65-
xan təbəqələrinin temperaturunun dəy­
işməsi nəticəsində yaranan gərginlik.
ГОРНОЕ ДЕЛО - Mining, mining
engineering - MƏ’DƏN İŞİ: Yer təkinin
mənimsənilməsi üzrə insanın fəaliyyət
sahəsi. Buraya mə’dən texnologiyası ilə
əlaqədar elmi tədqiqat, Yer qabığına
tə’sirin bütün növləri, faydalı qazıntıların
çıxarılması və s. daxildir.
ГОРНОЕ ЗАКОНОДАТЕЛЬ­
СТВО - Mining law - MƏ’DƏN QA­
NUNVERİCİLİYİ: Mə’dən işlərinin
aparılma qaydalarını müəyyən etməklə
Yer təkindən istifadə və onun mühafi­
zəsi üzrə münasibətləri tənzimləyən
hüquqi normaların məcmusu.
ГОРНЫЕ НАУКИ - Mining
sciences - MƏ’DƏN ELMLƏRİ: Yer
təki və oradan çıxarılan faydalı qazın­
tıların ilkin e’malı haqqında elmlər
kompleksi.
ГОРНЫЕ ПОРОДЫ - Rocks -
DAĞ SÜXURLARI: Yer litosfcrasını
müstəqil geoloji cisim kimi təşkil edən,
nisbətən sabit mineraloji və kimyəvi
tərkibli təbii mineralların aqreqatı. Fiziki
cisim kimi D.s. sıxlıq, elastiklik, möh­
kəmlik, istilik, elektrik, maqnit, radioak-
tivlik və s. xassələri ilə səciyyələnirlər.
D.s. kollektor kimi süzülmə xassəsinə
malikdir. D.s. keçiriciliyə (K) görə 6 sinfə
bölünürlər: yüksək (çox yaxşı) kcçirici­
likli süxurlar (X>l,0 mAm2); yaxşı kcçi­
ricilikli süxurlar (A=l,0+0,1 mkm7); orta
keçiricilikdi süxurlar (K=0,l+0,01 mhn2)',
zəif kcçiricilikli süxurlar (A=0,01+0,001
тктгу pis (çox zəif) kcçiricilikli süxurlar
(X=l,0+0,lwn2); praktik keçirici olmayan
süxurlar KkO.lwn2). D.s.-nın kollektor və
ekran olması xassəsi müəyyən olunarkən
onun keçiriciliyindən bir mc’yar kimi
istifadə olunur.
ГОРНЫЙ КОМПАС - Miner’s
compass - MƏ’DƏN KOMPASI: Layla­
rın yatım elementlərini, uzanma və yatma
azimutlannı və yatma bucaqlarını ölçmək
ГРАВИТАЦИОННЫЙ
üçün işlədilən cihaz.
ГОРСТ - Uplift - HORST: Yer
qabığının iki qırılıb-düşmə arasındakı
hissəsinin qalxmasından alınan forması.
ГОРЮЧИЕ ГАЗЫ - Combusti­
ble gases, fuel gas - YANAR QAZ­
LAR. Bax: ГАЗЫ ГОРЮЧИЕ.
ГРАБЕН - Graben - QRABEN:
Yer qabığının iki və ya bir neçə qırılıb-
düşmə arasındakı hissələrinin enmə­
sindən yaranan forması. Qrabcnlər
sadə və mürəkkəb olur.
ГРАВИЙ - Gravel - ÇINQIL:
Dənələrinin ölçüləri 2 mm-dən 10 mm-
dək olan minerallar və bu və ya digər
şəkildə yuvarlanmış dağ-süxur (qranit,
kvarsit və s.) qırıntılarından təşkil
olunmuş çökmə süxurlar.
ГРАВИМЕТРИЯ - Gravimeter -
QRAVİMETRİYA: Y erin ağırlıq
qüvvəsi sahəsinin parametlərini, pay­
lanmasını və xarakterini öyrənən geo­
fizikanın bölməsi.
ГРАВИМЕТР СКВАЖИННЫЙ -
Well gravimeter - QUYU QRAVİ-
METRİ: Qazıma quyusunda, onun qa­
zılmış hissəsindəki dağ süxurlarının orta
sıxlığını ölçmək məqsədilə ağırlıq qüvvə­
sinin tə’yini üçün cihaz.
ГРАВИТАЦИОННАЯ ВОДА -
Free water - QRAVİTASİYA (CAZİ­
BƏ) SUYU. Bax. СВОБОДНАЯ ВО­
ДА.
ГРАВИТАЦИОННЫЕ ПРО­
ЦЕССЫ - Gravity processes - QRA­
VİTASİYA (CAZİBƏ) PROSESLƏ­
Rİ: Ağırlıq qüvvəsi tə’sirindən yer
səthinin dəyişməsi.
ГРАВИТАЦИОННЫЙ КАРО­
ТАЖ - Gravity log - QRAVİTASİYA
KAROTAJ: Ağırlıq qüvvəsi tə’cilinin
ölçülməsinə əsaslanan quyuların geofi­
ziki tədqiqat üsulu.
ГРАВИТАЦИОННЫЙ РЕЖИМ
- Gravity regime - AĞIRLIQ
QÜVVƏSİ (QRAVİTASİYA) REJİ-
 ГРАДАЦИЯ
Mİ: Ağırlıq qüvvəsinin tə’siri altında
neftin quyu dibinə axması ilə səciyyələ­
nən neft yatağının işlənmə rejimi. Ağır­
lıq qüvvəsi rejimi, adətən, təcrid olun­
muş qaz papağı və konturarxası və yan
sularının basqısı olmayan neft yataqla­
rında özünü büruzə verir.
ГРАДАЦИЯ - Gradation - DƏ-
RƏCƏLƏMƏ: Mərhələlərlə, pillələrlə
ardıcıl paylamaqla prosesin bölünməsi
və ya bir qiymətdən digərinə tədricən
ölçülü keçidi.
ГРАДИЕНТ - Gradient - QRA-
DİYENT: Verilmiş skalyar sahənin ən
çox sür’ətli dəyişmə istiqamətini göstərən
vektor. Məs., təzyiq qradienti, temperatur
qradienti və s.
ГРАДИЕНТ ДАВЛЕНИЯ - Pres­
sure gradient - TƏZYİQ QRADİYEN-
Tİ: Vahid məsafədə təzyiq düşgüsü.
ГРАДИЕНТ ПОТЕНЦИАЛА -
Potential gradient - POTENSİAL
QRADİYENTİ: Verilmiş istiqamətdə
götürülmüş hər hansı bir nöqtədə poten­
sial kəmiyyətin dəyişməsini səciyyə­
ləndirən vektor. Potensial kəmiyyətin
bu istiqamətdə törəməsinə bərabərdir.
ГРАДИЕНТ СКОРОСТИ -
Speed gradient - SÜR’ƏT QRADİY­
ENTİ: Axın boyunca vahid məsafədə
sür’ətin dəyişməsi.
ГРАДУСЫ API (АМЕР. НЕФТ.
ИНСТИТ.) - Degree of API - APİ
(AMERİKA NEFT İNSTİTUTU) DƏ­
RƏCƏSİ: Mayelərin xüsusi çəkisini gö­
stərən şərti vahid. API dərəcəsinin şkala-
sının əsasını xüsusi çəkisi vahiddən kiçik
olan mayelər üçün Bomc şkalasınm dəy­
işmiş forması təşkil edir.
ГРАДУСЫ БОМЕ - Baume de­
gree - BOME DƏRƏCƏSİ. Bax.
БОМЕ ГРАДУСЫ.
ГРАДУСЫ ЖЕСТКОСТИ -
Degree of rigidity - CODLUQ DƏ­
RƏCƏSİ: Suyun codluluğunu ifadə
edən şərti vahid.
-66-
ГРАНУЛОМЕТРИЯ
ГРАЖДАНСКОЕ ВРЕМЯ - Civil
time - MÜLKİ VAXT: Gecə yarısından
hesablanan orta günəş vaxtı.
ГРАММ-АТОМ - Gram-atom -
QRAM-ATOM: Kimyəvi elementin
atom çəkisinin qramlarla miqdarı. Məs.,
karbonun (C) qarm-atomu 12 ç-dır. Ona
görə ki, karbonun atom çəkisi 12-dir.
ГРАНИТ - Granite - QRANİT:
Yer qabığında ən çox yayılmış tam-
kristallik maqmatik dağ süxuru. Sıxlığı
2600 kq/ms, sıxılmaya möhkəmliyi 300
MPa olan tikinti materialı.
ГРАНИЧНЫЕ ЗНАЧЕНИЯ -
Boundary values - SƏRHƏD QİY­
MƏTLƏRİ: Kollektor və kollektor ol­
mayan dağ süxurları arasında yerləşən
süxurlar üçün səciyyəvi olan məsaməli­
liyin, gilliliyin, nüftızetmənin və onlarla
bağlı geofiziki parametlərin qiymətləri.
ГРАНУЛОМЕТР - Granulometer
- QRANULOMETR (DƏNƏ ÖL­
ÇƏN): Dənəvari materialın qranulomct-
rik tərkibini avtomatik və ya avtomat­
laşdırılmış tə’yini üçün ölçü qurğusu.
ГРАНУЛОМЕТРИЧЕСКИЙ
АНАЛИЗ - Granulometric analysis -
QRANULOMETRİK ANALİZ. Bax:
ГРАНУЛОМЕТРИЯ.
ГРАНУЛОМЕТРИЧЕСКИЙ
АНАЛИЗ ПОРОД - Granulometric
analysis of rocks - SÜXURUN QRA­
NULOMETRİK ANALİZİ: Adi ələk
üsulu ilə süxurun müxtəlif ölçülü his­
səciklərinin tə’yini; faizlə verilir.
ГРАНУЛОМЕТРИЧЕСКИЙ
СОСТАВ - Granulometric composition
- QRANULOMETRİK TƏRKİB: Dağ
süxurları massivi tərkibində dənəciklərin
iriliyinə görə paylanması. Süxurun ümu­
mi kütləsinə və ya dənələrin sayma göre
faizlə səciyyələndirilir.
ГРАНУЛОМЕТРИЯ - Granu­
lometry - QRANULOMETRİYA:
Qranulometrik analiz (mexaniki analiz
də adlanır). Süxur, qrunt və sün’i matc-
ГРАФИК -67-
riallarda qranulometrik tərkibin (müx­
təlif ölçülü dənə hissələrin) faizlə
tə’yini üsullarının məcmusu.
ГРАФИК - Shedule - QRAFİK: 1)
Hər hansı kəmiyyətin (məs., yolun)
digər kəmiyyətdən (məs., zaman) ası-
lığmın əyani təsvirini vermək üçün isti­
fadə olunan çertyoj; 2) təqvim planı; 3)
nəqliyyat vasitələrinin hərəkət planı.
ГРАФИК ФУНКЦИИ - Func­
tion schedule - FUNKSİYANIN
QRAFİKİ: Funksiyanın dəyişmə
xüsusiyyəti haqqında əyani təsəvvür
yaradan xətt.
ГРАФИЧЕСКИЙ РАСЧЕТ -
Graphic calculation - QRAFİK HE­
SABLAMA: Qrafik qurmaqla məsələ­
nin təqribi həllinin tapılması. Funksiy­
anın difcrcnsiallanması və intcqrallan-
masında, cəbri və transsendent tənlik­
lərin köklərinin tapılmasında və s.
tətbiq olunur.
ГРЕМУЧИЙ ГАЗ - Fire-damp -
PARTLAYICI QAZ: İki həcm hid­
rogen və bir həcm oksigendən ibarət
qarışıq.
ГРИФОН - Mud spring - QRİ-
FON: Qazıma quyusunun boru arxası
fəzadan yüksək təzyiq altında hərəkət
edən mayenin (əsasən qazın) yer səthi­
nə qəflətən çıxması.
ГРУНТ - Ground, earth, soil -
QRUNT: Yerin əsasən aşınma zona­
sında yatan süxurların ümumi adı.
ГРУНТОВОЙ НАСОС - Dredge
pump - PALÇIQ NASOSU: Dənələrinin
ölçüsü 400 mm-dən artıq olmayan hidro-
qanşığı basqılı boru kəmərləri ilə vurmaq
üçün maşın.
ГРУНТОВЫЕ ВОДЫ - Ground
waters - QRUNT SULARI: Yer sət­
hindən aşağı su keçməyən birinci lay
üzərində yerləşən, üst səthi sərbəst
olan yeraltı sular.
ГРУНТОНОС - Sampler, sam­
pler taker - SÜXURGÖTÜRƏN: Qa­
zıma quyularının dibindən onların
ГУКА
strukturlarını pozmadan süxur nümu­
nələri götürmək üçün alət.
ГРУНТОНОС БОКОВОЙ -
Side-well sample taker - YAN SÜ-
XURGÖTÜRƏN. Bax: БОКОВОЙ
ГРУНТОНОС.
ГРУППА ГЕОЛОГИЧЕСКАЯ -
Geological group - GEOLOJİ QRUP.
Geoloji era müddətində əmələ gəlmiş
süxur kompleksi. Yer qabığının bütün
kompleksi beş G.q.-a bölünür: arxeo-
zoy, proterozoy, palcozoy, mczozoy,
kaynozoy. G.q.-lar sistemlərə bölünür.
Bax: ЭРАТЕМА.
ГРУППОВЫЕ ИЗМЕРИТЕЛЬ­
НЫЕ УСТАНОВКИ - Satellite meas­
uring group unit - QRUPLARLA
ÖLÇMƏ QURĞULARI Quyularda
neftin debitini avtomatik ölçmək üçün
istifadə olunan qurğular.
ГРЯЗЕВАЯ СОПКА - Mud hills -
PALÇIQ PİLPİLƏSİ: Kiçik ölçülü
palçıq vulkanları. Diametri bir neçə metrə
çatan konusvari təpəcik şəklində olur.
ГРЯЗЕВОЙ ВУЛКАН - Mud
volcano, mucaluba - PALÇIQ VUL­
KANI: Zirvəsində, içərisində dövri
olaraq və ya fasiləsiz qaz, su (bə’zən
neft pərdəli) və palçıq xaric edib, qıf-
vari krateri olan konus formalı təpə.
ГРЯЗЕВОЙ ГРИФОН - Mud
griffon - PALÇIQ QRİFONU: Palçıq
vulkanları üzərində qaz, su və palçıq xaric
edən kiçik çıxışlar.
ГУДРОН - Road tar, tar, flux -
QUDRON: Neftdən yanacaq və yağ
fraksiyalarının c’malından sonra qalan
müxtəlif texniki ehtiyaclar, həm də yolla-
n döşəmək üçün işlədilən qara kütlə.
ГУКА ЗАКОН - Hooke’s law -
HUK QANUNU. Bax: ЗАКОН ГУКА.
 ДАВЛЕНИЕ
д
ДАВЛЕНИЕ - Pressure - TOZ-
YIQ: Təmas səthinə perpendikulyar
(normal) tə’sir edən qüvvənin intensiv­
liyini səciyyələndirən fiziki kəmiyyət. Pa
və ya kq/sm2, mrne-s, atm və s. ilə ölçülür.
ДАВЛЕНИЕ АБСОЛЮТНОЕ -
Absolute pressure - MÜTLƏQ TƏZ­
YİQ: Müvazinətdə olan mayenin daxi­
lində ixtiyari horizontal kəsik səthinə
olan tam təzyiq. M.t. hidrostatik təzyi­
qə bərabərdir. Bax: ГИДРОСТАТИ­
ЧЕСКОЕ ДАВЛЕНИЕ.
ДАВЛЕНИЕ БУФЕРНОЕ - Well
head pressure - BUFER TƏZYİQİ.
Bax: БУФЕРНОЕ ДАВЛЕНИЕ.
ДАВЛЕНИЕ ГИДРОСТАТИ­
ЧЕСКОЕ - Hydrostatic pressure -
HİDROSTATİK TƏZYİQ. Bax. ГИД-
РОСТАТИСТИЧЕСКОЕ ДАВЛЕ­
НИЕ.
ДАВЛЕНИЕ ЗАБОЙНОЕ -
Bottom hole pressure - QUYUDİBİ
TƏZYİQ. Bax ЗАБОЙНОЕ ДАВ­
ЛЕНИЕ.
ДАВЛЕНИЕ ЗАКОНТУРНОЕ -
Perimeter pressure - KONTURAR-
XASI TƏZYİQ. Bax: ЗАКОНТУР­
НОЕ ДАВЛЕНИЕ.
ДАВЛЕНИЕ ЗАТРУБНОЕ -
Casing pressure - BORUARXASI
TƏZYİQ. Bax: ЗАТРУБНОЕ ДАВ­
ЛЕНИЕ.
ДАВЛЕНИЕ КАПИЛЛЯРНОЕ -
Capillary pressure - KAPİLLYAR
TƏZYİQ. Bax. КАПИЛЛЯРНОЕ
ДАВЛЕНИЕ.
ДАВЛЕНИЕ КОЛЬЦЕВОЕ -
Annular pressure - HƏLQƏVARİ
FƏZADAKI TƏZYİQ. Bax: КОЛЬ­
ЦЕВОЕ ДАВЛЕНИЕ.
-68-
ДАВЛЕНИЕ
ДАВЛЕНИЕ КОНТУРНОЕ -
Boundary pressure - KONTUR
TƏZYİQİ. Bax: КОНТУРНОЕ
ДАВЛЕНИЕ.
ДАВЛЕНИЕ КРИТИЧЕСКОЕ -
Breakdown pressure - KRİTİK
TƏZYİQ. Bax: КРИТИЧЕСКОЕ
ДАВЛЕНИЕ.
ДАВЛЕНИЕ МАКСИМАЛЬ­
НОЙ КОНДЕНСАЦИИ - Maximum
condensation pressure - MAKSİMAL
KONDENSATLAŞMA TƏZYİQİ:
Qaz-kondensat qarışığından kondensat-
laşma nəticəsində lay məsamələrinə
çökən maye kondensatın maksimal qiy­
mətinə uyğun lay təzyiqi. Layda (mo­
deldə) təzyiq (adətən 5,5-6,0 MPu-olur)
aşağı düşərsə, çökmüş kondensat bu­
xarlanmaya başlayar, yə’ni qaz fazasına
keçə bilər.
ДАВЛЕНИЕ МОЛЕКУЛЯР­
НОЕ - Molecular pressure - MOLE-
KULYAR TƏZYİQ: Mayenin molcku-
lalannın qarşılıqlı cazibəsi nəticəsində
yaranan təzyiq. Bu təzyiq çox böyükdür.
Misal: su üçün molekulyar təzyiq 1000
a/m-dən artıqdır. Ona görə də belə
böyük daxili təzyiqə malik olan maye
çox kiçik sıxılmaya mə’ruz qalır.
ДАВЛЕНИЕ НАСЫЩЕНИЯ
НЕФТИ ГАЗОМ (P„) - Oil saturation
pressure by gas - NEFTİN QAZLA
DOYMA TƏZYİQİ (Pj): Qazlı maye
qarışığından (sistemlərdən) ilk qaz qa­
barcıqlarının ayrılmasına uyğun gələn
təzyiq. Qarışıqda P>Pd olduqda sistem
birfazalı (maye şəklində), P<Pd olduqda
isə ikifazalı (sərbəst qaz və qazlı maye)
vəziyyətdə olur. Pd quyu dibindən
götürülmüş dərinlik neft nümunəsinin
laboratoriya analizində və ya quyuların
hidrotermodinamiki tədqiqatından tapılır.
ДАВЛЕНИЕ НАЧАЛА КОН­
ДЕНСАЦИИ - Initial condensation
pressure - KONDENSATLAŞMANIN
BAŞLANĞIC TƏZYİQİ: Qaz konden-
-69-
ДАВЛЕНИЕ
sat qarışığında kondcnsatlaşma prosesinin
başlanması anına, yə’ni ilk maye konden­
sat damlasının əmələ gəlməsi və onun lay
məsaməsinə çökməsi anına uyğun lay
təzyiqi. Kondcnsatlaşma nəticəsində
kondensat ehtiyatının xeyli hissəsi itirilir.
ДАВЛЕНИЕ ОБРАТНОЙ КОН­
ДЕНСАЦИИ - Condensation steam
pressure - KONDENSATIN ƏKS
BUXARLANMA TƏZYİQİ: Layda
(sistemdə) təzyiqin maksimal konden-
satlaşma təzyiqindən aşağı düşməsi ilə
maye kondensat buxarlanaraq maye
fazadan qaz fazasına keçməsi anına
uyğun lay təzyiqi K.ə.b.t. adlanır.
K.ə.b.t. qiymətcə maksimal kondensat
təzyiqinə bərabərdir.
ДАВЛЕНИЕ ПАРЦИАЛЬНОЕ
- Partial pressure - PARSİAL TƏZ­
YİQ. Bax: ПАРЦИАЛЬНОЕ ДАВ­
ЛЕНИЕ.
ДАВЛЕНИЕ ПЛАСТОВОЕ -
Reservoir pressure - LAY TƏZYİQİ.
Bax: ПЛАСТОВОЕ ДАВЛЕНИЕ.
ДАВЛЕНИЕ ПЛАСТОВОЕ
СРЕДНЕЕ - Mean reservoir pressure
- ORTA LAY TƏZYİQİ. Bax:
СРЕДНЕВЗВЕШЕННОЕ ПЛАС­
ТОВОЕ ДАВЛЕНИЕ.
ДАВЛЕНИЕ ПЛАСТОВОЕ ТЕ­
КУЩЕЕ (ДИНАМИЧЕСКОЕ) -
Current reservoir pressure - CARİ
LAY TƏZYİQİ. Bax: ТЕКУЩЕЕ
ПЛАСТОВОЕ ДАВЛЕНИЕ.
ДАВЛЕНИЕ ПРИВЕДЕННОЕ -
Reduced pressure - GƏTİRİLMİŞ
TƏZYİQ. Bax: ПРИВЕДЕННОЕ
ПЛАСТОВОЕ ДАВЛЕНИЕ.
ДАВЛЕНИЕ ПУСКОВОЕ -
Starting pressure - BURAXILIŞ
TƏZYİQİ. Bax: ПУСКОВОЕ ДАВ­
ЛЕНИЕ.
ДАВЛЕНИЕ РАБОЧЕЕ - Ope­
rating pressure - İŞÇİ TƏZYİQ: Qal-
dıncınm qərarlaşmış işində, quyuya
vurulan işçi agentin təzyiqi.
ДАТЧИК
ДАВЛЕНИЕ УСТЬЕВОЕ - WeU
head pressure - QUYUAĞZI TƏZYİQ:
Quyu ağzında yaradılan əks təzyiq.
ДАВЛЕНИЕ ФОНТАНИРОВА­
НИЯ - Gushing pressure - FONTAN-
VURMA TƏZYİQİ: Mayenin quyu
dibindən fontanla yer səthinə heç bir
kənar enerji tətbiq etmədən yalnız lay
enerjisi hesabına çıxarılma prosesində
tələb olunan ən kiçik quyudibi təzyiqi.
ДАВЛЕНИЯ ДАТЧИК - Pres-
sure transducer/pick up - TƏZYİQ-
VERİCİ: Maye və ya qazın təzyiqini
mexaniki, elektrik və pnevmatik mə’lu-
mata (mexaniki yerdəyişməyə, gər­
ginliyin və ya cərəyanın dəyişməsinə)
çevirən ölçü cihazı. Məs., Maqnitoclas-
tik, pyezoelektrik vcricilər.
ДАЛЬНОМЕР - Range finder -
MƏSAFƏÖLÇƏN: Bilavasitə yer
üzərində ölçü aparmadan obyektədək
məsafənin tə’yini üçün cihaz.
ДАЛЬТОНА ЗАКОНЫ
Dalton s law - DALTON QANUNLA­
RI: 1. Bir-biri ilə kimyəvi qarşılıqlı
tə’sirdə olmayan qazlar qarışığının təz­
yiqi, onların parsial (və ya bu qarışığı
təşkil edən qazlann fərdi) təzyiqlərinin
cəminə bərabərdir; 2. Qaz qarışığının
həlledici kütləsində həll olması, onlann
parsial təzyiqləri ilə mütənasibdir.
ДАМБА - Dam, embankment,
levee, bund - DAMBA: En kəsiyi trapc-
siyavari torpaq bənd qurğusuna oxşar
hidrotexniki tikinti.
ДАРСИ - Darcy - DARSİ: Dağ
süxurlannın keçiricilik vahidi. En kəsik
sahəsi 1 sm2, uzunluğu 1 sm olan süxur
nümunəsindən 1 kq/sm2 təzyiqlər fərqi
altında 1 san müddətində 1 sp özlülüklü
1 sm3 maye keçə bilən süxurun keçirici­
liyinə bir Darsi deyilir.
lD-lO-,2m2=lmkm2; lmD=lO-3darsi.
ДАТЧИК - Transducer - VE-
RİCİ. Bax: ИЗМЕРИТЕЛЬНЫЙ
ПРЕОБРАЗОВАТЕЛЬ.
 ДВИГАТЕЛЬ
ДВИГАТЕЛЬ - Engine - MÜ­
HƏRRİK: Hər hansı encıjini mexaniki
işə çevirən enerji-güc maşını.
ДВИЖЕНИЕ - Movement - HƏ­
RƏKƏT: Materiyanın ən mühüm atri­
butu olub, onun mövcudluq üsuludur.
ДВУЖИДКОСТНАЯ СИСТЕ­
МА - Biliquid system - İKİMAYELİ
SİSTEM. Bax: ДВУЖИДКОСТ­
НЫЙ ПОТОК.
ДВУЖИДКОСТНЫЙ ПОТОК
- Biliquid flow - İKİMAYELİ AXIN:
Vahid axında müxtəlif fiziki xassəli
(məs., özlülüklü) iki mayenin ikifazalı
axından fərqli olaraq ayrılıqda hərəkə­
ti. Məs., layda neftin su ilə sıxışdırıl­
ması. Hidrodinamikada bə’zən dəqiq
həllər almaq məqsədilə birmayeli axın
modelindən də istifadə olunur. Bu
halda mayelərin fiziki xassələri eyni
götürülür, onlar yalnız rəngləri ilə
fərqləndirilirlər.
ДВУМЕРНЫЙ ПОТОК - Bidi-
mentional flow - İKİÖLÇÜLÜ AXIN:
Layda hərəkət edən maye hissəciyinin
müstəvi üzərində vəziyyəti iki koordi­
natla müəyyənləşən axın.
ДВУСЛОЙНЫЙ ПЛАСТ -
Bilayer formation/seam - İKİQATLI
LAY: Gcoloji-fiziki xassələrinə görə
fərqlənən iki təbəqədən təşkil olun­
muş lay.
ДВУСТОРОННИЙ НАПОР -
Bilateral pressure - İKİTƏRƏFLİ
BASQI: İki tərəfdən təzyiq altında
sıxışdırmaqla (su-su və ya su-qaz) nef­
tin laydan çıxarılması.
ДВУХКОЛОННАЯ КОНСТ­
РУКЦИЯ СКВАЖИН - Two-column
well construction - QUYUNUN İKİ-
KƏMƏRLİ KONSTRUKSİYASI: Bax:
dəyişən və s. debitlər mövcuddur.
КОНСТРУКЦИЯ ЭКСПЛУАТАЦИ­
ОННЫХ СКВАЖИН.
Moisture-free discharge - SUSUZ
ДВУХКОМПОНЕНТНАЯ
DEBIT: Neft və qaz quyularının susuz
СИСТЕМА - Two-componential
istismarı dövründəki debiti. Bax:
system - İKİKOMPONENTLİ SİS­
БЕЗВОДНЫЙ ДЕБИТ.
-70-
ДЕБИТ
TEM: Sistemin, ondan ayrılan və
təcrid olunmuş halda mövcud ola bi­
lən, müstəqil və kimyəvi bircins tərkib
hissələri. İki və daha çox komponentli
sistemlər mövcuddur. Məs., duzla su­
yun məhlulu ikikomponentli; neft,
səmt və təbii qazlar müxtəlif karbohid­
rogenlərin qarışığı olduqlarından,
çoxkomponentli sistemlərdir.
ДВУХФАЗНАЯ ЗАЛЕЖЬ -
Two-phase deposit - İKİFAZALI
YATAQ: Tərkibində həll olunmuş qaz
olan neft və neft üzərində sərbəst qaz
(qaz papağı) olan lay kollektorlar.
ДВУХФАЗНАЯ СИСТЕМА -
Two-phase system - İKİFAZALI
SİSTEM. Bax: ФАЗА.
ДВУХФАЗНАЯ ФИЛЬТРА­
ЦИЯ - Two-phase filtration - İKİ-
FAZALI SÜZÜLMƏ. Bax. ДВУХ­
ФАЗНОЕ ТЕЧЕНИЕ. Вах: ФИЛЬ­
ТРАЦИЯ.
ДВУХФАЗНОЕ ТЕЧЕНИЕ (в
залежах нефти и газа) - Two-phase
flow - İKİFAZALI HƏRƏKƏT (neft
və qaz yatağında): Yataqlarda neftin
(qazlı neftin) sərbəst qazla, neftin su ilə
və suyun qazla birgə lay məsamələrin­
də axını.
ДЕАЭРАТОР - Deaerator -
DEAERATOR: Suda həll olmuş qaz­
ları kənar etmək (termik və ya kimyəvi
üsularla) üçün qurğu.
ДЕБИТ - Discharge, flow rate,
production rate - DEBİT: İstismar
quyusundan vahid zamanda hasil olu­
nan mayenin (neftin, suyun) və ya qazın
həcmi və ya çəki miqdarı. smVsan,
m3/gün və t/gün ilə ölçülür. Potensial
(maksimal), optimal, başlanğıc, sabit,
ДЕБИТ БЕЗВОДНЫЙ
ДЕБИТ
ДЕБИТ ВОДЫ - Water
discharge - SUYUN DEBİTİ: Su, neft
və qaz quyularından ayrılıqda və məh­
sulla birlikdə vahid zamanda çıxarılan
suyun miqdarı.
ДЕБИТ ЖИДКОСТИ - Liquid
discharge - MAYENİN DEBİTİ: Neft
quyularından vahid zamanda çıxarılan
mayenin (neftlə suyun) ümumi miqdarı.
ДЕБИТ ИСТОЧНИКА - Source
yield/discharge - MƏNBƏYİN DE­
BİTİ: Vahid zamanda mənbədən alı­
nan mayenin (qazın) miqdarı.
ДЕБИТ КОНДЕНСАТА - Con­
densate discharge - KONDENSAT
DEBİTİ: Qaz-kondensat yataqlarına
qazılmış istismar quyusunun kondensat
üzrə debiti.
ДЕБИТ НЕФТИ - Oil discharge
- NEFTİN DEBİTİ: Neft yaqlarına
qazılmış istismar quyusunun neftə körə
debiti.
ДЕБИТ ПОПУТНОГО ГАЗА -
Associated gas discharge - SƏMT
QAZININ DEBİTİ: Neft yataqlarına
qazılmış quyu ilə neftlə birgə alınan
səmt qazının debiti.
ДЕБИТ СВОБОДНОГО ГАЗА -
Free-gas discharge - SƏRBƏST QA­
ZIN DEBİTİ Təbii qaz və qaz-kon-
densat yataqlarından və qaz papaqların­
dan quyu ilə alınan qazm debiti.
ДЕБИТ СКВАЖИНЫ - Well
discharge - QUYUNUN DEBİTİ: Vahid
zamanda quyudan alman məhsulun (neft,
qaz, su) miqdarı. Bax: ДЕБИТ.
ДЕБИТ СКВАЖИНЫ НА­
ЧАЛЬНЫЙ - Initial well discharge -
QUYUNUN BAŞLANĞIC DEBİTİ:
Yatağa qazılmış yeni quyunun mənim­
sənilmə prosesindən sonrakı ilk debiti.
ДЕБИТ СКВАЖИНЫ ОПТИ­
МАЛЬНЫЙ - Optimal well discharge
- QUYUNUN OPTİMAL DEBİTİ.
Bax: ОПТИМАЛЬНЫЙ ДЕБИТ
СКВАЖИНЫ.
-71 - ДЕВЯТИТОЧЕЧНАЯ
ДЕБИТ СКВАЖИНЫ ПЕРЕ­
МЕННЫЙ - Alternating well dis­
charge - DƏYİŞKƏN DEBİTLİ
QUYU: Zamandan asılı olaraq quyu
debitinin azalması, yaxud artması və ya
dövri dəyişməsi.
ДЕБИТ СКВАЖИНЫ ПО­
СТОЯННЫЙ - Constant well dis­
charge - SABİT DEBİTLİ QUYU:
Müəyyən vaxt ərzində istismar quyu­
sunun sabit, yə’ni zamandan asılı də­
yişməyən debiti.
ДЕБИТ СКВАЖИНЫ ПОТЕН­
ЦИАЛЬНЫЙ - Potential well dis­
charge - QUYUNUN POTENSİAL
DEBİTİ: Quyudibi təzyiqin sıfıra bəra­
bər qiymətinə uyğun quyunun maksi­
mal nəzəri debiti.
ДЕБИТ СКВАЖИНЫ СУТОЧ­
НЫЙ - Daily well discharge - QUY­
UNUN GÜNDƏLİK DEBİTİ: İstismar
quyusunun gündəlik debiti, yə’ni 24
saat ərzində fasiləsiz işləyən quyunun
hasilatının həcmi, yaxud kütlə miqdarı.
ДЕБИТОМЕР - Flowmeter - DE-
BİTÖLÇƏN (DEBİTOMER): Lay flüi-
dinin quyuya axınının vahid zamandakı
qiymətini və intcrvahnı tə’yin etmək üçün
məsafədən idarə olunan cihaz.
ДЕВАЛЬВАЦИЯ - Devalvation -
DEVALVASİYA: Pul vahidi dəyəri­
nin rəsmən aşağı salınması.
ДЕВОНСКИЙ ПЕРИОД - The
Devonian Period - DEVON DÖVRÜ:
Palcozoy erasının başlanğıcından hesab­
lanan üçüncü geoloji zaman dövrü. Devon
dövrü çöküntüləri Ural-Volqa əyalətində
("İkinci Bakı"), Şimali Amerikada zəngin
neft və qaz ehtiyatına malikdir.
ДЕВЯТИТОЧЕЧНАЯ СИСТЕ­
МА РАСПОЛОЖЕНИЯ СКВАЖИН
- Nine-well system - QUYULARIN
YERLƏŞDİRİLMƏSİNİN DOQQUZ-
QUYULU SİSTEMİ: Düzgün dörd­
bucaqlı şəbəkə üzrə istismar və vurucu
quyuların yerləşdirilməsi. Vurucu quyular
 ДЕГАЗАТОР
dördbucaqlımn mərkəzində və onun
tərəflərinin ortasında, istismar quyulan
isə dördbucaqlınan təpələrində yerləşdi­
rilir.
ДЕГАЗАТОР БУРОВОЙ - Dril­
ling mud degasser, mud-gas separa­
tor - QAZIMA DEQAZATORU
(QAZAYIRAH): Qazıma məhlulunun
sıxlığını bərpa etmək məqsədilə onu
qazsızlaşdırmaq üçün istifadə olunan
qurğu. Vakuum (dövri və ya fasiləsiz
işləyən), mərkəzdənqaçan-vakuum və
atmosfer qurğular işlədilir.
ДЕГАЗАЦИЯ - Degassing, out­
gassing - QAZSIZLAŞDIRMA: Ma­
yenin tərkibindəki həll olmuş qazların
kənar edilməsi.
ДЕГАЗАЦИЯ НЕФТИ - Degas­
sing of oil - NEFTİN QAZSIZLAŞ-
DILMASI: Çıxarılan neftdən onda həll
olmuş karbohidrogen qazlarının (mc-
tan, ctan və az miqdarda propan), həm­
çinin kükürd, azot və s. qazların kənar
edilməsi.
ДЕГИДРАТАЦИЯ - Dehydra­
tion - HİDRATSIZLAŞDIRMA: Tər­
kibində hidroksil qrupları olan birləş­
mələrdən su molekullarının qoparılma-
sını tə’min edən kimyəvi proses. Hid-
ratsızlaşdırma prosesi.
ДЕГИДРАТАЦИЯ ГАЗА - Permissible depression - MÜMKÜN
Dehydration of gas - QAZIN HİD-
RATSIZLAŞDIRILMASI: Təbii qaz
qarışıqlarında olan su hissəciklərinin
kənarlaşdınlma prosesi.
ДЕГРАДАЦИЯ - Degradation -
DEQRADASİYA: Tədricən geriləmə,
pisləşmə, tənəzzülləşmə, düşgünləş-
mə, keyfiyyətin aşağı düşməsi.
ДЕЙСТВИЕ - Action, effect -
TƏ’SİR: Enerjinin zamana hasili kimi
ifadə olunan fiziki kəmiyyət.
ДЕЙСТВИТЕЛЬНОЕ ЧИСЛО
- Real number - HƏQİQ ƏDƏD: İstə­
nilən müsbət, mənfi ədədlər və ya
sıfır. H. ə. vasitəsilə bütün fiziki ədəd­
-72- ДЕПАРАФИНИЗАЦИЯ
lərin ölçü nəticələri göstərilir.
ДЕЙСТВУЮЩАЯ СКВАЖИ­
НА - Well in operation - İŞLƏYƏN
QUYU: Hesabat dövründə istismarda
olan və məhsul verən quyu.
ДЕЙСТВУЮЩИЙ ФОНД
СКВАЖИН - Producing fund of
wells - İŞLƏK QUYULAR FONDU:
Hesabat dövrünün son ayında məhsul
verən quyular fondu.
ДЕКАДА - Decade - DEKADA
(ONGÜNLÜK): Ölçü sistemindən
kənar istifadə olunan zaman vahidi.
ДЕКАРТОВА СИСТЕМА КО­
ОРДИНАТ - Cartesian coordinates
system - DEKART KOORDİNAT
SİSTEMİ: Müstəvi üzərində və ya
fəzada perpendikulyar düzxətli koordi­
nat sistemi. Nöqtənin koordinatlarını
tə’yin etmək üçündür.
ДЕЛИМОСТЬ - Divisibility -
BÖLÜNMƏ: Tam ədədin digər tam
ədədə qalıqsız bölünmə xassəsi.
ДЕЛЬТА - Delta - DELTA: 1.
Böyük çayların dəniz və ya gölə tökü­
ldüyü düzənlik; dərin olmayan sahədə
əmələ gətirdiyi qollar. 2. Yunan əlif­
basının dördüncü hərfinin adı.
ДЕМОНТАЖ - Dismounting,
dismantling, dissembly - SÖKMƏ:
Başqa yerdə istifadə etmək məqsədilə
işlək avadanlığın, qurğunun, mexaniz­
min və s. sökülməsi (məs., qazıma
qurğusunun sökülməsi).
ДЕНЕЖНЫЕ НАЛИЧНОСТИ
- Cash - NƏĞD PUL.: Bax. ПОТОК
ДЕНЕЖНЫХ НАЛИЧНОСТЕЙ.
ДЕНЬ - Day - GÜNDÜZ: Günəşin
doğumu və batımı arasında günün işıqlı
hissəsi.
ДЕНЬГИ - Money - PUL: Ümumi
ekvivalent rolunu yerinə yetirən xüsusi
əmtəə.
ДЕПАРАФИНИЗАЦИЯ - De­
waxing, paraffin removal - PARA-
FİNSİZLƏŞDİRMƏ: Neftin tərkibin­
-73-
ДЕПОЛИМЕРИЗАЦИЯ
də olan yüksək (C8 və yuxarı) əsasən
normal quruluşlu karbohidrogenlərin
miqdarının azıldılması məqsədilə həy­
ata keçirilən proses.
ДЕПОЛИМЕРИЗАЦИЯ
Depolymerization - POLİMERSİZ-
LƏŞDİRMƏ: Faiz tərkibini saxla­
maqla polimerlərin sadə molekullara
parçalanması. Dcpolimcrsizləşdirmə
polimerləşmənin əksidir.
ДЕПРЕССИОННАЯ ВОРОН­
КА ПЛАСТОВОГО ДАВЛЕНИЯ -
Cone of influence of seam pressure -
LAY TƏZYİQİNİN DEPRESSİYA
QIFI: Layda işləyən quyu ətrafında
yaranan qıf formalı layın aşağı təzyiqli
quyu ətrafı hissəsi. İşləyən hər bir
quyu ətrafında depressiya qıfı yaranır.
Quyulardan biri dayandırıldıda, onun
ətrafında yaranmış təzyiqin depressiya
qıfı ləğv olunur. Bu zaman ölçülən
təzyiq isə dinamik lay təzyiqi adlanır.
ДЕПРЕССИЯ - Depression, basin -
DEPRESSİYA: 1. Quyu ətrafındakı lay
təzyiqi ilə onun dib təzyiqi arasında olan
fərq. D.-nın tə’sirindən maye və qaz lay­
dan quyuya axır. 2. Layın işlənən sahə­
sində dinamik lay təzyiqinin başlanğıc lay
təzyiqinə göra azalması.
ДЕПРЕССИЯ ДОПУСТИМАЯ -
DEPRESSİYA: Hər istismar obyekti
üçün quyu tədqiqatlarına əsasən M.d.-nın
qiyməti müəyyən edilir və depressiyanın
bu qiymətindən böyük qiymətlərdə quy­
unun istismarı su konusları və dillərinin
əmələ gəlməsi, quyuətrafı sahənin
dağılması, hidratlann yaranması, kəmərin
əyilməsi və s. ilə müşayiət olunur.
ДЕПРЕССИЯ ОПТИМАЛЬНАЯ
- Optimal depression - OPTİMAL DE­
PRESSİYA: Quyunun normal işini
tə’min edən depressiyanın qiyməti. Quy­
unun tədqiqatı və texniki-iqtisadi hesa­
batların nəticələri əsasında tə’yin edilir.
ДЕСОРБЕР - Desorber, stripper
- DESORBER: Absorbsiya prosesində
ДЕТЕРМИНАНТ
absorbent tərəfindən udulmuş kompo­
nentlərin ayrılması üçün tətbiq edilən
sütunlu kütlə-mübadilə aparatı. Təbii
qazlardan su buxarlarının, karbohid­
rogenlərin və turş komponentlərin
ayrılması üçün istifadə edilir. Konst­
ruktiv baxımdan sütunlu absorbsiya
qurğusu ilə analojidir.
ДЕСОРБЦИЯ - Desorption - DE-
SORBSİYA: Maye və ya bərk cisimdən
absorbsiya və ya adsorbsiya ilə ona hop­
muş maddənin kənarlaşdın İması. D. ad-
sorbsiyanm əksi olan prosesdir.
ДЕСОРБЦИЯ ГАЗА - Gas
desorption - QAZIN DESORBSİYA-
SI: Qazın absorbsiya və adsorbsiya
üsulları ilə təmizlənməsində istifadə
olunan uducu materiallardan qazın
kənarlaşdırılması.
ДЕСУБЛИМАЦИЯ ВОДЯНО­
ГО ПАРА - Steam sublimation,
condensation of water vapour into
solid, crystallization - SU BUXARI­
NIN DESUBLİMASİYASI: Su buxa­
rının maye halına keçmədən birbaşa
bərk hala keçməsi.
ДЕСУЛЬФИРОВАНИЕ ВОД -
Desulphurising of water - SUYUN
KÜKÜRDSÜZLƏŞDİRİLMƏSİ:
Hidrogen sulfid yaratmaqla suda həll
olmuş sulfatların ləğv olunması.
ДЕТАЛЬНАЯ РАЗВЕДКА - De­
tailed exploration - MÜFƏSSƏL KƏŞ­
FİYYAT: Faydalı qazıntı yataqlarının
sənaye işlənməsinə hazırlanması üçün
onlarda dərin qazıma ilə aparılan geoloji-
kəşfiyyat işləri mərhələsi.
ДЕТАЛЬНЫЕ ПОИСКИ -
Mineral deposits prospecting
MÜFƏSSƏL AXTARIŞ. Bax: ПО­
ИСКИ МЕСТОРОЖДЕНИЙ ПО-
ЛЕЗНЫХ ИСКОПАЕМЫХ.
ДЕТЕРМИНАНТ - Determinant -
DETERMINANT (TƏ’YİNEDİCİ): п
sətri və n sütunu olan kvadrat matrisin
elementlərindən düzəldilmiş riyazi ifadə.
 ДЕТЕРМИНИРОВАННЫЕ
ДЕТЕРМИНИРОВАННЫЕ
МОДЕЛИ - Deterministic models -
DETERMİNİK MODELLƏR. Bu və
ya digər fiziki prosesi səciyyələndirən
amillər mə’lum olduqda, bu amillərin
dəyişmə qanunauyğunluqlarını tə’yin
edən modellər.
ДЕТЕРМИНИРОВАННЫЕ
МОДЕЛИ ПЛАСТА - Deterministic
models of the layer - LAYIN DE­
TERMİNİK MODELLƏRİ: Layın
faktiki quruluşunu və xassələrini daha
dolğun əks etdirən model.
ДЕТОНАТОР - Detonator - DE­
TONATOR: Partlayış qığılcımını ya­
ratmaq üçün istifadə olunan maddə.
ДЕТОНАЦИЯ - Detonation -
DETONASİYA: Dctonatorun və ya
silkələnmənin tə’sirindən maddənin
qəflətən partlayışı. Daxili yanma mü­
hərriklərində detonasiya yanacaq qarı­
şığının silindrdə vaxtından əvvəl alışa­
raq partlamasıdır. D.-nın qarşısını al­
maq məqsədilə xüsusi antidetonator-
lardan istifadə olunur.
ДЕФИЦИТ - Deficit, storage -
KƏSİR: Xərcin gəlirdən çox olması ilə
əlaqadar maliyyə kəsiri, hər hansı materia­
lın, əmtəənin çatmaması, azlığı, qıtlığı və s.
ДЕФОРМАЦИЯ - Deformation -
DEFORMASİYA: Xarici tə’sirdən
cismin hissəciklərinin yerdəyişməsi ilə
əlaqədar onların ölçüsünün, həcminin
və formasının dəyişməsi.
ДЕФОРМАЦИЯ ГОРНЫХ
ПОРОД - Rocks deformation - DAĞ
SÜXURLARININ DEFORMASİY­
ASI: Dağ süxur massivinin ölçülərinin,
həcminin, parça və hissələrinin forma­
sını statik dağ təzyiqi və ya dinamik
tektonik tə’sir nəticəsində dəyişməsi
ilə müşayiət olunan süxur dənəcikləri­
nin öz yerlərini nisbi dəyişməsi. D.s.d.
elastiki və qeyri-elastiki olur.
ДЕЭМУЛЬГАТОРЫ В НЕФ­
ТЕДОБЫЧЕ - Emulsion breaker -
NEFTÇIXARMADA DEEMULQA-
-74- ДИАГРАММА
TORLAR: Neft emulsiyasının parça­
lanmasına köməklik edən səthi fəal
maddə.
ДЕЭМУЛЬСАЦИЯ НЕФТИ -
Demulsification - NEFTİN DEE-
MULSASİYASI: Neft emulsiyasının
neftə və suya parçalanması və təbəqə-
ləşdirilməsi. Neft yataqlarında neftin
nəqlə hazırlanmasında və neft e’malı
zavodlarında istifadə edilir.
ДЖОУЛЬ - Joule - COUL: Bey­
nəlxalq ölçü vahidləri sistemində
enerjinin, işin və istilik miqdarının ölçü
vahidi. C ilə işarə olunur. lC=107er</=
0,2388 kal.
ДЖОУЛЯ ЗАКОН - Joule s law -
COUL QANUNU: İdeal qazın daxili
enerjisi yalnız onun temperaturundan
asılıdır və onun sıxlığından (həcmindən)
asılı deyildir. C.q. Coul tərəfindən 1843-
cü ildə müəyyən edilib.
ДЖОУЛЯ-ТОМСОНА ЭФ­
ФЕКТ - Joule-Thomson (throttling)
effect - COUL-TOMSON EFFEKTİ.
Bax. ДРОССЕЛИРОВАНИЕ.
ДИАГЕНЕЗ (диагенезис)
Diagenesis - DİAGENEZ: Yerin daxili
istiliyinin və dağ əmələgətirən
qüvvələrin iştirakı olmadan çöküntülə­
rin bərk dağ süxurlarına çevrilməsinə
səbəb olan bütün proseslərin (kimyəvi,
fiziki, fıziki-kimyəvi, biokimyəvi və
geoloji) məcmusu.
ДИАГРАММА - Diagram - DİA­
QRAM: Hər hansı kəmiyyətlərin müna­
sibətini əyani göstərən qrafiki təsvir.
ДИАГРАММА ИНДИКАТОР­
НАЯ - Indicator diagram - İNDİKA­
TOR DİAQRAMI: Bax. ИНДИКА­
ТОРНАЯ ДИАГРАММА.
ДИАГРАММА КАРОТАЖНАЯ
- Log diagram - KAROTAJ DİA­
QRAMI: Quyuda süxurların fərz olu­
nan xüsusi müqavimət əyrisi və quyu­
da öz-özünə yaranan elektrik cərəyan
sahəsini göstərən əyri.
ДИАГРАММА
ДИАГРАММА СОСТОЯНИЯ -
Constitution diagram - HAL DİAQ­
RAMI: Tarazlıqda olan termodinamik
sistemin hal parametrləri (temperatur,
təzyiq, xüsusi həcm, tərkib) arasındakı
münasibətin qrafiki təsviri.
ДИАГРАММА ФАЗОВЫХ СО­
СТОЯНИЙ - Phase constitution
diagram - FAZA HAL DİAQRAMI:
Maye və qaz qarışığı sisteminin tempe-
ratur-təzyiq koordinat sistemində bir
fazalı haldan (neft) iki fazalı (neft və
qaz) halına və nəhayət, qaz fazası halına
keçməsi şəraitinin qrafiki göstərilməsi.
ДИАМЕТР - Diameter - DİA-
METR: Çevrənin mərkəzindən keçən və
onu iki bərabər hissəyə bölən düz xəttin
çevrə ilə kəsişdiyi nöqtələrin arasındakı
düz xətt parçası. Məs., borunun iki dia-
metri (daxili və xarici) var.
ДИАМЕТР СКВАЖИН - Size of
hole - QUYUNUN DİAMETRİ: Quy­
unun oxuna perpendikulyar müstəvidə
quyunun cn kəsiyinə uyğun olan çev­
rənin diametri. Q.d. quyunu qazan
baltanın diametrindən fərqlənir. Quyu­
nun həqiqi diametri kavemomerin
ölçüsünə əsasən tə’yin olunur.
ДИАПАЗОН - Range, spectrum,
gamut - DİAPAZON: Hər hansı bir
fiziki kəmiyyətin, parametrin ölçünün
və s. dəyişmə dərəcəsi.
ДИАПАЗОН ИЗМЕНЕНИЯ -
Variation range - DƏYİŞMƏ DİA­
PAZONU: Kəmiyyətin, parametrin,
ölçünün və s. dəyişmə hüdudu.
ДИАПИРОВАЯ СКЛАДКА -
Piercement fold - DİAPİR QIRIŞIQ:
Nüvəsi son dərəcə deformasiyaya uğray­
an yüksək plastiki çöküntülərdən (gips,
duz, gil və s.) təşkil olunan və nisbətən
cavan təbəqələri tektonik yaran antiklinal
qırışıq. Bu təbəqələr D.q.-ın qanadlarını
təşkil edir və adətən çox az meylli olur.
ДИАФРАГМА - Diaphragm -
DİAFRAQMA: Texn. Elastiki lövhə
-75- ДИЗЕЛЬНОЕ
(deşikli və deşiksiz) olub, boru kə­
mərlərində maye və ya qazın sərfini
ölçmək üçün hidrotexniki qurğularda
istifadə olunur.
ДИАФРАГМЕННЫЙ НАСОС -
Diaphragm pump - DİAFRAQMALI
NASOS: Elastik lövhəcik - diaffaqma
şəkilində hazırlanmış, divarlarından
birinin deformasiyası hesabına nasos
kamerasının həcminin dəyişməsi ilə
mayeni vuran həcmi nasos növü.
ДИВЕРГЕНЦИЯ - Divergence -
DİVERGENSİYA: Vektor sahəsinin
ayrılması. a(x,y,z) vektor sahəsinin D.-sı
özünün a,, av, a, komponentləri va-
• •, , ə0, da da, ...
sıtəsılə div a = —— + —— + —- dus-
dx dy dz
turu ilə ifadə olunur. Əgər, a(x,y,z)
vektor sahəsinə sıxılmayan mayenin qə­
rarlaşmamış axınının süfət sahəsi kimi
baxılarsa, onda div a, "0" nöqtəsindəki
mənbəyin (div a>0) və ya mənsəbin (div
a<0) intensivliyi olar: div u=0 olması isə
həmin nöqtədə nə mənbəyin nə də mən­
səbin olmamasını göstərir (div
grad<p=A<p, Д - Laplas operatoru).
ДИВИДЕНД - Dividend - DİVİ­
DEND (QAZANC PAYI): Səhmdar cə­
miyyətin gəlirindən səhmdara, onun hər
bir səhminə görə dövri verilən qazanc.
ДИЗАЙН - Design - DİZAYN:
Bədii konstruksiyactmə, layihələndir­
mə. Məqsədi: estetik formalaşdırma.
ДИЗЕЛЬ - Diesel - DİZEL: Yana­
cağı sıxmadan alışan porşenli (pistonlu)
daxili yanma mühərriki. Dizel yanacağı
ilə işləyən mühərriklər qənaətlidirlər.
ДИЗЕЛЬНОЕ МАСЛО - Diesel
oil - DİZEL YAĞI: Dizel mühərriklə­
rini yağlamaq üçün istifadə olunan
mühərrik yağların bir növü.
ДИЗЕЛЬНОЕ ТОПЛИВО -
Diesel fuel - DİZEL YANACAĞI:
Maye neft yanacağı - ağ neft, qazoyl,
solyarka və daha ağır fraksiyalardan
 ДИЗЪЮКТИВНЫЕ
ibarət yanacaq.
ДИЗЪЮКТИВНЫЕ НАРУШЕ­
НИЯ - Disjunctive break, fracture -
DİZYUNKTİV POZĞUNLUQLAR:
Geoloji cismin bütövlülüyünün pozul­
ması. Çatlar, qırılmalar, parçalanmalar
üçün ümumi termin.
ДИЛАТАТНАЯ ЖИДКОСТЬ -
Dilatant liquid - DİLATAT MAYE:
Sür’ət qradiycnti artdıqca özlülüyü
artan mayelər.
ДИНА - Dyne - DİNA: Qarışıq va­
hidlər sistemdə qüvvə vahidi. \din=
=l^.wn/^=10W= 1,02 10-« kq.
ДИНАМИКА - Dynamics - Dİ­
NAMİKA: Mexanikanın bölməsi; cis­
min, ona tətbiq edilən qüvvələrin
tə’siri altındakı hərəkətini öyrənir.
ДИНАМИКА ВВОДА СКВА­
ЖИН - Dynamics of inclusion of
wells - QUYULARIN DAXİL OLUN­
MA DİNAMİKASI: Yatağın işlənmə
prosesində hasilat və vurucu quyuların
işə daxil olunmasının illər üzrə mi­
qdarca dəyişməsi.
ДИНАМИКА ДОБЫЧИ ВОДЫ
- Dynamics of water production - SU
HASİLATININ DİNAMİKASI: Ya­
tağın (layın) işlənməsi prosesində ayrıca
bir və ya yataqdakı bütün istismar quy­
uları (neft və ya qaz quyulan) üzrə illik
su hasilatının zamandan asılı dəyişməsi
və ya dəyişməsinin qrafiki təsviri.
ДИНАМИКА ДОБЫЧИ ГАЗА -
Dynamics of gas production - QAZ
HASİLATININ DİNAMİKASI: İş­
lənmə prosesində yataqdan (laydan) bir
və ya bütün quyular üzrə çıxanlan illik
qaz hasilatının illər üzrə dəyişməsi.
ДИНАМИКА ДОБЫЧИ ЖИД­
КОСТИ - Dynamics of liquid produc­
tion - MAYE HASİLATININ DİNA­
MİKASI: İşlənmə dövründə yataqdan
(laydan) bir və ya bütün quyularla çıxan­
lan illik maye (neftlə suyun ümumi) hasi­
latam illər üzrə dəyişməsi.
-76- ДИНАМИЧЕСКАЯ
ДИНАМИКА ДОБЫЧИ КОН­
ДЕНСАТА - Dynamics of condensate
production - KONDENSAT HASİ­
LATININ DİNAMİKASI: Qaz-
kondensat yataqlarından bir və ya
bütün quyularla çıxarılan illik konden­
sat hasilatının illər üzrə dəyişməsi.
ДИНАМИКА ДОБЫЧИ НЕФ­
ТИ - Dynamics of oil production -
NEFT HASİLATININ DİNAMİKA­
SI: İşlənmə dövründə yataqdan bir və
ya bütün quyularla çıxarılan illik neft
hasilatının illər üzrə dəyişməsi.
ДИНАМИКА ОБВОДНЕНИЯ
ПЛАСТА (СКВАЖИН) - Dynamics
of water encroachment - LAYIN
(QUYUNUN) SULAŞMA DİNAMİ­
KASI: Neft və qaz yataqlarının (layla­
rının) işlənmə prosesində laydan (quy­
udan) çıxarılan suyun miqdarının may­
enin miqdarına nisbətinin zamandan
asılı dəyişməsi.
ДИНАМИКА СООРУЖЕНИЙ -
Dynamics of structures - TİKİNTİ
(QURĞU) DİNAMİKASI: Dinamik
yükün tə’sirindən tikinti və ya qurğula­
rın rəqsi (tərpənməsi), onlann hesab­
lanma üsullan və bu rəqslərin azadılma­
sı yollan haqqında elm.
ДИНАМИЧЕСКАЯ ВЯЗКОСТЬ
- Dynamic viscosity - DİNAMİK
ÖZLÜLÜK. Bax ВЯЗКОСТЬ.
ДИНАМИЧЕСКАЯ НАГРУЗ­
КА - Dynamic load - DİNAMİK
YUK: Öz qiymətini və istiqamətini
zamandan asılı olaraq tez-tez dəyişən
yük (məs., küləyin, su dalğasının
tə’siri).
ДИНАМИЧЕСКАЯ ПОРИС­
ТОСТЬ - Dynamic porosity - Dİ­
NAMİK MƏSAMƏLİLİK: Lay şərai­
tində maye və qazın hərəkət edə bil­
diyi məsamələr.
ДИНАМИЧЕСКАЯ СИСТЕМА
- Dynamic system - DİNAMİK SİS­
TEM: 1. Sonlu sayda sərbəstlik də-
ДИНАМИЧЕСКИЕ
rəcəsi olan mexaniki sistem. 2. Zaman­
dan asılı dəyişən ixtiyarı sistem.
ДИНАМИЧЕСКИЕ МОДЕЛИ
ЭКОНОМИКИ - Dynamic models of
economy - İQTİSADİYYATIN Dİ­
NAMİK MODELLƏRİ: İqtisasa-
diyyatın inkişaf dinamikasını təsvir
edən iqtisadi-riyazi model. Mümkün
olan çoxluqdan iqtisadi inkişafın opti­
mal traycktoriyasını tə’yin etməyə
imkan verir.
ДИНАМИЧЕСКИЙ УРОВЕНЬ
СКВАЖИНЫ - Flowing level,
dynamic head of well - QUYUNUN
DİNAMİK SƏVİYYƏSİ: Quyunun
işləmə prosesində onun boıuarxası fəza­
sında (boşluğunda) lay mayesinin sə­
viyyəsi. Exolot vasitəsilə tə’yin olunur.
ДИНАМИЧЕСКОЕ ПРОГРА-
МИРОВАНИЕ - Dynamic/flexible
programming - DİNAMİK PRO­
QRAMLAŞDIRMA: Hər həllin nə­
ticəsini hesablamağa və sonrakı həllər
üçün optimal strategiya hazırlamağa
əsaslanan optimal həllərin tapılmasını
tə’min edən fəndlərin məcmusu. Bun­
dan, iqtisadiyyatın inkişafının dinamiki
modelinin hazırlanmasında istifadə
olunur.
ДИНАМИЧЕСКОЕ РАВНО­
ВЕСИЕ - Dynamic equilibrium -
DİNAMİK TARAZLIQ: Cisimdə
(sistemdə) mikroskopik dəyişikliklər
davam etsə də onun makroskopik dəyi­
şikliklərə uğramayan halı.
ДИНАМОГРАММА в нефте­
добыче - Dynamogram, dynamo­
meter chat - NEFTÇIXARMADA
DİNAMOQRAMMA: Neft quyula­
rının dərinlik nasos istismarında
nasos ştanqlarının, onların hərəkə­
tindən asılı olaraq asılma nöqtəsinə
düşən yükün dəyişmə qrafiki.
ДИНАМОМЕТРИРОВАНИЕ -
Dynamometery - DİNAMOMETR-
LƏMƏ: Mancanaq dəzgahı ilə təchiz
-77-ДИСПЕРГИРОВАНИЕ
olunmuş quyularda yeraltı avadanlığın
işinin operativ təhlili və nəzarəti üsulu.
ДИНАМОГРАФ - Dynamome­
ter - DİNAMOQRAF. Bax ДИНА­
МОМЕТР.
ДИНАМОМЕТР - Dynamome­
ter - DİNAMOMETR: Dartı qüvvəsi­
ni və fırlanma momentini ölçmək üçün
cihaz. Yazan quruluşlu D.-ə dinamo-
qraf deyilir. Mexaniki, hidravlik və
elektriki olurlar.
ДИНА-СТАРКА ПРИБОР - Din
and Stare’s apparatus - DİN-STARK
CİHAZI. Bax: АППАРАТ ДИНА-
СТАРКА.
ДИРИХЛЕ ЗАДАЧА
Dirichlet's problem - DİRİXLE MƏ­
SƏLƏSİ: Baxılan sahənin sərhədlərin­
də verilmiş qiymətlərinə görə harmo­
nik funksiyanın özünün tapılması haq­
qında məsələ.
ДИСКОНТ - Discount - DİS­
KONT: Vekselləri nəzərə almaqla bank­
lar tərəfindən tutulan faiz (uçot faizi).
ДИСКОНТИРОВАНИЕ
Discounting - DİSKONTLAŞDIRMA:
Müxtəlif illərin iqtisadi göstəricilərini
zaman üzrə müqayisə edilməsi mümkün
olan şəklə gətirilməsi (diskontlaşdırma
əmsallarının köməyi ilə mürəkkəb fa­
izlər düsturuna əsasən).
ДИСКРЕТНОСТЬ - Discrete­
ness - DİSKRETLİK: Fasiləlik; Fasi­
ləsizliyin yaxud kəsilməzliyin əksi.
ДИСПЕРГАТОР БУРОВОЙ -
Drilling dispersant, dispersing agent -
QAZIMA DİSPERQATORU: Qazıma
və tomponaj məhlullanndakı bərk faza
hissəciklərini xırdalamaq üçün qurğu.
ДИСПЕРГИРОВАНИЕ
Dispersion - XIRDALAMA (parça­
lama): Bərk cisim və ya mayenin kiçik
hissələrə parçalanması. Nəticədə,
emulsiya, suspenziya, aerozol, toz kimi
dispers sistemlər əmələ gəlir. Mayeni
qaz mühitində parçalamaq tozlaşdırma,
 ДИСПЕРСИОННЫЙ
başqa mayedə (həll olmayan) parçala­
maq isə emulsiya yaratmaq adlanır.
ДИСПЕРСИОННЫЙ АНАЛИЗ -
Dispersing analysis - DİSPERS ANA­
LİZ: 1. Dispers sistemdəki hissəciklərin
ölçülərinin tə’yini üsullarının məcmusu.
2. Tədqiq olunan təsadüfi dəyişənə
müəyyən şərtlər daxilində müxtəlif
amillərin tə’sirinin varlığını müəyyən
etməyə imkan verən statistik analiz növü.
Məs., quyu kəsilişindən götürülmüş süxur
nümunəsinin məsaməliliyinə onun dərin­
liyinin tə’sir etməsi.
ДИСПЕРСИЯ - Dispersion - DİS-
PERSİYA: Riyazi statistikada və ehtimal
nəzəriyyəsində sapma ölçüsü (orta qiy­
mətdən fərqlənmə). Statistikada D.
a2 =[(*! -x)2 + (x2 -x)2 +... + (xn-x)2]:n
kimi tapılır. xn -müşahidələr,
x = (x, +x2 +...+x„)/n -orta cəbri qiymət.
ДИСПЕРСНОСТЬ - Dispersion,
dispersivity - DİSPERSLİK: Dispcrs
sistemlərdəki hissəciklərin ölçü xaraktc-
rikstikası. Bütün hissəciklərin ümumi
səthinin onların həcmlərinin cəminə
olan nisbəti D. ölçüsü adlanır. His­
səciklərin həcminin və ya kütləsinin
paylanma funksiyası ilə tə’yin olunur.
ДИСПЕРСНЫЕ СИСТЕМЫ -
Dispersive systems - DİSPERS SİS­
TEMLƏR: Bircins mühitdə paylanmış
hər hansı maddənin çoxlu kiçik his­
səciklərdən (dispcrs faza) ibarət sistem.
Hissəciklərin ölçülərinə görə kobud
dispcrs sistemlər və yüksək dispcrs ya
kolloid sistemlər fərqlənirlər.
ДИСПЕТЧЕРИЗАЦИЯ
Dispatching, traffic control - DİS-
PETÇERLƏŞDİRMƏ: İnformasiyanın
ötürülməsi və işlənməsinin müasir
vasitələrinin tətbiqinə əsasən sənaye
və başqa müəssisələrdə nəzarət və
idarəetmənin mərkəzləşdirilməsi.
ДИСПЕТЧЕРСКИЙ ПУНКТ -
Dispatching station - DİSPETÇER
MƏNTƏQƏSİ: Dispetçer nəzarət və
-78-
ДИФФЕРЕНЦИАЛЬНАЯ
idarəetmə sistemləri mərkəzi.
ДИССИПАЦИЯ - Dissipation -
DİSSİPASİYA (DAĞILMA): Nizamlı
prosesin enerjisinin (hərəkət edən cis­
min kinetik enerjisinin) bir hissəsinin
nizamlanmamış prosesin enerjisinə
(istiliyə) çevrilməsi.
ДИСТАНЦИОННОЕ ИЗМЕРЕ­
НИЕ - Remote measuring - MƏSAFƏ­
DƏN ÖLÇMƏ: Nəticələrini fərdi rabitə
xətti ilə ötürməklə fiziki kəmiyyətlərin
məsafədən ölçülməsi.
ДИСТАНЦИОННОЕ УПРАВ­
ЛЕНИЕ - Remote control - MƏSAFƏ­
DƏN İDARƏETMƏ: Müvafiq qurğunu
və cihazı (rele, ventil, siyirtmə və s.)
qoşmaq və ya ayırmaq üçün onlara rabitə
kanalları vasitəsilə siqnalların ötürülməsi
yolu ilə texniki obyekt və sistemlərin
məsafədən idarə olunması.
ДИСТАНЦИОННЫЕ МЕТО­
ДЫ - Remote sensing, distanses
methods - MƏSAFƏDƏN ÖLÇMƏ
ÜSULLARI: Müxtəlif cihazlaT vasitə­
silə böyük məsafədən (havadan və ya
kosmosdan) Yerüstü obyektlərin və ya
kosmik cisimlərin öyrənilmə üsulları­
nın ümumi adı. Yer səthinin relyefini,
Yer qabığının quruluşunu, Yerin maq­
nit və qravitasiya sahələrini, faydalı
qazıntı yataqlarının axtarışı və pro-
qnozlaşdırılmasında və s. işlərdə də
istifadə olunur.
ДИСТИЛЛЯТЫ НЕФТИ - Oil
distillates - NEFTİN DİSTİLLATI:
Neftin çoxmərhələli fraksiyalara ayır­
ma məhsulu (məs., benzin, ağ neft və
s. distillatlar).
ДИФФЕРЕНЦИАЛЬНАЯ
КОНДЕНСАЦИЯ - Differential
condensation, fractional condensation
- DİFFERENSİAL KONDENSA-
SİYA: Sabit temperaturda qapalı qabda
(PVT cihazında) buxar fazasının pilləli
buraxılması (təzyiqin pilləli dəyişməsi)
nəticəsində qaz-kondensat qarışığında
maye fazasının yaranması prosesi.
ДИФФЕРЕНЦИАЛЬНОЕ -79-
ДИФФЕРЕНЦИАЛЬНОЕ ДЕ­
ГАЗИРОВАНИЕ - Differential
degassing - DİFERENSİAL QAZ-
SIZLAŞDIRMA: Təzyiqin aşağı sa­
lınması zamanı neftdən ayrılan qazın
sistemdən xaric edilmə prosesi.
ДИФФЕРЕНЦИАЛЬНЫЕ
УРАВНЕНИЯ - Differential equa­
tion - DİFERENSİAL TƏNLİKLƏR:
Məchul funksiya, onun törəmələri və
sərbəst dəyişənlər daxil olan tənliklər.
İki növü var: adi D.t. və xüsusi törə­
məli D.t.
ДИФФЕРЕНЦИАЛЬНЫЙ МА­
НОМЕТР - Differential manometer,
differential pressure gauge - DİFE­
RENSİAL MANOMETR: Təzyiqlər
fərqini ölçən cihaz. İş prinsipinə görə
mayeli və mexaniki növləri var. Quyunun
dibində lay və quyudibi təzyiqlərin fərqi­
ni ölçən manometrlər dərinlik diferansial
manometrləri adlanır.
ДИФФУЗИЯ - Diffusion - DİF-
FUZİYA: İlkin qcyri-bircins sistemdə
maddənin konscntrasiyasının bərabər­
ləşdirilməsi nəticəsində maddələrin
köçürülməsi.
ДОБЫВАЮЩИЕ СКВАЖИНЫ
- Producing wells - HASİLAT QUYU­
LARI: Neft, qaz və onlarla birlikdə
müxtəlif əhəmiyyətli komponentləri
çıxarmaq üçün istifadə olunan quyu.
ДОБЫЧА ГАЗА C НАЧАЛА
РАЗРАБОТКИ - Gas production
since beginning of development - İŞ­
LƏNMƏNİN ƏVVƏLİNDƏN QAZ
HASİLATI. Bax: НАКОПЛЕННАЯ
ДОБЫЧА ГАЗА.
ДОБЫЧА ЖИДКОСТИ
Liquid output - MAYE HASİLATI:
Neft və suyun birgə hasilatı. Yatağa
qazılmış bütün hasilat quyularından
müəyyən zamanda (ay, gün, il) çıxarı­
lan neft və suyun ümumi miqdarı.
ДОБЫЧА ЖИДКОСТИ C НА­
ЧАЛА РАЗРАБОТКИ - Liquid pro­
ДОБЫЧА
duction since beginning of development
- İŞLƏNMƏNİN ƏVVƏLİNDƏN
MAYE HASİLATI. Bax: НАКОП­
ЛЕННАЯ ДОБЫЧА ЖИДКОСТИ.
ДОБЫЧА КОНДЕНСАТА -
Condensate production - KONDEN­
SAT HASİLATI: Qaz-kondensat ya­
tağına qazılmış bütün hasilat quyula­
rından müəyyən zamanda (ay, gün, il)
çıxarılan kondensatın ümumi miqdarı.
ДОБЫЧА НА ПОКРЫТИЕ КА­
ПИТАЛЬНЫХ ЗАТРАТ - Output for
recovery of capital cost - KAPİTAL
XƏRCLƏRİNƏ SƏRF OLUNAN HA­
SİLAT: Kapital xərclərini (sələm faizinin
nəzərə almaqla) ödəməyə sərf olunan
xalis hasilatın bir hissəsi.
ДОБЫЧА НА ПОКРЫТИЕ
ЭКСПЛУАТАЦИОННЫХ ЗАТ­
РАТ - Output for recovery of
operating cost - İSTİSMAR XƏRC­
LƏRİNƏ SƏRF OLUNAN HASİ­
LAT: Cari (və ya ümumi) istismar
xərclərini (sələm faizini nəzərə al­
maqla) ödəmək üçün sərf olunan
ümumi hasilatın bir hissəsi.
ДОБЫЧА НЕФТИ - Oil produc-
tion/output - NEFT HASİLATI: Ya­
tağa qazılmış bütün hasilat quyuların­
dan müəyyən zamanda (gün, ay, il)
çıxarılan neftin ümumi miqdarı.
ДОБЫЧА НЕФТИ C НАЧАЛА
РАЗРАБОТКИ - Oil production
since beggining of development - İŞ­
LƏNMƏNİN ƏVVƏLİNDƏN NEFT
HASİLATI. Bax: НАКОПЛЕННАЯ
ДОБЫЧА НЕФТИ.
ДОБЫЧА ОБЩАЯ - Total oil
production - ÜMUMİ HASİLAT. Yata­
ğın istimarda olan bütün istismar obyekt­
lərindən çıxarılan neftin ümumi miqdarı.
ДОБЫЧА ПОЛЕЗНЫХ ИС­
КОПАЕМЫХ - Mineral production,
mineral output - FAYDALI QAZIN­
TILARIN ÇIXARILMASI: Texniki
vasitələrin köməyi ilə Yerin təkindən
 ДОБЫЧА
bərk, maye və qaz halında olan faydalı
qazıntıların çıxarılma prosesləri.
ДОБЫЧА ПОПУТНОГО ГАЗА
- Associated gas production - SƏMT
QAZI HASİLATI: Neft yatağına qa­
zılmış bütün hasilat quyularından
müəyyən zamanda (gün, ay, il) çıxarı­
lan səmt qazının miqdarı. Bu qazın
miqdarı neftdə qazın həllolma əmsa­
lından asılıdır.
ДОБЫЧА ПРИБЫЛЬНАЯ -
Profit output - MƏNFƏƏT HASİLA­
TI: Kapital xərclərinin ödəninilməsinə
sərf olunan hasilat həcmini çıxdıqdan
sonra xalis hasilatın qalan hissəsi.
ДОБЫЧА СВОБОДНОГО ГАЗА
- Non-associated gas production - SƏR­
BƏST QAZIN HASİLATI: Təbii qaz
(qaz-kondensat) yataqlarından onlara
qazılmış bütün hasilat quyularından
müəyyən zamanda (gün, ay, il) çıxarılan
qazın ümumi miqdarı.
ДОБЫЧА ЧИСТАЯ - Net
output - XALİS HASİLAT: Ümumi
hasilatdan istismar xərclərinə (sələm
faizini nəzərə almaqla) sərf olunan
hasilat həcmini çıxdıqdan sonra qalan
ümumi hasilatın həcmi.
ДОБЫЧНАЯ СКВАЖИНА -
Production well - HASİLAT QUYU­
SU. Bax: ДОБЫВАЮЩИЕ
СКВАЖИНЫ.
ДОГОВОР МЕЖДУНАРОД­
НЫЙ - International treaty/pact -
BEYNALXALQ MÜQAVİLƏ: Siya­
si, iqtisadi və b. münasibətlərdə tərəf­
lərin qarşılıqlı hüquq və vəzifələrini
müəyyənləşdirən dövlətlər və ya digər
beynalxalq subyektlər arasında razı­
laşma haqqında hüquqi sənəd.
ДОЗА - Dose - DOZA (Mİ­
QDAR): Hər hansı bir maddənin dəqiq
ölçülmüş miqdarı.
ДОЗАТОР - Batcher, weigher -
DOZATOR: Maye və ya dənəvari
materialın kütləsinin və ya həcminin
-80- ДОННЫЕ
dəqiq bərabər hissələrə bölünməsini
(dozalaşdırmasım) avtomatik həyata
keçirmək üçün qurğu.
ДОЗИРОВОЧНЫЙ НАСОС -
Measuring pump, metering pump,
batcher pump - DOZALAŞDIRICI
NASOS: Müxtəlif maye, inqibitor,
emulqator, emulsiya və suspenziyanı
boru kəmərlərinə, çənlərə, texnoloji
aparatlara, quyulara dəqiq dozalarla
vurmaq üçün istifadə olunan nasos.
ДОЛГОСРОЧНОЕ ПЛАНИ­
РОВАНИЕ - Long-term planning -
UZUNMÜDDƏTLİ PLANLAŞDIR­
MA: Uzun dövrü əhatə etməklə ölkə­
nin sosial-iqtisadi inkişaf strategiyası­
nın hazırlanması və yerinə yetirilməsi
məqsədilə iqtisadiyyatın, o cümlədən,
neftqazçıxarmanın, perspektiv planlaş­
dırma forması.
ДОЛОМИТ - Dolomite - DO­
LOMİT: Karbonat sinfindən mineral.
Tərkibi maqnezium və ikiqat kalsium-
karbonatdan ibarətdir. Çökmə karbonat
dağ süxuru tərkibinin 95%-dən çoxu
dolomitdir.
ДОЛОТО - Chisel - BALTA: Техн
Qazıma quyusunun dibində dağ süxurla­
rını mexaniki dağıtmaq üçün alət.
ДОЛОТО БУРОВОЕ - Drill bit -
QAZIMA BALTASI. Bax БУРО­
ВОЕ ДОЛОТО.
ДОЛОТО ПИКООБРАЗНОЕ -
Point bit - NİZƏVARİ BALTA: Kəsici
tip baltaların bir növü. Adətən yumşaq
süxurları və kəmərlərdə sementi qazımaq
və s. hallarda istifadə olunur.
ДОЛОТО "РЫБИЙ ХВОСТ" -
Fishtail drill bit - "BALIQ QUY­
RUĞU" BALTA: Yumşaq və orta
bərkliyə malik dağ süxurlarının qazıl­
masında istifadə olunan pərli baltanın
növü. B.q.b.nm profili süxurların
bərkliyindən asılı olaraq seçilir.
ДОННЫЕ ОТЛОЖЕНИЯ
(осадки) - Bottom sediments, bed
ДОХОД
loads, bottoma, prodelta - DİB
ÇÖKÜNTÜLƏRİ: Su körfəzinin dibi­
ni örtən çöküntülər.
ДОХОД ВАЛОВЫЙ - Total
revenues - ÜMUMİ GƏLİR. Bax:
ВАЛОВЫЙ ДОХОД
ДРЕВНЕКАСПИЙСКИЕ ОТ­
ЛОЖЕНИЯ - Ancient Caspian
bottom sediments - QƏDİM XƏZƏR
ÇÖKÜNTÜLƏRİ: Postpoliosen
dövründə Xəzər dənizinin çöküntüləri.
Əsas c’tibarilə qumlardan, konqlome­
ratlardan, balıqqulaqlarından, gillərdən
ibarətdir.
ДРЕНАЖ - Drainage - DRENAJ:
Neftli laydan quyu dibinə neftin, eləcə də
yeraltı və yerüstü suyun təbii və ya sün’i
axan.
ДРЕНАЖНАЯ ЗАЩИТА ТРУ­
БОПРОВОДОВ - Drainage protection
of pipelines - BORU KƏMƏRLƏRİNİN
DRENAJ MÜHAFİZƏSİ: Boru kə­
mərlərinin elektrokimyəvi korroziyasının
sür’ətini azaltmaq məqsədilə onların dola­
şan cərəyandan təcrid olunması.
ДРЕНИРОВАНИЕ ПЛАСТА -
Layer drainage - LAYIN DRENAJ
EDİLMƏSİ: Neftin laydan quyuya
axma prosesi.
ДРОССЕЛИРОВАНИЕ - Throt­
tling - DROSSELLƏNMƏ: Drosscldən -
yerli hidrodinamiki müqavimətdən (dia-
fraqma, klapan, ventil və s.) temperaturun
dəyişməsinin müşayiəti ilə (Coul-Tom-
son effekti) keçərkən maye və qaz axı­
nında təzyiqin dəyişməsi. Coul-Tomson
effektinə görə droscllənmə prosesində
maye (qaz) axınında temperaturun dəyiş­
məsi (artımı, azalması) təzyiqlər fərqi ilə
düz mütənasibdir. Layda bir fazalı neftin
quyuya axını zamanı temperatur artır,
qazlı neft və qaz axdıqda isə azalır.
ДРОССЕЛЬ - Throttle - DROS-
SEL: Şırnağın en kəsiyinin qəflətən
kəskin kiçilməsinə və sonradan geniş­
lənməsinə gətirən qurğu (kran, ventil,
-81 - ЕДИНИЦЫ
siyirtmə və s.). Mayenin (qazın) dros­
scldən sonrakı təzyiqi əvvəlindəki
təzyiqdən az olur.
ДЮЙМ - Inch - DÜYM: Uzunluq
ölçüsü -25,4 mm. Boruların diametri,
əksər halda, düymlə göstərilir. Məs.,
l",2",2'/2"vəs.
E, Ё
ЕВРАЗИЯ - Eurasia - AVRA­
SİYA: Avropadan və Asiyadan ibarət
Yerin ən böyük materiki. Sahəsi 59,4
mln.km2 (adalarla birlikdə).
ЕДИНАЯ ГАЗОСНАБЖАЮ­
ЩАЯ СИСТЕМА - Single gas sup­
ply system - VAHİD QAZ TƏCHİ­
ZATI SİSTEMİ: Qaz mə’dənlərini,
qaz təmizləyici müəssisə və qurğuları,
magistral qaz kəmərləri şəbəkəsini,
qazpaylayıcı və kompressor stansiyala­
rını, qaz anbarlarını, maye qaz istehsalı
müəssisələrini, yaşayış məntəqələrin­
də qazpaylayıcı şəbəkələrini əhatə
edən sistem.
ЕДИНАЯ СИСТЕМА ЕЛЕК-
ТРОННО-ВЫЧИСЛИТЕЛЬНЫХ
МАШИН - Unified computer system
- ELEKTRON HESABLAMA MA­
ŞINLARININ VAHİD SİSTEMİ:
Texniki, informasiya və proqram
uyğunluğu olan EHM ailəsi.
ЕДИНИЦ СИСТЕМЫ - Sys­
tems of units - VAHİDLƏR SİSTE­
Mİ. Bax: СИСТЕМЫ ЕДИНИЦ.
ЕДИНИЦА - Unit - VAHİD:
Natural ədədlərdən ən kiçiyi - n-\.
ЕДИНИЦЫ ИЗМЕРЕНИЯ -
Units of measurement - ÖLÇÜ VAHİD­
LƏRİ: Ölçülən kəmiyyətlərin müqayisə­
sində əsas kimi qəbul edilən kəmiyyətlər.
ЕДИНИЦЫ ФИЗИЧЕСКИХ
ВЕЛИЧИН - Units of physical quan-
 ЕДИНИЧНАЯ
tities - FİZİKİ KƏMİYYƏTLƏRİN
VAHİDLƏRİ: Ədədi qiyməti tə’yinatı
üzrə vahidə (1-ə) bərabər qəbul olunan
konkret fiziki kəmiyyətlər. Məs.,
uzunluq ölçüsü üçün İm, Ism və s.;
kütlə ölçüsü üçün 1 kq və s. F.k.v.
sistemdaxili və sistemdənkənar olur.
ЕДИНИЧНАЯ МАТРИЦА -
Identity (unit) matrix - VAHİD
MATRİS: Baş diaqonalı üzrə bir (“ 1 ”)
ədədi yerləşən, qalan elementlərinin
hamısı sıfır (“0”) olan kvadrat matris.
ЕДИНИЧНЫЙ ВЕКТОР - Unit
vector VAHİD VEKTOR: Uzunluğu
seçilmiş miqyas vahidinə bərabər olan
vektor. V.v. ort vektor da adlandırırlar.
ЕДКИЕ ЩЕЛОЧИ - Caustic alkali
- AŞINDIRICI (YEYİCİ) QƏLƏVİ­
LƏR: Suda yaxşı həll olan qələvi, qələvi-
torpaq metallarının hidrooksidləri. Məs.,
KOH, NaOH, Ва(ОНг) və s.
ЕСТЕСТВЕННЫЙ ВОДОНА­
ПОРНЫЙ РЕЖИМ - Natural wa­
terhead regime - TƏBİİ SU BASQI
REJİMİ: Koturarxası və daban suları­
nın basqı rejimi. Bax: ВОДОНА­
ПОРНЫЙ РЕЖИМ.
ЁЛКА ФОНТАННАЯ - Christ­
mas tree - FONTAN YOLKASI. Bax:
ФОНТАННАЯ ЁЛКА.
ЁМКОСТНЫЕ ПАРАМЕТРЫ
ПЛАСТА - Capacity parameters of
the layer - LAYIN HƏCMİ PARA­
METRLƏRİ: Layın bütövlikdə həc­
mini səciyyələndirən kəmiyyətlər.
Məs., həndəsi ölçüləri, məsaməliliyi,
həcmi elastiklik əmsalı və s. xassələ­
rinin məcmusu.
ЁМКОСТНЫЕ ПАРАМЕТРЫ
ЖИДКОСТИ - Capacity parameters
of liquid - MAYELƏRİN HƏCMİ
PARAMETRLƏRİ: Mayelərin həcmi
xassələrini səciyyələndirən parametr­
lər. Məs., həcmi sıxılma əmsalı, həcm
əmsalı və s.
-82- ЖЕЛОНКА
Ж
ЖЕЛЕЗОБЕТОН - Reifor-
ced/ferro concrete - DƏMİR-BETON:
Bir konstruksiyada monolit birləşdiril­
miş və birgə işləyən dəmir armatur və
betondan hazırlanmış mə’mulat.
ЖЕЛЕЗОБЕТОННЫЕ КОН­
СТРУКЦИИ - Reinforced concrete
construction - DƏMİR-BETON
KONSTRUKSİYALAR: Müasir tikin­
tidə istifadə olunan əsas tikinti konst­
ruksiyalarından biri. Monolit (bütöv),
yığma və yığmamonolit olur.
ЖЕЛЕЗНОДОРОЖНАЯ ЦИС­
ТЕРНА - Railway tank - DƏ­
MİRYOL SİSTERNİ: Dəmir yolu ilə
maye yükləri (neft, benzin, yağ və b.
neft məhsullarını, maye qaz, turşu,
yeyici və zəhərli mayeləri və s.) daşı­
maq üçün böyük həcmli qab.
ЖЕЛЕЗОБЕТОННЫЙ РЕЗЕР­
ВУАР НЕФТЯНОЙ - Reinforced
concrete oil tank - DƏMİR-BETON
NEFT ÇƏNİ: Bütövlükdə dəmir-beton­
dan hazırlanmış neft və neft məhsullarını
saxlamaq üçün böyük həcmli qab.
ЖЕЛОБНЫЙ ДЕГАЗАТОР -
Chuted degasser - NOVLU QA­
ZA YIRAN: Yuma məhlulunun axdığı
novda quraşdırılmış qazayıran.
ЖЕЛОНКА - Bailer - JELON-
KA: Quyudan mayeni və qazıma za­
manı dağıldılmış süxuru qaldırmaq,
qum tıxacını təmizləmək, sement məh­
lulunu quyuya endirmək və s. üçün
silindrik formada hazırlanmış dəmir
qab. Dartaylama, qazıma, pnevmatik və
s. jelonkalar mövcuddur.
ЖЕЛОНКА БУРОВАЯ - Dart
bailer - QAZIMA JELONKASI Zərbə
qazımasında quyulan süxur qınntılanndan
və qum tıxacından təmizləmək üçün
istifadə olunan jelonka.
ЖЕЛОНКА
ЖЕЛОНКА ПНЕВМАТИЧЕ­
СКАЯ - Pneumatic bailer - PNEV­
MATİK JELONKA: Hasilat quyuları­
nı qum tıxacından təmizləmək üçün
istifadə olunan jelonka.
ЖЕЛОНКА ТАРТАЛБНАЯ -
Oil bailer - DARTAYLANMA JE­
LONKASI: Quyudan nefti yer səthinə
qaldırmaq üçün istifadə olunan jelonka.
Bax: ТАРТАНИЕ.
ЖЕРЛО ВУЛКАНА - Orifice of
volcano - VULKAN AĞZI: Vulkan
ocağını yer səthi ilə birləşdirən kanal.
ЖЕСТКИЙ ТРУБОК ТОКА -
Rigid current tube - SƏRT CƏRƏY­
AN BORUSU: Bir mayenin digəri ilə
sıxışdırılmasmda deformasiyaya uğray­
an maye axınının cərəyan borusunun
zaman üzrə dəyişməyən sərt cərəyan
borusu ilə əvəz edilməsi.
ЖЕСТКОСТЬ - Rigidity -
SƏRTLİK: Konstruksiya elementinin
deformasiyaya (dartılmaya, əyilməyə,
burulmaya və s.) müqavimət göstərmə
qabiliyyətini tə’yin edən xassəsi.
ЖЕСТКОСТЬ ВОДЫ - Severity
of water - SUYUN CODLUĞU: Tər­
kibində kalsium və maqnezium duzla­
rının olması ilə səciyyələnən suyun
xassəsi. Qaynatmaqla suyun sərtliyini
müvəqqəti, soda, sönmüş əhəng və s.
əlavə etməklə isə daimi aradan qaldır­
maq olur.
ЖИВОЕ СЕЧЕНИЕ - Free
cross-sectional area - CANLI KƏ­
SİK: Borunun (kanalın) en kəsiyinin
maye ilə dolmuş hissəsindən axma
perpendikulyar keçirilmiş müstəvinin
ayırdığı sahə.
ЖИДКАЯ ФАЗА - Liquid phase -
MAYE FAZA: Çoxfazalı qarışıqda maye
faza.
ЖИДКИЕ СИСТЕМЫ - Liquid
systems - MAYE SİSTEMLƏR:
Müəyyən temperatur intcrvalında qarı­
şığı təşkil edən komponentlərin və ya
-83- ЖИДКОСТЬ
müstəqil fərdi kimyəvi hissələrin istə­
nilən münasibətində maye halında
olan fıziki-kimyəvi sistemlər: məs.,
ikikomponentli (və ya binar), çoxkom-
poncntli M.s.-i.
ЖИДКИЕ УГЛЕВОДОРОДЫ -
Liquid hydrocarbons - MAYE KAR­
BOHİDROGENLƏR. Tərkibi əsasən
karbohidrogenlərdən ibarət mayelər
(neftlər, müxtəlif yanacaqlar və s.).
ЖИДКИЙ КОНДЕНСАТ - Liq­
uid condensate - MAYE KONDEN­
SAT: Qaz-kondensat qanşığında olan
qazvari kondensatın müəyyən termobarik
şəraitdə kondcnsatlaşması nəticəsində
yaranan maye karbohidrogen.
ЖИДКОЕ СТЕКЛО - Water
glass, sodium silicate solution - MAYE
ŞÜŞƏ: Natrium və kalium silikatlarının
sulu məhlulu.
ЖИДКОЕ ТОПЛИВО - Liquid
fuel - MAYE YANACAQ: Daxili
yanma mühərriklərində, qazanlarda və
s. yanacaq kimi istifadə olunan üzvi
maddələrin (əsasən, karbohidrogen)
qarışığı. Ən çox benzin, kerosin, liq-
roin və mazut yayılmışdır.
ЖИДКОСТНЫЙ ТЕРМОМЕТР
- Liquid thermometer - MAYELİ
TERMOMETR: Mayenin genişlənmə­
sinə əsaslanan temperaturu ölçmək üçün
cihaz. Maye kimi etil spirti (-80°S+80°S),
civə (-35°S+75O°S), pentan, toluol və s.
istifadə olunur.
ЖИДКОСТЬ - Liquid - MAYE:
Müəyyən həcminin olması, lakin forma­
sının olmaması və töküldüyü qabın
formasını asanlıqla alması ilə səciyyələ­
nən cisim və ya maddənin aqreqat halla­
rından biri. Birinci xüsusiyyət onu bərk
cismə, ikinci isə qaza oxşadır.
ЖИДКОСТЬ ГАЗОНАСЫ­
ЩЕННАЯ - Gas saturated liquid -
QAZLA DOYMUŞ MAYE (QAZLI
MAYE): Müəyyən təzyiq və tempe­
ratur şəraitində qazın mayedə həll
 жидкость
olunmasından sonra alman maye-qaz
sistemi. Məs., neft yataqlarında olan
təbii neft-qaz qarışığı qazlı neftdir.
ЖИДКОСТЬ ПРОМЫВОЧ­
НАЯ - Flushing liquid - YUYUCU
MAYE Bax: ПРОМЫВОЧНАЯ
ЖИДКОСТЬ.
ЖИРНЫЕ ГАЗЫ - Rich gas, fat
gas - ZƏNGİN QAZLAR: Köhnəlmiş
termin olub, təbii yanar qazlarda ağır
karbohidrogen qazlarının (Сз və ondan
yuxarı) yüksək miqdarını göstərir.
Qaz-kondensat və neft yataqlarının
qazları üçün səciyyəlidir.
3 TƏZYİQ: Neft, qaz və su quyularında
ЗАБАЛАНСОВЫЕ ЗАПАСЫ -
Non-balance resources - BALAN­
SDAN KƏNAR EHTİYAT: Hazırkı
vaxtda istifadəsi iqtisadi cəhətdən
qeyri-məqsədəuyğun və ya texniki və
texnoloji cəhətdən istifadəsi mümkün
olmayan, lakin sonralar balans ehtiya­
tına keçirilə bilən faydalı qazıntı (neft,
qaz və s.) ehtiyatı.
ЗАБОЙ - Face, stoper, hole
bottom - QUYUDİBİ: Quyunun dibin­
də dağ süxurlarının səthi. Qazıma pro­
sesində yerini dəyişir, istismar prose­
sində isə dəyişməzdir.
ЗАБОЙ СКВАЖИНЫ - Well
bottom - QUYUNUN DtBt: Qazimada
olan və ya işlənən quyuda, quyu göv­
dəsinin (lüləsinin) ən aşağı hissəsi.
ЗАБОЙНАЯ ПРОБА НЕФТИ -
Bottom oil testing - NEFTİN QUYU­
DİBİ NÜMUNƏSİ: Dərinlik nümunə
götürənin vasitəsilə lay şəraiti saxla­
nılmaqla (təzyiq, temperatur) quyunun
dibindən qaldırılan neft nümunəsi.
Bunu neftin lay nümunəsi də adlandı­
-84-
ЗАВОДНЕНИЕ
rırlar. Nümunənin laboratoriya tədqi­
qatı nəticəsində lay şəraitinə uyğun
neftin xassələri - fraksiya və qrup tər­
kibi, sıxlığı, xüsusi həcmi, həcm əm­
salı, doyma təzyiqi, özlülüyü və s.
tə’yin olunur.
ЗАБОЙНАЯ ТЕМПЕРАТУРА -
Bottom temperature - QUYUDİBİ
TEMPERATUR: Maye (qaz) axını
prosesində quyunun dibində ölçülən
temperatur. Bu, Drossel effektinin nə­
ticəsində lay temperaturundan artıq
(əgər quyuya bir fazalı maye süzülər­
sə) və az (əgər quyuya qaz və ya qazlı
maye süzülərsə) ola bilər.
ЗАБОЙНОЕ ДАВЛЕНИЕ -
Bottom hole pressure - QUYUDİBİ
mayenin quyunun dibindəki təzyiqi.
Bu təzyiq, mayeni quyuda qaldırılma­
sına sərf olunmaqla layın enerjisini
səciyyələndirir. Bilavasitə dərinlik
manometrləri vasitəsilə quyunun di­
bində ölçülür (hesablama yolu ilə də
tapıla bilər). Q.t. geniş diapazonda
dəyişə bilər. Onu dəyişməklə quyunun
debitini artırıb-azaltmaq olar. Q.t. quy­
ularm istismar rejimini (ümumiyyətlə,
yatağın işlənməsini) tənzim etmək
üçün əsas vasitədir. Q.t. işləyən quyu­
larda dinamik, dayanan quyularda sta­
tik, uzunmüddət dayanan quyularda lay
təzyiqi adlanır.
ЗАБОЙНЫЙ ДВИГАТЕЛЬ -
Face engine - QUYUDİBİ MÜHƏR­
RİK: Quyuların qazılmasında Yer sət­
hindən verilən hidravlik, pnevmatik və
elektrik enerjisini süxurdağıdıcı alətin
(baltanın) mexaniki enerjisinə çevirən
dalma maşını.
ЗАВОДНЕНИЕ - Flooding - SU-
LAŞDIRMA: Laya su vurmaqla neft
yataqlarının işlənməsi prosessində lay
təzyiqinin və enerji balansının saxlanıl­
ması və bərpasını həyata keçirmək üçün
laya tə’sir üsulu. S. neft hasilatının
yüksək tempini və layların yüksək neft-
ЗАВОДНЕНИЕ
vermə əmsalını, istismar quyularının sa­
yının azadılmasını və s. tə’min edir.
Konturxarici, konturdaxili S. prosesi
aparılır.
ЗАВОДНЕНИЕ ВНУТРИКОН-
ТУРНОЕ - Intracontour flooding -
KONTURDAXİLİ SULAŞDIRMA.
Bax: ВНУТРИКОНТУРНОЕ ЗА­
ВОДНЕНИЕ.
ЗАВОДНЕНИЕ НЕФТЯНОГО
ПЛАСТА - Flooding of oil bed -
NEFT LAYININ SULAŞDIRILMA-
SI: Layın neftverimini yüksəltmək və
neft hasilatını intensivləşdirmək məq­
sədilə neft layına xüsusi quyularla
(vurucu və ya injeksiya) suyun daxil
edilməsi prosesi. N.l.s. sün’i (suyun yer
səthindən neft layına vurulması) və
təbii (yuxarı və aşağıda yerləşən su
horizontlarının suyunun neft layına, yer
səthinə çıxarmadan vurulması) üsulla
həyata keçirilir. Sün’i sulaşdırma kon-
turarxası, konturyanı, konturdaxili,
sahə üzrə aparılır.
ЗАВОДНЕНИЕ ПЛОЩАДНОЕ
- Pattern flooding - SAHƏ ÜZRƏ
SULAŞDIRMA. Bax: ПЛОЩАД­
НОЕ ЗАВОДНЕНИЕ.
ЗАВОДНЕНИЕ ПРИКОНТУР-
НОЕ - Marginal flooding - KON­
TURYANI SULAŞDIRMA Bax:
ПРИКОНТУРНОЕ ЗАВОДНЕНИЕ.
ЗАВОДНЕНИЕ С УГЛЕКИС­
ЛОТОЙ - Hooding with carbonic acid
- KARBON QAZI tLƏ SULAŞDIR-
MA: Karbon qazının neftdə həll olaraq
onun həcminin artması və özlülüyünün
azalmasına, digər tərəfdən suda həll
olaraq onun özlülüyünün artmasına,
neft-su sərhədində səthi gərilmə qüvvə­
sinin azalmasına əsaslanan üsul.
ЗАГАЗОВАНИЕ СКВАЖИН -
Gas pollution of well - QUYUNUN
QAZLAŞMASI: Mə’dən termini olub,
neft quyularında qaz faktorunun çox
sür’ətlə artmasını və hətta quyunun
-85- ЗАКЛИНИВАТБ
təmiz qazla fontan vurması ilə nəticə­
lənən proses. Adətən, qaz papağı ətra­
fında yerləşən neft quyularına qazın
daxil olması ilə müşahidə olunur.
ЗАГЛУБЛЕННЫЙ РЕЗЕРВУ­
АР НЕФТЯНОЙ - Buried oil tank -
BATIRILMIŞ NEFT ÇƏNİ: Neft və
neft məhsullarını saxlamaq üçün ta­
mamilə və ya qismən yerə basdırılmış
çən. Neft saxlama anbarlarında, neft
c’malı zavodlarında və b. yerlərdə
istifadə olunur.
ЗАГРЯЗНЕНИЕ ПРИРОДНОЙ
СРЕДЫ - Contamination of the
environment, environment pollution -
ƏTRAF MÜHİTİN ÇİRKLƏNMƏSİ:
İnsanın müxtəlif məqsədlərlə təbiətdən
istifadə fəaliyyəti nəticəsində Yerin bir
və bir neçə örtüyünün (atmosfera, hidro-
sfera, litosfera və biosfera) xassə və
tərkibinin pisləşməsi prosesi.
ЗАИЛЕНИЕ ПЛАСТА (КОЛЬ-
МАТАЖ) - Mud grouting, mud injec­
tion; sedimentation - LAYIN LİL-
LƏŞMƏSİ (KOLMATASİYA): Lay
məsamələrinin həll olmayan çöküntülərlə
(məs., zərif dispersli gil hissəcikləri ilə və
s.) dolması. Bunun nəticəsində layın
keçiriciliyi və məsaməliliyi (ən çox quyu
ətrafında) azalır, məhsuldarlığı aşağı
düşür. Bunun qarşısını almaq üçun layın
quyudibi sahəsinin müxtəlif işlənməsi
üsullarından istifadə edirlər.
ЗАИЛИВАНИЕ СКВАЖИН -
Well silting - QUYUNUN LİLLƏŞ-
MƏSİ: Məhsuldar və ya sulu hori-
zontlarda mayenin süzülmə prosesində
dağ süxurları qırıntılarının qopması
nəticəsində onun hissəciklərinin quyu­
nun dibində toplanması. Bu, quyunun
debitini azaldır.
ЗАКЛИНИВАТЬ - Block up -
PƏRÇİMLƏNMƏK (İLİŞMƏK):
Dərinlik nasosu isticmarında plunjcr və
silindrin arasına qumun və ya başqa
qarışığın düşməsi nəticəsində plunjc-
rin hərəkətinin dayanması.
 ЗАКОЛОННАЯ
ЗАКОЛОННАЯ ОСНАСКА -
Annulus equipment - KƏMƏRAR-
XASI AVADANLIQLAR (TƏCHİ­
ZAT): Quyunun scmentlənməsinin
keyfiyyətini yüksəltmək üçün qoruy­
ucu kəmərin xarici səthində qurulmuş
avadanlıqlar kompleksi.
ЗАКОН - Law - QANUN: 1. Fiz-
texn. Təbiətdə baş verən prosesləri
səciyyələndirən əsas kəmiyyətlər ara­
sındakı qarşılıqlı əlaqəni müəyyənləş­
dirən analitik ifadə. 2. Konstitusiya
qaydasında müəyyənləşən dövlət ha­
kimiyyətinin ali qanunvericilik orqanı
tərəfindən qəbul edilən normativ akt.
ЗАКОН АВАГАДРО - Avoga-
dro's hypothesis/law - AVAQADRO
QANUNU: Eyni temperatur və təzyiq­
lərdə müxtəlif ideal qazların eyni həcm­
də molekulalannm sayı bərabərdir.
ЗАКОН ГЕНРИ - Henry’s law -
HENRİ QANUNU. Bax: ГЕНРИ
ЗАКОН.
ЗАКОН ГЕЙ-ЛЮССАКА -
Gay-Lussac's law - GEY-LÜSSAK
QANUNU: Qazların istidən genişlən­
məsini xarakterizə edən qanun.
ЗАКОН ГУКА - Hooke's law -
HUK QANUNU: Elastik cismə düşən
mexaniki gərginliklə deformasiya ara­
sında əlaqənin düzxətli asılılığının
analitik ifadəsi. H.q.-na görə çubuğu
dartdıqda (sıxdıqda) yaranan mütləq
deformasiya onu yaradan qüvvə ilə düz
mütənasibdir.
ЗАКОН ДАРСИ - Darcy's law -
DARSİ QANUNU: Süzülmə sür’ətinin
təzyiq qradiyentindən xətti asılılığını
müəyyən edən qanun. Süzülmə məsə­
lələrində çox geniş istifadə olunur.
ЗАКОН OMA - Ohm's law - ОМ
QANUNU: Naqildəki sabit cərəyan
şiddəti ilə naqilin iki nöqtəsi arasındakı
potensiallar fərqi (gərginlik) arasında
xətti asılılığı göstərən analitik ifadə.
ЗАКОН ПАСКАЛЯ - Pascal’s
-86-
ЗАКОН
law - PASKAL QANUNU: Hidrosta-
tikanın qanunu: xarici qüvvələrin maye
səthinə göstərdiyi təzyiq dəyişilmədən
maye tərəfindən bütün istiqamətlərə
ötürülür.
ЗАКОН ПУАЗЕЙЛЯ - Poi-
seuille's law - PUAZEYL QANUNU:
Mayenin nazik silindrik borudan axma
qanunu: vahid zamanda borunun en
kəsiyindən keçən mayenin miqdarı
borunun uclanndakı təzyiqlər fərqi və
diametrinin dördüncü dərəcəsi ilə düz,
uzunluqla isə tərs mütənasibdir.
ЗАКОН СЖИМАЕМОСТИ -
Law of compressibility - SIXILMA
QANUNU: Maye və bərk cisimlərə edi­
lən təzyiqlə onların sıxlığı arasındakı
asılılığı ifadə edən qanun.
ЗАКОН СОХРАНЕНИЯ И СУЛАР. Вах: КРАЕВЫЕ ВОДЫ.
ПРЕВРАЩЕНИЯ ЭНЕРГИИ - Law
of conservation and transformation of
energy - ENERJİNİN SAXLANMA­
SI VƏ ÇEVRİLMƏSİ QANUNU:
Təbiətin ümumi qanunu. Bu qanuna
görə qapalı (xarici mühitlə heç bir
əlaqəsi olmayan) maddi sistemin daxi­
lində gedən bütün proseslərdə sistemin
tam enerjisi sabit qalır, o, yalnız bir
şəkildən başqa şəklə çevrilir.
ЗАКОН СТОКСА - Stokes' law -
STOKS QANUNU: Qeyri-məhdud
özlü mayeyə salınmış bərk kürəciyin
irəliləmə hərəkəti zamanı onun mə’ruz
qaldığı müqavimət qüvvəsini tə’yin
edən qanun.
ЗАКОН ФИЛЬТРАЦИИ - Fil­
tration law - SÜZÜLMƏ QANUNU:
Süzülmə sür’əti ilə təzyiq qradiyenti
arasındakı asılılığı göstərən ifadə. Bu
asılılıq xətti olarsa, buna xətti süzülmə
qanunu, qeyri-xətti xarakter daşıyırsa,
buna qeyri-xətti süzülmə qanunu deyi­
lir. Bax: ЛИНЕЙНЫЙ ЗАКОН
ФИЛЬТРАЦИИ. НЕЛИНЕЙНЫЙ
ЗАКОН ФИЛЬТРАЦИИ.
ЗАКОНТУРНОЕ
ЗАКОНТУРНОЕ ДАВЛЕНИЕ -
Perimeter pressure - KONTURAR-
XASI TƏZYİQ: Neft-su konturunun
xaricində, layın sulu hissəsindəki lay
təzyiqi. Bu təzyiq, adətən, quyunu
dolduran suyun səviyyəsi ilə və ya
bağlı quyuda quyuağzı təzyiq nəzərə
alınmaqla tə’yin edilir.
ЗАКОНТУРНОЕ ЗАВОДНЕ­
НИЕ - Perimeter flooding, marginal
flooding - KONTURARXASI SU-
LAŞDIRMA: Neft yataqlarının işlən­
məsi prosesində layın enerji balansının
saxlanması və bərpasının xarici ncftli-
lik konturu arxasında yerləşən vurucu
quyular vasitəsilə laya su vurmaqla
neft yataqlarının işlənmə üsulu.
ЗАКОНТУРНЫЕ ВОДЫ - Mar­
ginal water - КОНТУРАРХАСЫ
ЗАКУПОРИВАНИЕ ПРИЗА­
БОЙНОЙ ЗОНЫ - Clogging,
plugging, stoppage of bottom zone -
QUYUDİBİ ZONANIN TUTULMA­
SI: İstismar zamanı laydan süzülən
maye ilə birlikdə gil və qum dənə­
ciklərinin quyudibi zonada çökməsi.
ЗАЛЕГАНИЕ ГОРНЫХ ПО­
РОД - Position, occurence - DAĞ
SÜXURLARININ YATIMI: Yer qa­
bığında geoloji cisimlərin vəziyyəti,
forması və qarşılıqlı münasibəti.
ЗАЛЕЖИ НЕФТИ (ГАЗА) ЭК­
РАНИРОВАННЫЕ - Screened oil
(gas) deposit - EKRANLANMIŞ
NEFT (QAZ) YATAQLARI: Neftin
(qazın) lay daxilində hərəkəti hər han­
sı bir ekranla (maneə ilə), başqa sözlə
gil və digər az keçirici süxurlarla məh­
dudlaşdırıldıqda yaranan yataqlar. Tek­
tonik, stratiqrafık və litoloji ekranlaşma
mə’lumdur.
ЗАЛЕЖЬ ГАЗОВАЯ - Gas de­
posit - QAZ YATAĞI: Qazın yeraltı
rczcrvuarda təcrid olunmuş şəkildə
toplanması.
-87- ЗАЛЕЖЬ
ЗАЛЕЖЬ ГАЗОКОНДЕНСАТ­
НАЯ - Gas condensate deposit - QAZ-
KONDENSAT YATAĞI: Yüksək lay
təzyiqli (100 ata-dən çox) qaz fazası
tərkibində metan, ctan, propan qazları ilə
yanaşı həll olmuş şəkildə ağır karbohid­
rogenlər (butandan kerosinə kimi) olan
qaz yatağı. Tərkibində ağır karbohidrogen
(benzin fraksiyası) ola bilər.
ЗАЛЕЖЬ ГЛУБОКОЗАЛЕ-
ГАЮЩАЯ - Deep laying deposit,
deep laying field - DƏRİNDƏ YER­
LƏŞƏN YATAQ: Yer səthindən 4500
m-dən daha dərində yerləşən neft və
qaz yataqları.
ЗАЛЕЖЬ НЕФТИ (ГАЗА) ВТО­
РИЧНАЯ - Secondary oU (gas) deposit
- TÖRƏMƏ NEFT (QAZ) YATAĞI:
Ümumiyyətlə, bütün neft və qaz yataqlan
törəmə yataqlardır, çünki onlar hətta ana
süxurlar daxilində də ilkin əmələ gəldik­
ləri yerdən miqrasiya (yerdəyişmə) nə­
ticəsində yaranırlar.
ЗАЛЕЖЬ НЕФТИ И ГАЗА - Oil
and gas deposit - NEFT VƏ QAZ YA­
TAĞI: Müəyyən sahələrdə neft və qazın
məsaməli və ya çatlı süxurlarda təbii
toplanması. Struktur, massiv, litoloji və
stratiqrafık neft və qaz yatağı mövcuddur.
ЗАЛЕЖЬ НЕФТИ (ГАЗА)
МАССИВНАЯ - Massive oil and gas
deposit - MASSİV NEFT (QAZ)
YATAĞI: Həmcins olmayan və ya
tərkibcə müxtəlif, lakin neft (qaz) üçün
keçirici olan və üstdən keçirici olmay­
an təbəqələrlə örtülmüş süxurlardan
təşkil olunmuş tələlərdə yaranan neft
(qaz) yatağı. M.n.y.-da qazı, nefti və
suyu ayıran səthlər üfiiqi olur və tələni
laylanma səthlərindən asılı olmayaraq
kəsir; bununla da onlar lay şəkilli ya­
taqlardan fərqlənirlər.
ЗАЛЕЖЬ НЕФТИ ПЛАСТО­
ВАЯ - Seam oil deposit - LAY NEFT
YATAĞI: Üstdən və altdan qeyri-
keçirici süxurlarla məhdudlaşan hər
hansı laya aid yataq.
ЗАЛЕЖЬ
ЗАЛЕЖЬ ПОЛЕЗНЫХ ИС­
КОПАЕМЫХ - Deposit of minerals
- FAYDALI QAZINTILAR YATA­
ĞI: Sənaye əhəmiyyətli təbii xammalın
Yer təkində və səthində toplantıları.
ЗАЛЕЖЬ C ПЛАСТОВЫМ
ДАВЛЕНИЕМ НИЖЕ ДАВЛЕНИЯ
НАСЫЩЕНИЯ - Deposit with pres­
sure lower than saturation pressure -
LAY TƏZYİQİ DOYMA TƏZYİQİN­
DƏN AZ OLAN YATAQ: Təbii şəraitdə
doyma təzyiqi lay təzyiqindən aşağı olan,
yə’ni nefti onda həll olunmuş qazla doy­
mamış neft yatağı.
ЗАМКНУТАЯ ЗАЛЕЖЬ
Closed deposit, bed - QAPALI YA­
TAQ: Hər tərəfdən basqı enerjisi cə­
hətdən təcrid olunmuş yataq.
ЗАМКНУТЫЕ РЯДЫ СКВА­
ЖИН - Closed well rows - QAPALI
QUYULAR SIRASI: Neftlilik kontu­
runun və ya yatağın sərhədinin forma­
sını təkrarlayan həlqəvari quyu sıraları.
ЗАМОК БУРИЛЬНЫЙ - Tool
joint - QAZIMA QIFILI: Qazıma
borularını bir-biri ilə birləşdirən qurğu.
ЗАПАСЫ НЕФТИ (газа или
конденсата) - Oil reserves - NEFT (qaz
və ya kondensat) EHTİYATI: Geoloji
məkanın öyrənilən hissəsindəki kollektor
süxurlarında toplanan neftin (qaz və ya
kondensatın) miqdarı.
ЗАПАСЫ ПОЛЕЗНЫХ ИС­
КОПАЕМЫХ - Reserves, minerals
resources - FAYDALI QAZINTI­
LARIN EHTİYATI: Yer təkindəki
faydalı qazıntıların geoloji-kəşfiyyat
işləri və yataqların işlənməsi prosesləri
nəticəsində müəyyən olunmuş miqda­
rı. Ehtiyatın doğruluğu hesablanma
obyektinin geoloji quruluşunun mürək­
kəbliyindən, yerinə yetirilən geoloji
kəşfiyyat işinin həcmindən və onların
müfəssəlliyindən asılıdır. Öyrənilmə
dərəcəsinə görə ehtiyatlar: A,B,C| -
aşkarlanmış, C2 - ilkin qiymətləndiril­
-88- ЗАСТОЙНАЯ
miş, C3 - perspektiv və Db D2 - pro­
qnoz resursları kateqoriyalarına bölü­
nürlər. Aşkarlanmış və ilkin qiymət­
ləndirilmiş kateqoriyalı ehtiyatlar əhə­
miyyətliliyinə görə balans və balan-
sdankənar ehtiyatlara bölünürlər. ABŞ-
da isə ehtiyatlar: sübut edilmiş ehtiy­
atlar (identified resources) - ölçülmüş
(measured), hesablanmış (indicated)
və təxmini (inferred) ehtiyat, aşkar
edilməmiş ehtiyatlar isə (undiscovered
resources)- hipotetik (hypothetical) və
nəzəri resurslar (speculative) kateqo­
riyalarına bölünürlər.
- ЗАПАСЫ ПОЛЕЗНЫХ ИС­
КОПАЕМЫХ ПРОМЫШЛЕН­
НЫЕ - Reserves of industrial miner­
als - FAYDALI QAZINTILARIN
SƏNAYE ƏHƏMİYYƏTLİ EHTİY­
ATLARI: İstismar zamanı layihə üzrə
nəzərdə tutulmuş itki çıxılmaqla he­
sablanmış А, В və C kateqoriyalı eh­
tiyatlar.
ЗАПОРНАЯ АРМАТУРА
ТРУБНАЯ - Valving fitting, valve
accessories - BAĞLAMA BORU
ARMATURU: Boru kəmərlərində
nəql olunan maye və qaz axınını idarə
etmək üçün qurğu.
ЗАРАБОТНАЯ ПЛАТА - Wage
- ƏMƏK HAQQI. Bax: ОПЛАТА
ТРУДА.
ЗАРЕЗКА ВТОРОГО СТВОЛА
- Drilling of a second hole - İKİNCİ
LÜLƏNİN QAZILMASI: Quyularm
qazılmasında istismar dövründə qoru­
yucu və ya istismar kəmərlərində ya­
ranan qoruyucu (istismar) kəmərdə
pəncərə açmaqla yeni quyu gövdəsinin
qazılması.
ЗАСТОЙНАЯ ЗОНА - Stagna­
tion zone - HƏRƏKƏTSİZ ZONA:
Laydan maye və qazın hərəkət edə
bilmədiyi, sulaşmanın tə’sirindən kə­
narda qalan və işlənmə prosesində
iştirak etməyən layın neftli sahələri.
ЗАТРАТЫ -89-
Bu sahələr layın o hissələrində yaranır
ki, orada təzyiq qradiyenti, nefti və
qazı süxurun məsamələrindən çıxar­
maq üçün lazım olan təzyiq qradiyen-
tindən az olur və qalan neft quyulara
doğru axmayaraq, hərəkətsiz qalırlar.
ЗАТРАТЫ ЗАМЫКАЮЩИЕ -
Final costs - QAPAYICI XƏRC­
LƏR: Baxılan müddətdə müəyyən
növ məhsulun istehsalının artımına
sərf olunan xərclərin son həddi.
ЗАТРАТЫ ИНДИВИДУАЛЬ­
НЫЕ - Individual costs - FƏRDİ
XƏRCLƏR. Bax СЕБЕСТОИ­
МОСТЬ ПРОДУКЦИИ.
ЗАТРАТЫ ПРИВЕДЕННЫЕ -
Unit output costs - GƏTİRİLMİŞ
XƏRCLƏR: Kapital qoyuluşunun
iqtisadi effektivliyinin müqayisəli gö­
stəricisi.
ЗАТРУБНОЕ ДАВЛЕНИЕ - Bot­
tom pressure - BORUARXASI
TƏZYİQ: İstismar quyularında istismar
kəməri ilə nasos-kompressor boruları
arasındakı həlqəvi fəzada mayenin (və ya
qazın) təzyiqi. Qazılan quyularda isə quyu
gövdəsi ilə qazıma boruları arasındakı
həlqəvi fəzada mayenin təzyiqi. Quyuda
dinamik səviyyəni səciyyələndirir.
ЗАТРУБНОЕ ПРОСТРАНСТВО
- Annulus space, hole annulus - BORU­
ARXASI FƏZA: Quyu divan ilə qoruy­
ucu kəmər arasındakı həlqəvi fəza. Quy­
ularn istismannda isə nasos-kompressor
borulannın xarici səthi ilə qoruyucu kə­
mər arasındakı həlqəvi fəza.
ЗАТРУБНЫЙ ГАЗ - Annular
space gas - BORUARXASI QAZ:
İstismar kəməri ilə fontan boruları
arasında qalan həlqəvari fəzada yerlə­
şən qaz. Onun həcminin çox olması
boruarxası təzyiqi artırır və bu, quyu­
nun işinə mənfi tə’sir edir.
ЗАЩЕМЛЕНИЕ ГАЗА - Gas
jamming - SULAŞMA SAHƏSİNDƏ
QALAN QAZ: Layın sulaşmış hissəsinin
ЗЕМЛЯ
məsamələrində qalan qazın həcmi.
ЗВУК - Sound - SƏS: Maye, qaz və
bərk cisim mühitlərində yayılan, insan və
digər canlıların qulaqları ilə qəbul edilən
elastiki dalğalar. İnsan 16+20 Hers (Hs)
tezlikli səsləri eşidir. 16 Äi-dən kiçik
tezlikli səs infrasəs; 210M09№ tezlikli
səs ultrasəs, 105+1012 Hs tezlikli səs hi-
persəs adlanır. Səs haqqında elm akustika
adlanır. Neft sənayesində ultrasəsdən
istifadə olunur.
ЗВУКОВАЯ ВОЛНА - Sound
wave-SƏS DALĞASI: Bərk cisimlərdə,
mayedə və qazlarda yayıla bilən uzununa
elastiki dalğa.
ЗВУКОВОЕ ДАВЛЕНИЕ -
Sound pressure - SƏS TƏZYİQİ: Səs
tezlikli elastiki dalğaların yayıldığı
mühitdə yaratdığı əlavə təzyiq.
ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЕ
Earthquake, shock - ZƏLZƏLƏ:
Mövcud və ya yeni yaranan tektonik
yarıq qanadının qəflətən sür’ətli yer­
dəyişməsi nəticəsində Yer səthinin və
təkinin yırğalanması. Çox böyük məsa­
fələrə ötürülə bilər. Z.-də Yer qabığında
çatlar, dalğalı əyilmələr, Yer qabığının
qalxıb və enməsi, üfuqi yerdəyişmələr
baş verir.
ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЕ ВТОРИЧ­
НОЕ - Secondary earthquake - TÖ­
RƏMƏ ZƏLZƏLƏ: Elastik seysmik
dalğaların tə’siri ilə qonşu və ya uzaq
sahələrdə Yer qabığında toplanmış
gərginliklərin boşalması nəticəsində
yaranan zəlzələ.
ЗЕМЛЯ - Earth - YER: Günəş
sisteminin Günəşdən sonra üçüncü pla­
neti. Yer Günəş ətrafında 365,242 günə
(1 ilə), 29,765 km/s orta sür’ətlə, öz oxu
ətrafında isə 23 saat 56 dəq. 4,1 san
fırlanır. Orta radiusu - 6371,032 km,
kütləsi - 5976-1021 kq, orta sıxlığı 5518
kq/m3, həcmi - 1,083-Ю*2 km3. Yerin
təbii peyki Aydır. Ayın kütləsi 1/81,65
Yer kütləsinə bərabərdir.
 ЗЕМНАЯ
ЗЕМНАЯ КОРА - Earth crust -
YER QABIĞI: Moxoroviçiç səthi ilə
aşağıdan hüdudlanan Yerin üst bərk
örtüyü. Onun quruda orta qalınlığı 30-
70 km, okean altında isə 5-10 Ъи-dir.
ЗЕРКАЛО ГРУНТОВЫХ ВОД -
Ground water table - QRUNT SULARI
SƏTHİ: Sərbəst qrunt sularının yuxan
səthi. Bu səth bə’zən yer səthinin relyefi­
ni əks etdirir.
ЗОЛА - Ash - KÜL: Yanacağın
yanmasından sonra qalan yanmayan
qalıq kütlə.
ЗОНА АНТИКЛИНАЛЬНАЯ -
Anticlynal zone - ANTİKLİNAL ZO­
NA: Bir neçə sıra antiklinal qınşıqlardan
və ya birsıralı çəpəki antiklinallardan
təşkil olunmuş zona.
ЗОНА ВОЗМУЩЕНИЯ - Zone
of disturbance - HƏYƏCANLANMA
ZONASI: Elastiki laylarda quyudakı
təzyiq düşümünün kctdigcə genişlənə­
rək müəyyən vaxtdan sonra lay təzyi­
qinə bərabər olan məsafəyə qədər
sahəni əhatə edən zona.
ЗОНА ДРЕНИРОВАНИЯ - ləri və ya onlann həyat fəaliyyəti məh-
Zone of drainage, draining zone -
DRENAJ ZONASI: Laydan quyu
dibinə mayenin axması nəticəsində
layın boşalmış hissəsi.
ЗОНА НЕФТЕГАЗОНАКОП-
ЛЕНИЯ - Oil and gas accumulated
zone - NEFTİN-QAZIN TOPLANMA
ZONASI: Neft və qaz yataqlarının qanu­
nauyğun şəkildə intişar tapdığı iri struktur
elementlər.
ЗОНА ПОГЛОЩЕНИЯ - Zone
of loss - UDULMA ZONASI: Quyula­
rın qazılması zamanı yuyucu mayenin
külli miqdarda laya daxil olduğu də­
rinlik intervalı.
ЗОНА ПРОНИКНОВЕНИЯ -
Penetration zone - NÜFÜZETMƏ
ZONASI: Hidrostatik təzyiq lay təzyi­
qindən çox olduqda yuma məhlulunun
maye fazasının süxura daxil olmasın­
-90- ИДЕАЛЬНАЯ
dan (süzülməsindən) yaranan zona;
nüfuzetmə zonası quyunun divarların­
dan lay flüidini sıxışdırıb geriyə atır.
ЗОНА ПРОНИКНОВЕНИЯ
ФИЛЬТРАТА ПРОМЫВОЧНОЙ
ЖИДКОСТИ - Washing liquid filtrate
penetration zone - YUMA MƏHLULU
SÜZÜNTÜSÜNÜN NÜFÜZETMƏ
ZONASI: Yuma məhlulunun layın içinə
nüfuz etdiyi sahə.
ЗОНДИРОВАНИЕ - Sounding -
ZOND LAMA: Yer təkinin vertikal (şa­
quli) kəsiyini almaq məqsədilə sün’i həy­
acanlandırılmış geofiziki sahənin tədqiqi­
nin geofiziki üsulları. Z. Yerin səthindən,
quyularda aparılır.
ЗОНД КАРОТАЖНЫЙ - Sonde -
KAROTAJ ZONDU: Quyu kəsilişində
süxurların ferz olunan xüsusi müqavimə­
tini və təbii potensiallar fərqini tə’yin
edən ölçmə qurğusu. Quyularda geofiziki
tədqiqat aparmaq üçündür.
ЗООГЕННЫЕ ГОРНЫЕ ПО­
РОДЫ - Zoogenic rocks - ZOOGEN
DAĞ SÜXURLARI: Heyvan orqanizm­
sullanndan təşkil edilmiş, adətən, dəniz
mənşəli dağ süxurlan və ya çöküntülər.
ЗУМПФ - Sump - ZUMPF. Quy­
unun məhsuldar qatdan aşağıda, adə­
tən, gilli süxurlardan təşkil olunmuş
qeyri-məhsuldar laya qazılmış hissəsi.
и,й
ИГР ТЕОРИЯ - Theory of games -
OYUNLAR NƏZƏRİYYƏSİ: Müxtəlif
maraqlar şəraitində optimal həll qəbulu­
nun riyazi modellərini öyranən riyaziyyat
bölməsi.
ИДЕАЛЬНАЯ ЖИДКОСТЬ -
Ideal liquid - İDEAL MAYE:
Özlülüyü və istilikkeçirməsi olmayan
xəyali maye. Hidrodinamikada nəzəri
məsələlərin tədqiqində istifadə olunur.
ИДЕАЛЬНЫЙ
ИДЕАЛЬНЫЙ ГАЗ - Ideal gas -
İDEAL QAZ: Hissəcikləri (atom,
molekul) arasında qarşılıqlı tə’sir
qüvvəsi nəzərə alınmamaq dərəcədə
cüz’i olan qazın ideallaşdırılmış mode­
li. İ.q.-m təzyiqi, temperaturu və xüsu­
si həcmi arasında asılılığı Klapcyron
tənliyi ilə ifadə olunur.
ИДЕАЛЬНЫЙ ГРУНТ - Perfect
(ideal) ground - İDEAL SÜXUR.
Bax. МОДЕЛЬ ИДЕАЛЬНОГО
ГРУНТА.
ИДЕНТИФИКАЦИЯ - Identifi­
cation - EYNİLƏŞDİRMƏ (eyniləş-
dirilmə): Tapılası (müəyyənləşdiriləsi)
əşyanın öz surətinə (xəyalına) - identi-
fikatoruna uyğunluğunun müəyyən
edilməsi.
ИДЕНТИФИКАЦИОННЫЕ
МОДЕЛИ - Identification models -
EYNİLƏŞDİRMƏ MODELLƏRİ: Bu
və ya digər fiziki hadisə haqqında kifayət
qədər mə’lumat olmadıqda onları səciy­
yələndirən amilləri tə’yin etmək üçün
istifadə olunan model.
ИДЕНТИЧНОСТЬ - Identity -
EYNİLİK: Hər hansı prosesin, hadisə­
nin və s. digəri ilə üst-üstə düşməsi,
eyniliyi.
ИЗБИРАТЕЛЬНАЯ ИЛИ СЕ­
ЛЕКТИВНАЯ РАСТВОРИМОСТЬ
- Selective solubility - SEÇİMLİ VƏ
YA SELEKTİV HƏLLOLMA: Mad­
dənin bir həllcdicidə həll olması, digə­
rində isə həll olmaması xassəsi.
ИЗБИРАТЕЛЬНОЕ ЗАВОД­
НЕНИЕ Selective flooding - SEÇİMLİ
SULAŞDIRMA: Vurucu quyuların
layın geoloji quruluşu nəzərə alınmaqla
məqsədyönlü şəkildə layın yüksək
məhsuldarlığa malik olan hissəsində
qaydasız şəkildə yerlişdirilməsi ilə apa­
rılan konturdaxili suvurma üsulu.
ИЗБЫТОЧНОЕ ДАВЛЕНИЕ -
Excess pressure - İZAFİ TƏZYİQ:
Verilmiş nöqtədə mütləq təzyiqin at­
-91 - ИЗВЛЕЧЕНИЕ
mosfer təzyiqindən artıq qiyməti.
ИЗБЫТОЧНОЕ ПЛАСТОВОЕ
ДАВЛЕНИЕ - Excess layer’s pres­
sure - İZAFİ LAY TƏZYİQİ: Layın
hər hansı bir mütləq qeyd olunmuş
nöqtəsində lay təzyiqi ilə hidrostatik
təzyiq arasındakı fərq.
ИЗВЕРЖЕНИЕ - Eruption -
PÜSKÜRMƏ: Közərmiş və ya isti
(qaynar) bərk, maye və qazvari vulkan
məhsullarının Yer səthinə atılması
(çıxarılması) prosesi.
ИЗВЕРЖЕНИЕ ВУЛКАНА -
Eruption of volcano - VULKANIN
PÜSKÜRMƏSİ. Bax: ИЗВЕРЖЕ­
НИЕ.
ИЗВЕРЖЕННЫЕ ПОРОДЫ -
Eruptioned rocks - PÜSKÜRMƏ
SÜXURLARI. Bax: МАГМАТИ­
ЧЕСКИЕ ГОРНЫЕ ПОРОДЫ
ИЗВЕСТНЯК Limestone -
ƏHƏNGDAŞI: Əsasən kalsitdən və ya
üzvi kalsit qalığından ibarət karbonatlı
çöküntü dağ süxurları. Tərkibi: CaO -
56 %, CO2 - 44 %.
ИЗВЕСТКОВИСТЫЙ ПЕСЧА­
НИК - Limed sandstone - ƏHƏNG-
LƏŞMİŞ QUMDAŞI: Əhəng sementli
qumdaşı. Əhəng çoxluq təşkil etdikdə
süxur qumlu əhəngdaşına çevrilir.
ИЗВЛЕКАЕМЫЕ ЗАПАСЫ -
Produceable reserves - ÇIXARILA
BİLƏN EHTİYAT: Ətraf mühitin və
yerin təkinin mühafizəsi tələblərinə
riayət etməklə, müasir texnika və tex­
nologiyadan səmərəli istifadə etməklə
mümkün xərclər səviyyəsində çıxarıla
bilən balans ehtiyatının hissəsi.
ИЗВЛЕЧЕНИЕ - Extraction»
recovery - ÇIXARILMA: İstismar
prosesində faydalı qazıntı yatağı ehtiya­
tının istifadə dolğunluğunun qiymətlən­
dirilməsi. Neftin (qazın) çıxarılması
hasil olunmuş ehtiyatın onun balans
ehtiyatına olan nisbəti kimi qiymətləndi­
rilir. Özlülükdən, süxurların kollektor
 ИЗГИБ
xassəsindən, işlənmə rejimindən və
metodlarından asılı olaraq, son neftver-
mə əmsalı 30-70%, qazvermə əmsalı
70-85% olur.
ИЗГИБ - Bending - ƏYİLMƏ:
Xarici yükün tə’siri altında elementin
(tir, lövhə və s.) oxunun və ya aralıq
səthinin əyilməsini səciyyələndirən
deformasiya növü.
ИЗДЕРЖКИ ПРОИЗВОДСТВА
- Production costs - İSTEHSAL
XƏRCLƏRİ: Məhsul istehsalına çə­
kilən xərclərin (əmək və material mə­
sarifi) məcmusu.
ИЗМЕНЧИВОСТЬ - Variability
-DƏYİŞKƏNLİK: Əlamət və xassələ­
rin müxtəlifliyi.
ИЗМЕРЕНИЕ - Measurement -
ÖLÇMƏ: Qəbul olunmuş ölçü vahid­
lərində ölçülən kəmiyyətin (və ya
cismin) ədədi qiymətlərinin tapılması
məqsədilə ölçmə vasitələrinin köməyi
ilə yerinə yetirilən əməliyyatların
məcmusu.
ИЗМЕРИТЕЛЬНАЯ ТЕХНИ­
КА - Measuring facilities - ÖLÇÜ
TEXNİKASI: Tədqiqat obyektinin
xassə və hal vəziyyətini səciyyələndi­
rən kəmiyyətlər haqqında informasiy­
anı (mə’lumatı) təcrübi yolla almaq
üçün üsulların öyrənilməsi, vasitələrin
işlənməsi və hazırlanması ilə məşğul
olan elm və texnika sahəsi.
ИЗМЕРИТЕЛЬНО-ИНФОР­
МАЦИОННАЯ СИСТЕМА
Measuring information system -
ÖLÇÜ-MƏ’LUMAT SİSTEMİ. Nə­
zarət obyektinin vəziyyəti haqqında
ölçü mə’lumatının avtomatik toplanma­
sını və ötürülməsini tə’min edən
mə’lumatötürücü ölçü cihazları və
qurğular kompleksi.
ИЗМЕРИТЕЛЬНЫЕ ПРИБО­
РЫ - Measuring instruments, devices
- ÖLÇMƏ CİHAZLARI: Ölçülən
kəmiyyətin qiymətini bilavasitə müşa­
hidəçinin qavraya biləcəyi formada
-92- ИЗОГИПСЫ
verən ölçmə vasitələri: göstərən, qeyd
edən, özüyazan, çap edən, inteqrallay-
an, cəmləyən, analoq və rəqəmli Ö.c.,
həmçinin bir başa ölçən və müqayisəli
Ö.c.-na ayrılır.
ИЗНОС - Wear - YEYİLMƏ: İş
prosesində texniki obyektin ölçüləri­
nin, formasının, kütləsinin və ya daimi
tə’sir edən yükün qalıq deformasiyası
və təbəqələrin sürtünməsi nəticəsində
həmin obyektlərin səthlərinin və­
ziyyətinin dəyişməsi.
ИЗНОСОСТОЙКОСТЬ (износо­
устойчивость) - Wear resistance -
YEYİLMƏYƏ (dağılmaya) DAVAM­
LILIQ: Maşın və başqa sürtünən his­
sələrin materiallarının yeyilməyə
(dağılmaya) müqaviməti.
ИЗОАНОМАЛЬ - Isoanomaly -
İZOANOMAL: Anomaliyalann bərabər
qiymətli nöqtələrini birləşdirən xətt.
ИЗОБАРА - Isobar - İZOBAR:
Hal diaqramında sabit təzyiqdə gedən
prosesi təsvir edən xətt.
ИЗОБАРИЧЕСКИЙ ПРО­
ЦЕСС - Isobaric proccess - İZOBA-
RİK PROSES: Sabit təzyiqdə gedən
termodinamik proses.
ИЗОБАРЫ - Isobars - İZOBAR-
LAR: Bərabər təzyiqli nöqtələri birləş­
dirən xətləT.
ИЗОБАТЫ - Isobathes - İZO-
BATLAR: Hər hansı səthin (məs., su
hövzələri dibinin, layın alt və üst
səthlərinin və s.) eyni dərinlikdə olan
nöqtələrini xəritədə birləşdirən xətlər.
ИЗОБУТАН (C4H16) - Isobutane -
İZOBUTAN (CJIıs); Şaxələnmiş quru­
luşa malik olan metan sıralı qazvari kar­
bohidrogen.
ИЗОГИПСЫ - Isohypse, contour
line, hypsographic curve - İZOGİPS-
LƏR: Dəniz səviyyəsinə nisbətən eyni
hündürlüklü nöqtələri birləşdirən xət­
lər: həmçinin, horizontallar (bax: ГО­
РИЗОНТАЛИ).
ИЗОКЛИНАЛЬ
ИЗОКЛИНАЛЬ, изоклиналь­
ная складка - Isocline, isoclinal fold
- İZOKLİNAL (İzoklinal qırışıq);
İzoklinal ox səthinin və qanadlarının
meyilliyi eyni istiqamətli olan və təq­
ribən eyni bucaq altında yatan çökmə
dağ süxur qırışığı.
ИЗОЛИНИИ - Isolines, isometric
lines - İZOXƏTT: Xəritədə, şaquli
kəsilişdə və ya qrafıkdə hər hansı bir
kəmiyyətin (təzyiq, temperatur və s.)
bərabər qiymətlərini birləşdirən xətt.
ИЗОЛЯЦИОННАЯ МАШИНА -
Insulating machines - TƏCRİDLƏYİCİ
MAŞIN: Trassa şəraitində polad boru
kəmərlərinin xarici səthinə təcridləyici
örtüyün çəkilişində istifadə olunur.
ИЗОЛЯЦИОННО-УКЛАДОЧ­
НЫЕ РАБОТЫ - Sheathing and laying
works - TƏCRİDLƏMƏ-DÖŞƏMƏ İŞ­
LƏRİ: Magistral boru kəmərlərinin tikin­
tisində boruların xarici səthlərinin təmiz­
lənməsi, təcridləyici örtük çəkilməsi və
onların xəndəklərə döşənməsi.
ИЗОЛЯЦИОННЫЕ ПОКРЫ­
ТИЯ ТРУБОПРОВОДОВ - Pipeline
insulation coatings - BORU KƏ­
MƏRLƏRİNİN TƏDRİCLƏMƏ
ÖRTÜKLƏRİ: Boru kəmərlərini kor­
roziyadan mühafizə üçün istifadə olu­
nan material.
ИЗОЛЯЦИЯ - Insulation, isola­
tion - TƏCRİDLƏMƏ: Hər hansı bir
oyekti, prosesi, axını və s. digərindən
ayırma.
ИЗОЛЯЦИЯ ВОД В НЕФТЯ­
НЫХ СКВАЖИНАХ - Water sepa­
ration in oil wells - NEFT QUYU­
LARINDA SULARIN TƏCRİD-
LƏNMƏSİ: Müxtəlif üsullarla quyu
dibinə su axınının qarşısının tam və ya
qismən alınması.
ИЗООКТАН (C8Hıs) - Isooctane
- İZOOKTAN (CgHıg) : Metan sıralı
maye karbohidrogen. Qaynama tempe­
raturu 99,2°S. Xüsusi çəkisi 20°S-də
-93- ИЗОТРОПИЯ
0,692 q/sm3. Yüngül yanacaq, detona-
siya xassəsini müəyyən etmək məqsə­
dilə istifadə olunur.
ИЗОПАХИТЫ - Isopachytes -
İZOPAXİTLƏR: Xaritədə hər hansı
yaşda və ya tərkibdə geoloji çöküntülərin
bərabər qalınlıqlarını göstərən xətlər.
ИЗОПОВЕРХНОСТЬ - Isosurface
- İZOSƏTH: Hər hansı bir kəmiyyətin
eyni qiymətli nöqtələrindən keçən və bu
kəmiyyəti fəzada (məs., layda) paylan­
masını səciyyələndirən səth.
ИЗОТЕРМИЧЕСКИЙ ПРО­
ЦЕСС - Isothermic process - İZO­
TERMİK PROSES: Sabit temperatur­
da gedən proses.
ИЗОТЕРМЫ - Isotherms - İZO-
TERMLƏR: Hal diaqramında sabit
temperaturda gedən prosesi təsvir edən
xətt. Xəritədə temperatur.
ИЗОТЕРМА КОНДЕНСАЦИИ
- Condensation isotherm - KON­
DENSASİYA İZOTERMİ: Kondcnsə
olunmuş karbohidrogen kütləsinin, hə­
min kondensatı özündə saxlayan kar­
bohidrogen qazının kütləsinə olan
nisbətinin izotermik prosesdə təzyi­
qdən asılılıq əyrisi.
ИЗОТЕРМА СОРБЦИИ - Sorp­
tion isotherm - SORBSİYA İZO­
TERMİ: Sorbsiya olunmuş səthi aktiv
maddənin (SAM) onun sudakı qatı­
lığından asılılıq əyrisi.
ИЗОТОПНЫЙ АНАЛИЗ - Iso­
tope analysis - İZOTOP ANALİZ:
Xüsusi fiziki üsullarla verilmiş elementin
izotop tərkibinin tə’yin edilməsi.
ИЗОТОПЫ - Isotopes - İZOTO-
PLAR: Atom sırası (nömrəsi) eyni,
lakin atom çəkisi müxtəlif olan kimyə­
vi elementin tam ədədlə ifadə olunmuş
atomları.
ИЗОТРОПИЯ, ИЗОТРОП­
НОСТЬ - Isotropy, isotropism - İZO-
TROPİYA, İZOTROPLUQ: Hər hansı
maddənin fiziki xassələrinin bütün isti­
qamətlərdə eyni olması.
 ИЗОТРОПНАЯ
ИЗОТРОПНАЯ СРЕДА - Iso­
tropic environment - İZOTROP
MÜHİT: Bütün istiqamətlərdə xassəsi
eyni olan mühit.
ИЗОХОРА - Isochore - İZO-
XOR: Hal diaqramında izoxor prosesi
təsvir edən xətt.
ИЗОХОРНЫЙ ПРОЦЕСС - Iso­
choric process - İZOXOR PROSES:
Tarazlanmış proses. Sabit həcmdə baş
verən proses.
ИЛЛЮСТРАЦИЯ - Illustra­
tion - ƏYANİLİK: Əyani nümunələr
və misallarla izah (aydınlaşdırma),
mətni tamamlayan və müşayiət edən
təsvir (şəkil, qrafik, diaqram və s.).
ИЛООТДЕЛИТЕЛЬ - Desilter,
silt master unit - LİLAYIRAN: Qa­
zıma məhlulunu qazılmış süxurlardan
təmizləmək üçün qurğu.
ИМИТАЦИЯ - Imitation - İMİ-
TASİYA: Bir prosesi, hadisəni və s.
təqlid və ya təkraretmə.
ИМИТАЦИОННАЯ МОДЕЛЬ
- Imitation model - İMİTASİYA
MODELİ. Bax: МАТЕМАТИЧЕ­
СКАЯ МОДЕЛЬ
ИМПОРТ - Imports - İDXAL:
Daxili bazarın tələblərini tə'min etmək
üçün başqa ölkələrdən əmtəə gətiril­
məsi; ixracın əksi.
ИМПУЛЬС - Impulse - TƏKAN
(İMPULS): Mexaniki hərəkət ölçüsü
(hərəkət miqdarı). Qüvvə təkanı
(qüvvə impulsu) tə’sir edən qüvvənin
tə’sir müddəti hasilinə bərabərdir.
Mühit parametrlərinin təkandan çox
qısa vaxtda dəyişməsini və onların
sonradan ilkin və aralıq vəziyyətə
qayıtmasını səciyyələndirir.
ИНВАРИАНТ - Invariant - DƏY­
İŞMƏYƏN (İNVARİANT) Bu və ya
digər dəyişkən şəraitlərdə öz qiymətini
dəyişməz saxlayan kəmiyyət.
ИНВАРИАНТНОСТЬ - Invari­
ance - DƏYİŞMƏZLİK (İNVARİ-
-94- ИНГИБИТОРЫ
ANTLIQ): Hər hansı kəmiyyətin fiziki
şərtlərin (məs., koordinat və zamanın)
dəyişməsi ilə öz qiymətini dəyişmə-
məsi.
ИНВЕРТНАЯ ЭМУЛЬСИЯ -
Invert emulsion - İNVERT EMUL­
SİYA: Dispersləşmiş mühiti neft, dizel
yanacağı, mazut və s., dispers fazası isə
duzların (natrium, kalsium ya da maq­
nezium xlorid) su məhlulu olan qazıma
məhlulu. İ.e. mürəkkəb dağ şəraitində
(yüksək temperatur, süxurların dəya-
nətsizliyi) istifadə olunur.
ИНВЕРСИЯ - Inversion - İNVER-
SİYA: Hər hansı dəyişən kəmiyyətin
dəyişmə istiqamətinin (qanunauyğun­
luğunun) əks istiqamətə dəyişməsi.
ИНВЕРСИЯ СМАЧИВАНИЯ -
Wetting inversion - İSLANMA İN-
VERSİYASI: Bərk cismin hidrofıllik-
dən dönüb hidrofob olması.
ИНВЕРСИЯ ТЕМПЕРАТУРЫ
- Temperature inversion - TEMPU-
RATURUN İNVERSİYASI: Hündür­
lüyə qalxdıqca hər hansı bir hava tə­
bəqəsində temperaturun azalması əvə­
zinə artması.
ИНВЕСТИЦИЯ - Investment -
İNVESTİSİYA: Mənfəət əldə etmək
məqsədilə həm ölkə daxilində, həm də
xaricdə sənaye, kənd təsərrüfatı, nəq­
liyyat və iqtisadiyyatın digər sahələri­
nə uzun müddətli kapital qoyuluşu.
ИНГИБИТОРЫ - Inhibitors -
İNGİBİTORLAR (dayandırıcılar):
Hər hansı prosesin fəallığını azaldan,
onu dayandıran kimyəvi maddələr.
ИНГИБИТОРЫ ГИДРАТО-
ОБРАЗОВАНИЯ - Hydrate inhibi­
tors - HİDRATƏMƏLƏGƏLMƏ
İNGİBİTORLARI (dayandırıcıları);
Karbohidrogen qazlarının çıxarılma­
sında, nəqlində və yeraltı anbarlarda
saxlanılmasında, həmçinin neftin və
qazın ilkin işlənməsində onların hid-
ratlarının əmələgəlməsinin qarşısını
alan maddələr.
ИНГИБИТОРЫ
ИНГИБИТОРЫ ХИМИЧЕС­
КИЕ - Chemical inhibitors - KİM­
YƏVİ İNGİBİTORLAR: Kimyəvi
reaksiyanın sür’ətini azaldan maddələr.
ИНГИБИРОВАНИЕ (в горном
деле) - Inhibition - İNGİBİTORLAŞ-
MA (mə’dən işlərində): Neft və qaz
yataqlarının istismarında, quyuların qa­
zılmasında və partlayış işlərinin aparılma­
sında baş verən kimyəvi reaksiyaların
sür’ətlərini azaltmaq və ya onları yatırma
prosesi. İ. qazımada qazıma məhlulunun
texnoloji xassələrini sabitləşdirmək, neft-
qazçıxarmada isə korroziya, hidrat əmələ
gəlmə, duz və parafinin çökməsinə qarşı
istifadə olunur.
ИНГИБИТОРЫ КОРРРОЗИИ -
Corrosion inhibitors - KORROZİYA
İNGİBİTORLARI (dayandırıcıları):
Korroziya üçün təhlükəli mühitə kiçik
miqdarda daxil etməklə həmin mühitin
metallarının və xəlitələrinin korroziya­
sının sür’ətini əhəmiyyətli dərəcədə
azaldan maddələr (xromatlar, nitritlər,
fosfatlar və s.).
ИНДЕКС ПРИБЫЛЬНОСТИ -
Profitability index - MƏNFƏƏTLİK
İNDEKSİ: İnvestisiya layihəsinin
rcalizasiya olunduğu müddətdə məda­
xil olan gətirilmiş (diskontlaşdırılmış)
maliyyə vəsaiti (gəlir) cəminin investi­
siyanın (qoyulan kapitalın) dəyərinin
gətirilmiş miqdarına olan nisbəti.
ИНДИКАТОРНАЯ ДИАГРАМ­
МА - Indicator diagram - İNDİKA­
TOR DİAQRAMI: Quyunun debiti və
ya quyunun məhsuldarlığı ilə depres­
siya arasındakı asılılığın qrafiki təsviri.
Bu diaqramlardan istifadə edərək quy­
unun məhsuldarlıq əmsalım, mayenin
fiziki xassələrini, keçiriciliyini səciy­
yələndirən parametrləri, neftin qazla
doyma təzyiqini, kondcnsatlaşmamn
başlanğıc təzyiqini və s. tə’yin etmək,
qiymətləndirmək mümkündür.
ИНДИКАТОРЫ ХИМИЧЕС­
КИЕ - Chemical indicators - KİM­
-95- ИНЖЕНЕРНАЯ
YƏVİ İNDİKATORLAR: Məhlulda
PH tə’yin (adətən, rəngin dəyişməsi
ilə) etmək üçün istifadə olunan üzvi və
qeyri-üzvi maddələr.
ИНЕРТНЫЕ ГАЗЫ - Inert ga­
ses - İNERT (tə’sirsiz) QAZLAR:
Rəngsiz və iysiz biratomlu tə’sirsiz
nadir qazlar (məs., helium (He), neon
(Ne), arqon (Ar) və s.). Təbii qazlarda
cüz’i miqdarda, ən çox isə helium qazı
olur. Bax: ГЕЛИЙСОДЕРЖАЩИЕ
ГАЗЫ.
ИНЖЕКТОР - Ipjector - İNJEK-
TOR: Mayeni, qazı və buxarı müxtəlif
aparatlara, anbarlara və boru kəmərlərinə
vurmaq, qazı və buxan sıxmaq üçün isti­
fadə olunan şırnaqlı nasos.
ИНЖЕКЦИОННАЯ ВОДА -
Injection water - İNJEKSİYA SUYU:
Xüsusi (injeksiya) quyular vasitəsilə,
sulaşdırma üsullarında neft layına vu­
rulan su.
ИНЖЕКЦИОННАЯ СКВАЖИ­
НА - Injection well - İNJEKSİYA
QUYUSU: Neft yatağında lay təzyiqini
lazımı səviyyədə saxlamaq, neft yataqla­
rından təkrar istifadə zamanı neft hasilatı­
nı intensivləşdirmək məqsədilə laya su
və ya qaz vurmaq üçün quyu. İ.q. hazırda
vurucu quyu adlanır.
ИНЖЕКЦИЯ - Injection - İN­
JEKSİYA: Neft və qaz yataqlarına
maye vurulması yolu ilə layda bir may­
enin digəri ilə əvəz olunması.
ИНЖЕНЕР - Engineer -
MÜHƏNDİS: Ali texniki təhsil almış
mütəxəssis.
ИНЖЕНЕРНАЯ ГЕОДЕЗИЯ
Engineering geodezy - MÜHƏNDİS
GEODEZİYASI (tətbiqi geodeziya);
Geodeziyanın bölməsi; mühəndis və
xalq təsərrüfatı məsələrinin həlli üçün
geodeziki işlərin üsul, texnika və təş­
kilini haqqında elm.
ИНЖЕНЕРНАЯ ГЕОЛОГИЯ -
Engineering geology - MÜHƏNDİS
 ИНЖЕНЕРНО
GEOLOGİYASI: Geologiya elminin
bir sahəsi; insanın mühəndis - təsərrü­
fat fəaliyyəti ilə əlaqədar geoloji
mühitin quruluşu, xassəsi və dinamika­
sı, onun səmərəli istifadəsi və mühafi­
zəsi haqqında elm.
ИНЖЕНЕРНО - ГЕОЛОГИЧЕС­
КОЕ ОПРОБИРОВАНИЕ - Geolo­
gical-engineering testing - MÜHƏN­
DİS-GEOLOJİ SINAQ: Dağ süxur və
massivlərinin, onlardakı maye və qazın
tərkibini, quruluşunu və xassəsini öyrən­
mək məqsədilə mühəndis-geoloji tədqi­
qatlarda həyata keçirilən sınaqlar.
ИНИЦИРОВАНИЕ ГОРЕНИЯ -
Initiated combustion - YANMANIN
TÖRƏDİLMƏSİ: Layda neftin alışdırıl­
ması. Bu zaman oksidləşdirici kimi yan­
dırmada hava, hava və oksigen, zəngin­
ləşmiş oksigendən istifadə oluna bilər.
ИНКЛИНОМЕТР - Inclinome­
ter - İNKLİNOMETR: Quyu gövdə­
sinin şaquli vəziyyətdən meyilinin
azimutunu və əyilmə bucağını ölçən
cihaz.
ИНКЛИНОМЕТРИЯ - Direc­
tional survey, inclinometer survey -
İNKLİNOMETRİYA: İnklinomctr va­
sitəsilə fasiləsiz ölçülməklə qazıma quyu­
su gövdəsinin vəziyyətinin fəzada tə’yini.
ИНКЛИНОМЕТРИЯ СКВА­
ЖИНЫ - Well inclinometry - QUY­
UNUN İNKLİNOMETRİYASI: Qu­
yunun zenit bucağının və azimutunun
ölçülməsi.
ИННОВАЦИЯ - Innovation -
İNNOVASİYA (YENİLƏŞDİRMƏ):
Eksperimental işləmələrin, kəşflərin,
ixtiraların və digər yeni elmi məhsulla­
rın tətbiq üçün hazırlanması və tətbiqi.
ИННОВАЦИОННАЯ ДЕЯ­
ТЕЛЬНОСТЬ - Innovation activity -
İNNOVASİYA FƏALİYYƏTİ: Ek­
sperimental işləmələrin, kəşflərin,
ixtiraların və digər yeni elmi məhsulla­
rın tətbiq üçün hazırlanması və onların
-96- ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНАЯ
tətbiqi üzrə fəaliyyət.
ИНСТРУКЦИЯ - Instruction -
TƏ’LİMAT: Hər hansı bir işin yerinə
yetirilmə qaydası, maşından istifadə və
s. haqqında göstərişlərin məcmusu
(məs., layihələndirmə, quyularm təd­
qiqatı və s.). Müvafiq sahə nazirlikləri,
birlikləri, şirkətləri və s. tərəfindən
təsdiq olunur.
ИНСТРУМЕНТ - Instrument, tool
- ALƏT: İnsanın əmək aləti, maşınların,
dəzgahların icra orqanlan. Məs., qazıma
baltası və s.
ИНТЕГРАЛ - Integral - İNTE-
QRAL: Riyaziyyatın mühüm anlayışla­
rından biri; törəməsinə görə funksiyanın
tapılması, qövsün uzunluğunun, sahənin,
həcmin və s. hesablanması tələbatı ilə
əlaqədar yaranmışdır.
ИНТЕГРАЛЬНАЯ ПОКАЗА­
ТЕЛЬНАЯ ФУНКЦИЯ - Integral
exponential function - İNTEQRAL
ÜSTLÜ FUNKSİYA: S(x)= j ydl
inteqrah ilə tə’yin olunan xüsusi funksiya.
ИНТЕГРАЛЬНОЕ УРАВНЕ­
НИЕ - Integral equation - İNTE­
QRAL TƏNLİK: Məchul funksiyası
inteqral işarəsi altında olan tənlik.
ИНТЕГРАЦИЯ - Integration -
İNTEQRASİYA (birləşinə). Ölkə daxi­
lində və dövlətlərarası elmi-texniki, iqti­
sadi və s. əlaqələrin yaradılması və ya­
xınlaşdırılması prosesi.
ИНТЕГРО-ДИФФЕРЕН­
ЦИАЛЬНОЕ УРАВНЕНИЕ - Inte-
gro-differential equation - İNTEQ-
RO-DİFERENSİAL TƏNLİK: İnte­
qral işarəsi və törəmə altında na-
mə’lum funksiya olan tənlik.
ИНТЕЛЛЕКТ - Intelligence -
İNTELLEKT (ağıl): Səmərəli qav­
rayış və düşünmə qabiliyyəti.
ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНАЯ СОБ­
СТВЕННОСТЬ - Intellectual property,
ИНТЕЛЛИГЕНЦИЯ
copyright - İNTELLEKT MÜLKİY­
YƏTİ: İntellekt fəaliyyətinə mənsub
müəlliflik, ixtiraçılıq və s. hüquqlarını
əhatə edən hüquqi anlayış.
ИНТЕЛЛИГЕНЦИЯ - Intelli­
gentsia - ZİYALI: Zehni, mürəkkəb
yaradıcılıq əməyi, elmin və mədə­
niyyətin inkişafı və yayılması ilə peşə­
karlıqla məşğul olan insan cəmiyyəti­
nin bir təbəqəsi.
ИНТЕНСИВНЫЕ ПАРАМЕТ­
РЫ - Intensive parameters - İNTEN­
SİV PARAMETRLƏR: Sistcmdəki
hissəciklərin sayından və kütləsindən
asılı olmayan parametrlərə deyilir.
ИНТЕНСИВНЫЕ ТЕХНОЛО­
ГИИ - Intensive technologies - İN­
TENSİV TEXNOLOGİYA: Daha çox
və keyfiyyətli məhsulun (elmi-texniki,
sənaye və kənd təsərrüfatı) əlverişli
zaman intcrvalında istehsalını tə’min
edən texnologiya və üsullar.
ИНТЕНСИВНЫЙ - Intensive -
İNTENSİV: Hər hansı bir prosesin
gedişinin sür’ətləndirilməsi, səmərəli­
liyinin yüksəldilməsi və s.
ИНТЕНСИФИКАЦИЯ - Intensi­
fication - İNTENSİVLƏŞDİRMƏ: Yeni
üsul, texnologiya və texniki vasitələrdən
istifadə etməklə istehsalın sür’ətlən­
dirilməsi, onun məhsuldarlığının və sə­
mərəliliyinin artırılması.
ИНТЕНСИФИКАЦИЯ ПРО­
ЦЕССА РАЗРАБОТКИ - Intensifica­
tion of development process - İŞLƏN­
MƏ PROSESİNİN İNTENSİVLƏŞDİ­
RİLMƏSİ: Zəif hidrokcçiricilikli yataq­
larda məhsulun intensiv sulaşma mərhə­
ləsində, vurma xəttində vurma təzyiqini
başlanğıc lay təzyiqindən yuxan qaldır­
maqla və eləcə də laya su vurmanı laydan
maye çıxarma zonasına yaxınlaşdırmaqla
apanlın işlənmə prosesi.
ИНТЕРВАЛ - Interval - İN-
TERVAL: l.Düz xətt üzərində nöq­
tələr çoxluğu. a<x<b şərtini ödəyən
-97- ИНТЕРПРЕТАЦИЯ
həqiqi ədədlər (nöqtələr) çoxluğuna
interval (aralıq), şərtini ödə­
yən həqiqi ədədlər (nöqtələr) çox­
luğuna isə parça (seqment) deyilir; 2.
Zaman intcrvalı, fasiləsi; 3.Şaqul üzrə
quyu gövdəsinin iki nöqtəsi arasındakı
məsafə və s.
ИНТЕРПОЛЯЦИЯ - Interpola­
tion - İNTERPOLYASİYA: Kəmiy­
yətlərin bir sıra ölçülmüş qiymətlərinə
əsasən onların aralıq qiymətlərinin
tapılması.
ИНТЕРПРЕТАЦИЯ - Interpre­
tation - İNTERPRETASİYA: Hər
hansı prosesin tədqiqat nəticələrinin
izahı, yozulması.
ИНТЕРПРЕТАЦИЯ ДАННЫХ
ГИДРОГАЗОДИНАМИЧЕСКИХ
ИССЛЕДОВАНИЙ СКВАЖИН -
Interpretation of hydrogasodynamic
research data - QUYULARIN HİD-
ROQAZODİNAMİKİ TƏDQİQAT
MƏ’LUMATLARININ İNTEPRETA-
SİYASI: Neft və qaz quyularının qərar­
laşmış və qərarlaşmamış rejimlərdə təd­
qiqat nəticələrinin (indikator diaqramları
və bərpa əyriləri) xüsusi üsullarla işlən­
məsi. Bunun nəticəsində lay və quyu
parametrləri - quyunun məhsuldarlığı və
optimal iş rejim parametrləri, layın keçi­
riciliyi, mayenin və layın fiziki xassələri­
nin dəyişmə əmsalları, energetik və hən­
dəsi, rcoloji parametləri tapılır.
ИНТЕРПРЕТАЦИЯ ДАННЫХ
СЕЙСМОРАЗВЕДКИ - Interpreta­
tion of seismic prospecting - SEYS­
MİK KƏŞFİYYAT MƏ’LUMAT-
LARININ İNTERPRETASİYASI:
Müxtəlif tipli elastiki dalğaların seys-
moqramlarına əsasən Yer qabığının
yuxan hissəsinin geoloji quruluşunun
əsas əlamətlərinin tə’yini.
ИНТЕРПРЕТАЦИЯ ПРОМЫ­
СЛОВО-ГЕОФИЗИЧЕСКИХ
ДАННЫХ - Interpretation of field
geophysical data - GEOFİZİKİ-
 ИНТЕРФЕРЕНЦИЯ
MƏ’DƏN MƏ’LUMATLARININ İN­
TERPRETASİYASI: Karotaj ölçü
nəticələrinin geoloji şərhi. G.m.m.i.-
nda məqsəd, layların sərhədlərini, on­
ların yatım ardıcılığını və süxurların
litoloji-pctroqrafık xassələrini tə’yin
etməkdir.
ИНТЕРФЕРЕНЦИЯ СКВА­
ЖИН - Interference of wells - QU­
YULARIN İNTERFERENSİYASI:
Quyuların istismar zamanı bir-birinə
qarşılıqlı tə’siri.
ИНТЕРФЕРЕНЦИЯ УПРУ­
ГИХ ВОЛН - Interference of elastic
waves - ELASTİK DALĞALARIN
İNTERFERENSİYASI: Qəbul mən­
təqəsinə eyni zamanda gələn rəqslərin
bir-biri üzərinə düşüb toplanması.
ИНТРУЗИВНЫЕ ПОРОДЫ -
Intrusive rocks, irruptive rocks -
İNTRUZİV SÜXURLAR (dərinlik
süxurları); Yer qabığı dərinliklərində
maqmanın soyumasından əmələ gələn
maqmatik süxurlar.
ИНТУИЦИЯ - Intuition - İN-
TUİSİYA (duyma): Sübutlardan isti­
fadə etmədən birbaşa baxım yolu ilə
həqiqəti müəyyən etmək qabiliyyəti.
ИНФИЛЬТРАЦИЯ
Infiltration, seepage - İNFİLTRA-
SİYA (sızma): Kapillyarlar və subka-
pillyar, çatlar və b. boşluqlarla atmo­
sfer və səthi suların torpağa, dağ
süxurlarına daxil olması.
ИНФЛЯЦИОНЫЙ РИСК - In­
flation risk - İNFLYASİYA RİSKİ.
Pulun alıcılıq qabiliyyətinin aşağı
düşməsi ilə əlaqədər risk.
ИНФЛЯЦИЯ - Inflation - İN­
FLYASİYA: Tədavül kanallarının
kağız pulla həddindən artıq dolması.
ИНФОРМАТИКА - Informatics ■
İNFORMATİKA: Elmi-texniki və b.
informasiyanın ümumi xassələrini və
strukturunu, həmçinin onun toplanması,
saxlanması, axtarışı, yenidən işlənilməsi,
-98- ИСПАРЕНИЕ
dəyişdirilməsi, yayımı və istifadəsi mə­
sələlərini öyrənən elm sahəsi.
ИНФОРМАЦИОННО-ИЗМЕ­
РИТЕЛЬНАЯ СИСТЕМА - Informa­
tion and measurement system -
MƏ’LUMAT-ÖLÇÜ SİSTEMİ: Nəza­
rət edilən obyektdən lazımı məTumatın
vizuallaşdınlması, çıxış verilənlərinin
tənzimlənməsi və həmin mə’lumatların
EHM-də işlənməsi üçün ölçü və hesab­
lama vasitələri kompleksi.
ИНФОРМАЦИОННО - ПО­
ИСКОВАЯ СИСТЕМА - Informa­
tion retrieval system - MƏ’LUMAT-
AXTARIŞ SİSTEMİ: Lazım olan
mə’lumatın saxlanılması, axtarışı və
tələb üzrə verilməsi üçün vasitələrin
məcmusu.
ИНФОРМАЦИЯ - Information -
MƏ’LUMAT: Şifahi, yazılı və ya tex­
niki vasitələrlə insanlara verilən xəbər,
mə’lumat, müəyyən məsələnin həllinə
kömək edən mə’lumat.
ИНФРАСТРУКТУРА - Ifra-
structure - İNFRASTRUKTUR: Sə­
naye və kənd təsərrüfatı istehsalına
xidmət edən təsərrüfat sahələri kom­
pleksi (şosse yolları, kanal, port, anbar
və s. tikilməsi, enerji təsərrüfatı və s.).
ИОД - Iodine - YOD. Bax: ЙОД.
ИСКОПАЕМЫЕ ГОРЮЧИЕ -
Caustobioliths - YANAR QAZINTI­
LAR. Bax: КАУСТОБИОЛИТЫ.
ИСКРИВЛЕНИЕ СКВАЖИН
Hole deviation - QUYUNUN ƏYİL­
MƏSİ: Geoloji şəraitin, qazıma texno­
logiyasının və rejiminin, yuyucu məh­
lulun keyfiyyətinin və s. tə’siri ilə
qazıma prosesində quyu gövdəsinin
verilmiş istiqamətdən kənarlaşması.
ИСПАРЕНИЕ - Evaporation,
vaporization - BUXARLANMA: May­
enin sərbəst səthində baş verən mayenin
buxara (qaz halına) çevrilmə - buxarə-
mələgəlmə prosesi. Bərk cismin səthin­
dən buxarlanma sublimasiya adlanır.
ИСПАРИТЕЛЬ -99-
ИСПАРИТЕЛЬ - Evaporator -
BUXARLANDIRICI: Mayeni buxar­
landırmaq üçün istilik mübadilə cihazı.
ИСПАРЯЕМОСТЬ - Vaporabili­
ty - BUXARLANMAQLIQ: Mümkün
maksimal buxarlanmanı səciyyələndirən
şərti kəmiyyət.
ИСПЫТАНИЕ ПЛАСТОВ -
Layer test - LAYLARIN SINAĞI:
Quyu gövdəsinin açıq vəziyyətində,
yaxud qoruyucu kəmərdə açılmış de­
şikdən layların tədqiq olunması. Bu
zaman, layların hidrodinamik para­
metrləri (lay təzyiqi, hidrokcçiricilik,
drenaj zonasının nüfuzluluğu, məhsul­
darlıq və s. əmsallar) tə’yin olunur.
ИСПЫТАТЕЛЬ ПЛАСТА -
Layer tester - LAY SINAYICISI: Pcr-
forasiya olunmuş (dəlinmiş), yaxud açıq
quyu gövdəsində laylan yoxlamaq və
sınamaq üçün olan qurğu. Lay sınayıcısı
ilə iş aşağıdakılardan ibarətdir: layda
quyu gövdəsinə flüid axını yaratmaq,
flüid nümunəsi götürmək, flüidin
növünü tə’yin etmək, layın termobarik
və hidrodinamik parametrlərini (lay
təzyiqini, temperaturunu, hidrokcçirici-
liyini, nüfuzluluq, məhsuldarlıq və s.
əmsallarını) tə’yin etmək.
ИСПЫТАТЕЛЬ ПЛАСТОВ НА
ТРУБАХ - Layer tester on pipes -
BORULARDA LAY SINAYICISI:
Neft və qaz üçün perspektivli olan
layları yoxlamaq və sınaqdan keçirmək
üçün borularla quyuya buraxılan alətlər
komplekti (dəsti).
ИССЛЕДОВАНИЕ ГЛУБИН­
НЫХ НАСОСНЫХ СКВАЖИН -
Beam wells test - DƏRİNLİK NASOS
QUYULARININ TƏDQİQİ: Manca­
naq dəzgahında nasosun gediş yolunu
və ya yırğalanma sayını dəyişmək yolu
ilə qərarlaşmış hasilat üsulundan istifa­
də edərək indikator əyrisinin (quyunun
debiti ilə statik və dinamik səviyyələ­
rin fərqi arasındakı asılılığın) qurulma­
sı məqsədilə aparılan tədqiqat.
ИСТИННАЯ
ИССЛЕДОВАНИЕ КОМ­
ПРЕССОРНЫХ СКВАЖИН -
Compressor wells test - KOMPRES­
SOR QUYULARININ TƏDQİQİ:
İndikator əyrisinin və eləcə də əlavə
olaraq quyunun debiti ilə işçi agentin
sərfi arasında asılılıq əyrisinin qurul­
ması məqsədilə aparılan tədqiqat.
ИССЛЕДОВАНИЕ ОПЕРА­
ЦИЙ - Research of operations -
ƏMƏLİYYATLARIN TƏDQİQİ:
Qoyulmuş məqsədə nail olmaq üçün
mümkün imkanlardan səmərəli istifadə
yollarını axtaran kompleks elm sahəsi.
ИССЛЕДОВАНИЕ СКВАЖИН
- Deep testing of wells, deep explora­
tion of wells - QUYULARIN TƏD­
QİQİ. Bax ГЛУБИННЫЕ ИС­
СЛЕДОВАНИЯ ПЛАСТОВ И
СКВАЖИН.
ИССЛЕДОВАНИЕ СКВАЖИН
НА ПРИТОК - Flow wells test -
QUYUNUN AXINA GÖRƏ TƏDQİ­
Qİ Sınanan laydan quyuya daxil olan
maye və qazm miqdarının, layın süzül­
mə xassəsinin tə’yin edilməsi. Sınaq
prosesi açılmış layın qarşısında quyuda
olan maye sütununun səviyyəsinin
aşağı salınmasıdır.
ИССЛЕДОВАНИЕ ФОНТАН­
НЫХ СКВАЖИН - Flowing wells test
- FONTAN QUYULARININ TƏDQİ­
Qİ: İndikator əyrisini qurmaq və eləcə də
quyunun debiti və qaz faktoru ilə ştutserin
diametri arasında asılılığı müəyyən etmək
üçün aparılan tədqiqat.
ИСТИННАЯ СКОРОСТЬ - Real
velocity - HƏQİQİ SÜR’ƏT: Məsaməli
mühitdə məsamə kanallarında maye və
ya qaz hissəciklərinin sür’əti. Süzülmə
sür’ətindən böyük olur.
ИСТИННАЯ МОЩНОСТЬ
ПЛАСТА - Real seam thickness -
LAYIN HƏQİQİ QALINLIĞI: Layın
tağı ilə dabanı arasındakı ən qısa məsafə.
 ИСТОРИЧЕСКАЯ
ИСТОРИЧЕСКАЯ ГЕОЛОГИЯ
- Historic geology - TARİXİ GEOLOG­
İYA: Yerin geoloji inkişaf tarixini və
qanunauyğunluğunu öyrənən geologiya
elminin bir bölməsi.
ИСТОЧНИК - Source - MƏNBƏ:
1. Neftin, qazm və suyun yer səthinə
təbii çıxışı. 2. Hidrodinamikada, vu-
rucu quyunun radiusu sıfıra bərabər
quyu kimi qəbul edilməsi.
ИСТОЧНИК НЕФТЯНОЙ - Oil
source/spring - NEFT BULAĞI: Yer
və ya su səthində müşahidə edilən
təbii neft və ya neftli su çıxışı.
ИСТОЧНИК ТЕРМАЛЬНЫЙ -
Thermal source - TERMAL MƏN­
BƏ: Yer səthində qismən yüksək tem-
pcraturlu suyun çıxışı. Bu şullar çox
vaxt yüksək minerallaşmış olurlar ki,
onda bu mənbə termiki mineral su
mənbəyi adlanır.
ИСТОЩЕНИЕ ГАЗОВОЙ ЗА­
ЛЕЖИ - Depletion of a gas pool -
QAZ YATAĞINININ TÜKƏNMƏSİ:
Qazın çıxarılması nəticəsində məhsul­
dar layda ilkin qaz ehtiyatının azalması.
Layın orta təzyiqinin azalması ilə
səciyyələnir.
ИСТОЩЕНИЕ НЕФТЯНОЙ
ЗАЛЕЖИ - Depletion of an oil pool -
NEFT LAYININ TÜKƏNMƏSİ. Neftin
çıxarılması nəticəsində məhsuldar layda
ilkin ehtiyatın azalması. Layın cneıjisinin
azalması ilə səciyyələnir.
ИСТОЩЕННАЯ НЕФТЯНАЯ
СКВАЖИНА - Exhausted oil well -
TÜKƏNMİŞ NEFT QUYUSU: "Tükən­
diyinə" görə (bu quyu hələ bir qədər neft
vera bilər) istismardan çıxarılan neft quy­
usu. Qəbul edilmiş qaydaya gora "tükən­
miş" quyulara dərinliyi 500 m-o qədər
olan gündəlik hasilatı 50 kq, dərinliyi 800
/n-ə qədər olan gündəlik hasilatı 100 kq,
dərinliyi 1200 m-dən yuxan gündəlik
hasilatı 300 kq olan quyular daxildir.
ИСТОЩЕННЫЕ ПЛАСТЫ -
-100- КАБЕЛЬ
Exhausted reservoirs - LAY ENERJİSİ
TÜKƏNMİŞ LAYLAR: Bax: ИСТО-
ЩЕНИЕ НЕФТЯНОЙ ЗАЛЕЖИ
ИТЕРАТИВНЫЕ МЕТОДЫ -
Iterative methods - İTERATİV (TƏ­
KRARLAMA) ÜSULLARI: Mürək­
kəb məsələlərin (məs., iqtisadi-riyazi
və s. məsələlər) hesablama üsulu. He­
sabat, məsələnin ixtiyari mümkün həl­
lindən başlanır və real həllə yaxınlıq
tə’min olunduqda dayandırılır.
ИТЕРАЦИЯ - Iteration - İTE-
RASİYA (TƏKRARLAMA): Lazım
olan nəticəyə ardıcıl yaxmlışmaq üçün
məsələnin həllində verilənləri dəyiş­
məklə riyazi əməliyyatın tətbiqinin
təkrarlanması.
ЙОД - Iodine - YOD: Kimyəvi
element, VII qrup. Neft və qaz yataqları­
nın yeraltı sulanndan da alınır. Tibbdə,
metal sənayesində, fotoqrafiyada və s.
sahələrdə işlədilir.
ЙОДНОЕ ЧИСЛО - Iodine num­
ber - YOD ƏDƏDİ: Doymamış əlaqəli
100 q üzvi maddəyə birləşmək qabiliy­
yəti olan yodun qramlarla miqdarı. Neft
praktikasında neft məhsullarında nisbi
doymamış karbohidrogenlərin səciyyəldi-
rilməsində istifadə olunur.
К
КАБЕЛЬ - Cable - KABEL. Bir
və ya bir neçə cərəyan keçirən naqillə­
rin təcridləyici örtüyə yığılması. Yer
və ya su altından, maye içərisindən
elektrik enerjisini ötürmək üçün istifa­
də olunur.
КАБЕЛЬ СВЯЗИ - Communica­
tion cable - RABİTƏ KABELİ:
Müxtəlif informasiyaları (məs., quyu
informasiyalarını və s.) ötürmək üçün
istifadə olunan kabel.
-101-
КАБЕЛЬ
КАБЕЛЬ СИЛОВОЙ - Power
cable - GÜC KABELİ: Yüksək gər­
ginlikli elektrik enerjisini ötürmək
üçün tətbiq olunan kabel.
КАВЕРНА - Cavity, cavern -
KƏHA (kaverna): 1) Yuma məhlulu­
nun xassələrinin düzgün seçilməməsi
nəticəsində gilli intervallarda (aralarda)
qazılan quyuların diametrinin böyümə­
si; 2) Dağ süxuru qəfəsində ayrı-ayrı
mineralların həll olunması prosesində
yaranan boşluqlar.
КАВЕРНОГРАММА - Caliper,
downhole gage - KAVERNOQRAM:
Dərinlik üzrə quyu diametrinin dəyiş­
məsini göstərən əyri. Kavcmoqram
quyuya endirilmiş kavemomer cihazı­
nın göstəricisinə əsasən alınır.
КАВЕРНОМЕР - Caliper,
downhole gage - KAVERNOMER
(kəh ölçən): Quyunun en kəsiyinin
ölçüsünü tə’yin etmək üçün cihaz.
КАВЕРНОМЕТРИЯ - Well cali­
per logging, well caliper survey - KA-
VERNOMETRLƏ ÖLÇMƏ: Quyu­
nun sementlənməsində onun həcmini
qiymətləndirmək üçün onun en kəsiyi­
nin ölçülməsinə əsaslanan quyuların
geofiziki tədqiqat üsulu.
КАВИТАЦИЯ - Cavitation -
BOŞLUQ (kavitasiya): Maye daxilin­
də qaz, buxar və ya onların qarışığı ilə
dolmuş boşluqlarm (suluq, kəh) əmələ
gəlməsi ilə maye axınının bütöv­
lüyünün pozulması. B. sür’ətin artması
ilə mayedə təzyiqin azalması nəticə­
sində (hidrodinamiki B.) baş verir.
КАЖУЩЕЕСЯ УДЕЛЬНОЕ
СОПРОТИВЛЕНИЕ - Seeming resis­
tivity - ZAHİRİ XÜSUSİ MÜQAVİ­
MƏT: Bircins mühit süxurlarının xüsusi
müqavimətini ölçmək üçün istifadə olu­
nan zond vasitəsilə ölçülərin nəticələri.
Zondun verilmiş ölçülərində qeyri-bircins
mühitin Z.x.m.-i elə bir fiktiv bircins
mühitin xüsusi müqavimətidir ki, həmin
zondla Z.x.m.-ni tə’yin etdikdə alman
КАЛОРИМЕТРИЯ
nəticə bircins mühitin xüsusi müqavimə­
tinə bərabər olur.
КАЖУЩИЙСЯ УДЕЛЬНЫЙ
ВЕС ПОРОДЫ - Apparent specific
weight of rocks - SÜXURLARIN ZA­
HİRİ XÜSUSİ ÇƏKİSİ: Götürülmüş
dağ süxuru nümunəsinin çəkisinin onun
həcminə nisbəti. S.z.x.ç.-ndə əlavə dağ
süxurlarının həqiqi xüsusi çəkisi də
tapılır. Bu isə süxur nümunəsi çəkisinin
onun həcmindən məsamələrin həcmini
çıxdıqdan sonra qalan həcmə (süxur
dənəciklərinin xalis həcminə) nisbətinə
bərabərdir. S.z.x.ç. süxurun həqiqi
xüsusi çəkisindən az olur.
КАЗНАЧЕЙСТВО - Treasury -
XƏZİNƏDARLIQ: Büdcənin kassa
icrası ilə məşğul olan maliyyə orqanı.
КАЙНОЗОЙ - Kainozoic -
KAYNAZOY: Kaynazoy qrupunun və
erasının qısa adı.
КАЙНОЗОЙСКАЯ ЭРАТЕМА
(эра) - Kainozoic era - KAYNAZOY
ERASI (kaynazoy): Yerin geoloji tarixi­
nin davamiyyəti 60-70 mln.il olan Yer
qabığı təbəqələrinin stratiqrafık şkalasın-
da ən üst (cavan) eratemi (qrupu), ən yeni
erası. Üç dövrə ayrılır: paleogen, neogen
və dördüncü dövr çöküntüləri.
КАЛИНСКАЯ СВИТА - Kala
suite - QALA LAY DƏSTƏSİ: Abşe­
ron neftli-qazlı sahəsində məhsuldar
qatın alt şö’bəsinin aşağı hissəsi.
Q.l.d.-ndə zəngin neft yataqları var.
Qalınlığı 430 m-ə çatır.
КАЛОРИМЕТР - Calorimeter -
KALORİMETR (istilikölçən): Müx­
təlif fiziki, kimyəvi və bioloji proses­
lərdə ayrılan və ya udulan istiliyin
miqdarını tə’yin edən cihaz.
КАЛОРИМЕТРИЯ - Calorimetry
- KALORİMETRİYA : Müxtəlif fiziki,
kimyəvi və bioloji proseslərdə müşayiət
olunan istilik effektlərini ölçmə üsulları­
nın məcmusu. K. üsullan ilə istilik tutu­
mu, faza keçidlərinin istiliyi və digər
istilik effektləri tə’yin olunur.
 КАЛОРИЯ
КАЛОРИЯ - Calorie - KALO-
RİYA: İstilik miqdarı vahidi (kal. ilə
işara olunur). 1 q suyu 1°S qızdırmaq
üçün lazım olan istilik miqdarı kimi
tə’yin olunur.
КАЛЬЦИТ - Calcite, calc spar -
KALSİT: Karbonatlar sinifinə daxil
olan mineral - СаСОз.
КАМЕРА СГОРАНИЯ - Com­
bustion chamber - YANMA KAME­
RASI: Qazvari, maye, bərk yanacaqları
yandırmaq üçün qapalı boşluq. Porşcn-
li, qazturbin və reaktiv mühərriklərdə,
buxar qazanlarında və s. olur.
КАНАТ - Rope, line, cable - KA­
NAT: Yükqaldıran və nəql maşınların­
da, həmçinin müxtəlif texniki məq­
sədlərlə (məs., qazımada, yeraltı tə’-
mirdə və s.) işlədilən polad və sintetik
materiallardan hazırlanan mə’mulat.
КАНАТНОЕ БУРЕНИЕ - Cable
drilling - KANAT QAZIMASI. Bax:
БУРЕНИЕ КАНАТНОЕ.
КАПИЛЛЯРНАЯ ВОДА - Cap­
illary water - KAPİLLYAR SU: Səthi
gərilmə qüvvəsinin tə’siri altında dağ
süxurlarının məsamələrində saxlanılan
yeraltı sular.
КАПИЛЛЯРНАЯ КОНДЕНСА­
ЦИЯ - Capillary condensation - KA­
PİLLYAR KONDENSASİYA: Buxa­
rın doyma təzyiqindən kiçik təzyiqlər­
də bərk cismin (sorbentin) kapillyarla-
rında, məsamələrində, mikroçatlarında
mayenin əmələ gəlməsi (toplanması).
КАПИЛЛЯРНАЯ ПОСТОЯН­
НАЯ - Capillary constant - KAPİL­
LYAR SABİTİ: Kapillyann radiusu ilə
mayenin kapillyar qalxma hündürlüyünün
hasilinə bərabər olan sabit.
КАПИЛЛЯРНАЯ ПРОПИТКА
ПЛАСТА - Capillary imbition of
layer - LAYIN KAPİLLYAR HOP-
MASI: Kapillyar qüvvələrin tə’siri
altında mayenin və ya qazın digər qa­
rışmayan maye ilə öz-özünə sıxışdırıl-
-НЕ­ КАПИТАЛЬНЫЕ
ma prosesi.
КАПИЛЛЯРНОЕ ДАВЛЕНИЕ
- Capillary pressure - KAPİLLYAR
TƏZYİQ: Kapillyarda təmasda olan
iki fazanın (maye və qazm) təzyiqlər
fərqi (məs., kapillyarda maye ilə qaz
arasında). Bu, səthi gərilmənin ka-
pillyann radiusuna nisbətinin iki misli­
nə bərabərdir. K.t. səthin əyilməsinə
səbəb olur.
КАПИЛЛЯРЫ - Capillaries -
KAPİLLYARLAR: 1. Dağ süxurla­
rında əlaqəli məsamələr sistemi. 2.
Çox dar kanallı borucuq.
КАПИЛЛЯРНЫЕ ЯВЛЕНИЯ -
Capillary phenomena - KAPILLYAR
HADİSƏLƏR: İki mühitin (adətən,
maye ilə mayenin, maye ilə qazın,
maye ilə onun buxarının və s.) sərhə­
dində səthi gərilmənin tə’siri ilə baş
verən hadisələr.
КАПИТАЛ - Capital - KAPİ­
TAL: İqtisadi məfhum, başlıca əmlak,
başlıca məbləğ.
КАПИТАЛ АВАНСИРОВАН­
НЫЙ - Advanced capital - AVANS
KAPİTALI: Gəlir almaq məqsədilə
istehsal alətlərinin alınması (daimi
kapital) və işçi qüvvəsi üçün ayrılan
maliyyə (pul) vəsaiti.
КАПИТАЛОЕМКОСТЬ
Capital intensiveness - KAPİTAL-
TUTUMU (sərmayə tutumu): Yeni
yaradılan istehsal gücü və alınan məh­
sul artımı vahidinə sərf olunan sər­
mayə qoyuluşunun miqdarı.
КАПИТАЛЬНЫЕ ВЛОЖЕНИЯ
- Capital investment - KAPİTAL
QOYULUŞU: Yeni əsas fondların
yaradılmasına, fəaliyyətdə olanların
yenidən qurulmasına və genişləndi­
rilməsinə sərf olunan xərclər. Neftqaz-
çıxarmada kapital xərcləri kəşfiyyat və
istismar qazımasına, mə’dəndə əsas
tikintiyə və infrastrukturun inkişafına,
geoloji-gefıziki işlərə, layihələndir­
məyə çəkilən xərclərdən ibarətdir.
КАПИТАЛЬНЫЙ
КАПИТАЛЬНЫЙ РЕМОНТ
СКВАЖИН - Well workover, well
remedial work, workover job on well
- QUYULARIN ƏSASLI TƏ’MİRİ:
İstismar kəmərində baş vermiş zədə-
lənmələrin aradan qaldırılması, kənar
laylarla yaranmış əlaqənin kəsilməsi,
suların kənar edilməsi, ştanqların qı­
rılması və boruların tutulmasından
doğan qəzaların aradan qaldırılması,
ikinci lülənin qazılması və s. əlaqədar
həyata keçirilən tə’mir işləri.
КАПТАЖ - Capping, catchment
- KAPTAJ: Su, neft və ya qaz obyekt­
lərinin açılmasını, onların yer səthinə
çıxarılmasını, istismar horizontlarının
tədriclənməsini və müəyyən rejim pa­
rametrlərinə uyğun istismarını tə’min
edən mühəndis- texniki qurğu.
КАРБОН (КАМЕННОУГОЛЬ­
НАЯ СИСТЕМА) - Carbon - KAR­
BON (DAŞ KÖMÜR DÖVRÜ): Ge­
oloji tarixin Palcozoy erasının 5-ci
dövrünə uyğun olan Palcozoy
dövrünün 5-ci sistemi. 350 mln.il əv­
vəl, 65-75 mln.il ərzində yaranmışdır.
Ən böyük daş kömür hövzələri - Don­
bas, Kuznetsk, Tunqus (Rusiya), Rur
(Almaniya), Appalaç (ABŞ) hövzələri
Karbona mənsubdur.
КАРБОНАТНОСТЬ ПОРОД -
Rock carbonate content - SÜXUR­
LARIN KARBONATLILIĞI: Süxur­
ların karbonatlılığı, onun tərkibində
olan karbon turşusunun düzları, əhəng
daşı, dolomit və s. ilə səciyyələnir.
Həll olunmayan qalıq və ya həcm
üsulu ilə tə’yin olunur.
КАРБОНАТНЫЕ ПОРОДЫ -
Calcareous rocks KARBONAT
SÜXURLAR: Təbii karbonat süxur­
lardan təşkil olunmuş dağ süxurları. Bu
süxurlara kalsit, dolomit, maqnezitdən
və s. ibarət olan bütün dağ süxurları
daxildir. Çökmə K.s., əsasən, əhəng
daşı, dolomit, mergel, təbaşirdən iba­
rətdir.
-103- KAPTA
КАРОТАЖ - Logging - KARO-
TAJ: Qazıma quyulann açdığı geoloji
kəsilişləri öyrənmək və faydalı qazıntılan
aşkar etmək üçün quyularda aparılan
geofiziki tədqiqatlar.
КАРОТАЖНАЯ КРИВАЯ - Log­
ging curve - KAROTAJ ƏYRİSİ: Quy­
unun gövdəsi boyunca karotaj qiymətlə­
rinin dəyişməsini göstərən qrafik.
КАРОТАЖНАЯ МЕТКА - Log­
ging mark - KAROTAJ NİŞANI:
Quyularda geofiziki tədqiqatlar aparar­
kən dərinliyi dəqiq tə’yin etmək üçün
karotaj kabeli üzərində bərabər məsa­
fələrdə vurulmuş maqnit nişanı, yaxud
əyani nişan.
КАРОТАЖНАЯ СТАНЦИЯ -
Well logging unit KAROTAJ
STANSİYASI: İstismar və qazıma qu­
yularında tam kompleks geofiziki təd­
qiqat aparmaq üçün qurğu (stansiya).
КАРТА ГЕОЛОГИЧЕСКАЯ -
Geological map - GEOLOJİ XƏRİ­
TƏ: Yer qabığının və ya onun hər
hansı bir sahəsinin geoloji quruluşunun
topoqrafik xəritə üzərində müəyyən
miqyasda qrafiki əks etdirilməsi.
КАРТА ГИПСОМЕТРИЧЕС­
КАЯ - Hypsometric map - HİPSO-
METRİK XƏRİTƏ: Üzərində relyefin
horizontlarla, yüksəklik pillələrinin isə
boyalarla göstərildiyi xəritə.
КАРТА ГЛУБИННОГО
СТРОЕНИЯ - Deep structure map -
DƏRİNLİK QURULUŞU XƏRİTƏ­
Sİ: Yer qabığının qalınlığının və tərki­
binin sahə və dərinlik üzrə dəyişməsi­
ni, platforma, qırışıqlıq və orogenik
vilayətlərin özülünün relyefini, struktur
formasını, komplekslərin və mərtəbə­
lərin sərhədlərini göstərən səthlərin
relyefini əks etdirən xəritə.
КАРТА ИЗОБАР - Isobar map -
İZOBARLAR XƏRİTƏSİ: İşlənən
neft yatağında dinamiki lay təzyiqinin
paylanmasını göstərən xəritə. Layın
istismarının müxtəlif zamanları üçün
 КАРТА
qurulmuş xəritə laydan çıxarılan maye
miqdarı ilə orta lay təzyiqi arasındakı
asılılığı tapmağa imkan verir ki, bu da
layın enerjisinin səmərəli istifadəsinə
kömək edir.
КАРТА ИЗОПАХИТ (карта
равных толщин) - Isopachous map -
İZOPAXİTLƏR (bərabər qalınlıq­
lar) XƏRİTƏSİ: Vahid massiv layın
sahə üzrə qalınlığının dəyişməsini
göstərən xəritə.
КАРТА НЕФТЕГАЗОНОСНОС­
ТИ - Oil and gas bearing map - NEFT-
LİLİK-QAZLILIQ XƏRİTƏSİ: Müx­
təlif geoloji şəraitdə olan neftli süxurların
müşahidə olunmuş parametrləri və kar­
bohidrogenlərin miqrasiyası əlamətləri
məcmucunun nisbi analizi üçün tərtib
olunan xəritə: neftin yaranmasının,
yayılmasının ümumi qanunauyğunluqla­
rını aydınlaşdırmaq üçündür.
КАРТА ПЕСЧАНОСТИ - Sand
map - QUMLULUQ XƏRİTƏSİ: Hər
hansı bir stratiqrafık və ya litoloji lay
kompleksindəki çöküntülərdə qumlu-
luğun xüsusiyyətini və dərəcəsini
(qumdaşlarının ümumi qalınlıqlarının
ümumi cəmi şəklində) izopaxitlər şək­
lində göstərən xəritə.
КАРТА ПЛАСТОВАЯ - La-
yer/seam map - LAY XƏRİTƏSİ.
Verilmiş yatağın (sahənin) geoloji
quruluşunda iştirak edən layların dəniz
səviyyəsinə nəzərən istənilən sə­
viyyədə horizontal müstəvi ilə kəsil­
məsi xəritəsi.
КАРТА ПРОГНОЗНАЯ - Fore­
cast map - PROQNOZ XƏRİTƏSİ:
Gələcəkdə aparılacaq geoloji axtarış
işlərinin istiqamətini optimal seçmək
üçün perspektivli neftli-qazlı sahələrdə
yataqların ən çox ehtimal olunduğu
yerləri göstərən xəritə.
КАРТА РАВНЫХ ГЕОТЕР­
МИЧЕСКИХ ГРАДИЕНТОВ -
Map of equal geothermic gradients -
BƏRABƏR GEOTERMİK QRA-
-104- КАРТА КАРТА
DİYENTLƏR XƏRİTƏSİ: Geotermik КАРТА ЭФФЕКТИВНОЙ
qradiyentlərinin qiymətləri müxtəlif ТОЛЩИНЫ ПЛАСТА - Layer
olan sahələrin səth üzrə paylanmasını thickness efficiency map - LAYIN
göstərən xəritə. EFFEKTİV QALINLIQ XƏRİTƏSİ:
КАРТА РАВНОЙ ПОРИСТО­ Layın kollektor xassələrini təmsil edən
СТИ - Map of equal porosity - BƏ­ (yalnız məsaməli qatların) qalınlıqları
RABƏR MƏSAMƏLİLİK XƏRİTƏ­ cəmi üzrə qurulmuş xəritə.
Sİ: Neft-qaz layının məsaməliliyinin КАРТА ЭФФЕКТИВНОЙ НЕФ­
qiymətləri bərabər olan nöqtələrini ТЕНАСЫЩЕННОЙ ТОЛЩИНЫ -
əyri xətlə birləşdirən xəritə. Bərabər Efficient oil saturated layer thickness
məsaməlilik xəritəsi məsaməlilik əm­ map - LAYIN NEFTLƏ DOYMUŞ
salının qiymətlərinə görə qurulur. EFFEKTİV QALINLIQ XƏRİTƏSİ:
КАРТА РАЗРАБОТКИ (зале­ Neftlə doymuş məsaməli laycıqlann qa­
жи) - Development map - İŞLƏNMƏ lınlıqlarının cəmini göstərən xəritə. Belə
XƏRİTƏSİ: Struktur xəritə əsasında xəritələr neft-qaz ehtiyatının hesablanma­
qurulan xəritə. Xəritədə quyu ağzının sında işlədilir.
yeri, istismara verilmə vaxtı, başlanğıc, КАРТИРОВОЧНОЕ БУРЕНИЕ
cari debiti, çıxarılan ümumi hasilatın - Map drilling, structural drilling -
miqdarı və eyni zamanda başlanğıc və XƏRİTƏYƏALMA QAZIMASI:
cari neft-su, neft-qaz təmas konturları Geoloji və struktur xəritələr tərtib
qeyd olunur. etmək üçün süxur nümunəsi götür­
КАРТА СТРУКТУРНАЯ - məklə quyuların qazılması.
Structure map - STRUKTUR XƏRİ­ КАРТОГРАФИЯ - Cartography
TƏ: Hər hansı bir tektonik formanın - XƏRİTƏYƏ ALMA: Coğrafi xəri­
(qırışığın, layın, inturiziv kütlənin və tələr və digər xəritə sənədləri, onların
s.) morfoloji quruluşunu müəyyən üfiqi yaradılması və istifadə edilməsi üsulla­
müstəviyə nəzərən izoxətlərlə əks rı haqqında elm.
etdirən xəritə. КАРЬЕР - Quarry - KARXANA:
Dərin olmayan yataqlardan faydalı
КАРТА СУММАРНОЙ ТОЛ­
ЩИНЫ ПЛАСТА - Total thickness qazıntıların, o cümlədən neftli süxurla­
map - LAY ÜMUMİ QALINLIQ rın çıxarıldığı yer.
XƏRİTƏSİ: Tavandan dabana qədər КАСПИЙСКОЕ MOPE - Caspian
sea - XƏZƏR DƏNİZİ: Qapalı dəniz
bütün keçirici və qcyri-kcçirici laycıq-
(göl). Azərbaycan, Rusiya, İran, Qazaxı­
lann cəminin qalınlıqlarını nəzərə
stan, Türkmənistan ərazisindədir. 28,5 m
almaqla tərtib olunan xəritə.
dünya okeanı səviyyəsindən aşağıdadır.
КАРТА ТЕКТОНИЧЕСКАЯ - Dərinliyi şimalda 22 zn-dək, Cənubda ilə
Tectonic map - TEKTONİK XƏRİ­ 1025 zzı-dəkdir. Böyük neft-qaz ehtiyatı­
TƏ: Yer qabığının və ya onun hissələ­ na, balıq və s. mənsubdur. Xəzər neftli-
rinin quruluşunu müəyyən mərhələlər qazlı hövzə adlanır.
üçün qrafiki əks etdirən xəritə. КАТАЛИЗ - Catalysis - KATA-
КАРТА УДЕЛЬНЫХ ЗАПА­ LİZ: Katalizator adlanan maddənin
СОВ - Map of specific reserves - iştirakı ilə kimyəvi reaksiyanın həya­
XÜSUSİ EHTİYATLARIN XƏRİ­ canlandırılması və onun sür’ətinin
TƏSİ: Neft layının vahid sahəsinə dəyişdirilməsi prosesi.
(1 m2 və ya 1 ha) düşən neft ehtiyatını КАТАЛИЗАТОР - Catalyst -
göstərən xəritə.
-105- КВАДРАТНАЯ
KATALİZATOR: Kimyəvi reaksiyanı
həyacanlandıran və onun sür’ətini
dəyişən maddələr.
КАТЕГОРИИ ЗАПАСОВ - Re­
serve categories - EHTİYAT KATE­
QORİYALARI. Bax: ЗАПАСЫ
ПОЛЕЗНЫХ ИСКОПАЕМЫХ.
КАТОД - Cathod - KATOD: Elek­
trik carəyanı mənbəyinin mənfi qütbü.
КАТОДНАЯ ЗАЩИТА - Cat­
hodic protection - KATOD MÜHA­
FİZƏSİ: Metal tikintilərin dəniz və
yeraltı korroziyadan elektrokimyəvi
mühafizə üsulu.
КАТОДНАЯ СТАНЦИЯ
Cathodic station - KATOD STANSİY­
ASI: Yerə birləşdirilmiş anod və ycraltt
qurğular (boru kəməri, çənlər və s.) ara­
sında daimi elektrik cərəyanı yaratmaq
üçün qurğuların korroziyadan katod
mühafizəsində istifadə olunan stansiya.
КАУСТОБИОЛИТЫ - Causto­
bioliths - KAUSTOBİOLİTLƏR:
Geoloji-kimyəvi amillərin tə’siri altın­
da dəyişmiş bitki və heyvan qalıqları
ilə zəngin yanar qazıntılar. İki qrupa
bölünür: 1. Kömür sıralı kaustobiolit-
lər; 2. Neft sıralı kaustobiolitlər.
КАЧЕСТВЕННЫЙ АНАЛИЗ -
Qualitative analysis - KEYFİYYƏT
ANALİZİ: Analiz edilən maddə və qan-
şıqlardakı komponentlərin (mineralların,
kimyəvi elementlərin) aşkarlanması.
КАЧЕСТВО ПРОДУКТА
Quality of products - MƏHSULUN
KEYFİYYƏTİ: Məhsulun tə’yinatına
müvafiq olaraq müəyyən tələbatı ödə­
mək qabiliyyətini şərtləndirən xassələ­
rinin məcmusu.
КВАДРАТИЧНОЕ ОТКЛОНЕ­
НИЕ - Square deviation - KVADRAT
FƏRQ. Bax: СРЕДНЕЕ КВАДРА­
ТИЧНОЕ ОТКЛОНЕНИЕ.
КВАДРАТНАЯ СЕТКА (сква­
жин) - Square net - KVADRAT ŞƏ­
BƏKƏ (quyuların): Quyuların bərabər
 КВАЗИСТАТИЧЕСКИЙ
ölçülü kvadrat formasında şəbəkə ilə
yerləşdirilməsi. Kvadrat şəbəkə, adə­
tən, beş və doqquz nöqtəli, olub se­
çimli suvurmada tətbiq edilir.
КВАЗИСТАТИЧЕСКИЙ ПРО­
ЦЕСС - Quasi-statistic process - KVA-
ZİSTATİSTİK PROSES: Termohidro-
dinamikada çox zəif sür’ətlə gedən pro­
ses. Belə proseslərin getdiyi bütün vaxt
ərzində sistem müvazinət halına guya çox
yaxın olur. Adətən, K.p.-ə müvazinətli
proses kimi baxılır.
КВАЛИФИКАЦИОННЫЙ
РАЗРЯД - Qualification category -
İXTİSAS DƏRƏCƏSİ: İşçinin peşə
hazırlığını müəyyən edən göstərici.
КВАЛИФИКАЦИЯ - Qualifica­
tion - İXTİSAS: Hər hansı bir adamın
hər hansı əmək növünü yerinə yetir­
mək üçün hazırlığının səviyyəsi, ya­
rarlılıq dərəcəsi.
КВАРЦ - Quartz - KVARS (SiO2):
Ən çox yayılmış süxur əmələ gətirən
minerallardan biri. Xüsusi çəkisi 2,65
q/sm3. Müxtəlif rənglidir. Rəngsiz K. dağ
billuru adlanır.
КВАРЦИТ - Quartzite - KVAR-
SİT: Əsasən kvarsdan ibarət metamor-
fık dağ süxuru.
КЕЛЬВИН - Kelvin, К - KEL­
VIN: Tcrmodinamik temperatur vahidi;
suyun üçlü nöqtəsinin tcrmodinamik
temperaturunun 1/273,16 hissəsinə
bərabərdir. К ilə işarə olunur. Beynəl­
xalq sistemin (BS) temperaturun əsas
vahididir.0°S=273,15°K.
КЕЛЬВИНА ШКАЛА - Kelvin
scale - KELVIN ŞKALASI: Sıfır tem­
peratur nöqtəsi kimi buzun ərimə tem­
peraturundan 273,16°S aşağı nöqtədə
yerləşən ən kiçik mümkün temperatur
qəbul olunan temperatur şkalası. K.ş,-
da temperatur həmişə müsbət kə­
miyyətlə ifadə olunur. Məs., hidroge­
nin normal qaynama temperaturu -
252,8°S-yə bərabərdir. Bu, Kelvin
-106- КИБЕРНЕТИКА
şkalasında +2O,36°K-ə uyğundur. Bax:
АБСОЛЮТНАЯ ТЕМПЕРАТУРА.
КЕМБРИЙ - Cambrian - KEM-
BRİ: Kembri sisteminin və dövrünün
qısa adı.
КЕМБРИЙСКАЯ СИСТЕМА
(период) - Cambrian system - KEM-
BRİ SİSTEMİ (dövrü): Geoloji tari­
xin paleozoy erasının birinci dövrünə
uyğun paleozoy erateminin birinci sis­
temi. K.s. 570 mln. il əvvəl 70 mln.il
müddətində təşəkkül tapmışdır. Fosfo-
rit yataqları ilə zəngindir.
KEPH - Drill core, core sample -
KERN: Quyu qazılarkan götürülən
silindrik monolit süxur nümunələri.
КЕРНООТБОРНЫЙ СНАРЯД
Core sampler - NÜMUNƏ GÖTÜRƏN
MƏRMİ: Qazıma zamanı süxur nümunə­
si götürmək üçün qurğu. Nümunə götü­
rən mərmi quyuya qazıma boruları vasitə­
silə buraxılır.
КЕРНОПРИЕМНИК - Core
receiver - NÜMUNƏ QƏBULEDİCİ
Süxur nümunəsinin qəbulu və yer sət­
hinə qaldırmaq üçün qurğu. Bu qurğu
süxur nümunəsi götürən mərminin
içərisində yerləşdirilir.
КЕРОСИН - Kerosene - AĞ
NEFT: Karbohidrogen qarışığı. 110-
320°S temperatur aralığında qaynayır;
xüsusi çəkisi - 0,78-0,85 q/sm3. Yanma
istiliyi =43 MC/kq.
КИБЕРНЕТИКА - Cybernetics -
KİBERNETİKA: İdarəetmə, rabitə və
informasiyanın işlənməsi haqqında
elm. K.-nın nəzəri nüvəsini informa­
siya, alqoritm və avtomatlar nəzəriyyə­
si, əməliyyatların tədqiqi, optimal ida­
rəetmə və s. təşkil edir.
КИБЕРНЕТИКА ЭКОНОМИ­
ЧЕСКАЯ - Economic cybernetics - İQ­
TİSADİ KİBERNETİKA. Bax: ЭКО­
НОМИЧЕСКАЯ КИБЕРНЕТИКА.
КИБЕРНЕТИКА ТЕХНИЧЕС­
КАЯ - Technical cybernetics - TEX-
КИЛО...
NİKİ KİBERNETİKA. Bax: ТЕХНИ­
ЧЕСКАЯ КИБЕРНЕТИКА.
КИЛО... - Kilo... - KİLO...:
Ölçüsünə görə 1000-ə bərabər olub,
1000 dəfə artıq ədədlərin adını yarat­
maq üçün önlük. Məs., 1Ати=1000 m.
КИЛОВАТТ - Kilowatt - KİLO-
VATT: BS güc vahidi. kVt ilə işarə
olunur. 1 kVt-1000 Vt- W°erq/san=
=101,97 kqm/san=\ ,36a.q.=
=859,84 kkal/saat.
КИЛОВАТТ-ЧАС - Kilowatt-
hour - KİLOVAT-SAAT: Sistemdən-
kənar iş və ya enerji vahidi. kYtsaat
ilə işarə olunur. XkVtsaat =3,6-106 C.
КИЛОГРАММ - Kilogram -
KİLOQRAM: BS-də kütlənin əsas
vahidi, kq ilə işarə olunur. 1 kq-1000</.
КИЛОГРАММ-СИЛА - Kilo­
power - KİLOQRAM-QÜVVƏ:
MKqsan sistemində qüvvənin vahidi.
kqq ilə işarə olunur. 1^</=9,8O6557V.
КИЛОГРАММ-СИЛА-МЕТР -
Kilo-power-meter - KİLOQRAM-
QÜVVƏ-METR: MKqsan sistemində
enerji və işin vahidi, kqq m ilə işarə
olunur, \kqqm-9,80655 C. Kilo-
qrammetr adlandırmaq düz deyil.
КИНЕМАТИКА - Kinematics -
KİNEMATİKA: Mexanikanın bölmə­
si. Cismin hərəkətinin həndəsi xassə­
lərini, onun kütləsini və ona tə’sir edən
qüvvələri nəzərə almadan öyrənilir.
Əsas məsələsi cismin (nöqtənin) hərə­
kət tənliklərini və bütün nöqtələrinin
hərəkətini səciyyələndirən kincmatik
kəmiyyətləri tapmaqdır.
КИНЕМАТИЧЕСКАЯ ВЯЗ­
КОСТЬ - Kinematic viscosity - KtNE-
MATİK ÖZLÜLÜK: Mütləq özlülüyün
mayenin sıxlığına nisbətinə bərabərdir.
Bax: ВЯЗКОСТЬ.
КИНЕТИКА - Kinetics - KİNE-
TİKA: Mexanikanın dinamika və stati-
ka bölmələrindən ibarət hissəsi.
КИНЕТИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ
-107- КИРОСФЕРА
ГАЗОВ - Kinetic gas theory - QAZ­
LARIN KİNETİK NƏZƏRİYYƏSİ:
Molekulların hərəkət və qarşılıqlı tə’sir
qanunları əsasında qazlann qeyri-tarazlıq
xassəsinin (enerjinin, kütlənin, impulsun
köçürülmə hadisəsi və s.) izahı.
КИНЕТИЧЕСКАЯ ЭНЕРГИЯ -
Kinetic energy - KİNETİK ENERJİ:
Hissələrinin sür’ətindən asılı olan me­
xaniki sistemin enerjisi. Klassik mexa­
nikada kütləsi m, sür’əti v olan maddi
nöqtənin K.c.-si mu2/2-yə bərabərdir.
КИНЕТИЧЕСКИЕ ПРОЦЕССЫ
- Kinetic processes - KİNETİK PRO­
SESLƏR: Mikrohissəciklərin hərəkəti
və qarşılıqlı tə’siri nəticəsində mühitdə
kütlənin, cncıjinin, impulsun və s.
ötürülməsinin dönməyən prosesləri.
Mühitdəki temperatur və qatılıq qradiy-
enti nəticəsində baş verir. Buraya diffu-
ziya, tcrmodifiUziya, istilikkeçirmə aiddir.
КИНЕТОСТАТИКА - Kines-
tatics - KİNETOSTATİKA: Mexani­
kanın bölməsi. Dinamika məsələrinin
həlli statikanın analitik və qrafik üsul­
ları ilə öyrənilir.
КИПЕНИЕ - Boiling - QAYNA­
MA: Mayenin buxara intensiv çevril­
məsi. Atmosfer təzyiqində Q. tempe­
raturu maddənin qaynama nöqtəsi ad­
lanır.
КИР - Brea, kir - QIR: Yüngül
metan və naften neftlərinin aşınması
nəticəsində əmələ gələn bir qrup təbii
bitumların (malt, asfalt, asfaltit) adı.
КИРОГАЛИННЫЕ ВОДЫ -
Cyroholine water - KİROHALİN
SULAR: Sıfır və mənfi temperatura
malik yüksək mincrallaşmış (soyuq-
duzlu) sular. Səthi və yeraltı K.s.
mövcuddur.
КИРОСФЕРА - Earth
cryosphere - KİROSFERA: Mənfi
tempcraturlu havası, suyu və süxuru,
həmçinin buzu ilə səciyyələnən Yerin
xüsusi örtüyü.
 КИСЛОРОД
КИСЛОРОД - Oxygen - OK­
SİGEN: Mendeleyevin dövri sistemin­
də VI qrupun kimyəvi elementi. İysiz,
dadsız və rəngsiz qazdır. Xüsusi çəkisi
1,426 kqlm3, 90,18°K-də kondensatla-
şır, 54,36°K-də donur. Yer qabığının
47%, hidrosferamn kütləsinin 85,7%,
atmosfer kütləsinin 23,15%, canlı alə­
min 65%, bitkilərin 79%-ni təşkil edir.
КИСЛОТНАЯ ОБРАБОТКА
СКВАЖИН - Acidizing of well, acid
well treatment - QUYULARIN TUR­
ŞU İLƏ İŞLƏNMƏSİ: Quyuətrafı
süxurları və onlardakı çöküntüləri turşu
vasitəsilə həll etməklə quyuların məh­
suldarlığını artırmaq üçün kimyəvi
üsul. Əhəngdaşlı və qumlu-gilli süxur­
lar xlorid turşusunun sulu məhlulu və
müxtəlif əlavələrlə işlənir.
КИСЛЫЕ ГАЗЫ - Acid gases,
sulphurous gases, sour gases - TURŞ
QAZLAR: Kimyəvi xassəsinə görə
turşu və ya anhidrid turşularından olan
təbii qazlar. T.q.-a hidrogen sulfıd qazı
(H2S) (hidrogen sulfıd tərkibli qazlar),
karbon qazı (CO2), kükürd qazı (SO2),
karbon oksidi (dəm qazı) (CO) aiddirlər.
КИСЛЫЙ ГУДРОН - Acid tar -
TURŞ QUDRON: Neft distillatlarının
sulfat turşusu ilə təmizlənməsindən
sonra alman tullantı. Yağların təmiz­
lənməsindən sonra qara rəngli, qatı
qətranabənzər, yüngül distillatların
təmizlənməsindən sonra isə maye alı­
nır. Tərkibi 30-70% sulfat turşusundan
ibarətdir.
КЛАПЕЙРОНА УРАВНЕНИЕ
- Clapeyron's equation - KLAPEY-
RON TƏNLİYİ. Bax: УРАВНЕНИЕ
КЛАПЕЙРОНА.
КЛАПАН - Valve - KLAPAN:
Dərinlik neft nasoslarında, maşın və boru
kəmərlərində qaz, buxar və ya maye
(neft) sərfini tənzimləmək məqsədilə
axın kəsiyinin sahəsini dəyişən quruluş.
K.-lar drossel, əks, qoruyucu, rcduksiya,
- 108 -___________ КЛАССИФИКАЦИЯ
tənzimləyici və s. növlü olurlar.
КЛАПАН-РЕГУЛЯТОР - Regu­
lator valve - TƏNZİMLƏYİCİ KLA­
PAN. Bax: КЛАПАН.
КЛАССИФИКАТОР - Classifier
- TƏSNİFATÇI (çeşidləyici): Xırda­
lanmış materialı ölçülərinə, kütləsinə,
dənələrinin formasına görə siniflərə
ayırmaq üçün aparat.
КЛАССИФИКАЦИЯ - Classifi­
cation, classifying, sizing - TƏSNİ­
FAT: Hər hansı xassələrinə, paramet-
lərinə görə proseslərin, əşyaların və s.
siniflərə bölünməsi. Məs., neftli və
qazlı strukturların böyüklüyü və dərin­
liyi üzrə siniflərə ayrılması və s.
КЛАССИФИКАЦИЯ ВОД -
Classification of water - SULARIN
TƏSNİFATI: Mənşəyinə, yatım şə­
raitinə, kimyəvi tərkibinə, hidravlik
əlamətinə və s. görə hidrogeologiyada
qəbul edilmiş təbii suların qruplara
bölünməsi.
КЛАССИФИКАЦИЯ ЗАЛЕ­
ЖЕЙ НЕФТИ И ГАЗА - Classifica­
tion of oil and gas deposits - NEFT
VƏ QAZ YATAQLARININ TƏSNİ­
FATI: Genetik prinsiplərə əsasən neft
və qaz yataqları üç əsas qrupa bölünür:
1) struktur tip yataqlar (antiklinal qırı­
şıqla əlaqədar olan sadə, qırılma ilə
mürəkkəbləşmiş; düz, gümbəzi ilə
mürəkkəbləşmiş; diapirizmlə əlaqədar
monoklinal və sinklinallarla əlaqədar
olan yataqlar); 2) Stratiqrafık yataqlar
(antiklinal və gümbəzvari qırışıqların
yuyulmuş tağının pis keçirici süxurlarla
qeyri-uyğun örtülməsi ilə əlaqədar
olan; monoklinal sahələrdə süxurların
pis keçirici süxurlarla örtülməsi nəticə­
sində əmələ gələn; stratiqrafık pazlaş-
ma ilə əlaqədar olan yataqlar); 3) lito-
loji yataqlar (qalxma istiqamətində
kollektor süxurların keçirməyən süxur­
lara keçməsi ilə əlaqədar olan; qədim
çay deltaları ilə əlaqədar olan; linzava-
ri; qolvari və s. yataqlar).
КЛАССИФИКАЦИЯ
КЛАССИФИКАЦИЯ НЕФТЕЙ
- Classifaction of oil - NEFTLƏRİN
TƏSNİFATI: Neft, tərkibindəki müxtə­
lif karbohidrogen qruplarının miqdarına
görə aşağıdakı siniflərə bölünürlər: 1)
mctanlı neftlər (yüngül neftlər olub,
tərkibində 66%-dən çox metan sıralı
karbohidrogen var); 2) naftenli neftlər
(tərkibində 66%-dən çox naften sıralı
karbohidrogen olur); 3) naftcnli-mctanlı
neftlər (bunların tərkibində mctanlı və
naftenli karbohidrogenlər birlikdə 66%-
dən artıq olur); 4) aromatik neftlər
(bunların tərkibində, əsasən, aromatik
karbohidrogen olur).
КЛАССИЧЕСКАЯ МЕХАНИ­
КА - Classical mechanics - KLASSİK
MEXANİKA: Nyutonun qanunlarına
əsaslanan və makrocisimlərin hərəkə­
tini işıq sür’ətindən aşağı sür’ətdə öy­
rənən mexanika.
КЛЕЙ - Glue - YAPIŞQAN: Müx­
təlif əşyaları bir-birinə birləşdirmək üçün
istifadə olunan polimerlər və ya onların
əsasında hazırlanmış xəlitə (tərkib).
КЛИРИНГ - Clearing - KLİ­
RİNQ: Qarşılıqlı öhdəlikləri və tə­
ləbləri nəzərə almaqla, əmtəə, qiy­
mətli kağızlar və xidmətlərə görə
nəğdsiz hesablanma sistemi.
КЛЮЧ ХАЛИЛОВА - Khali-
lov's tongs/wrench - XƏLİLOV
AÇARI: Neft və qaz quyularının ye­
raltı tə’mirində nasos-kompressor bo­
rularını (diametri 20-dən 132 mm-dək)
bağlamaq və açmaq üçün alət.
КЛЮЧ ТРУБНЫЙ - Tongs -
BORU AÇARI: Endirib-qaldırma
əməliyyatlarında qazıma, qoruyucu,
nasos-kompressor borularını açıb-
bağlamaq üçün istifadə olunan alət.
КЛЮЧ ШТАНГОВЫЙ - Sucker
rod wrench - ŞTANQ AÇARI: Nasos
istismarında quyuların tə’miri zamanı
qaldırıb-cndirilmə əməliyyatlarında
ştanqları açıb-bağlamaq üçün istifadə
olunan alət.
- 109- КОЛЕБАТЕЛЬНЫЕ
КОАГУЛЯНТЫ - Coagulants -
PIXTALAŞDIRANLAR (koaqu-
lyantlar): Mayeyə qatışdırmaqla onda
asılı vəziyyətdə olan kiçik hissəcikləri
bir-biri ilə yapışdıran və çökdürən
maddələr.
КОАГУЛЯЦИЯ - Coagulation -
PIXTALAŞMA (koaqulyasiya): Kol-
loid sistemlərində dispers faza his­
səciklərinin hərəkəti zamanı bir-birinə
toqquşaraq yapışması, nisbətən iri his­
səciklər əmələ gətirməsi və laxtalaşıb
çökməsi. Qazıma məhlulunun hazırlan­
masında əhəmiyyətli rol oynayır.
КОГЕЗИЯ Cohesion - BƏND­
LƏMƏ (kogeziya): Maddənin eyni faza­
sını təşkil edən hissəciklərinin bir-birinə
yapışması. Molckullalararası qarşılıqlı
tə’sir nəticəsində baş verir; bu bərk cisim
və mayelərdə daha güclüdür.
КОД - Code - KOD: Müxtəlif mə’-
lumatlann saxlanılmasına və ötürülməsi­
nə xidmət edən şərti işarələr (ixtisarlar)
sistemi.
KOKC - Coks - KOKS: Təbii
yanacaqları (əsasən daş kömürü), həm­
çinin bə’zi neft məhsullarını (məs.,
qudronu) kokslaşdırarkən alınan bərk
qalıq. Tərkibi 90-98% karbondur.
КОЛБА - Flask, bulb, envelope -
KOLBA: Laboratoriyalarda işlədilən,
adətən, boğazı dar, müxtəlif formalı
(yumrudib, yastı dib, çoxboğazlı və s.)
şüşə qab.
КОЛЕБАНИЯ - Vibration - RƏQS
(tərpənmə, titrəyiş): Müəyyən dərəcədə
təkrarlanan hərəkət növü. Mexaniki,
elektromaqnit, elektromexaniki, kimyəvi
və termodinamik, dövri (harmonik), sə­
pən, artan və s. rəqslər mövcuddur.
КОЛЕБАТЕЛЬНЫЕ ДВИЖЕ­
НИЯ ЗЕМНОЙ КОРЫ - Vibrating
movement of the earth crust - YER
QABIĞININ RƏQSİ HƏRƏKƏTİ:
Yer qabığının bütövlükdə və daimi
yavaş qalxma və enmə hərəkəti.
Sür’əti ildə mm-in yüzdə birindən bir
КОЛЕНЧАТЫЙ
neçə .s-m-dək olur. Tektonik hərəkətin
əsas forması.
КОЛЕНЧАТЫЙ ВАЛ - Crank­
shaft - DİRSƏKLİ VAL: İrəliləmə-
geriləmə hərətini fırlanma hərəkətinə
və ya əksinə çevirən (nasoslarda, kom-
prcsorlarda, daxili yanma mühərriklə­
rində və s.) val.
КОЛИЧЕСТВЕННЫЙ АНА­
ЛИЗ - Quantitative analysis - Mİ-
QDARİ ANALİZ: Analiz olunan ob­
yektdə mövcud olan elementlər, funk­
sional qruplar, birləşmələr və fazalar
tərkibini və ya onların miqdarca müna­
sibətinin tə’yini üçün kimyəvi, fiziki
və fiziki-kimyəvi üsullar.
КОЛИЧЕСТВО ДВИЖЕНИЯ -
Quantity of movement - HƏRƏKƏT
MİQDARI: Hərəkətin mexaniki ölçüsü.
Maddi nöqtə üçün onun kütləsi ilə
sür’ətinin hasilinə bərabərdir. Vektor
kəmiyyətdir. Sür’ətin istiqamətindədir.
İmpuls da (təkan da) adlandırılır.
КОЛЛЕКТОР - Reservoir - KOL­
LEKTOR: Özündə çıxanla bilən neft və
qaz saxlayan məsaməli və keçirici dağ
süxurlan.
КОЛЛЕКТОРСКИЕ СВОЙ­
СТВА ГОРНЫХ ПОРОД - lullarının ayrılması və s. üçün qoruy­
Reservoir properties of rocks - DAĞ
SÜXURLARININ KOLLEKTOR
XASSƏLƏRİ: Dağ süxurlarının özün­
dən maye və qazı buraxma və onların
məsamələrində toplama qabiliyyəti.
Dağ süxurlannın əsas kollektor xassə­
ləri onun keçiriciliyi, tutumluluğu (mə-
saməliliyi, çatlılığı), doyumluluğudur.
Keçiricilik kollektorun ən vacib para­
metri olub, neft və qazın çıxarılması
potensialını müəyyənləşdirir (bax:
ПРОНИЦАЕМОСТЬ). Mütləq, ef­
fektiv, faza və nisbi keçiriciliklər
mövcuddur (bax: АБСОЛЮТНАЯ,
ЕФФЕКТИВНАЯ, ФАЗОВАЯ, ОТ­
НОСИТЕЛЬНАЯ ПРОНИЦАЕ­
МОСТЬ). Kollektorun tutumluğu
-110- КОЛОНКОВОЕ
onun məsaməliliyi (çatlılığı, boşluqla-
n) ilə səciyyələnir (bax: ПОРИС­
ТОСТЬ ГОРНЫХ ПОРОД). Kol­
lektorun doyumluluğu (bax: НАСЫ­
ЩЕННОСТЬ КОЛЛЕКТОРА,
ОСТАТОЧНАЯ НЕФТЕ (ГАЗО,
ВОДО) НАСЫЩЕНОСТЬ).
КОЛЛЕКТОРЫ НЕФТИ И
ГАЗА - Oil and gas reservoirs -
NEFT VƏ QAZ KOLLEKTORLA­
RI: Özündən maye və qaz şəklində
karbohidrogenləri toplayan və yatağın
işlənmə prosesində özündən verən dağ
süxurlan. Süxurlann neft və qaz kol­
lektorlarına mənsubluğu mc’yan onun
keçiriciliyi və tutumudur. (Bax: ГОР­
НЫЕ ПОРОДЫ).
КОЛЛОИДНАЯ ХИМИЯ - Col­
loidal chemistry - KOLLOİD KİM­
YASI: Dispcrs sistemlərin və səth
hadisələrinin fiziki kimyası.
КОЛЛОИДНЫЕ СИСТЕМЫ
Colloid systems - KOLLOİD SİS­
TEMLƏR: Yüksək dispcrs mühitin
həcmində dispcrs fazanın kiçik his­
səcikləri çoxluğunu (məcmusunu) təm­
sil edən mikrohctcrogcn sistemlər. Dis­
pcrs faza hissəciklərinin ölçüsü 10-4-
10’7.wı olur.
КОЛЛОИДЫ - Colloid systems -
KOLLOİDLƏR. Bax: КОЛЛОИД­
НЫЕ СИСТЕМЫ.
КОЛОНКА СТРАТИГРАФИ­
ЧЕСКАЯ - Columnar section, strati­
graphic column - STRATİQRAFİK
SÜTUN: Dağ süxurlarının normal stra-
tiqrafik kəsilişdə laylanma ardıcıllığını
və qonşu stratiqrafik bölmələr arasın­
dakı təmasının xüsusiyyətlərini şərti
işarələrlə əks etdirən çertyoj.
КОЛОНКОВОЕ БУРЕНИЕ -
Core drilling - SÜTUNCUQLU QA­
ZIMA: Faydalı qazıntılar kəşfiyyatın­
da, həmçinin, mühəndis-geoloji axtarış
işlərində quyu dibində süxuru orta
hissədə sütuncuq şəklində saxlamaqla
КОЛОНКОВОЕ
və onun ətrafını həlqəvari qazımaqla
sütuncuqlu balta komplekti ilə aparılan
və süxur nümunəsini (kcmi) quyu di­
bindən olduğu kimi qaldırmaq üçün
istifadə edilən fırlanma qazıması.
КОЛОНКОВОЕ ДОЛОТО -
Core bit, core drilling bit - SÜTUN­
CUQLU BALTA: Sütuncuqlu qazıma
qurğusunun işlək orqanı; qazıma, süxur
sütununu massivdən qoparmaq və Yer
səthinə olduğu kimi (nümunə olaraq)
qaldırmaq üçündür.
КОЛОНКОВЫЙ НАБОР - Core
sampling set - SÜTUNCUQ DƏSTİ:
Geoloji-kəşfiyyat qazıması prosesində sü­
xur nümunəsi (kcmi) götürmək üçün
qurğu.
КОЛОННАЯ ГОЛОВКА - Col­
umn head - KƏMƏR BAŞLIĞI: Fon­
tan armaturunun aşağı hissəsi. Vəzifəsi
bütün qoruyucu kəmərləri bir-biri ilə
bağlamaq və boruarxası fəzanı herme-
tikləşdirməkdir.
КОЛОННАЯ OCHACKA
Column furnishing - KƏMƏR AVA­
DANLIĞI (təchizatı); Kəmərin endi­
rilməsini asanlaşdırmaq, sementləmə­
nin tə’mini, qazıma və tamponaj məh­
ucu kəmər texnoloji avadanlıqlarının
bir hissəsi.
КОЛЬМАТАЦИЯ, КОЛЬМА-
ТАЖ - Colmatage - KOLMATA-
SİYA: Dağ süxurlarının məsamələrinə
və çatlarına kiçik, əsasən, kolloid, gilli
hissəciklərin və mikroorqanizmlərin
təbii və ya sün’i surətdə nüfuz etməsi
və onların neft, su və qazı keçiricilik
qabiliyyətini azaldan proses. Kolmata-
siyanın mexaniki, kimyəvi, termiki və
bioloji növləri vardır.
КОЛЬЦЕВОЕ ДАВЛЕНИЕ -
Ring pressure - HƏLQƏVİ FƏZADA-
KI räZYİQ: Fontan və kompressor
istismarında birinci və ikinci sıra nasos-
kompressor boru kəməri arasındakı həl­
-111- КОМПЛЕКСНАЯ
qəvi fezada olan təzyiq. Həlqəvi fəzadakı
təzyiq quyu ağzında ölçülür.
КОММЕРЧЕСКАЯ ТАЙНА -
Commercial secret, confidentiality -
KOMERSİYA SİRRİ: Səhmdar şirkət­
lərin, firmaların, bankların və s. öz fəa­
liyyətlərini əks etdirən bir sıra sənədləri
məxfi saxlama hüququ.
КОММЕРЧЕСКИЕ БАНКИ -
Commercial banks - KOMMERSİYA
BANKLARI: Əmanətlər (depozitivlər)
şəklində toplanmış pul vəsaitini sə­
naye, ticarət və s. müəssisələrə sə­
ləmlə verən banklar.
КОМПАС - Compass - KOM­
PAS: Coğrafi və ya maqnit meridianı­
nın istiqamətini göstərən cihaz.
КОМПЕНСАТОР Compensa­
tors - TARAZLAŞDIRAN (kompen-
sator): Qurğuların, maşınların, cihazla­
rın, sistemlərin vəziyyətinə və işinə
müxtəlif amillərin (temperaturun, təz­
yiqin, səviyyənin və s.) tə’sirini aradan
qaldırmaq üçün qurğu.
КОМПЕНСАТОРЫ В ТРУ­
БОПРОВОДАХ - Compensators in
pipelines - BORU KƏMƏRLƏRİN­
DƏ TARAZLAŞDIRANLAR: Xarici
yükün, daxili təzyiqin və temperatur
dəyişməsinin tə’sirindən borularda
əmələ gələn boyuna gərginliyi taraz­
layan qurğular.
КОМПЛЕКС - Complex - KOM­
PLEKS: Bütövlük əmələ gətirən əşya­
ların, hadisələrin, yaxud xüsusiyyətlə­
rin məcmusu.
КОМПЛЕКСНАЯ ПЕРЕРА­
БОТКА МИНЕРАЛЬНОГО СЫ­
РЬЯ - Comprehensive mineral pro­
cessing - MINERAL XAMMALIN
KOMPLEKS E’MALI: Texniki cə­
hətdən mümkün və iqtisadi əlverişli
yollarla ilkin xammalda olan bütün
qiymətli komponentləri almaqla (ayır­
maqla) faydalı qazıntıların son məh­
sullara ayrılması.
 КОМПЛЕКСНОЕ
КОМПЛЕКСНОЕ ОСВОЕНИЕ
НЕДР - Comprehensive mineral
exploitation - YER TƏKİNİN KOM­
PLEKS MƏNİMSƏNİLMƏSİ: Ef­
fektiv mə’dən texnologiyası əsasında
Yer təki sərvətlərinin bütün növlərinin
ən mükəmməl və iqtisadi əlverişli
mənimsənilməsi.
КОМПЛЕКСНАЯ ПОДГО­
ТОВКА ГАЗА УСТАНОВКА -
Complex preparation of gas installa­
tion - QAZIN KOMPLEKS HAZIR­
LAMA QURĞUSU. Qazı uzaq məsa­
fəyə nəql etmək üçün istifadə olunan
qurğular kompleksi. Bax: ПОДГО­
ТОВКА ГАЗА.
КОМПЛЕКСНОЕ ЧИСЛО -
Complex number - KOMPLEKS
ƏDƏD: x+iy ədədi. x,y - həqiqi
ədədlər, z-xəyali ədəd: =z.
КОМПОНЕНТ - Component -
KOMPONENT: Maddələrin, qarışıq­
ların tərkib hissəsi, ünsürü.
КОМПРЕССИЯ - Compression -
SIXMA: Xarici qüvvənin tə’siri nə­
ticəsində qazın sıxılması prosesi. Bu
zaman qazın həcmi azalır, təzyiq və
temperaturu isə artır.
КОМПРЕССОР - Compressor -
KOMPRESSOR: Havanı (qazı) izafi
təzyiqədək (115 kPa-dan az olmayaraq)
sıxmaq və təzyiq altında vurmaq üçün
qurğu (aqreqat).
КОМПРЕССОРНАЯ СКВА­
ЖИНА - Compressor well - KOM­
PRESSOR QUYUSU: Sıxılmış qaz
(hava) enerjisi hesabına nefti (onunla
birlikdə qazı və lay suyunu) yer səthi­
nə çıxaran quyu. Belə quyularda qazlift
(erlift) quraşdırılır.
КОМПРЕССОРНАЯ СТАН­
ЦИЯ - Compressor plant, compres­
sor station - KOMPRESSOR STAN­
SİYASI: Sənaye müəssisələri, magist­
ral boru kəmərləri və inşaat obyektlə­
rinə sıxılmış hava və ya qaz vermək
-112- КОНВЕКЦИЯ
üçün aqreqatlar kompleksi. Təbii qazın
nəqli və saxlanılması zamanı onu
müəyyən qədər sıxmaq üçün istifadə
edilir.
КОМПРЕССОРНАЯ ЭКСП­
ЛУАТАЦИЯ ГАЗОВОГО МЕ­
СТОРОЖДЕНИЯ - Gas field ex­
ploitation with compressor - QAZ
YATAQLARININ KOMPRESSOR­
LA İSTİSMARI: Sıxıcı kompressor
stansiyasının istifadəsi ilə yatağın is­
tismarı. Lay təzyiqinin qazın magistral
qaz kəmərlərinə verilməsi üçün kifayət
etmədiyi hallarda istifadə olunur.
КОМПРЕССОРНЫЙ СПО­
СОБ ДОБЫЧИ НЕФТИ - Com­
pressor method of oil extraction -
KOMPRESSOR ÜSULU İLƏ
NEFTÇIXARMA: Kompressordan
quyuya verilən sıxılmış təbii qaz (və ya
hava) enerjisi hesabına neftin quyudan
yer səthinə qaldırılması üsulu. Təbii
lay enerjisi mayeni yer səthinə qaldıra
bilmədikdə tətbiq olunur. Bu üsul qaz-
liftlə (crliftlə) həyata keçirilir. Bax:
ГАЗЛИФТ.
КОМПРИМИРОВАНИЕ - Gas
compression - SIXMA: Kompressorun
köməyi ilə qazın təzyiqinin yüksəldil­
məsi.
КОМПЬЮТЕР - Computer -
KOMPÜTER: Müasir elektron he­
sablayıcı maşın. Müxtəlif fəaliyyət
sahələrində geniş istifadə olunur.
КОНВЕКТИВНЫЙ ТЕПЛО­
ОБМЕН - Convective heat exchan-
ge/transfer - KONVEKTİV İSTİLİK
MÜBADİLƏSİ: Qeyri-bərabər qızdı­
rılmış maye, qazvari və ya dənəvari
mühitdə istiliyin ötürülməsi. K.i.m.
mühitin konvektiv hərəkəti və onun
istilik keçirməsi nəticəsində baş verir.
Çəkisizlik şəraitində K.i.m. olmur.
КОНВЕКЦИЯ - Convection -
KONVEKSİYA (çatdırma): Hərəkət
edən mühitin makroskopik hissəcikləri
КОНГЛОМЕРАТ
(havanın, qazın, buxarın, mayenin)
istiliyi, kütləni və s. özləri ilə aparma­
ları (daşımaları).
КОНГЛОМЕРАТ - Conglome­
rate - KONQLOMERAT: Çınqılların
(ölçüsü 10-100mm) və qismən nazik
materialların (alevrit, qum) scmcntləş-
məsindən əmələ gələn qırıntılı dağ
süxurları.
КОНДЕНСАТ - Condensate -
KONDENSAT:Qazın və ya buxarın kon-
dcnsatlaşmasmdan əmələ gələn maye.
КОНДЕНСАТ ГАЗОВЫЙ - Gas
condensate - QAZ KONDENSATI.
Bax: ГАЗОВЫЙ КОНДЕНСАТ.
КОНДЕНСАТОГАЗОВЫЙ
ФАКТОР - Gas-condensate ratio -
KONDENSAT-QAZ AMİLİ: Qaz-
kondensat quyularının məhsulunun
tərkibində olan kondensatın miqdarı­
nın, çıxarılan qazı miqdarına nisbəti,
sm3/m3 ilə ölçülür. Bu halda qazm
həcmi 1,01 105 Pa təzyiq və 20°S tem­
peratura gətirilir.
КОНДЕСАТООТДАЧА ПЛА­
СТА - Condensate recovery ratio -
LAYIN KONDENSAT VERİMİ:
Qaz-kondensat və neft-qaz-kondensat
yataqlarından çıxarılan kondensatın
onun ilkin ehtiyatına nisbəti. Qaz kon­
densatının çıxırılma dərəcəsini səciy­
yələndirir. Cari və son qiymətləri he­
sablanır. C5+ yuxarı fraksiyasının qaz-
kondensat qanşığındakı miqdarından
asılı olaraq, layın kondensatverim əm­
salı 35-90% arasında dəyişilir. Yüksək
kondensat veriminə nail olmaq üçün
sayklinq-proscsdən istifadə olunur.
КОНДЕНСАТОПРОВОД
Condensate transportation pipe -
KONDENSAT KƏMƏRİ: Sabit qaz-
kondensatın hasilat regionundan qaz
c’malı zavoduna və ya neft-kimya
kombinatına nəqli üçün boru kəməri.
КОНДЕНСАТОР - Condenser -
KONDENSATOR: İstilik texnikasında
-113- КОНЕЧНАЯ
buxar (qaz) halında olan maddənin
maye, yaxud kristal hala çevrilməsini
(kondcnsasiyasım) tə’min edən aparat.
КОНДЕНСАЦИЯ - Condensa­
tion - KONDENSASİYA: Maddənin
qaz halından maye və ya bərk hala
keçməsi.
КОНДИЦИИ НА МИНЕ­
РАЛЬНОЕ СЫРЬЕ - Standart, con­
dition of row minerals - MINERAL
XAMMALIN KONDİSİYASI: Ya­
tağın sənaye əhəmiyyətini müəyyən­
ləşdirən Yer təkindəki faydalı qazın­
tıların miqdarı və keyfiyyətinə, yatağın
işlənməsində mə’dən-gcoloji və s.
şəraitə qoyulan tələblərin məcmusu.
КОНДИЦИОННОЕ ЗНАЧЕНИЕ
- Condition value - KONDİSİYA
QİYMƏTİ: Neftlə doymuş süxurları
kollektor və qeyri-kollektora, eyni
zamanda müxtəlif gcoloji-mə’dən xas­
səli kollektorlara ayırmaq üçün lay
parametlərinin qiyməti. Bax: ГОР­
НЫЕ ПОРОДЫ.
КОНДУКТОР - Conductor -
KONDUKTOR: Quyunun yuxan inter-
valının bərkidilməsi, dağ süxurlannın
dağılma və ya yuyucu məhlulun udulma
meylliyinin qarşısını almaq məqsədilə
tətbiq olunan qoruyucu borular.
КОНДУКТОРНАЯ КОЛОННА
- Pipe conductor - KONDUKTOR
KƏMƏRİ. Bax: КОНДУКТОР.
КОНЕЧНАЯ НЕФТЕОТДАЧА
- Final oil recovery - SON NEFTVE-
RİMİ: İşlənmənin sonunda laydan
çıxarılan neftin onun ilk ehtiyatına olan
nisbəti. Yatağın gcoloji-fiziki xüsusiy­
yətlərindən, işlənmə rejimlərindən,
istismar texnologiyasından asılı olaraq,
layın S.n. qiyməti geniş diapazonda
(15-70%) dəyişir.
КОНЕЧНАЯ ОСТАТОЧНАЯ
НЕФТЕНАСЫЩЕННОСТЬ - Final
residual oil saturation - SON QALIQ
NEFTLƏDOYMA: Sonsuz zaman ər­
 КОНСЕРВАЦИЯ
zində süxurun yuyulmasından sonra onun
məsamələrində qalan neftin miqdarı.
КОНСЕРВАЦИЯ - Temporary
closing - KONSERVASİYA. İşləmə
qabiliyyətini saxlamaqla maşın və mc-
xanizmlərin, texnoloji proseslərin
müvəqqəti dayandırılması.
КОНСЕРВАЦИЯ СКВАЖИН -
Well conservation - QUYUNUN KON­
SERVASİYASI: Qazıma dövründə və ya
qazıma qurtardıqdan sonra quyu gövdəsi­
nin saxlanması məqsədilə quyu ağzının
kip bağlanması.
КОНСИСТЕНЦИЯ ГИДРО­
СМЕСИ - Slurry consistency - HİD-
ROQARIŞIĞIN QATILIĞI: Maycqa-
rışığı axınının bərk materialla doyumu-
nu səciyyələndirən göstərici. H.q.
m3/m} və t/m} ilə ölçülür.
КОНСИСТОМЕР
Consistometer - KONSİSTOMER
(qatılıqölçən): Qcyri-Nyuton mayelə­
rin rcoloji xassələrinin viskozimetr və
reometrlə tə’yin edilməsi mümkün
olmayan şəraitdə (xüsusilə, yüksək
təzyiq və temperatur şəraitində) öl­
çmək üçün cihaz. К.-in iş prinsipi
sınaq mayesində bərk cismin hərəkə­
tinə müqavimətinin və ya hərəkət
vaxtının ölçülməsinə əsaslanır.
КОНСОРЦИУМ - Consortium -
KONSORSİUM: Böyük sərmayə
tutumlu sənaye layihələrini birgə həy­
ata keçirmək üçün bir neçə bank və ya
şirkətlər arasında müvəqqəti müqavilə.
КОНСТАНТА - Constant - SA­
BİT: Sabit kəmiyyət. Hər hansı fiziki
prosesi səciyyələndirən sabit kəmiyyət.
КОНСТАНТЫ ФАЗОВОГО
РАВНОВЕСИЯ - Phase balance
constant - FAZA MÜVAZİNƏTİ
SABİTLƏRİ: Baxılan komponentin
qaz fazasmdakı mol konsentrasiyasını-
mn (y() onun maye fazasmdakı mol
konsentrasiyasma (x,) olan nisbəti
-114 -КОНСТРУКЦИЯ
AT = yjx, . Faza müvazinəti sabitlərin­
dən çoxkomponentli qarışığın müvazi­
nət vəziyyətində maye və qaza ayrıl­
masının hesablamasında istifadə edilir.
КОНСТАНЦИЯ - Ascertation -
TƏSDİQLƏMƏ: Hər hansı faktın və
ya hadisənin mütləq varlığının təsdiq
edilməsi (müəyyən edilməsi, c’tirafı).
КОНСТРУКЦИЯ - Construction
- QURULUŞ (konstruksiya): Qurğu,
tikinti, mexanizm və ya onların tərkib
hissələri (məs., körpü, dəmir-beton və
s. quruluşları).
КОНСТРУКЦИЯ ЗАБОЯ СКВА­
ЖИН - Construction of well bottom -
QUYU DİBİNİN QURULUŞU: Qu­
ruluşuna görə quyu dibi açıq və bağlı
olur. Uçurum təhlükəsi olmayan bərk
süxurlarda məhsuldar layla quyu əla­
qəsinin bilavasitə (qoruyucu kəmərsiz)
olduqda quyu dibi açıq, əksinə isə -
yə’ni qoruyucu kəmərin salınması,
onun sementlənməsi və pcrforasiyasın-
dan sonra quyu ilə məhsuldar lay ara­
sında əlaqə yaradıldıqda isə quyu dibi
bağlı quyudibi quruluş adlanır.
КОНСТРУКЦИЯ СКВАЖИН -
Casing program - QUYUNUN QU­
RULUŞU: Quyuya endirilən müxtəlif
diametrli və uzunluqlu qoruyucu kə­
mərlərlə həmin quyunu qazıyan balta­
ların ölçüsünün (diametrlərinin) yarat­
dığı kompleks. Q.q. geoloji şəraitdən,
qazıma üsulundan və quyunun vəzifə­
sindən asılı olaraq müxtəlif olur. Quyu­
nun quruluşunu hazırlamaq üçün onun
layihəsi tərtib edilir ki, burada da quy­
unun dərinliyi, dərinliklər üzrə quyu
gövdəsinin diametrləri, quyuya endi­
riləcək qoruyucu kəmərlərin diametri,
endirilmə dərinlikləri və quyunun
tomponaj üsulu nəzərə alınır.
КОНСТРУКЦИЯ ЭКСПЛУА­
ТАЦИОННЫХ СКВАЖИН - Con­
struction of operating wells ■ İSTİS­
MAR QUYULARININ QURULUŞ-
КОНТАКТ
LARI: İstismar quyusunun uğurlu qa­
zılmasının və onun dibinin qorunması­
nı tə’min etmək məqsədilə qazıma
prosesində buraxılan və sementlənən
boru kəmərlərinin sıraları. Quyuya
aşağıdakı borular sırası endirilir: isti­
qamət, konduktor, aralıq və istismar
kəmərləri.
КОНТАКТ - Contact - TƏMAS
(KONTAKT): Bərk cisim və mayelə­
rin səth, xətt və nöqtə vasitəsilə bir-
birinə toxunması.
КОНТАКТ ВОДОНЕФТЯНОЙ
- Water-oil contact - SU-NEFT TƏ­
MASI (KONTAKTI). Bax: ВОДО­
НЕФТЯНОЙ КОНТАКТ.
КОНТАКТ ГАЗОНЕФТЯНОЙ
- Gas-oil contact, gas-oil interface,
gas-oil surface - QAZ-NEFT TƏMA­
SI (KONTAKTI). Bax: ГАЗОНЕФ­
ТЯНОЙ КОНТАКТ.
КОНТАКТ ГЕОЛОГИЧЕ­
СКИЙ - Geological contact - GEO­
LOJİ TƏMAS (KONTAKT); Dağ
süxurlarının toxunma səthi.
КОНТАКТНАЯ КОНДЕНСА­
ЦИЯ - Contact condensation - TƏ-
MASLl (KONTAKT) KONDENSA-
SİYA: İzotermiki şəraitdə qabda təzyi­
qin azalması ilə əlaqədar olaraq qaz-
kondensat qarışığı həcminin dəyişməsi
(artması) prosesində maye fazasının
əmələ gəlməsi.
КОНТАКТНОЕ ДЕГАЗИРО­
ВАНИЕ - Contact degassing - TƏ-
MASLI (KONTAKT) QAZSIZLAŞ-
DIRMA: Təzyiqin aşağı salınması
zamanı neftdən ayrılan qazın, neftin
üzərində yerləşib, onunla təmasda
olması prosesi.
КОНТАКТНЫЙ ЧАН
Conditioning tank - ƏLAQƏLİ ÇƏN:
Suyun hazırlanması və s. prosesində
müxtəlif heterogen mühitlərin qarşı­
lıqlı tə’sirini intensiv ləşdirmək üçün
tutum (qab).
-115- КОНТРАКТ
КОНТРАКТ - Contract - KON­
TRAKT (müqavilə): İki və ya çox
tərəf (dövlətlər, şirkətlər, firmalar və
s.) arasında hər hansı bir fəaliyyət üzrə
bağlaşma sənədi (müqavilə). Neft və
qazçıxarma üzrə kontraktların dörd
əsas növü mövcuddur: konsesiya (ica­
rə), məhsulun pay bölgüsü, risqin
bölüşdürülməsi və xidməti.
КОНТРАКТ КОНЦЕССИИ -
Contract of consession - KONSE­
SİYA KONTRAKTI: Dövlətə mən­
sub olan faydalı qazıntılı sahədə
müəyyən şərtlər əsasında axtarış, kəş­
fiyyat və (və ya) istismar işlərinin apa­
rılmasına əsas verən razılaşdırma sə­
nədi (icazə, lisenziya, icarə). Bu sə­
nədlə digər tərəf bütün xərcləri ödəyir,
risqi öz üzərinə götürür və sərvət sahi­
binə (dövlətə): verilən hüquqa görə
royalti və məhsulun satışından əldə
olunan gəlirdən vergi ödəyir.
КОНТРАКТ НА ДОЛЕВОЕ
РАСПРЕДЕЛЕНИЕ ДОБЫЧИ -
Production share contract - HASİ­
LATIN PAY BÖLGÜSÜ KON­
TRAKTI: Dövlətə mənsub faydalı
qazıntılı sahədə axtarış, kəşfiyyat və
istismar işlərini tərəflər arasında hasi­
latın pay bölgüsünə əsasən aparmağa
əsas verən kontrakt. Digər tərəf (tə­
rəflər) bütün xərcləri və risqlə əlaqə­
dar ola biləcək ziyanı öz üzərinə
götürür. Bu kontraktda: 1. hasilatın bir
hissəsi digər tərəfin xərclərinin ödə­
nilməsi üçün istifadə olunur; 2. mənfə­
ət nefti tərəflər arasında kontraktla
müəyyən edilmiş qaydada bölünür; 3.
digər tərəflər sahibkar dövlətə gəlir
vergisi ödəyir.
КОНТРАКТ C РАПРЕДЕЛЕ-
НИЕМ РИСКА - Risk share contract
- RİSQİN (ziyanın) BÖLÜNMƏSİ
KONTRAKTI: Dövlətə mənsub faydalı
qazıntılı sahədə axtarış, kəşfiyyat və
istismar işlərini tərəflər arasında risqin
(ziyanın) paylanmasına əsasən aparmağa
 КОНТРАКТ
əsas verən kontrakt. Bu kontraktda digər
tərəf kəşfiyyatla əlaqədar bütün xərclə­
ri, o cümlədən, risqi ödəməyi öz üzərinə
götürür. Hasilat sahibkar - Dövlət tərə­
findən həyata keçirilir. Bu kontraktda
məhsulun satışından əldə olunan gəlir­
dən digər tərəfin faizləri nəzərə alın­
maqla xərcləri və əlavə olaraq qəbul
olunmuş risq pulla ödənilir.
КОНТРАКТ НА ОБСЛУЖИ­
ВАНИЕ - Service contract - XİD­
MƏTİ KONTRAKT: Dövlətə mənsub
faydalı qazıntılı sahədə digər tərəfin
ödənişlə müəyyən işin yerinə yetiril­
məsi üzrə konkret şərtlər əsasında
bağlanmış kontrakt.
КОНТРОЛЬ ЗА РАЗРАБОТ­
КОЙ НЕФТЯНЫХ ЗАЛЕЖЕЙ -
Oil layer development control - YA­
TAĞIN İŞLƏNMƏSİNƏ NƏZARƏT:
Yataqda qəbul olunmuş işlənmə siste­
minin və onun həyata keçirilməsi ilə
bağlı aparılan texnoloji tədbirlərin
effektivliyini qiymətləndirmək, eyni
zamanda işlənmə prosesini tənzim
etmək üçün lazım olan mə’lumatları
əldə etmək üçün aparılan işlər.
КОНТРОЛЬНАЯ СКВАЖИНА
- Observation well - NƏZARƏT
QUYUSU: Neft yataqlarında lay təzyi­
qinin, temperaturunun və neft-qaz-su
doymasınm dəyişməsinə, eyni zaman­
da neft-su və qaz-neft təmas səthinin
hərəkətinə nəzarət etmək üçün istifadə
edilən quyu.
КОНТРОЛЬНЫЙ ПАКЕТ
АКЦИЙ - Control share package -
SƏHMLƏRİN NƏZARƏT PAKETİ:
Səhmdar cəmiyyətə faktiki rəhbərlik
etmək üçün onun sahibinə lazım olan
səhmlərin miqdarı.
КОНТРОЛЬ ОБСАДНЫХ КО­
ЛОНН - Casing string control - QO­
RUYUCU KƏMƏRLƏRƏ NƏZARƏT:
Qoruyucu kəmər borularının qalınlığının
ölçülməsi və onlardakı nöqsanların (dc-
fekt) aşkar edilməsi.
-116- КОНТУР
КОНТРОЛЬ ЦЕМЕНТИРОВА­
НИЯ - Grouting control - SEMENT-
LƏŞMƏYƏ NƏZARƏT: Qoruyucu
kəmərin sementləşdirilməsinin keyfiy­
yətinin və sementin qalxma hündür­
lüyünün tə’yin edilməsi.
КОНТУР - Contour - KONTUR:
Obyektin bir və ya bir neçə xətlə (cı­
zıqla) çəkilmiş ümumi təsviri: formanı
ümumi şəkildə təsvir edən xətt.
КОНТУР ГАЗОНОСНОСТИ -
Gas-bearing contour - QAZLILIQ
KONTURU: Layda qaz papağı şəklin­
də və sərbəst yayılmış qazın qapalı
sərhədi. Qazlılıq konturundan yatım
istiqamətində aşağıda neft və ya su
olur. Qazlılıq konturunun planda və­
ziyyəti qaz-neft və ya qaz-su kontaktla­
rının layın tavanı (xarici qazlılıq kontu­
ru) və ya dabanı ilə (daxili qazlılıq
konturu) kəsişmə xətlərinin proyeksiy­
aları ilə tə’yin olunur.
КОНТУР НЕФТЕНОСНОСТИ
- Oil-bearing contour - NEFTLİLİK
KONTURU: Neftin layda yayılma sər­
hədi. Layın yatım istiqamətində N.k.-
dan aşağıda, adətən, su yerləşir. Planda
N.k.-nun vəziyyəti su-neft kontaktının
layın tavanı (xarici ncftlilik konturu) və
dabanı (daxili ncftlilik konturu) ilə kə­
sişmə xətlərinin proyeksiyaları ilə tə’yin
olunur. Neft layının daxili ncftlilik kon­
turunun daxilində qalan hissəsi layın
tamamilə doymuş zonası adlanır. Az
meylli neft laylarında neftdən aşağıda
yerləşən suyun yuxan təbəqəsi daban
suyu adlanır. Aktiv su basqılı, süxurlan
(kollektoru) litoloji-fiziki cəhətdən
bircins olan neft laylan layın strukturu
ilə simmetrik olur və ncftlilik konturu
(başlanğıc N.k.) yatağın işlənməyə baş­
lanması anındakı vəziyyəti izogipslər
üzrə yerləşir.
КОНТУР ПИТАНИЯ ЗАЛЕЖИ
- External reservoir boundary -
LAYIN QİDALANMA KONTURU
Hidrodinamikada, işlənmə dövründə
КОНТУР
təzyiqin qiyməti sabit qalan və ya lay­
dan maye çıxanna tempindən asılı ola­
raq müəyyən qanun üzrə dəyişən xət­
tin adı.
КОНТУР ПИТАНИЯ ПРИВЕ­
ДЕННЫЙ - Contour of reduced feed -
GƏTİRİLMİŞ QİDALANMA KON­
TURU. Bax: ПРИВЕДЕННЫЙ
КОНТУР ПИТАНИЯ.
КОНТУР ПИТАНИЯ УСЛОВ­
НЫЙ - Conditional feeding contour -
ŞƏRTİ QİDALANMA KONTURU:
Elastiki su basqı rejimində subasqı
sistemində təzyiqin azalma dalğasının
çatdığı xəttin şərti adı. Bu xətt üzərin­
də təzyiqin qiyməti başlanğıc lay
təzyiqinə bərabər olur.
КОНТУРНАЯ ВОДА - Edge
water - KONTUR SUYU Bax
КРАЕВЫЕ ВОДЫ НЕФТЯНЫХ
ПЛАСТОВ.
КОНТУРНОЕ ДАВЛЕНИЕ -
Boundary pressure - KONTUR
TƏZYİQİ: Ncftlilik (qazlılıq) konturu
üzərindəki lay təzyiqi. Layın istismar
olunmasına qədər başlanğıc lay təzyi­
qinə bərabərdir. İşlənmə prosesində
onun qiyməti dəyişə bilər.
КОНУС ВОДЫ - Water cone -
SU KONUSU. Bax: ВОДЯНОЙ
КОНУС,
КОНУС ГАЗА - Gas cone - QAZ
KONUSU. Bax ГАЗОВЫЙ КО­
НУС.
КОНФИГУРАЦИЯ - Configura­
tion - KONFİQURASİYA: Əşyanın
görünüşü, konturu, surəti; cisimlərin
qarşılıqlı yerləşməsi; mürrəkəb cisim­
lərin tərkib hissələrinin bir birinə nis­
bətən düzülüşü.
КОНФЛИКТ - Conflict - TOQ­
QUŞMA (konflikt): Tərəflərin, fikirlərin
(mülahizə, ideya), qüvvələrin uyğun
gəlməməsi nəticəsində yaranan ziddiyət.
КОНФОРМНОЕ ОТОБРА­
ЖЕНИЕ - Conform display - KON-
-117- КОНЦЕРН
FORM İN’İKAS: Bir fiqurun (sahə­
nin) digərinə in’ikası; bu zaman onun
daxili nöqtəsi hər hansı bucaq altında
kəsişən ixtiyari iki əyri, digərinin eyni
bucaq altında kəsişən əyrilərinə keçir.
КОНЦЕНТРАТ - Concentrate -
KONSENTRAT: Tərkibində ilkin
xammaldakından daha çox qiymətli
minerallar olan faydalı qazıntının zə­
nginləşdirilmiş məhsulu.
КОНЦЕНТРАЦИЯ - Concentra­
tion - QATILIQ (konsentrasiya):
Məhlulun (qarışığın) vahid kütləsindəki
başqa maddənin miqdarı. Əsasən faizlə
müəyyənləşdirilir.
КОНЦЕНТРАЦИЯ ВОДОРОД­
НЫХ ИОНОВ (pH) - Concentration
of hydrogene ions - HİDROGEN
İONLARININ QATILIĞI: Məhlulda
həll olmuş elektrolit və qazların tə’siri
nəticəsində yaranan məhlulun həqiqi
turşuluğunun ölçüsü. H.i.q.-nın əlve­
rişli olması üçün onu əks işarə ilə
götürülmüş qüvvət üstü şəklində gö­
stərib, pH ilə işarə edirlər.
КОНЦЕНТРАЦИЯ КАПИТА-
ЛА - Accumulation of capital - KA­
PİTALIN TƏMƏRKÜZLƏŞMƏSİ.
Toplanma (yığım) və ya izafi dəyərin
bir hissəsinin kapitala çevrilməsi hesa­
bına kapitalın artım prosesi.
КОНЦЕНТРАЦИЯ РАСТВО­
РОВ - Density of solution - MƏH­
LULLARIN QATILIĞI: Müəyyən
həcm məhlulda müəyyən miqdarda
həll olmuş maddənin kütləsi (həcmi).
КОНЦЕПЦИЯ - Conception -
KONSEPSİYA: Hər hansı hadisənin,
prosesin izah edilməsinin və qavranılma-
sının müəyyən üsulu, əsas baxış və onla­
rın izahı üçün rəhbər ideyanı əks etdirən
əsaslandırılmış sənəd.
КОНЦЕРН - Concern - KON­
SERN: Sənaye, nəqliyyat, ticarət və
bank müəssisələrinin mürəkkəb bir­
liklərinin bir növü.
 КОНЦЕССИИ
КОНЦЕССИИ В ГОРНОМ
ДЕЛЕ - Mining concessions - DAĞ-
MƏ’DƏN İŞİNDƏ KONSESSİYA.
Bax: КОНТРАКТ КОНЦЕССИИ.
КОНЬЮКТУРА - Conjuncture -
KONYUKTURA: Cəmiyyətdə və iq­
tisadiyyatda mövcud şərait, yaranmış
vəziyyət, istehsal prosesinin konkret
şəraiti və s. K.-nı formalaşdıran və
dəyişdirən başlıca amillər: pulun qiy­
məti, qiymətli kağızlar, istehsalın
miqyası, məşğulluqdur.
КООПЕРАЦИЯ - Co-operation -
KOOPERASİYA: Bir və ya bir-biri
ilə əlaqəli olan müxtəlif əmək (isteh­
sal) prosesində çoxlu insanların (müəs­
sisələrin) birgə iştirakı ilə əməyin
(istehsalın) təşkili forması. Pay iştira­
kına əsaslanır.
КООРДИНАТЫ - Coordinates -
KOORDİNATLAR: Düz xətt, müstə­
vi və səth üzərində, həmçinin fəzada
nöqtənin vəziyyətini tə’yin edən
müəyyən tərtibdə verilmiş kəmiyyət­
lər. Düzbucaqlı (dekart), polyar, yastı,
sferik və s. K. mövcuddur.
КОРОНКА БУРОВАЯ - Drilling
bit - QAZIMA BALTABAŞLIĞI.
Bax: БУРОВАЯ КОРОНКА.
КОРПОРАЦИЯ - Corporation -
ŞİRKƏT (korporasiya); Hər hansı bir
məqsədə nail olmaqdan ötrü iş adamla­
rının (müəssisələrin) birliyi, ittifaqı,
cəmiyyəti.
КОРРЕКТНОСТЬ - Correction -
KORREKTLİK (dəqiqlik): Sübutun,
dəlilin, iddianın, məsələnin qoyuluşunun
və s. düzgünlüyü, dəqiqliyi və aydınlığı.
КОРРЕЛЯЦИЯ - Correlation -
KORRELYASİYA: Ehtimal nəzəriyyəsi
və riyazi statistikada. Ciddi funksional
asılılığa malik olmayan təsadüfi kə­
miyyətlər arasındakı ehtimallı və ya stati­
stik asılılıq. Stratiqrafiyada. Uzaq və ya
yaxın ərazilərin geoloji kəsilişində iştirak
edən çöküntü qatlarının geoloji yaşlarını
və ya digər xüsusiyyətlərini uzlaşdırmaq
-118- КОТЕЛЬНАЯ
üçün həmin layların tutuşdurulması.
КОРРЕЛЯЦИОННЫЙ АНАЛИЗ
- Correlation analysis - KORRELYA­
SİYA ANALİZİ: İki təsadüfi əlamət
arasındakı korrelyasiya əlaqələrinin riyazi
tə’yini üsulları.
КОРРЕЛЯЦИЯ ПЛАСТОВ -
Strata correlation - LAYLARIN KOR­
RELYASİYASI : Ejmi adlı və ya eyni
yaşlı süxurların bir-biri ilə tutuşdurulması,
müqayisəsi və eyniləşdirilməsi.
КОРРОЗИЙНАЯ СТОЙ­
КОСТЬ - Corrosive resistance -
KORROZİYAYA DAVAMLILIQ:
Metal və xəlitələrin mühitin kimyəvi
və elektrik kimyəvi tə’sirinə müqavi­
mət göstərmə qabiliyyəti.
КОРРОЗИЙНАЯ УСТАЛОСТЬ -
Corrosion fatigue - KORROZİYA
YORĞUNLUĞU: Korroziyacdici mühi­
tin və dövri gərginliyin birgə tə’siri nə-
ticəsndə metal və xəlitələrin dözümlülük
həddinin azalması.
КОРРОЗИОННОСТОЙКИЕ
МАТЕРИАЛЫ - Corrosion resistant
materials - KORROZİYAYA DA­
VAMLI MATERİALLAR: Korroziy­
aya uğratma qabiliyyəti yüksək mühi­
tin (turşu, qələvi, duz, nəm) tə’sirindən
dağılmayan (yeyilməyən) metal və
qeyri metal materiallar. Məs., paslan­
mayan polad, qrafıt, kvars şüşələr və s.
КОРРОЗИЯ - Corrosion - KOR­
ROZİYA: Xarici kimyəvi və clcktro-
kimyəvi mühitin tə’siri nəticəsində me­
talların dağılması. İnsanlann topladığı və
istifadə etdiyi metalın hər il 1-1,5%-i
korroziya itkisinə gedir.
КОТЁЛ - Kettle, boiler - QA­
ZAN: Yanacaq, elektrik və s. sərf et­
məklə təzyiq altında buxar və isti su
almaq üçün qurğu.
КОТЕЛЬНАЯ УСТАНОВКА -
Boiler installation - QAZAN QURĞ­
USU: Yanacağın yanma istiliyi hesabı­
na su buxarı və isti su almaq üçün qur­
КОТЕЛЬНЫЕ
ğu və mexanizmlərin məcmusu. Layla­
ra isti su və buxar vurmaq üçün də
istifadə olunur.
КОТЕЛЬНЫЕ ТОПЛИВА -
Boiler fuels - QAZAN YANACAQ­
LAR: Neftin c’mahnın ağır məhsulları
(məs., mazut), daş kömür və s. qazan
yanacaqlarına aiddir.
КОТИРОВКА - Quotation -
KOTİROVKA: Qiymətli kağızların
bazar qiymətlərinin tə’yin olunması.
КОТЛОВИНА - Foundation pit -
ÇUXUR. Əsasən dairəvi və dairəviyə
yaxın formalı çökəklik.
КОЭФФИЦИЕНТ - Coefficient -
ƏMSAL: Adətən ədədlə ifadə olunan
vuruq.
КОЭФФИЦИЕНТ АБСО­
ЛЮТНОЙ ПОРИСТОСТИ - Coef­
ficient of absolute porosity
MÜTLƏQ MƏSAMƏLİLİK ƏMSA­
LI. Bax: КОЭФФИЦИЕНТ ОБ­
ЩЕЙ ПОРИСТОСТИ.
КОЭФФИЦИЕНТ ВЗАИМО­
ДЕЙСТВИЯ - Interraction coeffi­
cient - QARŞILIQLI TƏ’SİR ƏM­
SALI: Quyunun təklikdə işlədikdə
debitinin onun quyular qrupu ilə birgə
işlədikdə debitinə olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ВОДОНА-
СЫЩЕННОСТИ ГОРНОЙ ПО­
РОДЫ - Water saturation coefficient
of rocks - DAĞ SÜXURUNUN SU­
DOYUMLUĞU ƏMSALI: Dağ süxu­
runun su ilə dolmuş boşluqlar həcmi­
nin boşluqların ümumi həcminə olan
nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ВЫТЕСНЕ­
НИЯ НЕФТИ - Oil displacement
coefficient - NEFTİN SIXIŞDIRIL-
MA ƏMSALI: Layın yuyulmuş
həcminin bütün sulaşdırılmış həcminə
olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ГАЗООТ-
ДАЧИ ПЛАСТОВ - Gas bearing
coefficient of the layer - LAYIN
-119- КОЭФФИЦИЕНТ
QAZVERMƏ ƏMSALI: İstismar döv­
ründə laydan çıxarılan qazın ümumi
həcminin laydakı ilkin qaz ehtiyatına
olan nisbəti. Qaz yatağının işlənmə
rejimindən asılıdır. Cari və son qiymət­
ləri hesablanır.
КОЭФФИЦИЕНТ ГИДРАВ­
ЛИЧЕСКОГО ТРЕНИЯ - Coeffi­
cient of hydraulic friction - HİD­
RAVLİK SÜRTÜNMƏ ƏMSALI:
Mayenin boruda axını zamanı basqı it­
kisinin axının sür’əti və borunun uzun­
luğu ilə düz, onun diametri ilə tərs
mütanasibliyini təsvir edən düsturda
mütanasiblik əmsalı. Axın şəraitindən
asılı olaraq müxtəlif empirik düsturlarla
hesablanır. Laminar axında sadə, tur­
bulent axında isə daha mürəkkəb
düsturlarla hesablanır.
КОЭФФИЦИЕНТ ГИДРОДИ­
НАМИЧЕСКОГО СОВЕРШЕН­
СТВА СКВАЖИНЫ - Coefficient of
hydrodynamic perfection of well -
QUYUNUN HİDRODİNAMİK
TƏKMİLLİYİ ƏMSALI. Qoruyucu
kəmər buraxılmış və perforasiya olun­
muş (dəlinmiş) quyunun hasilatının bu
quyuya qoruyucu kəmər buraxılma­
mışdan qabaq olan hasilatına nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ДИНАМИ­
ЧЕСКОЙ ПОРИСТОСТИ - Coeffi­
cient of dynamic porosity - DİNA­
MİK MƏSAMƏLİLİK ƏMSALI:
Dinamik (effektiv) məsamələr həcmi­
nin süxurun tam həcminə olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ДИФФУЗИИ
- Coefficient of diffusion - DİFFU-
ZİYA ƏMSALI: Bircinsli mayenin
məsaməli mühitdə konvektiv və molc-
kulyar diffuziyasım və eyni zamanda
bir-birinə qarışan sıxışdırılan və sıxışdı­
ran mayelərin özlüiüklərinin müxtəlif­
liyini nəzərə alan kompleks əmsal.
КОЭФФИЦИЕНТ ЗАВОДНЕ­
НИЯ - Flooding coefficient - SU­
LAŞMA ƏMSALI: İqtisadi cəhətdən
quyuların sulaşmasının 100%-dən az
 КОЭФФИЦИЕНТ
(95%-dən 99%-ə qədər) olduğu zaman
istismarının dayandırılması nəticəsin­
də, laym sıxışdırma ilə əhatə olunmuş
həcmində itən nefti (çıxarılması müm­
kün olmayan) səciyyələndirən əmsal.
КОЭФФИЦИЕНТ ЗАЩЕМЛЕ­
НИЯ ГАЗА - Gas restraint coefficient -
QAZIN SAXLANILMASI ƏMSALI:
Layın sulaşmış həcminin məsamələrində
qalan qaz həcminin, ilkin qazla doymuş
həcmində olan qaza nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ИЗМЕНЕ­
НИЯ ДОБЫЧИ НЕФТИ - Coeffi­
cient of variation in oil production -
NEFT HASİLATININ DƏYİŞMƏ
ƏMSALI: Bir quyunun və ya quyular
qrupunun sonrakı dövrdəki hasilatının,
həmin quyulların əvvəlki dövrdəki
hasilatına olan nisbəti. Bu əmsal fakti­
ki mə’lumatların statistik analizi əsa­
sında tə’yin edilir.
КОЭФФИЦИЕНТ ИНТЕЛ­
ЛЕКТУАЛЬНОСТИ - Intelligence
coefficient - İNTELLEKT ƏMSALI:
Müxtəlif testlər əsasında bilik və
mə’lumatlılıq səviyyəsini, zehni inki­
şafı müəyyən edən göstərici.
КОЭФФИЦИЕНТ ИСПОЛЬЗО­
ВАНИЯ СКВАЖИН - Coefficient of
well exploitation - QUYULARIN İSTİ­
FADƏ ƏMSALI: Bütün quyuların ümu­
mi işləmə (istismar) vaxtının (quyu-ay)
istismar quyular fondunun təqvim vaxtı­
nın cəminə olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ КОНДЕН-
САТООТДАЧИ ПЛАСТА
Condensate recovery ratio - LAYIN
KONDENSATVERMƏ ƏMSALI:
İşlənmə müddətində alınan kondensa­
tın miqdarının, onun ilkin hesablanmış
ehtiyatına nisbəti. Bax: КОНДЕН-
САТООТДАЧА ПЛАСТА.
КОЭФФИЦИЕНТ КОРРЕЛЯ­
ЦИИ - Coefficient of correlation -
KORRELYASİYA ƏMSALI. Tə­
sadüfi kəmiyyətlər arasında xətti asılı­
-120- КОЭФФИЦИЕНТ
lıq ölçüsü; öyrənilən əlamətlərin stati­
stik qarşılıqlı əlaqəsinin olmasını və
tamlığını əks etdirir. K.ə. 0-1,0 arasın­
da dəyişir. K.ə. vahidə yaxınlaşdıqca
dəyişənlər arasındakı əlaqə daha sıx
olur. K.ə. vahidə bərabər olduqda
korrelyasiya (dəqiq olmayan) əlaqədən
funksional (dəqiq) əlaqəyə keçir.
КОЭФФИЦИЕНТ МАТЕРИА­
ЛОЕМКОСТИ - Coefficient of specific
consumption of materials - MATERİ­
AL TUTUMU ƏMSALI: Ümumi məh­
sulun dəyərində xammal, material sərfi­
nin xüsusi çəkisini səciyyələndirir.
КОЭФФИЦИЕНТ МОЩНОС­
ТИ - Coefficient of capacity - GÜC
ƏMSALI: İstifadə olunan gücün ümu­
mi gücə olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ НАПОЛ­
НЕНИЯ ГЛУБИННОГО НАСОСА
- Coefficient of filling of well pump -
DƏRİNLİK NASOSUN DOLMA
ƏMSALI: Dərinlik nasosunda plunjc-
rin altına daxil olan mayenin həqiqi
(faktiki) həcminin, plunjcrin yuxarı
hərəkəti zamanı əmələ gələn nəzəri
həcmə olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ НЕФТЕГА-
ЗОНАСЫЩЕННОСТИ - Coeffi­
cient of saturation with oil and gas -
NEFTLƏ-QAZLA DOYMA ƏMSA­
LI: Dağ süxurunda neft və qazla dol­
muş boşluqların həcminin ümumi boş-
luqların həcminə nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ НЕФТЕОТ­
ДАЧИ ПЛАСТА - Oil producing
coefficient - LAYIN NEFTVERMƏ
ƏMSALI: İstismar müddətində laydan
çıxarılmış neftin miqdarının hesablan­
mış ilkin neft ehtiyatına nisbəti. Cari
və son l.n.ə. hesablanır. İşlənmə siste­
mindən, rejimindən, texnologiyasından
və s. asılıdır.
КОЭФФИЦИЕНТ ОБЩЕЙ
ПОРИСТОСТИ - Total porosity
coefficient - ÜMUMİ MƏSAMƏLİ-
КОЭФФИЦИЕНТ
LİK ƏMSALI: Dağ süxurunun bütün
boşluqları həcminin bu süxurun boş-
luqlarla birlikdə ümumi həcminə olan
nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ОБЪЕМ­
НОЙ УПРУГОСТИ ЖИДКОСТИ -
Coefficient of volume of liquids -
MAYENİN HƏCMİ ELASTİKLİK
ƏMSALI: Təzyiqin dəyişməsi ilə ma­
yenin öz həcmini dəyişməsini kə­
miyyətcə səciyyələndirən əmsal
(Pm). Ölçü vahidi: \/Pa. Təcrübi təd­
qiqatlara görə su üçün
j3m=(10-4 + 10-з)Л/Ра-'.
КОЭФФИЦИЕНТ ОБЪЕМ­
НОЙ УПРУГОСТИ НЕФТИ (/?„)-
Coefficient of volume of oil elasticity -
NEFTİN HƏCMİ ELASTİKLİK
ƏMSALI (j3n): Təzyiqin dəyişməsi
ilə neftin öz həcminin dəyişməsini
kəmiyyətcə səciyyələndirən əmsal
(Pn). Neftin həcmi elastiklik əmsalı
təzyiqdən başqa, neftdə həll olmuş
qazın miqdarından, temperaturdan, nef­
tin fraksiya tərkibindən və s. asılıdır.
Temperatur yüksək olduqda, neftdə
çox qaz həll olduqda, onun N.h.c.ə.
( P n) böyük olur. Neftlərin həcmi ela­
stiklik əmsalı P n=(7+30)-10'4 MPa'
intcrvalında dəyişir.
КОЭФФФИЦИЕНТ ОСТА­
ТОЧНОЙ ВОДОНАСЫЩЕННО-
СТИ ГОРНОЙ ПОРОДЫ - Coeffi­
cient of residual water saturation of
rocks - DAĞ SÜXURUNUN QALIQ
SUDOYUMLUĞU ƏMSALI: Dağ
süxuru məsəmələrinin neftlə, yaxud
qazla tam doyması halında onun su-
doyumluğu əmsalı.
КОЭФФИЦИЕНТ ОСТАТОЧ­
НОЙ НЕФТЕНАСЫЩЕННОСТИ
(ГАЗОНАСЫЩЕННОСТИ) ГОР­
НОЙ ПОРОДЫ - Coefficient of resid­
ual oil saturation of rocks - DAĞ
-121- КОЭФФИЦИЕНТ
SÜXURUNUN QALIQ NEFTDO-
YUMLUĞU (qazdoyumluğu) ƏMSA­
LI: Dağ süxurundakı nefti, yaxud qazı son
həddədək su ilə sıxışdırıb çıxarandan
sonra onun qalıq neftdoyumluğu (qaz­
doyumluğu) əmsalı.
КОЭФФИЦИЕНТ ОТКРЫТОС­
ТИ - Discovery coefficient - AÇIQLIQ
ƏMSALI: Süxurun en kəsiyi sahəsinə
düşən boş sahələrin kəsiyin ümumi sahə­
sinə olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ОТНОСИ­
ТЕЛЬНОГО ЭЛЕКТРИЧЕСКОГО
СОПРОТИВЛЕНИЯ ПОРОДЫ -
Coefficient of relative electric resistance
of rocks - SÜXURUN NtSBt ELEK­
TRİK MÜQAVİMƏTİ ƏMSALI:
Müəyyən qədər su ilə doymuş süxur
nümunəsinin elektrik müqavimətinin
həqiqi süxur nümunəsinin tam su ilə
doydurulmuş müqavimətinə olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ОХВАТА -
Coverage coefficient - ƏHATƏ ƏM­
SALI: Layın işlənməsi nəticəsində
sulaşan həcm hissəsinin məhsuldar
qatın ümumi həcminə olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ОХВАТА ВЫ­
ТЕСНЕНИЕМ - Coverage displace­
ment coefficient - SIXIŞDIRILMA İLƏ
ƏHATƏ ƏMSALI: Sonlu zaman ərzində
süxurdan yuyulub çıxarılan flüid həcmi­
nin sonsuz zamanda yuyulub çıxarılan
flüid həcminə nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ОХВАТА ВЫ­
ТЕСНЕНИЕМ ПО МОЩНОСТИ -
Coefficient coverage for displacement of
capacity - QALINLIQ ÜZRƏ SIXIŞ-
DIRMANIN ƏHATƏ ƏMSALI: Quyu­
da tə’sirə mə’ruz qalan neftlə doymuş
qalınlığın layın ümumi neftlə doymuş
effektiv qalınlığa olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ОХВАТА
ВЫТЕСНЕНИЕМ ПО ПЛОЩАДИ
- Coefficient coverage for displace­
ment of area - SAHƏ ÜZRƏ SIXIŞ-
DIRMANIN ƏHATƏ ƏMSALI: İs-
 КОЭФФИЦИЕНТ
tismar obyektinin hər layı üzrə sıxışdı-
nlmaya cəlb edilən sahənin layın kol­
lektor olan bütün sahəsinə olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ПЕРЕСЧЕТ-
НЫЙ - Scaling ratio/factor - YENİ­
DƏN HESABLAMA ƏMSALI: Lay
neftinin həcmi əmsalının əks qiyməti.
КОЭФФИЦИЕНТ ПЕСЧАНИ­
СТОСТИ - Sandstone factor - QUM-
LULUQ ƏMSALI: Keçirici laycıqlann
effektiv qalınlıqları cəminin məhsuldar
layın (horizontun) ümumi qalınlığına olan
nisbəti. Qumluluq əmsalı, adətən, hər bir
quyu üzrə hesablanır.
КОЭФФИЦИЕНТ ПОДАЧИ
ГЛУБИННОГО НАСОСА - Well
pumping ratio - DƏRİNLİK NASO­
SUNUN VERİM ƏMSALI: Nasosun
ölçülmüş həqiqi sərfinin onun nəzəri
sərfinə olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ПОЛЕЗНО­
ГО ДЕЙСТВИЯ - Efficiency -
FAYDALI İŞ ƏMSALI: Faydalı isti­
fadə olunan enerjinin sərf edilən ener­
jiyə nisbəti. Müxtəlif maşın, qurğu və
aparatlarda enerjinin istifadə dərəcəsini
göstərən ölçüsüz kəmiyyət. F.i.ə.
kəsrlə və ya faizlə ifadə olunur.
КОЭФФИЦИЕНТ ПОРИСТО­
СТИ ГОРНОЙ ПОРОДЫ - Rock
porosity ratio - DAĞ SÜXURUNUN
MƏSAMƏLİLİK ƏMSALI: Dağ
süxurlarındakı boşluqlar həcminin
süxurun ümumi həcminə nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ПРОДУК­
ТИВНОСТИ СКВАЖИН - Well pro­
ductivity coefficient - QUYUNUN
MƏHSULDARLIQ ƏMSALI: Layda
yaradılmış depressiyanın vahid qiymətinə
düşən hasilatın miqdarı: t/sanmPa və ya
m3/sanmPa ilə ölçülür.
КОЭФФИЦИЕНТ ПРОНИ­
ЦАЕМОСТИ ПОРОДЫ - Rock
permeability coefficient - SÜXURUN
KEÇİRİCİLİK ƏMSALI: Özlü axma
şəraitində quru süxurun hər hansı
-122- КОЭФФИЦИЕНТ
bircins mayeni və ya qazı özündən
keçirməsi qabiliyyətini xarakterizə
edən əmsal. BS-də m2, qarışıq sistemdə
isə darsi ilə ölçülür.
КОЭФФИЦИЕНТ ПЬЕЗОПРО­
ВОДНОСТИ ПЛАСТА - Coefficient
of piezaconductivity of layer - LAYIN
PYEZOKEÇİRİCİLİK ƏMSALI: Lay
təzyiqinin dəyişməsinin yayılma sür’ətini
səciyyələndirən kompleks parametr.
X = k/pP ' , k- keçiricilik, ц -
mayenin mütləq özlülüyü, P * - layın
elastiki tutum əmsalı.
КОЭФФИЦИЕНТ РАЗГАЗИ-
РОВАНИЯ НЕФТИ - Degassing
ratio of oil - NEFTİN QAZSIZLAŞ-
MA ƏMSALI: Vahid təzyiq düşgü-
sündə vahid neft həcmindən ayrılan
qazm miqdarı.
КОЭФФИЦИЕНТ РАСЧЛЕ­
НЕННОСТИ - Unmating efficiency -
PARÇALANMA (AYIRMA) ƏMSA­
LI: Hesabatda istifadə olunan bütün quy­
ular üzrə keçiriciliyə malik layı təşkil
edən təbəqələrin (laycıqlann) sayının
onların ümumi sayına olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ СВЕРХ­
СЖИМАЕМОСТИ ГАЗА - Hyper -
compressibility of gas - QAZIN İF­
RAT SIXILMA ƏMSALI: Eyni ter-
mobarik şəraitdə eyni mol sayda real
qaz həcminin ideal qaz həcminə olan
nisbəti. Real qaz üçün Klapcyron tən­
liyinin əmsalı.
КОЭФФИЦИЕНТ СЖИМАЕ­
МОСТИ ГАЗА - Coefficient of com­
pressibility of gas - QAZIN SIXILMA
ƏMSALI: Eyni şəraitdə, yə’ni eyni tem­
peratur və təzyiqdə real qaz həcminin
ideal qaz həcminə olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ СЖИМАЕ­
МОСТИ ЖИДКОСТИ - Coefficient
of compressibility of liquid - MAYE­
NİN SIXILMA ƏMSALI. Bax. КО­
ЭФФИЦИЕНТ ОБЪЕМНОЙ УП-
КОЭФФИЦИЕНТ
РУГОСТИ ЖИДКОСТИ.
КОЭФФИЦИЕНТ СЖИМАЕ­
МОСТИ НЕФТИ - Coefficient of
compressibility of oil - NEFTİN SI­
XILMA ƏMSALI. Bax: КОЭФФИ­
ЦИЕНТ ОБЪЕМНОЙ УПРУГО­
СТИ НЕФТИ.
КОЭФФИЦИЕНТ СНИЖЕ­
НИЯ САМОПРОИЗВОЛЬНОЙ
ПОЛЯРИЗАЦИИ ПРОТИВ ПЛА­
СТА - Reduction coefficient of self­
polarization against the layer - LAY
QARŞISINDA ÖZ-ÖZÜNƏ POL-
YARLAŞMANIN AZALMA ƏM­
SALI: Gilli lay qarşısında öz-özünə
yaranan polyarlaşma elektrik hərəkət
qüvvəsinin, tərkibində gil hissəcikləri
olmayan lay qarşısında yaranan elektrik
hərəkət qüvvəsinə nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ СУММАР­
НОГО ВЗАИМОДЕЙСТВИЯ -
Coefficient of total impact - ÜMUMİ
QARŞILIQLI TƏ’SİR ƏMSALI:
Birlikdə işləyən quyuların debitləri
cəminin tək işləyən quyunun debitinə
olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ТЕПЛОВОЙ
ЭФФЕКТИВНОСТИ (при закачки
в пласт теплоносителя) - Heat effi­
ciency ratio - İSTİLİK EFFEKTİV­
LİYİ ƏMSALI (laya istilik daşıyıcısı
vurduqda): Vahid zamanda layın qız­
dırılmış hissəsində istiliyin dəyişməsi­
nin laya daxil edilən istiliyin miqdarına
olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ТРЕЩИ­
НОВАТОСТИ - Jointing factor -
ÇATLILIQ ƏMSALI: Süxur nümu­
nəsinin ümumi həcmində bir-biri ilə
əlaqəli çatların tutduğu həcm. Çatlılıq
əmsalı (Aç), çatların eni (b) ilə onla­
rın ümumi uzunluqları (/) hasilinin
cilalı nümunə səthinin sahəsinə (S)
olan nisbəti kimi tə’yin olunur:
Kç = bl/S.
-123- КОЭФФИЦИЕНТ
КОЭФФИЦИЕНТ УВЕЛИЧЕ­
НИЯ УДЕЛЬНОГО ЭЛЕКТРИ­
ЧЕСКОГО СОПРОТИВЛЕНИЯ
ПЛАСТА - Coefficient of growth
electric resistance of the layer -
LAYIN XÜSUSİ ELEKTRİK
MÜQAVİMƏTİNİN ARTMA ƏM­
SALI: Layın xüsusi elektrik müqavi­
mətinin, həmin layın boşluqları lay
suyu ilə tam dolu olduğu haldakı xüsu­
si müqavimətinə nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ УВЕЛИЧЕ­
НИЯ ФИЛЬТРАЦИОННЫХ СО­
ПРОТИВЛЕНИЙ - Coefficient of
increase of filtration resistance -
SÜZÜLMƏ MÜQAVİMƏTİNİN
ARTMA ƏMSALI: Nefti su vasitəsilə
sıxışdırdıqda, layın sulaşmış hissəsində
müqavimətin artma dərəcəsini göstə­
rən əmsal.
КОЭФФИЦИЕНТ УПРУГО-
ЕМКОСТИ ПЛАСТА - Coefficient
of layer elasticity - LA YIN ELASTİ-
KİTUTUM ƏMSALI: Lay həcmindən
ayrılmış elementdən ayrılan mayenin
həcminin elementin həcminə olan
nisbəti. Elastik tutum əmsalı /5 ’
( P "=m - P m+ P s; burada m - məsa-
məlilik, pm, uyğun olaraq may­
enin və süxurun həcmi elastiklik əm­
sallarıdır) ədədi qiymətcə layda olan
mayenin xüsusi elastiki ehtiyatına bə­
rabər olur. Ona görə də ona bə’zən
xüsusi ehtiyat əmsalı da deyilir.
КОЭФФИЦИЕНТ УПРУГО­
СТИ ЗАПАСА - Coefficient of elas­
ticity of reserve - ELASTİK EHTİY­
AT ƏMSALI. Bax: КОЭФФИЦИ­
ЕНТ УПРУГОЕМКОСТИ ПЛА­
СТА.
КОЭФФИЦИЕНТ УСАДКИ -
Contraction coefficient - HƏCMİN
KİÇİLMƏSİ ƏMSALI: Lay şəraitin­
dən nefti yer səthinə çıxardıqda onun
həcminin kiçilməsi. Neftin həcminin
 КОЭФФИЦИЕНТ
kiçilməsi onun soyuması (lay şəraitin­
də neft lay temperaturuna qədər qızmış
olur) və tərkibində həll olmuş qazın
ayrılması hesabına baş verir. u=b-l/b;
b - neftin həcm əmsalı.
КОЭФФИЦИЕНТ ФИЛЬТРА­
ЦИИ - Filtration ratio - SÜZÜLMƏ
ƏMSALI: Təzyiq düşgüsü vahidə bəra­
bər olan layda süzülmə sür’əti. Süzülmə
əmsalı məsaməli mühitin strukturundan
və mayenin fiziki-kimyəvi xassələrindən
asılıdır. Layın keçiriciliyinin mayenin
mütləq özlülüyünə nisbətinə bərabərdir.
КОЭФФИЦИЕНТ ЧАСТОТЫ
РЕМОНТОВ - Coefficient of repair
frequency - TƏ’MİRLƏRİN TEZ­
LİYİ ƏMSALI: Müəyyən dövrdə
aparılan tə’mirlərin sayının həmin
dövrdə tə’mir olunmuş quyuların sayı­
na olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ЭКСПЛУА­
ТАЦИИ СКВАЖИН - Coefficient of
exploitation - QUYULARIN İSTİS­
MAR ƏMSALI (Ki,): Quyunun ümu­
mi işləmə vaxtının (quyu-ay), işləyən
quyular fondunun ümumi təqvim vax­
tının (quyu-ay) cəminə olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ЭФФЕК­
ТИВНОЙ ПОРИСТОСТИ - Coeffi­
cient of effective porosity - EFFEKTİV
MƏSAMƏLİLİK ƏMSALI: Layın ef­
fektiv məsamələr həcminin, onun tam
həcminə olan nisbəti.
КОЭФФИЦИЕНТ ЭФФЕК­
ТИВНОЙ ТОЛЩИНЫ - Effective
thickness ratio - EFFEKTİV QA­
LINLIQ ƏMSALI: Eyni bir stratiqra­
fik kompleks daxilində neftli layların
effektiv qalınlıqları cəminin komplek­
sin ümumi qalınlığına nisbəti (mütləq
ölçüdə və ya faizlə).
КРАЕВОЙ УГОЛ (угол смачи­
вания) - Damping angle - İSLATMA
BUCAĞI: İki mayeni ayıran səth ilə
bərk cisim səthinin əmələ gətirdiyi
bucaq. Hidrofıl cisimlər üçün İ.b. 90°-
-124- КРАТНЫЙ
dən kiçik, hidrofob cisimlər üçün İ.b.
90°-dən böyük olur. Laydan neftin su
ilə sıxışdınlmasında İ.b.-nın böyük
əhəmiyyəti var.
КРАЕВЫЕ ВОДЫ - Mar-
ginal/side waters -YAN SULARI:
Yatağın ncftlilik və qazlılıq konturu­
nun kənarlarından kollektorun məsa­
mələrini dolduran sular.
КРАЕВЫЕ ВОДЫ НЕФТЯНЫХ
ПЛАСТОВ - Marginal/side water of
layers - NEFT LAYLARININ YAN
SULARI: Neft layının aşağı hissəsində
nefti alt tərəfdən əhatə edən sular. Bu
sular aşağı yan sulan adlanır.
КРАН - Cock - KRAN (boru
kəməri kranı): Qapayıb-açan quruluş
olub, boru ventillərinin məişətdə işlə­
dilən adı. Sürgüsünün fırlanan hissə­
sində maye və qaz axınını buraxmaq
üçün deşik olur.
КРАН ПОДЪЕМНЫЙ - Tower
crane - QALDIRICI KRAN: Yükün
qaldırılması və bir yerdən başqa yerə
köçürülməsi üçün istifadə olunan yük-
qaldıran maşın.
КРАТЕР - Crater - KRATER
(vulkan ağzı): Vulkanın təpəsində və
ya yamaclarındakı piyalə və ya qıf
şəkilli çökəklik.
КРАТЕР ГЛАВНЫЙ - Major
crater - BAŞ (əsas) KRATER: Vulkan
zirvəsində sonuncu yaranan və ya hələ
fəaliyyət göstərən ən böyük krater.
КРАТНОЕ ЧИСЛО - Multiple -
TAM BÖLÜNƏN ƏDƏD: Verilən tom
ədədə qalıqsız bölünən ədəd.
КРАТНОСТЬ ЗАПАСОВ - Mul­
tiplicity of reserves - EHTİYATLAR
QATLIĞI: Bir ehtiyatın digərindən
neçə qat (dəfə) artıqlığını səciyyələn­
dirən göstərici.
... КРАТНЫЙ - Multiple, fold -
... DƏFƏ, QAT: Bir kəmiyyətin digə­
rindən artıqlıq, böyüklük dərəcəsi.
Məs., üç dəfə, üç qat və s.
КРАТНЫЙ
.. КРАТНЫЙ ИНТЕГРАЛ - Mul­
tiple integral - ...QAT İNTEQRAL: Bir
neçə dəyişənli funksiyanın intcqralı.
Məs., ikiqat və ya üçqat intcqral.
КРАТКОВРЕМЕННЫЙ ПРО­
ЦЕСС - Momentary process - QISA
MÜDDƏTLİ PROSES: Az bir zaman
dövründə həyata keçirilə bilən proses.
КРАТКОСРОЧНЫЙ ПРО­
ГНОЗ - Short-term forecast - QI­
SAMÜDDƏTLİ PROQNOZ: Hər
hansı bir prosesi səciyyələndirən gös­
təricilərin dəyişmə dinamikasının qısa
müddət üçün müəyyənləşdirilməsi.
КРЕДИТ - Credit - KREDİT
(borc): Faiz almaqla pul və ya əmtəə­
nin müəyyən müddətdə qaytarmaq
şərtilə borc verilməsi.
КРЕКИНГ - Cracking - KRE-
KİNQ: Əsasən motor yanacağı və eyni
zamanda kimya sənayesi üçün xammal
almaq məqsədilə neft və onun fraksiy­
alarının c’malı.
КРЕПЛЕНИЕ СКВАЖИН -
Well lining - QUYULARIN MÖH­
KƏMLƏNDİRİLMƏSİ: Quyu divarı­
nın qoruyucu borularla və tomponaj
məhlulları vasitəsilə möhkəmləndiril­
mə prosesi.
КРЕПОСТЬ ГОРНЫХ ПОРОД
- Rock hardness - DAĞ SÜXURLA­
RININ BƏRKLİYİ (möhkəmliyi):
Süxurun dağılma prosesinə müqavi­
mətini səciyyələndirən fiziki xassələ­
rindən biri. Qazıma sür’əti süxurların
bərkliyindən (möhkəmliyindən) çox
asılıdır. Süxurları bərkliyə görə bir
neçə qrupa bölünürlər.
КРИВАЯ - Curve - ƏYRİ. Bax:
ЛИНИЯ.
КРИВАЯ БКЗ - Side sonde curve
- YKZ (yan karotaj zondlaması) ƏY­
RİSİ: Sonsuz lay qalınlığı üçün zondun
uzunluğunun fərz olunan xüsusi müqa­
vimətdən asılılıq əyrisi. YKZ əyrisi yan
karotaj zondlaması materiallarının araş­
-125 - КРИСТАЛЛИЗАЦИОННАЯ
dırılmasında istifadə olunur.
КРИВАЯ ВОССТАНОВЛЕ­
НИЯ ДАВЛЕНИЯ - Build-up curve
- TƏZYİQİN BƏRPASI ƏYRİSİ:
İstismar quyusunu bağlandığı andan
başlayaraq quyudibi təzyiqinin zaman­
dan asılı olaraq dəyişməsini təzyiq və
zaman koordinat sistemində təsvir
edən əyri.
КРИВАЯ ПС - Self-emerging po­
tential curve - ÖZ-ÖZÜNƏ YARANAN
POTENSİAL (ÖYP) ƏYRİSİ: Quyuda
və onun ətrafında öz-özünə yaranan elek­
trik sahəsi potensialının quyunun oxu
boyunca dəyişmə əyrisi.
КРИВАЯ РАСПРЕДЕЛЕНИЯ -
Curve of distribution - PAYLANMA
ƏYRİSİ: Verilmiş çoxluqda baxılan
əlamətlərin qiyməti ilə onların müşa­
hidə olunma "tezlikləri" arasındakı
asılılığı göstərən əyri.
КРИВАЯ СОПРОТИВЛЕНИЯ
- Resistance curve - MÜQAVİMƏT
ƏYRİSİ: Elektrik karotajı nəticəsində
alınan, fərz olunan xüsusi müqavimətin
dərinlik üzrə dəyişmə əyrisi. M.ə. və
onun forması verilən quyu üçün zon­
dun ölçüsündən asılıdır.
КРИЗИС - Crisis - BÖHRAN:
Hər hansı prosesin, hadisənin və s.
gedişində qəflətən baş verən sərt də­
yişməni, ağır keçid halım, ərzağa və s.
ciddi çatışmazlığı və s. səciyyələndi­
rən vəziyyət.
КРИСТАЛЛ - Crystal - KRİ­
STAL: Üçölçülü dövri kristallik şəbə­
kə yaratmaqla atom, ion və ya mole­
kulları fəzada ciddi qanunauyğunluqla
yerləşən bərk cisim.
КРИСТАЛЛИЗАЦИЯ - Crystal­
lization - KRİSTALLAŞMA: Buxardan,
məhluldan, amorf halında olan maddələr­
dən kristalların yaranma prosesi.
КРИСТАЛЛИЗАЦИОННАЯ
ВОДА - Crystal water - KRİSTAL-
LAŞMIŞ SU: Kristalhidratm struktu­
runa daxil olan su.
 КРИСТАЛЛОГИДРАТЫ
КРИСТАЛЛОГИДРАТЫ
Crystalline hydrates - KRİSTAL-
HİDRATLAR: Tərkibində su moleku-
lalan olan kristallik maddələr.
КРИСТАЛЛОГРАФИЯ
Chrystallography - KRİSTALLO-
QRAFİYA: Kristallar və maddələrin
kristallik halı haqqında elm; kristalların
simmetriyasını, quruluşunu, əmələ gəl­
məsini və xüsusiyyətlərini öyrənir.
КРИТЕРИЙ - Criterion - ME’-
YAR: Hər hansı prosesi, hadisəni və s.
qiymətləndirməyə, siniflərə ayırmağa,
tə’yin etməyə imkan verən və qiymət
ölçüsü kimi istifadə olunan əlamət və ya
funksional (iqtisadi, riyazi, fiziki və s.).
КРИТЕРИЙ ОПТИМАЛЬ­
НОСТИ - Criterion of optimization -
OPTİMALLIQ ME’YARI: Qəbul
olunan qərarın iqtisadi effektivliyini
müəyyənləşdirmək üçün mümkün
həllərin müqayisəli qiymətləndirilməsi
və ən əlverişli variantın seçilməsini
tə’min edən mc’yar. O.m. iqtisadiyya­
tın optimal fəaliyyət sisteminin funda­
mental məfhumu, optimallaşdırmanın
istənilən iqtisadi-riyazi modelinin ən
vacib elementidir.
КРИТЕРИЙ НЕФТЕГАЗО­
НОСНОСТИ - Oil and gas-bearing
criterion - NEFTLİLİK-QAZLILIQ
ME’YARI: Hər hansı yeni axtarış sa­
həsinin ncftlilik-qazlılıq perspektivasi-
ni qiymətləndirmək üçün istifadə edi­
lən me’yarlar: 1. çökmə hərəkətlərin
üstünlük təşkil etdiyi kifayət qədər
böyük bir ərazidə 1 -2 era ərzində mc-
tamorfizmə uğramış böyük qalınlıqda
çökmə süxurların toplanması; 2. ərazi­
də neft-qaz təzahürünün mövcudluğu.
КРИТЕРИЙ ЭФФЕКТИВНО­
СТИ ГЕОЛОГОРАЗВЕДОЧНЫХ
РАБОТ НА НЕФТЬ И ГАЗ - Crite­
rion of efficiency of oil and gas geo­
logical prospecting - NEFT-QAZ
AXTARIŞINDA GEOLOJİ KƏŞ­
FİYYAT İŞLƏRİNİN SƏMƏRƏLİ­
-126- КРИТИЧЕСКОЕ
LİK ME’YARLARI: Sənaye əhə­
miyyətli ehtiyat artımının səmərəlilik
və axtarış qazımasmın müvəffəqiyyət­
lilik əmsallarının böyüklüyü; kəşfiyyat
qazımasmın hər bir metrinə düşən
ehtiyat artımı kimi me’yarlar.
КРИТИЧЕСКАЯ ВОДОНА-
СЬНЦЕННОСТЬ ГОРНОЙ ПО­
РОДЫ - Critical water-saturability
of rocks - DAĞ SÜXURUNUN
BÖHRAN SUDOYUMU: Dağ sü­
xurundan susuz neft (qaz) çıxarılması
mümkün olan hala müvafiq maksimum
sudoyumu əmsalı.
КРИТИЧЕСКАЯ НАГРУЗКА -
Critical load - BÖHRAN YÜKÜ: De­
formasiya olunan sistemin dayanaqlığını
pozan yük.
КРИТИЧЕСКАЯ ТЕМПЕРА­
ТУРА - Critical temperature -
BÖHRAN TEMPERATURU: Qarı­
şığın temperaturunun elə hüdud qiy­
mətidir ki, bundan yüksək temperatur­
da qaz təzyiqin heç bir qiymətində
maye halına keçə bilməz. Böhran
nöqtəsinə müvafiq təzyiq və həcm isə
uyğun olaraq böhran təzyiqi və həcmi
adlanır. Bax: КРИТИЧЕСКОЕ СО­
СТОЯНИЕ.
КРИТИЧЕСКАЯ ТОЧКА -
Critical point - BÖHRAN NÖQTƏSİ:
Maddənin hal diaqramında böhran
halının təsviri.
КРИТИЧЕСКИЕ ЯВЛЕНИЯ -
Critical phenomenon ■ BÖHRAN
TƏZAHÜRLƏRİ: Böhran halında
maddədə xüsusi xassələrin (məs., isti­
lik tutumunun anomal artması və s.)
təzahür etməsi.
КРИТИЧЕСКИЙ ОБЪЕМ ГА­
ЗА - Critical space of gas - QAZ1N
BÖHRAN HƏCMİ: Böhran tempera­
turunda qazın həcmi.
КРИТИЧЕСКОЕ ДАВЛЕНИЕ -
Critical pressure - BÖHRAN
КРИТИЧЕСКОЕ
TƏZYİQİ: Böhran temperaturunda
qazı maye hala keçirmək üçün təzyiq.
КРИТИЧЕСКОЕ СОСТОЯ­
НИЕ - Critical state - BÖHRAN
HALI: Sistemin fazalarının öz xassələ­
rinə görə eyniləşdiyi zaman iki fazanın
müvazinətli mövcudluq halı. Maddələ­
rin B.h. temperatur, təzyiq və xüsusi
həcmin böhran qiymətləri ilə səciy­
yələnirlər.
КРИТИЧЕСКОЕ ЭЛЕКТРИ­
ЧЕСКОЕ СОПРОТИВЛЕНИЕ
ПЛАСТА - Critical electric resis­
tance of the layer - LAYIN BÖHRAN
ELEKTRİK MÜQAVİMƏTİ. Tərki­
bindən susuz neft və ya qaz çıxarılan
halda neftli-qazlı layın ən kiçik xüsusi
elektrik müqaviməti.
КРОВЛЯ ПЛАСТА - Seam roof,
top of bed, cap - LAYIN TAVANI:
Stratiqrafik cəhətdən təbəqəni yuxandan
məhdudlaşdıran səth. Bilavasitə, məhsul­
dar layın üstündə yatan dağ süxurlan.
КРОНБЛОК - Crowblock -
KRONBLOK: Tal sisteminin tərpən­
məz hissəsi olub, qazıma buruğunun
yuxarısında yerləşdirilir. K. yükqal-
dırma qabiliyyətindən, qasnaqların sa­
yından və oxların yerləşməsindən asılı
olaraq müxtəlif növlərə bölünürlər.
КРЫЛО - Wing - QANAD: Tek­
tonikada qırışıqların, qırılma pozulma­
larının və s. ətrafları.
КРЫЛО СБРОСА - Reset/
throw-off wing - QIRILIB-DÜŞMƏ
QANADI: Qırılma səthi üzrə dağ
süxurlarının qırıldıqları yerdən aşağı
düşmüş hissələri.
КРЫЛО СКЛАДКИ - Fold wing
- QIRIŞIĞIN QANADI: Qırışıqların
birtərəfli mailliyə və təxminən eyni
yatma bucaqlarına malik olan hissəsi.
Bir qırışıqda kilidlə birləşdirilmiş iki
qanad olur.
КРЫША ПЛАСТА - Seam roof,
top of bed, cap - LAYIN TAVANI.
-127- КЮРОВДАГСКОЕ
Bax: КРОВЛЯ ПЛАСТА.
КУБ - Cub - KUB: 1) Düzgün
çoxtərəflilərin beş növündən biri; tə­
rəfləri bərabər olan düzgün düzbucaqlı
paralelepiped; 2) Üçüncü dərəcədən
olan istənilən ədəd.
КУЛЬМИНАЦИЯ - Culmina­
tion- KULMİNASİYA: 1. İnkişafın,
yüksəlişin, gərginliyin və s. ən yüksək
nöqtəyə çatması; 2. səma cisminin göy
meridianından keçməsi.
КУМУЛЯТИВНЫЙ ПЕРФО­
РАТОР - Jet perforator - KUMUL­
YATİV PERFORATOR: Quyuda
perforasiya işi aparmaq üçün kumulya-
tiv (toplanma) effektə əsaslanmaqla
işləyən qurğu.
КУПОЛ ГЕОЛОГИЧЕСКИЙ -
Dome - GEOLOJİ KÜMBƏZ: Az-çox
izometrik (eyni ölçülü) formalı antikli-
nal. Adətən, G.k.-in uzunluğu eninə
bərabər olur və ya ondan 2 dəfədən
çox olmur.
КУПОЛОВИДНЫЕ СКЛАДКИ
- Domeline folds - KÜMBƏZVARİ
QIRIŞIQLAR: Planda girdə və ya
cllipsvari, çox vaxt qeyri-düzgün for­
malı, qanadları 30"-dək bucaq altında
yatan qalxmalardan ibarət fasiləli (ad­
da-budda) qırışıqlar.
КУСТОВОЕ БУРЕНИЕ - Mul­
tiple drilling - KÜT QAZIMA: Məh­
dud sahədə (özüldə) quyu ağızları bir-
birinə yaxın yerləşən quyuların qazıl­
ması (əsasən mail quyular).
КЮРОВДАГСКОЕ НЕФТЯ­
НОЕ МЕСТОРОЖДЕНИЕ - Gi-
rovdag oil deposit - QIROVDAĞ
NEFT YATAĞI: Azərbaycanda, Əli-
Bayramlı şəhərinin yaxınlığında, Kür
çayının sahilində yerləşir. Geoloji
qurluşunda məhsuldar qat (orta plio-
sen), Aqçaqıl və Abşeron mərtəbələri,
həmçinin Bakı mərtəbəsinin və Qədim
Xəzərin daha cavan çöküntüləri iştirak
edir. Tektonik cəhətdən braxiantikli-
 КЯРИЗ
nal qırışıqda (uzunluğu 10 km) yeplə-
şir. Nefti ağırdır (xüsusi çəkisi 0,910-
0,920 q/sm3) və qətranlıdır. Sənaye
neftliliyi Abşeron mərtəbəsi və məh­
suldar qatla bağlıdır.
КЯРИЗ (КЕРИЗ) - Underground
inclined ditch for running water to
the surface - KƏHRİZ: Yeraltı suları
yığıb Yer səthinə öz axını ilə çıxarmaq
üçün istifadə olunan kiçik mailliyə
malik yeraltı lağımlar.
Л Laminar flow - LAMINAR AXIN:
ЛАБИЛЬНОЕ РАВНОВЕСИЕ -
Labile equilibrium - MÖHKƏM
OLMAYAN MÜVAZİNƏT: Termo­
dinamik sistemin çox cüz’i tə’sirdən
ilkin vəziyyətindən daha dəyanətli
müvazinət halını alması. Bax: МЕТА-
СТАБИЛЬНОЕ СОСТОЯНИЕ.
ЛАБОРАНТ - Laboratory assis­
tant - LABORANT: Laboratoriyanın
elmi-texniki əməkdaşı.
ЛАБОРАТОРИЯ - Laboratory,
lab - LABORATORİYA: Elmi-
tədqiqat, istehsalat və s. müxtəlif ek­
sperimental, nəzəri tədqiqat aparılan,
xüsusi avadanlıqla təchiz olunan qu­
rum.
ЛАВА - Lava - LAVA: Vulkan
püskürməsində yer üzərinə və ya dəni­
zin dibinə sıxışdırılıb çıxarılan gözər-
miş sıyıq və ya çox özlülüklü, bir his­
səsi və ya tam ərimiş dağ süxurları.
ЛАГ - Lag - LAQ : Bir hadisənin
digəri ilə müqayisədə onu zamana
görə qabaqlamasını və ya gecikməsini
əks etdirən zaman göstəricisi. Məs.,
iqtisadiyyatda: vəsait qoyuluşundan
məhsulun alınmasınadək keçən vaxt,
zaman laqı.
ЛАЗЕРНЫЙ СПЕКТРАЛЬНЫЙ
-128- ЛЕБЕДКА
АНАЛИЗ - Laser spectrum analysis -
LAZER SPEKTRAL ANALİZİ: Lazer
şüalanmasının göməyi ilə alman spektrlə­
ri tədqiq etməklə maddənin element və
molyar tərkibinin kəmiyyət və key­
fiyyətcə öyrənilməsi.
ЛАКМУС - Litmus - LAKMUS:
Kimyəvi analizlərdə indikator kimi
işlədilən bitki mənşəli boyadıcı mad­
də. Lakmus hopdurulmuş kağız turşu­
nun tə’sirindən qırmızı, qələvinin
tə’sirindən göy rəng alır.
ЛАМИНАРНОЕ ТЕЧЕНИЕ -
Mayenin (və ya qazın) qarışmadan
təbəqələr və hərəkətə paralel şəklində
nizamlı axını. Laminar axın Reynolds
ədədinin böhran qiymətindən kiçik
qiymətlərində baş verir, onun böyük
qiymətində isə laminar axın turbulent
axına keçir. Girdə boruda mayenin
axını üçün Reynolds ədədinin
, o pVd • . -
(Re =------, p - mayenin sıxlığı, u -
P rın düşməsi və böyük ərazilərdə buz
mayenin özlülüyü, V - orta sür’ət, d -
borunun daxili daimetri) böhran qiy­
məti Reı>öh=2320.
ЛАПЛАСА ЗАКОН - Laplace's
law - LAPLAS QANUNU: Kapillyar
təzyiqin (Pa) təmasda olan fazaları
(məs., kapillyarda olan su və hava)
ayıran səthin orta əyriliyindən (r ) və
səthi gərilmədən (<r) asılılığının ifa­
dəsi = er • r .
ЛАПЛАСА ОПЕРАТОР - ЛИЗИНГ НА НЕФТЬ И ГАЗ -
Laplace’s operator - LAPLAS OPE­
RATORU: Xətti diferensial operator
дд - d2<P . d2<P d2<p Riyaziyyatda,
*2 dy2 dz2
fizikada, maye və bərk cisim mexani­
kasında və s. geniş istifadə olunur.
A<p =0 halında Laplas tənliyi adlanır.
ЛЕБЕДКА - Winch - BUCUR­
QAD: İşçi orqanın hərəkəti ilə yükü
ЛЕБЕДКА
qaldırmaq və yerini dəyişdirmək üçün
maşın. Ncft-mə’dən işlərində, qazıma-
da (qazıma bucurqadı) və s. geniş isti­
fadə olunur.
ЛЕБЕДКА БУРИЛЬНАЯ - Drill
hoist - QAZIMA BUCURQADI. Bax:
БУРОВАЯ ЛЕБЕДКА.
ЛЕГКАЯ НЕФТЬ - High-gravity
oil, light oil - YÜNGÜL NEFT: Sıxlığı
0,900 q/sm3-dən az olan neftlər. Ən baha
neft növüdür.
ЛЕГКАЯ ФРАКЦИЯ - Light
fraction/distillate - YÜNGÜL FRAK­
SİYA: Neftin c’mal zamanı alınan və
aşağı temperaturda qaynayan hissəsi
(benzin, ağ neft və s.).
ЛЕД - Ice - BUZ: Suyun bərk halı.
B.-un 10 kristallik və amorf növü
mə’lumdur. Hazırda yerin quru hissə­
sinin 10%-ə qədəri buzlaqdır.
ЛЕДНИКОВЫЙ ПЕРИОД - Gla­
cial epoch, period/ice age - BUZ
DÖVRÜ: Yer kürəsində şiddətli soyuqla­
qatının əmələ gəlməsi dövrü.
ЛЕТУЧЕСТЬ - Volatility, fu­
gacity - USUCULUQ: Verilmiş tempe­
raturda mayenin və ya bərk cismin
doymuş buxarının maksimal qatılığı
(konscntrasiyası). mq/m3 ilə ölçülür.
ЛИГРОИН - Naphtha - LİQROİN:
Neftin 120-240°S arasında qaynayan
fraksiyası; sıxlığı 0,785-0,795 q/xm3,
özlülüyü 20°S-də 1,2 .v.vt-dur. Oktan ədədi
54-dən az olmur.
Oil and gas lease - NEFT VƏ QAZ
ÜZRƏ LİZİNQ: Neft (qaz və s.) çı­
xarmaq üçün sahənin icarəyə
götürülməsi üzrə kontrakt.
ЛИКВИДАЦИЯ СКВАЖИНЫ
- Well liquidation - QUYUNUN
LƏĞVİ: Texniki və ya geoloji səbəb­
dən qazılması və ya istismarı mümkün
olmadıqda quyuların tam hesabdan
silinməsi.
-129- ЛИНЕЙНОЕ
ЛИМИТ - Limit - LİMİT (hədd):
Hər hansı kəmiyyətin, funksiyanın
hədd qoyulmuş qiyməti. Riyazi anali­
zin əsas anlayışlarından biri; Hm kimi
işarə edilir. Törəmə, diferensial, inte-
qral və s. anlayışlar L. vasitəsilə tə’yin
olunur.
ЛИНЕЙНАЯ ЗАВИСИМОСТЬ
- Linear dependence - XƏTTİ ASI­
LILIQ: Əmsallarından heç olmasa biri
sıfıra bərabər olmayan,
cluı+c2U2+ -+c„un=0 tipli asılılıq, u -
vektor və ya funksiya ola bilər.
ЛИНЕЙНАЯ СИСТЕМА ЗА­
ВОДНЕНИЯ - Linear flooding system
- XƏTTİ SULAŞDIRMA SİSTEMİ:
Neft yataqlarının işlənməsində istismar
və vurucu quyuların sıra ilə bir xətt üzrə
növbəli düzülmə sistemi.
ЛИНЕЙНАЯ ФУНКЦИЯ - Li­
near function - XƏTTİ FUNKSİYA:
Qrafıkdə düz xətlə təsvir olunan sadə
funksiya.
ЛИНЕЙНОЕ ДИФФЕРЕНЦИ­
АЛЬНОЕ УРАВНЕНИЕ - Linear
differential equation - XƏTTİ DİFE­
RENSİAL TƏNLİK: Axtarılan fun­
ksiya və onun törəməsinə nəzərən
xətti olan diferensial tənlik. Bircins və
qcyri-bircins X.d.t. var.
ЛИНЕЙНОЕ ПРОГРАММИ­
РОВАНИЕ - Linear programming -
XƏTTİ PROQRAMLAŞDIRMA:
Optimal proqramlaşdırmanm geniş
istifadə olunan bölməsi. Xətti funksiy­
anın xətti məhdudiyyət şərtləri daxi­
lində iqtisadi-riyazi ekstremal məsələ­
nin həllinin tapılmasının nəzəriyyə və
üsullarını öyrənir.
ЛИНЕЙНОЕ УРАВНЕНИЕ -
Linear equation - XƏTTİ TƏNLİK:
Məchulları bir dərəcə ilə daxil olan
və onların hasili iştirak etməyən tən­
lik. Məs., ax=h ən sadə bir məchullu
X.t.-dir.
 ЛИНЕЙНЫЙ
ЛИНЕЙНЫЙ ЗАКОН ФИЛЬ­
ТРАЦИИ - Linear filtration law -
SÜZÜLMƏNİN XƏTTİ QANUNU.
Maye və qazın məsaməli mühitdə
(layda) süzülməsinin (axınının) sür’ətlə
təzyiq qradienti arasında düzxətli qa­
nununun ( V = grad/ı) pozulmaması
şərti ilə, yə’ni Darsi qanununa uyğun
baş verməsi. Böyük süzülmə sür’ət-
lərində S.x.q. pozulur və süzülmə qcy-
ri-xətti qanunla baş verir.
ЛИНЗА - Lens - LİNZA: Bütün
istiqamətlərdə pazlaşmış mərciyə bən­
zər formalı geoloji cisim. Qalınlığı
uzunluğundan çox kiçik olur.
ЛИНИИ СВЯЗИ - Communication
lines, links - RABİTƏ XƏTTİ: Rabitə
obyektlərini (ötürücü və qəbulediciləri)
bir birinə birləşdirən qurğu və texniki
vasitələr sistemi.
ЛИНИИ ЭЛЕКТРОПЕРЕДАЧ -
Power lines - ELEKTRİK
ÖTÜRÜCÜ XƏTT: Elektrik enerjisini
uzaq məsafəyə ötürmək üçün istifadə
olunan qurğu.
ЛИНИЯ - Line - XƏTT: İki həmh-
üdudlu sahə səthlərinin birgə (ümumi)
hissəsi.
ЛИНИЯ НАДВИГА - Overlap line
- ÜSTƏGƏLMƏ XƏTTİ. Yer səthi ilə
üstəgəlmə səthinin kəsişməsindən yara­
nan xətt.
ЛИНИЯ ПАДЕНИЯ - Line of
dip - YATIM XƏTTİ: Layın (qatın)
tavan və ya daban müstəvisi üzərində
yerləşib, onun uzanma istiqamətinə
(xəttinə) perpendikulyar və layın mak­
simal əyilməsinə yönəlmiş xətt. Dağ
kompası vasitəsilə ölçülür.
ЛИНИЯ ПРОСТИРАНИЯ -
Line of strike, line of bearing -
UZANMA XƏTTİ: Lay səthinin üfıqi
müstəvi ilə kəsişmə xətti. Dağ kompa­
sı vasitəsilə tə’yin olunur.
ЛИНИЯ СБРОСА - Break, flank
line - QIRILIB-DÜŞMƏ XƏTTİ: Qırı­
-130-
липкость
lıb-düşmə müstəvisinin Yer səthi ilə
kəsişmə xətti, başqa sözlə, qırılıb-
düşmənin Yer səthinə çıxışı.
ЛИНИЯ ТОКА - Sheam-line -
CƏRƏYAN XƏTTİ: Maye və qaz axı­
nında keçirilən elə bir xətdir ki, verilmiş
zaman anında onun istənilən nöqtəsindən
keçirilən toxunan, sür’ət vektoru ilə eyni
istiqamətdə olur.
ЛИОФИЛЬНОСТЬ - Lyophility -
LİOFİLLİK: Bərk cisim səthinin maye
ilə qarşılıqlı tə’sirini keyfiyyətcə
səciyyələndirən məfhum. Liofillik (su
üçün - hidrofillik, yağ və piy üçün - oleo-
fillik) yaxşı (çox hallarda tam) islatmanı,
səthi gərilmənin azlığını göstərir.
ЛИОФИЛЬНЫЙ коллоид -
Lyophilic colloid - LİOFİL KOLLO-
İD: Kolloid hissəciklərinin səthində
möhkəm maye örtüyü yaratmaqla həl-
lcdicinin molekulalarını adsorbsiya
etmək qabiliyyətinə malik kolloidlər.
Liofil kolloidlərə maye mühitli istəni­
lən kolloidlər aiddir. Həllcdicidən asılı
olaraq hidrofıl (su) və olcofıl (yağ, piy)
və s. kolloidlər fərqlənirlər.
ЛИОФОБНОСТЬ - Lyophobil-
ity - LİOFOBLUQ Bərk cisim səthi­
nin maye ilə qarşılıqlı tə’sirini (su
üçün-hidrofobluq, yağ və piy üçün -
oleofobluq) liofilliyin əksinə olaraq az
islatmanı, səthi gərilmənin çox olma­
sını göstərir.
ЛИОФОБНЫЙ КОЛЛОИД -
Lyophobic colloid - LİOFOB KOL-
LO1D: Liofil kolloidlərdən fərqli ola­
raq həlledicinin molekulalarını öz his­
səciklərinin səthi ilə adsorbsiya etmək
qabiliyyətinə malik olmayan kolloid­
lər. Həllcdicilərin təbiətindən asılı
olaraq hidrofob, oleofob və s. liofob
kolloidlər mövcuddur.
ЛИПКОСТЬ ГОРНЫХ ПОРОД
- Rock stickiness, rock adhesiveness -
DAĞ SÜXURLARININ YAPIŞ­
QANLIĞI: Dağ süxurunun bərk matc-
ЛИТОГЕНЕЗ
riala toxunarkən onun səthinə yapışma
qabiliyyəti.
ЛИТОГЕНЕЗ - Lithogenesis -
LİTOGENEZ: Çökmə dağ süxurlarını
əmələ gətirən və sonradan onları dəy­
işdirən təbii proseslərin məcmusu. L.-
də tektonik hərəkət və iqlim başlıca
amillərdir.
ЛИТОЛОГИЧЕСКАЯ ЗАЛЕЖЬ
НЕФТИ - Lithological oil deposits -
LİTOLOJİ NEFT YATAĞI: Layın
ancaq əlverişli litoloji xüsusiyyətləri
(məsəməlilik, keçiricilik) ilə səciyyə­
lənən hissəsində (zonasında) yerləşən
yataq. L.n.y. laylı yataqlardan fərqli
olaraq qırışığın təkcə tac hissəsində
deyil, onun müxtəlif hissələrində yer­
ləşə bilər.
ЛИТОЛОГИЧЕСКАЯ КАРТА -
Lithological map - LİTOLOJİ XƏ­
RİTƏ: Pctroqrafık tərkibinə görə bir-
birindən fərqlənən dağ süxurlarının
yayılmasını göstərən xəritə.
ЛИТОЛОГИЧЕСКАЯ НЕОД­
НОРОДНОСТЬ ПЛАСТА - Litho­
logical heterogeneity of layer - LA-
YIN LİTOLOJİ QEYRİ-BİRCİNS-
LİLİYİ: Neft və qaz kollektor sü­
xurları xassələrinin fəza dəyişkənliyi.
ЛИТОЛОГИЧЕСКОЕ ОКНО -
Lithological window - LİTOLOJİ
PƏNCƏRƏ. Bax: ОКНО ЛИТОЛО­
ГИЧЕСКОЕ.
ЛИТОЛОГИЯ - Lithology - Lİ-
TOLOGİYA: Müasir çökmə süxurlar,
onların tərkibi, quruluşu və yayılma
qanunauyğunluqları haqqında elm.
ЛИТОСФЕРА - Lithosphere -
LİTOSFERA: Yeri hər tərəfdən əhatə
edən bərk yer qabığı. L. müxtəlif dağ
süxurlarından, minerallardan süxurlardan
ibarətdir. Yer kürəsi səthinin 2/3 hissəsini
su örtür. L.-nın qalınlığı 56 Am-dən 70
Am-dək dəyişir. Dağlarının hündürlüyü
8840 m-dək, okeanın dərinliyi 10830 m-
dəkdir. Kimyəvi tərkibcə L., əsasən, iki
-131- ЛОВУШКА
elementdən - oksigen (46,71%) (çəki
üzrə) silisiumdan (27,69%) ibarətdir. Eyni
zamanda, L.-da alüminium, kalsium,
manqan, natrium, kalium, həmçinin titan
(0,62%) yayılmışdır. L.-nın orta sıxlığı
2,79 q/sm3-ə bərabərdir. Onun yaşı
5,3-10’il götürülür.
ЛИФТ - Lift - LİFT (qaldıran):
Quyuda mayeni (qazı) yer səthinə qal­
dırmaq üçün istifadə olunan müxtəlif
diametrli borulardan ibarət kəmər.
ЛИФТ ПЛУНЖЕРНЫЙ -
Plunger lift - PLUNJERLİ LİFT:
Yüksək qaz faktoruna malik, aşağı
dinamik səviyyəli dərin quyuların is­
tismarında istifadə olunan ncftçıxarma
qurğusu. Qaz faktoru az olan quyularda
plunjcrli lift xaricdən verilən qaz hesa­
bına da işləyə bilir.
ЛИФТОВАЯ КОЛЛОНА Lift
column - LİFT KƏMƏRİ (qaldırıcı
kəmər): Quyularm mənimsənilməsində,
fontan və qazlift istismarında laydan nefti,
qazı, suyu yer səthinə qaldırmaq üçün
istifadə olunan boru kəməri.
ЛИЦЕНЗИЯ - Licence - LİSEN­
ZİYA: 1. Patent sahibinə ixtira və ya
başqa texniki nailiyyətin istifadəsi
üçün verilən sənəd. 2. Müəyyən fəa­
liyyət üçün verilən icazə.
ЛОВИЛЬНЫЙ ИНСТРУМЕНТ
- Catching tool - TUTUCU ALƏT:
Qazımada. Qazıma zamanı neft və qaz
quyularında baş vermiş qəzalar nəticə­
sində orada qalmış boru kəmərini,
qazıma alətinin aşağı hissə dəstini,
quyudibi mühərrikini, baltanı və onla­
rın ayrı-ayrı hissələrini, həmçinin quy­
uya düşmüş xırda metal hissələrini
tutub qaldırmaq üçün işlədilən qəza
alətləri. T.a.-ə daxili və xarici yivli
borututanlar (bunlar birləşdikdən sonra
açılmayan alətlərdir), açıla bilən boru
tutucuları daxildir.
ЛОВУШКА НЕФТИ И ГАЗА -
Oil and gas trap - NEFT VƏ QAZ
TƏLƏLƏRİ: Formasından və yaranma
 ЛОГАРИФМИЧЕСКАЯ
şəraitindən asılı olmayaraq neft və qazı
özündə yerləşdirə bilən (akkumulya-
siya və konservasiya qabiliyyətinə
malik olan) süxurlar.
ЛОГАРИФМИЧЕСКАЯ БУ­
МАГА - Logarithmic paper - LO-
QARİFMİK KAĞIZ: Xüsusi formada
cızıqlanmış kağız.
ЛОГАРИФМИЧЕСКАЯ
ФУНКЦИЯ - Logarithmic function -
LOQARİFMİK FUNKSİYA: Ele­
mentar funksiyalardan biri; üstlü fun­
ksiyanın tərsi olan funksiya, x = ey
üçün y = lnx kimi yazılır (x ədədinin
natural loqarifini y-ə bərabərdir).
ЛОГАРИФМИЧЕСКАЯ СЕТ­
КА - Logarithmic net - LOQARİF­
MİK ŞƏBƏKƏ: Loqarifmik kağızın
başqa adı.
ЛОШАДИНАЯ СИЛА - Horse
power - AT GÜCÜ: Gücün sistemdən-
kənar köhnəlmiş vahidi, a.g. ilə işarə
olunur. la.g.=75kqq-m/s=735,5 И.
ЛУБРИКАТОР В НЕФТЕГА­
ЗОДОБЫЧЕ - Lubricator in oil and
gas extraction - NEFT-QAZ ÇIXAR­
MADA LUBRİKATOR: İzafi quyuağzı
təzyiqdə (0,5-dən 60 МРа-а qədər)
dərinlik cihazlarının quyuya buraxılma­
sında (qaldırılmasında) istifadə edilən
hcrmetiklik yaradan qurğu.
M Maqnit sahəsində elektrik keçirici mühi­
МАГИСТРАЛЬНЫЙ ГАЗО­
ПРОВОД - Trunk gas pipeline, gas
main - MAGİSTRAL QAZ KƏMƏRİ.
Yanar qazlan çıxarıldığı (yaxud istehsal
olunduğu) yerdən işlədici məntəqələrə
nəql etmək üçün boru kəmərləri və kö­
məkçi qurğular kompleksi.
МАГИСТРАЛЬНЫЙ ГИДРО­
ТРАНСПОРТ - Main pipeline hydro­
transport - MAGİSTRAL HİDRAV-
-132-
МАГНИТНАЯ
LİKNƏQLİYYAT: Maye mühitdə
dənəvari bərk materialları nəql etmək
üçün basqılı hidravlik nəqliyyat növü.
МАГИСТРАЛЬНЫЙ НЕФТЕ­
ПРОВОД - Trunk oil pipeline - MA­
GİSTRAL NEFT KƏMƏRİ: Neftin
çıxarıldığı yerdən uzaq məsafədə
(yüzlərlə və minlərlə km) yerləşən
e’mal və satış yerlərinə nəql etmək
üçün kompleks qurğu. Bax: НЕФТЕ­
ПРОВОД МАГИСТРАЛЬНЫЙ.
МАГМА - Magma - MAQMA:
Yerin qabığında və ya üst mantiyada
yaranan və soyuduqda (donduqda)
maqmatik dağ süxurlarını əmələ gəti­
rən, əsasən, silikat tərkibli ərimiş odlu
maye kütlə. МАГМАТИЧЕСКИЕ
ГОРНЫЕ ПОРОДЫ - Magmatic
rocks - MAQMATİK DAĞ SÜXUR­
LARI: Maqmanm soyuması və kri­
stallaşması nəticəsində əmələ gələn
süxurlar; soyuma şəraitinə görə effuziv
(vulkanik), intruziv (dərinlik) süxurlara
bölünür.
МАГМАТИЧЕСКИЕ МЕСТО­
РОЖДЕНИЯ - Magma deposits -
MAQMATİK YATAQLAR: Yer
qabığı təkində əsas və qələvi maqma-
dan kristallaşma yolu ilə əmələ gələn
faydalı qazıntı yataqları.
МАГНИТНАЯ ГИДРОДИНА­
МИКА - Magnetic hydrodynamics -
MAQNİT HİDRODİNAMİKASI:
tin (maye metalın, plazmanm və s.) hərə­
kətini öyrənən elm sahəsi.
МАГНИТНАЯ РАЗВЕДКА -
Magnetic survey, magnetic explora­
tion - MAQNİT KƏŞFİYYATI Yer
qabığının geoloji quruluşunu tədqiq
etmək və faydalı qazıntı yataqlarının
kəşfiyyatı üçün Yerin maqnit sahəsi
anomallığınm öyrənilməsinə əsaslanan
geofiziki kəşfiyyat üsulu. Dağ süxurla­
rının müxtəlif dərəcədə maqnitlənmə-
sinə əsaslanır.
МАГНИТНАЯ
МАГНИТНАЯ СЪЕМКА
Magnetic survey - MAQNİT ÖL­
ÇMƏSİ: Yerin maqnit sahəsinin fəza­
da dəyişməsini səciyyələndirən kə­
miyyətlərin ölçülməsi. Yerüstü, Aero-
maqnit və Hidromaqnit (bax: МОР­
СКАЯ ГЕОФИЗИЧЕСКАЯ РАЗ­
ВЕДКА) və həmçinin quyularda apa­
rılan maqnit ölçmələri mövcuddur.
МАГНИТНЫЙ КАРОТАЖ -
Magnetic logging - MAQNİT КА-
ROTAJ: Dağ süxurlarının maqnit həs­
saslığının öyrənilməsinə əsaslanan
quyularda aparılan geofiziki tədqiqat
üsulu.
МАГНИТОМЕР - Magnetome­
ter - MAQNİTÖLÇƏN (maqnito-
mer): Maddələrin (o cümlədən dağ
süxurlarının) maqnit sahəsinin xüsu­
siyyətlərini və maqnit xassələrini öl­
çmək üçün cihaz.
МАЗУТ - Fuel/boiler oil - MA­
ZUT: Neftdən distillə yolu ilə benzin,
liqroin, kerosin və dizel yanacağı frak­
siyaları çıxarıldıqdan sonra qalan və
sıxlığı 0,89-1,0 q/sm3 olan qaramtıl
qatı maye.
МАКСИМАЛЬНЫЙ ТЕМП
ДОБЫЧИ НЕФТИ (ГАЗА) - Maxi­
mal rate of oil (gas) production -
NEFT (QAZ) ÇIXARMANIN MAK­
SİMAL TEMPİ: Maksimal illik neft
(qaz) hasilatının çıxarıla bilən neft
(qaz) ehtiyatına nisbəti.
МАКРОКИНЕТИКА - Macro-
kenetics - MAKROKİNETİKA:
Kimyəvi proseslərdə diffuziya, kon-
veksiya və istilikkcçirmənin rolunu
öyrənən elm sahəsi.
МАКРОМОЛЕКУЛА - Macro­
molecule - MAKROMOLEKUL
(böyük molekul): Kimyəvi əlaqə ilə
birləşən külli miqdarda (yüzdən milyona­
dək) atomlardan ibarət polimer molekulu.
МАКРОНЕОДНОРОДНОСТЬ
- Macroheterogencity - MAKRO-
-133- МАКСИМАЛЬНЫЙ
- QEYRİ-BİRCİNSLİLİK: Lay-
kollektorlarının quruluş formasının
dəyişgənliyi, onların qalınlığının kəs­
kin dəyişməsi, təbəqələnmələrə par­
çalanması, fasiləliyi, linzavanlı.
МАКРОСКОПИЧЕСКАЯ
СИСТЕМА - Macroscopic system -
MAKROSKOPİK SİSTEM: Çoxlu
hissəciklərdən təşkil olunmuş istənilən
obyekt və ya istənilən sistem. Makro-
skopik sistemin ölçüləri həmişə atom
və molekulların ölçülərindən xeyli
böyük olur.
МАКРОСКОПИЧЕСКОЕ CO-
СЯНИЕ - Macroscopic state -
MAKROSKOPİK (iriyığımh) HAL:
Hal vəziyyəti onun təzyiq (P), tempe­
ratur (T), xüsusi həcmi (Г), daxili
enerjisi (U) və s. kimi termodinamik
parametrləri ilə müəyyən olunan sis­
tem. Birkomponcntli sistemin makros-
kopik (iriyığım) hal vəziyyətinin
tə’yini üçün bir-birindən asılı olmayan
iki termodinamik parametr də (məs., T
və P və ya T və Г) kifayətdir.
МАКРОСТРУКТУРА - Macro­
structure - MAKROSTRUKTUR:
Süxurdakı ayn-ayn kristallik və ya qınntı
dənələri adi gözlə seçilən struktur.
МАКСИМАЛЬНАЯ ДОЛЯ
ПОКРЫТИЯ КАПИТАЛЬНЫХ
ЗАТРАТ - Maximal share of capital
costs - KAPİTAL XƏRCLƏRİN
MAKSİMAL ÖDƏNİLMƏ HİSSƏSİ:
İstismar xərclərini çıxdıqdan sonra, qa­
lan ümumi gəlirdə cari ildə kapital
xərclərinin ödənilməsinə yönəldilə
bilən mümkün maksimal hissə.
МАКСИМАЛЬНЫЙ РИСКО­
ВЫЙ КАПИТАЛ - Maximal risk/
venture capital - MAKSİMAL RİSK
KAPİTALI: Neftin hasil olunmasın­
dan əvvəl layihənin reallaşması prose­
sində podratçının çəkdiyi ümumi ka­
pital xərclərinin miqdarı. Bu podratçı­
nın toplanan nəğd pul axınının maksi­
mal mənfi qiymətini ifadə edir.

МАКСИМУМ
МАКСИМУМ - Maximum -
MAKSİMUM: Kəmiyyətin, funksiya­
nın ən böyük qiyməti. Əksi-mi­
nimumdur.
МАКСИМУМ И МИНИМУМ -
Maximum and minimum - MAKSİ­
MUM VƏ MİNİMUM. Riyaz. Funk­
siyanın kafi qədər yaxın ətraf nöqtələ-
rindəki qiymətlərindən ən böyüyü və
ən kiçiyi.
МАЛАХИТ - Malachite - MA­
LAXİT: Mis karbonatı əsaslı mineral.
МАЛОАКТИВНЫЕ НЕФТИ -
Lessactive oils - AZ FƏAL NEFT­
LƏR: Tərkibində 0,1-0,25% üzvi tur­
şular olan neftlərə deyilir. Bu neftlərin
qələvi sular sərhəddində səthi gəril­
məsi 14-25 mN/т arasında dəyişir.
МАЛОДЕБИТНАЯ СКВАЖИ­
НА - Low discharge yield well - AZ
DEBİTLİ QUYU: İstismar zamanı maye
səviyyəsinin dərinlik nasosunun qəbuluna
qədər düşməsi nəticəsində quyunun de-
bitinin azalması. Belə quyuların, faydalı iş
əmsalını artırmaq məqsədilə onları dövri
istismara keçirirlər.
МАЛООТХОДНАЯ ТЕХНО­
ЛОГИЯ - Low-waste technology -
AZTULLANTILI TEXNOLOGİYA:
Faydalı qazıntıların kompleks istifadəsi
və ətraf mühitin çirklənmədən mühafi­
zəsinin əsas istiqaməti; bərk, maye və
qaz halında tullantıları minimuma en­
dirməklə, c’mal müəssisələrində xam­
maldan bütün qiymətli komponentlərin
daha çox alınmasını tə’min edən texno­
logiya.
МАНИПУЛЯТОР БУРОВОЙ -
Drill manipulator - QAZIMA MA-
NİPULYATORU: Quyudibi fəzada
avtomatik vericini qazıma baltası ilə
birlikdə yerini dəyişdirmək üçün isti­
fadə olunan mexanizm.
МАНИФОЛЬД - Manifold -
MANIFOLD: Fontan qurğusunun
ştutserinin axırıncı flansı ilə ümumi
atqı xəttinin birinci flansı arasındakı
-134- МАРКШЕЙДЕР
hissəsi.
МАНОМЕТР - Monometer - MA-
NOMETR: Maye və qazlann təzyiqini
ölçmək üçün cihaz. Konstruksiyalarına
görə manometrlər hidravliki (və ya may-
eli), mexaniki (yaylı və membranlı) və
elektriki olurlar. Quyularda təzyiqi öl­
çmək üçün isə dərinlik manometrindən
istifadə edirlər.
МАНОМЕТР ГЛУБИННЫЙ -
Depth manometer - DƏRİNLİK MA-
NOMETRI: İstismar və s. quyulann
gövdəsində və dibində neftin, qazın,
suyun və s. təzyiqini tə’yin etmək üçün
ölçü cihazı. Zamandan asılı olaraq təzyi­
qin və təzyiqlər fərqinin (differensial)
dəyişməsini qeydə alan və s. D.m.,
ümumiyyətlə, dərinlik tədqiqatı işlərini
aparmaq üçün xüsusi komplekslər
mövcuddur.
МАНТИЯ ЗЕМЛИ - Earth’s
mantle - YERİN MANTİYASI: Yerin
qabığı ilə nüvəsi arasında yerləşən
geosfera. Yerin həcminin 83% və
kütləsinin 67%-ni təşkil edir. Yuxarı
sərhəddi 70 km-dən, aşağı - 2900 km-
dən keçir.
МАРКИРУЮЩИЙ ГОРИЗОНТ
- Key horizon, key bed - NİŞAN-
LAYICI HORİZONT: Yatım istiqamə­
tində öz ölçülərini yaxşı saxlayan, bir
əlamət və ya onlann bir dəsti üzrə tam
seçilən dağ süxur qatındakı təbəqə.
МАРКОВСКИЙ ПРОЦЕСС -
Markovian process - MARKOV
PROSESİ: Təsadüfi proseslərin xüsusi
mühüm növü. Təbiət və texnikanın
müxtəlif sahələrinə ehtimal nəzəriyyə­
sinin tədbiqində böyük əhəmiyyətə
malikdir.
МАРКШЕЙДЕР - Mining sur­
veyor - MARKŞEYDER: Yeraltı dağ
işlərində ölçmə işləri aparan mütəxəs­
sis. Neft mə’dənlərində M. xəritə və
planda qazılacaq quyunun yerini qeyd
edir, yer səthində isə xəritədə göstə­
riləcək quyunun yerini tə’yin edir və
-135-
МАСЛА
həmçinin mə’dən sahəsinin ölçülməsi­
ni aparır.
МАСЛА МИНЕРАЛЬНЫЕ
(нефтяные масла) - Mineral oils -
MINERAL YAĞLAR (neft yağları);
Neftin c’malmdan alınan və yüksək
temperaturda (300-600°S) qaynayan
karbohidrogenlərin maye qarışığı.
МАССА - Mass - KÜTLƏ:
Materiyanın əsas fiziki səciyyələndi-
ricisi olub, onun ətalət və qravita­
siya xassəsini müəyyənləşdirir. Küt­
lə, Nyuton mexanikasının 2-ci qanu­
nuna (ətalət) əsasən tapılır. Nyuto­
nun cazibə qanununa (qravitasiya
qarşılıqlı tə’sir) əsaslanaraq cismin
çəkisi - kütlənin sərbəst- düşmə
təcilinə hasili kimi tapılır. Nisbilik
nəzəriyyəsinə uyğun böyük sür’ət-
lərdə, kütlə sür’ətdən asılıdır, kq
ilə ölçülür.
МАССА ПОКОЯ - Mass at rest,
rest (zero rest, stationary) mass -
SÜKUNƏTDƏ KÜTLƏ: Cismin
sükunətdəki kütləsi.
МАССА ПРИБЫЛИ - Profit
mass MƏNFƏƏT KÜTLƏSİ. Əmtəə­
nin və xidmətlərin realizə edilməsi nə­
ticəsində müəssisənin əldə etdiyi mən­
fəətin mütləq miqdarı.
МАССИВ ГОРНЫХ ПОРОД -
Massive, block, rock mass, solid
strata - DAĞ SÜXURLARI MASSİ­
Vİ: Dağ süxurları əmələgəlmələrinin
ümumi şərtləri və müəyyən geoloji-
mühəndis xassələri ilə səciyyələnən
Yer qabığının bir hissəsi (parçası).
МАССОВАЯ РАСТВОРИ­
МОСТЬ ГАЗА В ЖИДКОСТИ -
Mass solubility of gas in liquids -
MAYEDƏ HƏLL OLAN QAZIN
KÜTLƏSİ: Müəyyən təzyiqdə vahid
maye kütləsində həll olmuş qaz kütlə­
sinin miqdarı.
МАССОВАЯ СИЛА - Mass
force - KÜTLƏVİ QÜVVƏ: Cisim
МАССОПЕРЕДАЧА
həcminin istənilən elementinə tə’sir
edən qüvvə, həmin elementin kütləsi
ilə mütənasibdir. Bax: ОБЪЕМНАЯ
СИЛА.
МАССОВАЯ СКОРОСТЬ
ФИЛЬТРАЦИИ - Mass rate of fil­
tration - SÜZÜLMƏNİN KÜTLƏ
SÜR’ƏTİ: Süzülmə sür’ətinin mayenin
kütləsinə hasili S.k.s. adlanır. Sıxılan
mayelərin süzülmə məsələlərinin təd­
qiqində istifadə olunur.
МАССОВАЯ ТЕПЛОЕМ­
КОСТЬ - Mass heat capacity -
KÜTLƏ İSTİLİK TUTUMU. Bax:
ТЕПЛОЕМКОСТЬ МАССОВАЯ.
МАССОВЫЙ ДЕБИТ - Mass
discharge - KÜTLƏ DEBİTİ: Vahid
zamanda hər hansı izobarik səthdən
keçən maye kütləsi.
МАССОВЫЙ ДЕБИТ СКВА­
ЖИНЫ - Mass discharge of well •
QUYUNUN KÜTLƏ DEBİTİ: Vahid
zamanda quyudan alınan maye (qaz)
kütləsinin miqdarı: <j/san, kq/xan, l/gün
və s. kimi ifadə edilir. Quyunun kütlə
debiti, onun həcm debiti ilə mayenin
sıxlığına vurma hasilinə bərabərdir.
МАССООБМЕН - Mass transfer
- KÜTLƏ MÜBADİLƏSİ. Verilmiş
komponentin kimyəvi potensial sahə­
sinin (sadə halda: konsentrasiya sahə­
sinin və ya parsial təzyiqin) qeyri-
bircinsliliyi ilə əlaqədar həmin kom­
ponentin kütləsinin fəzada öz-özünə
dönməz ötürülmə prosesi.
МАССООТДАЧА - Mass effi-
ciency/yield output - KÜTLƏVERMƏ:
Hərəkət edən mühitlə başqa mühit (məs.,
bərk cisim, maye və ya qaz) arasında
konvektiv kütlə mübadiləsi.
МАССОПЕРЕДАЧА - Mass
transfer - KÜTLƏÖTÜRMƏ. İki
maddə və ya faza arasında onları ayı­
ran səth və ya az kcçiricilikli divar
vasitəsilə kütlə mübadiləsi.
 МАСТЕР
МАСТЕР - Master - USTA:
Müəyyən peşə sahəsində yüksək ixti­
saslı texniki işçi.
МАСШТАБ - Scale - MİQYAS:
Çertyoj, plan, aerofotoşəkil və ya xə­
ritə üzərindəki düz xətt parçası uzun­
luğunun uyğun naturadakı uzunluğuna
nisbəti. Adsız ədəddir.
МАТЕМАТИКА - Mathematics
- RİYAZİYYAT: Real dünyanın fəza,
forma və miqdar münasibətlərini öyrə­
nən elm. Müasir riyazi üsullann tətbiq
sahəsi qeyri-məhduddur. XIX-XX
əsrlərdə riyaziyyatın ədədi hesablama
üsullarının (hesablama riyaziyyatı) və
nəhayət, EHM yaranması daha mürək­
kəb texniki-iqtisadi və digər məsələlə­
ri həll etməyə imkan yaratmışdır.
МАТЕМАТИЧЕСКАЯ ГЕО­
ЛОГИЯ - Mathematical geology -
RİYAZİ GEOLOGİYA: Geoloji pro­
seslərin riyazi modelləşdirilməsi və
buna yaxın məsələlərin həlli ilə məşğ­
ul olan elm sahəsi.
МАТЕМАТИЧЕСКАЯ ЛОГИ­
КА - Mathematical logic - RİYAZİ
MƏNTİQ: Riyazi üsullara əsaslanan
mühakimə və nəticə çıxarma. Müha­
kimənin deduktiv (ümumidən xüsusiyə
getmə) üsullarının riyazi nəzəriyyəsi.
МАТЕМАТИЧЕСКАЯ МО­
ДЕЛЬ - Mathematical model - RİY­
AZİ MODEL: Öyrənilən müəyyən
sinif proseslərin riyazi şəkildə təqribi
ifadəsi; orijinalın həndəsi, fiziki, di­
namiki və funksional xüsusiyyətlərinin
əks etdirilməsi.
МАТЕМАТИЧЕСКАЯ СТА­
ТИСТИКА - Mathematical statistics
- RİYAZİ STATİSTİKA: Riyaziyya­
tın bölməsi; statistik verilənlərdən elmi
və praktiki nəticələr çıxarmağın, onları
sistemə salmaq və təkmilləşdirməyin
riyazi üsullarını öyrənir. Ehtimal nəzə­
riyyəsinə əsaslanır. Statistik məlu­
matların qıtlığı şəraitində, bu nəticələ­
rin e’tibarlığını və dəqiqliyini yüksəl­
- 136- МАТЕРИАЛЬНЫЙ
dir.
МАТЕМАТИЧЕСКАЯ ФИЗИ­
КА - Mathematical physics - RİYAZİ
FİZİKA: Riyaziyyatın bölməsi; fizika
və riyaziyyatın qovşağında olan pro­
blemlərin həllini riyazi model əsasında
öyrənir.
МАТЕМАТИЧЕСКИЙ АНА­
ЛИЗ - Mathematical analysis - RİY­
AZİ ANALİZ: Diferensial və inteqral
hesabı üsulları ilə funksiyaların tədqi­
qinə həsr olunan riyaziyyat bölmələri­
nin məcmusu.
МАТЕМАТИЧЕСКОЕ МО­
ДЕЛИРОВАНИЕ - Mathematical
modelling, simulation - RİYAZİ
MODELLƏŞDİRMƏ. Bax: МОДЕ­
ЛИРОВАНИЕ МАТЕМАТИЧЕС­
КОЕ.
МАТЕМАТИЧЕСКОЕ ОБЕС­
ПЕЧЕНИЕ - Mathematical software
- RİYAZİ TƏMİNAT: EHM avtoma­
tik işini tə’min edən proqramm, izahat
və tə’limatlar kompleksi. R.t. ümumi
(verilmiş EHM hesablama prosesini
təşkili üçün) və xüsusi (konkret məsə­
ləni həll etmək üçün) olurlar.
МАТЕМАТИЧЕСКОЕ ОЖИ­
ДАНИЕ - Mathematic expectation -
RİYAZİ GÖZLƏMƏ (orta qiymət):
Təsadüfi kəmiyyətin ehtimallarının
paylanmasının əsas səciyyəsindən biri,
təsadüfi dəyişənin onun uyğun ehti­
malına hasilinin cəmi.
МАТЕМАТИЧЕСКОЕ ПРОГ­
РАММИРОВАНИЕ - Mathematical
programming - RİYAZİ PROQRAM­
LAŞDIRMA: Riyaziyyatın bölməsi;
bərabərliklər və bərabərsizliklərlə veril­
miş çoxluqda funksiyanın ekstrcmumu-
nun tapılması üsullarını öyrənir. Optimal
proqramlaşdırma da adlanır.
МАТЕРИАЛЬНЫЙ БАЛАНС
ГАЗОВОЙ ЗАЛЕЖИ - Material
balance of gas pool - QAZ YA­
TAĞININ MADDİ BALANSI:
МАТЕРИК
Kütlənin saxlanması qanununun qaz
(qaz-kondensat, qaz-hidrat) yatağına
tətbiqinin əks etdirilməsidir. Qaz ya­
tağının qaz rejimində işlənməsi şərai­
tində qaz yatağının maddi balansı
aşağıdakı kimi ifadə olunur: laydakı
qazın başlanğıc kütləsi, t zamanında
layda qalan qaz kütləsi ilə t zama-
nınadək yataqdan çıxarılan qazm kütlə­
si cəminə bərabərdir. Subasqılı rejim­
də isə bu cəmə, sulaşmış sahədə qalan
qazm kütləsi də əlavə olunur.
МАТЕРИК (КОНТИНЕНТ) -
Continent - QİTƏ (KONTİNENT):
Əsas hissəsi Dünya okeanı səviyyəsin­
dən yuxarıda olan və kənarları bu sə­
viyyədən aşağıda yerləşən Yer qabığı­
nın çox böyük bütöv parçası.
МАТЕРИЯ - Matter - MATE­
RİYA: Həqiqi reallığı şərtləndirən
fəlsəfi məfhum.
МАЧТА БУРОВАЯ - Drill mast
- QAZIMA QÜLLƏSİ: Quyuların 2
km dərinləyədək qazılmasında qazıma
alətini, quyudibi mühərriki quyuya
endirib-qaldırmaq və eyni zamanda
qoruyucu kəməri quyuya endirmək
üçün lazım olan tikinti.
МАШИНА - Machine - MAŞIN:
Encıjini, materialları və informasiyanı
dəyişmək məqsədilə mexaniki hərəkəti
yerinə yetirən qurğu. Elektrik, texnoloji,
hesablayıcı və s. M. mövcuddur.
МАШИННОЕ ВРЕМЯ - Ma­
chine time - MAŞIN VAXTI: Maşının,
dəzgahın, aqreqatın, EHM-in və s. hər
hansı və ya kompleks işləri görmək üçün
sərf etdiyi vaxt.
МАШИННЫЙ ЯЗЫК - Machine
language/code - MAŞIN DİLİ: Məsə­
ləni EHM-də həll etmək üçün lazım
olan proqramın yazılmasında istifadə
olunan formal dil.
МЕГААНТИКЛИНАЛЬ
Megaantidinic - MEQAANTİKLİ-
NAL: Nisbətən sadə quruluşlu böyük
-137- МЕЛОВАЯ
antiklinal qırışıq. Relyefdə belə qırışıq
qalxım şəklində olub, uzunluğu yüz min.
km, eni isə yüz km-в qədər olur.
МЕГАСИНКЛИНАЛЬ
Megasyncline - MEQASİNKLİNAL:
Nisbətən sadə quruluşlu böyük sinkli-
nal qırışıq. Relyefdə belə qırışıq çökək
şəklində olub, uzunluğu yüz minlərlə
km., eni isə yüz km-ə qədər olur.
МЕЖРЕМОНТНЫЙ ПЕРИОД
ЭКСПЛУАТАЦИИ СКВАЖИН -
Overhaul period of exploitation of
wells - İSTİSMAR QUYULARININ
TƏ’MİRARASI DÖVRÜ. İstismar
quyusunda bir-birinin ardınca aparılan
iki yeraltı tə’mir arasındakı faktiki və
ya planlaşdırılmış vaxt.
МЕЖФАЗНОЕ НАТЯЖЕНИЕ
- Interphase tension - FAZALARA-
RASI GƏRİLMƏ: İki maye faza sər-
həddində səthi gərilmə. Məs., su-neft
sərhəddində səthi gərilmə.
МЕЗОЗОЙ - The Mesozoic -
MEZOZOY: Mczozoy qrupunun və
Mczozoy erasının qısa adı.
МЕЗОЗОЙСКАЯ ЭРА (ЭРАТЕ­
МА) - Mesozoic era - MEZOZOY
ERASE Yerin geoloji tarixində Kcmbri-
dən sonra ikinci qədim era. 235 mln. il
əvvəl yaranmağa başlamış, 170 mln. ilə
qurtarmışdır. Dünyanın ən çox neft-qaz
ehtiyatı mczozoy çöküntülərindədir.
МЕЛ - The Cretaceous - TƏBA­
ŞİR: Təbaşir sisteminin və dövrünün
qısa adı.
МЕЛ - Chalk - TƏBAŞİR: Karbo-
nat süxurların zəif sementləşmiş, narın
dənəli növü. Əsasən, kalsium karbonat-
dan ibarətdir.
МЕЛКИЕ МЕСТОРОЖДЕ­
НИЯ - Smail deposits - KİÇİK YA­
TAQLAR: Çıxanla bilən ehtiyatı 10
mln.t. neftdən və ya 10 mlrd.m3 qazdan
az olan yataqlar.
МЕЛОВАЯ СИСТЕМА - Creta­
ceous system - TƏBAŞİR SİSTEMİ
 МЕЛЬНИЦА
(dövrü): Mczozoy qrupunun aşağıdan
üçüncü sistemi. Dünya neft ehtiyatına
görə 2-ci yeri tutur. Qaz ehtiyatının isə
1/2 təbaşir yataqlanndadır.
МЕЛЬНИЦА - Mili - DƏYİR­
MAN: Texn. Bərk dənəvari materialı
üyütmək üçün maşın və ya aqreqat.
МЕМБРАНА - Membrane -
MEMBRAN: Texn. Nazik təbəqə və
ya lövhəcik. Manometrlərdə, hidravlik
qoşucularda (rele), mikrofonlarda və s.
istifadə olunur.
МЕМБРАННЫЙ НАСОС -
Diaphragm pump - MEMBRANLI
NASOS. Bax. ДИАФРАГМЕННЫЙ
НАСОС.
МЕНЗУРКА - Measuring glass -
MENZURKA: Maye həcmini ölçmək
üçün böyük olmayan dərəcəli qab.
МЕНИСК - Meniscus - MENİSK:
İki yaxın qoyulmuş bərk divar və ya ka-
pillyarda mayenin əyilmiş səthi.
МЕРГЕЛЬ - Marl, marlstone -
MERGEL: Tərkibində 30-90% karbo-
nat (əsasən, kalsium, az dolomit) və
70-10% gil hissəcikləri olan gil-
karbonat tərkibli çöküntü dağ süxuru.
МЕРТВАЯ НЕФТЬ - Dead oil -
"ÖLÜ NEFT": Qazsızlaşmış neftin
düzgün olmayan adı.
МЕРЫ - Measures - ÖLÇÜLƏR:
Fiziki kəmiyyəti verilmiş ölçüdə əks et­
dirmək üçün istifadə olunan ölçmə vasi­
tələri.
МЕРЫ ВМЕСТИМОСТИ - əsasən
Measure of capacity - HƏCM (tutum)
ÖLÇÜLƏRİ: Maye və dənəvari mate­
rialların həcmini ölçmək üçün üzərində
m3, litr və ya onlann daha kiçik hissələri
qeyd olunmuş müxtəlif formalı qablar.
МЕРЫ ДЛИНЫ - Line metres -
UZUNLUQ ÖLÇÜLƏRİ: Uzunluqu
verilmiş ölçüdə əks etdirmək üçün
üstündə m, sm və mm qeyd olunmuş
yastı çubuq, lent və s. ölçmə vasitələri.
МЕРЫ УГЛОВЫЕ - Angular
-138- МЕТАН
measures - BUCAQ ÖLÇÜLƏRİ:
Yastı bucaqları verilmiş ölçüdə əks
etdirmək üçün istifadə olunan dərəcələ­
rə bölünmüş dəyirmi lövhəcik (dəyirmi
şkala), çoxtərəfli prizma və s.
МЕСТОРОЖДЕНИЕ - Deposit
YATAQ: Mövcud texniki vəziyyət və
iqtisadi şəraitdə miqdar və keyfiyyətcə
istismar obyekti ola biləcək faydalı qazın­
tıların təbii yığımı.
МЕСТОРОЖДЕНИЕ НЕФТИ -
Oil deposit - NEFT YATAĞI. Bax
НЕФТЯНОЕ МЕСТОРОЖДЕ­
НИЕ.
МЕСТОРОЖДЕНИЕ ПОЛЕЗ­
НЫХ ИСКОПАЕМЫХ - Mineral
deposit - FAYDALI QAZINTI YA­
TAQLARI: Yerin təkində və üstündə
sənaye əhəmiyyətli təbii mineral
xammal yığımı. Qaz, maye və bərk
F.q.y. mövcuddur.
МЕСТОРОЖДЕНИЯ ПРО­
СТОГО СТРОЕНИЯ - Simple
structure deposit - SADƏ QURU­
LUŞLU YATAQ: Sahə və kəsiliş üzrə
kollektor xassələrini və qalınlığını sax­
layan, tektoniki pozğunluqlara mə’ruz
qalmayan və ya az mə’ruz qalan st­
rukturlara aid olan məhsuldar yataqlar.
МЕСТОРОЖДЕНИЯ СЛОЖ­
НОГО СТРОЕНИЯ - Complicated
structure deposit - MÜRƏKKƏB
QURULUŞLU YATAQ: Sahə və
kəsiliş üzrə kollektor xassələrinin və
qalınlığının dəyişməsi ilə səciyyələnən
və vahid yatağı tektoniki pozuntularla
ayrı-ayrı bloklara ayrılan yataqlar.
МЕТАЛЛИЧЕСКИЕ КОНСТ­
РУКЦИИ - Metalworks - METAL
KONSTRUKSİYALAR. Mühəndis
qurğularında və tikintilərində yük
saxlayan gövdə kimi istifadə olunan və
əsasən polad materialdan hazırlanan
konstruksiyalar.
METAH - Methane - METAN: Yer
qabığının çökmə süxurlarında sərbəst.
METAHOBO
həll olmuş (neftdə və s.), bərk halda
(qazhidrat) rast gəlinən yanar təbii qaz.
M. təbii qazın 77-99%, səmt qazının isə
31 -90% təşkil edir.
M ЕТАНОВО-НАФТЕНОВО-
АРОМАТИЧЕСКИЕ НЕФТИ - daxildir.
Mcthano-naphthenic aromatic oils -
METANLI-NAFTENLİ-AROMATİK
NEFTLƏR: Asfalt-qətran komponent­
lərlə zəngin olan və tərkibində metan,
naften və aromatik karbohidrogenlərin
miqdarı eyni tərtibdən olan neftlər.
M ЕТАНОВО-НАФТЕНОВЫЕ
НЕФТИ- Methano-naphthenic oils -
METANL1-NAFTENLİ NEFTLƏR:
Tərkibində azacıq aromatik karbohidrog­
enlər və eyni miqdarda metan və naften
karbohidrogenləri olan neftlər.
МЕТАНОВЫЕ НЕФТИ
Methanic oils - METANLI NEFT­
LƏR: Tərkibində metan sıralı karbo­
hidrogenlərin çoxluq təşkil etdiyi
neftlər.
МЕТАНОВЫЕ УГЛЕВОДОРО­
ДЫ - Methane hydrocarbons - ME­
TAN KARBOHİDROGENLƏRİ:
Ümumi düsturu СпН2,н.2 olan açıq zəncirli
doymuş karbohidrogenlər. Düz zəncirli
karbohidrogenlər normal (məs., normal
butan), şaxəli zəncirli isə - izokarbohid-
rogcnlər (məs., izobutan) adlanırlar.
МЕТАНОЛ (метиловый спирт)
. Methanol - METANOL (metil spir­
ti^ Ncftqazçıxarma proseslərində,
qaz-kondensat yataqlarında
hidrat əmələ gəlməsinin qarşısını al­
maq üçün başlıca inqibitor kimi istifadə
edilən ağac spirti. Su, spirt, benzol və
s. ilə tcz qan?,r »=64,5°S-də qaynayır,
zəhərlidir. 30 ml daxilə qəbul edilməsi
ölümlə nəticələnir.
МЕТАСТАБИЛЬНОЕ СО­
СТОЯНИЕ - Metastable state - ME-
TaDAYANAQLI HAL: Sistemin
xarici amilin tə’siri altında və ya öz-
özünə daha dayanaqlı hala keçə bilən
-139- МЕТОД
aralıq dayanaqlıq vəziyyəti.
МЕТЕРИОЛОГИЯ - Meteriol-
ogy - METERİOLOGİYA: Yer atmo­
sferi və onda baş verən proseslər haq­
qında elm. Geofizika elmləri sisteminə
МЕТОД - Method, approach -
ÜSUL: Hər hansı məqsədə nail olmaq,
konkret məsələnin həlli üsulu. Kcr-
çəkliyi nəzəri və əməli yollarla öyrə­
nərkən istifadə edilən əməliyyat və
fəndlərin məcmusu.
МЕТОД ВЫТЕСНЕНИЯ НЕФ­
ТИ ГАЗОМ ВЫСОКОГО ДАВЛЕ­
НИЯ - Method of displacement of oil by
high pressure gas - YÜKSƏK TƏZr
YİQLİ QAZLA NEFTİN SIXIŞDI­
RILMASI ÜSULU: Layda neftlə sər­
həddə yüngül karbohidrogenlərdən ibarət
qurşağın yaradılmasına əsaslanan üsul.
МЕТОД ГИДРОПРОСЛУШИ­
ВАНИЯ - Method of hydrolistening -
HİDRODİNAMİK İZLƏMƏ ÜSULU:
Yatağı istismar edən quyulardan birinin
rejimini dəyişməklə digər istismar quyu­
larında təzyiq və debitin dəyişməsinin
qeydə alınmasına əsaslanan, kollektor
xassələrini və quyuların qarşılıqlı tə’sirini
(intcrfcrcnsiyasını) öyrənən hidrodinamik
tədqiqat üsulu.
МЕТОД ИСТОЧНИКОВ и
СТОКОВ - Method of sources and
flows - MƏNBƏ VƏ MƏNSƏB ÜSU­
LU: Həqiqi layda yerləşən vurucu və
hasilat quyularını, vahid qalınlıqlı layda
sonsuz kiçik radiuslu nöqtəvari mənsəb
və mənbə ilə əvəz etməklə mayenin
quyulara axını məsələlərini həll etmək
üçün istifadə olunan üsul. Mənsəb və
mənbə üsulu çox səmərəli üsul olub,
nəinki süzülmə məsələlərinin həllində,
eyni zamanda istilikkeçirmə, elektrik və
maqnetizm məsələlərinin həllində də
geniş istifadə olunur.
МЕТОД КАРТ ИЗОБАР - Iso­
bar map method - İZOBAR XƏRİ­
TƏSİ ÜSULU: İzobar xəritələrin kö­
МЕТОД
məyi ilə neft ehtiyatlaram hesablama
üsulu. Yatağın işlənməsinin müxtəlif
tarixlərində laydan çıxarılan neftlə orta
lay təzyiqi arasındakı asılılığın müəy-
yənləşdirilməsinə əsaslanır.
МЕТОД КРИВЫХ ЭКСП­
ЛУАТАЦИИ - Exploitation curves
method - İSTİSMAR ƏYRİLƏRİ
ÜSULU. Bax: СТАТИСТИЧЕ­
СКИЙ МЕТОД ПОДСЧЕТА ЗА­
ПАСОВ НЕФТИ.
МЕТОД МАТЕРИАЛЬНЫХ
БАЛАНСОВ - Material balance
method - MADDİ BALANS ÜSULU.
Yatağın işlənməsinin müəyyən anınadək
laydan çıxarılan neftin (qazın) miqdarı ilə
layda qalan neft (qaz) miqdarının onun
ilkin miqdarına bərabərliyini əks etdirən
maddi balans tənliyi əsasında neftin ilkin
ehtiyatının hesablama üsulu. Subasqılı
rejimdə layın sulanmış hissəsində qalan
neftin (qazın) miqdarı da nəzəm almır.
МЕТОД МОНТЕ-КАРЛО -
Monte-Carlo’s method - MONTE-
KARLO ÜSULU: Təsadüfi kə­
miyyətlərin modelləşdirilməsinin kö­
məyilə riyazi məsələlərin ədədi həll
üsulu. Bu üsul, təsadüfi kəmiyyətlərin
tə’siri ilə baş verən istənilən prosesi
modelləşdirməyə imkan verir.
МЕТОД НАИМЕНЬШИХ
КВАДРАТОВ - Least square method
- ƏN KİÇİK KVADRATLAR ÜSU­
LU: Hər hansı ölçmələrin nəticələrini
riyazi işləmək üçün istifadə olunan
üsul. Bu üsulda, tənliklər sisteminin
həlli, xətaların kvadratları cəminin ən
kiçik olması şərtində axtarılır. Ə.k.k.u.
uyğun tənliklərin sabit əmsallarını
tapmaqda istifadə olunur.
МЕТОД ОПРЕДЕЛЕНИЯ ПО­
РИСТОСТИ ПО ДАННЫМ КА­
РОТАЖА - Method of defination of
porosity due to electric data - KA­
ROTAJ MƏ’LUMATLARINA
ƏSASLANAN MƏSAMƏLİLİYİN
-140- МЕТОД
TƏ’YİNİ ÜSULU: Elektrik karotaj
məTumatından (öz məsamələrində neft
və ya qaz olmayan laylar üçün) və
mikrozondlamanın nəticələrindən
(neftlə və ya qazla doymuş laylar üçün)
istifadəyə əsaslanan məsaməliliyin
tə’yini üsulu.
МЕТОД ОПРЕДЕЛЕНИЯ
ПРОНИЦАЕМОСТИ ПО ЭЛЕК­
ТРИЧЕСКОМУ КАРОТАЖУ -
Method of defination of permeability
due to electric logging - ELEKTRİK
KAROTAJINA ƏSASLANAN KE­
ÇİRİCİLİYİN TƏ’YİNİ ÜSULU:
Laydakı əlaqəli su miqdarının onun
keçiriciliyi ilə asılılığının mövcudluğu­
na əsaslanan üsul. Elektrik karotajının
məTumatlarmdan laym neft-qaz doyum
əmsalı tapılır və bundan istifadə et­
məklə əvvəlcədən hazırlanmış əyridən
laym keçiriciliyi tə’yin olunur.
МЕТОД ПОДСЧЕТА ЗАПА­
СОВ ГАЗА ПО ПАДЕНИЮ ПЛА­
СТОВОГО ДАВЛЕНИЯ - Method
of estimation of gas reserve due to the
fall of pressure - LAY TƏZYİQİNİN
DÜŞMƏSİNƏ ƏSASƏN QAZ EH­
TİYATININ HESABLANMASI
ÜSULU: Qaz yatağının tükənmə reji­
mində işlənməsi prosesində toplanan
mə’lumatlara əsasən alınmış
p neçə süzülmə axınların potensialları olan
------ -F[(?(ri] düzxətli asılılığından
2(p)
(qrafıkindən) qazın ilkin ehtiyatının
tapılması üsulu (burada P - orta lay
təzyiqi, Q(t) - istismarın əvvəlindən
çıxarılan qaz, Z(p) -qazın sıxılma əmsa­
lı). Bu üsul subasqılı rejim üçün yaramır.
МЕТОД ПОСЛЕДОВАТЕЛЬ­
НОЙ СМЕНЫ УСТАНОВИВ­
ШИХСЯ СОСТОЯНИЙ - Method
of successive replacement of estab­
lished states - QƏRARLAŞMIŞ
HALLARIN ARDICIL ƏVƏZLƏN­
MƏSİ ÜSULU: Maye və ya qazın
məsaməli mühitdə qərarlaşmamış hə­
МЕТОД
rəkət prosesinin axının ani qərarlaşmış
hallarının kəsilməz ardıcıllığı ilə əvəz
olunması.
МЕТОД ПРОБНЫХ ОТКА­
ЧЕК - Method of trial pumping -
SINAQ ÇIXARMA ÜSULU. Bax:
МЕТОД УСТАНОВИВШИХСЯ
ОТБОРОВ.
МЕТОД ПРОСЛЕЖИВАНИЯ
ДАВЛЕНИЯ - Method of pressure
tracing - TƏZYİQİN İZLƏNMƏSİ
ÜSULU: Səviyyənin izlənməsi üsuluna
analoji olan üsul; quyuda mayenin di­
namiki səviyyəsinin dəyişməsi ilə təd­
qiq olunan quyuda quyudibi təzyiqin
dəyişməsinə əsaslanan üsul.
МЕТОД ПРОСЛЕЖИВАНИЯ
УРОВНЕЙ - Method of tracing of
levels - SƏVİYYƏNİN İZLƏNMƏSİ
ÜSULU: Quyunu saxladıqda, işə saldı­
qda və quyuya maye tökdükdə, yəni
layda mayenin qərarlaşmamış hərəkə­
tində, quyuda mayenin dinamiki sə­
viyyəsinin dəyişmə sür’ətinə əsaslanan
quyuya maye axının tədqiqi üsulu.
МЕТОД СУПЕРПОЗИЦИИ -
Superposition method - SUPERPOZİ-
SİYA ÜSULU: Yeraltı hidrodinamikada
mürəkkəb süzülmə məsələlərin həl) et­
mək üçün istifadə olunan üsul. Bu üsulun
riyazi mə’nası ondan ibarətdir ki, əyər bir
Fı(x,y,z), F^x,y,z)........FJx.y.z) funk­
siyaları hər biri ayn-ayn lıqda Laplas tən­
liyini ödəyirsə, onda bu funksiyalara
cəmi olan F = ^C,F, (C, - istənilən
1=1
sabitdir) funksiyası da Laplas tənliyini
ödəyir. Buna əsaslanaraq, layda yerləşən
hər bir quyunun işinin tə’sirindən laym
hər hansı bir nöqtəsində təzyiqin və po­
tensialın dəyişməsi laym istənilən nöqtə­
sində cəbri olaraq toplanır. Yəni, hər bir
mənbə və mənsəbin süzülmə axınları bir-
birinin üzərinə qoyulur.
-141- МЕТОД
МЕТОД УСТАНОВИВШИХСЯ ОТ­
БОРОВ - Established withdrawals
method - QƏRARLAŞMIŞ HASİ­
LATLAR ÜSULU: Bir neçə qərarlaşmış
rejimdə quyunun (neft və qaz) işinin
müşahidəsinə əsaslanan quyuya axının
tədqiq üsulu. Bu üsulda hər qərarlaşmış
rejimdə quyunun debiti və dinamiki quy­
udibi təzyiqi ölçülür. Quyunun məhsul­
darlığı və b. lay parametrlərinin tapılma­
sında istifadə olunur.
МЕТОД ФУРЬЕ - Fourier's
method - FURYE ÜSULU: Riyazi fizi­
ka tənliklərinin deyişənlərinə ayırmağa
əsaslanan həll üsulu.
МЕТОД ЭКВИВАЛЕНТНЫХ
ФИЛЬТРАЦИОННЫХ СОПРО­
ТИВЛЕНИЙ - Method of equivalent
nitration resistance - EKVİVALENT
SÜZÜLMƏ MÜQAVİMƏTLƏRİ
ÜSULU: Lay mayesinin istismar və
vurucu quyular sırası (batareyası) ara­
sındakı sahədə mürəkkəb konfiqura­
siyaya malik real süzülmə axınının
sadə konfıqurasiyalı iki və ya daha çox
ardıcıl və paralel süzülmə axını ilə
əvəz olunması. Bu halda, real axının
süzülmə müqaviməti ona ekvivalent
olan xəyalı axının müqavimətinə təx­
minən bərabərliyi tə’min olunur. Qu­
yular ətrafında ст/rt- radiusunda maye
axını yastı- radial, quyular yerləşən
sıralar arasındakı məsafədə isə axın ya
düzxətli paralel (zolaqvari yataqlarda)
və ya yastı- radial (dairəvi yataqlarda)
qəbul olunur. Bu üsulun köməyi ilə
müxtəlif lay modelləri və neftin su ilə
sıxışdırılması prosesində, quyudibi təz­
yiqi verildikdə quyular sırasının (bata­
reyasının) debitini və ya quyularm
debiti verildikdə isə quyudibi təzyiqini
hesablamaq olur. Bax: ВНЕШНЕЕ
ФИЛЬТРАЦИОННОЕ СОПРО­
ТИВЛЕНИЕ; ВНУТРЕННЕЕ
ФИЛЬТРАЦИОННОЕ СОПРО­
ТИВЛЕНИЕ.
 МЕТОД
МЕТОД ЭЛЕКТРОДИНАМИ­
ЧЕСКОЙ АНАЛОГИИ (ЭГДА) -
Method of electordynamic analogy -
ELEKTROHİDRODİNAMİK ANA­
LOQ ÜSULU: Hidrodinamik və elek­
trik sistemlərinin oxşar tənliklərlə ida­
rə edilməsinə əsaslanan hidrodinamiki
proseslərin elektrik modelləşdirilməsi.
МЕТОДИКА - Methodology,
technique procedure - METODİKA:
Texn. Texnoloji proses göstəricilərinin və
onların dinamikasının tə’yin olunması
üzrə hesabatların aparılması, smaq-
ckspcrimcntal tədqiqatların yerinə yeti­
rilməsi və s. işlərin icra üsul və ardıcıl­
lığını müəyyənləşdirən məntiqi sistem.
МЕТОДИКА БАШНИПИНЕФ-
ТИ - Methodology of Bashkirian Oil
Research Institute- BAŞNİPİNEFT
ÜSULU: Layın keçiriciliyinin dəyişməsi­
nin I və II növ Maksvcll paylanması və
neftin su ilə sıxışdınlmasmın porşen xüsu­
siyyəti daşımasına əsaslanan yatağın iş­
lənmə göstəricilərinin hesablama üsulu.
МЕТОДИКА ВНИИНЕФТИ
(ВНИИ-1) - Methodology of all-
union oil research institute - VNİİ-
NEFT (VNİİ-1) ÜSULU: En kəsikləri
eyni olan, paralel surətdə fəaliyyət
göstərən lülə və ya borucuqlardan
təşkil olunmuş lay modelinə əsaslanan
yatağın işlənmə göstəricilərini hesab­
lama üsulu. Keçiricilikləri müxtəlif
olan bu lülələr layın həcmində ehti­
mala görə paylanır və hesab olunur ki,
hər zaman anında süzülmə sür’əti keçi­
riciliklə düz mütənasibdir. Quyular
sırası, əlavə daxili müqavimətə malik
ekvivalent qalereya ilə əvəz olunur.
МЕТОДИКА ВНИИ-2 - Meth­
odology of all-union oil research insti­
tute - VNİİ-2 ÜSULU: Neftin su ilə
sıxışdınlmasmın “porşenli” olmayan
səciyyəvi modifıkasiyası olub, keçi-
riciliklərin müxtəlif paylanma qanu­
nundan istifadə edilməsinə əsaslanan
hesablama üsulu. Bu üsul, üç fazalı
-142- МЕТОДИКА
süzülmədə istifadə oluna bilər.
МЕТОДИКА ГИПРОВОСТОК-
НЕФТИ - Methodology of Vostok Oil
Research Institute - QİPROVO-
STOKNEFT ÜSULU: Quyular siste­
minə mürəkkəb süzülmə axınının sadə
ekvivalent əyrixətli qalereyaya axınla
əvəz edilməsinə əsalanan hesablama
üsulu. Quyulara ümumi axın, qidalan­
ma konturunda eni eyni olan çoxlu
sayda mikroaxınla əvəz olunur.
МЕТОДИКА "BLACK-OIL" -
"Black oil" methodology - "BLACK­
OIL" ÜSULU: Karbohidrogen flüidi-
nə ikikomponentli qarışıq - neft-qaz
qarışığı kimi baxılır.
МЕТОДИКА "ECLIPSE" -
"Eclipse" methodology - "EKLİPS"
ÜSULU: Karbohidrogen flüidinə iki
və çox komponentli qarışıq kimi baxı­
lır. Tam qeyri-aşkar ifadələrdən istifa­
də olunur.
МЕТОДИКА "MARS"
"Mars" methodology - "MARS"
ÜSULU: Karbohidrogen flüidinə çox-
komponcntli qarışıq kimi baxılır. Layın
keçiriciliyə görə qcyri-bircinsliliyi,
geoloji xüsusiyyətləri nəzərə alınır,
təzyiq qeyri-aşkar və doyma-aşkar
qəbul edilir, ardıcıl yanaşmadan və
qeyri-aşkar ifadələrdən istifadə olunur.
МЕТОДИКА РАСЧЕТА - De­
sign procedure - HESABLAMA
ÜSULÜ: Qəbul edilmiş modelə əsas­
lanan hesablama qaydası, ardıcıllığı
(prosedurası). Neft və qaz yataqlarının
işlənməsinin layihələndirilməsində bir
sıra hesablama üsulları mövcuddur.
Bax: МЕТОДИКА БА1ПНИПИ-
НЕФТИ; МЕТОДИКА ВНИИ-
НЕФТИ; МЕТОДИКА "ECLIP­
SE"; МЕТОДИКА "MARS" və s
МЕТОДИКА ТАТНИПИНЕФ-
ТИ - Methodology of Tatarian Oil
Research Institute - TATNİPİNEFT
ÜSULU: Təbəqəli və sahələr üzra
МЕТОДИКА
qcyri-bircins lay modelinə əsaslanan
hesablama üsulu. Keçiriciliyin bir tə­
bəqədən digərinə və bir zonadan digə­
rinə keçməsi təsadüfi xüsusiyyət da­
şıyır və keçiriciliyin dəyişməsi Qamma
paylanma ilə səciyyələnir.
МЕТОДИКА УФНИИ - Meth­
odology of Ufa oil reseach Istitute -
UFNİİ ÜSULU: Sərhədləri axına pa­
ralel istiqamətləndirilmiş qcyri-bircins
qatlardan təşkil olunmuş lay modelinə
əsaslanmış hesablama üsulu. Müxtəlif
kcçiricilikli qatlar, layın qalınlığı üzrə
ehtimala görə paylanır və keçiriciliyin
paylanma funksiyası və sıxlığı II-növ
Maksvcll paylanması şəklində olur.
Quyular sırası əlavə süzülmə müqavi-
mətli qalereya ilə əvəz olunur.
МЕТОДОЛОГИЯ - Methodology -
METODOLOGİYA: Fəaliyyətin üsul
və vasitələri, məntiqi təşkili və struktura-
sı, elmi dərketmənin forma və üsulları
haqqında tə’lim.
МЕТОДЫ ДОБЫЧИ НЕФТИ
ИЗ ЭКСПЛУАТАЦИОННЫХ
СКВАЖИН - Methods of oil extraction
from producer wells - İSTİSMAR
QUYULARINDAN NEFTİN ÇI­
XARMA ÜSULLARI. Bax. ФОН­
ТАННАЯ ДОБЫЧА НЕФТИ; КОМ­
ПРЕССОРНЫЙ СПОСОБ ДОБЫ­
ЧИ НЕФТИ; НАСОСНАЯ ЭКС­
ПЛУАТАЦИЯ НЕФТЯНЫХ СКВА­
ЖИН.
МЕТОДЫ ИНТЕНСИФИКА­
ЦИИ ДОБЫЧИ НЕФТИ - Methods
of intensification of oil production -
NEFT ÇIXARMANIN İNTENSİV­
LƏŞDİRİLMƏ ÜSULLARI: Neft
yataqlarının işlənmə müddətini qısal­
tmağa və yataqdan kifayət qədər çox
neft çıxarmağa (maksimal neft vermə
əmsalına nail olmaq) yönəlmiş tədbir­
lər kompleksi. N.ç.i. ü. əsasən iki qru­
pa bölünür: 1. Neft yataqlarından nefti
fəal və tam sürətdə çıxarmaq üçün
istifadə olunan lay təzyiqinin saxlanıl­
-143- МЕТОДЫ
ması (laya su vurma üsulları) və nef-
tverimini artırmaq üçün (neftin laydan
polimer, mitselyar, SAM, yüksək təz­
yiqli qaz və həlledici vasitəsilə sıxışdı­
rılması, laya isti su və buxarın vurul­
ması, laydaxili yanma və s.) tətbiq
edilən yeni üsullar;
2. quyuya maye və qaz axınını yaxşılaş­
dırmaq məqsədilə quyudibi zonanın
keçiriciliyinin artırılması üçün (quyu
dibinin kimyəvi və termokimyəvi iş­
lənməsi, qızdırılması, hidravlik yarılma­
sı, su axının selektiv təcrid edilməsi və
s.) tətbiq olunan üsullar.
МЕТОДЫ ОЦЕНКИ ИНВЕ­
СТИЦИОННЫХ ПРОЕКТОВ -
Methods of estimation of investment
projects - İNVESTİSİYA LAYİHƏ­
LƏRİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏ­
Sİ ÜSULLARI: Nəzərdə tutulan inve­
stisiya və gələcək pul mədaxili həcmi­
nin müqayisəsi və qiymətləndirilməsi­
nə əsasən, investisiya (kapital) qoyulu­
şu üzrə qərarların qəbul edilməsi pro­
sesi. İnvestisiya fəaliyyətinin təhlilində
xalis gətirilmiş dəyərin, rentabelliyin
daxili normasının, gəlirlilik indeksinin,
layihənin ödənmə dövrünün və inve­
stisiyanın effektivlik əmsalının hesab­
lama üsullarından istifadə olunur. Bax:
ПЕРИОД ОКУПАЕМОСТИ ПРО­
ЕКТА, ЧИСТАЯ НАСТОЯЩАЯ
(приведенная) СТОИМОСТЬ; ИН­
ДЕКС ПРИБЫЛЬНОСТИ; ВНУТ­
РЕННЯЯ НОРМА РЕНТАБЕЛЬ­
НОСТИ.
МЕТОДЫ ПОДДЕРЖАНИЯ
ПЛАСТОВОГО ДАВЛЕНИЯ -
Methods of maintaining of seam pres­
sure - LAY TƏZYİQİNİN SAXLA­
NILMASI ÜSULLARI: Sərf olunmuş
lay enerjisini bərpa etməyi, yüksək lay
təzyiqini saxlanmağı və əsas c’tibarilə,
fontan üsulu ilə yüksək templə neft
çıxarmağı, neftin sıxışdırılması reji­
mində yatağın işlənməsinə şərait ya­
ratmağı tə’min edən kompleks tədbir­
 МЕТОДЫ
lər. Laya ən çox tətbiq olunan: kontu-
rarxası, konturdaxili, konturyanı su­
vurma və layın yuxarı hissəsinə qaz-
vurma sistemləri tətbiq olunur.
МЕТОДЫ ПОДСЧЕТА ЗАПА­
СОВ ГАЗА - Methods of estimation
of gas reserves - QAZ EHTİYAT­
LARININ HESABLANMA ÜSUL­
LARI: Qaz ehtiyatının hesablanma
üsulları layda olan qazın vəziyyətin­
dən: sərbəst (qaz yataqlarında, qaz
papağında) və neftdə və ya suda həll
olmasından asılı olaraq, orta lay təzyi­
qinə uyğun layda olan sərbəst və neft­
də həll olan qazın həcminin tə’yin
edilməsi prinsiplərinə əsaslanmışdır.
Əsas e’tibarilə, aşığıdakı Q.c.h.ü. tət­
biq olunur: həcmi, təzyiqin azalması
(dinamiki), maddi balans, izobar xəri­
tələri. Hər hansı üsulun tətbiq edilməsi
layların rejimindən asılıdır. Fəal su
basqılı rejimli yataqlar üçün ən səmə­
rəlisi həcmi üsuldur.
МЕТОДЫ ПОДСЧЕТА ЗАПА­
СОВ НЕФТИ - Methods of estimation
of oil reserves - NEFT EHTİYATLA­
RININ HESABLANMA ÜSULLARI:
Neft ehtiyatlarının hesablanma üsulları
aşağıdakilara bölünürlər: həcmi; stati­
stik; maddi balans. Əsas həcmi hesab­
lanma üsulundan başqa, hal-hazırda çox
az tətbiq olunan variantları mövcuddur
ki, bunlar da aşağıdakilərdir: həcmi-
statistik; həcmi-çəki; sahə üzrə; izoxət-
Iər üsulu. Həcmi üsulla layın mütləq
başlanğıc və sənaye (balans), maddi
balans üsulu ilə isə mütləq başlanğıc
ehtiyatlarını hesablamaq olar.
МЕТОДЫ СОПОСТАВЛЕНИЯ
(КОРРЕЛЯЦИИ) РАЗРЕЗОВ СКВА­
ЖИН - Methods of comparison (cor­
relation) of well section - QUYU KƏSİ­
LİŞİNİN MÜQAYİSƏ (KORRELYA­
SİYA) ÜSULLARI. Bax. КОРРЕЛЯ­
ЦИЯ РАЗРЕЗОВ СКВАЖИН.
МЕТР - Meter - METR: Beynəl­
xalq sistemdə uzunluğun əsas ölçü vahidi.
-144- МЕХАНИКА
МЕТРОЛОГИЯ - Metrology -
METROLOGİYA: Ölçmələr haqqında
elm olub, ölçülərin tələb olunan dəqiq­
liyini və üsul eyniliyini tə’min edir.
МЕТЧИК ЛОВИЛЬНЫЙ -
Grab - TUTUCU YİVAÇAN: Quyuya
düşən qazıma borularını çıxarmaq üçün
alət. Kiçik və iti yivli konik çubuq.
МЕХАНИЗАЦИЯ - Mechaniza­
tion - MEXANİKLƏŞDİRMƏ: Əl
əməyi vasitələrinin maşın və mexa-
nizmlərlə əvəzlənməsi.
МЕХАНИЗИРОВАННЫЙ ИН­
СТРУМЕНТ - Power tool - MEXA-
NİKLƏŞDİRİLMİŞ ALƏT.
РУЧНЫЕ МАШИНЫ.
МЕХАНИЗИРОВАННЫЙ
СПОСОБ ЭКСПЛУАТАЦИИ
Mechanized exploitation method -
MEXANİKİ İSTİSMAR ÜSULU:
Neftin yer səthinə xaricdən daxil edil­
miş enerji hesabına qaldırılan istismar
üsulu. Əsasən iki növ mexaniki istis­
mar üsulu mövcuddur: kompressor və
nasos üsulu. Bax: НАСОСНАЯ ЭКС­
ПЛУАТАЦИЯ СКВАЖИН; КОМ­
ПРЕССОРНЫЙ СПОСОБ ДОБЫ­
ЧИ НЕФТИ.
МЕХАНИЗМ - Mechanizm -
MEXANİZM: Bir və ya bir neçə cis­
min hərəkətini digər bərk cismin tələb
olunan hərəkətinə çevirən cisimlər
sistemi. Klassik mexanikanın əsasını
Nyuton qanunları təşkil edir. Cismin
hərəkəti işıq sür’ətinə yaxın sür’ət-
lərdə nisbilik nəzəriyyəsi əsasında,
mikrohissəciklərin hərəkəti isə kvant
mexanikasında öyrənilir.
МЕХАНИКА - Mechanics - ME­
XANİKA: Cisimlərin mexaniki hərəkəti
və onlar arasındakı qarşılıqlı tə’sir haq­
qında elm.
МЕХАНИКА ГРУНТОВ - Soil
mechanics - SÜXUR MEXANİKASI:
Təbii amillərin tə’siri altında süxurlar­
da baş verən mexaniki (gərginlik, dc-
МЕХАНИКА
formasiya, möhkəmlik şərtləri və s.)
prosesləri öyrənən tətbiqi geomexani-
kanın bir şö’bəsi.
МЕХАНИКА СПЛОШНЫХ
СРЕД - Continium mechanics - BÜ­
TÖV CİSİMLƏR MEXANİKASI:
Maye, qaz və deformasiyaya uğrayan
bərk cisimlərin hərəkətini və müvazinə­
tini öyrənən mexanikanın bir bölməsi.
Bütöv cisimlər mexanikasında hər hansı
bir maddəyə kəsilməz mühit kimi baxır­
lar və onlann molekulyar quruluşunu
nəzərə almırlar.
МЕХАНИКА СЫПУЧИХ
Bax: СРЕД - Soil mechanics - DƏNƏVƏR
MÜHİT MEXANİKASI: Qumlar, də­
nəvər və başqa qumlu süxurların hərə­
- kəti və müvazinətini öyrənən bütöv
mühit mexanikasının bir bölməsi.
МЕХАНИЧЕСКАЯ СКО­
РОСТЬ ПРОХОДКИ - Rate of
mechanical drilling - QAZIMANIN
MEXANİKİ SÜR’ƏTİ: Baltanın quyu
dibində bir saat işləməsi vaxtı quyu
gövdəsinin metrlə dərinləşməsini gö­
stərən kəmiyyət.
МЕХАНИЧЕСКИЕ СВОЙСТ­
ВА - Mechanical properties - ME­
XANİKİ XASSƏLƏR: Materialların
mexaniki xassələri; materialın ona
tə’sir edən yükə müqavimətini, yükün
tə’sirindən deformasiya olunma qab-
liyyətini, habelə materialın dağılma
prosesində özünü necə aparması xüsu­
siyyətlərini səciyyələndirən göstəri­
cilərin məcmusu. Bax: МЕХАНИЧЕ­
СКИЕ СВОЙСТВА ГОРНЫХ ПО­
РОД.
МЕХАНИЧЕСКИЕ СВОЙСТ­
ВА ГОРНЫХ ПОРОД - Mechanical
properties of rocks - DAĞ SÜXUR­
LARININ MEXANİKİ XASSƏLƏ­
Rİ: Təbii (dağ təzyiqi, tektonik hərə­
kət) və ya sün’i amillərin (partlayış,
qazıma, parçalanma) tə’siri altında dağ
süxurlarının formasının, ölçülərinin,
bütövlülüyünün dəyişməsini səciyyə­
-145- МЕХАНИЧЕСКОЕ
ləndirən xassələr. Bura, elastiklik
(Yunq modulu, Puasson əmsalı və s.),
plastiklik (tam deformasiya modulu,
plastiklik əmsalı və s.), möhkəmlik
(sıxılmaya, dartılmaya davamlılıq və
s.) və rcoloji (rclaksasiya zamanı və s.)
xassələr aiddir.
МЕХАНИЧЕСКИЕ МЕТОДЫ
СОПОСТАВЛЕНИЯ РАЗРЕЗОВ
СКВАЖИН - Mechanical methods of
comparing of well section - QUYU
KƏSİLİŞİNİN TUTUŞDURULMA-
SININ MEXANİKİ ÜSULU: Süxurla­
rın xassələrinin müxtəlifliyinə əsasla­
nan quyu kəsilişinin dolayı korrelya­
siya üsulu. Ən çox istifadə olunan me­
xaniki karotaj üsuludur ki, o da quyu­
nun qazılması vaxtının öyrənilməsinə
əsaslanır.
МЕХАНИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ -
Mechanical analysis - MEXANİKİ
ANALİZ: Təhlil vasitəsilə (ələklə) gilli,
qınntılı, parçalanan çökmə süxurların və
eyni zamanda sementlənmiş terrigen
süxurları təşkil edən qumlu, alevritli və
gilli hissəcikləri tə’yin etməklə, onlann
dənələrinin ölçülərinə görə fraksiya və
qruplara ayırmağa imkan verən analiz.
МЕХАНИЧЕСКИЙ КАРОТАЖ
- Mechanical logging - MEXANİKİ
KAROTAJ: Quyu gövdəsinin müəyyən
intcrvallannın (1,0; 0,5; 0,2 m) qazılma
vaxtının ölçülməsi və qeyd edilməsinə
əsaslanan üsul. Qazımanın eyni texno­
logiyasında dağ süxurlannın dağıdılma
prosesini səciyyələndirir.
МЕХАНИЧЕСКИЙ ЭКВИВА­
ЛЕНТ ТЕПЛОТЫ - Mechanical
equivalent of heat - İSTİLİYİN ME­
XANİKİ EKVİVALENTİ: İstiliyin
vahid miqdarının enerjisinə bərabər
olan iş miqdarı. İ.m.c.=4,1868 C/kal.
Beynəlxalq sistemdə isə iş və istilik
Coulla ölçüldüyündən İ.m.c.=l.
МЕХАНИЧЕСКОЕ ДВИЖЕ­
НИЕ - Mechanical motion - MEXA­
NİKİ HƏRƏKƏT: Zaman keçdikcə
 МЕШАЛКА
fəzada cismin və ya maddi nöqtənin
qarşılıqlı vəziyyətinin dəyişməsi.
МЕШАЛКА - Churn, mixer -
QARIŞDIRICI: Hər hansı maye (su,
neft) ilə gili, bariti və s. qarışdırmaq
üçün istifadə olunan qurğu.
МИГРАЦИЯ - Migration - Mİ­
QRASİYA (köçmə); Xarici amilin
tə’sirindən maddələrin, canlıların öz
yerlərini dəyişmələri, bir yerdən başqa
yerə köçmələri.
МИГРАЦИЯ НЕФТИ И ГАТА -
Oil and gas migration - NEFTİN VƏ
QAZIN MİQRASİYASI: Təbii
qüvvələrin tə’siri altında yer qabığında
neftin və qazın yerdəyişməsi. Bu yerdə­
yişmənin imkanları, növləri və miqyası
geoloji vəziyyətin bu və ya digər şərai­
tində tə’sir göstərən amillərlə (fiziki
xassələrlə, miqrasiya edən neft və qazın
və dağ süxurlarının xassələri ilə, yeraltı
suların miqrasiyada iştirakı ilə) tənzim
edilir.
МИКРОБИОЛОГИЯ - Microbi­
ology - MİKROBİOLOGİYA: Mik-
roorqanizmləri öyrənən elm. Neft ge­
ologiyasında mikrobiologiyadan neftin
əmələ gəlməsinin, axtarışının bə’zi
məsələlərinin öyrənilməsində istifadə
olunur.
МИКРОКАРОТАЖ
Micrologging - MİKROKAROTAJ:
Kiçik ölçülü zond vasitəsilə quyunun
kəsilişini müfəssəl öyrənmək üçün
quyularda istifadə edilən geofiziki
tədqiqat üsulu.
МИКРОПРОЦЕССОР - Micro­
processor - MİKROPROSESSOR:
İnformasiyanı işləmək üçün bir və ya
bir neçə inteqral sxemdən hazırlanan
makro EHM-in tərkibinə daxil olan və
ya sərbəst qurğu.
МИКРОМЕТР - Micrometer -
MİKROMETR: BS-də 10-6 metrə
bərabər olan uzunluq ölçüsü, mkm ilə
işarə olunur.
-146- МИКРО-ЭВМ
МИКРОН - Micrometer - MİK-
RON. Bax: МИКРОМЕТР.
МИКРОНЕОДНОРОДНОСТЬ
- Microheterogencity - MİKRO-
QEYRİ-BİRCİNSLİLİK: Süxurların
fasial tərkibinin, strukturunun və tek-
sturunun dəyişməsi ilə əlaqədar olaraq
layların və təbəqələrin maddi tərkibi­
nin dəyişməsi nəticəsində onların keçi-
riciliklərinin və məsaməliliklərinin
kəskin surətdə dəyişməsi.
МИКРОСКОП - Microscope -
MİKROSKOP: Adi gözlə görünməy­
ən obyektlərin və onların hissələrinin
böyüdülmüş şəklini almaq üçün optik
cihaz.
МИКРОСКОПИЧЕСКОЕ СО­
СТОЯНИЕ - Microscopic state -
MİKROSKOPİK HAL: Klassik me­
xanikada sistemi təşkil edən bütün
hissəciklərin koordinat və impulsları-
nın verilməsi ilə tə’yin olunan sistemin
mikrohalı.
МИКРОСКОПИЯ ОПТИЧЕ­
СКАЯ - Optic microscopy - OPTİK
MİKROSKOPİYA: Müxtəlif optik
mikroskopların köməyi ilə mikro-
obycktlərin müşahidə üsulları toplusu.
МИКРОСОСТОЯНИЕ - Micros­
tate - MİKROHAL. Bax: МАКРО­
СКОПИЧЕСКОЕ СОСТОЯНИЕ.
МИКРОЧАСТИЦЫ - Micropar-
ticais - MİKROHİSSƏCİKLƏR: Çox
kiçik kütləli hissəçiklər. Bunlara, ele­
mentar hissəciklər, atom nüvəsi, atom və
molekullar aiddir.
МИКРО-ЭВМ - Microelectronic
computer - MİKRO-EHM: Mikropro-
sessorlar əsasında hazırlanan elektron
hesablama maşınları. Avtomatik sis­
temlərdə və ya texnoloji proseslərdə,
nəqliyyat vasitələrinin avtomatik idarə
olunmasında, həmçinin layihələndir­
mənin, elmi tədqiqat nəticələrinin
işlənməsinin avtomatlaşdırılmasında və
s. istifadə olunur.
МИКРОЭКОНОМИЧЕСКИЕ
МИКРОЭКОНОМИЧЕСКИЕ
МОДЕЛИ - Microeconomic models -
MİKROİQTİSADİ MODELLƏR:
Mikroiqtisadi xüsusiyyətli (məs., eh­
tiyat sərfi, müxtəlif növlü məhsulun
alınması) ilkin parametr və deyişənlərə
malik iqtisadiyyatın bütövlükdə və ya
onun ayrı-ayrı hissəsinin inkişafını əks
etdirən iqtisadi-riyazi modellər.
МИКРОЭМУЛЬСИИ Micro­
emulsions - MİKROEMULSİYALAR:
Bir-birində həll olmayan iki mayedən
təşkil olunmuş yüksək dispers sistem.
Dispcrs faza damcılarının diametri 10 nm-
dən 200 nm-ə qədər ola bilər və M.c.
həcminin 50% təşkil edə bilər. M.c. düz -
"neft (yağ) suda" və əks - "su neftdə
(yağda)" tipli olur. Adi emulsiyalara nis­
bətən M.c. daha davamlıdır.
МИЛ - Mile - MİL: İngilis ölçü
sistemində uzunluq vahidi. W=10-J
düym=25,4 mkm.
МИЛЛИБАР - Millibar - MİL-
LİBAR: Təzyiqin sistemdənkənar
vahidi; 10--’ bar-а bərabərdir, mbar-\a
işarə olunur. Imbar- \02Pa=
0,986923 lO^atm-0,75006 mmCs.
МИЛЛИГРАММ - Milligram -
MİLLİQRAM: Kütlə ölçüsü; qramın
1/1000-ə bərabərdir, mq ilə işara olunur.
lmq=10* kq.
МИЛЛИДАРСИ - Millidarcy -
MİLLİDARSİ: Keçiriciliyin ölçü
vahidi olub, 0,001J-ə bərabərdir. Bax:
ДАРСИ.
МИЛЛИМЕТР - Millimeter -
MİLLİMETR: Uzunluq ölçüsü.
1 mm= 10-'m.
МИЛЛИМЕТР ВОДЯНОГО
СТОЛБА - Millimetre of water col­
umn, mm H2O - MİLLİMETR SU
SÜTUNU: Təzyiqin sistemdən kənar
vahidi, mmss ilə işarə olunur. 1 mmss
- 9,80665 Pa — 10*4 kq/sm2 =7,3556
mmes.
МИЛЛИМЕТР РТУТНОГО
-147- МИНЕРАЛЬНЫЕ
СТОЛБА - Millimeter of mercury
column, mmHg - MİLLİMETR Cİ­
VƏ SÜTUNU: Sistemdən kənar təzyiq
ölçüsü, mm es ilə işarə olunur.
1 mmcs= 133,322Pa= 1,3595110-
3kq/sm2= =13,595 İmm-s-s.
МИНЕРАЛ - Mineral - MİNE­
RAL: Yerin, Ayın və s. planetlərin sət­
hində və dərinliklərində fiziki-kimyəvi
proseslərdə əmələ gələn təbii məhsul
olub, tərkib və xassələrinə görə nisbətən
bircins, fiziki və kimyəvi cəhətdən fərdi
bərk (adətən) cisimdir.
МИНЕРАЛИЗАЦИЯ - Miner­
alization - MİNERALLAŞMA: Üzvi
qalıqların mineral maddələrə çevrilmə
prosesi.
МИНЕРАЛИЗАЦИЯ ВОДЫ -
Mineralization of water - SUYUN
MİNERALLAŞMASI: İon və kolloid
vəziyyətində olan qeyri-üzvi mineral
maddələrlə suyun doydurulması, q/l,
kq/l ilə ölçülür.
МИНЕРАЛИЗОВАННАЯ ВО­
ДА - Mineralized water - MİNE-
RALLAŞMIŞ SU: Tərkibində 2%-dən
çox həll olmuş duzlar saxlayan su.
МИНЕРАЛОГИЯ - Mineralogy -
MİNERALOGİYA: Təbii kimyəvi bir­
ləşmələr - minerallar, onların tərkibi, da­
xili quruluşu, xüsusiyyətləri, təbiətdə
əmələ gəlmə şəraitləri və dəyişmələri
haqqında elm.
МИНЕРАЛЬНОЕ СЫРЬЕ -
Mineral raw materials - MİNERAL
XAMMAL: Əmtəə məhsulu kimi
istehsal olunan və yerin təkindən çıxa­
rılan faydalı qazıntılar.
МИНЕРАЛЬНЫЕ МАСЛА -
Mineral oils - MİNERAL YAĞLAR:
Neft, yanar şist və kömürün c’malının
maye məhsullarından hazırlanan sürtgü
yağları. Bax: МАСЛА НЕФТЯНЫЕ.
МИНЕРАЛЬНЫЕ РЕСУРСЫ -
Mineral resources - MİNERAL
SƏRVƏTLƏR: Rayonda, ölkədə, qi­
 МИНИМУМ
tələrdə mövcud olan hesablanmış mü­
vafiq kondisiyalı faydalı qazıntı ehtiy­
atlarının cəmi. Bura neft, qaz, kömür,
dəmir filizi və s. daxildir.
МИНИМУМ - Minimum - Mİ­
NİMUM: Riyaz. Bax: МАКСИМУМ
И МИНИМУМ,
МИНУС - Minus - MINUS: Çıxma
əməlini və mənfi ədədi göstərmək üçün
işarə.
МИОЦЕН - Miocene - MİOSEN:
Üçüncü dövrün üst şö’bəsi, neogenin
alt şö’bəsi. Miosen çöküntüləri ilə dün­
yanın bir çox böyük neft-qaz yataqları
əlaqədardır (Qafqaz, İran, Kaliforniya,
Vcncsucla və s.).
МИРОВОЙ ОКЕАН - World
ocean - DÜNYA OKEANI: Qitə və
adaları əhatə edən və duzlu tərkibə
malik Yerin su hissəsi. Yer səthinin
70,8%-ni (361 mln.km2) tutur. Qitələrlə
Sakit, Atlantik, Hind və Şimal Buzlu
okeanlarına bölünür. Suyunun tərkibi,
əsasən, xloridlər (88,7%) və sulfatlar­
dan (10,8%) ibarətdir.
МИРОВОЙ РЫНОК - World
market - DÜNYA BAZARI: Bir-biri ilə
ticarət-iqtisadi əlaqədə olan müxtəlif
ölkələrin milli bazarlarının məcmusu.
İstehsalın bcynəlmiləlləşdirilməsi prosesi
D.b. inkişafının əsasıdır.
МИРОВЫЕ ГАЗОВЫЕ КОН­
ГРЕССЫ - World gas congresses -
DÜNYA QAZ KONQRESLƏRİ:
Əsasən, elmi-texniki və iqtisadi infor­
masiya mübadiləsi, qaz sənayesinin
inkişafı üçün əlaqələrə köməklik məq­
sədilə üç ildən bir çağırılan beynəlxalq
konqres. İlk dəfə 1931-ci ildə London­
da keçirilmişdir.
МИРОВЫЕ НЕФТЯНЫЕ
КОНГРЕССЫ - World petroleum
congresses - DÜNYA NEFT KON­
QRESLƏRİ: Əsas məqsədi elmi-
texniki və iqtisadi informasiya müba­
diləsi, neft sənayesi sahəsində inkişaf
üçün mübadiləyə köməklik olub, 4
-148- МНИМАЯ
ildən bir çağırılır. İlk dəfə 1933-cü ildə
Londonda keçirilib.
МИРОВЫЕ ПОСТОЯННЫЕ -
World constants - DÜNYƏVİ SA­
BİTLƏR. Bax: ФИЗИЧЕСКИЕ
КОСТАНТЫ.
МИРОВЫЕ ЦЕНЫ - World
prices - DÜNYƏVİ QİYMƏTLƏR:
Dünya bazarının əsas əmtəə kütləsi
istehsalının şərtləri ilə müəyyən olu­
nan istehsal məhsulunun dünyəvi qiy­
mətinin pulla ifadəsi. Məs., neft və
qazın D.q-i.
МИЦЕЛЛЯРНЫЕ РАСТВОРЫ
- Micellar solution - MİTSELYAR
MƏHLULLAR.: Tərkibindəki iri
molekullar (ionlar) birliyi (mitsellər)
fərdi (birləşməmiş) molekullarla (ion­
larla) termodinamik müvazinətdə olan
səthi fəal maddələrin (s.f.m.) məhlulu.
Ncftçıxarmada layların neftverimini
artırmaq üçün istifadə olunur.
МКГСС СИСТЕМА ЕДИНИЦ
(техн. сист. ед.) - MKGSS units system
- MKQQS VAHİDLƏR SİSTEMİ (va­
hid. texn. sist.): Əsas vahidləri metr (m),
kiloqram-qüwə (kçç) və saniyə (.v) olan
fiziki kəmiyyətlərin vahidlər sistemi. BS-
nin yaranması ilə əlaqədar olaraq istifa­
dədən çıxanlıb.
МКС СИСТЕМА ЕДИНИЦ -
MKS units system - MKS VAHİD­
LƏR SİSTEMİ: Əsas vahidləri metr
(m), kiloqram-kütlə (k,) və saniyə (s)
olan mexaniki kəmiyyətlərin vahidlər
sistemi. BS-in tərkib hissəsidir.
МКСГ СИСТЕМА ЕДИНИЦ -
MKSK units system - MKSK VA­
HİDLƏR SİSTEMİ: Əsas vahidlər
metr (m), kiloqram-kütlə (k,), saniyə
(s) və temperatur (°K-Kclvin) olan
istilik kəmiyyətləri vahidlər sistemi.
BS-in tərkib hissəsidir.
МНИМАЯ ЕДИНИЦА - Imagi­
nary unit - XƏYALİ VAHİD: Kvad­
ratı mənfi vahidə bərabər olan
МНИМОЕ
i = yPİ ədədi. Bax: КОМПЛЕКС­
НОЕ ЧИСЛО.
МНИМОЕ ЧИСЛО - Imaginary
number - XƏYALİ ƏDƏD: x+iy şək­
lində verilmiş həqiqi olmayan kom­
pleks ədəd, (x və у - həqiqi ədədlər,
^0,ı=^T) iy həddi sırf X.ə.
adlanır. X.ə.-in real mə’nası hələ açıl­
mamışdır.
МНОГОЗАБОЙНОЕ БУРЕНИЕ
- Multihole drilling - ÇOXDİBLİ QA­
ZIMA: Qazılmış əsas quyu gövdəsinin
aşağı hissəsindən məhsuldar layın
hüdudlarında əlavə şaxələnmiş quyu
gövdələrinin qazılmasını nəzərdə tutan
maili-istiqamətli qazımanın növü.
МНОГОЗАБОЙНАЯ
СКВАЖИНА - Multi-bottom well,
multiple completion - ÇOXDİBLİ
QUYU. Bax. МНОГОЗАБОЙНОЕ
БУРЕНИЕ.
МНОГОЗНАЧНАЯ ФУНКЦИЯ -
Multiple valued function - ÇOXQİY-
MƏTLİ FUNKSİYA: Arqumentin hər
qiymətində iki və daha çox qiymət alan
funksiya.
МНОГОКОМПОНЕНТНАЯ
СИСТЕМА - Multi-component
system - ÇOXKOMPONENTLİ SİS­
TEM: Tərkibində sadə maddələrin və
ya kimyəvi birləşmələrin üç kompo­
nentindən çox komponent olan qarışıq.
Ç.s. təbiətdə filiz, su, neft, karbohid­
rogen qazları və s. kimi olur.
МНОГОЛЕТНЯЯ МЕРЗЛОТА -
Permafrost - ÇOXİLLİK DONUŞLUQ:
Süxurları mənfi temperatura mənsub və
Yeraltı buzlağı olan Yer qabığının üst
hissəsi.
МНОГОМЕРНОЕ ПРОСТРАН­
СТВО - Multidimensional space - ÇO-
XÖLÇÜLÜ FƏZA: Ölçüsü üçdən çox
olan fəza.
МНОГОПЛАСТОВОЕ МЕ­
СТОРОЖДЕНИЕ - Multi-layer
-149- МНОЖЕСТВ
deposit - ÇOXLAYLI YATAQ: Ara­
larında keçirməyən və ya pis keçirici
laylar yerləşən bir neçə məhsuldar
laydan ibarət olan yataq.
МНОГОСЛОЙНЫЕ ТРУБЫ -
Multilayer pipes - ÇOXTƏBƏQƏLİ
BORULAR: Bir neçə polad təbəqədən
hazırlanan borular. Əsasən, magistral
qaz kəmərlərində istifadə olunur.
МНОГОСЛОЙНЫЙ ПЛАСТ -
Multi-layer seam - ÇOX TƏBƏQƏLİ
LAY: Aralarında keçirməyən və ya
pis keçirici qatlar yerləşən bir neçə
məhsuldar təbəqədən ibarət olan lay.
МНОГОФАЗНАЯ ФИЛЬТРА­
ЦИЯ - Multi-phase filtration, multis­
tage filtration - ÇOXFAZALI SÜ­
ZÜLMƏ: Məsaməli mühitdə qazın və
bir neçə mayenin, yaxud məhlul və
emulsiyanın birgə axını. Hər fazanın
sür’əti (Darsi qanununa uyğun olaraq)
faza keçiriciliyindən, fazanın özlülü-
yündən və təzyiq qradiyentindən asılı­
dır. Ç. s.-yə ən sadə misal layda suyun,
neftin və qazın birgə axını ola bilər.
МНОГОФАЗНОЕ ТЕЧЕНИЕ -
Multi-phase flow - ÇOXFAZALI
AXIN Bax МНОГОФАЗНАЯ
ФИЛЬТРАЦИЯ.
МНОГОЧЛЕН - Polynomial -
ÇOXHƏDLİ: Sonlu sayda birhədlilərin
cəbri cəmi.
МНОГОСВЯЗНАЯ ОБЛАСТЬ -
Multiply area - ÇOXƏLAQƏLİ SAHƏ:
Sahənin daxilindəki hər hansı bir nöqtə­
də toplaşmayan qapalı əyrilərə malik
müstəvi sahə.
МНОЖЕСТВ ТЕОРИЯ - Set
theory - ÇOXLUQLAR NƏZƏ­
RİYYƏSİ: Riyaziyyatın bölməsi olub,
çoxluqların (xüsusilə, sonsuz çoxluq­
ların) ümumi xassələrini öyrənir. Çox­
luq riyaziyyatın sadə məfhumu olub,
tə’yin olunmur və ancaq misallarla
aydınlaşdırılır. Məs., düz xətt, müstəvi
üzərində çoxlu nöqtələr varlığı və s.
 МНОЖЕСТВО
МНОЖЕСТВО - Set theory -
ÇOXLUQ. Вах. МНОЖЕСТВ
ТЕОРИЯ.
“МОБИЛ” - Mobil - MOBİL:
ABŞ-da neft şirkəti. 1882-ci ildə tə’sis
olunmuşdur. "Ekson"la birləşib.
МОБИЛЬНОСТЬ - Mobility -
MOBİLLİK: Çevik, cəld və sür’ətli
hərəkət etmə, tə’sir etmə qabiliyyəti.
МОДЕЛИРОВАНИЕ - Mo­
delling, simulation - MODELLƏŞ­
DİRMƏ: Obyektlərin (proseslərin, ha­
disələrin, əşyaların, sistemlərin və s.)
modellərinin qurulması və tədqiqatı
yolu ilə öyrənilməsi üsulu. Modelləş­
dirmənin məqsədi, modeldə aparılan
təcrübələrin nəticələrinə görə "orijinal­
da" (və ya naturada) gedən proses haq­
qında təsəvvür yaratmaq, kəmiyyətcə
qiymətləndirməkdən ibarətdir. M. öy­
rənilən mürəkkəb obyektin bə’zi az
əhəmiyyətli xassələrini mücərrədləş­
dirməklə (və ya nəzərə almamaqla)
gedən proseslərin məkan-zaman və
başqa miqyaslarını dəyişdirməklə, üzə­
rində birbaşa eksperiment aparmaq çətin
və ya mümkün olmadıqda onu öyrən­
məyə imkan verir. Modelləşdirilən
obyektlərin xüsusiyyətlərinə, modelləş­
dirmə vasitələrinə və səviyyəsinə görə
M., əyani və işarəli modelləşdirməyə
bölünür. M.-in qurulması oxşarlıq nəzə­
riyyəsinə uyğun aparılır. İstənilən elmi
tədqiqat üsulu - istər nəzəri (işarəli mo­
dellə aparılır), istərsə də eksperimental
(əyani və ya maddi modellə aparılır)
üsul modelləşdirməyə əsaslanır.
МОДЕЛИРОВАНИЕ ГИДРО­
ДИНАМИЧЕСКОЕ - Hydrodynamic
modelling - HİDRODİNAMİK MO­
DELLƏŞDİRMƏ: Modellərin (fiziki, ri­
yazi) köməyi ilə mayenin (qazın) məsa­
məli və ya başqa mühitlərdə hərəkətinin,
layların neft (qaz) veriminin və ona tə’sir
edən amillərin qiymətləndirilməsi və s.
МОДЕЛИРОВАНИЕ ЗНАКО­
ВОЕ - Sign modelling - İŞARƏLİ
-150-
МОДЕЛИРОВАНИЕ
MODELLƏŞDİRMƏ: İşarələrin
əmələ gətirdiyi hər hansı görünüş
(sxem, qrafik, düstur, söz, cümlə və s.).
İ.m.-nin ən başlıcası riyazi modelləş­
dirmədin
МОДЕЛИРОВАНИЕ МАТЕ­
МАТИЧЕСКОЕ - Mathematical
modelling, simulation - RİYAZİ
MODELLƏŞDİRMƏ: Riyaziyyat və
məntiqi dil vasitələri ilə obyektin mo­
deli. Adətən, EHM-də həyata keçirilir.
Maşın modelləşdirilməsi də adlanır.
Mürəkkəb texnoloji və iqtisadi məsə­
lələrin həllində yeganə alətdir. R.M.
analitik və ehtimallı olur, ncftqazçı-
xarma və s. məsələlərinin həllində
mühüm yer tutur.
МОДЕЛИРОВАНИЕ MATE-
МАТИЧЕСКО-АНАЛИТИЧЕС-
KOE - Mathematical-analytic mod­
elling - ANALİTİK-RİYAZİ MO­
DELLƏŞDİRMƏ: Tam determinik
sistemlərin dəqiq riyazi təsvir etməyə
imkan verən analitik model. Bu mo­
delə, modelləşdirilən sistemin öyrə­
nilməsi, sistemin riyazi yazılışı, opti-
mallıq mcy’arının seçilməsi, alqoritmin
hazırlanması və onun EHM-də həll
proqramının işlənməsi daxildir.
МОДЕЛИРОВАНИЕ МАТЕ­
МАТИЧЕСКОЕ ВЕРОЯТНОСТ­
НОЕ - Mathematical probability
modelling - RİYAZİ EHTİMAL
MODELLƏŞDİRMƏ. Məsələnin
vahid həllini tapmaq mümkün olmadı-
qda onun mümkün ehtimal olunan
həllərini almağa imkan verən model.
МОДЕЛИРОВАНИЕ ПРЕД­
МЕТНОЕ - Object modelling - ƏYA­
Nİ MODELLƏŞDİRMƏ: Orijinalın
həndəsi, fiziki, dinamiki və funksional
xassələrini əks etdirməklə qurulan
modellər. Fiziki və əyani-riyazi olurlar.
МОДЕЛИРОВАНИЕ ПРЕД­
МЕТНО-МАТЕМАТИЧЕСКОЕ - mi halda E.m., matcrialdakı gərginliyin
Object - mathematical modelling -
МОДЕЛИРОВАНИЕ
ƏYANİ-RİYAZİ MODELLƏŞDİR­
MƏ: Eyni riyazi tənliklərlə (ifadələrlə)
təsvir olunan obyektin təcrübi nəticələri­
nə görə, digər obyektin tədqiq olunması.
Mexanikada, hidro-qazodinamikada, is-
tilikfizikasmda və s. istifadə olunur.
МОДЕЛИРОВАНИЕ ФИЗИ­
ЧЕСКОЕ - Physical modelling - Fİ­
ZİKİ MODELLƏŞDİRMƏ: Model və
modelləşdirilən obyekt fiziki mahiy­
yətcə eynilik təşkil edir. Eksperimental
tədqiqatlar bu növdəndir. Süzülmə,
layların neft (qaz) veriminin öyrənilmə­
sində geniş istifadə olunur.
МОДЕЛИРОВАНИЕ ЭКО­
НОМИКО-МАТЕМАТИЧЕСКОЕ
- Economic-mathematical modelling -
İQTİSADİ-RİYAZİ MODELLƏŞ­
DİRMƏ: Riyazi modelləşdirmənin ən
vacib bölməsidir. Bu növ modellər,
müəyyən mc’yarlardan istifadə etmək
osasında və riyazi proqramlaşdırma
aparatının köməyi ilə obyektin fəa­
liyyətinin effektivliyini tədqiq etməyə
və onun optimal parametrlərinin və
inkişafının optimal traycktoriyasını
hesablamağa imkan verir.
МОДЕЛЬ - Model - MODEL:
Parametrləri tədqiqatçı tərəfindən ida­
rə edilən real obyektin, yaxud hadisə­
nin sadələşdirilmiş əksi (təsviri), ana­
loqu. Məs., lay modeli.
МОДЕЛЬ ИДЕАЛЬНОГО
ГРУНТА - Ideal rock/ground model -
İDEAL SÜXUR MODELİ: Süxurdakı
məsamələrə oxları bir-birinə paralel
olan silindrik boşluqlar toplusu kimi
baxılan süxur modeli.
МОДЕЛЬ ОДНОРОДНОГО
ПЛАСТА - Homogeneous layer
model - BİRCİNS LAY MODELİ:
Həqiqi layın nöqtədən- nöqtəyə dəyi­
şən əsas parametrlərinin (məsaməlilik,
keçiricilik) ortalaşdırılmış qiymətlərinə
uyğun model.
МОДЕЛЬ ПЛАСТА - Layer
model - LAYIN MODELİ: Neft ya-
-151- МОДУЛИ
taqlarının işlənməsində istifadə olunan
yatağın geoloji-fiziki xassələrini əks
etdirən kəmiyyət göstəricilər sistemi.
МОДЕЛЬ ПРОЦЕССА РАЗ­
РАБОТКИ - Development process
model - İŞLƏNMƏ PROSESİNİN
MODELİ: Neftin yerin təkindən çıxa­
rılması prosesinin kəmiyyətcə əks
etdirmə sistemi.
МОДЕЛЬ СЛОИСТОГО
ПЛАСТА - Laminated layer model -
TƏBƏQƏLİ LAY MODELİ: Həqiqi
layın kcçiricilikliyi ki və məsaməliliyi
m -olan təbəqələrdən təşkil olunmuş
lay şəklində təsvir olunması.
МОДЕЛЬ ТРЕЩИНОВАТОГО
ПЛАСТА - Cracked layer model -
ÇATLI LAY MODELİ: Eni b olan ya­
rıqlarla ayrılmış, üzlərinin ölçüsü ( olan
keçiriciliyə malik olmayan kubların yığı­
mından təşkil olunmuş lay modeli.
МОДЕЛЬ ФИКТИВНОГО
ГРУНТА - Fake ground model -
FİKTİV SÜXUR MODELİ: Eyni
diametrli sferik dənəciklər yığımından
təşkil olan süxur modeli.
МОДИФИКАЦИЯ - Modifica­
tion - MODİFİKASİYA (dəyişdir­
mə): Yeni xassələrin yaradılması, bir
şeyin keyfiyyətcə fərqlənən vəziyyət­
ləri, yaxud dəyişmiş müxtəlif növləri.
МОДИФИЦИРОВАНИЕ ПО­
ЛИМЕРОВ - Modification of poly­
mers - POLİMERLƏRİN MODİFİ-
KASİYASI (növünün dəyişdirilmə­
si); Molekul strukturunu tənzimləmək
yolu ilə polimerlərin xassələrinin məq­
sədyönlü dəyişdirilməsi.
МОДУЛИ УПРУГОСТИ -
Modulus of elasticity - ELASTtKLİK
MODULLARI: Bərk cismin elastiklik
xassələrini səciyyələndirən sabitlər,
xüsusi halda, Huk qanununun riyazi
ifadəsindəki mütənasiblik əmsalı. Ümu­
onun yaratdığı uyğun deformasiyaya
МОДУЛЬ
nisbətidir. Materialda normal <7 və toxu­
nan T gərginlikləri yarandığından E.m.
iki əsas növü mövcuddur: normal gərg­
inliyə (er) uyğun E.m. uzununa elastik­
lik modulu (Yunq modulu) E= — , to-
£
xunan gərginliyə (t) uyğun E.m. isə
eninə elastiklik modulu (tərpədilmə
modulu) G= — . Normal gərginliyin (er)
Г ПОПЕРЕЧНОЙ УПРУГОСТИ -
tə’sirindən cisim eninə deformasiyaya
da uğrayır ki, burda eninə deformasiya
£ STİKLİK MODULU: Materialdakı
əmsalı (Puasson əmsalı) v = —— ilə
£
tə’yin olunur. Elastikiyyət nəzəriyyəsi­
nin bir sıra məsələrini həll edərkən
həcmi sıxılma (genişlənmə) modulun­
dan К istifadə olunur. Bircins izotrop
materialların V və К parametrlərini
£
tapmaq üçün 1+v =— və
EG
К =------------ ifadələrindən istifadə
3(3G-£)
etmək olar. Çox hallarda mühit, iki
Lyame əmsalları ilə səciyyələnir. Dağ
süxurları üçün elastiklik modulu
E=5-109-l,5-10llPa və Puasson əmsalı
V =0,15-0,38 arasında dəyişir.
МОДУЛЬ - Modulus - MODUL:
Texn. Hər hansı bir mühüm əmsalın,
yaxud kəmiyyətin adı. Məs., elastiklik
modulu. Müxtəlif qurğuların ayrıca
hazırlanmış elementləri. Məs., dəniz
platformalarının elementləri - modulla­
rı. Riy. Modul elə mütləq kəmiyyətdir.
Məs., z=x+iy kompleks ədədinin M.-u
r = -Jx1 + уг ədədidir.
МОДУЛЬ ОБЪЕМНОГО
СЖАТИЯ - Modulus of dilatation -
HƏCMİ SIXILMA MODULU: Hərtə­
rəfli sıxılmada materialdakı normal gə­
rginliyin cismin nisbi həcmi dəyişməsi­
nə nisbəti ilə tə’yin olunan modul (K).
-152- МОЛЕКУЛЯРНО
Bax: МОДУЛИ УПРУГОСТИ.
МОДУЛЬ ПРОДОЛЬНОЙ УП­
РУГОСТИ - Modulus of elongation,
Young modulus - UZUNUNA ELA­
STİKLİK MODULU: Materialdakı
normal gərginliyin, bu gərginliyin yarat­
dığı nisbi uzanmaya nisbəti kimi tə’yin
olunan modul (Yunq modulu, E). Bax:
МОДУЛИ УПРУГОСТИ.
МОДУЛЬ СДВИГА, МОДУЛЬ
Shear (rigidity) modulus - TƏRPƏ­
DİLMƏ MODULU, ENİNƏ ELA­
toxunan gərginliyin (r) və onun yarat­
dığı tərpədilmə bucağına (y) nisbəti
kimi tə’yin olunan modul (G). Bax:
МОДУЛИ УПРУГОСТИ.
МОДУЛЬ ЮНГА - Modulus of
elongation, Young modulus - YUNQ
MODULU: Uzununu elastiklik modu­
lunun köhnə adı. Bax: МОДУЛЬ
ПРОДОЛЬНОЙ УПРУГОСТИ.
МОЛЕКУЛА - Molecule - MO­
LEKUL: Eyni və ya müxtəlif atomla­
rın bir-biri ilə kimyəvi əlaqə ilə bütöv
birləşməsindən təşkil olunan, müstəqil
mövcudluq qabiliyyətinə malik olan və
maddənin əsas kimyəvi xassələrini
özündə saxlayan, baxılan maddənin ən
kiçik hissəsi.
МОЛЕКУЛЯРНАЯ МАССА -
Molecular mass - MOLEKULYAR
KÜTLƏ: Molekulun kütləsinin atom
kütlə vahidi ilə göstərilən qiyməti.
Molekulam təşkil edən bütün atomların
kütlələrinin cəminə bərabərdir.
МОЛЕКУЛЯРНО-ПОВЕРХ­
НОСТНЫЕ СИЛЫ - Molecular
surface forces - MOLEKULYAR-
SƏTHİ QÜVVƏLƏR: Mayelərin mə­
saməli mühitdə süzülməsində əhə­
miyyətli rolu olan qüvvələr. M.s.q.-i,
iki fazalı maye və ya maye ilə qaz fa­
zası sərhəddində səthi gərilmə qüvvə­
ləri şəklində və yaxud mayenin süxuru
МОЛЕКУЛЯРНЫЙ
islatması və mayenin səthi gərilməsin-
dən asılı maye ilə bərk cismin təma­
sında yaranan yapışma qüvvələri şək­
lində özünü büruzə verir.
МОЛЕКУЛЯРНЫЙ ОБЪЕМ -
Molecular volume - MOLEKULYAR
HƏCM: Maddənin bir qram molekulu­
nun həcmi, yaxud maddənin mole­
kulyar kütləsinin sıxlığına olan nisbəti.
МОЛЕКУЛЯРНЫЕ СИЛЫ -
Molecular forces - MOLEKULYAR
QÜVVƏLƏR: Sıx kimyəvi əlaqəli mole­
kullar arasında qarşılıqlı tə’sir qüvvəsi.
Real qaz və mayelərin xassələrini aydın­
laşdırmaq üçün M.q.-i ilk dəfe (1873-cü
ildə) Van-der-Vaals irəli sürmüşdür.
МОЛЕКУЛЯРНЫЙ ВЕС - МОМЕНТ
Molecular weight - MOLEKULYAR
ÇƏKİ: Bax: МОЛЕКУЛЯРНАЯ
МАССА.
МОЛЬ - Mole - MOL: Beynəl­
xalq sistemdə maddənin miqdar vahidi.
Qısa adı - qram-molekul. Texnikada,
adətən, kiloqram - molekuldan istifadə
olunur: lkqMol-\000M. \M maddədə
6,022 1025 molekul olur. Bax: ABA-
ГАДРО ЧИСЛО.
МОЛЬ ATOM - Mole atom -
MOL ATOM: Hər hansı kimyəvi
elementin elə bir miqdarıdır ki, onun
qramlarla ifadə olunmuş kütləsi atom
kütləsinə bərabərdir. 1 mol hidrogen
atomu 1 q-a bərabərdir.
МОЛЬ МОЛЕКУЛА (грамм-
моль) - Mole molecule - MOL MO­
LEKUL (qram-mol): Hər hansı bir
maddənin mol molekulu onun mole­
kulyar kütləsinin qramla ifadəsi. 1 mol
su (H2O) 18 q-a bərabərdir.
МОЛЬНАЯ ТЕПЛОЕМКОСТЬ -
Mole heat capacity - MOL İSTİLİK­
TUTUMU. Bax: ТЕПЛОЕМКОСТЬ
МОЛЬНАЯ.
МОЛЯРНАЯ КОНЦЕНТРАЦИЯ
- Molar concentration - MOLYAR
QATILIQ: 1 l məhlulda həll olmuş
-153- МОНОКЛИНАЛЬ
maddənin mol sayı.
МОЛЯРНОСТЬ РАСТВОРОВ -
Molarity of liquids - MƏHLULUN
MOLYARLIĞI: 1 / məhlulda həll
olmuş maddənin mol sayını səciyyə­
ləndirən məhlulun qatılığı.
МОМЕНТ ВРАЩАЮЩИЙ -
Torque - FIRLADICI MOMENT.
Bax: ВРАЩАЮЩИЙ МОМЕНТ.
МОМЕНТ ИНЕРЦИИ - Mo­
ment of inertia - ƏTALƏT MO-
MENTİ: Cismin daxilində kütlənin
paylanmasını səciyyələndirən kəmiy­
yətdir və qeyri-irəliləmə hərəkətlərin­
də onun ətalət ölçüsü. Boyuna və
mərkəzəqaçma Ə. m.-nə ayrılırlar.
КОЛИЧЕСТВА
ДВИЖЕНИЯ - Angular momentum,
moment of momentum - HƏRƏKƏT
MİQDARI MOMENTİ: Hər hansı bir
mərkəzə (nöqtəyə) və ya oxa nəzərən
cismin və ya cisimlər sisteminin kütləsi
ilə sür’ətinin hasilinə bərabər mexaniki
hərəkətinin ölçüsü.
МОМЕНТ СИЛЫ - Moment of
force- QÜVVƏ MOMENTİ: Qüvvə­
nin bərk cismə tə’sirinin fırlandırma
effektini səciyyələndirən kəmiyyət.
Q.m. nöqtəyə və oxa nəzərən olur.
Qüvvənin modulu isə nöqtə (ox) və
qüvvənin tə’sir xətti arasındakı ən qısa
məsafənin hasilinə bərabərir.
МОНИТОР - Monitor - MONİ­
TOR: Görünüşlü nəzarət qurğusu.
МОНИТОРИНГ - Monitoring -
MONİTORİNQ: İnsan fəaliyyəti ilə
əlaqədar mühitin vəziyyətini dövri müşa­
hidə etməyin, qiymətləndirməyin və
proqnozlaşdırmağın, eyni zamanda tək­
liflərin hazırlanmasının müəyyən qayda­
da aparılmasının kompleks sistemi.
МОНОГРАФИЯ - Monograph -
MONOQRAFİYA: Bir mövzuya həsr
olunmuş elmi əsər.
МОНОКЛИНАЛЬ - Monocline -
MONOKLİNAL: Bir tərəfə az mail-
МОНОКЛИНАЛЬНАЯ
liyi ilə səciyyələnən dağ süxurları
təbəqələrinin yatım forması.
МОНОКЛИНАЛЬНАЯ ЗА­
ЛЕЖЬ НЕФТИ - Monoclinal oil
deposit - MONOKLİNAL NEFT
YATAĞI: Yatımı bir tərəfə mailləşmiş
laylara aid neft yataqları.
МОНОКРИСТАЛ - Monocrys-
tal, single crystal - MONOKRİSTAL:
Fasiləsiz kristallik şəbəkəyə malik
müxtəlif kristallar.
МОНОМОЛЕКУЛЯРНЫЙ
СЛОЙ - Monomolecular layer -
MONOMOLEKULYAR TƏBƏQƏ:
Maddənin bir molekul qalınlığında
təbəqəsi. Adsorbsiya səthi diffuziya
nəticəsində fazaları (cisimləri) ayıran
səth üzərində yaranır.
МОНОПОЛИЯ - Monopoly -
İNHİSAR: Dövlətin, təşkilatın, firma­
nın və s. hər hansı fəaliyyət sahəsində
müstəsna hüququ.
МОНТМОРИЛЛОНИТ
Montmorillonite - MONTMORİL-
LONİT: Təbəqəli silikat yarımsinfınə
mənsub gilli mineral. Nəmlikdən çox
şişəndir.
МОНТАЖ - Assembly - QURAŞ­
DIRMA: Hazır detallardan qurğu, kon­
struksiya, texnoloji avadanlıq, aqreqat,
maşın, cihaz və qovşaqların yığılması və
quraşdırılması.
МОРСКАЯ БУРОВАЯ ПЛАТ­
ФОРМА - Off-shore drilling plat­
form - DƏNİZ QAZIMA PLAT­
FORMASI. Bax: БУРОВАЯ ПЛАТ­
ФОРМА.
МОРСКАЯ ВОДА (океанская
вода) - Sea water (ocean water) - DƏ­
NİZ SUYU (okean suyu): Dəniz və
okeanlarda toplanan su. Dünya okeanında
1,37 mlrd, km3 su vardır. D.s. orta duzlu-
luğu 35 q/lkq suda, donma temperaturu -
1,91°S, sıxlığı 1020 fa/Ari-dur.
МОРСКАЯ ГЕОЛОГИЯ - DASI: Dənizin çox da dərin olmayan
Marine geology, submarine geology -
-154- МОРСКИЕ
DƏNİZ GEOLOGİYASI: Dəniz və
okean suları ilə örtülən Yer təkinin
tərkibini, quruluşunu və tarixini öyrə­
nən elm.
МОРСКАЯ ГЕОФИЗИЧЕС­
КАЯ РАЗВЕДКА - Off-shore geo­
physical exploration, off-shore geo­
physical prospecting - DƏNİZ GEO­
FİZİKİ KƏŞFİYYATI: Dünya okea­
nının kontinental şelf hüdudlarında fay­
dalı qazıntı yataqlarının axtarışı və kəş­
fiyyatının, Yer qabığının geoloji qurulu­
şunun öyrənilməsinin geofiziki üsulları­
nın məcmusu. Əsasən, xüsusi geofiziki
avadanlıq və cihazlarla təchiz olunmuş,
su tutumu 300-2500 t olan ekspedisiya
gəmilərindən istifadə olunur.
МОРСКАЯ РАЗВЕДКА МЕ­
СТОРОЖДЕНИЙ ПОЛЕЗНЫХ
ИСКОПАЕМЫХ - Off-shore explo­
ration of minerals - DƏNİZ FAYDALI
QAZINTI YATAQLARININ KƏŞ­
FİYYATI: Dəniz və okean akvatoriya­
larında mineral xammal yataqlarının
geologiyasının öyrənilməsi, geoloji-iqti-
sadi qiymətləndirilməsi və sənaye mə­
nimsənilməsinə hazırlanması üçün ge­
oloji işlər kompleksi.
МОРСКИЕ НЕФТЕГАЗОВЫЕ
ПРОМЫСЛЫ - Off-shore oil and gas
fields - DƏNİZ NEFTQAZ MƏ’-
DƏNLƏRİ: Dəniz karbohidrogen ya­
taqlarında neftin, qazın və kondensatın
hasilatı və yığımı, həmçinin məhsulun
sonrakı nəqli üçün yaradılmış texnoloji
kompleks.
МОРСКИЕ ТРУБОПРОВОДЫ
- Off-shore pipelines - DƏNİZ BORU
KƏMƏRLƏRİ: İstismar quyularından
hasil olunan məhsulları - nefti, qazı,
kondensatı, suyu və s. nəql etmək üçün
dənizdə çəkilən boru kəməri.
МОРСКИЕ ЭСТАКАДЫ - МОЮЩЕЕ
Piers, platforms - DƏNİZ ESTAKA-
sahələrində quyuların qazılması və
МОРСКОЕ
onlar arasında nəqliyyatın təşkili üçün
xüsusi konstruksiyalı tikinti.
МОРСКОЕ БУРЕНИЕ - Off­
shore drilling - DƏNİZ QAZIMASI:
Dünya okeanlarında və daxili dəniz
akvatoriyalarında neft, qaz və s. faydalı
qazıntı yataqlarının axtarışı, kəşfiyyatı
və işlənməsi, həmçinin mühəndis-
geoloji və elmi- tədqiqat işləri aparılan
qazıma işlərinin bir növü.
МОРСКОЕ ГЛУБОКОВОД­
НОЕ БУРЕНИЕ - Off-shore deep
water drilling - DƏRİN DƏNİZ QA­
ZIMASI: Dənizin dərin sahəsində, əsas
Dünya okeanında, neft və qaz ehtiyatla­
rının axtarışı və mənimsənilməsində
istifadə olunan dəniz qazıması.
МОТОБУР - Self-propelled
drilling rig - MÜHƏRRİKLƏ QA­
ZIMA: Kiçik quyuları qazımaq üçün
daxili yanma mühərriki ilə işləyən
fırlanma və zərbə-döymə tə’sirli avto-
nom qazıma maşını.
МОТОРНОЕ ТОПЛИВО - Mo­
tor fuel - MÜHƏRRİK YANACAQ:
Daxili yanma mühərriklərində (por-
şcnli, reaktiv, qaz-turbin mühərrikləri)
işlədilən maye və ya qaz yanacaqlar.
МОТОРНЫЕ МАСЛА - Motor
oil - MÜHƏRRİK YAĞLARI: Daxili
yanma mühərriklərini (porşenli və
reaktiv) yağlamaq üçün işlədilən sürtgü
yağlan. Əsasən, neftdən alınır.
МОХОРОВИЧИЧА ПОВЕРХ­
НОСТЬ - Mohorovicic discontinuity -
MOXOROVİÇİÇ SƏTHİ: Yer qabığı
ilə yerin mantiyasını ayıran sərhəd
təbəqəsi.
МОЩНОСТЬ - Capacity - GÜC:
Müntəzəm görülən işin, onun görülmə
vaxtına olan nisbəti ilə ölçülən mexa­
niki kəmiyyət. Vt ilə ölçülür.
ДЕЙСТВИЕ - vardır. Müşahidə-obyektivlikdir, başqa
Washing action - YUYUCU TƏ’SİR:
Müxtəlif cisimlərin səthlərindən çirkin
təmizlənməsini tə’min edən fiziki -
-155- НАБЛЮДЕНИЕ
kimyəvi proseslərin məcmusu.
МОЮЩИЕ ВЕЩЕСТВА - De­
tergent, cleansing agent - YUYUCU
MADDƏLƏR: Yuyucu vasitələrin ən
başlıca tərkib hissəsi olan və yuyucu
tə’sirə malik səthi-fəal maddələrin
məhlulu.
МОЮЩИЕ СРЕДСТВА - Deter­
gent, cleansing agent - YUYUCU VA­
SİTƏLƏR: Maddələrin çoxkomponcntli
qarışığı olub, sulu məhlulundan müxtəlif
cisimlərin səthlərinin çirkdən təmizlən­
məsində istifadə olunur.
МЫЛОНАФТ - Naphthenate
soup- NAFTEN SABUN: Naftcn tur­
şularının natrium duzlarından ibarət
məhlulu. Suda tez həll olan qəhvəyi
rəngli kütlə. Yuyucu və cmulqator
kimi istifadə olunur.
МУФТА - Coupling - MUFTA:
Texn. Valları, boruları, polad kanatları,
kabelləri və s. birləşdirmək üçün qu­
ruluş.
H
НАБЛЮДАТЕЛЬНАЯ СКВА­
ЖИНА - Observation well - MÜŞA­
HİDƏ QUYUSU: Layda rejim və pro­
sesləri müşahidə etmək üçün istifadə
edilən quyu. Bu quyular yatağın daxi­
lində qazılır.
НАБЛЮДЕНИЕ - Observation -
MÜŞAHİDƏ: Fəaliyyətin məqsədilə
bağlı məqsədyönlü qavrama. Empirik
tədqiqatın əsas formalarından biri.
Təcrübi mə’lumatlann bilavasitə qaza­
nılması yolu. Elmi mə’lumatlann ci­
hazlarla müşahidəsi və s. kimi M.
sözlə tədqiqatın təkrarlanması (məs.,
eksperiment) yolu ilə nəzarət imkanı­
dır.
НАБЛЮДЕНИЙ
НАБЛЮДЕНИЙ ОБРАБОТКА
МАТЕМАТИЧЕСКАЯ - Mathe­
matical development of observation -
MÜŞAHİDƏNİN RİYAZİ İŞLƏ­
NİLMƏSİ: Axtarılan kəmiyyətin hə­
qiqi qiyməti haqqında nəticə çıxarmaq
üçün riyazi statistika və ehtimal nəzə­
riyyəsi metodlarının M. nəticələrinin
işlənməsində istifadəsi.
НАБУХАНИЕ - Swelling - ŞİŞ­
MƏ: Ətraf mühitdən maye və ya buxar
udmaqla bərk cismin öz həcmini ge­
nişləndirməsi.
НАБУХАНИЕ ГЛИН - Swelling
of clays - GİLLƏRİN ŞİŞMƏSİ:
Süxurların tərkibindəki gil hissəciklə­
rinin su ilə təmasda şişmə prosesi.
Gilin şişməsi osmotik xüsusiyyət da­
şıyaraq, əksər hallarda məsamədəki
məhlul və onunla təmasda olan sudaki
duzların konscntrasiyaları fərqi nəticə­
sində baş verir. Süxurla təmasda olan
suyun minerallaşma dərəcəsi azal­
dıqca gilin şişməsi artır. Gil hissəciklə­
ri polyar neftlərlə də təmasda olduqda
şişmə hadisəsi baş verir. Temperatur
ardıqca şişmə artır. Gilin şişməsinin
qarşısını alan tədbirlərin aşkar edilmə­
si, neft və qaz yataqlarının səmərəli
istismar prosesi üçün böyük əhəmiyyət
kəsb edir.
НАВЫК - Skill, habit - VƏRDİŞ
(bacarıq); Məqsədyönlü fəaliyyəti
yerinə yetirmə bacarığı.
НАВЬЕ-СТОКСА УРАВНЕ­
НИЕ - Navier-Stokes equation - NA-
VYE-STOKS TƏNLİYİ: Özlü maye
və ya qazın hərəkətinin diferensial
tənlikləri.
НАГНЕТАНИЕ ГАЗА - Gas
injection - QAZIN VURULMASI:
Layın tavan hissəsinə sıxılmış qaz
vurmaqla, layda sün’i surətdə qaz pa­
pağı yaratmaqla, effektiv qaz basqısı
rejiminin yaradılması.
НАГНЕТАНИЕ ГАЗА ВЫСО­
КОГО ДАВЛЕНИЯ - Injection of high
-156- НАГРУЗКИ
pressure gas - YÜKSƏK TƏZYİQLİ
QAZIN VURULMASI: Müəyyən şəra­
itdə sıxışdıncı agentin (qazın) neftlə qar­
şılıqlı həll olmasına əsaslanan, neftin quru
və zənginləşmiş qazla yüksək təzyiq
altında sıxışdırılması.
НАГНЕТАНИЕ ГОРЯЧЕЙ ВО­
ДЫ (в пласт) - Injection of hot water •
İSTİ SUYUN VURULMASI (laya):
Yüksək özlülüyə malik neft yataqlarının
işlənməsinin effektivliyini artırmaq və
onların neftverimini yüksəltmək üçün
neftin özlülüyünü azaltmaq məqsədilə
laya isti suyun vurulması yolu ilə neft
yataqlarının işlənmə üsulu.
НАГНЕТАНИЕ ПАРА - Vapour
injection - BUXARIN VURULMASI
(laya): Yüksək özlülüyə malik neft
yataqlarının işlənməsinin effektivliyini
və onların neftverimini artırmaq üçün
laya buxarın vurulması yolu ilə neft
yataqlarının işlənmə üsulu.
НАГНЕТАНИЕ ВОДЫ - Water
injection - SUYUN VURULMASI:
Lay təzyiqini saxlamaq və bərpa etmək
məqsədilə laya suyun vurulması yolu
ilə neft yataqlarının işlənmə üsulu.
НАГНЕТАТЕЛЬНАЯ СКВА­
ЖИНА - Injection well - VURUCU
QUYU: Karbohidrogen yataqlarının
işlənməsində laya qaz, su və istilik
daşıyıcıları (isti su, buxar) və s. vurmaq
üçün istifadə olunan quyu.
НАГНЕТАТЕЛЬНЫЙ РЯД -
Injection row - VURUCU QUYULAR
SIRASI: Laya kontur xaricində və
kontur daxilində su vurmaq üçün istifa­
də olunan quyular sırası.
НАГРУЗКИ - Load - YÜKLƏR
(yüklənmə): Qurğunu bütövlükdə və ya
onun ayn-ayn elementlərini deformasiy­
aya uğradan daimi və vaxtaşırı, statik və
dinamik xarici yükün (qüvvənin) tə’siri.
Qurğu hesablanarkən ona tə’sir edən
xarici yüklərdən (külək, texnoloji, qar,
temperatur dəyişmələri və s.) əlavə
onun öz ağırlığı da nəzərə alınır.
НАДЕЖНОСТЬ
НАДЕЖНОСТЬ - Reliability -
ETİBARLILIQ: Texniki obyektin -
cihaz, qurğu, maşın, sistem və s. iş
prosesində özünün əsas parametrlərini
müəyyən olunmuş həddə saxlamaqla
verilmiş ftıksiyalan yerinə yetirməsini
tə’min edən kompleks xassəsi.
НАДЗЕМНЫЙ ТРУБОПРО­
ВОД - Overhead pipeline - YER­
ÜSTÜ BORU KƏMƏRİ: Qaz, maye
və ya bərk məhsulların nəqli üçün Yer
səthindən ən azı 25 sm hündürlükdə
fərdi dayaq və estekada üzərində qu­
rulmuş kompleks qurğu.
НАЗЕМНЫЙ ТРУБОПРОВОД
- Surface pipeline - YER SƏTHİ
BORU KƏMƏRİ: Qaz, maye və ya
bərk məhsulların nəqli üçün yer üzə­
rində salınan kompleks qurğu.
НАИМЕНЬШИХ КВАДРАТОВ
МЕТОД - Method of least squares,
least-squares technique - ƏN KİÇİK
KVADRATLAR ÜSULU. Bax. МЕ­
ТОД НАИМЕНЬШИХ КВАДРА­
ТОВ
НАКИПЬ - Scale - ƏRP: Suyu
qızdırarkən onun tərkibindəki qarışığın
(aşqarların) boru divarlarına toplanan
bərk çöküntülər.
НАКЛАДНЫЕ РАСХОДЫ - yən bir vaxta qədər yataqdan çıxarılan
Additional costs - ƏLAVƏ XƏRC­
LƏR: İstehsal prosesini tə’min etmək
üçün əsas xərclərə əlavə olunan xərclər.
НАКЛОННАЯ СКВАЖИНА -
Inclined well - MAİL QUYU. Bax:
НАКЛОННО - НАПРАВЛЕННАЯ
СКВАЖИНА.
НАКЛОННОЕ БУРЕНИЕ - In­
clined drilling - MAİLİ QAZIMA. Bax:
НАКЛОННО - НАПРАВЛЕННОЕ
БУРЕНИЕ.
НАКЛОННО - НАПРАВЛЕН­
НОЕ БУРЕНИЕ - Directional drilling -
MAİLİ-İSTİQAMƏTLİ QAZIMA
Şaquli vəziyyətdən əvvəlcədən verilmiş
istiqamətə yönəldilmiş qazıma növü.
-157- НАПОЛНИТЕЛЬНЫЙ
Dənizdə, bataqlıqda quyuların qazılma­
sında istifadə olunur.
НАКЛОННО-НАПРАВЛЕН­
НАЯ СКВАЖИНА - Controlled
directional well - MAİLİ - İSTİQA­
MƏTLİ QUYU: Yerin altında quyu
ağzından müəyyən məsafədə yerləşən
nöqtəyə çatmaq üçün verilən istiqa­
mətdə qazılan şaquli olmayan quyu.
НАКОПЛЕНИЕ КАПИТАЛА -
Accumulation of capital - KAPİTAL
YIĞIMI: İzafi dəyərin bir hissəsinin
kapitala çevrilməsi.
НАКОПЛЕННАЯ ДОБЫЧА
ЖИДКОСТИ - Accumulated pro­
duction of liquid - TOPLANMIŞ
MAYE HASİLATI: İşlənmənin əv­
vəlindən müəyyən bir vaxta qədər
yataqdan çıxarılan mayenin miqdarı.
НАКОПЛЕННАЯ ДОБЫЧА
ГАЗА - Accumulated production of
gas - TOPLANMIŞ QAZ HASİLA­
TI: İşlənmənin əvvəlindən müəyyən
bir vaxta qədər yataqdan çıxarılan qa­
zın miqdarı.
НАКОПЛЕННАЯ ДОБЫЧА
НЕФТИ - Accumulated production
of oil - TOPLANMIŞ NEFT HASİ­
LATI: İşlənmənin əvvəlindən müəy­
neftin miqdarı.
НАПЛАСТОВАНИЕ - Bedding,
stratification - LAYLANMA: Geoloji
kəsilişdə çöküntü dağ süxurlarının
laylar (qatlar) şəkilində bir-biri üzərin­
də yerləşməsi.
НАПЛАСТОВАНИЕ ПОРОД-
Stratification of layers, rocks - SÜ­
XURLARIN LAYLANMASI: Sü­
xurların mincraloji tərkibi, rəngi və s.
əlamətlərinə görə fərqlənən ayn-ayn
laylardan təşkil olunması.
НАПОЛНИТЕЛЬНЫЙ АГРЕ­
ГАТ - Filling assembly, feeder - DOL­
DURMA AQREQATI: Magistral boru
kəmərlərinin möhkəmliyə və kipliyə
 НАПОР
hidravlik sınağında onu su ilə doldurmaq
üçün istifadə olunan aqreqat.
НАПОР - Head, pressure - BAS­
QI: Verilmiş nöqtədə maye axınının
xüsusi enerjisini (mayenin vahid çəkisi­
nə düşən enerji) ifadə edən xətti kə­
miyyət. Bemulli tənliyi ilə tə’yin olunur.
Hidromexanikanın müxtəlif məsələrinin
həllində istifadə olunur.
НАПОР КРАЕВЫХ ВОД -
Pressure marginal waters - YAN
SÜLARIN BASQISI: Karbohidrogen
yataqlarında nefti (qazı) əhatə edən
suyun yaratdığı təzyiq. Y.s.b. neft və
qaz yataqlarının başlanğıc lay təzyiqini
müəyyənləşdirir.
НАПОРНЫЕ ВОДЫ - Pressure
waters - BASQILI SULAR: Nisbətən
iri geoloji strukturlar (monoklinallar və
s.) hüdudunda suya dayanıqlı (zəif
keçirici) laylarla təcrid olunmuş, sulu
horizontiara aid olub, atmosfer təzyi­
qindən xeyli artıq təzyiq altında olan
yeraltı sular.
НАПОРНЫЙ ТРУБОПРОВОД -
Pressure pipeline - BASQILI BORU
KƏMƏRİ: Qaz, maye və bərk cisimlə­
rin və ya onların qarışığının, habelə tək-
tək yüklərin (konteynerin) nəqlində isti­
fadə olunan və mütləq təzyiqi 0,1 MPa-
dan artıq olan kompleks qurğu.
НАПРАВЛЕНИЕ - Direction -
İSTİQAMƏT: Quyu ağzının yuyulma­
sının qarşısını almaq və onun yuxarı
intervalını e’tibarlı bərkitmək üçün
müəyyən (100-200/n) dərinliyə qədər
endirməklə quyunun ağzınadək se­
mentlənən boru kəməri.
НАПРЯЖЕНИЕ - Stress, ten­
sion, voltage - GƏRGİNLİK: Мех.
Xarici qüvvələrin (yük, təzyiq, tempe­
ratur və s.) tə’sirindən deformasiya
olunan cisimdə (layda) əmələ gələn
daxili qüvvələr. Elektr. Elektrik şəbə­
kəsinin iki nöqtəsi arasındakı potensi­
allar fərqi.
НАРУЖНЫЙ ДИАМЕТР -
-158- НАСОСНАЯ HACOCHO
External (outside) diameter - XA­ НАСОСНО-КОМПРЕССОР­
RİCİ DİAMETR: Neft və qaz sənaye­ НАЯ КОЛОННА - Tubing string -
sində işlədilən boruların xarici diamet- NASOS-KOMPRESSOR KƏMƏRİ:
rinin mm və düymlə ölçüsü. Neft və qazı məhsuldar laydan Yer
НАСЛЕДСТВЕННОСТЬ - He- səthinə qaldırmaq məqsədilə istifadə
reditariness - İRSİYYƏT (irsilik); olunan kəmər. Nasos-kompressor kə­
Mex: Baxılan anda materialın deforma­ məri, boruları bir-birinə bağlamaqla
siyasının (sürüşdən) onun əvvəlki de­ (yivlərlə) yaradılır.
formasiya tarixindən asılılığı. Belə de­ НАСОСНЫЕ ШТАНГИ - Pump
formasiyanın mexaniki təsviri ilə ir- rods - NASOS ŞTANQLARI: Manca­
siyyətli mühitlər nəzəriyyəsi məşğul naq dəzgahından irəliləmə-geriyə hə­
olur. “Yaddaş effekti” ilə əlaqədardır. rəkəti plunjcrli nasosa ötürmək üçün
НАСОС - Pump - NASOS: Maye­ istifadə edilən və bir-biri ilə yivlə bir­
yə kənardan enerji (potensial və kinetik) ləşdirilən dairəvi cn kəsiyə malik mil
verməklə onu təzyiq altında (basqı ilə) (çubuq). Ştanq vasitəsilə nasos quyuya
bir yerdən başqa yerə vurmaq üçün hid­ endirilir və qaldırılır.
ravlik maşın, aqreqat və s. Pərli, porşen- НАСОСНЫЙ АГРЕГАТ - Pump
li, rotorlu və s. olur. unit - NASOS AQREQATI: Nasos,
НАСОС ДЛЯ РАСТВОРА - mühərrik və ötürücüdən ibarət qurğu.
Drilling (liquid) pump - MƏHLUL НАСЫЩЕННОСТЬ КОЛ­
NASOSU: Qazımada gilli məhlulu ЛЕКТОРА- Saturability of header -
quyuya vurmada istifadə olunan nasos. KOLLEKTORUN DOYUMLUĞU:
НАСОС МАГИСТРАЛЬНЫЙ - Kollektorun məsaməsinin su, neft, qaz,
Main pump - MAGISTRAL NASO­ yaxud onların qarşığı ilə dolma də­
SU: Magistral boru kəməri ilə neftin və rəcəsi.
neft məhsullarının nəqli üçün qurğu. НАСЫЩЕННЫЕ УГЛЕВО­
НАСОСНАЯ СТАНЦИЯ - ДОРОДЫ - Saturated hydrocarbons
Pump station - NASOS STANSİYA­ - DOYMUŞ KARBOHİDROGEN­
SI: Nasos və köməkçi qurğular daxil LƏR: Bax: ПРЕДЕЛЬНЫЕ УГЛЕ­
olan vahid kompleks. Neft yataqlarının ВОДОРОДЫ.
sulaşdırıİmasında, neft və onun məh­ НАСЫЩЕННЫЙ ПАР
sullarının saxlanılması və nəqlində Saturated vapour/steam - DOYMUŞ
istifadə olunur. BUXAR: Təzyiq və temperaturu doy­
НАСОСНАЯ УСТАНОВКА - ma xəttinin təzyiq və temperaturuna
Pumping plant - NASOS QURĞUSU: bərabər olan buxar.
Nasos aqreqatı, sorucu və vurucu boru НАСЫЩЕННЫЙ РАСТВОР -
kəmərləri, maye rczcrvuarlan, ölçü Saturated solution - DOYMUŞ
cihazlarından və s. ibarət kompleks. MƏHLUL: Həll olmuş maddə artığı
НАСОСНАЯ ЭКСПЛУАТА­ ilə müvazinətdə olan məhlul. D.m.
ЦИЯ НЕФТЯНЫХ МЕСТОРОЖ­ maddənin qatılığı (miqdarı), həmin
ДЕНИЙ - Pump exploitation of oil maddənin verilmiş temperatur və
deposits - NEFT YATAQLARININ təzyiqdə həll olması adlanır.
NASOSLA İSTİSMARI: Nasos qurğ­ НАТУРАЛЬНЫЕ ЧИСЛА -
usunun (pistonlu, mərkəzdən qaçma) Natural number - NATURAL
köməyi ilə quyudan neftin Yer səthinə ƏDƏDLƏR: Təbii ədədlərin sinonimi.
НАТУРАЛЬНЫЙ ЛОГАРИФМ
qaldırılmasının mexaniki üsulu.
-159- НАЧАЛЬНЫЙ
- Natural (hyperbolic, napierian) loga­
rithm, İn - NATURAL LOQARİFM:
Əsası e=2.71828... olan loqarifm. N
ədədinin N.l.-i InN ilə işarə edilir.
НАУКА О НЕФТИ И ГАЗЕ -
Oil and gas science - NEFT VƏ QAZ
ELMİ: Geniş elm sahəsi olub, bir çox
fərdi elmlərdən: geofizika, geologiya,
mə’dən işləri, layların, maye və qazın
fiziki-kimyəvi xassələri, yeraltı hid-
ravlika, neft və qaz texnologiyası, neft-
qaz kimyası və s. ibarətdir.
НАФТЕНЫ - Naphthenes - NAF-
TENLƏR: Tərkibi SnH?» ifadəsi ilə
tə’yin olunan neftlərdə olan doymuş kar­
bohidrogenlər.
НАФТЕНОВЫЕ КИСЛОТЫ -
Napthene acids - NAFTEN TURŞU­
LARI: Əsas c’tibarilə, bcşhədli naftcnlə-
rin karboksil törəmələri. N.t.-nın mono və
polisiklik növləri mövcuddur. N.t.-na neft
yataqlarının neftlərində və sularında rast
gəlinir. Onun maksimal miqdarı, əsas
c’tibarilə, naftenli neftlərdə və hidrokar-
bonatnatriumlu sularda olur.
НАФТЕНОВЫЕ НЕФТИ - Nap-
thenic oils - NAFTEN ƏSASLI
NEFTLƏR: Bax: НЕФТИ НАФТЕ­
НОВЫЕ.
НАЧАЛЬНОЕ ПЛАСТОВОЕ
ДАВЛЕНИЕ - Initial field pressure -
BAŞLANĞIC LAY TƏZYİQİ: Yatağın
işlənməsindən əvvəl və istismarın baş­
lanğıc mərhələsindəki lay təzyiqi. Baş­
lanğıc lay təzyiqinin qiyməti neft yatağı­
nın yatım dərinliyindən asılıdır.
НАЧАЛЬНЫЕ БАЛАНСОВЫЕ
ЗАПАСЫ ГАЗА, РАСТВОРЕН­
НОГО В НЕФТИ - Initial balance
gas reserve solved in oil - NEFTDƏ
HƏLL OLMUŞ QAZIN İLKİN BA­
LANS EHTİYATI: İlkin neft ehtiyatı
ilə onun vahid miqdarının tərkibindəki
ilkin qaztutumunun hasilinə bərabər
olan qazın miqdarı.
НАЧАЛЬНЫЙ ДЕБИТ - Dis­
 НАШАТЫРНЫЙ
charge, flow rate, production rate -
BAŞLANĞIÇ DEBIT: Bax: ДЕБИТ.
НАШАТЫРНЫЙ СПИРТ -
Spirit of harshorn, spirit of ammonia,
ammonia solution, ammonical liquor,
ammonium hydroxide - NAŞATIR
SPİRTİ: Ammonyakın suda məhlulu.
НЕДРА - Interior parts of the
Earth, bowels - YERİN TƏKİ. Yer
səthinin altında və habelə yer üzərinə
çıxmış faydalı qazıntı yataqlarının təbii
mühiti.
НЕЗАМКНУТЫЙ РЯД - Open
rows - AÇIQ SIRALAR: Yatağı
müəyyən istiqamətdə kəsən və neft
koturunun yaxınlığında qurtaran
düzxətli quyular sırası.
НЕИЗОТЕРМИЧЕСКИЙ МА­
ГИСТРАЛЬНЫЙ ТРУБОПРОВОД -
Non-isothermic main pipeline - QEYRİ-
İZOTERMİK MAGİSTRAL BORU
KƏMƏRİ: Temperaturu ətraf mühitin
temperaturundan ciddi fərqli olan maye­
nin, xüsusilə, yüksək özlülüklü neftin və
neft məhsullarının uzaq məsafələrə nəqli
üçün qurğular kompleksi.
НЕЙТРАЛЬНЫЕ СМОЛЫ -
Neutral resins - NEYTRAL QƏTRAN-
LAR: Asfalt-qətranlı neftlərin və digər
bitumlann tərkibinə daxil olan qeyri-
karbohidrogen xarakterli maddələr.
НЕЙТРОН - Neutron - NEY­
TRON: Yükü sıfıra bərabər, kütləsi
isə protonun kütləsinə bərabər olan
elementar hissəcik. N. atom nüvəsinin
əsas tərkib hissəsidir.
НЕЙТРОННЫЙ КАРОТАЖ -
Neutron logging - NEYTRON KA-
ROTAJI: Dağ süxurlarında təbii ra­
dioaktiv elementlərin parçalanmasını
müşayiət edən neytron şüalanmasının
xassələrinin ölçülməsinə əsaslanan
radioaktiv karotaj. НЕКОЛЛЕКТОР
Non-collector - QEYRİ-
KOLLEKTOR: Neft və ya qazın hə­
rəkətinə imkan verməyən xassələrə
-160- НЕОБХОДИМЫЕ
malik olan məsaməli dağ süxurları.
Bax: ГОРНЫЕ ПОРОДЫ.
НЕЛИНЕЙНЫЙ ЗАКОН ФИЛЬ­
ТРАЦИИ - Non-linear law of filtration
- QEYRİ-XƏTTİ SÜZÜLMƏ QANU­
NU: Süzülmə sür’əti ilə təzyiq qradiyenti
arasında qeyri-xətti asılılığı mövcud olan
süzülmə qanunu. Q.x.s.q. ikihədli, üstlü
və s. tənliklərlə ifadə olunur.
НЕНЬЮТОНОВСКИЕ ЖИД­
КОСТИ - Non-newtonian liquids -
QEYRİ - NYUTON MAYELƏR:
Sür’ət qradiyenti ilə toxunan gərginlik
arasında qeyri-xətti asılılığı olan ma­
yelər. Qcyri-nyuton mayelər xassələ­
rinə görə üç böyük qrupa bölünürlər:
1. Hər bir nöqtəsində sürüşmə sür’əti,
həmin nöqtədə ancaq sürüşmə gərgin­
liyinin funksiyası olub, zamandan asılı
olmayan mayelər; 2. Gərginlik və sü­
rüşmə sür’əti arasında asılılığı ancaq
gərginliyin tə’siri müddətində asılı
olan mayclər(gillər, yüksəkdispcrsiyalı
məhlullar, suspenziyalar); 3. Həm bərk
cisim və həm də maye xassələri olan -
həm özlülüyü və həm də sürüşmə
elastikliyinə malik olan mayelər. Bun­
lara elastik-özlü mayelər də deyilir.
Bunlar, gərginlik götürüldükdən sonra
qismən öz elastik formasını bərpa et­
mək xassəsinə malikdirlər.
НЕОБРАТИМЫЕ ПРОЦЕССЫ
- Irreversible processes - DÖNMƏZ
PROSESLƏR: Yalnız bir istiqamətə -
maddənin, istiliyin bərabər paylanması
istiqamətində öz-özünə baş verən istilik-
keçirmə, diffuziya, özlü maye (qazın)
axını və s. kimi fiziki proseslər.
НЕОБХОДИМЫЕ И ДОСТА­
ТОЧНЫЕ УСЛОВИЯ - Necessary
and sufficient condition - ZƏRURİ VƏ
KAFİ ŞƏRTLƏR: Nəticənin düzgün­
lüyünü təsdiqləyən zəruri şərtlər elə
şərtlərdir ki, onlar ödənilmədikdə nəticə­
nin təsdiqi düzgün olmur. Kafi şərtlər elə
şərtlərdir ki, onlar ödənildikdə nəticənin
təsdiqi düzgün olur.
-161-
НЕОДНОРОДНОСТЬ
НЕОДНОРОДНОСТЬ ПЛАС­
ТА - Bed non-uniformity, bed hete­
rogeneity - LAYIN QEYRİ-BİR-
CİNSLİLİYİ: Layın litoloji-fıziki xas­
sələrinin fəza üzrə dəyişkənliyini sə­
ciyyələndirir. Layların qcyri-bircins-
liliyi süxur tərkibinə, keçiriciliyə, mə-
saməliliyə və s. görə fərqləndirilir.
НЕОРГАНИЧЕСКАЯ ХИМИЯ
- Inorganic chemistry - QEYRİ-
ÜZVİ KİMYA: Kimyəvi elementləri
və onların əmələ gətirdikləri sadə və
mürəkkəb maddələri öyrənən kimya
elminin bölməsi.
НЕОТЕКТОНИКА - Neotec-
tonics - NEOTEKTONİKA: Kayna-
zoy erasında gedən tektonik prosesləri
öyrənən tektonika elminin bölməsi.
НЕПОРШНЕВОЕ ВЫТЕСНЕ­
НИЕ - Pistonless displacement - NA­
TAMAM SIXIŞDIRMA: Məsaməli
mühitdə məsamələrin ölçülərinin qey-
ri-müxtəlifliyi nəticəsində neftin sıxış-
dırıcılar (su və ya qaz) vasitəsilə tam
sıxışdırılmaması.
НЕПРЕДЕЛЬНЫЕ УГЛЕВО­
ДОРОДЫ - Unsaturated hydrocar­
bon, define hydrocarbon - DOY­
MAMIŞ KARBOHİDROGENLƏR:
Molekullarında karbohidrogen atomları
arasında ikiqat (bə’zən üçqat) əlaqə
olan və birləşmə reaksiya qabiliyyətli
karbohidrogenlər.
НЕПРЕРЫВНАЯ ФУНКЦИЯ -
Continuous function - KƏSİLMƏZ
FUNKSİYA: Arqumentin çüzi dəyiş­
məsi ilə öz qiymətini dəyişmə xassəsi­
nə malik funksiya.
НЕПРОДУКТИВНАЯ СКВА­
ЖИНА - Non-productive well - MƏH­
SULDAR OLMAYAN QUYU. Yatağın
neftli-qazlı olmayan hissəsini açmış, kar­
bohidrogen məhsulu verməyən quyular.
НЕРАВНОВЕСНОЕ СОСТОЯ­
НИЕ - Non-equilibrium state -
QEYRİ-TARAZ HAL: Tempuraturu,
НЕСОГЛАСИЕ
təzyiqi, sıxlığı, qatılığı və s. makro-
skopik parametlərin qeyri-müntəzəm
paylanması ilə səciyyələnən sistemin
termodinamik halı.
НЕРАВНОВЕСНЫЕ ПРОЦЕС­
СЫ - Non-equilibrium processes -
QEYRİ-TARAZ PROSESLƏR: Sis­
temi qeyri-taraz haldan keçən dönməz
fiziki proseslər. Bax: НЕО­
БРАТИМЫЕ ПРОЦЕССЫ.
НЕРАВНОМЕРНОЕ РАЗМЕ­
ЩЕНИЕ СКВАЖИН НА ПЛО­
ЩАДИ ГАЗОНОСНОСТИ - Non-
uniform location of wells in gas­
bearing fields - QAZLI SAHƏDƏ
QUYULARIN QEYRİ-BƏRABƏR
YERLƏŞDİRİLMƏSİ: Yatağın qazlı
sahəsində quyularm xətti, dairəvi kom-
binə olunmuş cərgə ilə ixtiyari şəkildə
yerləşdirilməsi. Bu halda quyuların
ətrafındakı xüsusi həcmdə ortalaşdı-
rılmış təzyiqin dəyişmə tempi, təzyiqin
bütün yataq üzrə dəyişmə tempindən
fərqli olur. Beləliklə, yatağın ayrı-ayrı
həcmlərində dərin depressiya təzyiq
qıfları əmələ gəlir.
НЕСОВЕРШЕНННЫЕ ПО
СТЕПЕНИ ВСКРЫТИЯ СКВА­
ЖИНЫ - Incomplete wells due to the
degree of development - AÇMA DƏ­
RƏCƏSİNƏ GÖRƏ NATAMAM
QUYULAR: Layın bütün qalınlığım
açmayan açıq dibli quyular.
НЕСОВЕРШЕННЫЕ ПО ХА­
РАКТЕРУ ВСКРЫТИЯ СКВА­
ЖИНЫ - Incomplete wells due to the
nature of development - AÇMA
XÜSUSİYYƏTİNƏ GÖRƏ NATA­
MAM QUYULAR: Süzgəc vasitəsilə
layla əlaqəli olan quyular.
НЕСОГЛАСИЕ СТРУКТУР­
НОЕ - Structural variance - STRUK­
TUR QEYRİ-UYĞUNLUQ: Daha
cavan qatların qırışıqlığa mə’ruz qalmış
daha yaşlı qatların yuyulmuş səthi
üzərində yatması.
НЕСОГЛАСИЕ
НЕСОГЛАСИЕ ТЕКТОНИЧЕ­
СКОЕ - Tectonic variance - TEK­
TONİK QEYRİ-UYĞUNLUQ: Artıq
çökmüş qatların deformasiya prosesin­
də, adətən, strukturun bir hissəsinin
digər hissəsi üzərinə gətirilməsi (üstə-
gəlmə, qırılıb-qalxma) nəticəsində
yaranan qeyri-uyğunluq.
НЕУСТАНОВИВШАЯСЯ
ФИЛЬТРАЦИЯ - Unsteady filtra­
tion - QƏRARLAŞMAMIŞ SÜZÜL­
MƏ. Bax: НЕУСТАНОВИВШЕЕ-
СЯ ДВИЖЕНИЕ.
НЕУСТАНОВИВШЕЕСЯ
ДВИЖЕНИЕ - Unsteady motion -
QƏRARLAŞMAMIŞ HƏRƏKƏT:
Maye axınının təzyiq və sür’ətinin
koordinatlardan başqa, zamandan asılı
olan hərəkəti.
НЕФТЕБАЗА - Oil farm, bulk
plant - NEFT BAZASI Neft və neft
məhsullarının qəbulu, saxlanılması, bir
nəqliyyat növündən digərinə yüklən­
məsi və buraxılması üçün kompleks
tikililər və qurğular.
НЕФТЕГАЗОВАЯ ЗАЛЕЖЬ -
Oil and gas pool - NEFT-QAZ YA­
TAĞI: Qaz papağı olan neft yatağı.
Belə yataqlarda neftli sahənin həcmi
qazlı hissənin həcmindən çox olur.
НЕФТЕГАЗОВОЕ МЕСТО­
РОЖДЕНИЕ - Oil and gas deposits -
NEFT-QAZ YATAQLARI: Neft və
qaz laylı massiv yataqlar. Neft və qaz
yığımları xüsusi laylara - kollektorlara
toplanır. Massiv neft və qaz yataqları
bir və ya bir neçə neft-qaz laylarının
məcmusudur.
НЕФТЕГАЗОВЫЕ СМЕСИ -
Oil-gas mixtures - NEFT-QAZ QA­
RIŞIQLARI: Çoxkomponcntli karbo­
hidrogenlər sistemi: əsasən parafinli,
naften və aromatik karbohidrogenlər
və habelə azot, karbon qazı, hidrogen-
sulfıd və s. ibarətdir.
-162- НЕФТЕГАЗОНОСНАЯ
НЕФТЕГАЗОВЫЙ СЕПАРА­
ТОР - Oil-gas separator - NEFT-
QAZ SEPARATORU: Neft mə’dən-
lərində nefti qazdan ayırmaq üçün
tətbiq edilən qurğu. Kiçik (0,6 MPa-
dək), orta (0,6-2,5 MPa) və yüksək
(2,5 MPa çox) təzyiqli olurlar.
НЕФТЕГАЗОКОНДЕНСАТНА
Я ЗАЛЕЖЬ - Oil and gas condensate
pool - NEFT-QAZ-KONDENSAT
YATAĞI: Qazkondensat papağı olan
neft yatağı. Neftli hissəsinin həcmi
qazlı hissədən böyük olur.
НЕФТЕГАЗОНАКОПЛЕНИЯ
ЗОНА - Zone of oil and gas
accumulation - NEFTİN VƏ QAZIN
TOPLANMA SAHƏSİ: Struktur for­
malarının və ya yataqdakı karbohid­
rogenlərin faza halının ümumiliyinə
görə birləşən xətti və sahə üzrə yerlə­
şən neft və qaz yataqlarının məcmusu.
НЕФТЕГАЗОНОСНАЯ ОБ­
ЛАСТЬ - Oil and gas bearing region -
NEFTLİ-QAZLI VİLAYƏT: İri geost-
ruktur elementə aid neft və qazın toplan­
ma sahələrinin məcmusu.
НЕФТЕГАЗОНОСНАЯ ПРО­
ВИНЦИЯ - Oil and gas bearing
province - NEFTLİ-QAZLI ƏYALƏT:
Bir və bir neçə iri geostruktura aid olan,
geoloji quruluşca oxşar neftli-qazlı vilay­
ətləri birləşdirən böyük ərazi.
НЕФТЕГАЗОНОСНАЯ СВИ­
ТА - Oil and gas bearing formation,
suite - NEFTLİ-QAZLI LAY DƏS­
TƏSİ: Neft və qaz laylarından ibarət
və bir stratiqrafik bölməyə mənsub dağ
süxurlarının regional yayılmış çox qa­
lın çöküntü qatı.
НЕФТЕГАЗОНОСНАЯ ФОР­
МАЦИЯ - Oil and gas bearing for­
mation - NEFTLİ-QAZLI FORMA­
SİYA: Neft və qaz yığımlarının əmələ
gəlməsi üçün əlverişli, zaman və mə­
kan genetik yaxın olan dağ süxurlarının
təbii tarixi yığımı.
НЕФТЕГАЗОНОСНЫЙ
НЕФТЕГАЗОНОСНЫЙ БАС­
СЕЙН - Oil and gas bearing basin -
NEFTLİ- QAZLI HÖVZƏ. Çökmə
süxurlarından ibarət və Yer qabığının
müasir strukturunda təzahür olunan çö­
kəklik. Onun yaranması, karbohidrogen­
lərin əmələ gəlməsi, yataqda toplanması
və saxlanılması ilə müşahidə olunur.
НЕФТЕГАЗОНОСНЫЙ ГО­
РИЗОНТ - Oil and gas bearing hori­
zon - NEFTLİ-QAZLI HORİZONT:
Neft-qaz kompleksinin daxilində zonal
örtüklə örtülmüş hidrodinamiki əlaqəli
laylar qrupu.
НЕФТЕГАЗОНОСНЫЙ
КОМПЛЕКС- Oil and gas bearing
complex - NEFTLİ-QAZLI KOM­
PLEKS: Regional örtüklə örtülmüş
litoloji-stratiqrafık bölmə. Kompleksin
daxilində bir neftli-qazlı horizont və ya
onların qrupu olur.
НЕФТЕГАЗОНОСНЫЙ
ПЛАСТ - Oil and gas bearing bed -
NEFTLİ-QAZLI LAY - Neft və həll
olmuş qazla doymuş məsaməli dağ
süxuru-kollektoru təbəqəsi.
НЕФТЕГАЗОНОСНЫЙ РАЙ­
ОН - Oil and gas bearing district -
NEFTLİ-QAZLI RAYON: Gcost-
rukturuna və ya hərdən coğrafi əla­
mətlərinə görə ayrılan neftli-qazlı
vilayətin bir hissəsi.
НЕФТЕГАЗОПРОМЫСЛОВА
Я ГЕОЛОГИЯ - Oil and gas field
geology - NEFT-QAZ-MƏ’DƏN GE­
OLOGİYASI: Kəşf edilən və istis­
marda olan karbohidrogen yatağların­
dan neft və qazı maksimal çıxarmaq
məqsədilə onları müfəssəl surətdə
öyrənən neft geologiyasının bir sahəsi.
НЕФТЕГАЗОПРОЯВЛЕНИЕ -
Oil and gas shows - NEFT-QAZ ÇI­
XIŞLARI: Neftin və ondan yaranan
məhsullarının izləri. Yanar qazların
Yer səthində və qazılan quyuda müşa­
hidə edilməsi.
-163- НЕФТЕНАСЫЩЕННАЯ
НЕФТЕГЕОЛОГИЧЕСКОЕ
РАЙОНИРОВАНИЕ - Oil geological
zoning - NEFT GEOLOJİ RAYON­
LAŞDIRMA: İri geoloji neft-qaz ob­
yektlərin (Yerin çökmə süxur örtüyünün,
geoloji regionun və s.) geoloji xassələrinə
görə nisbətən yüksək bircinsliyi ilə səciy­
yələnən kiçik hissələrə bölünmə ardıcılığı.
НЕФТЕДОБЫВАЮЩАЯ
ПРОМЫШЛЕННОСТЬ - OU produc­
tion industry - NEFTÇIXARMA SƏ­
NAYESİ: Neftin və səmt qazının hasilatı
ilə məşqul olan sənaye sahəsi.
НЕФТЕДОБЫЧА - Oil produc­
tion - NEFTÇIXARMA. Neftin və
onunla birgə çıxan qazların Yer təkin­
dən çıxarılması (hasilatı), toplanması
və ilkin hazırlanma (sudan və bərk
qarışıqlardan təmizlənməsi) prosesi.
НЕФТЕДОБЫЧА СПОСОБОМ
ФОНТАНИРОВАНИЯ - Production
of oU by gushing - FONTAN ÜSULU
İLƏ NEFTÇIXARMA: Lay cncıjisinin
hesabına quyulardan neftin, qaz-konden-
satın Yer səthinə qaldırılması.
НЕФТЕЛОВУШКА - Oil trap -
NEFT TƏLƏSİ: Neft və neft məhsul­
larını tullantı sularından ayırmaq üçün
mə’dən kanalizasiya sistemində tə­
mizləmə qurğusu,
НЕФТЕНАЛИВНОЕ СУДНО,
ТАНКЕР - Oil tanker, oil carrying
vessel - MAYE DAŞIYAN GƏMİ
(tanker): Neft və neft məhsullarının
nəqli üçün gəmi.
НЕФТЕНАЛИВНОЙ ПРИЧАЛ -
Oü terminal - NEFT DOLDURMA
KÖRPÜSÜ: Neft gəmilərinin (tanker)
doldurulması əməliyyatlarının icrasında
tətbiq olunan kompleks qurğu və tikililər.
НЕФТЕНАСЫЩЕННАЯ
ТОЛЩИНА - Oil saturated thick­
ness - NEFTLƏ DOYUMUŞ QALIN­
LIQ: Effektiv məsaməliyə malik olan
və neftlə doymuş təbəqələrin qalın­
lıqları cəmi.
 НЕФТЕНАСЫЩЕННОСТЬ
НЕФТЕНАСЫЩЕННОСТЬ
ПЛАСТА - Oil saturation of the
layer - LAYIN NEFT DOYUMU:
Kollektor-süxurlarında olan neftin
miqdarı. Məsaməli mühitin həcminin
faizi və ya hissəsi ilə ölçülür. Məsa­
məli mühitin neftlə tam doymaması
onda qalıq və ya əlaqəli suyun, sərbəst
qazın olması ilə əlaqədardır.
НЕФТЕОТДАЧА ЗА БЕЗВОД­
НЫЙ ПЕРИОД - Oil recovery in wa­
ter-free period - SUSUZ DÖVÜRDƏ
NEFTVERİMİ: Yatağı istismar edən
quyularm susuz məhsul verdiyi dövrdəki
neft verimi.
НЕФТЕОТДАЧА НЕФТЯНО­
ГО ПЛАСТА - Oil recovery ratio -
NEFT LAYININ NEFTVERİMİ:
Yataqların işlənməsində məhsuldar
laylardan neftin çıxarılma dərəcəsini
səciyyələndirən və müəyyən müddət­
də çıxarılan neftin onun hesablanmış
ehtiyatına olan nisbəti kimi tapılan
göstərici. L.n.v. cari və son qiymətləri
hesablanır.
НЕФТЕПЕРЕРАБАТЫВАЮ­
ЩИЙ ЗАВОД - Oil refinery - NEFT
E’MALl ZAVODU: Xam neftdən
maye yanacaq, yağ, mazut, parafin,
kükürd və kükürd turşusu, ncftkimyası
üçün xammal və s. istehsal edən sə­
naye müəsisəsi.
НЕФТЕПРОВОД - Oil pipeline -
NEFT KƏMƏRİ: Neft və neft məhsulla­
rının nəqli üçün boru kəmərindən, nasos
stansiyasından və ambarlardan ibarət
tikili (qurğu).
НЕФТЕПРОВОД МАГИСТ­
РАЛЬНЫЙ - Oil main, oil main
pipeline - MAGİSTRAL NEFT KƏ­
MƏRİ: Nefti çıxarıldığı yerdən isteh­
lakçıya (neftayırma zavodu və ya aralıq
neft bazasına) nəql etmək üçün tikinti­
lər kompleksi. Diamctri 1220 mzn-dək
və 5,5-6,4 MPa işçi təzyiqə davamlı
polad borulardan çəkilir.
-164- НЕФТЕХРАНИЛИЩЕ
НЕФТЕПРОДУКТОПРОВОД
МАГИСТРАЛЬНЫЙ - Petroleum
product main - MAGİSTRAL NEFT
MƏHSULLARI KƏMƏRİ: Neft məh­
sullarını neft c’malı zavodundan aralıq və
paylalıcı bazaya nəql etmək üçün tikinti
kompleksi. Borulann diametri 500 mm-
dək, işçi təzyiqi 6,4 MPa-dək olur.
НЕФТЕПРОДУКТЫ - Oil pro­
ducts - NEFT MƏHSULLARI: Neft
və səmt qazından alınan karbohidrogen
qarışığı, fərdi kimyəvi birləşmələr.
НЕФТЕПРОМЫСЛОВАЯ
ГЕОФИЗИКА - Geophysics of oil
fields - NEFT-MƏ’DƏN GEOFİZİ­
KASI: Quyuların mə’dən-gcofiziki,
geoloji-texnoloji və hidrodinamiki təd­
qiqatı və onların nəticələrinin interpreta­
siyasının texniki və texnoloji üsullarını
hazırlayan geofizika elminin bir sahəsi.
НЕФТЕСБОРЩИК ПЛАВУ­
ЧИЙ - Floating oil gathering tanker -
ÜZƏN NEFTYIĞAN: Su səthindən
nazik neft və ncftməhsulları təbəqələ­
rini yığmaq üçün tətbiq olunan gəmi
və ya xüsusi üzən qurğu.
НЕФТЕХИМИЧЕСКАЯ ПРО­
МЫШЛЕННОСТЬ - Petrochemical
industry - NEFT-KİMYA SƏNAYE­
Sİ: Ağır sənaye sahəsi olub, başlıca
olaraq, neft və təbii yanar qaz c’malı
məhsulları əsasında sintetik material və
mə’mulat istehsalını əhatə edir.
НЕФТЕХИМИЧЕСКИЙ
КОМПЛЕКС - Petrochemical comp­
lex - NEFT-KİMYA KOMPLEKSİ:
Neftin fraksiyaları, təbii qazm və neft
c’malı qazının əsasından üzvü və qeyri-
üzvi məhsullarım istehsal edən müəs­
sisələr qrupu.
НЕФТЕХРАНИЛИЩЕ - Oil
storage - NEFT AMBARI: Neft və
neft e’malı məhsullarını saxlamaq üçün
qurğular. Buna neft çənləri, basqılı və
basqısız neft kəmərləri, nasos stansiya­
ları və s. aiddir.
НЕФТИ
НЕФТИ АРОМАТИЧЕСКИЕ -
Aromatic oils - AROMATİK NEFT­
LƏR: CnH2n.6 ifədəsi ilə müəyyən
olunan karbohidrogen tərkibli neftlər.
Bu cür neftlər kimyəvi fəal olmaqla tez
oksidləşməyə mə’ruz qalır. Belə neft­
lərə, adətən, az rast gəlinir.
НЕФТИ НАФТЕНОВЫЕ - sı, onların əmələ gəlmə şərtləri, dəyiş­
Naphthenic oils - NAFTEN ƏSASLI
NEFTLƏR: Tərkibi CnH2n ifadəsi ilə
müəyyən olunan, əsasən naftenli kar­
bohidrogenlərdən təşkil olunmuş
neftlər. Naftcn əsaslı adlanan bu neft­
lərdə bərk parafinin iyi, çox az mi­
qdarda neytral qətranlar və bə’zən
asfaltcndə olmur.
НЕФТИ ПАРАФИНОВЫЕ -
Paraffin oils - PARAFİNLİ NEFT­
LƏR: Atmosfer şəraitində, əsas c’ti-
barilə doymuş karbohidrogenlərdən,
yəni tərkibi CnH2,1+2 ifadəsi ilə təşkil
olunmuş neftlər.
НЕФТЬ - Oil, crude oil, petroleum
- NEFT: Faydalı qazıntıların ən
mühümlərindən olan, Yer qabığının
çöküntü süxurlarında yayılan, özünə­
məxsus iyli, yanan, yağlı maye. Sıxlığı
800-1050 kq/m3. Qaz kondensatının
sıxlığı 800 Ay/wMan az olur. Sıxlığı 870
Azy/mJ-dək olan neftlər yüngül, 870-910
Aı///nJo!an n-lər orta və sıxlığı 910 kq/m3
çox olan n-lər ağır neftlər adlanır. N.
tərkibində 82,5-87% karbon, 11,5-
14,5% hidrogen, 0,05-0,35% (nadir
halda 0,7%) oksigen, 0,001-5,5% (nadir
halda 8% çox) kükürd, 0,02-1,8% azot
elementləri vardır. N. xüsusi istilik tu­
tumu 1,7 - 2,1 kCoul, xüsusi yanma
istiliyi 43,7-46,2 MCoul/kq bərabərdir.
Dünyada istehsal olunan neftin 1/3-də
kükürdün miqdarı 1%-dən çoxdur.
Azərbaycan neftləri az kükürdlü neftlərə
aiddir, ona görə də qiymətlidir.
НЕФТЬ НЕНЬЮТОНОВСКАЯ
- Non-Newtonian oil - QEYRİ-
NYUTON NEFT; Sür’ət qradienti ilə
toxunan gərginlik arasında qeyri-xətti
-165- НЕФТЯНАЯ
asılıqlı olan neftlər.
НЕФТЯНАЯ БАЗА - Oft farm,
bulk plant - NEFT BAZASI: Bax:
НЕФТЕБАЗА.
НЕФТЯНАЯ ГЕОЛОГИЯ - Oil
geology - NEFT GEOLOGİYASI:
Yerin təkində neft və qazın toplanma­
məsi, dağılması və paylanması qanu­
nauyğunluqlarını öyrənən geologiya
elminin bölməsi.
НЕФТЯНАЯ ЗАЛЕЖЬ - Oil
field, oil pool - NEFT YATAĞI: Lay -
kollektor və tavanla yaradılan və vahid
su-neft təmas xətti ilə nəzərat olunan
tələdə neftin təbii fərdi yığımı.
НЕФТЯНАЯ ОТОРОЧКА - Oil
fringe - NEFT QURŞAĞI: ölçüsü və
geoloji ehtiyatı ikifazalı yatağın qazlı
hissəsindən kifayət qədər az olan qaz-
neft və qaz-kondensat yataqlarının
neftli hissəsi.
НЕФТЯНАЯ ПРОМЫШЛЕН­
НОСТЬ - Oil industry, pertoleum
industry - NEFT SƏNAYESİ: Ya-
nacaq-cncrgctika kompleksi; neft və
qaz yataqlarının kəşfiyyatını, quyuların
qazılmasını, neft və neft-qaz yataqları­
nın istismarını, neftin hazırlanmasını
və nəqlini, neft və qazm yığılmasını və
ilkin c’malını və s. əhatə edən sanəyc
sahəsi.
НЕФТЯНАЯ СКВАЖИНА - Oil
well - NEFT QUYUSU: Neft yatağını
açmaq və oradan nefti və səmt qazını
çıxarmaq üçün quyu. Neft yatağında
istismar, vurucu, qiymətləndirici, pye-
zometrik və müşahidə quyuları olur.
НЕФТЯНАЯ ХИМИЯ - Oil
chemistry - NEFT KİMYASI: Üzvi
kimyanın bölməsi. Neftin və neft frak­
siyalarının tərkibini, fiziki - kimyəvi
xassələrini və c’mal üsullarını öyrənir.
НЕФТЯНАЯ ЭМУЛЬСИЯ - Oil
emulsion - NEFT EMULSİYASI: Ma­
yelərdən birinin digərində kiçik dam­
 НЕФТЯНОЕ
cılar (zərrəciklər) şəklində dispcrsiya
olunan neft-su sistemi. Sulanmış neft
quyularında, mə’dən boru kəmərlərin­
də və s. proseslərdə yaranır.
НЕФТЯНОЕ МЕСТОРОЖДЕ­
НИЕ - Oil field/deposit - NEFT YA­
TAĞI: Vahid struktur elementin nəza-
Tətində olan və eyni bir sahədə payla­
nan bir və ya bir neçə tələdə yerləşən
neft laylarının cəmi.
НЕФТЯНОЙ АМБАР - Oil
storage - NEFT AMBARI: Nefti və
onun e’mal məhsullarını saxlamaq
üçün rczcrvuar və ya rczcrvuarlar sis­
temi. Yerüstü, yeraltı və yanycraltı
növləri mövcuddur.
НЕФТЯНОЙ ГАЗ (нефтяной
попутный газ) - Oil gas - NEFT
QAZI (səmt qazı): Neftdə lay şərai­
tində həll olmuş və yataqların işlənmə­
si zamanı lay təzyiqinin doyma təzyi­
qindən aşağı düşməsi nəticəsində nef­
tdən ayrılan qaz.
НЕФТЯНОЙ КОНСОРЦИУМ -
Oil consortium - NEFT KONSOR­
SİUMU: Bir və ya bir neçə neft ya­
tağının kəşfiyyatı və istismarı üçün neft
şirkətlərinin yaratdıqları birlik. Bax:
КОНСОРЦИУМ.
НЕФТЯНОЙ ПЛАСТ - Oil
bearing bed - NEFT LAYI: Bax:
НЕФТЕГАЗОНОСНЫЙ ПЛАСТ.
НЕФТЯНОЙ ПРОМЫСЕЛ -
Oil field - NEFT MƏ’DƏNİ: Yataqdan
neftin çıxarılma və yığılması, quyudan
çıxan məhsulun (neftin, neft qazının,
lay suyunun) ilkin c’malından sonra
istehlakçılara (neft və qaz c’malı zavo­
dlarına və s.) nəql etmək məqsədilə
hazırlanmış texnoloji kompleks.
НЕФТЯНОЙ РЕЗЕРВУАР - Oil
tank - NEFT REZERVUARI. Neft və
neft məhsullarının saxlanılması üçün
tutum.
НЕФТЯНОЙ СБОРНЫЙ
ПУНКТ - Oil gathering point - NEFT
■166-
НЕФТЯНЫЕ
YIĞIMI MƏNTƏQƏSİ: Neft quyuların­
dan çıxarılan məhsulun yığımı və ilkin
işlənməsi üçün tərxis edilmiş qurğu.
НЕФТЯНОЙ ФОНТАН - Oil
gush/spout - NEFT FONTANI: Quyu-
dibi təzyiqin (quyu lüləsini dolduran
qarışığın təzyiqindən böyük olduqda)
tə’siri ilə neft və qazın quyudan çıxması.
НЕФТЯНЫЕ ВОДЫ - Waters of
productive oil strata - NEFT SULA­
RI: Neftli horizontların suyu; neft və
onda həll olunmuş qazla sıx əlaqəlidir.
НЕФТЯНЫЕ ГАЗЫ - Oil gases -
NEFT QAZLARI. Bax: НЕФТЯНОЙ
ГАЗ.
НЕФТЯНЫЕ КАМНИ - Oil
rocks - NEFT DAŞLARI. Xəzər dəni­
zinin Azərbaycan akvatoriyasında yer­
ləşən neft yatağı. Bakıdan 100 km şər­
qdə yerləşir. 1949-cu ildə açılıb.
Dünyada ilk dəfə dənizdə ncftçıxar-
manın başlanğıcını qoyub.
НЕФТЯНЫЕ КОНГРЕССЫ -
Petrolium congresses - NEFT KON-
QRESSLƏRİ. Bax. МИРОВЫЕ
КОНГРЕССЫ.
НЕФТЯНЫЕ МАСЛА - Min­
eral oils - NEFT YAĞLARI (mineral
yağlar): Neftin distilləşməsindən və
qudrondan arzu olunmaz komponentlə­
ri kənarlaşdırmaqla yüksək tempera­
turda qaynayan (300-600°S) karbohid­
rogenlərin maye qarışığı.
НЕФТЯНЫЕ МОНОПОЛИИ -
Petroleum monopolies - NEFT İNHİ­
SARLARI (monopoliyası): Xüsusi
(səhmdar), dövlət və ya qarışıq mül­
kiyyətə daxil olan iri birliklər (kon­
sernlər, şirkətlər və s.).
НЕФТЯНЫЕ ПРОДУКЦИИ -
Oil products - NEFT MƏHSULLA­
RI: Neftin e’mahndan alman karbohid­
rogenlərlə onların bə’zi törəmələrinin
qarışığı və ya fərdi kimyəvi birləşmə­
ləri (yanacaq, sürtgü yağı, clcktroi-
zolyasiya materialı, həlledici və s.).
НИЖНИЕ
НИЖНИЕ ВОДЫ - Bottom
waters - ALT SULAR: Məhsuldar
neftli - qazlı layların altında yatan sulu
horizontların suyu.
НИЗКОТЕМПЕРАТУРНАЯ
СЕПАРАЦИЯ - Low-temperature
separation - AŞAĞI TEMPERA-
TURLU AYRILMA: Mə’dən şərai­
tində təbii qazı e’mal etməklə onun
tərkibindən qaz kondensatının ayrılma
və qazın nəmliyini kənaretmə prosesi.
НИЗКОТЕМПЕРАТУРНЫЙ
РЕЗЕРВУАР - Low-temperature
reservoir - AŞAĞI TEMPERATURLU
ÇƏN: Ətraf mühitin temperaturundan
aşağı (bir qayda olaraq - 4°S-dən) maye­
ləşdirilmiş təbii qazların və həmçinin
mayeləşdirilmiş karbohidrogen qazlar
qarışığının saxlanılması üçün tutum.
НИТРОМЕТАН - Nitromethane
- NİTROMETAN: Maye şəkilli part­
layıcı maddə; neft və qaz hasilatında
lay daxilində partlayıcı kimi istifadə
edilir.
НОВЫЕ СКВАЖИНЫ - New
wells - YENİ QUYULAR: Hesabat
ilində ilk dəfə qazımadan çıxan və ya
keçmiş illərdə qazılıb hesabat ilində
mənimsənilən və ya başqa kateqoriya­
lardan keçirilən, əvvəllər istismarda
olmayan quyular.
НОМИНАЛ - Nominal - NOMİ­
NAL (adlı): Qiymətli kağızların, kağız
pulların, banknot və monetlərin üzə­
rində göstərilən dəyəri.
НОМИНАЛЬНАЯ ЗАРАБОТ­
НАЯ ПЛАТА - Nominal wages -
NOMİNAL ƏMƏK HAQQI: Əmək
haqqının pulla ifadəsi. Əmtəə və xid­
mətin qiymətindən asılı olmayaraq
əmək haqqının səviyyəsini səciyyə­
ləndirir. Bax: РЕАЛЬНАЯ ЗАРА­
БОТНАЯ ПЛАТА.
НОМИНАЛЬНЫЙ ДИАМЕТР
СКВАЖИНЫ - Nominal diameter of
well - QUYUNUN NOMINAL DİA-
-167- HOPMA
METRİ: Baltanın, yaxud boru başlığı­
nın diametrinə uyğun quyu gövdəsinin
diametri.
НОМОГРАММА - Nomograph,
alignment chart, abac - NOMO-
QRAM: Deyişənlərin verilmiş sahə­
sində bir neçə dəyişən kəmiyyətlər
arasındakı funksional asılılığın qrafiki
təsviri. Dəyişən kəmiyyətlərin hər bir
qiyməti bu sahədə nöqtə, yaxud xətt
kimi əks olunur.
НОМОГРАФИЯ - Nomography -
NOMOQRAFİYA: Riyaziyyatın bölmə­
si; nomoqram (funksional asılılıqların
xüsusi qrafiki təsviri) və onun qurulması
üsullarını öyrənir.
HOPMA ВРЕМЕНИ - Time
rate, standart time - VAXT NOR­
MASI: Məhsul vahidinin (vahid
həcminin, miqdarının və s.) hazırlan­
masına lazım olan vaxt sərfi.
HOPMA ДИСКОНТА- Discount
rate - DİSKONTUN (diskonlaşdır-
ma) NORMASI: Banklar və səh­
mdarlar tərəfindən verilən borc pulun
dəyərini əks etdirən və şirkətin, firma­
nın və s. fəaliyyətini təhlil etmək üçün
istifadə olunan uçot tarifi. Mənfəətin
daxili normasından (1RR) kiçik olur.
HOPMA ДИСКОНТА НОМИ­
НАЛЬНАЯ - Nominal discount rate
- DİSKONTUN NOMİNAL NOR­
MASI: Bu elə infilyasiyam nəzərə
almaqla diskontun real normasıdır. Neft
və qaz şirkətləri üçün D.n.n. uçct tarifi
15% təşkil edir. Bax: HOPMA ДИС­
КОНТА РЕАЛЬНАЯ.
HOPMA ДИСКОНТА РЕАЛЬ­
НАЯ - Real discount rate - DİS­
KONTUN REAL NORMASI: Bu,
infilyasiyasını nəzərə almadan D.n.
uçct tarifidir. Neft və qaz şirkətləri
üçün D.r.n., adətən, 10% götürülür.
HOPMA НАКОПЛЕНИЯ -
Accumulation norm/rate - YIĞIM
NORMASI: Yığılan izafi dəyər kütlə­
 НОРМА
sinin istifadə olunan kapitala və ya
izafi dəyərin bütün kütləsinə nisbəti.
HOPMA ПРИБАВОЧНОЙ
СТОИМОСТИ - Surplus value rate -
İZAFİ DƏYƏR NORMASI: İzafi dəyər
kütləsinin dəyişən kapitala nisbəti.
HOPMA ПРИБЫЛИ - Profit
rate - MƏNFƏƏT NORMASI: İzafi
dəyərin avans alınmış bütün kapitala
nisbəti, faizlə.
HOPMA РЕНТАБЕЛЬНОСТИ
- Profitability rate - RENTABELLİK
NORMASI: Mənfəətin məhsulun
maya dəyərinə olan nisbəti. Xərclərin
effektivliyini göstərən əsas göstərici­
lərdən biri. Bax: ИНДЕКС РЕН­
ТАБЕЛЬНОСТИ.
НОРМАЛЬ - Normal, standart -
NORMAL: Əyrinin (səthin) verilmiş
nöqtəsindən keçən və həmin nöqtədə
onun toxunanına (toxunan müstəvisi­
nə) perpendikulyar olan düz xətt.
НОРМАЛЬНОЕ РАСПРЕДЕ­
ЛЕНИЕ - Normal distribution -
NORMAL PAYLANMA: Qauss pay­
lanması, P(x) =—\=e 2<r’ ehtimal
sıxlığı ilə səciyyələnən təsadüfi x
kəmiyyətinin ehtimalının paylanması,
a - riyazi gözləmə, cr2 - dispersiya.
Ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışla­
rının biri.
НОРМАЛЬНОЕ ПРОИЗВОД­
НОЕ - Normal derivative - NOR­
MAL TÖRƏMƏ. Bax: ПРОИЗ­
ВОДНОЕ.
НОРМАЛЬНЫЕ УСЛОВИЯ -
Normal conditions - NORMAL ŞƏ­
RAİT: İdeal qazın (molunun həcmi
Vo=2,24136-10-2mJ və sərbəstdüşmə
tə’cili g-9,80665 olan) mühitdəki
uyğun təzyiq Р=\(У1305Ра (normal
atmosfer təzyiqi) və temperaturla
T=273,15°K (0°S) müəyyən edilən
fiziki şərait.
-168- НУССЕЛЬТА
НОРМАТИВНЫЙ AKT - Nor­
mative act - NORMATİV AKT: Səla-
hiyətli dövlət orqanları tərəfindən
müəyyənləşdirilən hüquq normalar aktı.
НОРМАТИВЫ - Normatives,
specifications - NORMATİVLƏR:
Əməyin normalaşdınlmasında, istehsa­
lın və təsərrüfat fəaliyyətinin planlaş-
dınlmasmda istifadə olunan iş vaxtının,
material və maliyyə ehtiyatlan sərfinin
hesablanan qiymətləri.
НОРМИРОВАНИЕ РАСХОДА
МАТЕРИАЛЬНЫХ РЕСУРСОВ -
Standardization of material resources
consuption - MATERİAL EHTİY­
ATLARI SƏRFİNİN NORMALAŞ-
DIRILMASI: Məhsul vahidinin ha­
zırlanmasına, çıxanlmasına və ya iş
vahidinin istehsalına tələb olunan ma­
terial ehtiyatları sərfinin planlaşdırılan
ölçüsü.
НОРМИРОВАНИЕ ТРУДА -
Standardization of labour efficiency -
ƏMƏYİN NORMALAŞDIRILMASI:
Məhsul vahidinin hazırlanmasına və ya
vahid zamanda məhsul istehsalına müəy-
yənləndirilmiş əmək sərfinin ölçüsü.
НОСИТЕЛЬ ДАННЫХ ■ Data
bearer - MƏ’LUMAT DAŞIYICISI:
İnformasiyanın yazılması və saxlanıl­
ması üçün istifadə olunan fiziki cisim
və ya mühit.
НОУ - ХАУ - Know-how - NOU-
HAU (necə etməyi bilirəm); Müəssisə
və peşə fəaliyyətlərində təcrübi tətbiq
olunan və geniş yayılmamış elmi, tex­
niki, istehsal, idarəçilik, maliyyə və s.
müxtəlif bilik və təcrübənin müqavilə
əsasında verilməsi. Məxfilik N.h. əsas
elementlərindən biridir.
НУССЕЛЬТА ЧИСЛО - Nusselt
number - NUSSELT ƏDƏDİ: Maye
və ya qaz ilə bərk cismin səthi arasında
konvektiv istilik mübadiləsinin inten­
sivliyini səciyyələndirən adsız kə­
miyyət.
НЬЮТОН
НЬЮТОН - Newton - NYUTON:
Beynəlxalq vahidlər sistemində qüvvə
vahidi; Nyuton, N ilə işarə olunur. İN,
kütləsi \kq olan cismə qüvvə istiqa­
mətində lm/san2 tə’cil verən qüvvədir.
1А=10адп=0,102^.
НЬЮТОНА ЗАКОНЫ МЕХА­
НИКИ - Newtonian’s mechanics
laws - MEXANİKANIN NYUTON
QANUNLARI: Ətalət, qüvvə və tə’cil
arasındakı əlaqə və tə’sirin əkstə’sirə
bərabərliyi kimi üç qanun, Nyuton
qanunları adlanır.
НЬЮТОНОВЫЕ ЖИДКОСТИ
- Newtonian liquids - NYUTON
MAYELƏRİ: Nyutonun özlü sürtün­
mə qanununa tabe olan mayelər. Bu
mayelərdə, sür’ət qradiyenti ilə toxu­
nan gərginlik arasında xətti asılılıq
mövcuddur. Bax: ВЯЗКОСТЬ.
O ОБЕССОЛИВАНИЕ НЕФТИ -
ОБВАЛ СТЕНОК СКВАЖИН -
Collapse of the bore hole wall -
QUYU DİVARININ UÇULMASI:
Quyu gövdəsinə süxur parçalarının tö­
külməsi ilə müşahidə olunan quyu
divarının bütövlüyünün pozulması. Qu­
yu divarının uçulmasına qazılan kəsi-
lişdə bə’zi süxurların dayanıqlı olma­
ması və eləcə də süxurların monolit­
liyinin tektonik pozğunluqlara mə’ruz
qalması səbəb olur.
ОБВОДНЕНИЕ НЕФТЯНОГО
(газового) ПЛАСТА - Water en­
croachment of oil (gas) layer -
NEFTLİ (qazlı) LAYIN SULAŞMA-
SI: İşlənmə prosesində süxur məsa­
mələrinin konturarxası, laya vurulan və
kənar sularla dolması.
ОБВОДНЕННОСТЬ ПРОДУК­
ЦИИ НЕФТЯНОЙ СКВАЖИНЫ -
-169- ОБОЛОЧКА
Water encroachment of oil well prod­
ucts - NEFT QUYULARI MƏHSU­
LUNUN SULAŞMASI: Neft quyusunun
sulaşması, hasil olunmuş suyun miqdarı­
nın çıxarılan ümumi maye miqdarına olan
nisbəti faizlə göstərilir.
ОБВОДНЕННОСТЬ СКВА­
ЖИНЫ - Water encroachment of the
well - QUYUNUN SULAŞMASI.
Bax: ОБВОДНЕННОСТЬ ПРО­
ДУКЦИИ НЕФТЯНОЙ СКВА­
ЖИНЫ.
ОБЕЗВОЖИВАНИЕ - Dewa­
tering, dehydration - SUSUZLAŞ-
DIRMA: Faydalı qazıntı və ya onların
c’mal məhsullarından maye fazasını
(suyu) ayırma prosesi.
ОБЕЗВОЖИВАЮЩАЯ УС­
ТАНОВКА - Dewatering plant -
SUSUZLAŞDIRICI QURĞU: Faydalı
qazıntılardan suyu ayırmaq üçün istifa­
də edilən qurğu və cihazlar.
Oil demineralization - NEFTİN
DUZSUZLAŞDIRILMASI: Neft quy­
ularının məhsulunda olan mineral duz­
ların (əsasən, xlorlu) kənar edilməsi.
ОБЛАСТЬ ПИТАНИЯ - Drain­
age area - QİDALANMA SAHƏSİ:
Layı atmosfer çöküntüləri ilə qidalan­
dıran Yer səthinin bir hissəsi.
ОБНАЖЕНИЕ - Exposure, out­
crop - ÇIXIŞ: Dağ süxurlarının Yer
səthinə çıxışı.
ОБОБЩЕНИЕ - Generalization
- ÜMUMİLƏŞDİRMƏ. Tədqiqat
obyektinin (prosesin və s.) ümumi
əlamətlərini (xassələrini, inkişaf ten­
densiyasını və s.) aşkarlamaq yolu ilə
yeni elmi anlayışın, qanunun, nəzə­
riyyənin yaradılması.
ОБОЛОЧКА - Shell, jacket -
QABIQ (örtük, qılaf): Aralarındakı
məsafə digər ölçülərinə nisbətən çox
kiçik olan iki səthlə məhdudlaşan ci­
sim.
ОБОРОТНЫЕ
ОБОРОТНЫЕ ФОНДЫ
Current assets - DÖVRİYYƏ FOND­
LARI: İstehsalın bir dövründə bütöv­
lükdə istifadə olunan və məhsulun də­
yərinə əlavə edilən müəssisənin isteh­
sal fondunun bir hissəsi.
ОБРАТИМЫЙ ПРОЦЕСС -
Reversible process - DÖNƏN PROSES:
Düz prosesin bütün aralıq hallarını ardıcıl
olaraq əks istiqamətdə təkrarlayan termo­
dinamik proses.
ОБРАТНАЯ (ретроградная)
КОНДЕНСАЦИЯ - Reverse conden­
sation - ƏKS (retroqrad) KONDEN-
SASİYA: Təzyiqin azalması, yaxud
temperaturun artması ilə baş verən
kondensasiya prosesi.
ОБРАТНОЕ (ретроградное)
ИСПАРЕНИЕ - Reverse vaporiza­
tion - ƏKS (retroqrad) BUXAR­
LANMA: Təzyiqin artması və tempe­
raturun azalması ilə baş verən buxar­
lanma prosesi.
ОБСАДНАЯ КОЛОННА - kütləsinə mütənasib olan qüvvə. Məs.,
Casing string - QORUYUCU KƏ­
MƏR: Yeni qazılmış quyularm divarla­
rını bərkitmək, onu təzyiqdən qoru­
maq; neftli, sulu və qazlı layları təcrid
etmək, onların dağılmasının qarşısını
almaq, istismar zamanı neft və qazın
itkisiz çıxarılmasını tə’min etmək, laya
maye və qaz vurmaq üçün tətbiq edilən
polad boru kəməri.
ОБЩАЯ ТОЛЩИНА - Overall
thickness - ÜMUMİ QALINLIQ:
Layın (horizontun) dabanı ilə tavanı
arasındaki məsafə. Stratiqrafık sər­
hədlər daxilində tə’yin edilir.
ОБЪЕКТ - Object - OBYEKT:
Hər hansı bir fəaliyyətin sahəsi.
ОБЪЕКТ РАЗРАБОТКИ - De­
velopment object - İŞLƏNMƏ
OBYEKTİ: Quyular qrupu vasitəsilə
yerin təkindən çıxarıla biləcək sənaye
əhəmiyyətli karbohidrogen yığımları
yerləşən və işlənən yatağın daxilində
-170- ОБЪЕМНЫЙ
- sün’i surətdə ayrılmış geoloji törəmə­
lər (lay, massiv, laylar qrupu).
ОБЪЕМ - Volume - HƏCM:
Həndəsi cisimlərlə bağlı əsas kə­
miyyətlərdən biri. Ən sadə halda ci­
simdə yerləşən vahid (yə’ni tili bir
uzunluq vahidinə bərabər olan) kublar
sayı ilə ölçülür.
ОБЪЕМ УДЕЛЬНЫЙ - Specific
volume - XÜSUSİ HƏCM. Bax:
УДЕЛЬНЫЙ ОБЪЕМ.
ОБЪЕМНАЯ ВЯЗКОСТЬ - Volu­
me viscosity - HƏCMİ ÖZLÜLÜK
(ikinci özlülük): Həcmi deformasiyada
mexaniki enctjinin istilik enerjisinə dön­
məz çevrilməsini səciyyələndirən maye
və ya qaz mühitinin xassəsi. Ən çox səs
dalğalarının (xüsusilə ultrasəs) yayılma­
sında özünü göstərir.
ОБЪЕМНАЯ СИЛА - Volume
power - HƏCMİ QÜVVƏ (kütləvi
qüvvə): Verilmiş cismin bütün his­
səciklərinə tə’sir edən və hissəciyin
cazibə qüvvəsi.
ОБЪЕМНАЯ СКОРОСТЬ
ФИЛЬТРАЦИИ - Volume filtration
rate - HƏCMİ SÜZÜLMƏ SÜR’ƏTİ:
Vahid zamanda vahid süzülmə səthin­
dən keçən maye və ya qazın həcmi.
ОБЪЕМНОГО СЖАТИЯ МО­
ДУЛЬ - Bulk compression modulus -
HƏCMİ SIXILMA MODULU. Bax.
МОДУЛИ УПРУГОСТИ.
ОБЪЕМНЫЙ АНАЛИЗ - Vol­
ume analysis - HƏCMİ ANALİZ:
Maddənin qatılığını (miqdarını) tə’yin
etmək üçün həcmlərin ölçülməsinə
əsaslanan miqdarı analiz üsulları toplu­
su.
ОБЪЕМНЫЙ ДЕБИТ СКВА­
ЖИН - Volume discharge of well -
QUYUNUN HƏCMİ DEBİTİ: Vahid
zamanda quyudan alınan maye və qaz
həcminin miqdarı. Vahidi: smVsan;
m3/san və s.
ОБЪЕМНЫЙ____________________ ••171 -ОДНОЖИДКОСТНЫЙ
ОБЪЕМНЫЙ КОЭФФИЦИ­
ЕНТ НЕФТИ - Volume coefficient of’
oil - NEFTİN HƏCM ƏMSALI: Nef­
tin lay şəraitindəki həcminin onun
normal şəraitindəki (qazsızlaşdırılmış
neftin) həcminə olan nisbəti.
ОБЪЕМНЫЙ КОЭФФИЦИ­
ЕНТ ПЛАСТОВОГО ГАЗА - Vol­
ume coefficient of seam gas - LAY
QAZININ HƏCM ƏMSALI: Qazın
lay şəraitindəki həcminin onun normal
şəraitindəki həcminə olan nisbəti.
Əgər, qaz layda və adi şəraitdə qazvari
halında olarsa, həcm əmsalı Klapcy-
ron-Mcndclcycv düsturu ilə hesablanır.
ОБЪМНЫЙ КОЭФФИЦИЕНТ
ПЛАСТОВОЙ ВОДЫ - Volume coef­
ficient of seam water - LAY SULARI­
NIN HƏCM ƏMSALI: Lay suyunun lay
şəraitindəki həcminin onun normal şərit-
dəki həcminə olan nisbəti.
ОБЪЕМНЫЙ МЕТОД ПОД­
СЧЕТА ЗАПАСОВ ГАЗА - Volumet­
ric method of gas reserves estimation -
QAZ EHTİYATININ HƏCM HE­
SABLANMA ÜSULU: Layın məsamə­
lərində yerləşən normal şəraitə gətirilən
sərbəst qazın həcminin tə’yin edilməsi­
nə əsaslanan hesabat üsulu. Layda olan
qazın həcmi layın sahəsinin onun effek­
tiv qalınlığı, məsaməlilik və qazla doy­
ma əmsallarının hasilinə bərabərdir. Bu
həcmi normal şəraitə keçirmək üçün
təzyiq və temperatur əmsallarının hasi­
lindən istifadə edilir.
ОБЪЕМНЫЙ МЕТОД ПОД­
СЧЕТА ЗАПАСОВ НЕФТИ -
Volumetric method of oil reserves
estimation - NEFT EHTİYATININ
HƏCM HESABLANMA ÜSULU:
Neft layının həndəsi quruluşuna, onun
məsaməliliyinə, neftlə doyması və
neftveriminə əsaslanan hesabat üsulu.
Layın həcmi, onun sahəsinin effektiv
qalınlığına hasili kimi tə’yin olunur.
Sonra bu hesabata məsaməlilik, neftlə
doyma, neftin həcm əmsallan və neftin
sıxlığının qiyməti əlavə olunaraq neftin
ehtiyatı tapılır.
ОБЪЕМНЫЙ НАСОС - Positive
displacement pump - HƏCMİ NA­
SOS: Nasosun giriş və çıxışı ilə vaxta­
şırı əlaqəli işçi kamera həcminin dövri
dəyişməsi yolu ilə mayenin (qazın va­
kuum nasosu) vurulması üçün aqreqat.
ОБЪЕМНЫЙ РАСХОД ЖИД­
КОСТИ (газа) - Volume liquid dis­
charge - MAYE (qazın) HƏCMİ
SƏRFİ: Mayenin (qazın) vahid zaman­
da işlədilən, (sərf olunan) həcmi;
sm}/s, m}/gün və s. ilə ölçülür.
ОВЕРШОТ - Overshot - OVER-
ŞOT: Quyuda qəza nəticəsində qalan
qazıma borularını qazıma qıfılının göv­
dəsinin altından tutmaq yolu ilə çıxar­
maq üçün istifadə olunan tutucu alət.
ОГНЕСТОЙКОСТЬ Fire resis­
tance of structures, flame resistance of
structures - ODADAVAMLILIQ:
Yanğın şəraitində yüksək temperaturlarda
inşaat konstruksiyalarının zəruri istismar
keyfiyyətlərinin saxlanılması xassələri.
ОГНЕТУШИТЕЛЬ - Fire extin­
guisher - ODSÖNDÜRƏN: Xüsusi
tərkibli maddədən istifadə etməklə
yanğını ləğv etmək üçün aparat.
ОДНОВРЕМЕННО­
РАЗДЕЛЬНАЯ ЭКСПЛУАТАЦИЯ
СКВАЖИН - Multi-level oil and gas
recovery - QUYULARIN EYNİ
VAXTDA AYRI-AYRILIQDA İS­
TİSMARI: Bir quyu ilə iki və daha
çox məhsuldar layların eyni vaxtda
istismarı. Neft və qazın hasilatında və
habelə layların neft və kondensat ver­
mə qabiliyyətinin artırılmasında, layla­
ra suyun və işçi agentlərinin vurulma­
sında, yeraltı qaz anbarlarının yaradıl­
ma prosesində oraya qazın vurulmasın­
da və s. tətbiq edilir.
ОДНОЖИДКОСТНЫЙ ПО­
ТОК - Homogeneous liquid flow -
 ОДНОЗНАЧНАЯ
BİRCİNS MAYE AXINI. Sabit
özlülüklü bircins mayenin axını.
ОДНОЗНАЧНАЯ ФУНКЦИЯ -
Single-valued function - BİRQİY­
MƏTLİ FUNKSİYA: Öz arqumenti­
nin hər qiyməti üçün yalnız bir qiyməti
olan funksiya.
ОДНОМЕРНЫЙ ПОТОК -
One-dimensional flow - Bİ­
RÖLÇÜLÜ AXIN: Təzyiqi ancaq bir
xətti koordinatdan asılı olan layda
süzülmə axını.
ОДНОРОДНАЯ ЖИДКОСТЬ -
Homogeneous liquid - BİRCİNS
MAYE: Tərkibində kənar maddə və qa­
rışıq olmayan ideallaşdırılmış saf maye.
ОДНОРОДНЫЙ ПЛАСТ - Ho­
mogeneous layer - BİRCİNS LAY:
Sahəsi və həcmi üzrə kollektor xassə­
lərini əsasən dəyişməz saxlayan lay-
kolcktor.
ОДНОФАЗНАЯ ЖИДКОСТЬ -
Monophase fluid - BİRFAZALI
MAYE: Tərkibi yalnız bircins mayedən
ibarət sistem.
ОДНОФАЗНАЯ ФИЛЬТРА­
ЦИЯ - Monophase filtration - BİR­
FAZALI SÜZÜLMƏ: Məsaməli
mühitdə bircins mayenin (neft, qaz, su)
ayrılıqda süzülməsi.
ОДНОФАЗНОЕ ТЕЧЕНИЕ В
ПЛАСТЕ - Single-phase flow in the
seam - LAYDA BİRFAZLI AXIN. Bax:
ОДНОФАЗНАЯ ФИЛЬТРАЦИЯ.
ОДНОФАЗНЫЕ ГАЗОВЫЕ
ИЛИ ГАЗОКОНДЕНСАТНЫЕ ЗА­
ЛЕЖИ - Monophase gas or gas con­
densate deposits - BİRFAZALI QAZ
VƏ YA QAZ-KONDENSAT YA­
TAQLARI: Qazı və ya qaz-karbo­
hidrogen kondensatını özündə saxlayan
lay-kollektoralar.
ОДНОФАЗНЫЕ НЕФТЯНЫЕ
ЗАЛЕЖИ - Monophase oil deposits -
BİRFAZALI NEFT YATAQLARI:
Müxtəlif dərəcədə qazla doymuş nefti
- 172- ОКИСЛИТЕЛЬНО
özündə saxlayan laykollektorlar.
ОДОРАНТ - Odorant - ODO­
RANT: Qaza xəbərdarlıq məqsədilə
xüsusi iy vermək üçün əlavə olunan
maddə.
ОДОРИЗАЦИОННАЯ УСТА­
НОВКА - Odorizer - ODORANT-
LAŞDIRMA QURĞUSU: Qaz axınına
odorant daxil etmək üçün istifadə olu­
nan qurğu.
ОЗОН - Ozone - OZON: Oksigenin
alternativ modifikasiyası O. güclü oksid­
ləşdiricidir.
ОКЕАН - Ocean - OKEAN. Bax:
МИРОВОЙ ОКЕАН
ОКЕАНОГРАФИЯ - Oceanog­
raphy - OKEANŞÜNASLIQ: Okean
və dənizlər, həmçinin onlarda baş
verən müxtəlif proseslər və hadisələr
haqqında elm.
ОКИСЛЕНИЕ - Oxidation -
OKSİDLƏŞMƏ: Reaksiyada iştirak
edən maddənin tərkibinə daxil olan
atomun elektron itirməsi ilə onun ok-
sidləşmə dərəcəsinin artması.
ОКИСЛЕНИЕ НЕФТИ - Oil
oxidation - NEFTİN OKSİDLƏŞ-
MƏSİ (turşlaşması): Buxarlanma,
fotokimyəvi polimerləşmə, oksidləşmə
və o cümlədən, bakteriyaların tə’si-
rindən neftlərin dəyişməyə mə’ruz qal­
ması. Bunun nəticəsində neftin sıxlığı
artır (960-1050 kq/m1), benzinin miq­
darı azalır (3-10%-dək), qətran-asfal-
tenin miqdarı çoxalır (20%-dək).
ОКИСЛИТЕЛЬНО-ВОССТА­
НОВИТЕЛЬНЫЙ ПОТЕНЦИАЛ -
Oxidation-restoration potential
OKSİDLƏŞMƏ-BƏRPA POTEN­
SİALI: Müxtəlif dərəcədə yüklənmiş
ionlar qanşığındakı platin elektrodunun
normal hidrogen elektroduna nəzərən
potensialı. O.b.p. mühitin aktivliyini
(fəallığını) səciyyələndirir və neft
geologiyasında neftin axtarışında isti­
fadə edilir.
ОКНО
ОКНО ЛИТОЛОГИЧЕСКОЕ -
Lithological window - LİTOLOJİ
PƏNCƏRƏ: Məhsuldar layların aralıq
gilli təbəqələrinin silinməsi nəticəsin­
də layları bir-biri ilə birləşdirən kiçik
sahələr.
ОКОЛОСКВАЖИННЫЕ ИСС­
ЛЕДОВАНИЯ - By-well survey -
QUYUƏTRAFI TƏDQİQATLAR:
Quyuətrafi sahədə bir sıra mühəndis-
geoloji və geofiziki məsələləri həll etmək
üçün quyularda aparılan tədqiqatlar.
ОКОНТУРИВАНИЕ МЕСТО­
РОЖДЕНИЙ ПОЛЕЗНЫХ ИС­
КОПАЕМЫХ - Delineation of mine­
ral deposits, contouring of mineral
deposits - FAYDALI QAZINTI YA­
TAQLARININ KONTURA ALIN­
MASI: Faydalı qazıntı yataqlarının və
ya onların hissələrinin (blok və hori-
zontlarınm) planda və ya kəsilişində
paylanması sərhədinin tə’yini prosesi.
ОКОНТУРИВАЮЩИЕ РАЗВЕ­
ДОЧНЫЕ СКВАЖИНЫ - Contour­
ing exploration wells - KONTUR-
MÜƏYYƏNLİŞDİRİCİ KƏŞFİYYAT
QUYULARI: Yatağı sənaye işlənməsinə
hazırlamaq üçün qazılan xüsusi kəşfiyyat
quyulan. Qazılan belə quyular vasitəsilə
yatağın dəqiq geoloji quruluşu, tektonik
pozğuntulann yerlərinin tə’yini, yataqda
qaz papağının varlığı və onun rejimi və s.
məsələlər müəyyən edilir.
ОКРУЖАЮЩАЯ СРЕДА -
Environment - ƏTRAF MÜHİT:
İnsanın yaşayış və istehsal fəaliyyətini
əhatə edən mühit.
ОКРУЖНОСТЬ - Circle, cir­
cumference - ÇEVRƏ: Müstəvidə
bütün nöqtələri mərkəzdən eyni məsa­
fədə olan qapalı əyri.
ОКСИДЫ - Oxides - OKSİD­
LƏR: Kimyəvi elementin oksigenlə
birləşməsi.
ОКТАН - Octane - ОКТAN: Rəng­
siz maye (СН3(СН2)бСН3). Qaynama
-173- ОПЕРАЦИОННОЕ
temperaturu tqay— 125,7°S. Neftin və sin­
tetik maye yanacaqlann tərkibində olur.
Oktan ədədi 17-19-dur.
ОКТАНОВОЕ ЧИСЛО - Octane
number - OKTAN ƏDƏDİ: Daxili yan­
ma mühərriklərində istifadə olunan
yüngül mühərrik yanacaqlarının detona-
siyaya davamlılığının şərti kəmiyyət
səciyyəsi. O.ə., tərkibindəki izooktanın
faizlə miqdarına bərabərdir.
ОКТОГЕН - Octogen - OK-
TOGEN: Ağ kristallik toz şəklində
temperatura davamlı partlayıcı maddə.
Ncftqazçıxarma sənayesində böyük
dərinliklərdə deşmə-partlatma işlərin­
də istifadə olunur.
ОКУПАЕМОСТЬ КАПИТАЛЬ­
НЫХ ВЛОЖЕНИЙ - Pay-back of
investment - KAPİTAL QOYULUŞ­
LARIN ÖDƏNİLMƏSİ: Kapital qoy­
uluşunun effektivlik göstəricilərindən
biri olub, kapital qoyuluşlarının, onun
yaratdığı iqtisadi effektə olan nisbətinə
bərabərdir.
ОЛЕФИНОВЫЕ УГЛЕВОДО­
РОДЫ (ОЛЕФИЛЫ) - Olefinic hy­
drocarbons - OLEFİL KARBOHİD­
ROGENLƏR (OLEFİNLƏR): Ümu­
mi düsturu CnH2„ olan açıq zəncirli
doymamış karbohidrogenlər. O.k.-rə
etilen, propilen, butilen və b. aiddir.
ОЛИГОЦЕН - Oligocene - OLİ-
QOSEN: Palcogcn sisteminin (dövrü­
nün) üst şö’bəsi (epoxası).
OM - Ohm - OM: Beynəlxalq
vahidlər sistemində elektrik müqavi­
məti vahidi.
ОММЕТР - Ohmmeter - OM-
METR: Elektrik müqavimətini ölçmək
üçün istifadə olunun cihaz.
ОПЕРАТОР - Operator - OPE­
RATOR: Neft-qaz mə’dənlərində və s.
müəyyən işi icra və ya idarə edə bilən
ixtisaslı şəxs.
ОПЕРАЦИОННОЕ ИСЧИСЛЕ­
НИЕ - Operation calculus - OPERA-
ОПЛАТА
SİYA HESABI: Xüsusi törəməli xətti
diferensial tənliyi adi törəməli diferensial
tənliyə gətirməklə mürəkkəb riyazi mə­
sələni həll etməyə imkan verən riyazi
analiz üsullarından biri. Bu üsulda öyrə­
nilən funksiya - orijinal, başqa funksiya-
təsvirlə əvəz olunur və məsələ funksiya-
təsvir üçün həll edildikdən sonra fiınk-
siya-orijinal tapılır.
ОПЛАТА ТРУДА - Wage -
ƏMƏYİN ÖDƏNİLMƏSİ (əmək
haqqı): Sərf olunan əməyin kəmiyyət
və keyfiyyətindən asılı olaraq əmək
haqqı şəklində ödənilməsi.
ОПОЛЗЕНЬ - Landslide -
SÜRÜŞMƏ: Torpaq kütləsinin və laylı
dağ süxurlarının əsas kütlədən qopub
ağırlıq qüvvəsinin tə’siri altında ya­
macda yerini dəyişməsi.
ОПОРНОЕ БУРЕНИЕ - Key
hole drilling - İSTİNAD QAZIMASI:
İstinad mə’lumatları əldə etmək məq­
sədilə tədqiqat quyular sisteminin qa­
zılması əsasında, neftli-qazlı çöküntü­
lərin, neft və qaz yataqlarının paylan­
ma qanunauyğunluqlarının öyrənilmə­
si, regional və axtarış işlərinin həcmi,
növlərinin layihələndirilməsi, quyula­
rın qazılma texnoloji proseslərinin
müəyyənləşdirilməsi. İ.q. geoloji və
texnoloji olur.
ОПОРНОЕ ГОРНОЕ ДАВЛЕ­
НИЕ - Abutment pressure, bearing
pressure, end pressure - İSTİNAD
DAĞ TƏZYİQİ: Süxur massivində
təbii boşluqların yaranması nəticəsində
bu massivdə baş verən və laya normal
olan sıxıcı dağ təzyiqi.
ОПОРНЫЕ СКВАЖИНЫ - Sup­
port wells - İSTİNAD QUYULARI:
Neft və qaz ehtiyatlarını hazırlamaq üçün
axtarış-kəşfiyyat işlərinin istiqamətini
tə’yin etmək məqsədilə Yer təkinin geo­
loji quruluşu dərin qazıma ilə öyrənilmiş
rayonlarda qazılan dərin quyular.
ОПОРНЫЙ ПЛАСТ - Abutment
layer - İSTİNAD LAYI: Hər hansı
-174- ОПРОБОВАНИЕ
məxsus sabit əlamətə və nisbətən ge­
niş yayılmaya malik olan və buna görə
də strukturaların tərkibində istinad,
dayaq götürülə bilən lay və ya laycıq-
lar kompleksi.
ОПРЕССОВКА СКВАЖИН -
Well pressuring - QUYULARI
TƏZYİQ ALTINDA SINAMA: Qa­
zıma quyularında qoruyucu kəmərlərin
hermctikliyə sınanması. Quyular qazıl­
dıqdan və əsaslı tə’mirdən sonra həy­
ata keçirilir.
ОПРЕССОВОЧНЫЙ АГРЕ­
ГАТ - Pressuring assembly, pres­
suring unit - BASQI YARADAN
AQREQAT: Boru kəmərinə su vur­
maq, onda izafi təzyiq yaratmaqla onun
möhkəmliyə və hermctikliyə hidravlik
sınağım həyata keçirmək məqsədilə
işlədilən maşın.
ОПРОБОВАНИЕ - Sampling -
SINAMA: Faydalı qazıntıların kimyə­
vi, mineral, petroqrafık tərkibinin,
fiziki texniki, texnoloji xüsusiyyətləri­
nin və s. öyrənilməsini tə’yin edən
əməliyyatlar kompleksi.
ОПРОБОВАНИЕ МЕСТОРО­
ЖДЕНИЙ ПОЛЕЗНЫХ ИСКО­
ПАЕМЫХ - Testing of mineral's
deposits - FAYDALI QAZINTI YA­
TAQLARININ SINANILMASI: Ya­
tağın təbii şəkildəki tərkibini - key­
fiyyət, kəmiyyət və xassələrini öyrə­
nən (aydınlaşdıran) proses.
ОПРОБОВАНИЕ ПЛАСТОВ -
Testing of producing horizon, seam
testing - LAYLARIN SINANMASI:
Neftli, qazlı layın məhsuldar hissəsinin
sərhədinin, onun neft və qazla doyumu-
nun, həmçinin lay təzyiq və temperatu­
runun tə’yini. Kəşfiyyat quyularının
qazılma prosesində aparılır.
ОПРОБОВАНИЕ СКВАЖИН
НА НЕФТЬ И ГАЗ - System of
sampling of well for oil and gas -
QUYULARIN NEFT-QAZA GÖRƏ
ОПРОБОВАТЕЛЬ
SINANMASI. Вах: СИСТЕМА ОП­
РОБОВАНИЯ СКВАЖИН НА
НЕФТЬ И ГАЗ.
ОПРОБОВАТЕЛЬ ПЛАСТОВ -
Formation tester, layer tester - LAY
SINAYICISI: Laydan maye nümunəsi
götürmək, onun debitini, təzyiqini, tem­
peraturunu və s. tə’yin etmək üçün karotaj
kabeli ilə quyuya endirilən cihaz.
ОПРОКИНУТОЕ ЗАЛЕГА­
НИЕ - Reverse layer - ÇEVRİLMİŞ
YATIM: Pozğuntu nəticəsində cavan
süxurları aşağıda, qədim süxurları isə
yuxanda qalan dağ süxurlarının yatımı.
ОПТИМАЛ - Optimal - OPTİ­
MAL: Mümkün olanlardan ən əlverişli­
si, ən yaxşısı.
ОПТИМАЛЬНАЯ ЗАДАЧА -
Optimal problem - OPTİMAL MƏ­
SƏLƏ: Optimallıq mc’yarı və məhdu-
diyyələri olan, müəyyən şərtlər daxi­
lində göstəricinin ən yaxşı qiymətini
(optimal) tə’yin etməyə imkan verən
iqtisadi-riyazi məsələ.
ОПТИМАЛЬНОЕ ПЛАНИРО­
ВАНИЕ - Optimal planning - OP­
TİMAL PLANLAŞDIRMA: Planın
və ya proqramın çoxlu mümkün (alter­
nativ) variantlarından bir optimal vari­
antı, yaxud verilmiş optimallıq mc’yarı
və müəyyən məhdudiyyətlər baxımın­
dan ən yaxşı variantı seçməyə imkan
verən üsullar kompleksi.
ОПТИМАЛЬНОЕ ПРОГРАМ­
МИРОВАНИЕ - Optimal program­
ming - OPTİMAL PROQRAMLAŞ­
DIRMA: İqtisadiyyatda riyazi pro­
qramlaşdırma üsullarının tətbiqi. Buraya
xətti və qeyri-xətti, diskret, dinamik və
s. proqramlaşdırma daxildir.
ОПТИМАЛЬНОЕ УПРАВЛЕ­
НИЕ - Optimal management - OP­
TİMAL İDARƏETMƏ: Optimallıq
mc’yarına (məs., az vaxt sərfi, maksi­
mal iqtisadi effektivlik və s.) uyğun
istənilən nəticəyə (məqsədə) daha
-175- опыт
yaxşı yolla nail olmaq.
ОПТИМАЛЬНЫЙ - Optimal -
OPTİMAL (ən əlverişli): Müəyyən
şərtlərə və məqsədə daha yaxşı uyğun
olan.
ОПТИМАЛЬНЫЙ ДЕБИТ
СКВАЖИН - Optimal discharge of
wells - QUYUNUN OPTİMAL DE-
BİTİ (hasilatı): Quyunun qəzasız işini
və ümumi yatağın səmərəli işlənməsi­
ni tə’min edən, quyunun mümkün olan
maksimal debiti.
ОПТИМАЛЬНЫЙ ТЕХНОЛО­
ГИЧЕСКИЙ РЕЖИМ СКВАЖИ­
НЫ - Optimal technological regime
of well - QUYUNUN OPTİMAL
TEXNOLOJİ REJİMİ: Yatağın iş­
lənməsinə və quyunun istismarına
xələl gətirmədən quyudibi təzyiq mak­
simum aşağı salınarkən alman debitlə
quyunun işlənmə rejimi.
ОПТИМИЗАЦИЯ - Optimiza­
tion - OPTİMALLAŞDIRMA:
Mümkün variantlardan ən yaxşısını və
ya müəyyən funksiyanın ekstremumu-
nun tapılması. Optimal variantı seçmək
üçün bütün mümkün variantların
mc’yarlar əsasında müqayisəli qiy­
mətləndirilməsi.
ОПТИМУМ - Optimum - OPTt-
MUM (ən yaxşı): Verilmiş şərtlər və
ehtiyatlar daxilində məsələnin həllinin və
ya məqsədə nail olmaq yolunun ən yaxşı
(əlverişli) variantı.
ОПТОВЫЕ ЦЕНЫ - Wholesale
prices - TOPDAN SATIŞ QİYMƏTİ:
Bir müəssisənin istehsal məhsullarını
başqa müəssisələrə, təchizat-satış və
ticarət təşkilatlarına satış qiyməti. Neft
(qaz) və onun c’mal məhsulları üçün
topdansatış qiyməti beynəlxalq neft
biıjalannda müəyyən olunur.
ОПЫТ - Experience, practice -
TƏCRÜBƏ: Empirik hissetmə təcrü­
bəsinə əsaslanmaqla obyektiv gerçək­
liyin dərk olunması; bilik, bacarıq və
vərdişin vəhdəti. Məs., lay prosesləri­
 опытно
nin dərk olunmasında eksperimental
təcrübəyə əsaslanma.
ОПЫТНО-ПРОМЫШЛЕН­
НАЯ РАЗРАБОТКА НЕФТЯНЫХ
ЗАЛЕЖЕЙ - Experimental-indus­
trial development of oil fields - NEFT
YATAQLARININ SINAQ-SƏNAYE
İŞLƏNMƏSİ: Neft yatağında və ya
onun hər hansı bir sahəsində mövcud
şərait üçün yeni olan işlənmə texno­
logiyalarının (o cümlədən, ncftverimini
artırmaq və müxtəlif sulaşma sistemləri
üzrə) sənaye sınağı.
ОРГАНИЗАЦИЯ СТРАН -
ЭКСПОРТЕРОВ НЕФТИ (ОПЭК)
- Organization of the Petroleum
Exporting Countries (OPEC) -
NEFT İXRAC EDƏN ÖLKƏLƏR
TƏŞKİLATI (NİÖT): Üzv-ölkələrin
neft siyasətini koordinasiya edən və
ümumiləşdirən, onların maraqlarının
həm fərdi və həm də kollektiv əsasda
müdafiəsinin yol və üsullarını hazır­
layan hökumətlərarası təşkilat. 1960-ci
ildə İran, İraq, Küveyt, Səudiyyə Ərə­
bistanı, Vencsucla dövlətləri tərəfin­
dən yaradılmışdır. Sonralar Qətər,
İndoneziya, Liviya, Əbu-dabi Əmirliyi,
Əlcəzair, Nigeriya, Ekvador və Qabon
daxil olmuşlar.
ОРГАНИЧЕСКАЯ ГЕОХИМИЯ
- Organic geochemistry - ÜZVİ GEO­
KİMYA: Geoloji şəraitdə üzvi birləş­
mələrin yayılması, iştirak forması, mən­
şəyi, tərkibi və kimyəvi təkamülünü
öyrənən gcokimiyanın bölməsi.
ОРГАНИЧЕСКАЯ ХИМИЯ -
Organic chemistry - ÜZVİ KİMYA:
Karbonun digər elementlərlə əmələ gə­
tirdiyi üzvi birləşmələr adlanan maddələ­
rin tərkibini, alınmasını və kimyəvi çev­
rilmə qanunlarını öyrənən kimya bölməsi.
ОРГАНИЧЕСКОЕ ВЕЩЕСТ­
ВО - Organic matter - ÜZVİ MAD­
DƏ: Canlı və onun fəaliyyət məhsulla­
rından bilavasitə və ya dolayısı ilə
əmələ gələn birləşmələr kompleksi.
-176- ОСАДОЧНЫЕ
Bərk (kömür, bərk bitum və s.), maye
(neft, maye bitum) və qazabənzər (qaz,
qaz-kondensat) hallarında olur.
ОРГАНОГЕННЫЕ ГОРНЫЕ
ПОРОДЫ (биогенные г.п.) - Orga­
nogenic rocks, biogenic rocks - ÜZVİ
DAĞ SÜXURLARI (bioloji d.s.):
Canlı və bitki qalıqlarından və onların
həyat fəaliyyətinin məhsullarından
ibarət çöküntü dağ süxurları.
ОРДИНАТА - Ordinate - ORDİ­
NAT: Düzbucaqlı (dekart) koordinat
sistemində у oxu.
ОРИЕНТАТОР - Direction
control unit - SƏMTLƏNDİRİCİ:
Qazıma quyusu lüləsində yan itələyici-
sinin Yer üzərində vəziyyətini qeyd
edən qurğu.
ОРОГРАФИЯ - Orography -
OROQRAFİYA: Yer səthinin relyefi­
nin tam təsviri.
ОСАДКОНАКОПЛЕНИЕ
(осадкообразование) - Sedimen­
tation - ÇÖKÜNTÜ YIĞIMI: Çökmə
maddələrinin hərəkət, asılı və ya həll
olmuş haldan tərpənməz hala keçməsi
ilə Yer səthində (quruda, dənizdə,
okeanda və s.) müxtəlif növlü çökü­
ntülərin əmələ gəlməsi.
ОСАДОЧНЫЕ ГОРНЫЕ ПО­
РОДЫ - Sedimentary rocks - ÇÖ­
KÜNTÜ DAĞ SÜXURLARI: Maddə­
lərin su mühitinə çökməsi yolu ilə yara­
nan süxurlar. Yer qabığı kütləsinin 10%-
ni təşkil edir və səthinin 75%-ni tutur.
Gilli süxurlar 50%, qumlu və karbonatlı
süxurlar isə birlikdə 45% qədərdir. Fay­
dalı qazıntıların (daş kömür, neft, qaz,
dəmir və s.) 75%-dən çoxu bu süxurlarla
əlaqədardır.
ОСАДОЧНЫЕ МЕСТОРОЖ­
ДЕНИЯ - Sedimentary deposits (fields)
- ÇÖKÜNTÜ SÜXUR YATAQLARI:
Çöküntülərin toplanması nəticəsində
əmələ gələn faydalı qazıntı yataqlan.
Bunlar mexaniki (qum, gü və s.), kimyəvi
ОСВОЕНИЕ
(duz, dəmir filizi və s.) və biokimyəvi
(neft, qaz, kömür və s.) olurlar.
ОСВОЕНИЕ НЕДР ЗЕМЛИ -
Exploitation of interior part of the
Earth - YER TƏKİNİN MƏNİMSƏ­
NİLMƏSİ: Yer qabığının öyrənilməsi və
əyani istifadəsi ilə bağlı insan fəaliyyəti­
nin bir sahəsi. Buraya faydalı qazıntıların
çıxarılması (bax: ГОРНОЕ ДЕЛО),
onların axtarış və kəşfiyyatı (bax: РАЗ­
ВЕДКА МЕСТОРОЖДЕНИЙ), tə­
biətin mühafizəsi (bax: ОХРАНА ОК­
РУЖАЮЩЕЙ СРЕДЫ) və bu pro­
blemlər üzrə elmi tədqiqatlar (bax:
ГОРНЫЕ НАУКИ, ГЕОЛОГИЧЕ­
СКИЕ НАУКИ) daxildir.
ОСВОЕНИЕ СКВАЖИН - Well
completion - QUYUNUN MƏNİM­
SƏNİLMƏSİ: Quyularm layihədə
nəzərdə tutulmuş hasilatına nail olmaq
və Yer üzərinə çıxarmaq məqsədilə
məhsuldar laydan quyuya maye axını
yaratmaq üçün həyata keçirilən işlərin
kompleksi.
ОСЕДАНИЕ ЗЕМНОЙ ПО­
ВЕРХНОСТИ - Surface subsidense -
YER SƏTHİNİN ÇÖKMƏSİ: Yeraltı
işlər nəticəsində onun səthindəki nöqtə­
nin şaqul üzrə enməsi.
ОСЛОЖНЕНИЕ - Complication
- MÜRƏKKƏBLƏŞMƏ: Quyuların
qazılması zamanı yuyucu məhlulun
udulması, neft, qaz və ya su tə­
zahürünün rastlaşması, süxurların uç­
ması, quyuda alətin tutulması və s.
əmələ gəlməsi prosesləri.
ОСМОС - Osmosis, osmose -
OSMOS: Müxtəlif qatılıqlı iki məh­
lulu (həlledici və həll olan maddə)
ayıran yarımkcçirici arakəsmədən həl-
ledicinin birtərəfli diffuziyası.
ОСНОВАНИЕ - Foundation, base
- ÖZÜL: Tikintilərin, qurğuların, texno­
loji avadanlıqlann və s. yükünü bilavasitə
özünə qəbul edən təbii və ya bərkidilmiş
və kipləşdirilmiş quruda və su altındakı
-177- ОСТАТОЧНАЯ
dağ süxurları. Dəniz və okeanlarda neft
və qaz çıxanlmasında dəniz özüllərindən
istifadə olunur.
ОСНОВНОЙ КАПИТАЛ - Fixed
capital - ƏSAS KAPİTAL (sərmayə):
öz dəyərini hissə-hissə yeni yaradılan
məhsulun üstünə gəlməklə sərmayəçiyə
qaytarılan istchsalcdici kapitalın (maşı­
na, avadanlığa, qurğuya və s. çəkilən
xərclər) bir hissəsi.
ОСНОВНОЙ ФОНД СКВА­
ЖИН - Principal wells fund - ƏSAS
QUYULAR FONDU: Laya tə’sir üsul­
larından asılı olaraq, istismar obyektində
müəyyən həndəsi şəbəkə üzrə qazılan
layihə quyularının miqdarı.
ОСНОВНЫЕ ПАРАМЕТРЫ,
ХАРАКТЕРИЗУЮЩИЕ СИСТЕМУ
РАЗРАБОТКИ - Main parameters
characterizing the system of develop­
ment - İŞLƏNMƏ SİSTEMİNİ SƏ­
CİYYƏLƏNDİRƏN ƏSAS PARA­
METRLƏR: Neft yataqlarının işlənmə
sistemlərini səciyyələndirən əsas para­
metrlər: 1. quyular şəbəkəsinin sıxlığı
parametri; 2. Knlov parametri; 3. istismar
və vurucu quyular nisbəti parmctri( (ı)); 4.
Mr parametri.
ОСНОВНЫЕ СРЕДСТВА -
Basic funds - ƏSAS VƏSAİTLƏR:
Əsas fondların pulla ifadəsi.
ОСНОВНЫЕ ФОНДЫ - Fixed
assets - ƏSAS FONDLAR: Bir istehsal
dövründən artıq xidmət edən və dəyəri
istehsal olunan məhsulun üstünə tədricən
köçürülən istehsal vasitələrinin məcmusu.
ОСТАТОЧНАЯ (связанная)
ВОДА - Irreducible water - QALIQ
(əlaqəli) SU: Məsaməli mühitdə neftin
və yaxud qazın süzülməsi zamanı çıxa­
nla bilməyən, səthi-molekulyar və
kapillyar qüvvələrin tə’siri ilə süxur
məsamələrində hərəkətsiz qalan su.
ОСТАТОЧНАЯ ВОДОНА-
СЫЩЕННОСТЬ ПЛАСТА - Irre­
ducible water saturation of the layer
ОСТАТОЧНАЯ
- LAYIN QALIQ SUDOYUMU: Mə­
saməli mühitdə qazın, yaxud neftin
hərəkəti zamanı çıxarıla bilməyən və
layın məsamələrində səthi-molekulyar
və kapillyar qüvvələrlə saxlanılan
suyun lay şəraitində tutduğu həcm.
ОСТАТОЧНАЯ (конечная) ГА-
ЗОНАСЫЩЕННОСТЬ ПЛАСТА -
Final gas saturation of the layer -
LAYIN QALIQ QAZDOYUMU:
Mövcud üsullarla çıxarılması mümkün
olmayan və layın məsamələrində qalan
qazın lay şəraitində süxur məsamələ­
rində qalan hissəsi.
ОСТАТОЧНАЯ НАПРЯЖЕН­
НОСТЬ - Residual tension - QALIQ
GƏRGİNLİK: Xarici qüvvənin tə’siri
altında olan bərk cisimdə həmin qüvvə
götürüldükdən sonra qalan gərginlik.
ОСТАТОЧНАЯ (конечная)
НЕФТЕНАСЫЩЕННОСТЬ
ПЛАСТА - Final oil-saturation of the
layer - LAYIN QALIQ NEFT-
DOYUMU: Mövcud üsullarla çıxarıl­
ması mümkün olmayan və layın mə­
samələrində qalan neftin lay şəraitində
süxur məsamələrində qalan hissəsi.
ОСТАТОЧНАЯ НЕФТЬ - Resid­
ual oil - QALIQ NEFT: Mövcud üsul­
larla çıxarılması mümkün olmayan və
layın məsamələrində qalan neft. Kə­
miyyətcə işlənmə rejimlərindən asılıdır.
ОСТАТОЧНЫЕ ИЗВЛЕКАЕ­
МЫЕ ЗАПАСЫ - Residual extractible
reserves - ÇIXARILA BİLƏN QALIQ
EHTİYAT: İlk çıxanla bilən ehtiyatdan
ehtiyat hesablanan tarixə kimi çıxan lan
neftin fərqinə bərabər ehtiyat.
ОСТАТОЧНЫЙ ГАЗ - Residual
gas - QALIQ QAZ: Mövcud üsullarla
çıxanlması mümkün olmayan və layın
məsamələrində qalan qaz. Yatağın
rejimindən asılı olaraq müxtəlif qiy­
mətlər ala bilir.
ОСУШКА ГАЗОВ - Gas de­
humidification, desiccation of gas -
-178- ОТБЕНЗИНИВАНИЕ
QAZLARIN QURUDULMASI: Qaz
və qaz qanşığından nəmliyin kənarlaş-
dınlması.
ОСЦИЛЛОГРАФ - Oscillograph
- OSSİLLOQRAF: İki və daha çox tez
dəyişən kəmiyyətlər arasındakı asılı­
lığı müşahidə etmək üçün ölçü cihazı.
ОСЬ - Axis - OX: Texn. Burucu
momenti ötürmək və fırlanan hissələri
saxlamaq üçün maşın və mexanizm
hissəsi (detalı). Riyaz. Koordinat oxu
olub, üzərində istiqaməti göstərilən
seçilmiş miqyas vahidi və hesablama
başlanğıcı olan nöqtənin vəziyyətini
tə’yin etməyə xidmət edən düz xətt.
Simmetriya oxu da adlanır. Bax:
СИММЕТРИЯ.
ОСЬ ВРАЩЕНИЯ - Axis of
rotation - FIRLANMA OXU: Öz
ətrafında fırlanan cismə nisbətən tər­
pənməz olan xətt.
ОСЬ ВРАЩЕНИЯ ЗЕМЛИ -
Axis of rotation of earth - YERİN
FIRLANMA OXU: Yerin gün ərzində
ətrafında fırlandığı düz xətt. Yerin
mərkəzindən keçərək onun səthini
coğrafi qütblərdə kəsir.
ОСЬ МИРА - Earth's axis - KAİ­
NATIN OXU: Səma sferasının ortasın­
dan keçirilən və Yerin fırlanma oxuna
paralel düz xətt.
ОСЬ СКЛАДКИ - Fold axis -
QIRIŞIĞIN OXU: Qırışığın ox səthi­
nin üfqi müstəvi və ya Yer səthi ilə
kəsişmə xətti.
ОСЬ ТЕКТОНИЧЕСКАЯ -
Tectonic axis - TEKTONİK OX:
Müxtəlif struktur elementlərini təxmi­
nən simmetrik hissələrə ayıran şaquli
və ya meylli səthlə hər hansı üfiqi
müstəvinin kəsişmə xətti.
ОТБЕНЗИНИВАНИЕ ГАЗА -
Gas cycling - QAZIN BENZİNSİZLƏŞ-
DİRİLMƏSİ: Karbohidrogen qazla­
rından ctan, propan, butan və qaz benzini
komponentlərinin (C5+ yuxan) alınması.
Qaz e’malı zavodlannda həyata keçirilir.
ОТБИВКА
ОТБИВКА ГОРИЗОНТОВ
(пластов) - Spacing of horizons - HO-
RİZONTLARIN (layların) NİŞAN­
LANMASI: Ayn-ayn laylann (hori-
zontlann) sərhədlərinin (adətən, şaquli
kəsilişdə) tə’yini.
ОТВЕРДЕВАНИЕ - Solidification,
hardening - BƏRKİMƏ: Mayenin bərk
kristallik hala keçməsi (birinci növ faza
keçidi); başqa sözlə mayenin kristallaşma­
sı. Bə’zən də mayenin amorf hala keçmə­
si adlanır.
ОТКЛОНИТЕЛЬ - Deflecting
tool - SAPDIRICI: Qazıma prosesində
qazıma baltasının hərəkət istiqamətini
dəyişmək üçün yandan eninə qüvvə
yaradan qurğu.
ОТКРЫТАЯ ПОРИСТОСТЬ
ГОРНОЙ ПОРОДЫ - Open poros­
ity of rocks - DAĞ SÜXURUNUN
AÇIQ MƏSAMƏLİLİYİ. Dağ süxu­
runun bir-biri ilə əlaqəsi olan boşluqla-
rından ibarət məsaməlilik.
ОТКРЫТАЯ РАЗРАБОТКА
МЕСТОРОЖДЕНИЙ ПОЛЕЗНЫХ
ИСКОПАЕМЫХ - Surface (open
put, open cast, quarry) mining -
FAYDALI QAZINTI YATAQLA­
RININ AÇIQ İŞLƏNMƏSİ: Faydalı
qazıntıların, o cümlədən, neftli bitum-
ların Yer səthindən mə’dənlər (karxa­
nalar) vasitəsilə çıxarılması.
ОТКРЫТИЕ - Discovery -
KƏŞF: Maddi aləmin əvvələr mə’lum
olmayan obyektiv mövcud qanunauy­
ğunluqlarını, xassə və hadisələrini mü­
əyyənləşdirməklə, onun dərk olunma
səviyyəsini əsaslı dəyişən elmi nəticə.
ОТЛОЖЕНИЕ - Sedimentation -
ÇÖKÜNTÜ: Bu termin altında həm
qədim, həm də müasir çöküntülər başa
düşülür. Bax: ОСАДОЧНЫЕ ГОР­
НЫЕ ПОРОДЫ.
ОТНОСИТЕЛЬНАЯ ВЛАЖ­
НОСТЬ - Relative humidity - NİSBİ
NƏMLİK: Verilmiş temperaturda nəmli
-179- ОТСТОЙНИК
havada olan su buxannın parsial təzyiqi­
nin, həmin tcmpcraturdakı doymuş su
buxannın təzyiqinə olan nisbəti.
ОТНОСИТЕЛЬНАЯ ВЛАЖ­
НОСТЬ ГАЗА - Relative gas humid­
ity - QAZIN NİSBİ NƏMLİYİ: Ve­
rilmiş şəraitdə qazın tərkibində olan su
buxarı miqdarının, həmin qazın tərki­
bində eyni şəritdə ola biləcək maksi­
mal su buxarı miqdarına olan nisbəti.
ОТНОСИТЕЛЬНАЯ ВЫСОТА -
Relative altitude (height) - NİSBİ
HÜNDÜRLÜK: Yer səthinin hər hansı
bir nöqtəsinin şərti sıfır qəbul edilmiş
səthdən mütləq hündürlüyü.
ОТНОСИТЕЛЬНАЯ ПОГ­
РЕШНОСТЬ - Relative error - NİS­
Bİ XƏTA: Hər hansı kəmiyyətin dəqiq
və təqribi qiymətləri arasındakı fərqin
(mütləq xəta) təqribi qiymətə olan
nisbəti.
ОТНОСИТЕЛЬНАЯ ПО­
ГРЕШНОСТЬ ИЗМЕРЕНИЯ -
Relative measuring error - ÖLÇMƏ­
NİN NİSBİ XƏTASI: ölçmənin müt­
ləq xətasının ölçülən kəmiyyətin
mütləq qiymətinə nisbəti (faizlə).
ОТНОСИТЕЛЬНАЯ ПРОНИ­
ЦАЕМОСТЬ - Relative permeability -
NİSBİ KEÇİRİCİLİK: Hər hansı kom­
ponentə görə süxurun faza keçiriciliyinin
onun mütləq keçiriciliyinə olan nisbəti.
N.k. (KdK ; Kt - faza keçiriciliyi, К -
mütləq keçiricilikdir) süxurun flüidlə
doyumu yüksəldikcə artır və süxur tam
doyduqda, özünün maksimum qiymətinə
çatır. Neft, qaz, su üçün onun qiyməti
kiçik doyumda sıfıra yaxın olur; böyük
doyumda (100%) isə vahidədək artır.
ОТСТАИВАНИЕ - Settling,
gravity sedimentation - DURUL­
TMA: Ağırlıq qüvvəsinin tə’siri altın­
da kobud dispers maye sistemin (sus-
penziya, emulsiya) onu təşkil edən
fazalara ayırma (parçalama).
ОТСТОЙНИК - Settling tanks -
 ОТЧИСЛЕНИЕ
DURULDUCU ÇƏN: Quyudan çıxa­
rılan məhsulun tərkibindəki qazın,
neftin, suyun və qumun ayrılmasında
istifadə olunan çən.
ОТЧИСЛЕНИЕ ОТ ПРИБЫ­
ЛИ - Profit transfer - MƏNFƏƏT­
DƏN KÖÇÜRMƏ; Müəssisə tərəfin­
dən dövlət büdcəsinə və başqa ehtiy­
atlar üçün ödənilən gəlirin bir hissəsi.
ОХЛАЖДЕНИЕ ГАЗА - Gas
cooling - QAZIN COYUMASI: Qazın
qazyığma məntəqələrinə, magistral qaz
kəmərlərinə, kompressor stansiyaları­
na, yeraltı qaz anbarlarına, qaz e’malı
zavodlarına vurularkən onun tempera­
turunun azalması.
ОХРАНА НЕДР - Protection of
bowels of the Earth - YER TƏKİNİN
MÜHAFİZƏSİ: Yer təkinin hərtərəfli
və kompleks geoloji öyrənilməsini və
onun istifadəsində müəyyən edilmiş
qaydaları tə’min edən elmi-texniki və
təşkilatı tədbirlər kompleksi.
ОХРАНА ОКРУЖАЮЩЕЙ
СРЕДЫ - Environment protection -
ƏTRAF MÜHİTİN MÜHAFİZƏSİ:
Yaşayış məskənlərinin təhlükəsizliyini
tə’min etmək, torpaq, su və hava höv­
zələrindən səmərəli istifadə etmək,
meşə sahələrinin, qoruqların və müha­
fizə zonalarının saxlanmasına yönə-
dilmiş tədbirlər kompleksi.
ОХРАНА ПРИРОДЫ - Protec­
tion of nature - TƏBİƏTİN MÜHA­
FİZƏSİ: Canlı (bitki və heyvanlar
aləmi) və cansız (torpaq, su, atmosfer,
Yer təki, iqlim və s.) təbiətin mühafi­
zəsi, səmərəli istifadəsi və bərpası
üzrə tədbirlər kompleksi.
ОХРАНА ТРУДА - Labour
protection - ƏMƏYİN MÜHAFİZƏ­
Sİ: İş prosesində insanın təhlükəsiz­
liyinin, sağlamlığının və əmək qabi­
liyyətinin saxlanmasını tə’min edən
qanunvericilik aktları, sosial-iqtisadi,
təşkilatı, texniki, gigiyenik və müalicə-
profilaktiki tədbirlər.sistcmi.
-180- ОЧИСТКА
ОЦЕНКА МЕСТОРОЖДЕ­
НИЙ ПОЛЕЗНЫХ ИСКОПАЕ­
МЫХ - Evaluation (assessment) of
mineral deposits - FAYDALI QA­
ZINTI YATAQLARININ QİY-
MƏTLƏDİRİLMƏSİ: Geoloji üsullar
(geoloji qiymətləndirmə) və iqtisadi
hesablamalar (iqtisadi qiymətləndirmə)
kompleksinin köməyi ilə faydalı qazın­
tı yatağının sənaye əhəmiyyətliliyinin
tə’yin olunması.
ОЦЕНОЧНАЯ СКВАЖИНА -
Appraisal well - QİYMƏTLƏNDİ-
RİCİ QUYU: Məhsuldar layın kollektor
xüsusiyyətlərini, neftlə doyma dərəcə­
sini, eləcə də lay flüidinin xassələrini
dəqiqləşdirmək üçün qazılan quyu.
Q.q.-dan alman məlumatlar layların
ncft-qazvcrmə əmsallarım dəqiqləşdir­
mək, neft və qaz ehtiyatını hesablamaq
və yataqların işlənmə layihələrini tərtib
etmək üçün istifadə olunur.
ОЧАГОВОЕ ЗАВОДНЕНИЕ
НЕФТЯНЫХ ПЛАСТОВ - Local
flooding of oil deposits - NEFT YA­
TAQLARININ YUVA (OCAQ) SU-
LAŞDIRMASI: Bu sistemdə əsas
sulaşdırma sisteminə cəlb olunmamış
layın kollektor olan hissəsində vurucu
quyular “mənbə” (ocaq) şəklində yer­
ləşdirilir. Geoloji quruluşu yaxşı öyrə­
nilmiş yataqlarda yuva sulaşdırması
müstəqil şəkildə işlənmənin əvvəlində
də tətbiq edilə bilər. Konturdaxili su-
laşdırmanın bir növü.
ОЧИСТКА ГАЗА - Gas cleaning
- QAZIN TƏMİZLƏNMƏSİ: Qazdan
yanacaq, xammal kimi istifadə olunma­
sını çətinləşdirən və ya ətraf mühiti
çirkləndirən komponentlərin kənarlaş­
dırılması.
ОЧИСТКА СТОЧНЫХ ВОД -
Effluent treatment, water purification -
TULLANTI SULARIN TƏMİZLƏN­
MƏSİ: İstehsalın su təchizatında işlədilən
təmiz suyun əvəzinə işlətmək məqsədilə
istifadəsinə və sututumlanna axıdılmasına
ОЧИСТНЫЕ
qanunvericiliklə qadağa qoyulmuş tullantı
sularının, onların tərkibindəki zərərli
maddələrdən təmizlənməsi.
ОЧИСТНЫЕ СООРУЖЕНИЯ -
Purification works - TƏMİZLƏYİCİ
QURĞULAR: Neftin (qazın) mə’dən-
də yığılması və ilkin e’malı və nəqlə
hazırlanması sistemində mühəndis qur­
ğularının məcmusu. Belə qurğular su
təchizatı və kanalizasiya sistemlərində
də mövcuddur.
ОШИБКА - Error - XƏTA: Riy-
az. Ölçülərin dəqiqlik və c’tibarlığını
səciyyələndirən kəmiyyət. Xətalar
sistemli və təsadüfi olur.
П etmişdir. Faydalı qazıntıları - daş kö­
ПАДЕНИЕ ПЛАСТА - Seam
dip, seam gradient, seam pitch -
LAYIN YATIMI: Layın (təbəqənin,
dəstənin və s.) üfqi müstəviyə (yatım
bucağı) və ərazinin meridianına (yatım
azimutuna) nəzərən tə’yin olunan ən
böyük meyli.
ПАКЕР - Packer - PAKER: Quy­
uda ayrı-ayrı neftli, qazlı və sulu layla­
rı bir-birindən ayırmaq, qapamaq və
hcrmctikləşdirmək üçün vasitə və ya
qurğu. Layları bir quyu ilə eyni vaxtda
ayrılıqda istismar etməyə imkan verir.
Quyuya borularla endirilir. Quyudibi,
ayırıcı və təcridcdici növləri var.
ПАЛЕОГЕН - Paleogene - PA­
LEOGEN: Paleogen sisteminin və
dövrünün qısa adı.
ПАЛЕОГЕНОВАЯ СИСТЕМА
(ПЕРИОД) - The paleogene - PA­
LEOGEN SİSTEMİ (DÖVRÜ): Kay-
nozoy ereteminin (erasının) ən qədim
sistemi (dövrü). 673 mln. il bundan
əvvəl 42 mln. ilə yaranmışdır. 3 şö’bə-
yə bölünür: paleosen, coscn və olige-
scn. Neft, qaz, kömür, dəmir və mar-
-181- ПАР
qan filizləri və s. ilə çox zəngindir.
ПАЛЕОГЕОГРАФИЯ - Paleo-
geography - PALEOCOĞRAFİYA:
Keçmiş geoloji dövrlərin fiziki-coğrafi
şəraiti haqqında elm. Yer qabığının,
bütövlükdə Yerin inkişafı tarixini dərk
etmək üçün material verən tarixi geo­
logiyanın bölməsi.
ПАЛЕОЗОЙ - Paleozoy - PA-
LEOZOY: Paleozoy qrupunun və erası­
nın qısa adı.
ПАЛЕОЗОЙСКАЯ ЭРАТЕМА
(эра) - Paleozoic era - PALEOZOY
ERETEMİ (erası): Ümumi stratiqrafik
şkalanın (cədvəlin) eretemlərindən
biri. Təşəkkülü 570 mln. il bundan əv­
vəl başlamış və 340-350 mln. il davam
mür, neft, duz, misli qumlar və s.-dir.
ПАЛЕОНТОЛОГИЯ - Paleon-
talogy - PALEONTOLOGİYA: Məhv
olmuş bitgi və canlıların qazıntı qalıq­
larına və onların həyat fəaliyyəti izlə­
rinə əsasən keçmiş geoloji dövrlərin
bitgi və heyvan aləminin inkişafı tari­
xini öyrənən bioloji elm; bu qalıqların
öyrənilməsi əsasında onları saxlayan
dağ süxurlarının yaşı müəyyən edilir.
ПАЛЕОЦЕН - Paleocene - PA­
LEOSEN: Paleogen sisteminin alt şö’-
bəsi; əvvəllər Alt Eosen kimi ayrılırdı.
ПАЛЕТКА - Transparaney -
PALETKA: Plan və xəritələrdə sa­
hələri tə’yin etmək üçün istifadə olu­
nan xüsusi şəbəkə.
ПАНТОГРАФ - Pantograph -
PANTOQRAF: Plan, sxem və
çertyojların üzünü başqa miqyasda
çıxarmaq üçün istifadə olunan hərəkət
edən şamirli paraleloqram şəkilli cihaz.
ПАР - Vapour, steam - BUXAR:
Maye və bərk maddələrdən törənən və
onlarla tarazlıqda olan qazvari maddə.
Doymuş (maye və bərk cisimlərlə
tarazlıqda olan), ifrat qızmış (tempera­
turu doyma halının temperaturundan
yüksək olan) və ifrat doymuş (sıxlığı
 ПАРАЛЛЕЛИЗАЦИЯ
və ya təzyiqi doymuş buxarm sıxlığın­
dan və ya təzyiqindən çox olan) bu­
xarlar mövcuddur.
ПАРАЛЛЕЛИЗАЦИЯ ПЛА­
СТОВ - Parallelization of layers -
LAYLARIN PARALELLƏŞDİRİL-
MƏSİ (tutuşdurulması): Layların yaş­
ca bir-birinə uyğun gəlməsinin müəy­
yən edilməsi; ən e’tibarlı paralel-
ləşdirmə paleontoloji üsulla çöküntü
kompleksində saxlanan üzvi qalıqlara
əsasən aparılır.
ПАРАЛЛЕЛОГРАМ СИЛ -
Parallela gram of forces - QÜVVƏ­
LƏR PARALELOQRAMI: Qüvvələ­
rin toplanma qanununu ifadə edən
həndəsi qurma (tərtibat).
ПАРАЛЛЕЛЬ - Parallel - PA­
RALEL: Ekvator müstəvisinə paralel
müstəvi ilə Yer kürəsi səthinin kəsiş­
mə xətti.
ПАРАЛЛЕЛЬНЫЕ ПРЯМЫЕ -
Parallel lines - PARALEL XƏTLƏR:
Bir müstəvi üzərində yerləşən və biri
digərini kəsməyən xətlər.
ПАРАМЕТР - Parameter, fea­
ture - PARAMETR: Texn. Prosesin,
hadisənin, sistemin və texniki qurğu­
nun hər hansı bir xassəsini səciyyələn­
dirən sabit kəmiyyət.
ПАРАМЕТР А.П.КРЫЛОВА
(NKP) - Krilov’s parameter
A.P.KRILOV PARAMETRİ (Mr):
Çıxanla bilən neft ehtiyatının (V) quy­
ular sayma (n) olan nisbətini göstərir.
Nkr=N/n, ölçüsü - t/quyu.
ПАРАМЕТР НЕФТЕГАЗО-
НАСЫЩЕННОСТИ - Parameter of
oil and gas saturation - NEFTLƏ-
QAZLA DOYMA PARAMETRİ:
Neftlə-qazla doymuş layın xüsusi elektrik
müqavimətinin su ilə tam doymuş layın
xüsusi elektrik müqavimətinə nisbəti.
ПАРАМЕТР ПЛОТНОСТИ
СЕТКИ СКВАЖИН (Sc) - Parame­
ter of well pattern density - QUYU­
-182-
ПАРА
LAR ŞƏBƏKƏSİ SIXLIĞININ PA­
RAMETRİ (S)): Bir quyuya düşən
(istismar və vurucu quyu olmasından
asılı olmayaraq) neftli sahəni (Sf) gös­
tərən parametr, ölçüsü. Bə’zən, bir
istismar quyusuna düşən neftli sahəni
göstərən parametrindən də istifadə
olunur. Bax: ПЛОТНОСТЬ СЕТКИ
СКВАЖИН.
ПАРАМЕТР ПОРИСТОСТИ -
Porosity parameter - MƏSAMƏLİ­
LİK PARAMETRİ: Sulu layın xüsusi
elektrik müqavimətinin, onu doyduran
lay suyunun xüsusi elektrik müqavi­
mətinə nisbəti.
ПАРАМЕТР РЕЗЕРВНЫХ
СКВАЖИН (евр) ■ Parameter of re­
serve weMs( to r) - EHTİYAT QUYU­
LAR PARAMETRİ ((У ə: Qazılacaq
ehtiyat quyular sayının (nc), yatağa qazı­
lan bütün quyular sayına (n) olan nisbəti:
a> e= nj n. Ölçüsüz parametrdir.
ПАРАМЕТРЫ - Parameter® -
co -PARAMETR: Vurucu quyulann
sayının (nv), istismar quyularm sayına
(m) olan nisbəti: a>= nJ ni. Ölçüsüz
parametrdir.
ПАРАМЕТРИЧЕСКОЕ БУРЕ­
НИЕ - Stratigraphic drilling - PA­
RAMETRİK QAZIMA: Sahənin
regional tədqiqi mərhələsində axtanş
işlərini aparmaq üçün neft və qaz yığı­
lanının daha perspektivli sahələrinin
gcoloji-gcofıziki parametrlərini əldə
etmək məqsədilə quyulann qazılması.
ПАРАМЕТРЫ СОСТОЯНИЯ -
Parameter of state - HAL PARA­
METRLƏRİ: Həqiqi ölçüsü olan və
sistemin makroskopik halını səciyyə­
ləndirən fiziki kəmiyyətlər: təzyiq,
temperatur, sıxlıq və s.
ПАРА СИЛ - Force couple -
QÜVVƏLƏR CÜTÜ: Qiymətcə bəra­
bər və istiqamətcə əks yönəlmiş, bir
cismə tə’sir edən paralel iki qüvvə.
ПАРАФИН
ПАРАФИН - Paraffin - PARAFİN:
Mumabənzər, doymuş karbohidrogen
qanşığından ibarət maddə. Ərimə tempe­
raturu - /ar=40-65°S. Sıxlığı - 0,880-0,915
qism2. Əsas c’tibarilə neftdən alınır.
ПАРАФИНИЗАЦИЯ НЕФТЕ­
ПРОВОДА - Paraffinisation of
petroleum pipeline - NEFT KƏMƏ­
RİNİN PARAFİNLƏŞMƏSİ: Parafinin
çökmə temperaturundan aşağı tempera­
turda parafinli neftin və neft məhsullan-
nın kəmər vasitəsilə vurulması zamanı
kəmərin daxili səthində parafinin, asfalt-
qətranın və mexaniki qatışıqların bərk
təbəqə şəklində qeyri-bərabər çökməsi.
ПАРАФИНИСТЫЕ НЕФТИ -
Paraffin oils - PARAFİNLİ NEFT:
Tərkibində kifayət qədər parafin həll
olmuş neft. Belə neftlərin tərkibində
parafinin miqdarı 0,2-30% arasında olur.
Yanacaq və yağ almaq üçün istifadə olu­
nan neftlər azparafinli (tərkibində parafi­
nin miqdarı 1,5%-dək), parafinli (tərki­
bində parafinin miqdarı 1,5-6%) və
yüksək parafinli (tərkibində parafinin
miqdan 6%-dən çox) olurlar.
ПАРАФИНОВАЯ ПРОБКА -
Parafffin plug - PARAFİN TIXACI:
Parafinli neft yataqlarında quyu gövdə­
sində və neft kəmərlərində bə’zən əmə­
lə gələn qətran və yağlarla birlikdə pa­
rafinin çökməsi. Parafin tıxacının əmələ
gəlməsi soyuma nəticəsində məhluldan
parafinin çökməsi ilə izah olunur.
ПАРОВАЯ МАШИНА - Steam
engine - BUXAR MAŞINI: Su buxarı­
nın enerjisini mexaniki işə çevirən
pistonlu istilik mühərriki.
ПАРОВАЯ ТУРБИНА - Steam
turbine - BUXAR TURBİNİ: Su buxa­
rının istilik cncıjisini mexaniki işə çeviran
turbin. İstilik elektrik stansiyalarında geniş
istifadə olunur.
ПАРОВОДЯНАЯ СМЕСЬ -
Steam and water mixture - SU-
BUXAR QARIŞIĞI: İstilik mübadilə
-183- ПАСКАЛЯ
aparatlarında (qurğularında) suyun qay-
naması nəticəsində yaranan qarışıq.
Sıxlığı suyun sıxlığından kiçikdir.
ПАРОВОЙ КОТЁЛ - Steam
boiler - BUXAR QAZANI. Bax: КО­
ТЁЛ.
ПАРОГЕНЕРАТОР - Steam
generator - BUXAR GENERATO­
RU: Atmosfer təzyiqindən yüksək
təzyiqli su buxarı almaq üçün istilik
mübadilə aparatı.
ПАРОМ - Ferry - BƏRƏ: Sərni­
şinləri və iri həcmli yükləri (avtonəq­
liyyat vasitələrini, dəmir yol vaqonlarını
və s.) müntəzəm daşımaq üçün istifadə
olunan üzən qurğu (gəmi, sal və s.).
ПАРООБРАЗОВАНИЕ
Evaporation, steam generator - BU­
XAR ƏMƏLƏGƏLMƏ: Maddənin
maye və ya bərk halından qazabənzər
hala keçməsi. Sərbəst (açıq) səthli
mayelərdə buxar əmələgəlmə - bu­
xarlanma, bərk cisim səthində isə -
sublimasiya adlanır.
ПАРОПЕРЕГРЕВАТЕЛЬ
(Steam) super heater - BUXAR QIZDI-
RICISI: Buxarın temperaturunu onun
doyma temperaturundan daha yüksək
temperatura qaldırmaq üçün istifadə olu­
nan buxar qazanının bir elementi.
ПАРЦИАЛЬНОЕ ДАВЛЕНИЕ -
Partial pressure - PARSİAL TƏZYİQ:
İdeal qaz qarışığının komponentlərinin
hər birinin ayrılıqda eyni temperaturda
qarışığın tutduğu həcmə bərabər həcmi
tutduqda göstərdiyi təzyiq.
ПАСКАЛЬ - Pascal - PASKAL:
Beynəlxalq vahidlər sistemində təzyiq və
mexaniki gərginlik vahidi; Pa ilə işarə
olunur. Pa, \N qüvvənin \m2 səthə gös­
tərdiyi təzyiqidir. lPa=lN/m2=
10din/sm2-0,1 Olkqq/m2-1fr5Z>ar=
7,510"3mm.c..süt=0,\02 mm.su süt.
ПАСКАЛЯ ЗАКОН - Pascal’s
law - PASKAL QANUNU. Bax: ЗА­
КОН ПАСКАЛЯ.
ПАТЕНТ
ПАТЕНТ - Patent - PATENT:
Müəyyən bir texniki məsələnin həllini
ixtira kimi təsdiq edən dövlət tərəfin­
dən verilmiş sənəd. Bu sənəd kimə
verilibsə, ixtiranın mütləq sahibi hesab
olunur.
ПАТЕНТНО-НФОРМАЦИОН-
НАЯ СЛУЖБА - Patent-information
service - PATENT-İNFORMASİYA
XİDMƏTİ: İxtiraçılıq fəaliyyətinin
informasiya tə’minatını həyata keçirən
müəssisələr və tədbirlər kompleksi.
ПАТРУБОК - Nipple - BORU-
CUQ: Əsas boru kəmərlərindən, am-
barlardan və s. buxar, qaz və ya maye­
ni kənar etmək üçün istifadə olunan
qısa boru.
ПЕДАГОГИКА - Pedagogics -
PEDAQOGİKA: İnsanın tərbiyəsi və
şəxsiyyətin inkişafının məzmunu, məq­
sədi, qanunauyğunluğu, təhsil və tə’limi
haqqında elm.
ПЕНА - Foam - KÖPÜK: Nazik
pərdəciklə bir-birindən ayrılmış külli
miqdarda qaz (buxar) qabarcığından
ibarət dispers sistem. K. ncftçıxarma
sənayesində, yanğına qarşı mübarizədə
və s. istifadə olunur.
ПЕНА В БУРЕНИИ - Foam (in
drilling) - KÖPÜK (qazimada): Quy­
ularm yuyulmasında istifadə olunan,
nazik maye təbəqəsi ilə ayrılan qaz
(buxar) qabarcıqlarından ibarət olan
sistem.
ПЕНТАН - Pentane - PENTAN:
Metan sıralı karbohidrogen (C5H12). Tər­
kibi 83,3% C, 16,7% H-dan ibarətdir. P.-
nın üç struktur izomeri mə’lumdur. Nor­
mal P.-nın qaynama temperaturu +36,1°,
xüsusi çəkisi 20°S-də 0,626-dır. Pcntanın
hər üç izomeri neftlərdə və neft qazların­
da rast gəlinir.
ПЕРВАЯ СТАДИЯ РАЗРА­
БОТКИ - Initial development stage -
İŞLƏNMƏNİN BİRİNCİ MƏRHƏ­
LƏSİ: İstismar obyektinin neft hasila­
-184- ПЕРВИЧНАЯ
tının artması ilə səciyyələnən sənaye
mənimsənilmə mərhələsi. Bu mərhə­
lədə əsas quyu fondunun qazılması və
su vurma sisteminin mənimsənilməsi
işləri yerinə yetirilir.
ПЕРВИЧНОЕ ЗАЛЕГАНИЕ
НЕФТИ - Initial bedding of oil -
NEFTİN İLKİN YATIMI: Neftin,
əmələ gəldiyi ilk stratiqrafik çöküntü­
lərdə tapılması.
ПЕРВИЧНЫЕ ПОРОДЫ - Ini­
tial rocks - İLKİN SÜXURLAR: Sulu
məhlullardan kimyəvi yolla ayrılan və
öz ilk zahiri görünüşünü saxlayan və
ya qaynar maqmadan bilavasitə əmələ
gələn dağ süxurları.
ПЕРВОЕ НАЧАЛО ТЕРМО­
ДИНАМИКИ - Initial beggining law
of thermodynamics - TERMODİ-
NAMİKANIN BİRİNCİ BAŞ­
LANĞICI (qanunu): Termodinamik
sistemə verilən istilik, sistemin daxili
enerjisinin artmasına və xarici qüvvə­
lərə qarşı görülən işə sərf olunur. Bu,
termodinamik proseslər üçün enerjinin
itməməsi qanunudur.
ПЕРВОНАЧАЛЬНОЕ ЗАЛЕ­
ГАНИЕ - Initial bedding - İLKİN
YATIM: Süxurların əmələ gəldiyi
vaxtdan c’tibarən öz ilkin halını sax­
layan dağ süxurlarının yatımı.
ПЕРВОНАЧАЛЬНЫЙ КОН­
ТУР НЕФТЕНОСНОСТИ - Initial
oil-bearing contour - BAŞLANĞIC
NEFTLİLİK KONTURU. Bax
КОНТУР НЕФТЕНОСНОСТИ.
ПЕРВООТКРЫВАТЕЛЬ МЕС­
ТОРОЖДЕНИЯ - Pioneer discoverer
of mineral deposit - YATAĞI İLK
KƏŞF EDƏN: Əvvələr mə’lum olmayan
sənaye əhəmiyyətli yatağı və ya mə’lum
yataqda əlavə faydalı qazıntı ehtiyatlarını
kəşf edən şəxs (və ya şəxslər).
ПЕРВИЧНАЯ ПОРИСТОСТЬ -
Initial porosity - İLKİN MƏSAMƏLİ-
LİK: Dağ süxurunun çöküntü əmələ
ПЕРЕЖИМ
gəlmə prosesi ilə əlaqədar məsaməliliyi.
ПЕРЕЖИМ ПЛАСТА - Layer
pinch - LAYIN BUĞUMU: Layın
qalınlığının daralması.
ПЕРЕВОДНИК - Adapter, adap­
ter coupling - KEÇİRİCİ: Müxtəlif
yivli və diametrli ştanq və borulara
birləşdirilən və hər iki tərəfində yivi
olan kiçik ştanq və ya borucuq.
ПЕРЕГОНКА НЕФТИ - Oil
refining - NEFTİN TƏRKİB HİSSƏ­
LƏRİNƏ AYRILMASI. Benzin, liq-
roin, ağ neft və s. almaq məqsədilə
neftin müəyyən temperatur intcrvalla-
nnda qaynayan tərkib hissələrinə
(fraksiyalara) ayırma prosesi.
ПЕРЕДВИЖНАЯ БУРОВАЯ
УСТАНОВКА - Mobile drilling rig -
SƏYYAR QAZIMA QURĞUSU: Bir
və ya bir neçə blokda yerləşdirilmiş (qal-
dmcı mexanizmlər, rotor, palçıq nasosları,
gilqanşdıran, güc qurğuları, vışka və s.)
qazıma avadanlıqları kompleksi.
ПЕРЕМЫЧКА - Coffer-dam -
ARALIQ (arakəsmə): İki məhsuldar
layı bir-birindən ayıran nazik təbəqə.
Maye və qazı keçirməyən və ya zəif
keçirən olurlar.
ПЕРЕНАСЫЩЕННЫЙ РАС­
ТВОР - Super saturated solution -
İFRAT DOYMUŞ MƏHLUL: Eyni
şəraitdə (temperatur, təzyiq) doymuş
məhluldakmdan artıq miqdarda maddə
həll olmuş məhlul.
ПЕРЕНОСА ЯВЛЕНИЯ - Trans­
port (transfer) phenomences - KÖÇ­
ÜRMƏ HADİSƏSİ (prosesi). Bax: КИ­
НЕТИЧЕСКИЕ ПРОЦЕССЫ.
ПЕРЕНОС ЛИНИИ НАГНЕ­
ТАНИЯ - Injection line transfer -
VURMA XƏTTİNİN KÖÇÜRÜL­
MƏSİ: Suvurmanının effektini artır­
maq üçün həyata keçirilən tədbir.
Konturarxası və konturdaxili suvurma­
da istismar quyuları sırası bir-birinin
ardınca sulaşır. Bunun nəticəsində
-185- ПЕРИОД
vurucu quyu sırası ilə son istismar
quyu cərgəsi arasındakı məsafə artır.
Vurma xəttinin köçürülməsi isə bu
məsafəni azaldır və suvurmanın effek­
tivliyini artırır.
ПЕРЕПАД - Differential drop -
FƏRQ: Təzyiq, temperatur və s. para­
metrlərin səviyyələri arasındakı fərq.
Məs., təzyiqlər fərqi, temperaturlar
fərqi və s.
ПЕРЕРЫВ СТРАТИГРАФИ­
ЧЕСКИЙ - Stratigraphic interval -
STRATİQRAFİK FASİLƏ: Kəsilişdə
müəyyən horizontlann olmaması (çök-
məməsi) nəticəsində qatların yatma
ardıcıllığının pozulması.
ПЕРЕРАБОТКА НЕФТИ - Oil
refining - NEFT E’MALI.tNcfldən
müxtəlif məhsullar almaq üçün onun
sənaye texnologiyası əsasında fraksiy­
alara ayırma prosesi.
ПЕРЕСЧЕТНЫЙ КОЭФФИ­
ЦИЕНТ - Scaling ratio/ factor - YE­
NİDƏN HESABLANMA ƏMSALI
Bax: КОЭФФИЦИЕНТ ПЕРЕ­
СЧЕТНЫЙ.
ПЕРЕХОДНАЯ ВОДОНЕФ­
ТЯНАЯ ЗОНА - Water-oil transition
zone - SU-NEFT KEÇİD SAHƏSİ:
Neftli lay həcminin su-neft kontaktına
bitişik hissəsi. Qaz yataqlarında da qaz-
su kontaktına yaxın sahədə su-qaz
keçid hissə yaranır.
ПЕРЕХОД ФАЗ - Phase transi­
tion - FAZALAR KEÇİDİ: Maddənin
bir fazadan başqa fazaya keçdiyi nöq­
tədə baş verən fiziki hadisələr çox­
luğu. F.k. xarici tə’sirin (temperaturun,
təzyiqin, elektrikin və maqnit sahəsi­
nin) dəyişməsi nəticəsində baş verir.
ПЕРИМЕТР - Perimeter - PERİ-
METR: Qapalı konturun uzunluğu. Məs.,
çoxbucaqlının bütün tərəflərinin uzun­
luqları cəmi.
ПЕРИОД - Period, time - DÖVR:
ПЕРИОД
1. Dövri rəqsin iki qonşu analoji fazası
arasındakı vaxt sərfi (bir rəqs dövrünün
vaxtı). Rəqs tezliyinin əksi olan kəmiy­
yət. 2. Hər hansı tamamlanmış prosesə
sərf olunan vaxt.
ПЕРИОД ГЕОЛОГИЧЕСКИЙ
- Geological period - GEOLOJİ
DÖVR: Geoloji sistemi təşkil edən dağ
süxurlarının əmələ gəlməsinə sərf
olunan geoloji zamanın böyük bir his­
səsi. G.d.-ü on mln. illər təşkil edir.
ПЕРИОД КОЛЕБАНИЙ - Pe­
riod of oscillation - RƏQS DÖVRÜ:
Rəqs edən sistemin ilkin vəziyyətə
qayıtmasının ən kiçik müddəti.
ПЕРИОД НАРАСТАЮЩЕЙ
ДОБЫЧИ ГАЗА - Period of growth of
gas production - QAZ HASİLATININ
ARTAN DÖVRÜ: Bu dövr, yatağın
sənaye işlənməsinin başlanğıc dövrü
hesab olunur və bu dövrdə (adətən, 3-5
il) yataqda tikinti, təcrübi işlər apanlır,
quyular qazılır, qaz hasilatı tempi artır;
qaz və kondensat ehtiyatı dəqiqləşdirilir,
yatağın işlənmə rejimi və quyularm məh­
suldarlığı tə’yin edilir.
ПЕРИОД ПАДАЮЩЕЙ ДО­
БЫЧИ ГАЗА - Gas production de­
cline period - QAZ HASİLATININ
AZALAN DÖVRÜ: İllik qaz hasilatının
azalması ilə səciyyələnən dövr. Bu dövr,
qaz hasilatını sabit saxlanmağın yeni
quyularm qazılması və sıxıcı kompressor
stansiyasının (s.k.s.) gücünü artırmaqla
səmərəli olmadığı andan başlayır.
ПЕРИОД ПОСТОЯННОЙ ДО­
БЫЧИ ГАЗА - Constant gas produc­
tion period - QAZ HASİLATININ
SABİT DÖVRÜ: Bu dövr, stabil illik
qaz hasilatı ilə səciyyələnir. Bu
müddətdə (10-15 il), yatağın qaz ehtiy­
atının əsas hissəsi (60%-ə qədər) çıxa­
rılır, yataqda quyuların qazılması başa
çatdırılır, lazım olduqda sıxıcı kom­
pressor stansiyası (s.k.s) inşa edilir.
ПЕРИОД ОКУПАЕМОСТИ
ПРОЕКТА - Pay back period of pro­
-186- ПЕРИОДЫ
ject - LAYİHƏ XƏRCLƏRİNİN
ÖDƏNMƏ DÖVRÜ: İnvestisiya layi­
həsinin realizasiyasından əldə olunan
gəlirin ilkin investisiya qoyuluşuna bə­
rabər olduğu vaxt. Layihənin qiymət­
ləndirilməsinin əsas me’yarlanndan bi­
ri. Bu, pulun dəyərinin dəyişməsini
nəzərə almır. L.x.ö.d.-nün diskontlaş-
ma dövrü isə pulun dəyərinin dəyiş­
məsini nəzərə alır.
ПЕРИОДИЧЕСКАЯ СИСТЕ­
МА ЭЛЕМЕНТОВ МЕНДЕЛЕЕВА
- Mendeleev's periodic system of ele­
ments - ELEMENTLƏRİN MEN­
DELEYEV DÖVRİ SİSTEMİ: Men­
deleyev tərəfindən kəşf olunmuş
(1869) dövri qanun əsasında işlənmiş
kimyəvi elementlərin təbii sistemi. Bu
qanuna görə kimyəvi elementin xassə­
si, onun nüvə atomlarının yükündən
dövri asılılıqdadır.
ПЕРИОДИЧЕСКАЯ ФУНК­
ЦИЯ -Periodic function - DÖVRİ
FUNKSİYA: Arqumentinə sıfırdan
fərqli hər hansı ədəd (funksiyanın döv­
rünü) əlavə etdikdə qiymətini dəyiş­
məyən funksiya. Məs., sin x dövrü 1n
olan d.f.-dır. Riyaziyyatda, fizikada,
texnikada və s. geniş istifadə olunur.
ПЕРИОДИЧЕСКАЯ ЭКСП­
ЛУАТАЦИЯ СКВАЖИН - Pulse well
production - QUYULARIN DÖVRİ
İSTİSMARI: Quyu dibinə mayenin
yığılması və çıxarılması dövrlərinin bir-
biri ilə əvəz edilməsinə əsaslanan az
debitli quyuların istismarı üsulu.
ПЕРИОДИЧЕСКИЙ ЗАКОН
МЕНДЕЛЕЕВА - Mendeleev's peri­
odic law - MENDELEYEVİN DÖV­
Rİ QANUNU. Bax: ПЕРИОДИЧЕ­
СКАЯ СИСТЕМА ЭЛЕМЕНТОВ
МЕНДЕЛЕЕВА.
ПЕРИОДЫ РАЗРАБОТКИ
ГАЗОВЫХ И ГАЗОКОНДЕН­
САТНЫХ МЕСТОРОЖДЕНИЙ -
Periods of development of gas and
ПЕРМСКАЯ
gas-condensate deposits - QAZ VƏ
QAZKONDENSAT YATAQLARI­
NIN İŞLƏNMƏ DÖVRLƏRİ: Qaz və
qazkondensat yataqlarının işlənmə
müddəti bir- birini əvəz edən üç dövrlə
səciyyələnir: artan, sabit və azalan qaz
hasilatı dövrləri. Bax: ПЕРИОД НА­
РАСТАЮЩЕЙ ДОБЫЧИ ГАЗА,
ПЕРИОД ПОСТОЯННОЙ ДОБЫ­
ЧИ ГАЗА, ПЕРИОД ПАДАЮ­
ЩЕЙ ДОБЫЧИ ГАЗА.
ПЕРМСКАЯ СИСТЕМА (пе­
риод), пермь - Perm system
PERM SİSTEMİ (dövrü), perm:
Palcozoy erasının sonuncu (altıncı)
sistemi (dövrü). 280±10 mln. il bundan
əvvəl başlamış və 55 mln. il davam
etmişdir. Yer tarixinin palcozoy erası­
nın 6-cı dövrünə uyğundur.
ПЕРМСКИЙ НЕФТЕГАЗО­
НОСНЫЙ БАССЕЙН - Perm oil and
gas bearing basin - PERM NEFTLİ-
QAZLI HÖVZƏ: Çöküntü süxurları
Perm yaşlı olub, ABŞ - Texas, Nyu-
Mcksika və Oklaxoma ştatlarını əhatə
edir. Çıxanla bilən potensial ehtiyatı 6,4
mlrd.t neft və 3,8 trln.m3 qazdır.
ПЕРСИДСКОГО ЗАЛИВА
НЕФТЕГАЗОНОСНЫЙ БАССЕЙН
- Persian gulf's oil and gas bearing
basin - FARS KÖRFƏZİ NEFTLİ-
QAZLI HÖVZƏSİ: Bəhreyn, İordaniya,
İraq, İran (Cənub-qərb hissəsi), Katar,
Küveyt, BƏƏ, Oman, Səudiyyə Ərəbi­
stanı, Suriya (böyük hissəsi), Türkiyə
(Cənub-şərq hissəsi) ərazilərində yerləşir.
İlkin sənaye əhəmiyyətli ehtiyatı:
53,6 mlnl.t neft və 26,7 trln.m3 qazdır.
ПЕРСПЕКТИВНАЯ ПЛОЩАДЬ
(на нефть и газ) - Promising area -
PERSPEKTİVLİ SAHƏ (neft və qaza
görə): Üzərində kəşfiyyat işlərinin axtarış
mərhələsinin apanlması mümkün sayılan
neft və qazlılıq baxımından perspektivli
olan ərazinin bir hissəsi.
ПЕРСПЕКТИВНЫЕ РЕСУРСЫ
-187- ПЕРФОРАЦИЯ
(нефти, газа и конденсата) - Pros­
pective resources, possible resources -
PERSPEKTİV EHTİYATLAR (neft,
qaz və kondensat): Neftli və qazlı rayon
daxilində dərin qazımaya hazırlanmış
sahələrdə və həmçinin kəşfiyyatı aparıl­
mış, lakin qazıma ilə açılmamış laylarda
ehtimal olunan faydalı qazıntı ehtiyatlan.
ПЕРФОРАТОР - Perforator -
PERFORATOR: Neftin, qazın, yaxud
suyun laydan qoruyucu boru kəmərinə,
yaxud quyudan laya daxil olmasına imkan
yaradan, karotaj kabelində, yaxud boru­
larla quyuya endirilən məhsuldar qatın
qarşısında qoruyucu kəmərdə və sement
halqasında deşik açmaq üçün işlədilən
ancı, yaxud dcşici alət.
ПЕРФОРАТОР КУМУЛЯ­
ТИВНЫЙ - Jet perforator - KU­
MULYATİV PERFORATOR: Qo­
ruyucu kəmərdə və sement həlqəsində
konik formada olan qırmızı mislə örtül­
müş partladıcı maddənin kumulyativ
gülləsi vasitəsilə dəlik açan alət.
ПЕРФОРАТОР ПУЛЕВОЙ -
Bullet perforator, bullet punch -
GÜLLƏ PERFORATORU. Bax:
ПУЛЕВОЙ ПЕРФОРАТОР.
ПЕРФОРАТОР ТОРПЕДНЫЙ -
Torpedo perforator - TORPEDLİ
PERFORATOR: Süxur daxilində part­
layaraq layda çoxlu miqdarda və böyük
ölçüdə drenaj kanalları əmələ gətirən
mərmili perforator.
ПЕРФОРАЦИЯ - Perforation -
PERFORASİYA: Dağ süxurundan
quyuya, yaxud əks istiqamətdə flüid
axını yaratmaq üçün qoruyucu kəmərdə,
sement halqasında və onu əhatə edən
mühitdə deşiklərin açılması.
ПЕРФОРАЦИЯ СКВАЖИН -
Well perforation - QUYULARIN PER-
FORASİYASI: İstismar quyusuna neft
və qazın, vurucu quyudan laya suyun
axınını tə’min etmək üçün quyu divarında
məhsuldar lay qarşısında dəliklərin açıl­
ması. Q.p. üçün kumulyativ, torpedli
ПЕСКИ
pcrforatorlardan, bə’zən isə hidroqumşır-
nağından istifadə olunur.
ПЕСКИ - Sands - QUMLAR: Xırda
qınntılı kövrək çökmə süxur. Fiziki aşın­
ma nəticəsində əmələ gəlir. Ölçüsü 0,5 -2
mm-e qədər olan müxtəlif mineral və
süxur dənələrindən ibarətdir. Zərif dənəli
(0,05-0,1 mm), kiçik dənəli (0,1-0,25
mm), orta dənəli (0,25-0,5 mm), böyük
dənəli (0,5-1,0 mm) və kobud dənəli
(1,0-2,0 mm) olurlar.
ПЕСКООТДЕЛИТЕЛЬ - Sand
separator - QUMAYIRAN: Qazıma
məhlulunu qazılmış süxur hissəciklə­
rindən (0,08-0,10 mm) ayırmaq üçün
qurğu.
ПЕСОЧНЫЙ ЯКОРЬ - Sand
armature - QUM LÖVBƏRİ: İstismar
vaxtı, nefti asılı halda olan qum his­
səciklərindən ayırmaq üçün dərinlik
nasosunun qəbul hissəsində qoyulmuş
qurğu.
ПЕСЧАНИК - Sandstone -
QUMDAŞI. Gilli, karbonatlı və s.
mineral materiallarla sementlənmiş
qum dənəciklərdən ibarət çökmə dağ
süxuru.
ПЕТРОГРАФИЯ - Petrography
- PETROQRAFİYA: Süxurlar haq­
qında elm. Onların mineraloji və
kimyəvi tərkibini, quruluşunu, tekstu-
rasını, yatım şəraitini, yayılma qanuna­
uyğunluqlarını, Yer qabığında və sət­
hində əmələ gəlməsi və dəyişməsini
öyrənir. Bax: ПЕТРОЛОГИЯ.
ПЕТРОГРАФИЯ ОСАДОЧ­
НЫХ ПОРОД - Petrography of sedi­
mentary rocks - ÇÖKMƏ SÜXUR­
LARIN PETROQRAFİYASI. Bax:
ЛИТОЛОГИЯ.
ПЕТРОЛОГИЯ - Petrology -
PETROLOGİYA: Dağ süxurlarının,
onların mineral və kimyəvi tərkibləri,
strukturası və teksturası, yatım şəraiti və
paylanma qanunauyğunlaqlan, Yerin
mantiyasınm, qabığının və səthinin
mənşəyi və dəyişməsi haqqında elm.
-188- ПЛАВАЮЩАЯ
ПЕТРОФИЗИКА - Petrophysics -
PETROFİZİKA: Dağ süxurlarının fiziki
xassələrini öyrənən elm. Bu elm, petro-
qrafiya, geofizika və dağ süxurlarının
fiziki halının laboratoriyada tədqiqi meto­
du əsasında yaranmışdır. P.-nın əsas məq­
sədi, dağ süxurlarının fiziki xassələrinin
təbiətini öyrənmək və fiziki xassələrin
kompleksinə əsasən süxurların petrofiziki
tiplərinin, fasiyalann, qalınlıqlann təsni­
fatını verməkdir.
ПЕТРОХИМИЯ - Petroche­
mistry - PETROKİMYA: Kimyəvi
elementlərin dağ süxurlarında və süxur
əmələ gətirən minerallarda paylanma
qanunauyğunluqlarını öyrənən pctrolo-
giyanın (petroqrafiyamn) bölməsi. Dağ
süxurlarının petrokimyəvi tərkibi labo­
ratoriya analizi ilə öyrənilir və oksid­
lərlə ifadə olunur.
ПЕЧАТЬ - Seal - MÖHÜR: Texn.
Qazıma alətinin sınıb quyuda qalan
hissəsinin vəziyyəti və formasını
müəyyənləşdirmək üçün quyuların qa­
zılmasında istifadə olunan qurğu. Əsas­
lı tə’mir işlərində də istifadə olunur.
ПИКНОМЕТР - Density bottle -
PİKNOMETR: Маус və bərk cismin
sıxlığını tə’yin etmək üçün xüsusi for­
malı və bölgülü şüşə qab.
ПИРОЛИЗ - Pyrolysis - PİRO-
LİZ: Yüksək temperaturun tə’sirindən
maddələrin parçalanması. 700-900°S
temperaturda neftin və qazın tərkibin­
dəki üzvi birləşmələrin dərin termiki
çevrilməsini tə’min edən yüksək tem-
pcraturlu proses.
ПИТАНИЯ ЗАЛЕЖИ КОНТУР
- External boundary of the pool -
LAYIN QİDALANMA KONTURU
Neft və ya qaz yatağının planında və ya
xəritəsində yatağın qidalanma hissəsi,
yə’ni xarici subasqılı və ya qazbasqılı
sistemlə sərhəddini əks etdirən xətt.
ПЛАВАЮЩАЯ КРЫША РЕ­
ЗЕРВУАРА - Floating roof of the tank
- ÇƏNİN ÜZƏN ÖRTÜYÜ: Daimi
ПЛАВУЧАЯ
tərpənməz tavanı olmayan şaquli çən­
lərdə buxarlanma nəticəsində neft və
neft məhsullarının itgisini azaltmaq üçün
istifadə olunan tərpənən örtük.
ПЛАВУЧАЯ БУРОВАЯ УС­
ТАНОВКА - Floating drilling rig -
ÜZƏN QAZIMA QURĞUSU: Dəniz
akvatoriyalarında axtarış və kəşfiyyat
quyulan qazımaq məqsədilə işlədilən
səyyar dəniz qurğusu.
ПЛАВУЧИЕ ОСНОВАНИЯ -
Floating foundation - ÜZƏN ƏSAS­
LAR: Dəniz və okeanların mineral
sərvətlərinin, faydalı qazıntı ehtiyyat-
larının mənimsənilməsində işlədilən
səyyar qurğular. Buraya üzən qazıma
(bax: ПЛАВУЧАЯ БУРОВАЯ УС­
ТАНОВКА) və istismar qurğuları,
neft anbarları, təbii və neft qazlarını
mayeləşdirmək üçün platformalar,
sualtı neft və qaz kəməri çəkən qurğ­
ular, dənizdə ncft-mə’dən və mülki
qurğuların inşasında işlədilən platfor­
malar, metallarla zəngin dəniz dibi
çöküntülərini toplayan qurğular, üzən
yataqxana və s. qurğular daxildir.
ПЛАЗМА - Plasma - PLAZMA:
Müsbət və mənfi yüklərin konsentra-
siyası bərabər (kvazincytrallıq) olan
ionlaşmış qaz.
ПЛАЗМЕННОЕ БУРЕНИЕ -
Plasmatic drilling - PLAZMA QAZI­
MASI: Plazma qazıyıcısı vasitəsilə
yüksək bərklikli dağ süxurlarının qazılma
üsulu. Bax: ПЛАЗМОБУР.
ПЛАЗМОБУР - Plasmatic drill -
PLAZMA QAZIYICISI: Quyularm
qazılması üçün quyudibi plazma aləti;
elektrik qövs boşaldıcılı plazmatronun
(plazma generatorunun) bir növü.
ПЛАЗМОТРОН - Plasma gen­
erator - PLAZMOTRON (plazma
generatoru): Aşağı tcmperaturlu
(7=104 K) plazma almaq üçün qazbo-
şaldıcı qurğu.
ПЛАН-ГРАФИК ДОБЫЧИ
-189- ПЛАСТ
НЕФТИ - Plan-schedule of oil produc­
tion - NEFT HASİLATININ PLAN-
QRAFİKİ: Qarşıdan gələn zaman parçası
(adətən, bir il götürülür) üçün hər istismar
quyusu üzıə tərtib olunan neft hasilatı
miqdarının qrafiki təsviri.
ПЛАН-ДИАГРАММА - Plan­
diagram - PLAN-DİAQRAM: Quyu­
ların yerləşmə xəritəsini onların ətra­
fında layın kəsilişinin parçasını çək­
məklə verilməsi. Təyinatından asılı
olaraq, p.d.-da layın müxtəlif xassələri
göstərilir. Məs., elektrik karotaj p.d.
kollektorun neftlə doyum dərəcəsi,
onun ümumi qalınlığı və bu qalınlığın
neftlə doymuş hissəsi haqqında tə­
səvvür yarada bilir.
ПЛАНИМЕТР - Planimeter -
PLANİMETR: Müstəvi fiqurların
sahəsini və müəyyən intcqralın ədədi
qiymətini tə’yin etmək üçün istifadə
olunan riyazi cihaz.
ПЛАНОВО - ПРОФИЛАКТИ­
ЧЕСКИЙ РЕМОНТ СКВАЖИН -
Planned preventive repair of wells -
QUYULARIN PLANLI - PROFİ­
LAKTİKİ TƏ’MİRİ: Əvvəlcədən plan­
laşdırılaraq müəyyən qrafiklərlə (ongün­
lüklərlə, aylarla və s.) həyata keçirilən
tə’mirlər. Profilaktik tə’mir nəticəsində
quyularm müəyyən olunmuş texnoloji
rejimdən sapması, debitlərin azalması və
ya tamamilə kəsilməsi, quyunun özündə
və avadanlıqlarının işində baş verə bi­
ləcək nasazlığın əmələ gəlməsinin qarşısı
əvvəlcədən alınır.
ПЛАСТ - Seam, layer, bed -
LAY: Geol. Qalınlığı yayılma sahəsin­
dən dəfələrlə az olan və təqribən iki
paralel səthlə (yuxarı səth tavan, aşağı
səth daban adlanır) hüdudlanan eyni
tərkibli geoloji cisim; çökmə süxurların
əsas yatım forması.
ПЛАСТ-КОЛЛЕКТОР - Reser­
voir bed - KOLLEKTOR-LAY: Özü­
ndə flüid saxlaya və verə bilən lay.
ПЛАСТИЧНОСТЬ
ПЛАСТИЧНОСТЬ - Plasticity -
PLASTİKLİK: Xarici mexaniki yükün
tə’siri altında bərk cisimlərin dönməz
deformasiya xassəsi. P., materialların
təzyiq altında işlənməsinə imkan yaradır.
ПЛАСТИЧНОСТЬ ГОРНЫХ
ПОРОД - Rock plasticity - DAĞ
SÜXURLARININ PLASTİKLİYİ:
Dağ süxurlarının mexaniki yükün tə’-
sirindən öz bütövlüyünü mikroskopik
dəyişikliyə uğratmadan bərpa olun­
mayan (dönməz) deformasiya xassəsi.
P. temperatur və təzyiq yüksəldikcə
artır. Gil, daş duz və s. ən çox plastik-
liyə malik dağ süxurlarıdır. 0,98-1,96
MPa təzyiq altında qranit plastiki olur.
ПЛАСТОВАЯ НЕФТЬ - Oil in
place - LAY NEFTİ: Maye və qazvari
karbohidrogenlərin mürəkkəb təbii
qarışığı. L.n. yerləşdiyi lay-kollck-
tordakı layın təzyiq və temperatur şə­
raitindən asılı olaraq bir fazalı flüid və
ya maye və qaza ayrılmaqla iki fazalı
halda olur.
ПЛАСТОВАЯ ПРОБА НЕФТИ -
Seam test of oil - LAY NEFTİNİN
NÜMUNƏSİ: Quyunun dibindən dərin­
lik nümunəgötürənlə yer səthinə lay
təzyiqini saxlamaqla qaldırılan neft
nümunəsi. Laboratoriya tədqiqatı əsasın­
da, l.n.n. lay şəraitində uyğün xassələri -
fraksiya tərkibi, sıxlığı və xüsusi həcmi,
həcm əmsalı və neftin həcm kiçilməsi,
neftin qazla doyma əmsalı, təzyiqi
özlülüyü və s. tə’yin olunur.
ПЛАСТОВАЯ ТЕМПЕРАТУРА
- Reservoir temperature - LAY TEM­
PERATURU: Layın istilik vəziyyətini
səciyyələndirən lay parametri. Yerin
daxilindən onun səthinə tərəf hərəkət
edən istilik axınının tə’siri altında forma­
laşır. L.t.-nun göstəricisi geotermik qra-
diyent (İm dərinliyə düşən L.t. artımı) və
geotermik pillədir (geotermik qradiyentin
əksi olan kəmiyyət). Layda normal L.t.-u
fərqlənən anomal tcmperaturlu sahələr də
mövcuddur. L.t.-nun quyuda bərpası,
-190- ПЛАСТОВОЕ
adətən, 8-13 günə baş verir.
ПЛАСТОВАЯ ХАРАКТЕРИ­
СТИКА НЕФТИ - Seam properties
of oil - NEFTİN LAY XÜSUSİY­
YƏTLƏRİ: Dərinlik nümunəgötürəni
ilə quyu dibindən qaldırılmış nümu­
nənin analizindən tapılan neftin özlü­
lüyü, neftin doyma təzyiqi və həcm
əmsalı lay şəraitində nefti səciyyələn­
dirən əsas xüsusiyyətlərdir.
ПЛАСТОВАЯ ЭНЕРГИЯ - ПОТОК - Plane parallel flow -
Reservoir energy - LAY ENERJİSİ:
Dağ və lay təzyiqinin tə’siri altında sı­
xılmış halda olan layın - kollektorun və
onda olan flüidin (neftin, suyun və qa­
zın) enerjisi. Lay cncıjisinin əsas növlə­
ri: lay sularının basqısı, sərbəst və təzyi­
qin aşağı düşməsi ilə neftdən ayrılan
qazın basqısı, sıxılmağa mə’ruz qalmış
maye və süxurların elastiki cncıjisi,
neftin ağırlıq qüvvəsinin basqısı. Ya­
tağın istismarı zamanı sərf olunan lay
enerjisi, laya suyun təbii axını və ya laya
su, qaz və ya başqa maye qarışığı vur­
maq yolu ilə bərpa oluna bilər. Bax:
ПОДДЕРЖАНИЕ ПЛАСТОВОГО
ДАВЛЕНИЯ, ЗАВОДНЕНИЯ.
ПЛАСТОВОЕ ДАВЛЕНИЕ -
Reservoir pressure - LAY TƏZYİQİ:
Süxurun məsaməsində yerləşən maye
və qaza tə’sir edən təzyiq. Lay təzyiqi
neft, qaz və su laylarının cncıjisini
səciyyələndirən ən vacib parametrdir
(bax. ПЛАСТОВАЯ ЭНЕРГИЯ)
L.t.-nin formalaşması hidrostatik təzyiq,
neft və qaz yataqlarındakı izafi təzyiq,
yatağın həcminin dəyişməsi nəticəsində
yaranan təzyiq, eyni zamanda flüidin
genişlənməsi (sıxılması) və onun kütlə­
sinin dəyişməsi hesabına olan təzyiq.
Başlanğıc (lay açılarkan), statik və cari
(dinamik) L.t. olur. Hidrostatik təzyi­
qdən xeyli fərqlənən lay təzyiqi anomal
L.t. adlanır (bax: АНОМАЛЬНЫЕ
ПЛАСТОВЫЕ ДАВЛЕНИЯ) L.t.
dərinlik manometri ilə ölçülür və ya
hesablama yolu ilə tapılır.
ПЛАСТОВОЕ -191- плотность
ПЛАСТОВОЕ ДАВЛЕНИЕ ПЛИТА - Plate - SAL: Geol. Plat­
ДИНАМИЧЕСКОЕ - Dynamic seam formanın hüdudları daxilində Yer qatının
pressure - DİNAMİK LAY TƏZYİ­ bir parçası.
Qİ Bax: ТЕКУЩЕЕ ПЛАСТОВОЕ ПЛОСКАЯ ЗАДАЧА ФИЛЬТ­
РАЦИИ - Plane problem of filtration -
ДАВЛЕНИЕ
SÜZÜLMƏNİN MÜSTƏVİ MƏSƏ­
ПЛАСТОВОЕ ДАВЛЕНИЕ
LƏSİ: Layda mayenin (qazın) yastı-
СТАТИЧЕСКОЕ - Statistic seam
paralel və yastı-radial axını ilə əlaqədar
pressure - STATİK LAY TƏZYİQİ.
hidrodinamik məsələ.
Bax: НАЧАЛЬНОЕ ПЛАСТОВОЕ
ПЛОСКОПАРАЛЛЕЛЬНЫЙ
ДАВЛЕНИЕ.
ПЛАСТОВЫЕ ВОДЫ - Forma­
MÜSTƏVİ-PARALEL AXIN: Axının
tion water - LAY SULARI: Dağ süxur­
süzülmə sür’ət vektorları bir müstəvi
larından təşkil olunmuş laylarda dövr
üzərində yerləşən və bir-birinə paralel
edən yeraltı sular. Ncft-mə’dən geologi­
olan maye axını.
yasında lay sularına neft layında olan
ПЛОСКО-РАДИАЛЬНЫЙ
sular (konturarxası, daban və aralıq su­
ПОТОК - Plane radial flow -
lar) aid edilir. Buna, həmçinin hərəkət
MÜSTƏVİ-RADİAL AXIN. Layın
etməyən əlaqəli sular da daxildir.
bütün qalınlığı üzrə (dabandan tavana
ПЛАТФОРМА - Platform -
qədər) mayenin quyu oxuna perpendi­
PLATFORMA: 1. Geol. Tektonik
kulyar müstəvilərlə quyuya birölçülü
hərəkətin, maqmatik fəaliyyətin kiçik
radial axını.
intensivliyi və relyefin yastılığı ilə
ПЛОСКОСТЬ - Plane -
səciyyələnən Yer qabığının başlıca
MÜSTƏVİ: Özünəməxsus iki nöqtəni
dərinlik strukturalarından biri. P. iki
birləşdirən ixtiyarı düz xətti üzərində
mərtəbəli olur. Aşağı mərtəbə P.-nm
tam yerləşdirən səth.
özülü (fundamenti), üst mərtəbə isə P.-
ПЛОТНОМЕР - Densimeter -
nın örtüyü adlanır. 2. Neftqazçıxarma­
da: Dəniz və okean akvatoriyalarında, SIXLIQÖLÇƏN: Maddələrin sıxlığını
bataqlıq ərazilərdə axtarış-kəşfiyyat və tə’yin etmək üçün cihaz. Əsasən, mayelə­
istismar quyularının qazılmasında, rin sıxlığını ölçmək üçün istifadə olunur.
məhsulun yığılması, hazırlanması və s. İş prinsipinə görə: üzgəcli (sabit həcmli
kimi texnoloji proseslərin həyata keçi­ və ya kütləli areometrlər); hidrostatik (iki
rilməsində istifadə olunan üzən və maye sütünlan hündürlüklərinin fərqinə
stasionar xüsusi dəniz qurğuları. görə); ultrasəs (mühitdə səsin yayılma
ПЛЕНОЧНАЯ ВОДА - Bound sür’ətini, onun sıxlığından asılılığına əsa­
water - NAZİK TƏBƏQƏVARİ SU. sən) və s. olur.
ПЛОТНОСТЬ - Density - SIX­
Bax СВЯЗАННАЯ ВОДА.
LIQ: Vahid həcmdəki maddənin
ПЛЕНОЧНАЯ НЕФТЬ - Bound
(bircinsli) kütləsinə bərabər olan fiziki
oil - TƏBƏQƏ NEFTİ: Layın bərk
kəmiyyət. Cismin S.-nın orta qiyməti
fazasını (süxuru) islatmaqla onun sət­
onun kütləsinin həcminə olan nisbəti
hini əhatə edən nazik neft örtüyü. Bu
kimi tapılır; kq/m3 -la ölçülür.
neftin miqdarı, bərk və maye fazaların
ПЛОТНОСТЬ ГОРНЫХ ПО­
molekulyar tə’sir radiusunun qiymətin­
РОД - Rock's density - DAĞ SÜ­
dən, mineralın səthinin quruluşundan
XURLARININ SIXLIĞI: Dağ süxur­
və süxurun xüsusi səthinin qiymətin­
larının kütləsinin onun həcminə olan
dən asılıdır.
nisbəti. Süxurun S. onun mineral tərki-
 плотность
bindən, məsaməliliyindən və onu dol­
duran maddənin növündən (qaz, neft,
su), eyni zamanda əmələ gəlmə və
yatım şəraitindən asılıdır. Ən çox
yayılan dağ süxurlarının S. 1200-4700
kq/m3 arasında dəyişir. Çökmə süxurla­
rının S. isə 1200-3000 kq/m3 (ən çox
1700-2700 kq/m3) arasındadır. Maq-
matik süxurların S. 5000 kq/m3 artıqdır.
ПЛОТНОСТЬ ЗЕМЛИ - Den­
sity of Earth - YERİN SIXLIĞI: Ye­
rin orta sıxlığı 5520 kq/m3 , Yer qa­
bığının S. isə 2670 kq/m3 bərabər ol­
duğu qəbul edilir. Yer nüvəsinin sıx­
lığının 11000 kq/m3-dək olduğu qəbul
edilmişdir.
ПЛОТНОСТЬ СЕТКИ СКВА­
ЖИН - Pattern arrangement of wells
- QUYULAR ŞƏBƏKƏSİNİN SIX­
LIĞI: İstismar və ya vurucu quyu ol­
masından asılı olmayaraq bir quyuya
düşən neftli sahə. İşlənmə sisteminin
mühüm göstəricilərindən biri.
ПЛОЩАДНОЕ ЗАВОДНЕНИЕ
- Pattern flooding - SAHƏ ÜZRƏ SU
VURMA: Laya ən intensiv tə’sir üsu­
lu. Bu sistemdə istismar və vurucu
quyular klassik 5,7,9 nöqtəli sistem
şəklində yerləşdirilir. Bax: ВНУТ-
РИКОНТУРНОЕ ЗАВОДНЕНИЕ
ПЛОЩАДЬ - Area - SAHƏ: Ya­
stı həndəsi fiqur və səthlərin kəmiyyət
səciyyəsindən biri.
ПЛУНЖЕР - Plunger - SÜR-
GÜQOLU (plunjer): Uzunluğu diamet-
rindən çox böyük olan piston (porşen).
ПЛУНЖЕРНЫЙ ЛИФТ
Plunger lift - PLUNJERLİ QALDI­
RICI (lift): Plunjcrdən istifadə edilən
dövri qazliftin bir növü. P.q. qurğusuna
dövri qazliftin adi avadanlıqlarından
başqa, plunjer, lubrikator (plunjcrin
daxil olması üçün quyu ağzında qoyu­
lan kamera - qapalı boş yer), yuxarı və
aşağı amortizatorlar da daxildir.
ПЛУНЖЕРНЫЙ НАСОС - malik, yə’ni tərkibində liofil və liofob
-192- ПОВЕРХНОСТНО
Plunger pump - PLUNJERLİ NASOS.
İşlək orqanı irəli-geri hərəkət edən plun­
jer şəklində olan həcmi nasos. Sistemdə
yüksək təzyiq almaq və eyni zamanda
mayeni dəqiq miqdarlarla (dozalarla)
vurmaq lazım gəldikdə tətbiq edilir.
ПНЕВМОАВТОМАТИКА
Pneumatic control - PNEVMOAV-
TOMAT: İnformasiyanı pnevmosiqnal
(təzyiqlər fərqi, qazın, adətən, havanın
sərfi) şəklinə çevirmək və ötürülməklə
idarəetmənin avtomatik sistemini qur­
maq üçün texniki vasitələr kompleksi.
ПНЕВМОДВИГАТЕЛЬ
Pneumatic engine - PNEVMOMA-
TİK MÜHƏRRİK: Sıxılmış havanın
enerjisini mexaniki işə çevirən mühər­
rik. Həcmi (pistonlu, yivli) və turbinli
olur.
ПНЕВМОУДАРНИК - Pneumatic
striker - PNEVMATİK ZƏRBƏVU-
RAN: Quyudibi pnevmatik zərbə tə’sirli
maşın. Qazıma quyusunun dibinə salmır,
sıxılmış hava isə Yer səthindən boru və
ya şlanq vasitəsilə verilir.
ПНЕВМОУДАРНОЕ БУРЕ­
НИЕ - Pneumatic impact drilling -
PNEVMATİK ZƏRBƏ QAZIMASI:
İşçi orqan kimi pnevmatik zərbəvuran
istifadə olunan zərbə-fırlanma qazıma
üsulunun bir növü.
ПОВЕРХНОСТНАЯ СИЛА -
Surface force - SƏTHİ QÜVVƏ: Cis­
min səthinin nöqtələrinə tə’sir edən
qüvvə. Məs., cismin səthinə tə’sir
edən atmosfer təzyiqi.
ПОВЕРХНОСТНАЯ ЭНЕРГИЯ
- Surface energy - SƏTHİ ENERJİ:
Maddənin həcmindəki enerji ilə
müqayisədə onun hər hansı bir cismin
səthindəki izafi potensial enerjisi.
ПОВЕРХНОСТНО-АКТИВ­
НЫЕ ВЕЩЕСТВА (ПАВ) - Surfac­
tants - SƏTHİ FƏAL MADDƏLƏR
(SFM): Molekulları difil quruluşuna
ПОВЕРХНОСТНОЕ -193-
(adədən, hidrofil və hidrofob) atom
qrupları olan asimmetrik molekulyar
strukturalı maddələr. Difıllik SFM səthi
(adsorbsiya) fəallığını, onların fazalara
ayıran səthdə toplanmasını, səthi gəril­
mə qüvvəsini azaltmağını müəyyənləş­
dirir. Hidrofil qruplar SFM-in suda həll
olmasını tə’min edir, hidrofoblar (adə­
tən, karbohidrogenlər) isə kifayət qədər
yüksək molekulyar kütlədə SFM-in
qeyri-polyar mühitdə həll olmalarına
göməklik göstərir. SFM-in köməyi ilə
fazalararası səthin energetik vəziyyətinə
və strukturuna tə’sir etmək və onun
vasitəsilə hctcrcgcn sistemlərin xassələ­
rini tənzimləmək mümkündür. SFM
texnikanın praktik olaraq bütün sahələ­
rində, o cümlədən neft sənayesində
geniş istifadə olunur.
ПОВЕРХНОСТНОЕ НАТЯЖЕ­
НИЕ - Surface tension - SƏTHİ GƏ­
RİLMƏ: Fazaları ayıran səthin tcmıodi-
namik xassəsi. Sabit temperaturda fazaları
ayıran səthin vahid sahəsinin dönən izo­
termik proses zamanı yaranmasına sərf
olunan iş. Mayedə S.g. səth konturunun
vahid uzunluğuna tə’sir edən və onu
qısaltmağa çalışan qüvvə kimi tə’yin
olunur. S.g. hesabına maye damcısı xarici
tə’sir olmadıqda kürə şəklini alır.
ПОВЕРХНОСТНЫЕ ЯВЛЕНИЯ
- Surface phenomenons - SƏTHİ TƏ­
ZAHÜRLƏR (hadisələr): Toxunan
cisimlərin (mühit, faza) sərhədində mad­
dənin nazik təbəqəsinin xüsusi xassələri
sayəsində baş verən təzahürlərin məcmu­
su. Səthi hadisələrin ən mühümü adsor-
bsiyadır. Bax: АДСОРБЦИЯ.
ПОВЕРХНОСТНЫЙ СЛОЙ -
Surface layer - SƏTHİ TƏBƏQƏ
(qat): İki fazanın (cismin, mühitin)
toxunma səthi yaxınlığındakı nazik qat.
Maddənin bu təbəqədəki xassəsi, onun
faza həcmindəki xassəsindən fərqlənir.
S.t. proseslərin, avadanlıqların, materi­
alların istismar və texnoloji parametrlə­
rinə tə’sir edir.
ПОГРЕШНОСТЬ
ПОВЕРХНОСТЬ - Surface -
SƏTH: İki bitişik fəza cisminin birgə
(şərikli) hissəsi. S. müstəvi və kürə
şəkilli olur.
ПОВЕРХНОСТЬ УДЕЛЬНАЯ -
Specific surface - XÜSUSİ SƏTH:
Mikroməsaməli və ya narın əzilmiş
bərk cisimlərin, müvafiq olaraq, orta-
laşmış məsaməlilik və disperslik xas­
səsi. X.s., cismin ümumi sahəsinin
onun həcminə və ya kütləsinə olan
nisbətini göstərir.
ПОВЕРХНОСТЬ ФИЛЬТРА­
ЦИИ - Filtration surface - SÜZÜL­
MƏ SƏTHİ: Axma normal istiqamətdə
yerləşən məsaməli mühitin səthi.
ПО ВОССТАНИЮ ПЛАСТА -
Upslope - LAYIN QALXIMI İSTİ­
QAMƏTİ: Laym səthi üzrə aşağıdan
yuxarı istiqamət.
ПОГЛАЩАЮЩИЕ СКВАЖИ­
НЫ - Absorption well - UDUCU
QUYULAR: Neftlə birlikdə laydan
çıxarılan və digər mə’dən sularını dərin
sulu horizontlara vurmaq üçün istifadə
olunan quyular.
ПОГРАНИЧНЫЙ СЛОЙ -
Boundary layer - SƏRHƏD QATI:
Özlü maye axarkan bərk cismin sət­
hində yaratdığı və ya müxtəlif sür’ətli,
tcmpcraturlu və kimyəvi tərkibli iki
maye axınını ayıran sonsuz nazik təbə­
qə. S.q.-da sür’ət kəskin dəyişir. Məs.,
boru divarında (sərhəd qatında) maye­
nin sür’əti sıfıra bərabər olur, borunun
mərkəzinə doğru isə sür’ət artır.
ПОГРЕБЕННАЯ ВОДА - Resi­
due water, connate water - HƏRƏ­
KƏTSİZ SU. Bax: ОСТАТОЧНАЯ
ВОДА.
ПОГРЕШНОСТЬ - Error - XƏ­
TA: Kəmiyyətin dəqiq qiyməti ilə
ölçülmüş qiyməti arasındakı fərq. Bu,
mütləq xəta adlanır. Mütləq X.-nın
kəmiyyətin həqiqi qiymətinə olan
nisbəti nisbi X. adlanır.
ПОГРЕШНОСТЬ
ПОГРЕШНОСТЬ ИЗМЕРЕ­
НИЙ - Measurement error - ÖLÇ­
MƏ XƏTASI (ölçmə səhvi): Ölçmə
nəticələrinin ölçülən kəmiyyətin həqiqi
qiymətindən fərqlənməsi. Sistematik,
təsadüfi və səhv Ö.x. mövcuddur. Sis­
tematik Ö.x. əsasən ölçmə vasitələrinin
xətası və üsullarının mükəmməliyindən
asılıdır; təsadüfi Ö.x. ölçmə şəraitinin
tənzim olunmayan dəyişmələri, səhv
Ö.x. isə ölçmə vasitələrinin saz olma­
ması səbəbindən baş verir. Ö.x.-nın
qiymətləndirilməsi haqqında bax: НА­
БЛЮДЕНИЙ ОБРАБОТКА.
ПОГРЕШНОСТЬ СРЕДСТВ
ИЗМЕРЕНИЙ - Error of measure­
ment devices - ÖLÇMƏ VASİTƏ­
LƏRİNİN XƏTASI: Ölçmə vasitələri­
nin metroloji xassələrinin və para­
metrlərinin nominaldan fərqi. Bu fərq
ölçmə nəticələrinin xətasına tə’sir edə
bilən fərqdir. Xətaların buraxıla bilən
hüdudlarına görə ölçmə vasitələrinin
dəqiqlik sinifləri müəyyən olunur.
ПОДВИЖНОЙ ВРАЩАТЕЛЬ
БУРОВОЙ - Drill head - HƏRƏ­
KƏTLİ FIRLADICI (qazimada):
Başlıca olaraq gcoloji-kəşfıyyat quyu­
larını qazarkən qazıma kəmərinə fır­
lanma hərəkətini və boyuna qüvvəni
ötürmək üçün istifadə olunan qazıma
dəzgahının (qurğusunun) işçi orqanı.
ПОДВОДНОЕ НЕФТЕХРА­
НИЛИЩЕ - Submarine oil storage -
SUALTI NEFT ANBARI: Su səthin­
dən aşağıda qurulmuş neft və ya ilkin
işlənmiş neft məhsullarının saxlanılma­
sı üçün sün’i rczcrvuar.
ПОДВОДНОЕ ПРОТИВО-
ВЫБРОСНОЕ ОБОРУДОВАНИЕ
- Submarine blowout preventer -
SUALTI ATMALARA QARŞI
AVADANLIQ: Sualtı quyu ağzını
kipləşdirmək üçün qurğular bloku. Bu,
sualtı quyuağzı qazıma avadanlıqlarının
tərkibinə daxildir.
ПОДВОДНОЕ УСТЬЕВОЕ
-194- ПОДГОТОВКА
ОБОРУДОВАНИЕ - Submersible well
head equipment - SUALTI QUY-
UAĞZI AVADANLIQ. Quyu ağzını
kipləşdirmək, qoruyucu kəmərləri və
sualtı neft və qaz quyularının istismarı
üçün quyuağzı avadanlığı asmaq üçün
istifadə edilən kompleks texniki vasitələr.
ПОДВОДНЫЙ АППАРАТ -
Submarine unit - SUALTI APARAT.
Su qatı və dibi üzrə hərəkət edən,
elmi-tədqiqat, axtarış və qəza-xila-
setmə əməliyyatlarında, sualtmda is­
tehsalat işlərində istifadə olunan gəmi
və ya texniki qurğu. Dünya okeanında
faydalı qazıntı yataqlarının axtarış-
kəşfiyyatında, quyuların istismarında,
qazıma platformalarının yoxlanmasında
və tə’mirində S.a.-dan istifadə edilir.
ПОДВОДНЫЙ ТРУБОПРОВОД
- Submarine pipeline - SUALTI BORU
KƏMƏRİ: Çaylar, göllər, dəniz akvato­
riyası quru ilə kəsişdiyi sahələrdə su
səthindən aşağıda yerləşdirilən boru kə­
məri. S.b.k. su səthindən 500 m və daha
çox dərinlikdə yerləşdirilir. Diamctri,
adətən, 1420 mm və işçi təzyiqi 1-10
MPa və çox olur. Qaz və neft kəmərləri­
nin borulan poladdan hazırlanır, qalınlığı
hesabat yolu ilə müəyyən edilir.
ПОДВОДНЫЙ ТРУБОПРО­
ВОДНЫЙ ПЕРЕХОД - Submarine
pipeline pass - SUALTI BORU KƏ­
MƏRİ KEÇİDİ: Su maneəsindən
keçən boru kəmərinin qurğu komplek­
si. Sualtı keçiddə qaz kəmərinin dia-
metrinin maksimum qiyməti 1420 mm-
ə, neft kəmərinin isə 1220 mnı-a çatır.
ПОДГОТОВКА ГАЗА К ДАЛЬ­
НЕМУ ТРАНСПОРТУ - Gas
conditioning for transport - QAZIN
UZAQ NƏQLƏ HAZIRLANMASI:
Qaz kəmərlərində qazın nəqlini çətin­
ləşdirən komponentlərdən (sudan,
maye karbohidrogenlərdən, dağıdıcı və
mexaniki qatışıqlardan və s.) təmizlə­
mək məqsədilə çıxarılan təbii qazın
ilkin c’malı. Tərkibi, əsasən, metandan
ПОДГОТОВКА -195-
(97-98%) ibarət qazlar sudan və mexa­
niki qarışıqlardan təmizlənir. Qazkon-
densat yataqlarının istismara verilməsi
ilə qazdan kondensatın alınması prosesi
həyata keçirilir. Bu iş qaz c’malı zavo­
dlarında aparılır. Ona görə də “Qazın
hazırlanması” termini artıq köhnəlmiş
və xarici ölkələrdə istifadə olunmur.
ПОДГОТОВКА НЕФТИ К
ТРАНСПОРТУ - Oil conditioning
for transport - NEFTİN NƏQLƏ
HAZIRLANMASI: Neftin c’malını və
nəqlini çətinləşdirən komponentləri
(su, mineral duzlar, mexaniki qarışıq­
lar, yüngül karbohidrogen qazları)
ayırmaq məqsədilə neftin ilkin c’malı
(işlənməsi). Neftin nəqlə hazırlanma­
sına neftin sudan və duzdan təmizlən­
məsi və onun stabilləşdirilməsi pro­
sesləri daxildir ki, bunlar da neftin və
qazın neft mə’dənində yığılması və
hazırlanmasının vahid texnoloji sxemi­
nə daxildirlər.
ПОДГОТОВЛЕННОСТЬ МЕ­
СТОРОЖДЕНИЙ ПОЛЕЗНЫХ
ИСКОПАЕМЫХ - Degree of
reconnaissance of deposits - FAY-
DALI QAZINTI YATAQLARININ
HAZIRLIĞI: Kəşfiyyatla müəyyən
edilmiş faydalı qazıntı yataqlarının
sənaye mənimsənilməsi üçün vacib
öyrənilmə dərəcəsi. Sənaye mənimsə­
nilməsi üçün neft və qaz yataqlarının
hazırlığı onların ölçülərindən və geo­
loji quruluşunun mürəkkəbliyindən
asılı olmayaraq öyrənilmə dərəcəsi ilə
müəyyən edilir. Aşağıdakı şərtlər ödə­
nilərsə, yatağın sənaye mənimsənilmə­
sinə hazır olduğu qəbul edilə bilər.
Uyğun Dövlət qurumu tərəfindən təs­
diq olunmuş karbohidrogen və faydalı
komponentlərin balans və çıxarıla bi­
lən ehtiyatları; onların qiymətləndiril­
miş perspektiv ehtiyatları (Cı - 80%, C2
- 20%). Neftin, qazm, kondensatın və
s. tərkibi və xassələri, yatağın işlən­
məsinin texnoloji sxeminin və sənaye
ПОДДЕРЖАНИЕ
sınaq layihələrinin tərtibi üçün vacib
ilkin məTumatların və s. olması.
ПОДДЕРЖАНИЕ ПЛАСТО­
ВОГО ДАВЛЕНИЯ - Maintenance
of reservoir pressure, repressuring -
LAY TƏZYİQİNİN SAXLANIL­
MASI: Neft hasilatının yüksək tempi­
nə nail olmaq və onun çıxarılma də­
rəcəsini artırmaq məqsədilə neft ya­
tağının məhsuldar laylarında təzyiqi
başlanğıc və ya layihələndirilmiş kə­
miyyət səviyyəsində təbii və sün’i
saxlama prosesi. Neft yataqlarının işlə-
nilməsində L.t.s. təbii fəal subasqılı və
elastiki subasqılı rejimlə, sün’i subas­
qılı rejimlə (lay-kollektora onun kontu-
rarxası və ya konturdaxilinə su vur­
maqla subasqılı rejimlə) həyata keçirilə
bilər. L.t.s. üsulu və ya onların kombi­
nasiyası geoloji şəraitdən və işlənmə­
nin iqtisadi göstəricilərindən asılı ola­
raq seçilir. Konturdaxili sulaşdırma
üsulu ilə L.t.s., xüsusilə, böyük sahəli
neft yataqlarında daha əlverişlidir.
Konturdaxili sulaşdırma bloklarla (bax:
БЛОЧНОЕ ЗАВОДНЕНИЕ), ox
üzrə pilləli (bax: СТУПЕНЧАТОГО
ОСЕВОГО), baryer (bax: БАРЬЕР­
НОЕ ЗАВОДНЕНИЕ), sahə üzrə
(bax: ПЛОЩАДНОЕ ЗАВОДНЕ­
НИЕ), yuva (bax: ОЧАГОВОЕ ЗА­
ВОДНЕНИЕ) və seçimli (bax: ИЗ­
БИРАТЕЛЬНОЕ ЗАВОДНЕНИЕ)
sulaşdırma üsullarından istifadə edil­
məklə həyata keçirilir. Neft yataqların­
da L.t.s. üçün laya vurucu quyular va­
sitəsilə su və ya su-qaz qarışığı əlavə-
lərsiz və ya onların sıxışdırma xassəsi­
ni yaxşılaşdıra biləcək əlavələr qatıl­
maqla vurulur. Neft yatağı qübbəyə
malik olduqda, L.t.s. məqsədilə oraya
qaz və ya hava vurmaqla sün’i qaz
papağı yaradılır. Laya suvurma prosesi
hesablanarkən vurucu quyularm yer­
ləşmə sxemi, vurulan mayenin ümumi
həcmi, vurucu quyuların sayı, məhsul­
darlığı və vurma təzyiqi tə’yin olur.
 ПОДЗЕМНАЯ
L.t.s. üsullarının tətbiqi neft hasilatının
tempini ciddi artırmaqla yanaşı yatağm
işlənmə müddətini qısaldır layın neft­
vermə əmsalının son yüksək qiymətini
tə’min edir,
ПОДЗЕМНАЯ ГЕОФИЗИКА -
Underground geophysics - YERALTI
GEOFİZİKA: Quyulardan alman
mə’Iumatlarla dağ süxurlarının tərkibi­
nin, quruluşunun və vəziyyətinin təd­
qiqinə əsaslanan kəşfiyyat geofizikası­
nın bölməsi.
ПОДЗЕМНАЯ ГИДРОГАЗО­
ДИНАМИКА - Underground hydro­
gas dynamics - YERALTI HİDROQA-
ZODİNAMİKA: Məsaməli mühitdə
maye, qaz və onların qarışığının hərəkəti
haqqında elm. Hidrodinamikanın bir böl­
məsidir. Y.h.-mn əsas tədqiqat üsulu, lay
mayelərinin hərəkətinin nəzəri modellə­
rinin qurulması və onların riyazi vasitə­
lərlə öyrənilməsidir.
ПОДЗЕМНЫЕ ВОДЫ - Under­
ground waters - YERALTI SULAR:
Yer qabağının üst hissəsindəki süxur
qatlarında maye, bərk və ya buxar ha­
lında olan sular.
ПОДЗЕМНЫЙ РЕМОНТ
СКВАЖИН - Subsurface repairing
of well - QUYULARIN YERALTI
TƏ’MİRİ: Quyularda iş rejiminin bər­
pa edilməsinə yönələn və yeni texno­
loji rejim yaradılması məqsədilə quy­
ularda aparılan tə’mir işləri.
ПОДЗЕМНЫЙ ТРУБОПРО­
ВОД - Underground pipeline - YE­
RALTI BORU KƏMƏRİ: Nefti, qazı,
neft məhsullarını və s. nəql etmək
üçün istifadə olunan, üstü torpaqla
örtülməklə xəndək üsulu ilə çəkilən
boru kəməri. Minimal basdırılma də­
rinliyi borunun yuxarı hissəsinədək
(şəraitdən asılı olaraq) 0,6-1,5 m olur.
Uzun məsafəyə çəkilir, diametri 1420
mwı-dək və işçi təzyiqi 7,5 MPa və
daha çox olur.
ПОДОБИЕ - Similarity, identity -
-196- ПОДОШВЕННЫЕ
OXŞARLIQ: Kəmiyyət və ya həndəsi
ölçülərindən asılı olmayaraq fiziki (hidro-
termodinamik və s.) parametlərin (para-
mctlərlər qrupunun), proseslərin, fiqurla­
rın və s. bütövlükdə uyğunluğunu
səciyyələndirən məfhum.
ПОДОБИЕ ФИЗИЧЕСКОЕ -
Physical identity, similarity - FİZİKİ
OXŞARLIQ: Əgər fəzanın uyğun nöq­
tələrində zamanın eyni anında bir fiziki
(texnoloji və s.) prosesin və ya sistemin
halım səciyyələndirən parametrlər digəri
ilə mütənasib olarsa, onlar oxşar proses
və ya sistem adlanırlar.
ПОДОБИЯ КРИТЕРИИ - laym effektiv qalınlığı, su-neft, yaxud
Similarity criterion/parameter - OX­
ŞARLIQ ME’YARLARI. Tədqiq
olunan fiziki prosesləri səciyyələndi­
rən ölçülü fiziki (həndəsi) parametr­
lərdən tərtib olunan ölçüsüz ədədlər.
Eyni O.m.-nm bərabərliyi (məs., Rey­
nolds ədədi, Frud ədədi, Max ədədi və
s.) iki fiziki proses və ya sistemin ox­
şarlığı üçün zəruri və kafi şərtdir.
ПОДОБИЯ ТЕОРИЯ - Similar­
ity theory - OXŞARLIQ NƏZƏ­
RİYYƏSİ: Fiziki hadisələrin (proses­
lərin) oxşarlıq şərtləri haqqında elm.
Oxşarlıq nəzəriyyəsi fiziki kəmiyyət­
lərin ölçüləri haqqında nəzəriyyəyə
əsaslanır və fiziki modelləşdirmə üçün
əsas sayılır.
ПОДОГРЕВ НЕФТИ - Oil
heating - NEFTİN QIZDIRILMASI:
Neftin rcoloji xassələrinin yaxşılaşdı­
rılması və özlülüyünün azaldılması
üçün yerinə yetirilən və neft mə’dən-
lərində, neft e’malı zavodlarında, neftin
nəqlində istifadə olunan proses.
ПОДОШВА ПЛАСТА - Bed
floor, seam floor - LA YIN DABANI:
Stratiqrafik cəhətdən layı aşağı tərəf­
dən məhdudlaşdıran səth və ya məh­
suldar layın aşağı hissəsində yerləşən
dağ süxurları.
ПОДОШВЕННЫЕ ВОДЫ -
Bottom water - DABAN SULARI:
ПОДСЧЕТ
Yatağın altında kollektorun məsamələ­
rini dolduran sular.
ПОДСЧЕТ ЗАПАСОВ - Estima­
tion of reserves - EHTİYATIN HE­
SABLANMASI: Lay məsamələrini
dolduran karbohidrogenlərin ümumi
miqdarının hesablanması əməliyyatı.
Bax: МЕТОДЫ ПОДСЧЕТА ЗА­
ПАСОВ НЕФТИ И ГАЗА.
ПОДСЧЕТНЫЕ ПАРАМЕТРЫ
- Estimation parameters - HESAB­
LAMA PARAMETRLƏRİ: Neft və
qaz ehtiyatlarını hesablayarkən kol­
lektorların nəzərə alman parametlərinə
qaz-neft kontaktlarının vəziyyəti, mə-
saməlilik əmsalı, neftlə-qazla doyma
əmsalı lay təzyiqi və s. daxildir.
ПОДСЧЕТНЫЙ ОБЪЕКТ -
Estimated object - EHTİYATI HE­
SABLANACAQ OBYEKT: Balans və
çıxarıla bilən karbohidrogen ehtiyatı
hesablanan obyekt.
ПОДЪЕМНАЯ СИЛА - Power
of lift - QALDIRICI QÜVVƏ: Маус
və ya qaz mühitində hərəkət edən
cismə onun hərəkət sür’ətinə perpen­
dikulyar istiqamətlənmiş tam təzyiq
qüvvəsinin toplananı.
ПОДЪЕМНЫЙ КРАН - Derrick,
crane - QALDIRICI KRAN: Asılı
yüklərin çox da böyük olmayan məsafəyə
şaquli qaldırmaq və üfiqi hərəkət etdir­
mək üçün yükqaldıncı maşın.
ПОЖАР - Fire - YANĞIN: Maddi
nc’mətlərin məhv olması ilə nəticələ­
nən, insan həyatı üçün təhlükəli və
idarə oluna bilməyən yanma prosesi.
ПОЖАРОТУШЕНИЯ СРЕД­
СТВА - Fire extinguishing facilities -
YANĞIN SÖNDÜRMƏ VASİTƏ­
LƏRİ: Yanğını lokallaşdırmaq və sön­
dürmək üçün texniki vasitələr kompleksi.
ПОЖАР ЭКЗОГЕННЫЙ
Fruly burning fire, open fire - EK­
ZOGEN YANĞIN: Yanğı materialının
-197- ПОИСКОВО
xarici istilik mənbəsi ilə qızdırılması
nəticəsində atışmasından baş verən
yanğın.
ПОЖАР ЭНДОГЕННЫЙ -
Breeding fire, spontaneous fire - EN­
DOGEN YANĞIN: Yanğı materialının
öz-özünə atışmasından baş verən
yanğın.
ПОИСКИ ГЕОЛОГИЧЕСКИЕ -
Geological exploration, geological pros­
pecting - GEOLOJİ AXTARIŞLAR:
Faydalı qazıntı yataqlarını aşkar etmək və
onların perspektivliyini qiymətləndinnək
üçün aparılan geoloji, geofiziki və geo­
kimyəvi işlər kompleksi.
ПОИСКИ МЕСТОРОЖДЕ­
НИЙ ПОЛЕЗНЫХ ИСКОПАЕ­
МЫХ - Mineral deposits prospecting
- FAYDALI QAZINTI YATAQLA­
RININ AXTARIŞI: Faydalı qazıntıla­
rın sənaye əhəmiyyətli toplantılarını
aşkar etməyə yönəldilən geoloji-kəş­
fiyyat işlər kompleksi.
ПОИСКОВАЯ ГЕОЛОГИЯ -
Exploration geology - AXTARIŞ GE­
OLOGİYASI: Faydalı qazıntıların kəşf
cdilməsindəki işlərin məcmusu. A.g. -ın
elmi əsasını tədqiq edilən sahədə faydalı
qazıntıların ehtimal yayılma xəritələri
və ya faydalı qazıntıların yerləşməsinin
proqnoz xəritələri təşkil edir.
ПОИСКОВОЕ БУРЕНИЕ -
Preliminary drilling - AXTARIŞ
QAZIMASI: Kəşf olunmuş və həm­
çinin istismarda olan yataqlarda, açıl­
mamış lakin başqa yataqlarda məhsul­
dar olan neft laylarmını aşkar etmək
üçün aparılan qazıma işləri.
ПОИСКОВО-ОЦЕНОЧНЫЕ
РАБОТЫ - Prospecting and apprai­
sal works - AXTARIŞ-QİYMƏT­
LƏNDİRMƏ İŞLƏRİ: Faydalı qazıntı
ehtiyatının sənaye əhəmiyyətliliyini
- müəyyən etmək və potensial yataqların
geoloji-iqtisadi proqnozunu qiymət­
ləndirmək məqsədilə axtarış işləri
ПОИСКОВЫЕ
prosesində aşkar edilmiş sahələrdə
aparılan işlər. Axtarış işlərindən kəş­
fiyyat işlərinə keçid mərhələsidir.
ПОИСКОВЫЕ РАБОТЫ - Pros­
pecting exploration - AXTARIŞ İŞLƏ­
Rİ: Geoloji kəşfiyyat işlərinin bir mər­
hələsi. Perspektivliyi təsdiq olunmuş
sahələrdə potensial yataqların aşkar edil­
məsi üçün aparılır.
ПОИСКОВЫЕ СКВАЖИНЫ -
Preliminary, prospecting well, wild
cat - AXTARIŞ QUYULARI: Yeni
neft və qaz yataqlarını axtarmaq üçün
qazılan quyular.
ПОКАЗАТЕЛЬНАЯ (экспонен­
циальная) ФУНКЦИЯ - Exponen­
tial function - ÜSTLÜ (eksponensial)
FUNKSİYA: Arqumenti natural loqa-
rifmin əsasının ("e") üstü olan funksiya
- y = ex və ya y = expx. Eyni za­
manda у = ах ( а > 0 və а 1) fun­
ksiyası da üstlü funksiya adlanır.
ПОКРЫШКА ЗАЛЕЖИ - Cap
rock - LAYIN ÖRTÜYÜ: Məhsuldar
kollektoru örtən, onu dağılmaqdan
qoruyan, çox az keçiriciliyə malik
süxur kompleksi.
ПОЛЕ ФИЗИЧЕСКОЕ - Physi­
cal field - FİZİKİ SAHƏ: Hər nöqtəsi
müəyyən fiziki xassələrlə (məs., ağır­
lıq və maqnit qüvvələri, elektrik poten­
sialı və s.) səciyyələnən fəza.
ПОЛЕЗНЫЕ ИСКОПАЕМЫЕ
- Minerals - FAYDALI QAZINTI­
LAR: Yer qabığında maddi istehsal
sahəsində effektiv istifadə oluna bilən
üzvi və qeyri-üzvi mənşəli təbii mine­
ral birləşmələr. Bərk (kömür, torf və
s.), maye (neft, mineral su) və qaz (tə­
bii və inert qazlar) halında olur.
ПОЛЕЗНЫЙ КОМПОНЕНТ -
Valuable component - FAYDALI
KOMPONENT: Sənaye istifadəsi
texnoloji cəhətdən mümkün və iqtisadi
cəhətdən əlverişli olan faydalı qazıntı­
nın tərkib hissəsi.
-198- ПОЛИМЕРНЫЙ
ПОЛЗУН - Crosshead
SÜRÜNGƏC: Texn. Tərpənməz isti­
qamətləndirici üzrə irəli-geri hərəkəti­
ni həyata keçirən çarxqolu-sürgüqolu
mexanizminin detah.
ПОЛЗУЧЕСТЬ - Creep, cree­
page - SÜRÜŞGƏCLİK: Sabit yükün
tə’siri altında materialın fasiləsiz pla­
stik deformasiyası. Bütün kristalik və
amorf cisimlər istənilən mexaniki
yükün tə’sirindən S. deformasiyasına
mə’ruz qalırlar.
ПОЛЗУЧЕСТЬ ГОРНЫХ ПО­
РОД - Creep of rocks - DAĞ
SÜXURLARININ SÜRÜŞGƏCLİYİ.
Sabit yükün və ya mexaniki gərginliyin
tə’siri altında dağ süxurlarının yavaş
aramsız plastik deformasiyası. Sabit
yük altında dağ süxurlarının sürüşmə
deformasiyası və onun sür’əti tempe­
raturun artması ilə artır.
ПОЛИМЕР - Polymer - POLİ­
MER: İki və ya bir neçə bircinsli mole­
kulların (maddənin tərkibinin əvvəlki
faizlə nisbətini saxlamaqla) birləşməsin­
dən alınan mürəkkəb moİekul.
ПОЛИМЕРНОЕ ЗАВОДНЕ­
НИЕ - Polymer floooding - POLİ­
MER SULAŞDIRMA: Qatılığı 0,015-
0,7% olan yüksək molekulyar kütləli
polimerin su məhlulunu laya vurmaq
yolu ilə yatağı sulaşdırmaqla onun
neftverimini artıran fiziki-kimyəvi
üsul. Laya araqatı şəklində suyun hə-
rəkətlilik əmsalını azaltmaq üçün vu­
rulur. Poliakrilamid və polictilcnok-
sidlərdən istifadə olunur.
ПОЛИМЕРНЫЙ БУРОВОЙ
РАСТВОР - Polymer drilling mud -
POLİMER QAZIMA MƏHLULU:
Əsasən bərk süxurların qazılmasında
istifadə olunan xətti quruluşlu yüksək
molekulyar polimerlərin su əsasında
məhlulu. Qazımanın mexaniki sür’əti-
ni, baltanın davamlılığını artırır, sürtü­
nən hissələrin dağılmasını azaldır və s.
ПОЛИТРОПНЫЙ
ПОЛИТРОПНЫЙ ПРОЦЕСС -
Polytropic process - POLİTROP
PROSES: Sabit istilik tutumu ilə sə­
ciyyələnən termodinamik proses. İdeal
qaz üçün PV"=const tənliyi ilə ifadə
olunur, n - politrop göstəricisi, P -
təzyiq, V - həcm.
ПОЛОСООБРАЗНАЯ
ЛЕЖЬ - Striplike deposit - ZOLAQ-
VARİ YATAQ: İki paralel düz xətt
arasında yerləşib hər iki tərəfə uzanan
yataqlar. Bu paralel xətlər neft konturu,
tektonik kontur və ya da iki ncftlilik
konturu (ikitərəfli basqılı) ola bilər.
ПОЛУПЛОСКОСТЬ - Half­
plane - YARIMMÜSTƏVİ: Müstəvi­
nin onun üzərində götürülmüş düz
xətdən bir tərəfdə yerləşən hissəsi.
ПОЛУПРОСТРАНСТВА - Half
space - YARIM FƏZA: Fəzada hər
hansı müstəvidən bir tərəfdə yerləşən
nöqtələr çoxluğu.
ПОЛЯРНАЯ КООРДИНАТНАЯ
СИСТЕМА - Polar coordinates's sys­
tem - POLYAR KOORDİNAT SİS­
TEMİ: Bu koordinat sistemi qəbul edi­
lən 0 nöqtəsindən keçən və bir biri ilə
müəyyən bucaq təşkil edən iki oxdan
ibarətdir: biri tərpənməz şüa adlanan x
oxu, digəri isə bu oxa müəyyən bucaq
altında keçən radius vektor (p) adlanır.
ПО ПАДЕНИЮ ПЛАСТА - Di­
rection of seam inclination - LAYIN
YATIM İSTİQAMƏTİ: Layın ən böyük
maillik istiqaməti.
ПОПЕРЕЧНЫЙ СБРОС
Cross throw-off - ENİNƏ QIRILIB-
DÜŞMƏ: Layın yatım istiqamətinə çəp
istiqamətdə olan qırılıb-düşmə.
ПОПУТНЫЙ НЕФТЯНОЙ ГАЗ
- Associated oil gas - SƏMT NEFT
QAZI. Bax. НЕФТЯНОЙ ГАЗ.
ПОРИСТАЯ СРЕДА - Porous
medium, porous formation - MƏ­
SAMƏLİ MÜHİT: Bir-biri ilə çox sıx
birləşmiş bərk hissəciklərin çoxluğu.
-199- ПОРШНЕВОЙ
ПОРИСТОСТЬ - Porosity -
MƏSAMƏLİLİK: Dağ süxurlarının
dənələri və ya aqreqatları arasında
əmələ gələn boşluqlar. Məsaməlilik
süxurun (cismin) sıxlığını azaldır. Kə­
miyyətcə M. süxurun vahid həcmin-
dəki məsamələrin həcminə bərabərdir.
ЗА­ Məsaməliliyə malik cisimlər məsaməli
mühit adlanır. Dağ süxurlarının məsa­
mələrində neft, qaz və s. toplanaraq
yataqlar əmələ gətirir. Bax: ПОРИС­
ТОСТЬ ГОРНЫХ ПОРОД.
ПОРИСТОСТЬ ГОРНЫХ ПО­
РОД - Porosity of rocks - DAĞ
SÜXURLARIN MƏSAMƏLİLİYİ:
Dağ süxurlarında olan boşluqları (mə­
samələri) səciyyələndirir. Üç növ mə­
saməlilik qeyd olunur: ümumi, açıq və
effektiv (dinamik). Ümumi məsaməli­
lik - dağ süxurlarındakı əlaqəli və əla-
qəsiz boşluqların cəmidir. Açıq məsa­
məlilik - bir-biri ilə əlaqəli maye və
qazla dolu məsamələrin cəmidir. Ef­
fektiv M. hərəkət edə bilən maye və
qazla dolmuş boşluqların cəminə bəra­
bərdir. Bax. ГОРНЫЕ ПОРОДЫ.
ПОРОДООБРАЗУЮЩИЕ
МИНЕРАЛЫ - Rock-forming min­
erals - SÜXUR ƏMƏLƏ GƏTİRƏN
MİNERALLAR: Yer qabığının dağ
süxurlarının daimi tərkibini təşkil edən
minerallar. Əsasən, silikatlardan (75%)
ibarət olur.
ПОРОДЫ ГОРНЫЕ - Rocks -
DAĞ SÜXURLARI: Mineraloji və
kimyəvi tərkibi qismən sabit olan mi­
- neralların təbii aqreqatları. D.s. mən­
şəyinə görə 3 qrupa ayrılır: maqmatik
(püskürmə), çökmə və metamorfik.
Bax: ГОРНЫЕ ПОРОДЫ.
ПОРШНЕВОЕ ВЫТЕСНЕНИЕ
- Frontal drive - TAM SIXIŞDIRMA:
Bir mayenin müəyyən hissəsinin digəri
vasitəsilə layın məsamələrindən tama­
milə sıxışdırılması.
ПОРШНЕВОЙ НАСОС - Piston
pump - PİSTONLU NASOS: İşlək or-
ПОРЫ
qanıpistonu silindr içərisində irali-geri
hərəkət etməklə maye vuran və ona izafi
təzyiq (basqı) verən həcmi nasos.
ПОРЫ В ГОРНОЙ ПОРОДЫ -
Rock pores - DAĞ SÜXURLARIN-
DAKI MƏSAMƏLƏR: Ayrı-ayn sü­
xur hissəcikləri arasında olan boşluq­
lar. Birinci və ikinci məsamələr və ya
boşluqlar mövcuddur.
ПОРЯДОК ПРОЕКТИРОВА­
НИЯ СИСТЕМЫ РАЗРАБОТКИ
МЕСТОРОЖДЕНИЙ НЕФТИ И
ГАЗА - Order/sequence of designing
of the system of development of oil and
gas deposits - NEFT VƏ QAZ YA­
TAQLARININ İŞLƏNMƏ SİSTE­
MİNİN LAYİHƏLƏNDİRMƏ AR­
DICILLIĞI: Yatağın istismarı prosesi­
nin ayrı-ayn mərhələlərində həyata
keçiriləcək geoloji-texniki sınaq tədqi­
qat və s. işlərin ardıcıllığını müəyyən­
ləşdirən qaydalar. Yataqlann işlənmə
sisteminin layihələndirilməsinin qar­
şısında duran məsələlərin baxılma ar­
dıcıllığı üç mərhələdən ibarətdir. Layi­
hələndirmənin birinci mərhələsində
yatağın müfəssəl gcoloji-fıziki xassələ­
rinin öyrənilməsini həyata keçirmək,
süxurlann və onlan dolduran mayelərin
fiziki xassələrini tə’yin etmək, lay reji­
mini, həmçinin, quyuların istismar şə­
raitini müəyyənləşdirmək kimi vacib
məsələlər həll edilir. Layihələndirilmə-
nin ikinci mərhələsində, əvvəlki mər­
hələdə alınmış ilkin mə’lumatlardan
istifadə etməklə hidroqazodinamiki
hesablamalar yolu ilə işlənmənin
müxtəlif sistemlərini tədbiq etməklə
yatağın istismar prosesinin gedişi öyrə­
nilir və buna uyğun işlənmənin əsas
texnoloji göstəriciləri müəyyənləşdirilir.
Layihələndirmənin üçüncü mərhələ­
sində dəqiqləşdirilmiş hidroqazodina­
miki hesablamaların nəticələrinə əsasla­
naraq yatağın baxılan işlənmə sistemləri
iqtisadi qiymətləndirilir və onları iqtisa­
di cəhətdən səciyyələndirən işlənmə
-200- ПОТЕНЦИАЛ
göstəriciləri müəyyən edilir.
Hazırda yataqlann istismara verilmə­
sini sürətləndirmək məqsədilə ikimər-
hələli layihələndirmə həyata keçirilir:
əvvəlcə, işlənmənin texnoloji sxemi (bax:
ТЕХНОЛОГИЧЕСКАЯ СХЕМА
РАЗРАБОТКИ МЕСТОРОЖДЕ­
НИЙ НЕФТИ И ГАЗА) və ya işlən­
mənin baş texnoloji sxemi, sonra isə iş­
lənmənin layihəsi (bax: ПРОЕКТ РАЗ­
РАБОТКИ МЕСТОРОЖДЕНИЙ).
ПОСЛЕДОВАТЕЛЬНАЯ ПЕ­
РЕКАЧКА НЕФТИ И НЕФТЕ­
ПРОДУКТОВ - Pumping in se­
quence of oil and oil products - NEFT
VƏ NEFT MƏHSULLARININ AR­
DICIL VURULMASI: Bir magistral
boru kəməri ilə müxtəlif növ neft məh­
sullarının və müxtəlif fiziki-kimyəvi
xassəli neftlərin ardıcıl nəql edilməsi.
ПОСТОЯННАЯ ВЕЛИЧИНА -
Constant quantity - SABİT KƏ­
MİYYƏT. Bax: ПОСТОЯННЫЕ И
ПЕРЕМЕННЫЕ ВЕЛИЧИНЫ.
ПОСТОЯННЫЕ И ПЕРЕ­
МЕННЫЕ ВЕЛИЧИНЫ - Constant
and variable quantities - SABİT VƏ
DƏYİŞƏN KƏMİYYƏTLƏR: Öyrəni­
lən məsələdə uyğun olaraq eyni və
müxtəlif qiymətlər alan kəmiyyətlər.
ПОСТОЯННЫЙ КАПИТАЛ -
Constant capital - SABİT KAPİTAL:
Əvvəlcədən qoyulan (avans) kapitalın
istehsal vasitələrini (maşın, avadanlıq,
bina, xammal və s.) almaq üçün xərc­
lənən bir hissəsi.
ПОСТУПАТЕЛЬНОЕ
ДВИЖЕНИЕ - Translational motion
- İRƏLİLƏMƏ HƏRƏKƏTİ: Маус
və ya bərk cismin ixtiyarı iki nöqtəsini
birləşdirən düz xəttin özünə paralel
yerini dəyişən hərəkəti.
ПОТЕНЦИАЛ (потенциальная
функция) - Potential - POTENSİAL
(potensial funksiya): Fiziki qüvvə
sahəsini (məs., mayenin sür’ət sahəsi
ПОТЕНЦИАЛ
və s.) və ümumiyyətlə, vektorlarla
ifadə edilən fiziki kəmiyyətlər sahəsini
səciyyələndirən anlayış. Vektor sahə­
sinin potensialı (<p (x,y,r)J elə bir
skalyar funksiyadır (U(x,y,z)) ki, onun
qradiyenti potensiala bərabərdir -
<p =gradU.
ПОТЕНЦИАЛ ТЕЧЕНИЯ - Flow
potential - AXIN POTENSİALI: Maye­
nin kapilyardan və diafraqma məsamələ­
rindən axıdarkən onun uc nöqtələrində
elektrik potensialının yaranması. Elcktro-
osmosun əksi olan proses.
ПОТЕНЦИАЛЬНАЯ ЭНЕР­
ГИЯ - Potential energy - POTENSİ­
AL ENERJİ: Sistemin ümumi mexa­
niki enerjisinin bir hissəsi olmaqla
onun ayrı-ayrı hissəciklərinin qarşılıqlı
yerləşməsindən və xarici qüvvə sahə­
sindəki (məs., qravitasiya) vəziyyətlə­
rindən asılıdır.
ПОТЕНЦИАЛЬНЫЕ СИЛЫ -
Potential forces - POTENSİAL
QÜVVƏLƏR: Gördüyü iş ancaq
qüvvənin tətbiq nöqtələrinin başlanğıc
və son vəziyyəti ilə müəyyən olunan,
onların traycktoriyalarından və hərəkət
qanunundan asılı olmayan qüvvələr.
ПОТЕНЦИАЛЫ ТЕРМОДИ­
НАМИЧЕСКИЕ - Thermodynamic
potentials - TERMODİNAMİK PO­
TENSİALLAR: Termodinamik sistemin
halını səciyyələndirən həcm, təzyiq,
temperatur, entropiya və s. funksiyalar.
ПОТЕНЦИАЛЬНЫЙ ДЕБИТ
СКВАЖИН - Open flow potential -
QUYUNUN POTENSİAL DEBİTİ:
Laya əks təzyiq olmadıqda, yə’ni quyudi­
bi təzyiqin sıfra bərabər olan halda quyu­
nun mümkün maksimal nəzəri debiti.
Ümumiyyətlə, potensial debitə neft ya­
taqlarının işlənməsinin son mərhələsində
qravitasiya və ya qaz rejimində nail olmaq
olar. Subasqı rejimində potensial debit ola
bilməz, ona görə də bu rejimdə optimal
debit anlayışından istifadə olunur.
-201 - ПРАВИЛА
ПОТЕРИ ПОЛЕЗНОГО ИСКО­
ПАЕМОГО - Mineral losses - FAY­
DALI QAZINTI İTKİLƏRİ: Yatağın
işlənməsində çıxanla bilməyən, hasilat
və e’mal prosesində itirilən faydalı qazın­
tının balans ehtiyatının hissəsi.
ПОТЕРЯ ЦИРКУЛЯЦИИ -
Loss of circulation - MƏHLULUN
DÖVRİYYƏSİNİN İTMƏSİ: Qazıma
boruları vasitəsilə quyuya vurulan
yuyucu mayenin (gilli məhlulun)
bütünlüklə və ya qismən yer səthinə
qayıtmaması. D.m.i. mübarizə, mayeni
udan layın xüsusiyyətindən asılı olaraq
yuyucu mayenin özlülüyünün artırılma­
sı və ona lifli maddələrin qatılması
yolu ilə aparılır.
ПОТОК ДЕНЕЖНОЙ НА­
ЛИЧНОСТИ - Cash flow - NƏĞD
PUL AXINI: Baxılan dövrdə ümumi
gəlirlə bütün pul ödənişlərinin (istis­
mar, kapital və başqa xərcləri daxil
olmaqla) fərqi.
ПОТОКОМ ЕТРИЯ - Flowmetry
- SƏRF ÖLÇMƏ: Məsaməli mühitdə
(layda) və quyuda neft, qaz, su və onla­
rın qarışığının axınının ölçülməsi.
ПОТРЕБИТЕЛЬНАЯ СТОИ­
МОСТЬ - Consumer cost - İSTEH-
LAK DƏYƏRİ: Əmtəənin insanın hər
hansı tələbatını ödəmək qabiliyyəti.
ПОЯС НЕФТЕГАЗОНАКОПЛЕ-
НИЯ - Oil and gas accumulation belt
- NEFT-QAZ TOPLANMA QUR­
ŞAĞI: Bu və ya digər qırışıqlıq sistemi
qurşağında yerləşən, genetik baxımdan
verilmiş gcosinklinal qurşağın forma­
laşması və inkişafı ilə əlaqədar olan
neftli-qazlı əyalətlərin və neftli-qazlı
hövzələrin məcmusu.
ПРАВИЛА ТЕХНИКИ БЕЗО­
ПАСНОСТИ - Safety rules, safety regu­
lations - TƏHLÜKƏSİZLİK TEX­
NİKASI QAYDALARI: Əməyin təhlü­
kəsizliyini və zərərsiz şəraitini tə’min edən
tədbirləri nəzərdə tutan hüquqi normalar.
ПРАКТИКА
ПРАКТИКА - Practice - TƏC­
RÜBƏ: Obyektiv kerçəkliyin müşahi­
də - empirik yolla öyrənilməsi.
ПРАНДТЛЯ ЧИСЛО - Prandtl’s
number - PRANDTL ƏDƏDİ: Hərəkət
edən maye və qazda istilikötürmə prosse-
sini müəyyənləşdirən ölçüçüz kəmiyyət;
mayenin (qazın) iki qeyri-izotermik axını­
nın oxşarlıq mc’yan.
ПРЕВЕНТОР - Preventor -
PREVENTOR: Qazıma quyusunun
ağzını kipləşdirmək və neft, yaxud qaz
fontanları, tullantılarının qarşısını al­
maq üçün quyunun ağzında quraşdırı­
lan qurğu.
ПРЕДЕЛЬНАЯ ДЕПРЕССИЯ
ДЛЯ ТРЕЩЕНОВАТЫХ ПЛАС­
ТОВ - Limiting depression of fractured
reservoir - ÇATLI LAYLARDA DE­
PRESSİYANIN HÜDUD QİYMƏTİ:
Bu, depressiyanın elə qiymətidir ki, on­
dan yuxan qiymətlərdə quyu debitinin
artması tə’min olunmur.
ПРЕДЕЛЬНО-ДОПУСТИМАЯ
КОНЦЕНТРАЦИЯ - Ultimate ap­
proved concentration - KONSENTRA-
SİYANIN BURAXILA BİLƏN HƏD­
Dİ: Ziyanlı maddələrin ətraf mühitdəki
miqdanmn təhlükəsiz səviyyəsinin göstə­
ricisi. Vahid həcmdə və ya kütlədə olan
ziyanlı maddələrin miqdanmn maksimum
qiyməti ilə müəyyən olunur.
ПРЕДЕЛЬНО­
ДОПУСТИМЫЙ ВЫБРОС - Lim­
iting-permissible blowout - TUL­
LANTININ BURAXILA BİLƏN
HƏDDİ: Sənaye müəssislərinin atmo­
sferə buraxdığı zərərli tullantılann
miqdarını müəyyən edən elmi-texniki
normativlər.
ПРЕДЕЛЬНО-ДОПУСТИМЫЙ
СБРОС - Limiting permissible fault -
ATILMANIN BURAXILA BİLƏN
HƏDDİ. Su hövzəsinə vahid zamanda
buraxılan çirkli suyun zərərlilik həddinin
müəyyən olunmuş konsentrasiyadan artıq
-202- ПРЕДЕЛЬНЫЙ
olmamasının tə’min olunması.
ПРЕДЕЛЬНОЕ РАВНОВЕСИЕ
- Limiting balance - MÜVAZİNƏT
HƏDDİ: Cismin müvazinət halından
çox kiçik yükün tə’siri ilə hərəkətə
gətirilməsi.
ПРЕДЕЛЬНОЕ СОСТОЯНИЕ -
Limiting state - HÜDUD HALI:
Maddələrdə, avadanlıqlarda, maşınlar­
da və s. keyfiyyət dəyişiklikləri baş
verən an. Məs., avadanlığın istismar
tələblərini ödəmədiyi vaxt; mayedən
qazın ayrılma anı və s.
ПРЕДЕЛЬНЫЕ УГЛЕВОДО­
РОДЫ - Saturated hydrocarbons -
DOYMUŞ KARBOHİDROGENLƏR:
Karbon valcntlikləri bütünlüklə doymuş
karbohidrogenlər. Doymuş karbohidrog­
enlərə metan CH4, ctan СгН6, propan
C3H8, butan C4H10, pentan C5H12, heksan
СбН|4 aiddir. Doymuş karbohidrogenlə­
rin ümumi düsturu СПН21И2 -dir. n-karbon
atomlarının sayıdır.
ПРЕДЕЛЬНЫЙ БЕЗВОДНЫЙ
ДЕБИТ- Limiting waterless produc­
tion - DEBİTİN SUSUZ HÜDUD
QİYMƏTİ: Daban sulan olan yataq­
larda su konusunun əmələ gəlməsinə
imkan verməyən quyu debitinin susuz
son hədd qiyməti.
ПРЕДЕЛЬНЫЙ БЕЗГАЗО-
ВЫЙ ДЕБИТ - Limiting gasless
production - DEBİTİN QAZSIZ
HÜDUD QİYMƏTİ: Quyu debitinin
neft-qaz yataqlarında qaz konusunun
əmələ gəlməsinin qarşısını alan qazsız
son hüdud qiyməti.
ПРЕДЕЛЬНЫЙ ДЕБИТ ДЛЯ
ПЕСКОПРОЯВЛЯЮЩИХ СКВА­
ЖИН - Limiting sandy well produc­
tion - QUM VERƏN QUYULARDA
DEBİTİN HÜDUD QİYMƏTİ: Zəif
sementlənmiş qumdaşından təşkil olun­
muş laylardan qumun quyuya gəlməsi­
ni məhdudlaşdıran quyu debitinin
hüdud qiyməti.
ПРЕДОХРАНИТЕЛЬНЫЙ
ПРЕДОХРАНИТЕЛЬНЫЙ
КЛАПАН - Relief valve - QORUY­
UCU KLAPAN: Qapalı həcm və ya
sistemdə (çənlərdə, buxar qazanında,
kompressor qurğusunda və s.) təzyiqi
tənzimləyən avtomatik klapan.
ПРЕОБРАЗОВАНИЕ ЛАПЛА­
СА - Laplace transformation - LAP-
LAS ÇEVİRMƏSİ: Orijinal adlanan
həqiqi (o <t <~)dəyişənli f(t) funk­
siyasını, kompleks P = a +it dəyişə-
ninin F{P) = L[f]-^f(t)e~p'dt fun-
0 də olur, x vahiddən çox kiçik olduqda
ksiyasma çevirmə əməliyyatı. Bu ifa­
dənin sağ tərəfi Laplas intcqralı adla­
nır. L.ç. xüsusi törəməli diferensial
tənliklərin həllində istifadə olunur.
ПРЕСС - Press - PRES. Texn.
Materialların təzyiqlə c’malı üçün sta­
tik (zərbəsiz) tə’sirli maşın.
ПРЕССОВАНИЕ - Compaction -
PRESLƏMƏ: Müxtəlif materialların
təzyiqlə c’mal prosesi.
ПРИБЛИЖЕННОЕ ВЫЧИС­
ЛЕНИЕ - Approximate calculation -
TƏQRİBİ HESABLAMA: Verilənləri
və ya heç olmasa nəticəsi uyğun kə­
miyyətlərin həqiqi qiymətlərini təqribi
ifadə edən ədədi hesablama. T.h.-nm
qayda və üsullarının nəzəriyyəsi ədədi
üsullar adlanır. Bax: ЧИСЛЕННЫЕ
МЕТОДЫ.
ПРИБЛИЖЕННОЕ ИНТЕГРИ­
РОВАНИЕ - Approximate integra­
tion - TƏQRİBİ İNTEQRALLAMA.
Hesablama riyaziyyatının bölməsi;
müəyyən intcqralın təqribi hesablan­
ması. Bu termin diferensial tənliklərin
təqribi həllini tapmaqda da istifadə
olunur.
ПРИБЛИЖЕННОЕ РЕШЕНИЕ
- Approximate solution - TƏQRİBİ
HƏLL: Diferensial tənliyin T.h.-i,
diferensial tənliyin axtarılan xüsusi
həllinə müəyyən dəqiqliklə yaxınlaşan
- 203 - ПРИВЕДЕННЫЙ
analitik ifadənin və ya təqribi qiymətin
tapılmasıdır. Bu ifadə sıra şəklində
(qüvvət sırası, triqonometrik sıra və s.)
ardıcıl yaxınlaşma, kiçik parametr ədə­
di hesablama üsulları və s. ilə tapılır.
ПРИБЛИЖЕННЫЕ ФОРМУ­
ЛЫ - Approximate formulas - TƏQ­
RİBİ DÜSTURLAR:
f(x) = /’(x) + e(x) düsturundan alı­
nan riyazi düstular; burada e(x) -
xətadır və qiymətləndirmədən sonra
atılır. Məs., T.d. f(x)~ f'(x) şəklin­
f(x) = (1 + x)2 = f (x) = 1 + 2x qəbul
edilə bilər.
ПРИБЫЛЬ - Profit, economic
gain - MƏNFƏƏT: Müəssisənin təsər­
rüfat fəaliyyətinin maliyyə nəticələrini
göstərən iqtisadi kateqoriya. Müəssi­
sənin istehsal etdiyi məhsulun satış
dəyəri ilə bütün xərclər arasındakı
fərqlə müəyyən olunur.
ПРИВЕДЕННОЕ ПЛАСТОВОЕ
ДАВЛЕНИЕ - Reduced reservoir
pressure - GƏTİRİLMİŞ LAY
TƏZYİQİ: Quyuda ölçülmüş təzyiqin
hər hansı bir şərti horizontal müstəviyə
nəzərən hesablanmış qiyməti.
ПРИВЕДЕННЫЕ ЗАТРАТЫ -
Discounted costs - GƏTİRİLMİŞ
XƏRCLƏR: Məhsulun istehsalına
çəkilən xərclərin (cari və birdəfəlik)
tam sərfinin miqdarını (dəyər ifadəsin­
də) əks etdirən iqtisadi kateqoriya.
G.x. ədədi qiymətcə, tam cari istehsal
xərcləri (amortizasiya daxil olmaqla)
ilə kapital qoyuluşlarının cəminə bəra­
bərdir.
ПРИВЕДЕННЫЕ ИЗОБАРЫ -
Reduced isobars - GƏTİRİLMİŞ
İZOBARLAR: Gətirilmiş lay təzyiqlə­
rinin müxtəlif qiymətlərini göstərən
xətlər.
ПРИВЕДЕННЫЙ КОНТУР
ПИТАНИЯ - Reduced feeding con-
ПРИВЕДЕННЫЙ
tour - GƏTİRİLMİŞ QİDALANMA
KONTURU: Birmayeli axında elə
gətirilmiş qidalanma konturudur ki, bu
axında hesablanmış debit və su-neft
konturunun yerdəyişmə vaxtı, ikimaye-
li axında həqiqi qidalanma konturu
olduqda hesablanmış debit və su-neft
konturunun orta debitlə hesablanmış
yerdəyişmə vaxtına bərabər olsun.
ПРИВЕДЕННЫЙ РАДИУС
СКВАЖИНЫ - Reduced radius of
well - QUYUNUN GƏTİRİLMİŞ
RADİUSU: Təsəvvür olunan elə ta­
mam quyunun radiusudur ki, onun
debiti natamam quyunun debitinə bə­
rabərdir. Quyularm hidrodinamiki
tədqiqatı əsasında qiymətləndirilir.
ПРИВОД - Drive - İNTİQAL.
Maşınları hərəkətə gətirmək üçün
mühərrikdən, ötürücüdən və idarə siste­
mindən ibarat qurğu.
ПРИЕМИСТОСТЬ СКВАЖИ­
НЫ - Well injectivity - VURUCU
QUYUNUN MƏHSULDARLIĞI:
Laya işçi agentin (su, qaz buxar və s.)
vurulma imkanını göstərən, vurucu quy­
unu səciyyələndirən göstərici. Vahid
zamanda laya vurulan agentin həcmi
(kütləsi) ilə müəyyən olunur. V.q.m.
quyu dibində yaradılan depressiyadan
(quyudibi təzyiqlə lay təzyiqi arasındakı
fərqdən), layın açılmasından, onun qa­
lınlığından, keçiriciliyindən və s. asılı­
dır. Texnoloji hesablamalarda V.q.m.
haqqında mə’lumat neft yataqlarının
işlədilməsinin layihələndirilməsi və
tənzimləndirilməsində geniş istifadə
olunur.
ПРИЗАБОЙНАЯ ЗОНА - Bore­
hole zone - QUYUDİBİ ZONA: Layın
quyu gövdəsinə bitişik olan və quyu­
nun qazılması, istismarı və tə’miri po-
seslərində süzülmə xassəsi dəyişən
hissəsi.
ПРИЗНАКИ НЕФТЕНОСНОС­
ТИ - Oil bearing sign - NEFTLİLİK
ƏLAMƏTLƏRİ: Birbaşa əlamətlər -
-204- ПРИРОДНЫЙ
maye neft və neft hopmuş süxur çıxış­
ları, bərk bitum çöküntüləri (asfalt,
ozogerit, geritlər, antraksolitlər), yanar
qaz çıxışı; əlavə əlamətlər - ana neftli
sayıla bilən bitumlu süxurların olması,
yeraltı sularda əlverişli hidrogeoloji
göstəricilərin (həll olmuş qazlar və
üzvi birləşmələr, naften turşuları, yod,
brom və bə’zi başqa elementlər) olma­
sı, xlor-kalsium və hidrokarbonat-
natrium tipli suların yüksək mineral­
laşması, sulfatların yoxluğu, hidrogen-
sulfıdin olmaması, karbonatlı və
kimyəvi süxurlarda törəmə karbonatla-
rın və kükürdün duz gümbəzində (tac
örtüyündə) olması.
ПРИКОНТУРНОЕ ЗАВОД­
НЕНИЕ - Marginal flooding - KON-
TURYANI SULAŞDIRMA: Layın
neftli hissəsi və konturarxası zonası
arasında zəif hidrodinamik əlaqəsi olan
yataqlarda laylara su vurma üsulu. Bu­
rada vurucu quyular neft konturunun
xaricində və ya daxilində yerləşdirilir.
Bax: ЗАВОДНЕНИЕ.
ПРИОРИТЕТ - Priority - PRİ­
ORİTET (öncül): Hər hansı fəaliyyə­
tin həyata keçirilməsində vaxt c’tibari-
lə birincilik təşkil edən; hər hansı kəş­
fə və ya ixtiraya veriləcək vacib şərt­
lər; bir aktın digərindən üstün olması.
ПРИРОДНЫЕ ГАЗЫ - Natural
gases - TƏBİİ QAZLAR: Yer qabığı­
nın qazları. Yer qabığında sərbəst hal­
da, suda və neftdə qarışıq şəklində,
süxurlarda, xüsusilə qazıntı kömürlər­
də udulmuş halda rast gələn qazlar.
ПРИРОДНЫЕ РЕСУРСЫ -
Natural resources - TƏBİİ EH-
TİYYATLAR: Cəmiyyətin varlığı
üçün zəruri olan və istehsalda istifadə
edilən təbii sərvətlərin məcmusu.
ПРИРОДНЫЙ РЕЖИМ ЗАЛЕ­
ЖИ - Natured deposit regime - YA­
TAQLARIN TƏBİİ REJİMİ: Layda
neftin və ya qazın istismar quyularına
axınını tə’min edən təbii qüvvələr. Re-
ПРИХВАТ
jim yataqda üstünlük təşkil edən qüv­
vənin adı ilə adlanır. Məs., elastiki sub­
asqılı, qazbasqılı, qarışıq, qravitasiya.
ПРИХВАТ - Sticking of the tool -
TUTULMA: Qazıma zamanı buruq
alətinin hərəkətinin tam və ya
müəyyən dərəcədə məhdudlaşdırılma­
sı ilə səciyyələnən qəza.
ПРИЧАЛ - Wharf - KÖRPÜ:
Gəmilərin (tankerlərin) yanalması, da­
yanması, onlara xidmət olunması, yük­
lənməsi-boşaldılması və s. üçün istifadə
olunan tikinti və qurğular kompleksi.
ПРОБКА - Packing, plug - TI­
XAC (qazımada): Quyuya buraxılmış
qoruyucu kəmərlərin sementlənməsi
zamanı sement məhlulunu qazıma və
basıcı məhlullardan ayırmaq üçün,
kəmərin daxili divarlarının səthini
təmizləmək və sementləmənin qurtar­
masını xəbər verməkdən ötrü işlədilən
ləvazimat. İstismarda: laydan quyuya
axan qumun quyu dibində toplanması.
Quyunun məhsuldarlığını azaldır.
ПРОБКООБРАЗОВАНИЕ - Plug
formation - TIXAC ƏMƏLƏGƏLMƏ:
Qumlardan və zəif sementləşmiş qum-
daşlanndan təşkil olunmuş laylarda
quyular həddindən artıq debitlə istismar
edildikdə quyudibi zonada süxurların
dağılması nəticəsində baş verir. Fontan
üsulu ilə istismarda bu qumların bir
hissəsi yer səthinə qaldırılır, bir hissəsi
isə quyudibinə çökərək "tıxac" əmələ
gətirir. Nasos üsulu ilə istismarda isə
qumların çox hissəsi quyu dibinə çökə­
rək "tıxac" əmələ gətirir.
ПРОБЛЕМА - Problem - PRO­
BLEM: Geniş mə’nada: öyrənilməli,
həll olunmalı çox əhəmiyyətli mürək­
kəb nəzəri və ya praktiki məsələ.
ПРОБНАЯ ЭКСПЛУАТАЦИЯ
- Trial operation, test production -
SINAQ İSTİSMARI: Lay haqqında
lazım olan məTumatı əldə etmək üçün
kəşfiyyat və ilkin qazılan istismar quy­
uları vasitəsilə neft (qaz) yatağının və
-205- ПРОГНОЗНЫЕ
ya onun bir hissəsinin işlənməsi.
ПРОБООТБОРНИК - Sampler -
NÜMUNƏ GÖTÜRƏN: Neft və qaz
quyularından maye və qazın nümunələ­
rini götürən aparat. Nümunənin lay
şəraitindəki təzyiqi və temperaturu sax­
lamasını tə’min edir.
ПРОВИНЦИЯ НЕФТЕГАЗО­
НОСНАЯ - Oil and gas bearing
province - NEFTLİ-QAZLI ƏYALƏT:
Ауп-ауп geoloji dövr və hətta era müd­
dətində neft-qaz yaranma və regional
neft-qaz toplanma şəraitinə görə oxşar
qonşu neftli-qazlı həvzələr.
ПРОГИБ ТЕКТОНИЧЕСКИЙ -
Tectonic trough - TEKTONİK ƏYİL­
MƏ: Qalın (10-15 fan və daha çox), çök­
mə və bə’zən vulkanogen süxurlardan
ibarət Yer qabığının xətti əyilmə zonası.
ПРОГНОЗ - Forecasting, progno­
sis, prediction - PROQNOZ: Xüsusi
elmi tədqiqat əsasında hər hansı prosesin
(hadisənin) gələcək kəmiyyət və key­
fiyyət vəziyyəti haqqında müəyyən ehti-
mallıqla nəticə əldə edilməsi.
ПРОГНОЗ ЭКОНОМИЧЕС­
КИЙ - Economy forecast - İQTİSADİ
PROQNOZ: İqtisadiyyatın və ya onun
ayrıca bir sahəsinin kələcək inkişafının
mümkün istiqamətləri haqqında elmi-
tədqiqatların sistemi.
ПРОГНОЗИРОВАНИЕ - Prog­
nostication, forecasting - PROQNOZ­
LAŞDIRMA: Hər hansı bir prosesin və
ya onun ауп-ауп göstəricilərinin inkişaf
perspektivlərinin müəyyənləşdirilməsi. P.
qısa müddətli (1-5 il), ortamüddətli (5-10
il), uzunmüddətli (10-20 il) və daha
uzunmüddətli (50-100 il) olur. Р.-da ekst-
rapolyasiya, modelləşdirmə və ekspert
sorğusu üsullan istifadə olunur.
ПРОГНОЗНЫЕ КАРТЫ -
Forecast maps - PROQNOZ XƏRİ­
TƏLƏRİ: Geol. Yeni faydalı qazıntı
yataqlarını aşkar etmək üçün perspek­
tivli olan sahələri təsvir etmək məqsə­
dilə tərtib olunan xəritələr.
ПРОГНОЗНЫЕ -206- ПРОЕКТ
ПРОГНОЗНЫЕ РЕСУРСЫ - də və Xəzər dənizinin altında 3000-
Forecast resources, undiscovered re­ 4000 ти-ə çatır. Müxtəlif qalınlıqlı
sources - PROQNOZ RESURSLARI: qum, qum daşı, alevrolit və gil layla­
Yer qabığının geoloji baxımdan (cəhət­ rının növbələşməsindən ibarətdir.
dən) zəif öyrənilmiş həssələrində faydalı ПРОДУКТИВНОСТЬ СКВА­
qazıntıların güman edilən miqdarı. ЖИН - Well efficiency - QUYUNUN
ПРОГРАММНОЕ УПРАВЛЕ­ MƏHSULDARLIĞI: Layın istismarı
НИЕ - Programmed control - PRO- zamanı laydan mayenin çıxarılmasını
QRAMLI İDARƏETMƏ: Obyektin iş ifadə edən istismar quyusunun (neft,
rejiminin əvvəlcədən verilmiş proqram qaz, su) əsas göstəricisi. Q.m. ədədi
üzrə idarə olunması. qiymətcə quyunun məhsuldarlıq əm­
ПРОДОЛЬНАЯ ВОЛНА - salına bərabər olub, quyunun debitinin
Compression wave - UZUNUNA onun dibində yaradılan depressiyaya
DALĞA: Rəqsi dalğanın yayılma isti­ olan nisbəti kimi quyularm hidrodina-
qamətində baş verən dalğa. Məs., səs miki tədqiqatı nəticəsində tapılır.
dalğasının maye və qazlarda yayılması. m3/s-Pa və ya T/s-Pa ilə ölçülür. Xüsu­
ПРОДОЛЬНОЙ УПРУГОСТИ si məhsuldarlıq əmsalından (layın va­
МОДУЛЬ - Stretch (Young's) hid qalınlığına düşən məhsuldarlıq
modulus - UZUNUNA ELASTİKLİK əmsalından) da istifadə olunur. Q.m.
layın qalınlığından və keçiriciliyindən,
MODULU. Bax: МОДУЛИ УПРУ­
flüidin fiziki-kimyəvi xassəsindən,
ГОСТИ.
quyunun diametrindən, layın açılma
ПРОДОЛЬНЫЙ ИЗГИБ - Buck-
dərəcəsindən və mükəmməlliyindən,
Ung - BOYUNA ƏYİLMƏ: Əvvəlcədən
quyudibinin çirklənməsindən və s.
sıxılmış çubuğun dəyanətliliyini itirməsi asılıdır. İşlənmə layihələrinin tərtibin­
nəticəsində əyilməsi. Gərginlik öz böh­
də, quyularm səmərəli iş rejiminin
ran həddinə çatdıqda baş verir.
tə’yinində istifadə olunur.
ПРОДОЛЬНЫЙ СБРОС - Lon­
ПРОДУКТИВНЫЙ ГОРИЗОНТ
gitudinal break, fault - UZUNUNA - Producing horizon - MƏHSULDAR
QIRILIB-DÜŞMƏ: Layların yatım HORİZONT: Tərkibində hərəkət edən
istiqamətinə paralel olan qırılıb-düşmə. sərbəst karbohidrogenlər olan və onları
ПРОДУВКА СКВАЖИН - Air özündən verə bilən vahid hidrodinamik
flushing - QUYUNU ÜFLƏMƏ: Qazı- neft-qaz kompleksi daxilində sahə üzrə
mada və məhsuldar qatın açılmasında dəyişməz qalan lay-kollektor. M.h.-un
tətbiq olunan sirkulyasiya olunan yuma maye və qaz tutum potensialı onu təşkil
növlərindən biri. Sirkulyasiya mühiti edən süxurların litologiyasmdan, effektiv
kimi qazvari və maye komponentlərindən qalınlığından, kollektor xassələrindən,
ibarət, sıxlığı lı/bri-dək olan dispers sis­ neft (qaz) doyumluluq dərəcəsindən,
temlərdən istifadə olunur. termobarik şəraitindən və s. asılıdır.
ПРОДУКТИВНАЯ ТОЛЩА - ПРОЕКТ - Project, layout - LAY­
Productive unit - MƏHSULDAR İHƏ: Yeni texnoloji və s. obyektlər ya­
QAT: Sənaye əhəmiyyətli faydalı ratmaq, fəaliyyətdə olanları genişləndir­
qazıntı (neft, qaz, su, kömür, və s.) mək və yenidən qurmaq üçün vacib olan
ehtiyatı olan çöküntü süxurları. Azər­ texniki-iqtisadi əsaslandırma hesabatları,
baycanda əsas neftli-qazlı çöküntü çertyojlar, maketlər, smetalar, izahat və­
kompleksi. Orta Pliosenə müvafiqdir. rəqələri və s. materiallardan ibarət texni­
Qalınlığı, Abşeronda, Kür düzənliyin­ ki-iqtisadi sənədlər toplusu.
ПРОЕКТИРОВАНИЕ
ПРОЕКТИРОВАНИЕ - Plan­
ning, design - LAYİHƏLƏŞDİRMƏ:
Layihənin yaradılma prosesi; hər hansı
nəzərdə tutulan mövcud bir obyektin,
texnoloji prosesin və s. prototip və ya
nümunəsinin yaradılması prosesi.
ПРОЕКТИРОВАНИЕ ГЕОЛО­
ГОРАЗВЕДОЧНЫХ РАБОТ - Ex­
ploration planning and drafting - GE­
OLOJİ-KƏŞFİYYAT İŞLƏRİNİN
LAYİHƏLƏNDİRİLMƏSİ: Geoloji
planaalmanın, geofiziki və hidrogeoloji
işlərin, verilmiş rayonda faydalı qazıntı
yataqları axtarışının, aşkar edilmiş ya­
taqların mükəmməl kəşfiyyatının və
həmçinin sənaye işlənməsində olan ya­
taqların tamamlanma kəşfiyyatının apa­
rılmasının geoloji, geofiziki və iqtisadi
şərait və xüsusiyyətlərinin hərtərəfli •
təhlilini nəzərə almaqla, metodiki, tex­
niki, texnoloji, iqtisadi və təşkilatı əsas­
larının müəyyən edilməsi.
ПРОЕКТИРОВАНИЕ ГОРНЫХ
ПРЕДПРИЯТИЙ - Mine planning and
design - MƏ’DƏN MÜƏSSİSƏLƏRİ­
NİN LAYİHƏLƏNDİRİLMƏSİ: Mə­
dən müəssisəsinin yaradılması (yenidən
qurulması) üçün lazım olan texniki-
iqtisadi əsaslandırmanı, müxtəlif çertyoj­
ları, maketləri, xərclər smetasını, izahat
vərəqələrini və s. sənədləri özündə əks
etdirən texniki sənədlər kompleksinin
(layihə) işlənib hazırlanması prosesi.
ПРОЕКТИРОВАНИЕ МОР­
СКИХ МЕСТОРОЖДЕНИЙ - konstruksiyası, layihə dərinliyi, sınaq
Planing and design of off-shore de­
posits - DƏNİZ YATAQLARININ
LAYİHƏLƏNDİRİLMƏSİ: Dəniz
şəraitini nəzərə almaqla yataqların iş­
lənmə layihələrinin tərtibi. Dəniz ya­
taqlarının işlənməsini layihələndirərkən
iqtisadi cəhətdan optimal olan elə səmə­
rəli geoloji-texnoloji və texniki qərarlar
qəbul edilməlidir ki, onları həyata ke­
çirdikdə çıxanla bilən chtiyatlann mə­
nimsənilmə vaxtı dəniz hidrotexniki
qurğulann işlənmə müddətindən çox
-207- ПРОЕКТ
olmasın. Yatağın ümumi işlənmə vaxtını
azaltmaq və yüksək son verimi əldə
etmək üçün tətbiq edilən geoloji-
texnoloji tədbirlərin əsasını laya sün’i
tə’sir üsullan tutur ki, bunlann tətbiqi
dəniz yatağınının sənaye işlənməyə
başlanmasının ilk anından aparılmalıdır.
ПРОЕКТИРОВАНИЕ ТРУБО­
ПРОВОДОВ - Pipeline design - BO­
RU KƏMƏRLƏRİNİN LAYİHƏ­
LƏNDİRİLMƏSİ: Neftin, qazın, neft
məhsullarının, kömürün və s. nəqli
üçün yeni boru kəmərlərinin çəkilməsi
və fəaliyyətdə olanlarının yenidən
qurulması üçün vacib olan kompleks
texniki-iqtisadi sənədlərin (layihənin)
hazırlanması prosesi. B.k.l.-dən əvvəl
kompleks geodezik, geofiziki, geoloji,
hidrogeoloji və s. tədqiqatlar aparılma­
lı, boru kəməri xətti boyunca coğrafi-
iqtisadi mə’lumatlar toplanmalı, kəmə­
rin çəkilişi və istismarı dövründə ətraf
mühitlə qarşılıqlı tə’siri öyrənilməli və
layihədə nəzərə alınmalıdır.
ПРОЕКТ РАЗВЕДКИ ОТ­
ДЕЛЬНЫХ ПЛОЩАДЕЙ (рай­
онов) МЕСТОРОЖДЕНИЯ - Ex­
ploration design of separate deposit
region - YATAĞIN AYRI-AYRI
SAHƏLƏRİNİN KƏŞFİYYAT LAY­
İHƏSİ: Kəşfiyyat layihəsində aşağı­
dakı kompleks işlərin görülməsini -
müəyyən sistem üzrə kəşfiyyat quyula­
rının optimal sayının tə’yini; onların
və təcrübi istismarı; onlarda mə’dən
geofiziki və hidrodinamik tədqiqatlar
aparılması, götürülmüş süxur nümu­
nələrinin və lay flüidlərinin laborato­
riya tədqiqatlarının aparılmasını və s.
nəzərdə tutan sənədlər toplusu.
ПРОЕКТ РАЗРАБОТКИ МЕ­
СТОРОЖДЕНИЙ НЕФТИ ГАЗА -
Design of oil and gas deposit develop­
ments - NEFT VƏ QAZ YATAQLA­
RININ İŞLƏNMƏ LAYİHƏSİ: Yer
təkinin və ətraf mühitin mühafizəsini,
ПРОИЗВОДИТЕЛЬНОСТЬ
əhalinin təhlükəsizliyini tə’min etməklə
yerin təkindən neft və qazı çıxarmaq və
işlənmə prosesinə nəzarət üzrə kom­
pleks texnoloji tədbirlər həyata keçir­
mək üçün əsas sənəd. İşlənmə layihəsi
sadə quruluşlu istismara verilməmiş və
texnoloji sxem əsasında işlənməyə daxil
olunmuş yataqlar üçün tərtib edilir. İş­
lənmə layihəsində yataqda qazılacaq
quyuların sayı və yerləşdirilməsi, yatağa
tə’sir sisteminin vacibliyi əsaslandırılır,
işlənmənin iqtisadi-texniki göstəriciləri­
nin əsas dövrdə və işlənmənin bütün
dövrü üçün dəyişməsi, işlənmə prosesi­
nə nəzarət etmək üçün aparılan geoloji-
mə’dən işlərinin dəqiqləşdirilməsi, eh­
tiyat quyuların sayının əsaslandırılması
və s. məsələlər müəyyənləşdirilir.
ПРОИЗВОДИТЕЛЬНОСТЬ
СКВАЖИНЫ - Productivity of well
- QUYUNUN MƏHSULDARLIĞI:
Vahid zamanda quyudan çıxarılan
maye və qazın miqdarı smVsan, q/san,
mMgün, t/gün -lə ifadə olunur.
ПРОИЗВОДИТЕЛЬНОСТЬ
ТРУДА - Labour productivity -
ƏMƏK MƏHSULDARLIĞI İnsanın
istehsal fəaliyyətinin məhsuldarlıq
göstəricisi. Vahid zamanda istehsal
olunan məhsulun miqdarı (istehsal) və
ya vahid məhsula sərf olunan vaxt
(əmək tutumu). Ə.m.-nm səviyyəsi
istehsalın və əməyin təşkili dərəcəsini,
yeni üsullardan, texnika və texnologiy­
adan istifadəni səciyyələndirir.
ПРОИЗВОДНОЕ - Derivative -
TÖRƏMƏ: Difercnsial hesabının əsas
anlayışı, lim[/(x,)-/(x0)]/(x, -x0)
limiti kimi (varsa) tə’yin edilən fun­
ksiya. T. funksiyanın dəyişmə sür’ətini
xarakterizə edir. Т.-si olan funksiya
diferensiallanan funksiya adlanır.
ПРОИЗВОДСТВЕННАЯ
МОЩНОСТЬ - Production (produc­
tive) capacity - İSTEHSAL GÜCÜ:
Müəssisənin vahid zamanda istehsalının
-208- ПРОМЫВОЧНАЯ
və ya e’mahnın maksimal mümkün olan
hesablanmış miqdarı.
ПРОИЗВОДСТВО - Production
- İSTEHSALAT: Cəmiyyətin mövcud
olması və inkişafı üçün zəruri maddi
ne’mətlər yaradılması prosesi.
ПРОИСХОЖДЕНИЕ НЕФТИ -
Genesis of oil - NEFTİN ƏMƏLƏ
GƏLMƏSİ: Neftin əmələ gəlməsi
haqında müxtəlif nəzəriyyələr mövc­
uddur. Bunlar, əsasən, iki qrupa
bölünür: 1. neftin əmələ gəlməsi haq­
qında qeyri-üzvi (abiogen) nəzəriyyə;
2. neftin əmələ gəlməsi haqqında üzvi
(biogen) nəzəriyyə. Neftin əmələ gəl­
məsi haqqında qeyri-üzvi nəzəriyyələ­
rə karbid, vulkan və kosmik nəzə­
riyyələr aiddir. Neftin üzvi yolla əmələ
gəlməsinə isə neftin heyvan, bitki,
bitki və heyvan qalıqlarından əmələ
gəlməsi nəzəriyyələri aiddir.
ПРОЖЕКТ - Project - LAYİHƏ.
Gələcək üçün plan. Bax: ПРОЕКТ.
ПРОМЕЖУТОЧНАЯ ВОДА -
Intermediate water - ARALIQ SU:
Neft yatağının daxilindəki horizontlar-
da yerləşən sulu təbəqələrin suyu.
ПРОМЕЖУТОЧНАЯ ОБСАД­
НАЯ КОЛОННА - Interium casing
string - ARALIQ QORUYUCU
KƏMƏR: Sonrakı intcrvalların qazıl­
ması üçün yuxarı və aşağı zonaların
qazıma şəraitində mürəkkəbləşməni və
qəza hadisələrini dəf etmək məqsədilə
bərkidici və təcridedici boru kəməri.
ПРОМЫВКА СКВАЖИН -
Flushing of wells - QUYULARIN
YUYULMASI: Quyu dibinin qazılan
süxurlardan (şlam), qumlardan təmiz­
lənməsi, onun yer üzərinə çıxarılması
və nəql edilməsi məqsədilə yuyucu
agentin (qaz, köpük, su, qazıma məh­
lulu) daimi və ya dövri sirkulyasiyası.
ПРОМЫВОЧНАЯ ЖИДКОСТЬ
- Flushing liquid - YUYUCU MAYE:
Lay flüidinin təzyiqini müvazinətə
gətirmək, süxur qırıntılarını quyu di­
ПРОМЫСЕЛ
bindən çıxarmaq üçün qazımada istifa­
də olunan məhlul.
ПРОМЫСЕЛ - Field - MƏ’DƏN:
Yer altından maye, qaz və bərk faydalı
qazıntını çıxarmaqla məşğul olan sə­
naye müəssisəsi (neft və qaz mə’dəni).
ПРОМЫСЛОВАЯ ГЕОЛОГИЯ
- Field geology - MƏ’DƏN GEO­
LOGİYASI. Bax. НЕФТЕПРО­
МЫСЛОВАЯ ГЕОЛОГИЯ.
ПРОМЫСЛОВАЯ ГЕОФИЗИ­
КА - Field geophysics - MƏ’DƏN
GEOFİZİKASI: Neft və qaz yataqları­
nın axtarışı, kəşfiyyatı və istismarı üçün
qazılmış quyularda aparılan geofiziki
tədqiqatları həyata keçirən tətbiqi geofi­
zikanın bir bölməsi. Bax: НЕФТЕ­
ПРОМЫСЛОВАЯ ГЕОФИЗИКА
ПРОМЫСЛОВАЯ (НЕФТЕ­
ГАЗОПРОМЫСЛОВАЯ) ГИДРО­
ГЕОЛОГИЯ - Field hydrogeology -
MƏ’DƏN (NEFTQAZ MƏ’DƏN)
HİDROGEOLOGİYASI. Neft və qaz
yataqlarının kəşfiyyatı və işlənməsi ilə
əlaqədar yeraltı suların hidrogeoloji
müşahidə və tədqiqini aparan hidrogeo-
logiya bölməsi. Neft və qaz yataqlarının
işlənməsində, onların işlənmə rejimlərini
proqnozlaşdırmaqda istifadə olunur.
ПРОМЫСЛОВАЯ ПОДГО­
ТОВКА НЕФТИ - Field preparation
of oil - NEFTİN MƏ’DƏNDƏ HAZIR­
LANMASI: Mə’dən şəraitində neftdən
qazın, suyun, duzun və mexaniki qarışığın
ayrılması və onların miqdarının zavodlara
göndərilən neftin tərkibində dövlət stan­
dartına uyğunlaşdırılması.
ПРОМЫСЛОВАЯ СЕЙСМО­
РАЗВЕДКА - Borehole seismology -
MƏ’DƏN SEYSMİK KƏŞFİYYATI:
Yatağın kəşfiyyatı və istismarı mər­
hələsində tətbiq olunan geofiziki təd­
qiqatlar toplusu; quyunun qazılması
texnologiyası ilə əlaqədar məsələlərin
həlli üçün istifadə olunur.
ПРОМЫСЛОВОЕ ДЕЛО - Field
-209- ПРОМЫСЛОВЫЕ
art - MƏ’DƏN İŞİ: Yer təkindən fay­
dalı qazıntıların çıxarılması proseslərini
əhatə edən elm və texnika sahəsi.
ПРОМЫСЛОВЫЕ ВОДОПРО­
ВОДЫ - Field water lines - MƏ’DƏN
SU KƏMƏRLƏRİ: Lay təzyiqini saxla­
maq məqsədilə vurucu quyulara su ver­
mək və yataqdan çıxarılan lay sularını
toplamaq üçün neft və qaz yataqlarında
istifadə olunan boru kəmərləri.
ПРОМЫСЛОВЫЕ ВЫКИД­
НЫЕ ЛИНИИ - Field discard lines -
MƏ’DƏN ATQI XƏTLƏRİ: Nefti və
onun qarışığını istismar quyusundan
ümumi ölçü qurğuşunadək nəql etmək
üçün istifadə olunan boru kəməri. Onların
diametri quyunun debitindən asılı seçilir.
ПРОМЫСЛОВЫЕ ГАЗОПРО­
ВОДЫ - Field gas lines - MƏ’DƏN
QAZ KƏMƏRLƏRİ: Qaz və qazkon-
densat yataqlarında qaz quyuları qazını
nəqlə hazırlayan texnoloji qurğuya və
qazı magistral qaz kəmərinə vuran,
mə’dən qaz paylayıcı stansiya ilə bir­
ləşdirən, həmçinin qaz kondensatını
yığmaq və istifadə etmək üçün istifadə
olunan boru kəməri. M.q.k. şleyf - qaz
kəmərlərinə, qazyığma kollektorları -
qaz kəmərlərinə, kondensatyığma və
su kəmərlərinə bölünür.
ПРОМЫСЛОВЫЕ ГАЗОПРО­
ВОДЫ НА НЕФТЯНЫХ МЕСТО­
РОЖДЕНИЯХ - Field gas pipelines
in oil deposits - NEFT YATAQLA­
RINDA MƏ’DƏN QAZ KƏMƏRLƏ­
Rİ: Neft yataqlarında istismar quyula­
rından hasil olunan səmt qazlarını
yığmaq və quyulara qaz vurmaq üçün
istifadə olunan qaz kəmərləri. Köhnə
yataqlarda vakuum qaz kəmərlərindən
də istifadə olunur.
ПРОМЫСЛОВЫЕ ГАЗОСБОР­
НЫЕ КОЛЛЕКТОРЫ (газопроводы)
- Field gas collectors - MƏ’DƏN QAZ
TOPLAYAN KOLLEKTORLAR
(qazkəmərləri): Qaz və qazkondensat
yataqlarında qazı nəqlə hazırlayan qurğu­
ПРОМЫСЛОВЫЕ
nu, mə’dən qaz paylayıcı stansiya ilə
birləşdirən qaz kəməri.
ПРОМЫСЛОВЫЕ ИНГИБИ-
ТОРОПРОВОДЫ - Field inhibitor
lines - MƏ’DƏN İNQİBİTOR -
KƏMƏRLƏRİ: İnqibitorlan və başqa
kimyəvi rcagcntləri neft, qaz, neftqaz,
qazkondensat yataqlarda quyuya və
digər obyektlərə vurmaq üçün istifadə
olunan boru kəmərləri.
ПРОМЫСЛОВЫЕ КОНДЕН­
САТОСБОРНЫЕ КОЛЛЕКТОРЫ
- Field condensate collectors - MƏ’D­
ƏN KONDENSAT TOPLAYAN
KOLLEKTORLAR: Qazı nəqlə ha­
zırlayan qurğuda ayrılan (çökən) kon-
dcsatı mə’dən qaztoplama məntəqəsinə
və ya qaz-bcnzı'n zavoduna nəql etmək
üçün istifadə olunan boru kəməri.
ПРОМЫСЛОВЫЕ НЕФТЕ­
ПРОВОДЫ - Field oil pipelines -
MƏ’DƏN NEFT KƏMƏRLƏRİ: Neft
yataqlarında quyulardan hasil olunan
nefti, qazı, suyu toplamaq, quyuya su
vurmaq və s. üçün istifadə olunan boru
kəmərləri. M.n.k. - atqı xəttinə, neft
toplama kollektorlarına, səmt qazını
toplamaq üçün mə’dən qaz-kəmər­
lərinə, mə’dən inqibitor kəmərlərinə,
mə’dən su kəmərlərinə ayrılırlar.
ПРОМЫСЛОВЫЕ НЕФТЕС­
БОРНЫЕ КОЛЛЕКТОРЫ - Field
oil collectors - MƏ’DƏN NEFT-
YIĞMA KOLLEKTORLARI: Nefti
ölçmə qurğusundan nasos stansiyasına
və ya ncfthazırlama qurğuşunadək nəql
etmək üçün çəkilir.
ПРОМЫСЛОВЫЕ ШЛЕЙФЫ
(газопроводы) - Field gas lines - MƏ’­
DƏN ŞLEYFLƏRİ (qaz kəmərləri):
Qaz quyulan qazının scparasiyası və qu­
rudulması qurğusu, qazı nəqlə hazırlamaq
qurğusu ilə birləşdirən qaz kəmərləri.
ПРОМЫСЛОВЫЙ ТРУБО­
ПРОВОД - Field pipeline - MƏ’DƏN
BORU KƏMƏRİ: Neft, neft-qaz, qaz-
-210- ПРОМЫШЛЕННЫЕ
kondensat və qaz yataqlarında hasil
olunan nefti, kondensatı, qazı və suyu
nəql etmək üçün texnoloji boru kə­
mərləri sistemi. Tə’yinatına görə neft,
qaz, neft-qaz, neft-qaz-su, kondensat,
inqibitor və su boru kəmərlərinə; işçi
təzyiqinə görə - yüksək təzyiqli, orta
təzyiqli və kiçik təzyiqli boru kəmərlə­
rinə; çəkilmə üsuluna görə - yeraltı,
yerüstü, yerlə, sualtı boru kəmərlərinə;
hidravlik iş sxeminə görə - sadə (şaxə-
siz) və mürrəkəb (şaxəli) boru kəmər­
lərinə; basqıya görə - basqılı və basqı-
sız boru kəmərlərinə ayrılırlar.
ПРОМЫТАЯ ЗОНА ПЛАСТА -
Layer’s flushed zone - LAYIN YUY­
ULMUŞ ZONASI: Neft yatağının sulaş-
dınlması porsesində onun ən çox yuyul­
muş və sulaşmış hissəsi.
ПРОМЫШЛЕННАЯ РАЗРА­
БОТКА МЕСТОРОЖДЕНИЙ
НЕФТИ И ГАЗА - Commercial de­
velopment of oil and gas fields -
NEFT VƏ QAZ YATAQLARININ
SƏNAYE İŞLƏNMƏSİ: Neftin, qazın
və onlarla bərabər qiymətli kompo­
nentlərin xalq təsərrüfatında istifadə
etmək üçün yerin təkindən çıxarılması
ilə əlaqədar texnoloji proses.
ПРОМЫШЛЕННОСТЬ - In­
dustry - SƏNAYE: Cəmiyyətin məh­
suldar qüvvələrinin inkişaf səviyyəsinə
həlledici tə’siri olan iqtisadiyyatın ən
mühüm sahəsi. İki böyük qrupa - hasil
və c’mal edən qruplarına bölünür. İs­
tehsal vasitələrini və istehlak əşyaları­
nı istehsal edir. Məs., Ncftqazçıxarma
və neft-qaz c’malı sənaye sahələri.
ПРОМЫШЛЕННЫЕ ЗАПА­
СЫ НЕФТИ И ГАЗА - Industrial
reserves of oil and gas - NEFT VƏ
QAZIN SƏNAYE ƏHƏMİYYƏTLİ
EHTİYATLARI: Müasir texnika və
texnologiyadan tam və səmərəli istifa­
də etməklə yerin təkindən çıxarıla
bilən neft və qazın miqdarı.
ПРОНИЦАЕМОСТЬ
ПРОНИЦАЕМОСТЬ - Perme­
ability - KEÇİRİCİLİK: Məsaməli
mühitin müəyyən təzyiqlər fərqində
özündən maye və ya qazı keçirmə qa­
biliyyəti. Bax: ПРОНИЦАЕМОСТЬ
ГОРНЫХ ПОРОД.
ПРОНИЦАЕМОСТЬ АБСО­
ЛЮТНАЯ - Absolute permeability -
MÜTLƏQ KEÇİRİCİLİK. Bax: АБ­
СОЛЮТНАЯ ПРОНИЦАЕМОСТЬ.
ПРОНИЦАЕМОСТЬ ГОРНЫХ
ПОРОД - Permeability of rocks -
DAĞ SÜXURLARININ KEÇİRİCİ­
LİYİ: Müəyyən təzyiqlər fərqində
süxurların özündən maye və qazı bu­
raxma qabiliyyəti. D.s.k. lay süxurla­
rında neft və qazın quyuya hərəkətini
səciyyələndirən mühüm parametrdir.
Məsaməli mühitdə mayenin süzülmə-
sinə əsas tə’sir edən amillər onun fızi-
ki-kimyəvi xassəsi və boşluq fəzasının
həndəsəsidir (məsamələrin, çatların
ölçüsü, əlaqələri, hamarlığı və s.).
Məsaməli mühitin keçiriciliyi çoxfazalı
sistem üçün az olur. Mütləq, effektiv,
faza, nisbi və nisbi faza kcçiricilikləri
mövcuddur. Süzülmənin Darsi qanu­
nuna əsasən tapılır və m2 və ya darsi
(D) ilə ölçülür. Dağ süxurları keçirici­
liyə görə 6 sinifə bölünür. Bax: ГОР­
НЫЕ ПОРОДЫ
ПРОНИЦАЕМОСТЬ
ОТНОСИТЕЛЬНАЯ - Relative
permeability - NİSBİ KEÇİRİCİLİK.
Bax: ОТНОСИТЕЛЬНАЯ ПРО­
НИЦАЕМОСТЬ
ПРОНИЦАЕМОСТЬ ОТНОСИ­
ТЕЛЬНАЯ ФАЗОВАЯ - Relative
phase permeability - NİSBİ FAZA KE­
ÇİRİCİLİYİ: Layın (məsaməli mühitin)
faza keçiriciliyinin onun mütləq keçirici­
liyinə olan nisbəti.
ПРОНИЦАЕМОСТЬ ФАЗО­
ВАЯ - Phase permeability - FAZA
KEÇİRİCİLİYİ: Məsaməli mühitin,
çoxfazalı süzülmə prosesində iştirak
-211 - ПРОПОРЦИЯ
edən fazaların hər birini özündən ke­
çirmə qabiliyyəti. Süxurun faza keçi­
riciliyi onun mütləq keçiriciliyindən
kiçik olur.
ПРОНИЦАЕМОСТЬ ЭФФЕК­
ТИВНАЯ - Effective permeability -
EFFEKTİV KEÇİRİCİLİK: E.k.
qalıq flüidləri (su, neft) özündə saxla­
maqla süxurun özündən flüidi burax­
maq, keçirmək qabiliyyətidir. К ilə
işarə olunur. O, süxur məsamələrinin
strukturasından, səthi xassəsindən, gil
hissəciklərinin olmasından asılıdır.
Layın flüidlə doyumu artıqca E.k. artır.
ПРОПАН - Propane - PROPAN:
Qaynama temperaturu 42,1°S olan rəngsiz
qaz (CH3CH2CH3). Təbii və neft qazla­
rında rast gəlinir. Propilcn, nitrometan
alınmasında, butanla qarışığından məişət
qazı kimi istifadə olunur.
ПРОПИЛЕН (propen) - Propene
- PROPİLEN: Qaynama temperaturu
47,7°S olan rəngsiz qaz
(СНзСН=СН2). Neft məhsullarının
prolizindən və propandan alınır.
Kimya sənayesinin mühüm xammalı­
dır. Qliscrin, polipropilen və s. almaq
üçün istifadə olunur.
ПРОПИЛЕНА ОКИСЬ (пропи-
леноксид) - Propene oxide - PROPİ-
LENOKSİD: Qaynama temperaturu
34,2°S olan rəngsiz maye. Əsasən
səthi-Təal maddələrin, həmçinin poli-
mcrlənn'alınmasında istifadə olunur.
ПРОПЛАСТОК - Intercalation -
LAYCIQ (nazik lay). Bax: ПРО­
СЛОЙ.
ПРОПОРЦИАЛЬНОСТЬ - Pro­
portionality - MÜTƏNASİBLİK: Fun­
ksional asılılığın ən sadə növü. Düz
( у - kx ) və tərs (y = k/x) mütənasiblik
mövcuddur. Bax: ФУНКЦИЯ.
ПРОПОРЦИЯ - Proportion -
TƏNASÜB: Dörd kəmiyyətin iki nis­
bəti arasında mövcud olan bərabərlik
(a/b=c/d).
ПРОРЫВ
ПРОРЫВ ВОДЫ В ЭКС­
ПЛУАТАЦИОННУЮ СКВАЖИ­
НУ - Rush of water to producer well
- İSTİSMAR QUYUSUNA SUYUN
ÇATMASI: Təbii və sün’i subasqılı
rejimdə neft (qaz) yataqlarının işlənmə
prosesində layda nefti (qazı) sıxışdıran
suyun ncftlilik (qazlılıq) konturunu yara­
raq "su dilləri" və ya "su konusu" şək­
lində аул-аул quyulara daxil olması.
Bunun qarşısım almaq mühüm əhə­
miyyətə malikdir.
ПРОРЫВ ГАЗА В СКВАЖИНУ
- Rush of gas to the well - QUYUYA
QAZIN ÇATMASI: Neft yataqlannın
təbii və sün’i qazbasqılı rejimdə və qaz-
kondensat yataqlannda laya quru qaz
vurmaqla işlədilməsi proseslərində istis­
mar quyulanna qaz papağı qazının və laya
vurulan qazın neft-qaz və qaz-kondensat-
qaz təmas səthini yararaq istismar quyula­
nna axını.
ПРОСАЧИВАНИЕ - Percola­
tion, seepage, infiltration - SIZMA:
Bax. ФИЛЬТРАЦИЯ.
ПРОСЛОЙ - Interbed, band,
interlayer - TƏBƏQƏ. Baxılan sahədə
bir-birinə paralel hesab oluna bilən iki
müxtəlif rəngli və tərkibli qalın təbəqə
ilə məhdudlanmış, fiziki xassəsi, əsasən,
bircins olan dağ süxurlannın nazik qatı.
ПРОСПЕКТ - Prospect - PRO­
SPEKT: Əmtəənin və onların alınma
şərtlərinin təsvirini verən çap olunmuş
reklam və ya ticarət kataloqu.
ПРОСТИРАНИЕ ПЛАСТА -
Seam strike, bearing, trend - LAYIN
İSTİQAMƏTİ: Lay səthində (təbəqə,
damar, qınlma səthində) yerləşən hori­
zontal xəttin dağ kompası vasitəsilə meri­
diana nəzərən tə’yin olunan istiqaməti.
ПРОСТИРАНИЕ СБРОСА -
Throw-off direction - QIRILIB
DÜŞMƏNİN İSTİQAMƏTİ: Dünya­
nın cəhətlərinə tərəf istiqamətlənmiş
qmlıb-düşmə xəttinin istiqaməti.
-212- ПРОТИВОТОЧНОЕ
ПРОСТРАНСТВЕННАЯ ЗА­
ДАЧА ФИЛЬТРАЦИИ - Space
problem of filtration - SÜZÜLMƏ­
NİN FƏZA MƏSƏLƏSİ: Layda maye
və ya qazın üç ölçülü axını ilə əlaqədər
hidrodinamik məsələ.
ПРОСТЫЕ ПОРОДЫ - Simple
rocks - BƏSİT SÜXURLAR: Yalnız
bir mineraldan ibarət olan dağ süxurları
(monomincrallı süxurlar).
ПРОТИВОВЫБРОСОВОЕ
ОБОРУДОВАНИЕ - Outburst pre­
vention equipment - PÜSKÜRMƏYƏ
QARŞI AVADANLIQ: Quyu ağzının
kipliyini tə’min etmək üçün istifadə
olunan avadanlıqlar bloku. Qazıma
avadanlığının tərkib hissəsinə daxildir.
Anomal yüksək təzyiqli quyularm
qazılmasında, sınağında və mənimsə­
nilməsində baş verən açıq püskürmələ­
rin, neft və qaz fontanlarının qarşısını
almaq üçün istifadə olunur. P.q.a.-ra
prcvcntorlar, manifoldlar və onları
məsafədən idarə etmə sistemi daxildir.
ПРОТИВОГАЗ - Gas mask -
ƏLEHİQAZ: Havada buxar, qaz və
aerozol şəklində olan zəhərləyici, ra­
dioaktiv, baktcriyalı maddələrdən in­
sanın nəfəs yollarını, gözünü və üzünü
qorumaq üçün işlədilən aparat.
ПРОТИВОПОЖАРНАЯ ОХ­
РАНА - Fire guarding - YANĞINDAN
MÜHAFİZƏ: İnsanların həyatını, dövlət
və ictimai mülkiyyəti, vətəndaşlann şəxsi
əmlakının yanğından mühafizəsinə yö­
nəldilmiş dövlət və ictimai tədbirlər sis­
temini həyata keçirən qurum.
ПРОТИВОТОЧНОЕ ВНУТРИ-
ПЛАСТОВОЕ ГОРЕНИЕ - Coun­
tercurrent intralayer combustion -
ƏKS İSTİQAMƏTLİ LAYDAXİLİ
YANMA: Layın yandırılması və ok­
sidləşdiricinin vurulması ayrı-ayn quy­
ularla həyata keçirilən proses. Bu pro­
sesdə oksidləşdirici, vurucu quyu va­
sitəsilə hərəkət edən yanma mənbəi
ilə üzbəüz neftli sahəyə vurulur.
ПРОТОКИ
ПРОТОКИ ВОДЫ В НЕФТЯ­
НЫХ СКВАЖИНАХ - Water flow in
oil wells - NEFT QUYULARINA SU­
LARIN AXINI: İstismar olunan laydan
quyuya daxil olan layın öz sulan və key­
fiyyətsiz, düzgün apanlmayan sementlə­
mə nəticəsində quyuya daxil olan özgə
(kənar) sular. Kənar sular, yuxanda və
aşağıda yerləşən sulu horizontlardan qu­
yuya daxil olmayan sulardır.
ПРОФИЛЬ - Line, profile -
PROFİL: Yer qabığının, hidrosferin
və ya atmosferin hər hansı bir sahəsi­
nin verilmiş xətt üzrə vertikal kəsilişi.
ПРОФИЛЬ ГЕОЛОГИЧЕСКИЙ
- Geological profıle/line - GEOLOJİ
PROFİL. Bax: ГЕОЛОГИЧЕСКИЙ
ПРОФИЛЬ.
ПРОФИЛЬ (РАЗРЕЗ) ЛИТО­
ЛОГО-ФАЦИАЛЬНЫЙ
Lithological-facial section - LİTO-
LOJİ-FASİAL PROFİL: Süxurların
litoloji xüsusiyyətlərini və onların
yaranma şəraitini göstərən profil.
ПРОФИЛЬ СКВАЖИНЫ -
Course of hole, profile of well -
QUYUNUN PROFİLİ: Quyu lüləsinin
şaquli müstəviyə proyeksiyası.
ПРОЧНОСТЬ ГОРНЫХ ПО­
РОД - Rock strength, tenacity - DAĞ
SÜXURLARININ MÖHKƏMLİYİ.
Müəyyən şəraitdə dağ süxurlannın dağıl­
madan mexaniki yükün, temperatur, maq­
nit və b. sahələrin tə’sirinə mə’ruz qalması.
ПРОЦЕНТ - Per cent - FAİZ:
Ədədin yüzdəbir hissələri. % ilə işarə
edilir. Bank əməliyyatlarında, təsərrüfat
hcsablamalannda və s. geniş istifadə
olunur. Məs., banka qoyulmuş a manat
əmanət ildə b % artarsa, onda t illər
ərzində ümumi artım , əgər bu artım
hər il götürülərsə sadə faiz düsturu ilə
<p = a(l + />t/100). Əgər, bu artım
götürülməzsə mürəkkəb faiz düsturu ilə
<p = a(l + /’/100)' hesablanır.
-213- ПРЯМОТОЧНОЕ
ПРОЦЕНТ ССУДНЫЙ - Loan
rate - BORC FAİZİ: Borclunun aldığı
borc puldan istifadəyə görə boreverənə
ödəniş faizi.
ПРОЦЕНТНАЯ СТАВКА -
Rate of interest - FAİZ TARİFİ:
Banklar tərəfindən aparılan müxtəlif
əməliyyatlar (qısa müddətli və uzun
müddətli kreditlər və s.) üçün qoyul­
muş tarifin faizlə miqdarı. Mənfəətin
orta qiyməti ilə müəyyən edilir.
ПРОЦЕСС - Process - PROSES:
Hər hansı bir nəticəni (məs., istehsalda,
eksperimentdə, hesabatda və s.) əldə
etmək üçün həyata keçirilən fəaliyyət
ardıcıllığının məcmusu.
ПРОЦЕССЫ ГЕОЛОГИЧЕ­
СКИЕ - Geological process - GEO­
LOJİ PROSESLƏR. Yerin tərkibini,
strukturunu, relyefini və dərinlik qu­
ruluşunu dəyişdirən proseslər. Bu də­
yişmələrin nəticələrinə əsaslanaraq
G.p. tarixi bərpa edilir.
ПРОЦЕССЫ ГЛУБИННЫЕ -
Deep process - DƏRİNLİK PRO­
SESLƏRİ. Bax: ПРОЦЕССЫ ЭН­
ДОГЕННЫЕ.
ПРОЦЕССЫ ЭНДОГЕННЫЕ -
Endogenic process - ENDOGEN
PROSESLƏR: Yerin daxili qüvvələri
hesabına törədilən və əsasən onun
daxilində baş verən geoloji proseslər.
ПРЯМОЛИНЕЙНО­
ПАРАЛЛЕЛЬНЫЙ ПОТОК -
Straightline-parallel flow/stream -
DÜZXƏTLİ PARALEL AXIN: Bütün
nöqtələrində sür’ət vcktorı paralel olan
birölçülü maye axını.
ПРЯМОТОЧНОЕ ВНУТРИ-
ПЛАСТОВОЕ ГОРЕНИЕ - Straight
intralayer combustion - DÜZ İSTİ­
QAMƏTLİ LAYDAXİLİ YANMA:
Layda yandırılma və oksigenin vurul­
ması eyni quyudan apanlan və oksid­
ləşdirici axını ilə yanma cəbhəsi eyni
istiqamətdə olan proses.
ПСЕВДОПЛАСТИЧЕСКАЯ
ПСЕВДОПЛАСТИЧЕСКАЯ
ЖИДКОСТЬ - Pseudoplastic liquid -
PSEVDOPLASTİK MAYE. Sürət
qradiyenti artdıqca özlülüyü azalan
mayelər.
ПУАЗ - Poise - PAUZ: SQS va­
hidlər sistemində dinamik özlülüyün
vahidi; pz ilə işarə olunur. Sahəsi 1
sm2, aralarındakı məsafə 1 sm, nisbi
sür’əti 1 sm/san olan iki maye təbəqə­
sinin qarşılıqlı yerdəyişməsinə 1 dina
müqavimət göstərən özlülüyə bərabər­
dir. 1pz=0,\nsan/m2.
ПУАССОНА КОЭФФИЦИЕНТ
- Poisson's ratio - PUASSON ƏM­
SALI. Bax. МОДУЛИ УПРУГО­
СТИ.
ПУЛЕВОЙ ПЕРФОРАТОР -
Bullet perforator - GÜLLƏ PERFO-
RATORU: Barıtla atılan polad güllələ­
rin köməyi ilə qoruyucu kəmərdə de­
şik açan perforator.
ПУЛЕВОЙ ПЕРФОРАТОР
ЗАЛПОВОГО ДЕЙСТВИЯ - Vol­
leybullet perforator - YAYLIM ATƏ­
Şİ AÇAN GÜLLƏ PERFORATOR!!:
Doldurulmuş bütün güllələri eyni za­
manda atan perforator.
ПУЛЕВОЙ ПЕРФОРАТОР СЕ­
ЛЕКТИВНОГО И РАЗДЕЛЬНОГО
ДЕЙСТВИЯ - Selective and single
bullet perforator - SELEKTİV VƏ
TƏK-TƏK ATAN GÜLLƏ PERFO­
RATORU: Quyularda növbə ilə güllə
ataraq deşik açan perforator.
ПУЛЬПА - Pulp, slurry - LİLLİ
MƏHLUL, pulpa: Asılı vəziyyətdə
olduğu maye ilə bərk hissəciklərin qarı­
şığı. Hissəciyin ölçüsündən asılı olaraq
P. kobud suspenziya, zərif suspenziya,
şlam (lil), kolloid məhluluna ayrılır.
Hidromonitorlarda istifadə olunur.
ПУСКОВОЕ ДАВЛЕНИЕ (в
компрессорной эксплуатации) -
Starting pressure - İŞƏSALMA
TƏZYİQİ (kompressor istismarın­
-214- ПЬЕЗОПРОВОДНОСТЬ
da): Kompressor istismarında, quyuya
vurulan havanın (qazın) boru arxasın­
dakı fəzadan mayeni sıxışdırılıb qaldı­
rıcı boruların aşağısına (başlanma)
çatdığı andakı təzyiqi.
ПУСКОВОЙ КЛАПАН - Start­
ing valve - İŞƏSALMA KLAPANI:
Kompressor üsulu ilə istismar prose­
sində işəsalma təzyiqini aşağı salmaq
üçün istifadə olunan klapanlar. İ.k. lift
borularına müəyyən intervalda yerləş­
dirilir və qaldırıcı boruya qazı burax­
maq üçün istifadə edilir. Qaldtrcı bo­
ruya daxil olan qaz, oradakı mayeni yer
səthinə qaldırır. Bundan sonra, ardıcıl
olaraq digər klapanlar işə düşür. Bu
proses boru arxasında mayenin sə­
viyyəsinin qaldırıcı borunun başmağı-
nadək azalana qədər davam edir.
ПЬЕЗОМЕТР - Piezometer -
PYEZOMETR: Hidrostatik təzyiq al­
tında olan maddələrin həcminin dəyiş­
məsini ölçmək üçün cihaz.
ПЬЕЗОМЕТРИЧЕСКАЯ ПО­
ВЕРХНОСТЬ - Piezometric surface -
PYEZOMETRİK SƏTH: Subasqılı
sistemin müxtəlif nöqtələrində (quyu­
larda) pyezometrik səviyyələrdən ke­
çən səth.
ПЬЕЗОМЕТРИЧЕСКИЕ
СКВАЖИНЫ - Piezometric wells -
PYEZOMETRİK QUYULAR: Quyu
gövdəsində maye sütununun səviyyə­
sini qeyd etməklə yatağın neftli hissə­
sində lay təzyiqinin dəyişməsini
müşahidə etmək üçün istifadə olunan
quyular.
ПЬЕЗОМЕТРИЧЕСКИЙ УРО­
ВЕНЬ - Piezometric level - PYEZO­
METRİK SƏVİYYƏ: Lay təzyiqinə
uyğun quyuda mayenin səviyyəsi.
ПЬЕЗОПРОВОДНОСТЬ
ПЛАСТА - Piezoconductivity of
layer - LAYIN PYEZOKEÇİRİCİ-
LİYİ: Doymuş mühitin təzyiqi ötürmə
qabiliyyəti. Elastik rejimdə layda təz­
yiqin paylanması tempini səciyyələndi­
РАБОТА
rən parametr, pyczo-kcçiricilik əmsalı.
Sıxılmayan mühitdə təzyiqin paylan­
ması ani baş vcrir.Elastiki mühitdə isə
təzyiqin paylanması müəyyən zamanda
baş verir və paylanma sür’əti pyezoke-
çiricilik əmsalı ilə tə’yin olunur.
P olunmuş, müəssisənin istehsal sahəsi­
РАБОТА - Work - İŞ: Enerjinin
bir formadan digərinə çevrilməsini
miqdarca səciyyələndirən ən mühüm
fiziki kəmiyyətlərdən biri. İ. cismə
tə’sir edən qüvvənin ( F ) qiymət və
istiqamətindən və həmin cismin yer­
dəyişməsindən ( S) asılıdır. Əgər cis­
mə tə’sir edən qüvvə qiymətcə və
istiqamətcə sabit olarsa, onda iş:
A = F S ■ cosct . Nyutonun hərəkət tən­
liyinə görə, maddi nöqtəyə tə’sir edən
bütün qüvvələrin işi, onun kinetik cncıji-
sinin dəyişməsinə bərabərdir. Tcr-
modinamikada iş, sistemin həcminin kiçik
dəyişməsi ilə əlaqədardır və PdV -yə
bərabərdir. (P -təzyiq, V -həcm). İş
vahidi erg, Coul (0 və h/zn-dir.
РАБОТА ДЕФОРМАЦИИ -
Deformation work - DEFORMA­
SİYANIN İŞİ: Deformasiyaya uğrayan
cisimdə daxili qüvvələrin işi.
РАБОТОСПОСОБНОСТЬ
Fitness to work - İŞLƏKLİK (iş gör­
mə qabiliyyəti); Hər hansı işi (fiziki,
əqli və s.) icra etmə qabiliyyəti.
РАБОЧАЯ СИЛА - Labour force,
man power - İŞÇİ QÜVVƏSİ: İnsanın
işləmə qabiliyyəti, başqa sözlə, onun
istehsal prosesində istifadə etdiyi fiziki və
mə’nəvi qüvvələrinin məcmusu.
РАБОЧЕЕ ВРЕМЯ - Work time -
İŞ VAXTI: İşçinin əmək prosesində
iştirakını əks etdirən vaxt: gün, həftə, ay
və ya il ilə ölçülür.
-215- РАВНОВЕСИЕ
РАБОЧЕЕ ДАВЛЕНИЕ - Oper­
ating pressure - İŞÇİ TƏZYİQ. Bax:
ДАВЛЕНИЕ РАБОЧЕЕ.
РАБОЧЕЕ МЕСТО - Job, posi­
tion - İŞ YERİ: Bir nəfər və ya bir
qrup işçiyə istehsal prosesini həyata
keçirmək üçün yararlı olan, yə’ni
müvafiq istehsal vasitələri ilə təchiz
nin bir hissəsi.
РАБОЧЕЕ ТЕЛО - Working
medium - İŞÇİ CİSİM: Maşınlarda,
aqreqatlarda hər hansı enerjini mexani­
ki işə, istiliyə, soyutmaya çevirmək
üçün istifadə olunan qazvari və ya
maye maddələr. Məsələn, su, buxar,
yanacaq və s.
РАБОЧИЙ АГЕНТ - Working
agent - İŞÇİ AGENT: Layda təzyiqin
saxlanılması və ncftçıxarmanın ikinci
üsullarından istifadə etmək məqsədilə
laya vurulan maye və ya qazın ümumi
adı. Kompressor istismarı üsulunda
quyuya vurulan qaza (havaya) işçi
agent deyilir.
РАБОЧИЙ ОБЪЕМ - Working
volume - İŞÇİ HƏCM: Silindrdə pis­
tonun ən kiçik həcm nöqtəsindən ən
böyük həcm nöqtəsinədək yerdəyiş­
məsi zamanı boşaldılan həcm.
РАВЕНСТВО - Equality - BƏ­
RABƏRLİK.- İfadənin sağ və sol his­
sələrinin bərabərliyinin təsdiqini yaz­
mağa xidmət edən düstur və ya
obyektlərin (kəmiyyətlərin, ifadələrin
və s.) əvəz olunma halı. Əvəz oluna
bilən obyektlər bərabər sayılır.
РАВНОВЕСИЕ - Balance, equi­
librium - MÜVAZİNƏT (tarazlıq):
Verilmiş xarici şəraitdə mexaniki, ter-
modinamiki və kimyəvi sistemin cəhd
edib tutmaq istədiyi vəziyyət. Əgər
xarici şərait dəyişməz qalarsa, sistemin
müvazinət vəziyyəti uzun müddət
davam edə bilər. Sistemin müvazinət
vəziyyəti (halı) dayanaqlı, dayanaqsız
və nisbi dayanaqlı (metastabil) olur.
РАВНОВЕСИЕ
РАВНОВЕСИЕ МЕХАНИЧЕ­
СКОЙ СИСТЕМЫ - Equilibrium of
mechanical systems - MEXANİKİ
SİSTEMİN MÜVAZİNƏTİ: Qarşılıqlı
tarazlaşmış qüvvələrin tə’siri altında
olmaqla öz sükunət vəziyyətini saxlay­
an mexaniki sistemin halı.
РАВНОВЕСИЕ НЕУСТОЙЧИ­
ВОЕ - Unstable equilibrium - DAYA­
NIQSIZ MÜVAZİNƏT (tarazlıq): Sis­
temi (cismi) müvazinət vəziyyətindən
çıxaran xarici qüvvə götürüldükdən sonra
sistem öz ilkin müvazinət vəziyyətinə
qayıtmazsa, belə hal sistemin dayanıqsız
tarazlıq (müvazinət) halı adlanır.
РАВНОВЕСИЕ ТЕРМОДИНА­
МИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ - Equi­
librium of thermodynamic systems -
TERMODİNAMİK SİSTEMİN MÜ­
VAZİNƏTİ: Bütün hissələrində tempe­
raturun, təzyiqin, sıxlığın və digər mak-
roparamctrlərin bərabərliyi ilə səciy­
yələnən termodinamik sistemin halı.
РАВНОВЕСИЕ УСТОЙЧИ­
ВОЕ -Stable equilibrium - DAYA­
NIQLI MÜVAZİNƏT (tarazlıq):
Sistemi (cismi) müvazinət vəziyyətindən
çıxaran xarici qüvvə götürüldükdən son­
ra, onun öz əvvəlki tarazlıq halına qayıt­
masını səciyyələndirən vəziyyət.
РАВНОВЕСИЕ ОТНОСИ­
ТЕЛЬНО УСТОЙЧИВОЕ (мета-
стабильное состояние) - Relatively
stable equilibrium - NİSBİ DAYA­
NIQLI MÜVAZİNƏT: Sistemi (cismi)
müvazinət halından çıxaran xarici
qüvvə götürüldükdən sonra onun tut­
duğu yeni vəziyyətdə dayanıqlı halı
(metastabil hal).
РАВНОВЕСИЕ ХИМИЧЕС­
КОЙ СИСТЕМЫ - Equilibrium of
chemical sysmem - KİMYƏVİ SİS­
TEMİN MÜVAZİNƏTİ: Yalnız dö­
nən reaksiya gedən sistemin halı.
Kimyəvi müvazinət şəraitində olan
sistemin hal parametləri zamandan asılı
-216- РАВНОМЕРНОЕ
olmurlar; tərkibcə belə sistemlər
müvazinətli sistemlər adlanırlar.
РАВНОВЕСНОЕ СОСТОЯНИЕ
СИСТЕМЫ - Equilibrium of sysmem
state - SİSTEMİN MÜVAZİNƏT HA-
LI: Bütün parametləri zamandan asılı
olaraq dəyişməyən və xarici mənbələrin
tə’sirindən heç bir təkan almayan sistemin
vəziyyəti.
РАВНОВЕСНЫЙ ПРОЦЕСС -
Equlibrium process - MÜVAZİNƏT­
Lİ PROSES: Sonsuz yavaş gedən
proses olaraq, bu proses zamanı sistem
(termodinamiki, mexaniki, kimyəvi)
sonsuz bir-birinə yaxın bir sıra müva­
zinət hallarından keçir.
РАВНОМЕРНАЯ СЕТКА
СКВАЖИН - Uniform well pattern -
QUYULARIN BƏRABƏRÖLÇÜLÜ
ŞƏBƏKƏSİ: Karbohidrogen yataqla­
rında yerləşdirilən bütün quyular ara­
sındakı məsafələr bərabər olan quyular
şəbəkəsi.
РАВНОМЕРНО-ПЕРЕМЕННАЯ
СЕТКА СКВАЖИН - Uniform vari­
able weU pattern - QUYULARIN BƏ-
RABƏRÖLÇÜLÜ-DƏYİŞƏN ŞƏBƏ­
KƏSİ: Sıralarda quyular arasındakı məsa­
fənin, sıralar arasındakı məsafədən kiçik
olan quyular şəbəkəsi.
РАВНОМЕРНОЕ РАЗМЕЩЕ­
НИЕ СКВАЖИН В ГАЗОВЫХ
МЕСТОРОЖДЕНИЯХ - Uniform
location of wells in gas deposits -
QAZ YATAQLARINDA QUYULA­
RIN BƏRABƏRÖLÇÜLÜ YERLƏŞ­
DİRİLMƏSİ: Qaz yataqlarında quyula­
rın bərabərölçülü (kvadrat və üçbucaq)
yerləşdirilməsi elə yerləşdirmə sistemi­
dir ki, bu halda işlənmə prosesində ya­
taqda ümumi depressiya qıfı yaranmır,
hər quyu ətrafında lay təzyiqi eyni olur
və bu təzyiq də həmin an üçün orta lay
təzyiqinə bərabər olur. Bu yerləşdirmə
sistemi əsas e’tibarilə kifayət qədər
bircins yataqlarda tədbiq edilir.
РАВНОМЕРНОЕ
РАВНОМЕРНОЕ ДВИЖЕНИЕ
- Uniform motion - BƏRABƏ­
RÖLÇÜLÜ HƏRƏKƏT: Sür əti za­
man keçdikcə qiymətcə sabit qalan
maddi nöqtənin (sistemin) hərəkəti.
РАДИАН - Radian - RADIAN:
Hər hansı bir çevrədə uzunluğu radiusuna
bərabər olan qövsə uyğun mərkəzi bucaq.
Təxminən 57°17'45"-ə bərabərdir. Bucaq­
ların ölçü vahidi kimi götürülür. 30°, 45°,
60°, 90° bucaqlar, uyğun olaraq, л/6, л/4,
л/З, л/2 radiandır. Ümumiyətlə, 180%
bucağı л/л radiandır.
РАДИОАКТИВНОСТЬ - Radio­
activity - RADİOAKTİVLİK: Bir sıra
kimyəvi (radioaktiv) elementlərin öz-
özünə parçalanması və başqa elementə
keçmə xassəsi. Elementlərin radioaktiv
parçalanması a.fl və у - şüalan şək­
lində cncıjinin aynlması və istilik, işıq
hadisələri ilə müşayiət olunur.
РАДИОАКТИВНОСТЬ ГОР­
НЫХ ПОРОД - Radioactivity of rocks
- DAĞ SÜXURLARININ RADİO-
AKTİVLİYİ: Tərkibində radioaktiv
elementlərin (uran, torium, radium və s.)
mineralları, həmçinin radioaktiv izoto-
plu kimyəvi elementlər (prometium,
polonium və s.) olan dağ süxurlarının
radioaktiv şüalanma qabiliyyəti. Neft
(qaz) yataqlannın dağ süxurlannın ra-
dioaktivliyi çox da böyük olmayıb, Iq
süxurda adətən 3-10-” radium ekviva­
lentindən artıq olmur.
РАДИОАКТИВНЫЙ КАРО­
ТАЖ - Radioactive logging - RADİO­
AKTİV KAROTAJ: Quyuda dağ
süxurlannın tərkibini və quruluşunu öy­
rənmək, həmçinin quyunun texniki və­
ziyyətinə nəzarət etmək üçün nüvə-fıziki
üsullar kompleksi. Bura, qamma-karotaj
və neytron-qamma- karotaj aiddir.
РАДИОЛОГИЧЕСКИЙ ВОЗ­
РАСТ - Radiological age - RADİO-
LOJİ YAŞ. Bax: АБСОЛЮТНЫЙ
-217- РАЗВЕДКА
ВОЗРАСТ.
РАДИОМЕТРИЧЕКИЙ ВОЗ­
РАСТ - Radiometric age - RADİO-
METRİK YAŞ. Bax: АБСОЛЮТ­
НЫЙ ВОЗРАСТ.
РАДИУС - Radius - RADİUS:
Çevrənin (sferanın) hər hansı nöqtəsini
onun mərkəzi ilə birləşdirən düz xətt
parçası.
РАДИУС- ВЕКТОР - Radius -
vector - RADİUS-VEKTOR: Fəzanın
qeyd olunmuş nöqtəsindən qütb nöqtə-
sinədək olan məsafə.
РАДИУС ВЛИЯНИЯ СКВА­
ЖИНЫ - Reach of well - QUYUNUN
TƏ’SİR RADİUSU: Quyudan onun
tə’sir zonasının sərhədinə qədər olan
məsafə. Quyunun tə’sir zonası həmin
quyunun hidrodinamiki səhəsi ilə
tə’yin edilir. Bircinsli layda işləyən
quyunun hidrodinamik sahəsi, mərkəzi
quyuda yerləşmiş bir sıra konsentrik
çevrələrdən ibarət izobarlar ailəsidir.
РАЗВЕДАННЫЕ ЗАПАСЫ
НЕФТИ И ГАЗА - Discovered reserves
of oil and gas - NEFT VƏ QAZIN
KƏŞF OLUNMUŞ EHTİYATLARI:
Sənaye əhəmiyyətli neft və ya qaz vermiş
dərin qazıma quyularının mə’lumatlanna
əsasən əhatələnmiş və müfəssəl öyrə­
nilmiş sahələrin ehtiyatları.
РАЗВЕДКА ГАЗОВЫХ МЕ­
СТОРОЖДЕНИЙ - Gas field explo­
ration - QAZ YATAQLARININ
KƏŞFİYYATI: Axtarış mərhələsində
aşkar edilmiş qaz yatağının sənaye
əhəmiyyətliliyinin dəyərləndirilməsi
və onun işlənməyə hazırlanması üzrə
görülən işlər kompleksi. Bura, aşkar
olunmuş yatağın ehtiyatının hesablan­
ması və onun işlənmə layihəsini tərtib
etmək üçün vacib olan kəşfiyyat quy­
ularının qazılması və tədqiqat işlərinin
aparılması daxildir.
РАЗВЕДКА НЕФТЯНЫХ
МЕСТОРОЖДЕНИЙ - Oil field
РАЗВЕДКА
exploration - NEFT YATAQLARI­
NIN KƏŞFİYYATI: Axtarış mərhələ­
sində aşkar olunmuş neft yatağının
sənaye əhəmiyyətliyini tə’yin etmək
və onu işlənməyə hazırlamağa imkan
verən işlər kompleksi. Bura, aşkar
olunmuş yatağın ehtiyatının hesablan­
ması və onun işlənmə layihəsinin ha­
zırlanması üçün lazım olan kəşfiyyat
quyularının qazılması və tədqiqatların
aparılması daxildir.
РАЗВЕДКА ПОДЗЕМНЫХ
ВОД - Under-ground water explora­
tion - YERALTI SULARIN KƏŞ­
FİYYATI: Yeraltı su yataqlarını aşkar
etmək, onların ehtiyatını hesablamaq
və istismar layihələrini tərtib etmək
məqsədilə aparılan hidrogeoloji işlər
kompleksi.
РАЗВЕДОЧНАЯ ГЕОФИЗИКА
- Exploration geophysics - KƏŞ­
FİYYAT GEOFİZİKASI. Əsasən,
faydalı qazıntı yataqlarının axtarış və
kəşfiyyatı, onların işlənməsinə nəza­
rəti, mühəndis məsələlərinin (iri qurğ­
uların, yolların, boru kəmərlərinin və
s. tikintisi) həlli məqsədilə Yer qa­
bığının geofiziki sahəsinin dəyişməsini
öyrənən geofizika bölməsi.
РАЗВЕДОЧНОЕ БУРЕНИЕ -
Exploration drilling - KƏŞFİYYAT
QAZIMASI: Bərk, maye və qazvari
faydalı qazıntılar yataqlarını (kömür, də­
mir, mis, neft, qaz, mineral və şirin sular)
kəşf etmək və eyni zamanda sün’i tikililə­
rin (binaların, bəndlərin) bünövrəsini
təşkil edən süxurların möhkəmliyini
müəyyənləşdirmək üçün qazılan quyular.
РАЗВЕДОЧНЫЕ СКВАЖИНЫ
-Development wells - KƏŞFİYYAT
QUYULARI: Sənaye kateqoriyalı
neft-qaz ehtiyatının hazırlanması və
yatağın işlənmə layihəsinin (texnoloji
sxeminin) tərtibi və ilkin mə’lumatları
əldə etmək məqsədilə sənaye əhə­
miyyətli neftliliyi-qazlılığı müəyyən
edilmiş sahələrdə qazılan quyular.
-218- РАЗМЕРНОСТЬ
РАЗДВИГ - Tension crack -
ARALANMA: Yer qabığının dartılma­
sı şəraitində baş verən və onun bir
parçasının (blokunun) digərindən ara­
lanması ilə müşahidə olunan tektonik
parçalanma pozuntusunun növü. Blok­
lar arasında əmələ gələn çat aralanmış
süxurların qırıntıları və başqa çöküntü
süxurları ilə dolur.
РАЗДЕЛИТЕЛЬ ТРУБОПРО­
ВОДНЫЙ - Pipeline separator -
BORU KƏMƏRİ AYRICISI: Ardıcıl
vurulan iki təmasda olan mayeni ayır­
maq üçün istifadə olunan mexaniki
qurğu və ya maye tıxacı. Neft məhsul­
larının nəqlində böyük əhəmiyyəti var.
Ən çox bərk (mexaniki-dairəvi lövhə,
manjet, piston və s.) ayırıcılardan isti­
fadə olunur.
РАЗЛОМЫ - Fractures, faults -
YARIQLAR: Böyük dərinliklərə yayı­
lan, xeyli uzunluğa və enə malik olan
iri tektonik parçalanmalar. Yer qabığı
yarıqları və dərinlik yarıqları mövcud­
dur. Sonuncu Yerin mantiyasına çatır.
РАЗМЕРНОСТЕЙ АНАЛИЗ
(размерностей теория) - Dimen­
sional analysis - ÖLÇÜLƏR ANALİ­
Zİ (ölçülər nəzəriyyəsi): Öyrənilən
proseslərin fiziki kəmiyyətlərinin ara­
sındakı asılılığı ifadə edən düsturu
müəyyən edən riyazi üsul. Göstərilən
fiziki kəmiyyətlərin ölçülərinin birgə
baxılmasına əsaslanır.
РАЗМЕРНОСТЬ - Dimensional­
ity - ÖLÇÜ: 1. Həndəsi ölçü - həndəsi
fiqurun ölçülərinin sayı. Xəttin ölçüsü 1-
ə bərabərdir (bir ölçülü təsvir), səthin
(müstəvinin) ölçüsü 2-yə bərabərdir (iki
ölçülü təsvir) və s. 2. fiziki ölçü - veril­
miş kəmiyyətin vahidlər sistemini təşkil
edən kəmiyyətlərlə əlaqəsini göstərən
ifadə. Vahidlər sisteminə daxil olan
fiziki kəmiyyətlər simvollar (işarələr)
və onların qüvvətləri ilə müəyyən olu­
nur. Məs., tə’cil simvollarla belə yazılır:
[a\=LT-2 (a -tə’cil, L - uzunluq və T -
РАЗМЕЩЕНИЕ
zaman simvollarıdır, -2 - zaman
ölçüsünün göstəricisidir).
РАЗМЕЩЕНИЕ СКВАЖИН В
ВИДЕ КОЛЬЦЕВЫХ БАТАРЕЙ
ИЛИ ЦЕПОЧКИ СКВАЖИН -
Location of wells in the form of cir­
cular battery and chain - QUYULA­
RIN DAİRƏVİ BATAREYA VƏ YA
ZƏNCİRVARİ ŞƏKİLDƏ YER­
LƏŞDİRİLMƏSİ: Quyuların dairəvi
batareya və ya zəncirvari şəkildə yer­
ləşdirilməsi, qaz- kondensat yataqları­
nın quru qaz və ya su vurmaqla lay
təzyiqinin saxlanmasını nəzərdə tutan
işlənmə sistemi layihələndirdikdə isti­
fadə edilir. Quyularm bu şəkildə yer­
ləşdirilməsində quyularm debiti, quyu­
dibi və quyuağzı təzyiqi daha tez aşağı
düşür ki, (bərabərölçülü yerləşdiril­
məyə nəzərən) bu da yatağın işlənmə­
si üçün əlavə quyularm qazılmasını
tələb edir.
РАЗМЕЩЕНИЕ СКВАЖИН В
ВИДЕ КУСТОВ - Location of wells
in the form of bushes - QUYULARIN
KÜT HALINDA YERLƏŞDİRİL­
MƏSİ: Yatağın yaxşı fiziki-geoloji
xassələrə malik hissəsində və ya ba­
taqlıq hissələrdə bərk qrunt olan sa­
hələrdə quyuların ixtiyarı şəkildə küt
halında yerləşdirilməsi. Urcnqoy ya­
tağının mərkəzi hissəsində quyular küt
halında yerləşdirilmişdir. Burada, bir
kütdə quyular bir-birindən 50-70 m
məsafədə yerləşdirilmişdir. Kütlər ara­
sında məsafə isə 1,5 km-ə bərabərdir.
РАЗМЕЩЕНИЕ СКВАЖИН В
ЦЕНТРАЛЬНОЙ (СВОДНОЙ)
ЧАСТИ ЗАЛЕЖИ - Location of
wells in the centre of the deposits -
QUYULARIN YATAĞIN MƏRKƏ­
Zİ (tağ) HİSSƏSİNDƏ YERLƏŞDİ­
RİLMƏSİ: Quyuların qaz yatağının
mərkəzi (tağ) hissəsində yerləşdiril­
məsi, onların susuz işlənmə müddətini
uzadır. Layların kollektor xassələrinin
tağdan qanadlara tərəf getdikcə pisləş­
-219- РАЗРАБОТКА
diyini nəzərə alsaq, quyular yatağın tağ
hissəsində yerləşdirildikdə ilk vaxtlar
böyük debit əldə edilir.
РАЗМЫВ ПЛАСТА - Layer
wash- out - LAYIN YUYULMASI:
Layın məsamələrindəki neftin (qazın)
su ilə yuyulub aparılması prosesi. L.y.
dərəcəsi başqa amillərlə bərabər lay
məsamələrindən keçən suyun miqda­
rından da asılıdır.
РАЗМЫТАЯ ЧАСТЬ ПЛАСТА
- Wash-out part of the layer - LA YIN
YUYULMUŞ HİSSƏSİ: Məsamələ­
rindəki neft həcmini onun həcmindən
daha çox su həcmi ilə yuyulmuş layın
bir sahəsi.
РАЗРАБОТКА ГАЗОВЫХ
МЕСТОРОЖДЕНИЙ - Develop­
ment of gas field, exploration of gas
field - QAZ YATAQLARININ İŞ­
LƏNMƏSİ: Təbii qazın lay-
kollektordan çıxarılması üzrə işlər
kompleksi. Qaz yataqlarının işlənmə
sistemi dedikdə, qaz yatağında qazlılıq
sahəsi və struktur üzrə lazım olan miq­
darda istismar, müşahidə və pyezomet-
rik quyularının yerləşdirilməsi, onların
işə salınma ardıcıllığının tə’min edil­
məsi və quyuların istismarı prosesində
texnoloji rejimə riayət olunması və s.
başa düşülür. Qaz yataqlarının işlən­
məsi aşağıdakı mərhələlərlə səciyyə­
lənir: qaz hasilatının artan, sabit və
azalma dövrləri. Çıxarılan təbii, qaz
mə’dən (qaz mə’dəni) c’malından keçir
və qaz kəmərinə verilir. Q.y.i. prosesi
lay, quyudibi və quyuağzı təzyiqinin
düşməsi; quyular sayının, yatağa daxil
olan suyun miqdarının, mə’dən ava­
danlıqları sisteminin texnoloji para­
metrlərinin dəyişməsi və s. ilə müşa­
hidə olunur. Göstərilən dəyişmələr,
əsasən, qaz yatağının rejimindən asılı­
dır. Qaz rejimli yataqların işlənməsin­
də bu göstəricilərin dəyişməsi subas­
qılı rejimli yataqlara nisbətən daha
intensiv olur. Qaz yataqlarının işlənmə
РАЗРАБОТКА
sisteminin ən başlıca elementi qaz quy­
usudur. Qaz yataqların işlənməsi onun
layihə sənədləri əsasında aparılır.
РАЗРАБОТКА ГАЗОКОН­
ДЕНСАТНЫХ МЕСТОРОЖДЕ­
НИЙ - Development (exploration) of
gas condensate fields - QAZ-KON-
DENŞAT YATAQLARININ İŞLƏN­
MƏSİ: Lay-kollektordan qaz-kondensat
qarışığının çıxarılması üzrə işlər komp­
leksi. Bu, qaz-kondensat yatağında
müəyyən işləmə sisteminin tətbiqi, qazlı
sahə və strukturda lazımı sayda istismar,
vurucu, müşahidə və pyezometrik quy­
ularının yerləşdirilməsi və müəyyən
ardıcıllıqla onların istismara verilməsin­
dən ibarətdir. Bax: РАЗРАБОТКА
ГАЗОВЫХ МЕСТОРОЖДЕНИЙ.
РАЗРАБОТКА МЕСТОРОЖ­
ДЕНИЙ ПОЛЕЗНЫХ ИСКОПАЕ­
МЫХ - Mining exploration - FAY­
DALI QAZINTI YATAQLARININ
İŞLƏNMƏSİ: Yerin təkində faydalı
qazıntıların çıxarılması üçün görülən
təşkilatı-texniki tədbirlər sistemi.
РАЗРАБОТКА МОРСКИХ
МЕСТОРОЖДЕНИЙ НЕФТИ И
ГАЗА - Off-shore mining, sea mining,
off-shore development - DƏNİZ
NEFT VƏ QAZ YATAQLARININ
İŞLƏNMƏSİ: Dəniz və okean altında
yerləşən yataqlardan maye və qaz ha­
lında olan karbohidrogenləri səməTəli
çıxarmaq üçün görülən tcxniki-təşkilatı
işlər sistemi. Bura axtarış-kəşfiyyat
işləri, quyuların qazılması, nefti və
qazı çıxarmaq, yığmaq və nəql etmək
üçün suüstü və sualtı qurğuların tikil­
məsi daxildir. Dünyanın 60 ölkəsinin
şelflərində (sahillərində) 1000-dən çox
neft və qaz yataqları açılmışdır. Dəniz­
də neft hasilatı ilk dəfə XIX əsrin 20-
ci illərində Azərbacyanda, Bakının
yaxınlığında sahilin 20-30 m-də tikil­
miş, sudan təcrid olunmuş quyular
vasitəsilə aparılmışdır. 1891-ci ildə
Sakit Okeanın Kaliforniya sahilində
-220- РАЗРАБОТКА
mail qazılmış quyu sahildən 250 m
kənarda su altında dəniz yatağının
məhsuldar layını açmışdır. Dünyada ilk
dəniz neft mə’dəni 1924-cü ildə Azər­
baycanda, Bakı yaxınlığında, Xəzər
dənizində, ağac adacıqlardan quyularm
qazılması ilə yaradılmışdır. XX əsrin
40-cı illərin sonlarında və 50-ci illərin
əvvələrində Xəzərdə neftçıxarmada
estakadadan geniş istifadə edilməyə
başlanıldı. Bu yolla dənizdən neft və
qaz çıxarılmasına Meksikada və Vene-
suelada da başlanıldı. Sonra üzən və
stasionar qazıma platformaları yaradıl­
dı. 1965-ci ildə dünyanın yalnız 5,
1968-ci ildə - 21, 1973-cü ildə - 30-dan
çox, 1985-ci ildə - 40-dan çox dövlət­
ləri dənizdən (okeandan) neft və qaz
çıxarırdılar. Hazırda 140-dan çox döv­
lət şclflərdə neft və qaz axtarışı və
istismarı ilə məşğuldurlar.
РАЗРАБОТКА НЕФТЯНЫХ
МЕСТОРОЖДЕНИЙ - Oil field ex­
ploration - NEFT YATAQLARININ
İŞLƏNMƏSİ: Neftin (səmt qazı ilə
birgə) lay-kollektordan çıxarılması üzrə
görülən işlər kompleksi. Neft yataqları­
nın işlənməyə daxil edilməsi sınaq is­
tismar layihisinə, təcrübi-sənaye işlən­
mənin texnoloji sxeminə və işlənmə
layihəsinə əsaslanır. Layihədə əldə
olunan mə’lumatlar əsasında işlənmə
sisteminin müxtəlif variantları üçün
hidrodinamik hesablamaların köməyi ilə
yatağın istismarının texnoloji göstərici­
ləri proqnoz edilir, variantlar iqtisadi
cəhətdən qiymətləndirilir və optimal
variant seçilir. İşlənmə sistemi istismar
obyektlərinin ayrılmasım və onların
istismara verilmə ardıcıllığını; maksi­
mum neft hasil etmək məqsədilə məh­
suldar laya tə’sir üsullarını; hasilat, vu­
rucu, nəzarət və ehtiyat quyularının
sayı, nisbəti, yerləşməsi və istismara
daxil edilmə qaydasını; onların iş rejimi­
ni; işlənmənin tənzimlənmə üsullarını;
ətraf mühitin mühafizəsi tədbirlərini
РАЗРЕЗ
əhatə edir. Neft yataqlarının işlənməsin­
də işlənmənin effektiv texnologiyasının
da seçilməsi böyük əhəmiyyət kəsb
edir. İşlənmə sistemi və texnologiyası
prinsipcə müstəqildirlər. Bir sistemdə
müxtəlif texnologiyalardan istifadə olu­
nur. İşlənmə prosesinin əsas texnoloji
göstəricilərinə neftin, suyun, qazın cari
və yığım hasilatı, işlənmə tempi, quyu
məhsulunun sulaşma dərəcəsi, lay
təzyiqi və temperaturu, qaz amili və s.
aiddir. Neft yataqlarının işlənməsinin və
istifadə olunan texnologiyanın effektiv­
liyinin ən mühüm göstəricisi layın cari
və son neftvermə əmsalıdır. Neft yatağı­
nın elastiki subasqılı rejimdə işlənmə­
sində neftvermə əmsalı ən yaxşı halda
0,30-0,35 olur. Laya suvurma texnologi­
yasından istifadə etdikdə isə 0,55-0,60-a
çatır. Yüksək özlülüklü [(50-100) 10’3
/Az-л] neft laylarında isə bu texnologiya­
nın effekti demək olar ki, olmur. Belə
hallarda laylara fiziki-kimyəvi və termi-
ki tə’sir üsullarına əsaslanan texnologiy­
alardan istifadə olunur.
РАЗРЕЗ - Profile (section, column)
- KƏSİLİŞ: Müəyyən miqyasda layın
(yatağın) kəsən müstəvi üzərində proyek­
siyada təsviri. Ən çox şaquli və üfıqi
kəsiliş istifadə olunur.
РАЗРЕЗ ГЕОЛОГО-ГЕОФИ­
ЗИЧЕСКИЙ - Geologico-geophysical
section - GEOLOJİ-GEOFİZİKİ
KƏSİLİŞ: Müəyyən istiqamət üzrə
kompleks geofiziki tədqiqatlar nəticə­
sində ayrılmış geoloji-geofiziki hori-
zontlann vəziyyətinə görə hər hansı bir
ərazinin geoloji quruluşunun şaquli
müstəvi üzərində qrafiki əks etdirilməsi.
"РАЗРЕЗАНИЕ "НЕФТЯНОЙ
ЗАЛЕЖИ - Dividing of oil pool -
NEFT LAYININ "KƏSİLMƏSİ":
Neft layının kontur daxilindən suvurma
yolu ilə ayrı-ayrı müstəqil işlənmə
sahələrinə ayrılması. Adətən, neft
layının kəsilməsi kontur arxası suvur­
ma prosesi yatağın işlənməsini səmə­
-221 - РАСТВОРИМОСТЬ
rəli və intensiv aparmağa imkan ver­
məyən çox böyük neftlilik sahəsinə
malik yataqlarda aparılır. Bax: ВНУТ-
РИКОНТУРНОЕ ЗАВОДНЕНИЕ.
РАЗРУШЕНИЕ ГОРНЫХ ПО­
РОД - Rock breaking - DAĞ
SÜXURLARININ DAĞILMASI.
Təbii və sün’i qüvvələrin tə’siri ilə dağ
süxurlarının bütövlüyünün pozulması.
РАЗРЫВ (разрывное наруше­
ние) Fault - QIRILMA (qırılma
pozğunluğu): Geoloji cisimlərin qırıl­
mış hissələrinin bir-birinə nəzərən
yerdəyişməsi ilə müşayiət edilən tek­
tonik pozulmanın ümumi adı.
РАЗРЫВА ТОЧКА - Fault point
- KƏSİLMƏ NÖQTƏSİ. Arqumentin,
funksiyanın kəsilməzliyinin pozulma
nöqtəsindəki qiyməti.
РАЗРЫВНАЯ ФУНКЦИЯ -
Fault function - KƏSİLƏN FUNK­
SİYA: Bir və ya bir neçə kəsilmə
nöqtəsi olan funksiya.
РАСПОЗНОВАНИЕ ОБРАЗОВ
- Pattern recognition - SURƏTİN
MÜƏYYƏN EDİLMƏSİ: Müəyyən
bir obyektin (predmetin, prosesin, ha­
disənin) əvvəlcədən ayrılmış obyektlər
sinfinə (obraza) aid olmasını, mənsu­
biyyətini müəyyənləşdirmək üçün
üsulların hazırlanması və sistemlərin
(EHM bazasında) qurulması ilə bağlı
elmi-texniki istiqamət. Surətin müəy-
yənləşdirilmə prosesi tədqiq olunan
obyektin əlamətləri və xassələri mə’-
lum obyektin müqayisəsinə əsaslanır
və həqiqətə uyğun nəticə qəbul edilir.
Neft-qaz çıxarılmasında istifadə olunur.
РАСТВОРЕННОГО ГАЗА РЕ­
ЖИМ - Solution gas regime - HƏLL
OLMUŞ QAZ REJİMİ. Bax: ГАЗИ­
РОВАННОЙ ЖИДКОСТИ РЕ­
ЖИМ
РАСТВОРИМОСТЬ - Solubility
- HƏLLOLUNMA: Qarışıqda maddə­
nin bir və ya bir neçə maddə ilə birlik­
РАСТВОРИМОСТЬ
də məhlulları əmələgətirmə qabiliy­
yəti. Həllolunma göstəricisi, müəyyən
temperatur və təzyiqdə doymuş məh­
lulun qatılığıdır (konsentrasiyası). Qa­
zın mayedə həll olması təzyiq və tem­
peraturdan asılıdır. Maye və bərk cis­
min həll olması isə praktik olaraq
təzyiqdən asılı deyil.
РАСТВОРИМОСТЬ ГАЗА В
НЕФТИ - Gas solubility in oil -
NEFTDƏ QAZIN HƏLL OLMASI:
Müəyyən təzyiq və temperaturda lay
neftinin vahid həcmində həll olan
qazın miqdarı. Qazların neftdə həll
olması Henri qanununa uyğun baş ve­
rir, yəni neftdəki qazın miqdarı sabit
temperaturada təzyiqlə mütənasibdir.
Temperatur artdıqca N.q.h.o. azalır.
РАСТВОРИТЕЛИ - Solvents -
HƏLLEDİCİLƏR: Müxtəlif maddələ­
ri özündə həll etmə qabiliyyətinə ma­
lik qeyri- üzvi (əsasən su) və üzvi
(benzol, aseton, spirt və s.) birləşmə­
lər, onların qarışığı (məs., benzin).
РАСТВОРЫ - Solutions, fluids -
MƏHLULLAR: Məhlulda atom, ion
və molekul şəklində müntəzəm payla­
nan və miqdarca geniş interavalda
dəyişə bilən iki və daha çox maddədən
(komponentdən) ibarət homogen sis­
tem. M. doymuş, doymamış və ifrat
doymuş olurlar. Qaz məhlulları qaz
qarışığı adlanır.
РАСХОД ЖИДКОСТИ И ГАЗА
- Gas and liquid flow rate - MAYE VƏ
QAZ SƏRFİ. Axm xəttinə perpendi­
kulyar səthdən vahid zamanda keçən
mayenin (qazm) miqdarı. Həcmi və
kütlə (çəki) sərfi mövcuddur. m3/s və
кг/s ilə ölçülür. Neft-qaz mə’dən işlərin­
də mayenin (qazm) sərf vahidi m3/gün,
t/gün götürülür və sərfölçənlə ölçülür.
РАСХОДОМЕР - Flow meter -
SƏRFÖLÇƏN: Bir fazalı mayenin
(neft, qaz, su və s.) sərfini ölçmək
üçün qurğu. Neftçıxarmada ən çox
həcmi və taxometrik S.-dən istifadə
-222- РАЦИОНАЛЬНАЯ
olunur. Qazm sərfini təzyiqlər fərqinə
əsaslanan S. ilə ölçürlər.
РАСЧЕТНЫЙ ЗАПАС ПРОЧ­
НОСТИ СИСТЕМЫ РАЗРАБОТ­
КИ - Rated reserve strenght of devel­
opment system - İŞLƏNMƏ SİSTE­
MİNİN HESABLANMIŞ MÖH­
KƏMLİK EHTİYATI: Eyni zaman
üçün yatağın cari hasilatının hesabat
əsasında proqnozlaşdırılmış hasilatım
aşma imkanını göstərir.
РАСЧЕТ ОСНОВНЫХ ХА­
РАКТЕРИСТИК ПОДЪЕМНИКА
- Analysis of the main properties of
the hoist - QALDIRICININ ƏSAS
XARAKTERİSTİKALARININ HE­
SABI: İşləyən istismar quyusunun
lüləsində təzyiqin paylanmasını, qaldı-
rıcınm diametrini, buraxılma dərinliyi­
ni və başqa parametrləri ilə yanaşı
onun məhsuldarığının tə’yinini nəzər­
də tutan hesablamalar.
РАСЧЛЕНЕНИЕ РАЗРЕЗА
СКВАЖИН - Break-up of well section
- QUYU KƏSİLİŞİNİN TƏRKİB HİS­
SƏLƏRİNƏ AYRILMASI: Quyunun
karotaj mə’lumatlanna əsasən laylann
yatma ardıcıllığının müəyyən edilməsi və
onların sərhədlərinin tə’yini.
РАСШИРИТЕЛЬ - Hole reamer,
under reamer - GENİŞLƏNDİRİCİ:
Quyunun diametrini genişləndirmək
məqsədilə, onun divarını işləmək üçün
istifadə olunan qazıma aləti.
РАЦИОНАЛИЗАЦИЯ - Ration­
alization - SƏMƏRƏLƏŞDİRMƏ:
Texnika, mədəniyyət, tibb, müdafiə və
s. sahələrdə səmərələşdirmə və məq­
sədyönlü iş aparmaqla yeniliyi ilə əv­
vəlkilərdən fərqlənən və müsbət nəticə
verən yaradıcılıq fəaliyyəti.
РАЦИОНАЛЬНАЯ СИСТЕМА
РАЗРАБОТКИ - Rational develop­
ment system - İŞLƏNMƏNİN SƏ­
MƏRƏLİ SİSTEMİ: Az məsrəflə və
ya daha çox mənfəət əldə etməklə
РАЦИОНАЛЬНОЕ
laydan neftin, qazın, kondensatın və
bunlarla birgə digər faydalı kompo­
nentlərin mümkün qədər tam çıxarıl­
masını tə’min edən işlənmə sistemi.
РАЦИОНАЛЬНОЕ ЧИСЛО -
Rational number - RASİONAL
ƏDƏD: m/n şəkilli ədəd; burada m və
n tam ədədlərdir və /ıX).
РЕАГЕНТЫ - Reagents -
REAGENTLƏR: Kimyəvi reaksiyada
iştirak edən ilkin maddələrin adını
bildirən texniki termin. Bax: РЕАК­
ТИВЫ ХИМИЧЕСКИЕ
РЕАГИРУЮЩАЯ СКВАЖИНА
- Reacting well - TƏ’SİRLƏNMƏ
QUYUSU: Bax: ВЗАИМОДЕЙСТ­
ВИЕ СКВАЖИН.
РЕАКТИВНО-ТУРБИННОЕ
БУРЕНИЕ - Reactive-turbo drilling -
REAKTİV-TURBİN QAZIMASI:
Bir aqreqatda birləşdirilmiş, planetar
hərəkət edən bir neçə turbin qazıyıcısı
ilə iri (5 /n-dək) diametrli lülə və quy­
ularm qazılma üsulu.
РЕАКТИВЫ ХИМИЧЕСКИЕ
(реагенты) - Chemical reagents -
KİMYƏVİ REAKTİVLƏR (rcag-
entlər): Laboratoriya şəraitində kim­
yəvi analiz, elmi-tədqiqat və ya başqa
işlər üçün istifadə olunan maddələr.
K.r. xüsusi təmiz, təmiz və s. olur.
РЕАКЦИИ ХИМИЧЕСКИЕ -
Chemical reactions - KİMYƏVİ RE­
AKSİYALAR: Bir maddənin kimyəvi
tərkibinə və ya quruluşuna görə fərq­
lənən digər maddəyə çevrilməsi.
РЕАКЦИЯ - Reaction - REAK­
SİYA: Hər hansı bir tə’sirə cavab ola­
raq baş verən proses (hərəkət) və ya­
ranan vəziyyət.
РЕАЛИЗАЦИЯ - Realization -
REALLAŞDIRMA: Hər hansı bir prose­
si, işi, tədqiqatı, layihəni və s. həyata
keçirmə, reallaşdırma; hər hansı bir məh­
sulun satılması. Məs., layihələrin reallaş­
dırılması; neftin, qazın və onların e’mal
-223- РЕГЛАМЕНТ
məhsullarının satışı və s.
РЕАЛЬНАЯ HOPMA ДИС­
КОНТА - Real discount rate - DİS­
KONTUN REAL NORMASI. Bax:
HOPMA ДИСКОНТА РЕАЛЬНАЯ.
РЕАЛЬНЫЙ ГАЗ - Real gas -
REAL QAZ: Xassələri molekullararası
qarşılıqlı tə’sirdən ciddi asılı olan qaz.
Molekullarının orta potensial enerjisi
orta kinetik enerjisindən çox kiçik olan
R.q.-a ideal qaz kimi baxmaq və onun
qanunlarını tətbiq etmək olar. R. q.
ideal qazdan fərqi kəmiyyətcə xüsusi
halda qazın hal tənliyinə daxil edilmiş
sıxılma əmsalı ilə müəyyən olunur.
R.q.-ın hal tənliyi kimi Klapcyron-
Mcndclcycv, Van-dcr-Vaals və s. tən­
liklərindən istifadə oluna bilər.
РЕГИОН - Region - REGİON: İri
fərdi ərazi vahidi. Məs., neftli- qazlı
region.
РЕГИСТРАТОР ПРОХОДКИ -
Recorder of headway - QAZILMANI
QEYD EDƏN: Quyuların qazılmasında
qazımanın sür’ətini, yə’ni vahid za­
manda qazılan süxur hissəsinin ölçü­
sünü qeyd edən və yazan cihaz. Q.q.c.
vasitəsilə bir metr qazımaya sərf olu­
nan vaxtı tapmaq olar.
РЕГРЕССИОНЫЙ АНАЛИЗ -
Regression analysis - REQRESSİYA
ANALİZİ: Müşahidə qiymətlərinə
görə kəmiyyətlər arasındakı reqressiya
asılılıqlarının praktiki tədqiq üsullarını
birləşdirən riyazi statistikanın bölməsi.
Əsas tədqiqat məsələləri: 1. reqressiya
tənliyinin ümumi şəkildə tə’yini; 2.
həmin tənlikdəki naməTum paramctlə-
rin müşahidəyə əsasən qiymətləndi­
rilməsi; 3. reqressiya haqqında statistik
fərziyyələrin yoxlanılması.
РЕГЛАМЕНТ - Time limit, regu­
lations, rule, order - REQLAMENT:
İstənilən icra olunacaq işin həcmini,
onun əhatəsini, yerinə yetirilmə ar­
dıcıllığını və vasitələrini müəyyən
edən qaydaların məcmusu. Ncftqazçı-
РЕГРЕССИЯ
xarmada müxtəlif texnoloji proseslərin
aparılması, neft, qaz ehtiyatının hesab­
lanması, yataqların işlənmə layihələri­
nin tərtib edilməsi və s. üzrə reqla­
mentlər mövcuddur.
РЕГРЕССИЯ - Regression -
REQRESSİYA: Ehtimal nəzəriyyəsi və
riyazi statistikada. Hər hansı kəmiyyətin
orta qiymətinin ( £ -təsadüfi kəmiyyəti­
nin riyazi gözləməsinin) başqa bir və ya
çoxlu sayda kəmiyyətdən asılılığı. £ -
nin hər mümkün qiymətinə müəyyən
qanunla Г] təsadüfi kəmiyyətinin müm­
kün qiymətlərindən biri uyğun gəlirsə,
r) - ya ç -nin funksiyası deyilir.
РЕГУЛИРОВАНИЕ ПРОЦЕС­
СА РАЗРАБОТКИ НЕФТЯНЫХ
ЗАЛЕЖЕЙ - Regulation of the proc­
ess of development of oil deposits -
NEFT YATAĞININ İŞLƏNMƏ
PROSESİNİN TƏNZİMLƏNMƏSİ:
Qəbul olunmuş texnoloji qərarlar çər­
çivəsində yatağın işlənməsi şərtlərinin
məqsədəuyğun şəkildə saxlanılması və
dəyişdirilməsi.
РЕГУЛИРУЮЩИЕ УСТРОЙ­
СТВА СКВАЖИН - Regulatory well
devices - QUYULARIN TƏNZİM­
LƏYİCİ QURĞULARI: Həlqəvari
keçidin sahəsini dəyişməklə, işçi
mühitin axınını drossclləməklə, neft və
qaz quyularının iş rejiminin dəyişdiril­
məsi üçün qurğu.
РЕГУЛЯТОР - Regulator, con­
troller - TƏNZİMLƏYİCİ: Texnoloji
qurğunun və prosesin parametrinin
verilmiş həddə saxlanılması (stabilləş-
dirilməsi), parametrin verilmiş qanun
üzrə dəyişməsi (proqramlı T.), ekstre-
mumun axtarılması və saxlanılması
üçün quruluş. Təzyiq, temperatur, sə­
viyyə, sür’ət, sərf və s. T. olur.
РЕДКИЕ ГАЗЫ - Rare gases -
NADİR QAZLAR: Elementlərin Dövrü
sisteminin qaz halında olan elementləri -
helium (He), neon (Ne), arqon (A) və s..
-224- РЕЖИМ
Bu qazlar kimyəvi inert qazlardır. Onların
başqa elementlərlə kimyəvi birləşməyə
qabiliyyəti yoxdur.
РЕДУКТОР - Gear; pressure
regulator - REDUKTOR: 1. Bucaq
sür’ətini və fırlanma momentini dəyiş­
məklə hərəkəti bir valdan digərinə
ötürmək üçün istifadə olunan dişli çarx
və ya hidravlik (intiqal) ötürücü; 2.
Qaz balonundan və ya başqa həcmdən
çıxan, boruda hərəkət edən qazm
təzyiqini azaltmaq və sabit saxlamaq
üçün cihaz.
РЕДУКЦИЯ - Reduction - RE-
DUKSİYA: 1. Mürəkkəb bir prosesin
sadə prosesə keçməsi və ya keçirilmə­
si; 2. Mühərriklərdə, qurğular siste­
mində mayelərin və ya qazların təzyi­
qinin xüsusi cihazlar vasitəsilə azal­
dılması; 3. Bir maddənin oksigeninin
çıxarılması və ya oksigeninin hidrog­
enlə əvəz olunması.
РЕЖИМ БУРЕНИЯ - Drilling
practice - QAZIMA REJİMİ. Bax:
ТЕХНОЛОГИЧЕСКИЙ РЕЖИМ
БУРЕНИЯ.
РЕЖИМ ВОДОНАПОРНЫЙ -
Water pressure regime - SUBASQILI
REJİM. Bax: ВОДОНАПОРНЫЙ
РЕЖИМ.
РЕЖИМ ГАЗОВЫХ МЕСТО­
РОЖДЕНИЙ - Regime of gas de­
posits - QAZ YATAQLARININ RE­
JİMLƏRİ: Qaz yataqlarında qaz və
subasqılı rejimlər mövcuddur. Qaz
yataqları, əsasən, qaz rejimində işlədi­
lir. Layın qazverimi qaz rejimində daha
yüksək olur.
РЕЖИМ ГАЗОНАПОРНЫЙ -
Gas pressure regime - QAZBASQILI
REJİM. Bax. ГАЗОНАПОРНЫЙ
РЕЖИМ МЕСТОРОЖДЕНИЙ.
РЕЖИМ ГРАВИТАЦИОН­
НЫЙ - Gravity regime - AĞIRLIQ
(qravitasiya) REJİMİ. Bax: ГРА-
РЕЖИМ
ВИТАЦИОННЫЙ РЕЖИМ
РЕЖИМ ЗАЛЕЖИ НЕФТИ И
ГАЗА - Reservoir drive (behavior) -
NEFT VƏ QAZ YATAĞININ RE­
JİMİ: Yataqda neftin və qazın istismar
quyularına axınını tə’min edən müxtə­
lif lay enerjisinin təzahür mexanizmi.
Y.r., onların geoloji quruluşdan, layın
və mayenin fiziki-kimyəvi xassəsin­
dən, yatağın işlənmə və istismar şərai­
tindən asılıdır. Dörd əsas Y.r. mövc­
uddur: subasqılı rejim, qazbasqılı rejim,
həllolmuş qaz rejimi, qravitasiya reji­
mi. İşlənmə prosesində iki və daha çox
rejimin eyni zamanda təzahürü nəticə­
sində yataqda qarışıq rejim də yarana
bilər. Layda neftin və qazın hərəkəti
yalnız layın daxili enerjisinin sərfi
hesabına olarsa, belə rejim tükənmə
rejimi (məs., həllolmuş qaz rejimi,
qravitasiya rejimi) adlanır. Neftin və
qazın quyulara axını xarici lay enerji
mənbəyinin (kontur sularının, qaz pa­
pağı qazının) hesabına olarsa, belə
rejim sıxışdırma rejimi (subasqılı, qaz-
basqılı) adlanır.
РЕЖИМ ИСТОЩЕНИЯ - Ex-
hausion regime - TÜKƏNMƏ REJİ­
Mİ: Yataqda neftin (qazın) quyulara
hərəkəti, əsasən, onun daxili enerjisi­
nin (sərbəst və həll olmuş qazın ge­
nişlənmə, qravitasiya və süxurda cla-
stiki enerjiləri) sərfi hesabına baş ver­
məsi. Bu rejimdə layın neftvermə əm­
salı 0,2-0,4, qazvcrmə əmsalı isə 0,95-
ə yaxın olur.
РЕЖИМ РАСТВОРЕННОГО
ГАЗА - Solute gas regime - HƏL­
LOLMUŞ QAZ REJİMİ. Bax: ГА­
ЗИРОВАННОЙ ЖИДКОСТИ РЕ­
ЖИМ.
РЕЖИМ СМЕШАННЫЙ -
Mixed regime - QARIŞIQ REJİM:
Yatağın işlənməsi prosesində neftin
(qazın) quyuya axını iki və daha çox
rejimin birgə təzahürü nəticəsində baş
verdikdə qarışıq rejim yaranır.
-225- РЕЗЕРВУАРНЫЙ
РЕЖИМЫ ВЫТЕСНЕНИЯ -
Displacement (substitution) regime -
SIXIŞDIRMA REJİMLƏRİ: Yataqda
neftin quyulara hərəkəti, əsasən, kənar
qüvvə mənbəyinin - yan sularının, qaz
papağı qazının və laya daxil edilən ener­
jilərinin tə’siri ilə baş verməsi. S.r. layın
neftvermə əmsalı 0,8-dək, qazvermə
əmsalı isə 0,75 - 0,85 arasında olur.
РЕЖИМЫ НЕФТЯНЫХ
МЕСТОРОЖДЕНИЙ - Regime of
oil deposits - NEFT YATAQLARI­
NIN REJİMLƏRİ: Neft yataqlarının
əsas rejimləri - subasqılı (bax: ВО­
ДОНАПОРНЫЙ РЕЖИМ), qazbas-
qıh (bax: ГАЗОНАПОРНЫЙ РЕ­
ЖИМ), həllolmuş qaz rejimi (bax:
ГАЗИРОВАННЫЙ ЖИДКОСТИ
РЕЖИМ), qravitasiya (bax: ГРАВИ­
ТАЦИОННЫЙ РЕЖИМ) və qarışıq
(bax: РЕЖИМ СМЕШАННЫЙ)
rejimləridir. Rejimdən asılı olaraq layın
neftvermə əmsalı və işlənmənin effek­
tivliyi dəyişir.
РЕЗЕРВНЫЙ ФОНД СКВА­
ЖИН - Fund of reserve wells - EH­
TİYAT QUYULAR FONDU: Layla­
rın istismara cəlb olunmayan və ya zəif
cəlb olunan hissələrini istismara cəlb
etmək məqsədilə istifadə olunan quy­
ular. Bu quyuların sayı layihədə nə­
zərdə tutulur və əsas quyu fondunun
20-50%-ni təşkil edir.
РЕЗЕРВУАР - Reservoir - RE-
ZERVUAR: Maye və ya qazları sax­
lamaq üçün qurğu (tutum). R. yer
üstündə, yerdə və yer altında quraşdı­
rılır. Metaldan və dəmir-betondan ha­
zırlanır.
РЕЗЕРВУАРНЫЙ ПАРК - Res­
ervoir tank storage - REZERVUAR
PARKI: Maye məhsulların (neft, neft
məhsulları, maye karbohidrogenlər)
saxlanılması və yığılması üçün bir-biri
ilə ayrılıqda və qrup şəklində əlaqəli
rczcrvuarlar kompleksi.
 РЕЗЮМЕ
РЕЗЮМЕ - Resume - XÜLASƏ
(rezyume): Mə’ruzənin, məqalənin,
nəticənin qısa şərhi.
РЕЙНОЛЬДСА ЧИСЛО - Rey­
nolds number - REYNOLDS ƏDƏ­
Dİ: Özlü maye axınını səciyyələndirən
əsas ölçüsüz kəmiyyətlərdən biri.
Re= p vl / p düsturu ilə hesablanır
(p , p -mayenin sıxlığı və özlülüyü, v
- axının sür’əti, Z-axınm xətti ölçüsü,
məs., borunun diametri) və özlü maye
axınının oxşaTİıq mc’yandır.
РЕКТИФИКАЦИЯ - Rectifica­
tion - REKTİFİKASİYA. Maye qarı­
şığını təcrübi olaraq yalnız qaynama
temperaturları ilə fərqlənən təmiz
komponentlərə və ya fraksiyalara ayı­
ran fiziki proses. Benzin, yağ və s.
almaqda istifadə olunur.
РЕКУЛЬТИВАЦИЯ ЗЕМЕЛЬ -
Land reclamation - TORPAĞIN RE­
KULTİVASİYASI: Mə’dən işləri zama­
nı torpaqların pozulmuş məhsuldarlığını
və xalq təsərrüfatına yararlılığını bərpa
etmək üçün texniki, mühəndis-tikinti,
meliorativ, kənd təsərrüfatı, yaşıllaşdırma
və s. işlər kompleksi.
РЕКУПЕРАЦИЯ - Recupera­
tion, recovery, regeneration - RE-
KUPERASİYA: Texnoloji prosesdə
istifadə edilmiş maddələrin yenidən
bərpa edilməsi; sənaye tullantılarının
istifadə olunması.
РЕЛАКСАЦИЯ - Relaxation,
decrease, drop - RELAKSASİYA: Çox­
saylı hissəciklərdən ibarət olan fiziki
sistemdə termodinamiki tarazlığın tam və
ya qismən bərpa prosesi. Sistemdə taraz­
lığın tam bərpasına sərf olan vaxt rclaksa-
siya zamanı adlanır.
РЕЛАКСАЦИЯ НАПРЯЖЕНИЙ
В ГОРНЫХ ПОРОДАХ - Stress re-
laxation/drop - DAĞ SÜXURLARIN­
DA GƏRGİNLİK RELAKSASİYASI:
Deformasiya dəyişikliyinə maneçilik
şəraitində süxur nümunəsi və ya dağ
-226- РЕНТА
massivinin gərginlik sahəsinin zamandan
asılı dəyişməsi. Gərginliyin relaksasiya
prosesi elastiki deformasiyanın azalması
və dönməz (plastik) deformasiyanın art­
ması ilə müşahidə olunur. Bu prosesdə
ümumi deformasiya dəyişməz qaldığına
görə, ona sürüşgəcli deformasiyası kimi
baxılır.
РЕЛИКТОВАЯ ВОДА - Relict
water - RELİKT (qalıq) SU.
Bax: ОСТАТОЧНАЯ ВОДА.
РЕЛЬЕФ - Relief, topography,
terrain - RELYEF: Quru səthinin,
okean və dəniz dibinin kələ-kötürlü-
yünün, onların ölçüləri, formaları,
mənşəyi, yaşı və inkişaf tarixinin
məcmusu.
РЕМЕННАЯ ПЕРЕДАЧА - Belt
transmission - QAYIŞ ÖTÜRMƏSİ:
Vallara bərkidilmiş çarxın üstünə atıl­
mış və dartılmış intiqal qayışının va­
sitəsilə fırlanma hərəkətini ötürən
mexanizm. Yastı, pazvari, girdə və
dişli qayış ötürmələri mövcuddur.
РЕМОНТ - Repair - TƏ’MİR:
Zədələnmələrin aradan götürülməsi,
ayrı-ayrı elementlərin əvəz olunması.
Cari (detalların bərpası və əvəz olun­
ması), orta (qurğuların qismən sökül­
məsi və bərpası) və əsaslı (qurğuların
tam sökülməsi və yararsızlaşmış his­
sələrin hamısının dəyişdirilməsi)
tə’mirlər mövcuddur.
РЕНОВАЦИЯ - Renovation -
RENOVASİYA: Mə’nəvi və fiziki
cəhətdən göhnəlmiş əsas istehsal
fondlarının yenisi ilə əvəz edilməsin­
dən ibarət iqtisadi proses. Bu istehsalın
sadə bərpası üçün lazımı şərtdir. R.-nın
kapital qoyuluşunda mənbəyi amorti­
zasiya fondudur.
РЕНТА - Rent - RENTA: Sələ­
minə verilmiş kapitaldan (faiz forma­
sında), əmlak (torpaq, bina və s.) sahi­
binin icarəyə verdiyi mülkdən müntə­
zəm aldığı və sahibkarlıq fəaliyyəti ilə
əlaqədar olmayan gəlir.
-227-
РЕНТАБЕЛЬНОСТЬ
РЕНТАБЕЛЬНОСТЬ - Profit­
ability - RENTABELLİK (gəlirli,
xeyirli, mənfəətli): İstehsal müəssisə­
lərində, iqtisadiyyat sahələrində və
bütövlükdə ölkə iqtisadiyyatında isteh­
salın iqtisadi effektivlik göstəricisi. R.
maddi, əmək və pul resurslarından,
həmçinin təbii sərvətlərdən istifadəni
kompleks əks etdirən göstəricidir.
РЕОЛОГИЯ - Rheology - REO-
LOGİYA: Bütöv mühitin axarlılığı və
deformasiyası haqqında elm. Özlü və
plastik materialların (qcyri-Nyuton ma­
yelərin, dispers sistemlərin və s.) axar-
lılığı və dönməyən qalıq deformasiya­
sını, eləcə də gərginliyin rclaksasiyası-
nı, elastiki deformasiyadan sonrakı
prosesləri və s. öyrənir.
РЕОЛОГИЧЕСКИЕ СВОЙ­
СТВА ГОРНЫХ ПОРОД - Rheo­
logic properties of rocks - DAĞ
SÜXURLARININ REOLOJİ XAS­
SƏLƏRİ: Dağ süxurlarının mexaniki
qüvvənin tə’sir sahəsində öz gərginlik
- deformasiya halını zamandan asılı
dəyişmə qabiliyyətini səciyyələndirən
xassələrinin məcmusu. Dağ süxur­
larının R.x.-nə elastiklik, plastiklik,
möhkəmlik, özlülük, sürüşgəclik, gə­
rginliyin rclaksasiyası daxildir. R.x.
zaman artdıqca sabit gərginlikdə defor­
masiyanın artmasını (sürüşgəclik pro­
sesi) və ya deformasiyanın sabit qiy­
mətində gərginliyin azalmasını
səciyyələndirir. Dağ süxurlarında R.x.
təzahürü əsasən süxurun növündən,
nəmliyindən, çatlığından, temperatu­
rundan, ən başlıcası isə gərginlik halı­
nın səviyyəsindən asılıdır.
РЕОЛОГИЧЕСКИЙ РЕЖИМ
ПЛАСТА - Rheologic layer regime -
REOLOJİ LAY REJİM: Dağ süxurla­
rının qeyri-elastik xassəsinin təzahürü
şəraitində yaranan lay rejimi.
РЕОМЕТР - Flowmeter - REO-
METR: Qazın həcmi sərfini ölçmək
üçün istifadə olunan cihaz. Su ilə doldu­
РЕТРОГРАДНЫЕ
rulmuş, drossel qurğusu ilə təchiz olun­
muş U-şəkilli diferensial manometr.
РЕОСТАТ - Rheostat - REO-
STAT: Elektrik cərəyanının şiddətini
və onun gərginliyini tənzimləmək
üçün cihaz.
РЕПЕР - Benchmark, datum
mark, reference point - REPER: 1.
Quyuda maye səviyyəsinin ölçülmə­
sində istifadə edilir. Nasos-kompressor
borularında ölçüsü müəyyən olan də­
rinlikdə səs dalğalarını qaytara bilən
maneə (reper) yerləşdirilir. Rcpcrin
dərinliyinin və səs dalğasının qaz fəza­
sında yayılma zamanının tə’yinindən
sonra sür’ət tapılır və onun vasitəsilə
səviyyənin dərinliyi tə’yin edilir; 2.
Hər hansı bir istinad horizontuna
uyğun olan və karotaj diaqramında ən
çox səciyyəvi olan və tez aşkar edilən
sahə. Reper, karotaj diaqramı vasitəsilə
quyuların kəsilişini tutuşdurmağı
asanlaşdırmağa xidmət edir.
РЕПУЛЬПАЦИЯ - Repulpation -
LİLLİ MƏHLULUN (pulpanın) DU-
RULAŞDIRILMASI: Qatılaşmış pulpa-
nın (lili, palçıq) nəqlini asanlaşdırmaq
məqsədilə ona su və ya işlənmiş məhlul
qatmaqla onun durulaşdınlması.
РЕСПИРАТОР - Respirator -
RESPİRATOR: İnsanın tənəffüs or­
qanlarını zəhərləyici və tozlann tə’si-
rindən fordi mühafizəsi üçün qurğu.
РЕСУРС - Resourse - RESURS:
Pul vəsaiti, sərvət, potensial ehtiyat,
imkan, dövlət büdcəsində gəlir mən­
bəyi. İqtisadi və təbii R.-lara ayrılır.
РЕТРОГРАДНЫЕ ЯВЛЕНИЯ -
Retrograde phenomena - RETRO-
QRAD HADİSƏLƏRİ: Təzyiqin izo­
termik azalması (retroqrad kondensa-
siya) və temperaturun izobarik düşməsi
(retroqrad buxarlanması) zamanı təbii
çoxkomponcntli karbohidrogenlər sis­
teminin birfazalı qazvari halından (bir­
fazalı maye halından) ikifazalı buxar-
maye halına keçmə hadisəsi.
РЕФЕРАТ
РЕФЕРАТ - Abstract - REFE­
RAT: Elmi əsərlərin (məqalənin, di-
sertasiyanın və s.) yazılı və ya şifahi
şəkildə qısa şərhi.
РЕЦУРКУЛЯЦИЯ - Recircula­
tion, recycling - RESİRKULYA-
SİYA: Qaz, maye və ya bərk maddə
axınının dəfələrlə, büsbütün və ya qis­
mən texnoloji prosesə, qurğuya, apa­
rata və s. qaytarılması.
РИСК - Risk - RİSK: Hər hansı bir
hərəkətin, işin, prosesin və s. təhlükəli-
liyini və xətərliliyini səciyyələndirən,
onların həyata keçirilməsində cür’ət və
cəsarətin səviyyəsini və mümkün ziyan
və zərərin kəmiyyət dərəcəsini müəyyən
edən göstərici. Məs., neftqazçıxarmada
risk, investisiya layihələrinin rcalizasiya
nəticəsinin qeyri-müəyyənlik dərəcəsini
göstərir. R. çoxlu növləri mövcuddur,
lakin onları aşağıdakı əsas qruplara ayır­
maq olar: inflyasiya, maliyyə və əmə­
liyyat riskləri. R. görə müəyyən ödəniş­
lər (güzəştlər) edilir və bu investisiya
layihələrində nəzərdə tutulur. İnvestorla­
rın riskə münasibəti müxtəlifdir: riski
sevməyən, riskə neytral münasibətdə
olan və riskdən xoşu gələn investorlar
mövcuddur.
РИСК ИНФЛЯЦИОННЫЙ -
Inflation rick - İNFLYASİYA RİSKİ.
Bax: ИНФЛЯЦИОННЫЙ РИСК.
РИСК ФИНАНСОВЫЙ - Finan­
cial risk - MALİYYƏ RİSKİ: Tərəfda­
şın (partnyorun) maliyyə vəziyyəti və
davranışı ilə müəyyənləşən risk.
РИСК ОПЕРАЦИОННЫЙ -
Operation risk - ƏMƏLİYYAT RİS­
Kİ: İnvestisiya layihəsinin həyata keçi­
rildiyi dövrdə baş verən və tə’sir edən
müxtəlif amillərin (geoloji, texnoloji,
siyasi və s.) hesabına yaranan qeyri-
stabil vəziyyətlə müəyyən olunan risk.
РИТМ - Rhythm; pace - RİTM:
Kəsilişdə qanunauyğun surətdə təkrar
olunan uyğun təbəqələr və ritmik-
təbəqə qalınlıqlarının adı. Belə uyğun
-228- РОТОРНЫЙ
təbəqələr, adətən, sikl də adlanır.
РИФЫ - Reefs - RİFLƏR: Dəni­
zin dayaz yerlərində sualtı və ya azacıq
üzə çıxmış təpələr.
РИХТЕРА ШКАЛА - Riechter
scale - RİXTER ŞKALASI: Zəlzələ­
dən yaranan seysmik dalğaların eneıji-
sinin qiymətləndirilməsinə əsasən zəl­
zələlərin maqnituda üzrə təsnifatı. 12-
ballıq şkala.
РОБОТ - Robot - ROBOT: Sənaye
istehsalında və elmi tədqiqatda istifadə
olunan mürəkkəb fəza hərəkətli iş
əməliyyatlarını yerinə yetirən, proqram­
la avtomatik idarə edilən manipulyator-
lar - sənaye robotları.
РОСТ - Growth, increase - İNKİ­
ŞAF: Texn. Hər hansı prosesin inkişafi,
istehsal olunan məhsulun artımı və s..
РОСТ ДОБЫЧИ НЕФТИ (ГА­
ЗА) - Growth of oil (gas) production -
NEFT (QAZ) HASİLATININ İNKİ­
ŞAFI. Neft (qaz) çıxarmanın müəyyən
dövründə ayrıca bir yataqda və ya
neftli-qazlı regionda hasilatın artımı.
POTOP - Rotary - ROTOR. 1.
Buruqda quyunun ağzında yerləşən,
aşağısında balta olan qazıma borularını
fırlatmaq, qazıma və qoruyucu boruları
açıb-bağlamaq üçün onları asılı və­
ziyyətdə saxlayan və digər qaldırıb-
endirmə əməliyyatı aparmaq üçün
istifadə olunan mexanizm. 2. Elektrik
mühhərikinin statoru içərisində yerlə­
şən fırlanan hissə.
РОТОРНОЕ БУРЕНИЕ - Ro­
tary drilling - ROTOR QAZIMASI:
Fırlanma qazımasının növü; bu üsulda
baltaya fırlanma hərəkəti qazıma kə­
məri vasitəsilə quyu ağzında qoyulmuş
rotorla verilir.
РОТОРНЫЙ НАСОС - Rotary
pump - ROTORLU NASOS. İşlək
orqanlarının (bir və ya bir neçə roto-
run) fırlanma hərəkəti, yaxud həm
fırlanma, həm də irəli-geri hərəkəti ilə
maye vuran nasos.
РОЯЛТИ
РОЯЛТИ - Royalty - ROYALTİ:
Ədəbiyyat, incəsənət, yaxud elm əsərlə­
ri, proqram tə’minatı, kincmatoqrafık
filmlər üzərində müəllif hüquqlarından
istifadə olunması yaxud istifadə hüquq­
larının verilməsinə görə; istənilən pa­
tentə, ticarət markasına, dizayn, yaxud
modelə, plana, məxfi düstura, yaxud
prosesə, sənaye, kommersiya, yaxud
elmi təcrübəyə aid olan informasiyaya,
sənaye, kommersiya və ya elmi avadan­
lıqdan istifadə hüquqlarının verilməsinə
görə mükafat şəklində alınan; yerin
təkindən və yerin üstündən istifadə
üçün verilən ödənişlər.
R-ФАКТОР - R-factor - R-
FAKTOR: İnvestorun mənfəətinin
onun xərclərinə olan nisbəti.
РТУТНЫЙ ТЕРМОМЕТР -
Mercury thermometer - CİVƏLİ
TERMOMETR: -35°+75O°S interva-
lında temperaturu ölçmək üçün mayeli
termometrin bir növü.
РЫНОК - Market - BAZAR:
Əmtəə mübadiləsi sahəsi. Dünya (xa­
rici bazar) və Ölkə (daxili bazar)
miqyasında əmtəə olan təklif və tələb
tənzimləyir.
РЯД СКВАЖИН - Arrangments
of wells - QUYULAR SIRASI: Neft-
qaz quyularının düz xətt və çevrə üzrə
sıra ilə düzülüşü.
C
САБУНЧИНСКАЯ СВИТА -
Sabunchu suite - SABUNÇU LAY
DƏSTƏSİ: Abşeron yarımadasında və
Abşeron arxipelaqında məhsuldar qatın
yuxarıdan ikinci lay dəstəsi. Qalınlığı
300-500 m.
САЙКЛИНГ ПРОЦЕСС - Cy­
cling process - SAYKLİNQ PROSE­
Sİ: Laydan çıxarılıb qurulaşdırılmış
-229- СВИТА
qazı sonradan laya vurub lay təzyiqini
saxlamaqla qaz-kondensat yataqlarının
işlənmə üsulu.
САНТИПУАЗ - Centipoise - SAN-
TİPUAZ: Mayenin mütləq özlülülük
vahidi, - puazm yüzdə biri. Suyun 20°S
temperaturda özlülüyü lsp-dır.
СБОРНЫЙ ПУНКТ НЕФТЯ­
НОЙ - Oil storage center - NEFT-
YIĞMA MƏNTƏQƏSİ Bax: НЕФ­
ТЯНОЙ СБОРНЫЙ ПУНКТ.
СБРОС - Fault - QIRILIB-
DÜŞMƏ: Yer qabığının tektonik dağılma
pozuntularından biri. Şaquli və maili
tektoniki qırılma üzrə dağ süxur blokları­
nın bir-birinə nisbətən yerdəyişməsi.
СВАБИРОВАНИЕ - Swabbing -
SVABLAMA: Mayenin səviyyəsini
aşağı salmaqla quyuların mənimsənil­
məsi üsullarından biri. Əsasən su, vu-
rucu və neft quyularının mənimsənilmə­
sində tətbiq olunur. Quyunun nasos-
kompressor borusuna salman ştanqa
birləşdirilmiş porşenlə həyata keçirilir.
СВЕРХГЛУБОКОЕ БУРЕНИЕ
- Ultra-deep drilling - ÇOX DƏRİN
QAZIMA: Çox dərindəki faydalı qa­
zıntı laylarını açmaq məqsədilə, habelə
Yer qabığının və yuxarı mantiya qatı­
nın tədqiqi üçün müasir elm və təcrü­
bənin imkan verdiyi hüdudda dərin (6
km çox) quyu qazıma.
СВЕРХСЖИМАЕМОСТЬ ГА­
ЗА -Coefficient of compressibility of
gas - QAZIN İFRAT SIXILMASI.
Bax: КОЭФФИЦИЕНТ
МАЕМОСТИ ГАЗА.
СВЕЧИ БУРИЛЬНЫЕ - Drill
СЖИ­
stand - QAZIMA ŞAMLARI. Bax.
БУРИЛЬНЫЕ СВЕЧИ.
СВИТА - Suite formation - DƏS­
TƏ: Yerli stratiqrafık bölgülərin əsas
vahidi. Əsasən fasial - litoloji əlamətlərə
görə ayrılır və yayılması geoloji rayonun
struktur-fasial zonası və ya digər hissəsi
ilə hüdudlanır.
СВИТА
СВИТА НЕФТЕГАЗОНОСНАЯ
- Oil and gas bearing suite - NEFTLİ-
QAZLI DƏSTƏ: Dağ süxurları layla­
rının, horizontlarının və ya İmzalarının
tərkibində sənaye əhəmiyyətli neft
(qaz) ehtiyatı saxlayan stratiqrafik
çöküntü kompleksi.
СВИТА ПЕРЕРЫВА - Interval
suite - FASİLƏ DƏSTƏSİ: Məhsuldar
qatın orta şö’bəsi. Abşeron yarımadası­
nın mərkəzi hissəsində və qərbində
orta və iri dənəli qumdaşlarından, Qo­
bustanın cənub-şərqində, Bakı arxipe­
laqında, Aşağı kür çökəkliyində gilli
qumdaşlardan ibarətdir.
СВОБОДНАЯ ВОДА - Free
water - SƏRBƏST SU: Kapillyar və
qravitasiya qüvvələrinin tə’siri altında
olan dağ süxurlarındakı yeraltı su.
СВОБОДНЫЙ ГАЗ - Free gas -
SƏRBƏST QAZ: Qaz komponentlərinin
aqreqat halı olub, onun hissəcikləri (mo­
lekullar, atomlar) xarici qüvvələrin tə’siri
olmadan sərbəst hərəkət etməklə, dağ
süxurlarının məsaməli və çatlı həcmlərini
doldurur. S.q.-a su üzərində yerləşən qaz
yataqlarının və neft yataqlarındakı qaz
papağının qazları aiddir. Sərbəst qaz tay­
dakı neftin, çəndəki mayenin və s. üzə­
rində də olur.
СВОБОДНОЕ ПАДЕНИЕ УС­
КОРЕНИЕ - Acceleration of free fall -
SƏRBƏST DÜŞMƏ TƏ’CİLİ: Ağırlıq
qüvvəsinin tə’sirindən cismin aldığı tə’cil.
СВОД - Uplift, arch - TAĞ,
QALXIM: Antiklinal qırışığın ən
yüksək hissəsi (tağ) və girdə, yaxud
oval formalı iri platforma qalxımları.
СВОДНЫЙ ГЕОЛОГО-ГЕО­
ФИЗИЧЕСКИЙ РАЗРЕЗ - Arched
geologico-geophisical section
ÜMUMİLƏŞDİRİLMİŞ GEOLOJİ-
GEOFİZİKİ KƏSİLİŞ: Tədqiq olu­
nan ərazidə rast gəlinən layları daha
tam göstərən kəsiliş.
СВОДОВОЕ ЗАВОДНЕНИЕ -
Arched flooding - TAĞ SULAŞDIR-
-230- СВОЙСТВА
MASI: Yatağa onun tağ hissəsində
düzxətli və ya dairəvi sistemdə yerləşən
quyular vasitəsilə su vurulması.
СВОЙСТВО - Property - XASSƏ:
Maddəni səciyyələndirən (müəyyən
edən) və onu başqa maddələrdən fərq­
ləndirən özünəməxsus fiziki, kimyəvi,
mexaniki və s. xüsusiyyət və əlamətlə­
rin məcmusu.
СВОЙСТВО ГАЗОВ НЕФТЯ­
НЫХ И ГАЗОВЫХ МЕСТОРОЖ­
ДЕНИЙ - Property of gas and oil
deposits - NEFT VƏ QAZ YATAQ­
LARI QAZLARININ XASSƏLƏRİ:
Neft və qaz yataqlarının qazlarını sə­
ciyyələndirən fiziki-kimyəvi əlamətlə­
rinin (sıxlığı, özlülüyü, həll olunma
qabiliyyəti, ifrat sıxılma əmsalı və s.)
məcmusu. Bax: ФИЗИКО-ХИМИ­
ЧЕСКИЕ СВОЙСТВА НЕФТИ И
ГАЗА.
СВОЙСТВА ПЛАСТОВОЙ ВО­
ДЫ - Formation water properties -
LAY SUYUNUN XASSƏLƏRİ: Lay
sularını səciyyələndirən fiziki (sıxlığı,
özlülüyü, səthi gərilməsi, həcm əmsalı,
qazın suda həll olunması, həcmi sıxılması
və s.), kimyəvi (minerallaşma dərəcəsi,
kalsium xlorid və natrium və ya natrium
hidrokarbonatı, sulfatları, yod, brom, NH4
ionlarının yüksək tərkibdə olması, H2S-in
rast gəlinməsi, naften turşusunun duzlan
və s.) və b. əlamətlərin məcmusu. Bax:
ФИЗИКО-ХИМИЧЕСКИЕ СВОЙ­
СТВА ВОДЫ.
СВОЙСТВА ПЛАСТОВОЙ
НЕФТИ - Formation oil properties -
LAY NEFTİNİN XASSƏLƏRİ: Lay
neftlərini səciyyələndirən fiziki-kim­
yəvi (neftin qazla doyma təzyiqi, qaz
faktoru, həcm əmsalı, sıxlığı, özlülüyü,
həcmi sıxılma əmsalı, səthi gərilməsi,
həcmi yığılması, molekulyar kütləsi,
parafinin, asfaltenlərin, qətranlann,
kükürdün faizlə miqdan, fraksiya və
komponent tərkibi və s.), struktur-
mexaniki (başlanğıc sürüşmə gərginliyi,
СВЯЗАННАЯ
struktur özlülüyü, konsistensiya göstə­
ricisi və s.) və termodinamiki (istilik
tutumu, istilik və elektrik keçiriciliyi,
cntalpiyası, cntropiyası və s.) və b. əla­
mətlərinin məcmusu. Bax: ФИЗИКО­
ХИМИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА НЕФ­
ТИ И ГАЗА.
СВЯЗАННАЯ ВОДА - Com­
bined water, fixed water - ƏLAQƏLİ
SU: Dağ süxurlarının bərk hissəcikləri
tərəfindən fiziki və ya kimyəvi tutulub
saxlanılan Yeraltı suyun bir hissəsi.
Əlaqəli su sərbəst sulardan hərəkət­
sizliyi və ya çox zəif hərəkətliliyi ilə
fərqlənir.
СВЯЗУЮЩИЕ ВЕЩЕСТВА -
Binding materials for agglomeration -
BAĞLAYICI MADDƏ: Müəyyən
temperatur, təzyiq və s. şəraitində xır­
da dispers materialların konqlomerat
halında birləşdirilməsini tə’min edə
bilən maddələr.
СГУСТИТЕЛЬ - Thickener - QA­
TILAŞDIRICI: Suspcnziyanı ağırlıq
qüvvəsi, mərkəzdənqaçma qüvvəsi və
maqnit sahəsinin tə’siri altında bərk və
maye fazalarına ayırmaq üçün aparat və
ya maşın.
СГУЩЕНИЕ - Thickening -
QATILAŞMA: Qatı məhlul və daha
təmiz maye fazası almaq məqsədilə
ağırlıq və mərkəzdən qaçma qüvvələ­
rinin, maqnit sahəsinin tə’siri altında
suspenziyadan maye fazası hissəsinin
ayrılması prosesi.
СДВИГ - Shift fault - YERDƏY­
İŞMƏ: Geol. Dağ süxurları bloklarının
dağılma üzrə horizontal istiqamətdə
bir-birinə nisbətən üfiqi (paralel) yer­
dəyişməsi. Mex. Cisimə tə’sir edən
qüvvələrin tə’siri altında onun təbə­
qələrinin aralarındakı məsafə dəyiş­
məz qalmaqla bir-birinə nəzərən para­
lel yerdəyişmə deformasiyası.
СДВИГА МОДУЛЬ - Shear (ri­
gidity) modulus - YERDƏYİŞMƏ MO­
DULU. Bax: МОДУЛИ УПРУГОСТИ.
-231 - СЕДИМЕНТАЦИЯ
СЕБЕСТОИМОСТЬ ПРОДУК­
ЦИИ - Production costs - MƏHSU­
LUN MAYA DƏYƏRİ: Müəssisənin
məhsulun istehsalına və realizasiyasma
çəkdiyi xərcin pul ifadəsi. Məhsulun
maya dəyərinin qiyməti müəssisənin
işinin mühüm göstəriciləri olan mən­
fəət və rentabelliyinə tə’sir edir.
СЕВЕРНОГО МОРЯ НЕФТЕ­
ГАЗОНОСНАЯ ОБЛАСТЬ
Northen sea oil and gas bearing re­
gion - ŞİMAL DƏNİZİ NEFTLİ-
QAZLI VİLAYƏTİ: Şimal dənizi
akvatoriyası daxilində və ona bitişik
ölkələrin (Böyük Britaniya, Niderland,
Almaniya, Danimarka) ərazisində yer­
ləşir. Sahəsi 700 min. km2, (onun 500
min.km2-i şclfdədir); ilk sənaye neft
ehtiyatı 3729 mln.t. (3430 mln. t. də­
nizdə), qaz ehtiyatı 8411 mlrd.m2 (də­
nizdə 5270 mlrd.m2)-dir. Quruda ilk
neft yatağı 1870-ci ildə (Almaniya),
dənizdə isə 1967-ci ildə (Danimarka
bölgəsi) açılmışdır.
СЕГМЕНТ - Segment - SEQ­
MENT: Vətərin dairədən ayırdığı hissə.
СЕГРЕГАЦИЯ - Segregation -
SEQREQASİYA (ayrılma): Sıxlığın­
dan və ölçüsündən asılı olaraq maddə
(material) qarışığı hissəciklərinin (bərk,
maye, qaz) ağırlıq qüvvəsi nəticəsində
ayrılması və hündürlük üzrə (yataqda,
qabda və s.) paylanma prosesi.
СЕДИМЕНТАЦИОННЫЙ
АНАЛИЗ - Sedimentation analysis -
ÇÖKMƏ (sedimentasiya) ANALİZİ:
Qravitasiya və ya mərkəzdənqaçma
qüvvəsinin tə’siri altında özlü mühitdə
(maye, qaz) hissəciyin ölçüsü (kütləsi)
və hərəkət sür’əti arasındakı asılılığa
əsaslanan dispersiya (qranulometrik)
analiz üsullarının məcmucu.
СЕДИМЕНТАЦИЯ - Sedimen­
tation - ÇÖKMƏ (sedimentasiya):
Qravitasiya və ya mərkəzdən qaçma
qüvvələrinin tə’sir sahəsində hissə­
ciklərin (bərk, dənəcik, damcı, qa­
СЕДЛО
barcıq) istiqamətlənmiş hərəkəti.
Çökmə sür’əti hissəciyin kütləsindən,
ölçüsündən və formasından, mühitin
özlülüyündən və sıxlığından, eyni za­
manda sərbəstdüşmə tə’cilindən asılı­
dır. Təbiətdə çökmə prosesi nəticəsin­
də çökmə dağ süxurları yaranır, su
tutumlarında isə su durulaşır və s.
СЕДЛО - Saddle - YƏHƏR: Bir-
birinin davamında yerləşən antiklinal-
ların birləşdiyi yer. Uzununa-şaquli
kəsilişdə yastı sinklinal, eninə-şaquli
kəsilişdə isə antiklinal formasında olur.
СЕДЛОВИНА - Saddle, valley -
GƏZDƏK (dağ çökəyi): Dağ silsiləsi­
nin asan keçilə bilən ən çökək hissəsi.
СЕЙСМИЧЕСКАЯ РАЗВЕДКА
- Seismic survey - SEYSMİK KƏŞ­
FİYYAT: Dağ süxurlarında sün’i yolla
yaradılan müxtəlif tipli elastik dalğala­
rın yayılmasına və qeydə alınmasına
əsaslanan, Yer təkinin tektonikasını və
geoloji quruluşunu, onun maddi tərik-
bini və gərginlik halını öyrənən üsullar
toplusu. Faydalı qazıntıların yığılıb
saxlanılması üçün əlverişli antiklinal
qırışıqların axtarışında istifadə edilir.
СЕЙСМИЧЕСКАЯ СТАНЦИЯ
- Seismic station - SEYSMİK STAN­
SİYA: Zəlzələnin Yer səthində yarat­
dığı rəqsləri qeydə almağı və onların
tədqiqini həyata keçirən elmi müəssisə.
СЕЙСМИЧЕСКАЯ ШКАЛА -
Seismic scale - SEYSMİK ŞKALA
(dərəcə): Zəlzələnin Yer səthindəki
intensivliyini qiymətləndirmək üçün
xüsusi cədvəl. 12-ballı və Rixter S.ş.
mövcuddur.
СЕЙСМИЧЕСКИЕ ВОЛНЫ -
Seismic waves/energy, seismic events
- SEYSMİK DALĞALAR: Təbii
(zəlzələ, vulkan püskürməsi və s.) və
ya sün’i (partlayışlar, titrədicilər və s.)
mənbələrdən Yerin təkində yayılan
elastiki rəqslər. Tezlik diapozonu
0,0001 hs-\ə 100 hs arasında dəyişir.
СЕЙСМИЧЕСКИЙ КАРОТАЖ
-232- СЕЛЕКТИВНАЯ
- Seismic logging - SEYSMİK KA-
ROTAJ: Quyu divarında seysmik
dalğaların sür’ətini, əks olma əmsalını,
nüfuzunu və udulmasını tə’yin etməklə
dağ süxurlarının elastiklik xassələrinin
tədqiqi.
СЕЙСМИЧНОСТЬ ЗЕМЛИ -
Seismicity of Earth - YERİN SEYS-
MİKLİYİ: Yerin ayrıca bir ərazisinin
zəlzələyə mə’ruz qalma intensivliyi.
СЕЙСМОГРАММА - Gather,
seismogram, seismic record - SEYS-
MOQRAM: Zəlzələ və ya partlayışın
yaratdığı Yerin elastiki rəqsinin seys-
moqrafın köməyi ilə fasiləsiz yazılışı.
Scysmoqram vasitəsilə elastiki dalğala­
rın çatma vaxtı, onların amplitudası və
rəqs dövrü tə’yin olunur.
СЕЙСМОСТОЙКОСТЬ - Seis­
mic stability - SEYSMİK DAVAM­
LILIQ: Bina və qurğuların, ən başlıca­
sı onların yükdaşıyıcı elementlərinin,
seysmik tə’sirə, öz istismar keyfiyyət­
lərini saxlamaqla, müqavimət göstər­
mə qabiliyyəti.
СЕКУНДА - Second - SANİYƏ:
Zaman vahidi. Ölçü sisteminin əsas
vahidlərindən biri, tropik ilin
1:31556925,9747 hissəsinə bərabərdir.
СЕКУНДОМЕР - Stopwatch,
timing, device - SANİYƏÖLÇƏN:
Zaman fasilələrini saniyə (onun his­
sələri), dəqiqə və saatlarla ölçmək
üçün cihaz.
СЕЛЕКТИВНАЯ ИЗОЛЯЦИЯ
ВОДОПРИТОКОВ - Selective isola­
tion of water influx - SU AXINININ
SEÇİMLİ TƏCRİDİ: Laya vurulan
rcagcntin məsaməli mühitdə olan su ilə
qarşılıqlı tə’siri nəticəsində və ya nef­
tin tə’sirindən parçalanaraq məsamələ­
ri bağlamaq (tıxamaq) xassəsinə malik
kütlənin əmələ gəlməsi nəticəsində
ancaq layın sulu hisəsinin keçiriciliyi­
nin azaldılmasına əsaslanan üsul.
СЕЛЕКТИВНАЯ ОБРАБОТКА
СКВАЖИН СОЛЯНОЙ КИСЛО-
СЕПАРАТОР
ТОЙ - Selective treatment of wells
with hydrochloric acid - QUYULA­
RIN XLORİD TURŞUSU İLƏ SE­
ÇİMLİ İŞLƏNMƏSİ: Ayrı-ayrılıqda
kimyəvi işlənməsi üçün intcrvallara
bölünməklə layın yüksək keçiriciliyə
malik təbəqəciklərinin xlorid turşusu­
nun udmasının qarşısının alması və
kimyəvi işlənmə prosesinin az keçirici
təbəqədə aparılmasını tə’min etmək.
СЕПАРАТОР - Separator - SE­
PARATOR: Bərk və ya maye mad­
dələri, mineral xam mah komponentlə­
rinə ayıran, qazı kənarlaşdıran, maye
və qazvari mühitdən bərk və maye
hissəciklərini ayıran aparat.
СЕПАРАЦИЯ - Separation -
SEPARASİYA: Məhlulu (qarışığı)
bərk cismin müxtəlif hissəciklərindən,
müxtəlif sıxlıqlı mayeləri və emulsiy­
aları, habelə qaz və ya buxarda asılı
vəziyyətdə olan bərk və maye his­
səciklərini ayırma prosesləri.
СЕПАРЦИЯ ГАЗА - Gas sepa­
ration - QAZLARIN SEPARASİYA-
SI: Təbii qaz axınından bərk və maye
fazaları kənarlaşdırmaqla onun bərk,
maye və qaz (buxar) fazalarına ayrıl­
ması prosesi.
СЕРНАЯ КИСЛОТА - Sulphuric
acid - SULFAT TURŞUSU: H2SO4.
Güclü iki əsaslı turşu. Susuz kükürd tur­
şusu - rəngsiz, yağabənzər, sıxlığı 1,92
ц/sm3, t<lay=296,2l>S. Müxtəlif məqsədlər,
o cümlədən, neft məhsullarının təmiz­
lənməsində istifadə olunur.
СЕРНОКИСЛОТНОЕ ЗА­
ВОДНЕНИЕ - Flooding of wells with
sulphuric acid - SULFAT TURŞUSU
İLƏ SULAŞDIRMA: Qatılaşdırılmış
sulfat turşusunun layı təşkil edən mine­
rallara, onda olan neftə və bağlı suya
tə’sirinə əsaslanan layın neftverimini
artırma üsulu.
СЕРОВОДОРОД - Hydrogen
sulphide , stink-damp - HİDROGEN
SULFİD: H2S. Lax yumurta iyi verən
-233- СЖИМАЕМОСТЬ
rəngsiz qaz. tqay= 60,35°S. Zəhərlidir.
СЕТКА СКВАЖИН - Well net -
QUYULAR ŞƏBƏKƏSİ: İstismar
obyektində istismar və vurucu quyuların
müəyyən şəbəkə üzrə yerləşdirilməsi.
СЕТКИ СКВАЖИН C ПО­
СТОЯННЫМ РАССТОЯНИЕМ -
Net of wells with permament dis­
tances - QUYULARARASI MƏSA­
FƏLƏRİ SABİT QALAN QUYU­
LAR ŞƏBƏKƏSİ: Yataqda bütün isti­
qamətlərdə - sıralarda quyular arasın­
dakı məsafə və sıralar arasındakı məsa­
fə dəyişməz qalan quyu şəbəkəsi.
СЖИЖЕНИЕ ПРИРОДНОГО
ГАЗА - Liquefaction of natural gas -
TƏBİİ QAZIN MAYELƏŞDİRİL­
MƏSİ: Böhran temperatundan kiçik
temperaturlarda təbii qazın maye qaza
çevrilmə prosesi.
СЖИМАЕМОСТЬ - Compressi­
bility - SIXILMA QABİLİYYƏTİ:
Təzyiqin hərtərəfli tə’siri altında cis­
min həcminin dəyişməsi. S.q. kə­
miyyətcə, təzyiqin artması ilə xüsusi
həcmin nisbi dəyişməsini ifadə edir.
СЖИМАЕМОСТЬ ГОРНЫХ
ПОРОД - Compressibility of rocks -
DAĞ SÜXURLARININ SIXILMA­
SI: Hərtərəfli təzyiq altında dağ süxur­
larının öz həcmini dəyişməsi xassəsi.
Dağ süxurlarının sıxılması dönən
(həcmi elastiki) və dönməyən (qeyri-
clastiki deformasiya) olur.
СЖИМАЕМОСТЬ ЖИДКО­
СТИ - Compressibility of liquid -
MAYELƏRİN SIXILMASI: Təzyiq
altında mayelərin öz həcmini dəyişməsi
xassəsi. Ümumiyyətlə, təzyiqin dəyiş­
məsi ilə mayenin həcmi çox az dəyişir.
Məs., atmosfer təzyiqində və 20°S tem­
peraturda təmiz (mincrallaşmamış) suy­
un həcmi təzyiq 1 atm dəyişdikdə öz
həcmini 1/22000-ə qədər dəyişir. Maye­
lərin sıxılması onların sıxılma əmsalları
ilə müəyyən olunur. Mayenin tərkibin­
də müəyyən miqdarda qaz həll olduqda
СИ
onun sıxılması xeyli artır. Ona görə də
neftin sıxılması suya nisbətən çox olur.
Bax: КОЭФФИЦИЕНТ СЖИ­
МАЕМОСТИ ЖИДКОСТИ.
СИ (система интернациональ­
ная) - (IS) International system - BS
(beynəlxalq sistem): Beynəlxalq Va­
hidlər sisteminin qısaldılmış adı.
СИЛА - Force - QÜVVƏ: Veril­
miş maddi cismə başqa cisim tərəfin­
dən olan tə’sirin mexaniki ölçüsü.
Qüvvə vektorial kəmiyyətdir və hər
zaman anında özünün ədədi qiyməti,
fəzada istiqaməti və tətbiq nöqtəsi ilə
səciyyələnir.
СИЛА ИНЕРЦИИ - Inertial
force - ƏTALƏT QÜVVƏSİ: Ədədi
qiymətcə maddi nöqtənin kütləsi ilə
onun tə’cilinin modulu hasilinə bəra­
bər və tə’cilə əks istiqamətə yönələn
vektorial kəmiyyət.
СИЛА ТЯЖЕСТИ - Gravita­
tional force - AĞIRLIQ QÜVVƏSİ:
Yer səthinin yaxınlığında yerləşən
istənilən maddi nöqtəyə tə’sir edən
qüvvə. Yerin cazibə qüvvəsi ilə mər­
kəzdənqaçma ətalət qüvvəsinin hən­
dəsi cəminə bərabərdir.
СИЛЫ, ДВИЖУЩИЕ НЕФТЬ В
ПЛАСТЕ - Oil driving forces in the
layer - NEFTİ LAYDA HƏRƏKƏT
ETDİRƏN QÜVVƏLƏR: Layda mayeni
hərəkət etdirən qüvvələrin məcmusu.
Bura, kənar suların basqı qüvvəsi, süxur­
ların və mayelərin deformasiyası nəticə­
sində yaranan qüvvələr, mayedə həll
olmuş və ondan ayrılan qazın genişlən­
məsi nəticəsində yaranan qüvvələr, qaz
papağındakı qazın basqı qüvvəsi, ağırlıq
qüvvəsi daxildir.
СИМПСОНА ФОРМУЛА -
Simpson's formula - SİMPSON
DÜSTURU (parabola düsturu):
Müəyyən inteqrallan təqribi hesabla­
maq üçün düstur.
СИНКЛИНАЛЬ - Syncline -
-234- СИСТЕМА
SİNKLİNAL: Nüvəsi daha cavan
süxurlardan təşkil edilmiş və içəriyə
əyilmiş (çökmüş) qırışıq.
СИНТЕЗ - Synthesis - SİNTEZ:
Obyektin müxtəlif hissələrinin vahid
halda birləşdirilməsi. Analizlə sıx əla­
qədədir.
СИНТЕЗ МЕХАНИЗМОВ -
Synthesis of mechanisms - MEXA-
NİZMLƏRİN SİNTEZİ: Verilmiş
kincmatik və dinamik xassələrə görə
mexanizmin sxemini layihələndirmə
üsulları ilə məşğul olan maşın və me­
xanizmlə: nəzəriyyəsi bölməsi.
СИНТЕЗ МИНЕРАЛОВ - Syn­
thesis of minerals - MİNERALLA­
RIN SİNTEZİ: Sün’i yolla mineralla­
rın (almaz, yaqut, kvars və s.) alınması.
СИНТЕЗ ХИМИЧЕСКИЙ -
Chemical synthesis - KİMYƏVİ
SİNTEZ: Daha sadə maddələrdən
mürrəkəb maddələrin məqsədyönlü
almma prosesi.
СИНУС - Sine - SİNUS: Triqo-
nometrik funksiyalardan biri, sin kimi
işarə olunur.
СИНУСОИДА - Sinusoid - Sİ-
NUSOİD: y=sin x funksiyasının qrafiki.
СИНХРОН - Synchron - SİN-
XRON: Eyni vaxtlı.
СИНЭНЕРГЕТИКА - Syn-
energy - SİNENERGETİKA: Bə zən
yeni strukturların yaranmasına gətirən
açıq sistemlərdəki öz-özünə əmələ
gəlmə proseslərinin ümumi qanuna­
uyğunluqlarını müəyyənləşdirən elmi -
tədqiqat sahəsi.
СИСТЕМА - System - SİSTEM
Bir-biri ilə əlaqədə və münasibətdə
olan, müəyyən bütövlük və vahidlik
yaradan elementlər çoxluğu. Sistem
maddi və abstrakt olur. Maddi sistemə
cansız təbiət (fiziki, geoloji, kimyəvi
və s.) və canlılar (bioloji, sosial-
iqtisadi və s.) aiddirlər; abstrakt sis­
temlərə isə anlayış, hipotez, nəzəriyyə,
məntiq və s. aiddir. Müasir elmi tədqi­
СИСТЕМА
qatda müxtəlif növ sistemlər, sistemli
yanaşma, sistemli təhlil və b. əsasında
öyrənilir.
СИСТЕМА ГЕОЛОГИЧЕСКАЯ
- Geological system - GEOLOJİ SİS­
TEM: Yer qabığının və Yerin canlı alə­
minin inkişafında təbii mərhələyə cavab
verən beynəlxalq stratiqrafik şkalanın
əsas bölməsi. Geoloji sistemin formalaş­
ma zamanı Geoloji Dövr adlanır. 12 geo­
loji sistem mövcuddur. Bu, XIX əsrin I
yarasında müəyyən edilmişdir.
СИСТЕМА ЕДИНИЦ - System of
units - VAHİDLƏR SİSTEMİ: Fiziki
kəmiyyətlərin əsas və törəmə vahidləri­
nin məcmusu. Əsasən, Beynəlxalq Va­
hidlər sistemindən istifadə olunur.
СИСТЕМА ОПРОБОВАНИЯ
СКВАЖИН НА НЕФТЬ И ГАЗ -
System of sampling of well for oil and
gas - QUYULARIN NEFT VƏ QAZ
ÜÇÜN SINANMASI SİSTEMİ: Quyu
lüləsində sınanan layı altda və üstə ya­
tan laylarla hidrodinamik əlaqəsini təc­
rid etməklə və onun debitini ölçməklə
laydan mayenin (qazın) sınaq hasilatını
almaqdan ibarət tədqiqat üsulu.
СИСТЕМА РАЗРАБОТКИ
МЕСТОРОЖДЕНИЙ - System of
development of deposits - YATAQ­
LARIN İŞLƏNMƏ SİSTEMİ: Neftin,
qazın, kondensatın və onlarla birgə
digər faydalı komponentlərin laylardan
çıxarılmasını və bu prosesin idarə
edilməsini tə’min edən texnii və tex­
noloji tədbirlərin məcmusu. Buraya,
işlənmə obyektinin seçilməsi; onun
qazılma ardıcıllığı və quyuların qazıl­
ma tempi; nefti və qazı çıxarmaq üçün
laya tə’sir üsulları; qazılacaq istismar
(hasilat) və vurucu quyularm sayı;
yataqda onların yerləşdirilməsi və nis­
bətləri; ehtiyat quyularm sayı; yatağın
işlənməsinin idarə edilməsi; yer təki­
nin və ətraf mühitin qorunması və s.
bir-birilə əlaqəli məsələlərin həlli
daxildir. Belə bir işlənmə sisteminin
-235- СИСТЕМА
yaradılmasında vacib məsələ istismar
obyektinin seçilməsidir. İşlənmə
obyektinin seçilməsinə süxurların (kol­
lektorların) geoloji-fiziki xassələri; neft
və qazın fiziki-kimyəvi xassələri; kar­
bohidrogenlərin faza vəziyyəti; layla­
rın rejimləri; quyuların istismarının
texnika və texnologiyası kimi amillər
tə’sir göstərir. Yataqda yerləşən hər
bir məhsuldar layın qalınlığından, ti­
pindən, kollektorların süzülmə xüsu­
siyyətindən, onların sayından və hid-
rodinamiki əlaqəli olmasından və s.
asılı olaraq işlənmə sistemi belə ya­
taqların geoloji kəsilişdə bir, iki və bir
neçə işlənmə obyektinin olmasını nə­
zərə ala bilər.
СИСТЕМА РАЗРАБОТКИ
НЕФТЯНОЙ ЗАЛЕЖИ С ИС­
ПОЛЬЗОВАНИЕМ НАПОРА
КРАЕВЫХ ВОД - System of devel­
opment of oil deposits with applica­
tion of the pressure of marginal water
- YAN SULARIN BASQISINDAN
İSTİFADƏ ETMƏKLƏ NEFT YA­
TAQLARININ İŞLƏNMƏ SİSTEMİ:
Bu işlənmə sistemi, təbii su basqılı və
ya aktiv elastik subasqılı rejimli lay
tipli neft yataqlarında tətbiq olunur. Bu
sistemdə hasilat quyuları layın neftli
hissəsində qazılır və onlar daxili neft-
lilik konturuna paralel olaraq (həlqəva-
ri) qapalı sıralar şəklində yerləşdirilir.
Susuz istismar dövrünü artırmaq məq­
sədilə bu sistemdə sıralar arasındakı
məsafə sıralardakı quyular arasındakı
məsafədən bir qədər böyük götürülür.
Bu məqsədlə xarici (kənar) sırada
yerləşən quyularda layın neftli qalın­
lığının aşağı hissəsi perforasiya edil­
mir. Daxili sıralarda yerləşən quyular­
da isə layın bütün qalınlığı perforasiya
edilir. Quyuların bu şəkildə yerləşdi­
rilməsi və onların belə pcrforasiyası
yan suların laya daxil olmasına və lay­
dan çıxarılan neftin yerini tutmasına
yaxşı şərait yaradır.
СИСТЕМА
СИСТЕМА РАЗРАБОТКИ
"СВЕРХУ ВНИЗ" - Top down-ward
development system - "YUXARIDAN
AŞAĞIYA" İŞLƏNMƏ SİSTEMİ.
Yuxanda yerləşən lay işləndikdən so­
nra, aşağıda yerləşən sonrakı laylann
işlənməyə verilməsini nəzərdə tutan
işlənmə sistemi. Müasir dövrdə bu iş­
lənmə sistemi müstəsna olaraq, dayazda
yerləşən yuxandakı lay zəif keçiriciliyə
malik olduqda və aşağıdakı laylara digər
quyular qazıldıqda yuxan laylara gilli
məhlulun udulmasının qarşısının alın­
ması məqsədilə səyyar qazıma qurğulan
vasitəsilə həyata keçirilir.
СИСТЕМА РАЗРАБОТКИ
"СНИЗУ ВВЕРХ" - Bottom upward
development system - "AŞAĞIDAN
YUXARIYA" İŞLƏNMƏ SİSTEMİ:
Yataqda aşağıda yerləşən lay işləndik­
dən sonra ondan yuxanda yerləşən lay­
lann ardıcıl olaraq işlənməyə verilməsi­
ni nəzərdə tutan işlənmə sistemi. İşlən­
məyə başlanan ilk lay bazis layı (hori-
zontu) adlanır. Bazis layı, layın yüksək
məhsuldarlığına, sahə üzrə yaxşı öyrə­
nilməsi və onlann əlverişli qazıma işləri
aparmağa imkan verən dərinlikdə yer­
ləşməsi və s. əlamətlərinə görə seçilir.
Yataqda çoxlu miqdarda məhsuldar
laylar olduqda bir neçə bazis layı (hori-
zontu) seçilə bilər. Bu halda yataqda
olan laylar bazis laylannın sayına görə
qruplara aynlırlar.
СИСТЕМА РАЗРАБОТКИ C
ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ НАПОРА
ПЛАСТОВЫХ ВОД И ГАЗА ГА­
ЗОВОЙ ШАПКИ - System of devel­
opment by application of the pressure
of stratal water and of gas-cap - LAY
SULARININ VƏ QAZ PAPAĞIN-
DAKI QAZIN BASQISINDAN İS­
TİFADƏ EDİLƏN İŞLƏNMƏ SİS­
TEMİ: Bu sistemdə qaz-neft yataqla-
nnda neftli hissənin işlənməsi qarışıq
rejimdə, yə’ni neftin yan (daban) suları
və qaz papağındakı qaz vasitəsilə sı­
-236- СИСТЕМА
xışdırılması nəzərdə tutulur. Bu sis­
temdə quyular bərabərölçülü şəbəkə
üzrə yerləşdirilir və onlarda kontakt­
lardan (qaz-neft və su-neft) kifayət
qədər aralı layın neftli hissəsi perfora-
siya edilir. Suyun qaza nisbətən yaxşı
yuma xassəsinə malik olduğu nəzərə
alınaraq bu sistemin kiçik qaz papağına
malik olan yataqlarda tətbiq edilməsi
məqsədəuyğundur.
СИСТЕМА РАЗРАБОТКИ C
ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ПЛАСТО­
ВЫХ ВОД ПРИ НЕПОДВИЖНОМ
ГАЗОНЕФТЯНОМ КОНТАКТЕ -
System of development by the applica­
tion of stratal water in conditions of
gas-oil contact - QAZ-NEFT KON­
TAKTININ TƏRPƏNMƏZLİYİ ŞƏR­
TİLƏ LAY SULARININ BASQISIN­
DAN İSTİFADƏ EDİLƏN İŞLƏNMƏ
SİSTEMİ: Qaz papağının həcminin
dəyişməz qalması şərtilə, neft-qaz ya­
tağından, neftin yatağa lay sularının
daxil olması hesabına çıxarılması. Neftli
hissədə təzyiqin azalmasına uyğun ola­
raq, xüsusi qazılmış quyular vasitəsilə
müəyyən miqdarda qaz papağından qaz
çıxarmaqla, qaz papağındakı təzyiqi
tənzim etməklə QNK-nın tərpənməz
qalmasını tə’min etmək olar. Bu işlənmə
sistemində quyularda perforasiya QNK-
ya nisbətən yaxın məsafədə aparılır.
СИСТЕМА РАЗРАБОТКИ C
ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ НАПОРА
ПОДОШВЕННЫХ ВОД - System of
development by the application of the
pressure of bottom waters - DABAN
SULARIN BASQISININ İSTİFA­
DƏSİ İLƏ İŞLƏNMƏ SİSTEMİ: Bu
işlənmə sistemi subasqılı və ya aktiv
elastik subasqılı massiv tipli (adətən,
yatağın bütün sahəsi və ya onun təqri­
bən bütün sahəsi daban sularının tə’siri
altında olur) neft yataqlarında tətbiq
edilir. Belə yataqların işlənməsində
neftin su ilə sıxışdırılması su-neft kon­
taktının hər yerdə qalxması ilə müşa­
СИСТЕМА
hidə olunur; yə’ni layın sulaşması ar­
dıcıl olaraq eyni hipsometrik hündür­
lükdə baş verir. Bu tip yataqlarda quy­
ularm yerləşdirilməsi və onların perfo-
rasiyası layın hündürlüyündən və baş­
qa parametrlərindən asılıdır. Belə ki,
hündürlüyü onlarla metr olan laylarda
quyular layın tavanından su-neft kon­
taktından bir neçə metr məsafədə yer­
ləşmiş şərti sərhəddə yerləşdirilir.
Hündürlüyü 200-300 m-ə kimi olan
laylarda quyuların mərkəzə doğru sıxla­
şan şəbəkə üzrə yerləşdirilməsi məqsə­
dəuyğundur. Yüksək kcçiricilikli, nis­
bətən bircins olan və kiçik özlülüklü (1-
2 mPa-х) neftə malik layların neftli his­
sənin üst hissəsinin açılması vacibdir.
СИСТЕМА РАЗРАБОТКИ C
ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ЭНЕРГИИ
ВЫДЕЛЯЮЩЕГОСЯ ИЗ НЕФТИ
ГАЗА - System of development by the
application of the energy of gas sepa­
rated from oil - NEFTDƏN AYRI­
LAN QAZIN ENERJİSİNDƏN İS­
TİFADƏ EDİLƏN İŞLƏNMƏ SİS­
TEMİ: Bu işlənmə sistemi, həll olmuş
qaz rejiminə malik laylarda tətbiq olu­
nur. Bu sistemdə bütün quyularda layın
neftli hissəsi tam perforasiya edilmək­
lə, laylar bərabər ölçülü quyular şəbə­
kəsi ilə qazılır.
СИСТЕМНАЯ НАДЕЖНОСТЬ
СИСТЕМЫ РАЗРАБОТКИ - Sys­
tem reliability of the development
system - İŞLƏNMƏ SİSTEMİNİN
SİSTEM E’TİBARLILIĞI: İstismar
zamanı müxtəlif növ həyəcanlanmalara
(quyularm istismara verilməsinin layi­
hədə nəzərdə tutulan vaxta nisbətən,
obyektlərin tikinti işinin, quyularm
mexaniki istismar üsula keçirilməsinin
gecikmələri) qarşı işlənmə sisteminin
reaksiyası.
СИСТЕМНЫЙ АНАЛИЗ - Sys­
temic analysis - SİSTEMLİ ANALİZ
(təhlil); Siyasi, hərbi, sosial, iqtisadi,
elmi və texniki səciyyəli mürəkkəb
-237 - СИТО
problemlər üzrə qərarların hazırlanma­
sı və əsaslandırılması üçün istifadə
olunan metodoloji vasitələrin məcmu­
su. Sistemli yanaşma, həmçinin bir sıra
riyazi fənlərə və müasir idarəetmə
üsullarına əsaslanır.
СИСТЕМНЫЙ ПОДХОД -
Systemic approach - SİSTEMLİ
YANAŞMA: Əsasını obyektə sistem
kimi baxmaq, tədqiqatçıları obyektin
bütövlüyünü açmağa istiqamətləndir­
mək, ondakı çoxşaxəli əlaqələri aş-
karlamaq və onları vahid nəzəriyyə
şəklində toplamağı təşkil edən elmi
dərketmə və təcrübənin metodoloji
istiqaməti. Sistemli yanaşma prinsipləri
biologiyada, ekologiyada, iqtisadiyyat­
da, texnikada, idarəetmədə və s. geniş
tətbiqini tapmışdır.
СИСТЕМОТЕХНИКА - Sys­
tems engineering - SİSTEMTEX-
NİKA: Mürəkkəb sistemlərin layihə-
ləndirilməsini, yaradılmasını, sınaqdan
keçirilməsini və istismarım əhatə edən
elmi istiqamət.
СИСТЕМЫ РАЗМЕЩЕНИЯ
СКВАЖИН В ГАЗОВЫХ МЕ­
СТОРОЖДЕНИЯХ - System of lo­
cation of wells in gas deposits - QAZ
YATAQLARINDA QUYULARIN
YERLƏŞDİRİLMƏ SİSTEMLƏRİ:
Təbii qaz yataqları işlənməsinin nəzə­
riyyə və təcrübəsində quyuların yer­
ləşdirilməsinin aşağıdakı sistemləri
geniş yayılmışdır. Quyularm yataqdan
müntəzəm, kvadrat və üçbucaq şəbəkə
ilə, quyuların yataqda dairəvi batareya
və ya zəncirvari şəkildə, quyuların
yatağın mərkəzində (tağında), quyula­
rm küt şəklində və quyuların sahə üzrə
qeyri-bərabər yerləşdirilməsi.
СИТО - Sieve - ƏLƏK: Dənəvər
kütləni şəbəkədən keçirməklə his­
səciklərini ölçüsünə görə ayırmaq üçün
istifadə olunan qurğu. Ələk yastı (yırğ­
alanan) və baraban (fırlanan) formada
olur.
ситовый
СИТОВЫЙ АНАЛИЗ - Screen
sizing - ƏLƏKLƏ TƏHLİL (analiz):
Deşikləri müxtəlif ölçüdə olan standart
ələklərdən xırdalanmış materialları ke­
çirməklə onların qranulomctrik tərki­
binin tə’yini.
СИФОН - Siphon, dive curvert -
SİFON: Qolları müxtəlif uzunluqda
olan əyri boru; içərilərində bir-birinə
nisbətən müxtəlif səviyyəli maye olan
qablara salındıqda maye S. vasitəsilə
aşağı səviyyəyə doğru axır.
СКАЛЯР (скалярная величи­
на) - Scalar - SKALYAR (skalyar
kəmiyyət); Hər bir qiyməti vektordan
fərqli olaraq bir ədədlə (həqiqi) ifadə
oluna bilən kəmiyyət. Uzunluq, sahə,
zaman, temperatur və s. skalyar kə­
miyyətlərdir.
СКАЛЯРНОЕ ПОЛЕ - Scalar
field - SKALYAR SAHƏ: Hər bir
nöqtəsində skalyarı mə’lum olan sahə.
Bir çox fiziki proseslər skalyar sahə
yaradır (qeyri-bərabər qızdırılmış löv­
hənin nöqtələrinin yaratdığı temperatur
sahəsi).
СКАЧОК - Jump, step; disconti­
nuity, abrupt change - SIÇRAYIŞ:
İnkişafda əsaslı dəyişiklik, kəmiyyət
dəyişmələrinin keyfiyyət dəyişmələrinə
keçməsinin ümumi üsulu.
СКАЧОК НАСЫЩЕННОСТИ
- Saturability jump - DOYMANIN
SIÇRAYIŞI: Layda neftin su ilə sıxış­
dırılması prosesində ikifazalı axının
önündə doymanın sıçrayışla dəyişməsi.
Burada doymanın qiyməti onun sıxış-
dırmanın ön xəttindəki qiymətindən
sıçrayışla azalaraq sıfıradək enir.
СКВАЖИНА - Borehole, hole,
well - QUYU: Yer qabığında şaquli və
ya maili lülə şəklində mexaniki vasi­
tələrlə qazılmış, diametri uzunluğun­
dan dəfələrlə kiçik olan silindrik göv­
dəli hidrotexniki qurğu. Q. yer səthin­
dən və yeraltı qazımalardan şaquli,
üfıqi və maili qazıla bilər. Quyunun
-238- СКВАЖИННАЯ
başlanğıcına quyuağzı, silindrik göv­
dənin sonuna isə quyudibi deyilir.
Quyuların dərinliyi 10 km-ə qədər və
daha artıq ola bilər. Quyularm diametri
100-600 mm olur. Quyular qazılma
məqsədlərindən asılı olaraq kəşfiyyat,
geoloji, mühəndis-geoloji və hidroge-
oloji axtarış, struktur, geofiziki işlər,
faydalı qazıntıların axtarışı və kəşfi
üçün qazılır; istismar quyulan neft, qaz,
yeraltı sular və s. çıxarılması üçün
qazılır. Köməkçi Q.-lara vurucu,
müşahidə, pyezometrik, deqazasiya və
s., xüsusi Q.-lara isə dondurucu, tam-
ponaj, drenaj və s. quyular daxildir.
СКВАЖИНА БУРОВАЯ - Drill
well, borehole - QAZIMA QUYUSU.
Bax БУРОВАЯ СКВАЖИНА и
СКВАЖИНА.
СКВАЖИНА-МЕСЯЦ - Well-
month - QUYU-AY: 30 gün və ya 720
saat qəbul olunmuş şərti ay müddətin­
də bir quyunun istismarda olduğu vaxt
göstəricisi.
СКВАЖИННАЯ ГЕОФИЗИКА
- Well geophysics - QUYU GEOFİ­
ZİKASI: Quyu lüləsi ətrafında və
quyular arasında (yüzlər m və bə’zən
bir neçə km məsafədə) dağ süxurlarının
tədqiqinin geofiziki üsulları. Bax:
ГЕОФИЗИЧЕСКИЕ ИССЛЕДО­
ВАНИЯ В СКВАЖИНАХ.
СКВАЖИННАЯ ГОРНАЯ
ТЕХНОЛОГИЯ - Bore mining tech­
nology - QUYU MƏ’DƏN TEXNO­
LOGİYASI: Faydalı qazıntı yataqlan-
nın quyu ilə işlənməsi üsulu haqqında
elmi istiqamət. Mə’dən elmləri siste­
minə daxildir. Qazvari, maye və yanm
maye faydalı qazıntıları (qaz, neft,
kondensat, bitumlu süxurlar) və həmçi­
nin bərk faydalı qazıntıları axıcılıq
halına gətirməklə onların hasilatı mə­
sələlərini öyrənir.
СКВАЖИННАЯ МАГНИТ­
НАЯ РАЗВЕДКА - Bore magnetic
СКВАЖИННЫЙ
exploration, survey(ing), prospecting
- QUYU MAQNİT KƏŞFİYYATI:
Quyularda maqnit sahəsi element­
lərinin öyrənilməsinə əsaslanan maqnit
kəşfiyyatı; quyuların texniki vəziy­
yətinə və yataqların işlənməsinə nəza­
rət üçündür.
СКВАЖИННЫЙ ЛУБРИКА­
ТОР - Well lubricator - QUYU
LUBRİKATORU: Quyu ağzında izafi
təzyiq olduqda neft və qaz quyularına
dərinlik quyu ölçü cihazlarını, atma və
partladıcı cihazları salmaq üçün qurğu.
СКВАЖИННЫЙ ПЛОТНО­
МЕР - Borehole densimeter - QUYU
SIXLIQÖLÇƏNİ: Fəaliyyətdə olan
quyuları dolduran mayenin sıxlığını
müəyyən məsafədən ölçən cihaz.
СКВАЖИННЫЕ ПРИБОРЫ -
Down-hole logging instruments -
QUYU CİHAZLARI: Quyularda geofi­
ziki və hidrodinamiki tədqiqatlar apar­
maq üçün cihazlar.
СКВАЖНОСТЬ - Porosity -
BOŞLUQLUQ: Forma və ölçü­
lərindən asılı olmayaraq dağ süxur-
larındakı məsamələrin, çatların, kanal­
ların və boşluqların məcmusu. Məsa­
məli, çatlı, çatlı-məsaməli və s. dağ
süxurları mövcuddur.
СКИН-ЭФФЕКТ - Skin effect -
SKİN-EFFEKT: Gil təbəqəsinin, kol-
matasiya zonasının, çirklənmə sahəsi­
nin, hidravlik yarmada sün’i çatların
əmələ gəlməsi və s. nəticəsində layın
quyu ətrafı hissəsində süzülmə para­
metrlərinin (əsasən keçiriciliyinin) onun
əsas hissəsinə nisbətən axın istiqamə­
tində kəskin dəyişməsi ilə əlaqədar
yaranan qcyri-bircinsliliyi nəzərə alan
parametr.
СКЛАДКА - Fold - QIRIŞIQ:
Bütövlüyü dağıdılmadan əyilmə ilə
səciyyələnən dağ süxur təbəqələrinin
yatım forması.
СКЛАДКИ - Folds - QIRIŞIQ­
LAR: Qabarıq (antiklinallar) və çökək
-239- СКОРОСТЬ
(sinklinallar) formaların əvəzolunması ilə
dağ süxur təbəqələrinin əyilməsi. Ən çox
qabarıq sistem (Ural, Qafqaz və s.) daxi­
lində, nadir hallarda isə nisbətən yastı
formada platformalarda yayılmışlar.
СКОРОСТЬ - Velocity, speed -
SÜR’ƏT: Maddi nöqtənin (cismin)
hərəkətini səciyyələndirən kəmiyyət
olub, qiymətcə bərabərsür’ətli hərə­
kətdə müəyyən zamanda gedilən yolun
həmin zamana olan nisbətinə bərabər­
dir. Fırlanma hərəkətində bucaq sür’ə-
tindən istifadə olunur.
СКОРОСТЬ ЗВУКА - Speed
(velocity) of sound - SƏS SÜR’ƏTİ:
Səs dalğalarının mühitdə yayılma
sür’əti. Səsin qazvari mühitdə və ya
buxarda yayılma sür’əti 150-1000 m/s,
mayedə - 750-2000 m/s, bərk cisimdə -
2000-6000 m/s arasındadır. Normal
şəraitdə havada səs sür’əti - 330 m/s,
suda -1500 m/s-dır.
СКОРОСТЬ СВЕТА - Velocity
of light - İŞIQ SÜR’ƏTİ: Elektromaq­
nit dalğalarının yayılma sür’əti. Vaku­
umda İ.s. 299792458±1,2 m/s.
СКОРОСТЬ ОКИСЛИТЕЛЬ­
НОЙ РЕАКЦИИ - Velocity of oxida­
tion reaction - OKSİDLƏŞMƏ RE­
AKSİYASININ SÜR’ƏTİ: Layın va­
hid həcmində olan koksla oksigenin
reaksiyaya girmə sür’əti.
СКОРОСТЬ ФИЛЬТРАЦИИ -
Filtration rate - SÜZÜLMƏ SÜR’Ə­
Tİ: Layın vahid en kəsiyindən keçən
mayenin həcmi sərfi. Süzülmə sür’əti
təzyiq qradiyenti və süxurun keçirici­
liyi ilə düz, süzülən mayenin özlülüyü
ilə tərs mütənasibdir. Həqiqi sür’ətdən
kiçik olur.
СКОРОСТЬ ХИМИЧЕСКОЙ
РЕАКЦИИ - Velocity of chemical
reaction - KİMYƏVİ REAKSİYA­
NIN SÜR’ƏTİ: Maddənin vahid
həcmində (homogen reaksiyalar üçün)
və ya səthin vahid sahəsində (heterog-
en reaksiyalar üçün) olan hissəciklər
СЛАНЦЫ
(molekul, ionlar) sayının vahid zaman­
da dəyişməsini müəyyən edən kimya
kinetikasının əsas anlayışı.
СЛАНЦЫ - Shales - SLANS-
LAR: Süxur əmələ gətirən mineralla­
rın istiqamətli yerləşməsi və dağıdılar­
kən nazik lövhələrə ayrılması ilə
səciyyələnən dağ süxurları.
СЛОЖЕНИЕ СИЛ - Composition
of forces - QÜVVƏLƏRİN TO­
PLANMASI: Düzgün qüvvələr parale­
loqramını ardıcıl tətbiq etməklə və ya
qüvvələr çoxbucaqlısı qurmaqla verilmiş
qüvvələr sisteminin həndəsi cəminin
(baş vektorun) tapılması. Qüvvələr bir
nöqtəyə tətbiq olunduqda qüvvələr
toplanaraq onların əvəzləyicisi tapılır.
СЛОЖНАЯ СИСТЕМА - Com­
posite system - MÜRƏKKƏB SİS­
TEM: Hissələrinə müəyyən prinsipə
uyğun vahid bütövlükdə birləşən və ya
verilmiş münasibətdə bir-biri ilə bağla­
nan müxtəlif sistem kimi baxıla bilən
qurma obyekti. M.s.-in hissələri (alt
sistemlər) daha kiçik sistemlərə bölü­
nürlər və s. Belə sistemlərin əsas tədqi­
qat üsulu EHM-də modelləşdirmə və
imitasiyadır. Neftin və qazın mənimsə­
nilmə prosesi belə M.s.-lərə aiddir.
СЛОЖНАЯ ФУНКЦИЯ - Com­
posite function - MÜRƏKKƏB
FUNKSİYA: Arqumenti funksiya olan
funksiya. Məs., у=Ду(х)].
СЛОЖНОЕ ВЕЩЕСТВО -
Composite matter, substance
MÜRƏKKƏB MADDƏ: Kimyəvi
əlaqə ilə birləşən iki və daha çox
müxtəlif kimyəvi elementlərin atomla­
rından ibarət maddə.
СЛОЙ - Layer, bed, stratum -
TƏBƏQƏ: Yatım boyu eyni yaşlı
çökmə süxurlardan təşkil olunmuş və
iki müxtəlif yaşlı səthlərlə qonşu
çöküntülərdən ayrılan yastı formalı
geoloji cisim.
СЛОИСТОСТЬ ГОРНЫХ ПО­
РОД - Bedding, layering, stratification,
-240- СМАЧИВАЕМОСТЬ
lamination - DAĞ SÜXURLARININ
TƏBƏQƏLİLİYİ: Mineral tərkibinə,
rənginə, süxur hissəciklərinin xüsu­
siyyətlərinə və s. əlamətlərinə görə
fərqlənən, təbəqələrin biri digərinin üzə­
rində yerləşən dağ süxurları quruluşu.
D.s. təbəqəliliyi çökmə dağ süxurlarının
mühüm əlamətlərindən biridir.
СЛУЧАЙНАЯ ВЕЛИЧИНА -
Random (stochaistic) quantity - TƏ­
SADÜFİ KƏMİYYƏT (ehtimal nəzə­
riyyəsində): Sınağın nəticəsinin təsad-
üfliyindən asılı olaraq müəyyən ehti-
mallıqla bu və ya digər qiymət alan
kəmiyyət.
СЛУЧАЙНАЯ ПЕРЕМЕННАЯ
- Random variable - TƏSADÜFİ
DƏYİŞƏN: Öz qiymətini müəyyən
ehtimalla alan kəmiyyət. Məs., məsa-
məliliyin qiyməti, süxurun tərkibində
gipsin miqdarı və s.
СЛУЧАЙНАЯ ФУНКЦИЯ -
Random function - TƏSADÜFİ
FUNKSİYA: Arqumenti sınağın tə­
sadüfi nəticəsindən asılı olaraq tə’yin
olunan funksiya.
СЛУЧАЙНЫЙ ПРОЦЕСС -
Random (stochastic) process - TƏSA­
DÜFİ PROSES : Hər hansı sistemin
halı və xassələrinin zamandan asılı
olaraq bu və ya digər təsadüfi, lakin
ehtimalı mə’lum olan amillərin tə’siri
altında dəyişmə prosesi. Məs., Broun
hərəkəti. Fizikada, texnikada və s.
T.p.-ə rast gəlinir.
СМАЗОЧНЫЕ МАСЛА - Lu­
bricating oils - SÜRTGÜ YAĞI: Bax:
МАСЛА МИНЕРАЛЬНЫЕ.
СМАЧИВАЕМОСТЬ - Wet­
tability - İSLANMA: İki bir-birilə
təmasda olan fazalar arasında baş verən
səthi hadisə. Fazalardan biri bərk ci­
sim, digəri isə maye olur. Maye, bərk
cismin səthi üzrə hərəkət etdikdə onu
isladır, onun məsamələrinə hopur,
menisk əmələ gətirir.
СМАЧИВАЕМОСТЬ
СМАЧИВАЕМОСТЬ ГОРНЫХ
ПОРОД - Wettability of rocks - DAĞ
SÜXURLANIN İSLANMA QABİ­
LİYYƏTİ: Süxurların maye ilə islanma
qabiliyyəti. D.s. islanma dərəcəsi süxurla­
rın mineraloji tərkibindən, mayenin xas­
sələrindən asılıdır. Lay məsamələrində
eyni neftin və suyun olması, ayn-ayn
fazaların təmas səthlərinin arasında səhti
gərilmə qüvvələrini yaradır. Bu səthi
gərilmələr arasında müvazinət
o„ - I=o'>«+(T,,1,-cosO tənliyi ilə tə’yin
olunur (0 -islanma bucağı, sıxlığı
böyük olan cismə tərəf ölçülür). 0
bucağı ilə süxurun maye ilə islanma
dərəcəsi tə’yin olunur: 1. 0<90° oldu­
qda, neftə nisbətən su ilə islanma
yaxşı olur, su süxur səthilə öz-özünə
hərəkət edərək nefti əvəz edir və
süxur hidrofil adlanılır; 2. 9O°<0< 180°
olduqda isə neft süxuru daha yaxşı
isladır, suyu sıxışdırıb əvəz edir və
belə süxur hidrofob adlanır. Bax:
ГИДРОФИЛЬНОСТЬ, ГИДРО­
ФОБНОСТЬ.
СМЕШАННЫЙ РЕЖИМ ЗА­
ЛЕЖИ - Combination drive - QARI­
ŞIQ LAY REJİMİ: Neftin quyudibinə
axını müxtəlif lay cncıjilərinin (hər biri
işlənmə prosesinə müəyyən tə’sir göstə­
rən) birgə tə’siri nəticəsində baş verən
lay rejimi. Məs., subasqılı və həll olmuş
qaz rejimləri, qaz papağmdakı qazın və
daban suyunun basqısı və s.
СНАРЯДНЫЙ (торпедный)
ПЕРОФРАТОР - Torpedo perfora­
tor - MƏRMİ (torpedo) PERFO­
RATORS Qoruyucu kəməri və quyu
ətrafı sement halqanı deşən və sonra
məhsuldar layda partlayan mərmilər
(torpedo) atan perforator. Quyuya lay­
dan qaz, yaxud maye axınını çoxaltmaq
və məhsuldar layda çatlar yaratmaq
üçündür.
СОВМЕСТНАЯ РАЗРАБОТКА
НЕФТЯНЫХ ПЛАСТОВ - Com­
-241 - СОПРОТИВЛЕНИЕ
bined development of oil reservoirs -
NEFT LAYLARININ BİRGƏ İŞ­
LƏNMƏSİ: Eyni quyular şəbəkəsi va­
sitəsilə lay mayesini eyni vaxtda çıxar­
maq yolu ilə iki və daha çox laym bir
istismar obyektində birləşdirilməsi. Bu
prosesdə quyularla eyni vaxtda ayrıca
istismar üsulundan da istifadə olunur.
СОЛЕНОСТЬ (минерализация)
- Salinity - DUZLULUQ (mineral­
laşma): Suda kifayət miqdarda duzun
olması. Belə suları duzluluğa və ya acı-
duzlu dadma görə ayırmaq
mümkündür. Suların duzluluğu areo-
metr vasitəsilə Bomc dərəcəsi ilə
müəyyən edilir.
СОЛЯНАЯ КИСЛОТА - Hy­
drochloric acid - XLORİD TURŞU­
SU: Hidrogen xloridin suda məhlulu.
Güclü turşudur. Rəngsiz, havada
"tüstülənən" mayedir. 20°S-də maksi­
mal qatılığı 36%, sıxlığı 1,18 q/sm-’-dır.
Ncftçıxarmada neft quyularının quyu­
dibi sahəsinin işlənilməsində istifadə
olunur.
СОЛЯНОКИСЛОТНАЯ ВАН­
НА - Hydrochloric acid barth -
XLORİD TURŞUSU VANNASI: Tu­
tulmuş qazıma alətini quyudan çıxar­
maq üçün karbonatlı süxurları yum­
şaltmaqla qazıma borusunun tutulduğu
zonanm turşu ilə işlənməsi. X.t.v. ya­
ratmaq üçün quyuya qazıma boruları
vasitəsilə müəyyən həcmdə xlorid
turşusu vuraraq turşunun süxurla reak­
siyaya girməsi üçün müəyyən müddət
saxladıqdan sonra tutulmuş alətin quy­
udan çıxarılması başlanılır.
СОПКА НЕФТЯНАЯ - Oil
mound - NEFTLİ TƏPƏ: Neftlə dol­
muş krater deşiyi olan konus formalı
qır təpəsi. Adətən neftlə birlikdə qaz
və palçıq ayrılır. Palçıqla neft qır
əmələ gətirir.
СОПРОТИВЛЕНИЕ МАТЕ­
РИАЛОВ - Resistance of materials -
MATERİALLAR MÜQAVİMƏTİ:
СОРБЕНТЫ
Qurğu elementlərinin və maşın hissələ­
rinin möhkəmliyi və deformasiyası
haqqında elm. M.m. nəzəri və ekspe­
rimental tədqiqat üsullarından istifadə
edərək, detalların möhkəmliyini, sərt­
liyini və davamlığını öyrənir və müx­
təlif hesablama üsulları hazırlayır.
СОРБЕНТЫ - Sorbents - SOR-
BENTLƏR: Ətraf mühitdən bu və ya
digər qazı, buxarı və ya həll olmuş
maddəni seçib udan (sorbsiya edən)
bərk cisim və ya maye.
СОРБЦИЯ - Sorption - SOR­
BSİYA: Bərk cisim və ya mayenin ətraf
mühitdən digər maddələri udması.
СОРБЦИЯ ГАЗА - Sorption of gas
- QAZIN SORBSİYASI: Qazın adsorb-
siyasmı (Bax: АДСОРБЦИЯ) və onun
absorbsiyasını (Bax: АБСОРБЦИЯ)
əhatə edən ümumi termin.
COPT - Sort - ÇEŞİD, növ:
Müəyyən keyfiyyət və əlamətlərə
mənsub olan əmtəənin (xammalın,
hazır məhsulun) növü.
СОРТНОСТЬ МОТОРНЫХ
ТОПЛИВ - Motor fuel rating -
MÜHƏRRİK YANACAQLARININ
ÇEŞİDLİYİ: Mühərrik benzinlərinin
detonasiyaya davamlılıq göstəricisi. Ve­
rilmiş benzinlə işləyən mühərrikin izo-
oktanla işləyən mühərrikin yaratdığı gücə
nisbətən yaratdığı gücün faizlə ifadəsi.
СОХРАНЕНИЯ ЗАКОНЫ -
Conservation laws - SAXLANMA
QANUNLARI: Müxtəlif proseslərdə
müəyyən fiziki kəmiyyətlərin zaman
keçdikcə öz ədədi qiymətini dəyişməz
saxlaması. S.q.-na enerjinin, kütlənin,
impulsun, hərəkət miqdarı momentinin
və s. saxlanma qanunlarına aiddir.
СОХРАНЕНИЯ МАССЫ ЗА­
КОН - Law of conservation of mass -
KÜTLƏNİN SAXLANMA QANU­
NU: Sistemdə olan maddənin kütləsi
ilə həmin sistemə verilən və ya ondan
alınan enerjiyə ekvivalent kütlənin
cəmi sabit kəmiyyətdir. Bax: ЗАКОН
-242- СПИРТОБЕНЗОЛ
СОХРАНЕНИЯ ЭНЕРГИИ.
СПЕКТР - Spectrum - SPEKTR:
Fiziki sistemi və ya prosesi səciyyə­
ləndirən hər hansı fiziki kəmiyyətin
bütün qiymətlərinin çoxluğu.
СПЕКТРАЛЬНЫЙ АНАЛИЗ -
Spectrum analysis - SPEKTRAL
ANALİZ: Maddələrin kimyəvi - atom
və molekulyar tərkibini öyrənmək
üçün elektromaqnit şüalanma, udulma,
əks olunma və ya lüminessensiya
spektrlərinin istifadəsinə əsaslanan
fiziki üsul.
СПЕЦИАЛЬНОСТЬ - Speciality
- İXTİSAS: İnsanın bir peşə çərçivə­
sində əmək fəaliyyətinin növü. Məs.,
mühəndis-neftçi, mühəndis-mexanik,
mühəndis-elektrik və s.
СПЕЦИАЛЬНЫЕ СКВАЖИ­
НЫ - Special holes (wells) - XÜSUSİ
QUYULAR: Yatağın işlənməyə ha­
zırlanması və işlənmə proseslərində
onun vəziyyətini və parametrlərini
öyrənmək məqsədilə tədqiqatlar apar­
maq üçün istifadə olunan quyular.
СПЕЦИФИКА - Specificity -
MƏNSUBLUQ, ÖZÜNƏ XAS
XÜSUSİYYƏT: Yalnız verilmiş
əşyaya, prosesə mənsub olan və onu
başqalarından fərqləndirən səciyyəvi,
fərqləndirici xüsusiyyətlər.
СПЕЦИФИКАЦИЯ - Specifica­
tion - MƏNSUBLUQ SƏNƏDİ: Ha­
zırlanmış məhsula xas xüsusiyyətləri
(məhsulun adı, vəziyyəti, materialı,
kütləsi və s.) tam əks etdirən əsas sə­
nədlərdən biri.
СПИРТ АБСОЛЮТНЫЙ -
Absolute alcohol - MÜTLƏQ SPİRT:
Tərkibində demək olar ki, su olmayan
etil spirti (tÇov=78,39°S). Tərkibində
təxminən 4,5% su olan spirt - rcktifı-
katdan alınır.
СПИРТОБЕНЗОЛ - Alcohol
benzol - SPİRT-BENZOL: Spirtlə
benzolun 1:1 nisbətində qarışığı. Adə­
tən, həlledici kimi işlədilir.
СПИРТОБЕНЗОЛЬНЫЕ
СПИРТОБЕНЗОЛЬНЫЕ
СМОЛЫ -Alcohol-benzol resins -
SPİRT-BENZOL QƏTRANLARI:
Asfaltlı - qətranlı neftlər və digər bi-
tumların tərkibində olan tünd-qonur,
hətta qaraya bənzər bərk maddə.
СПИРТОМЕР - Alcohol gauge -
SPİRTÖLÇƏN: Su-spirt məhlulunun
sıxlığına görə onun tündlüyünü tə’yin
etmək üçün areometr.
СПИРТ-РЕКТИФИКАТ - Recti­
fied alcohol - REKTİFİKAT-SPİRT.
Bax: ЭТИЛОВЫЙ СПИРТ.
СПИРТЫ - Alcohols - SPİRT­
LƏR: Doymuş karbon atomunda hid-
roksil qrupu (-OH) olan üzvi birləş­
mələr. Karbohidrogenlərin oksidləşdi­
rilməsi, ərzaq məhsullarının qıcqırdı-
rılmast və s. yollarla alınır.
СПЛАВЫ - Alloys - ƏRİNTİLƏR
(xəlitələr): Bir və ya bir neçə metalın
əmələ gətirdiyi mctallik, makroskopik
bircins sistem.
СПОСОБ СТАТИСТИЧЕСКО­
ГО ОПРОБИРОВАНИЯ - Statistic
sampling method - STATİSTİK SI­
NAQ ÜSULU: Monte-Karlo üsulu,
hesablama və tətbiqi riyaziyyat üsulla­
rı. Təsadüfi kəmiyyəti modelləş­
dirməyə əsaslanır.
СПОСОБНОСТЬ СЖИМАЕ­
МОСТИ - Capacity of compressibil­
ity - SIXILMA QABLİYYƏTİ: Hərtə­
rəfli təzyiqin tə’sirindən cismin həcmi­
nin dönən dəyişməsi.
СПУСКО - ПОДЪЕМНАЯ
ОПЕРАЦИЯ - Disent-lift operation -
ENDİRMƏ-QALDIRMA ƏMƏLİY-
ATI: Quyuya qazıma alətlərini, qoruy­
ucu boruları, istismar kəmərlərini,
dərinlik nasoslarını, ölçü cihazlarını və
kabeli endirmə və çıxarma prosesi.
СРАВНИТЕЛЬНАЯ ИНТЕР­
ПРЕТАЦИЯ - Comparative inter­
pretation - MÜQAYİSƏLİ İNTER­
PRETASİYA: Müşahidə olunmuş
-243- СРЕДНИЕ
dəlillərin müəyyən həndəsi formalı,
müxtəlif fiziki xassəli cisimlər üçün
hesablanmış nəzəri əyrilərlə (testlər)
müqayisə edilməsi.
СРЕДНЕВЗВЕШЕННОЕ ПЛА­
СТОВОЕ ДАВЛЕНИЕ - Weighted
average seam pressure - ORTA-
LAŞMIŞ LAY TƏZYİQİ: İzobar xə­
ritəsi üzrə hesablanan sahə üzrə orta-
laşdırılmış orta dinamiki lay təzyiqi.
Layların qalınlıqları kifayət qədər
dəyişən olduqda, O.l.t.-ni həcmə görə
hesablamaq lazımdır. O.l.t.-dən lay
təzyiqinin dinamikasının analizi və
işlənmənin cari mərhələsində lay
enerjisinin qiymətləndirilməsində isti­
fadə edilir.
СРЕДНЕЕ КВАДРАТИЧНОЕ
ОТКЛОНЕНИЕ - Standart deviation -
ORTA KVADRATİK SAPMA : Dis-
pcrsiyanın kvadrat kökünə bərabərdir.
Bə’zən, standart sapma da deyilir.
СРЕДНЕСУТОЧНЫЙ ДЕБИТ
СКВАЖИН - Daily average yield of
well - QUYUNUN ORTA GÜNDƏ­
LİK DEBİTİ: Quyunun illik hasilatı­
nın, onun həmin ildəki iş günlərinin
sayına olan nisbəti.
СРЕДНИЕ ВЕЛИЧИНЫ - Av­
erage (mean) values - ORTA KƏ­
MİYYƏTLƏR: Böyük prosesin ele­
mentlərinin xüsusiyyətlərini miqdarca
ümumiləşdirən, onların fərdi fərqlərini
aradan qaldıran, ümumi şərtləri və qa­
nunauyğunluqları müəyyən edən kə­
miyyətlər. O.k.-dən proseslərin sə­
viyyəsini və onların inkişafını səciyyə­
ləndirmək, iki və daha çox səviyyəni
müqayisə etmək, proqnozlaşdırmada,
layihələndirmədə, planlaşdırmada və
s. hesablama və qiymətləndirmə apar­
maq üçün istifadə olunur. Orta cəbri,
orta həndəsi, orta harmonik, orta kvad-
ratik və s. O.k. mövcuddur.
СРЕДНИЕ МЕСТОРОЖДЕ­
НИЯ - Average deposits - ORTA
YATAQLAR: Çıxanla bilən ehtiyatı
 СРЕДНЯЯ
10 nı/u.t-dan 30 mln.t-a qədər neft və
ya 10 mlrd.m3-d&a 30 mlrd.nP-d qədər
qaz olan yataqlar.
СРЕДНЯЯ АРИФМЕТИЧЕ­
СКАЯ ВЕЛИЧИНА - Arithmetical
mean - ORTA CƏBRİ KƏMİYYƏT:
Sadə və "çəki" orta cəbri kəmiyyətlər
var; sadə cəbri orta, variantları səciy­
yələndirən əlamətlərin cəminin va­
riantların sayına bölüməsindən alınan
qismətə, orta cəbri "çəki" isə variantlar
sayının onların "çəkilərinə" hasili cə­
minin, "çəkilərin" cəminə bölüməsin­
dən alman qismətlə tə’yin olunur.
СРЕДСТВА ИЗМЕРЕНИЙ -
Measurement devices - ÖLÇMƏ VA­
SİTƏLƏRİ: Ölçmənin texniki mərhə­
ləsini həyata keçirmək üçün istifadə
olunan və normalaşdırılmış metroloji
xassəyə malik texniki vasitələr. Buraya
ölçü cihazları, ölçülər, dəyişdiricilər,
həmçinin onlardan təşkil olunmuş
qurğular və sistemlər daxildir.
СРЕДСТВА ПРОИЗВОДСТВА -
Means of production - İSTEHSAL
VASİTƏLƏRİ: İnsanların əmtəə isteh­
salı prosesində istifadə etdiyi əmək
vasitə və əşyalarının məcmusu. Əmək
vasitələrinin köməyi ilə insanlar əmək
əşyalarına tə’sir edir. Əmək vasitələrinə
maşınlar, texnoloji proseslər, avadanlıq­
lar, alətlər, binalar və s. aiddir. E’mala
mə’ruz qalan bütün əşyalar (kömür, neft,
qaz, filiz və s.) əmək əşyalarıdır.
СРЕДСТВА ТРУДА - Means of
labour - ƏMƏK VASİTƏLƏRİ. Bax:
СРЕДСТВА ПРОИЗВОДСТВА.
СРЕЗ - Shearing, cut, section - KƏ­
SİK: Toxunan gərginliyin tə’siri altında
cismin bir hissəsinin digərinə nisbətən
müəyyən müstəvi üzrə yerdəyişməsi
nəticəsində əşyanın dağılması.
СТАБИЛИЗАЦИЯ - Stabilization
- STABİLLƏŞDİRMƏ: Dəyişməz sabit
vəziyyət yaratmaq, prosesin sabitliyini
tə’min etmək və ya maddənin dəyanət-
liliyini artırmaq.
-244- СТАДИЙНОСТЬ
СТАБИЛИЗАЦИЯ НЕФТИ -
Stabilization of oil - NEFTİN STA-
BİLLƏŞDİRİLMƏSİ Yanacaq və ya
neft-kimya xammalı kimi istifadə et­
mək üçün mə’dən şəraitində neftdən
yüngül karbohidrogenlərin geniş frak­
siyasının (adətən SNj-dən S4Nıo-dək
fraksiyaların) ayrılması.
СТАДИИ РАЗРАБОТКИ - De­
velopment stages - İŞLƏNMƏNİN
MƏRHƏLƏLƏRİ: Yatağın işlənmə
göstəricilərinin zaman üzrə dəyişmə
dinamikasını səciyyələndirən zaman
parçaları. Neft yataqımn işlənməsi dörd
mərhələyə bölünür: Birinci, ikinci,
üçüncü və dördüncü. Bax: ПЕРВАЯ
СТАДИЯ РАЗРАБОТКИ; ВТО­
РАЯ СТАДИЯ РАЗРАБОТКИ;
ТРЕТЬЯ СТАДИЯ РАЗРАБОТКИ;
ЧЕТВЕРТАЯ СТАДИЯ РАЗРА­
БОТКИ.
СТАДИЙНОСТЬ НЕФТЕГА-
ЗООБРАЗОВАНИЯ - Stages of
petrolium generation - NEFT VƏ QA­
ZIN ƏMƏLƏ GƏLMƏSİNİN MƏR­
HƏLƏLİ Yİ: Üzvi maddələrin çökü­
ntülərdə toplanması anından başlayaraq
karbohidrogen yığımlarının əmələ gəl­
məsi və sonradan onların dağılmasına-
dək təkamülünün bir sıra mərhələdə baş
verməsi. Amerikan alimi D.Uayt (XX
əsrin əvvəii) neftin əmələ gəlməsini iki
- biokimyəvi və geokimyəvi mərhələyə
ayırır. İ.M.Qubkin (1932) isə 6 mərhə­
ləyə - üzvi maddələrin çöküntülərdə
toplanması, onların müxtəlif amillərin
tə’siri altında neftə çevrilməsinin qısa
müddətli biokimyəvi prosesi, üzvi mad­
dələrdən yüksək temperatur və təzyiq
altında neftin əmələ gəlməsinin
uzunmüddətli geokimyəvi prosesi, dif-
füziya yolu ilə səpələnmiş neftin əmələ
gəlməsi və onun gilli qatlarla ayrılan
məsaməli süxur-kollektorlarda yerləş­
məsi, nəhayət qınşıq əmələgəlmə pro­
sesi və onun tağ hissəsində neft yatağı­
nın əmələ gəlməsi mərhələn.
СТАНДАРТ
СТАНДАРТ - Standard - STAN­
DART: Eyni tipli obyektləri, əşyaları,
maddələri və s. müqayisə etmək məq­
sədilə istifadə olunan nümunə, etalon,
model.
СТАНДАРТИЗАЦИЯ - Standar­
dization - STANDARTLAŞDIRMA:
Standartların yaradılması və tətbiqi
prosesləri.
СТАНДАРТНОЕ ОТКЛОНЕ­
НИЕ -Standart deviation - STAN­
DART XƏTA: Kvadratik xəta (fərq)
ilə eyni olub, müşahidələrin (x„) orta
(x) kəmiyyətdən fərqi
-Дл, - x)4- (x2 - x)2 + -(x, - x/]: n
ifadəsi ilə hesablanan kəmiyyət (dis-
persiya).
СТАНДАРТНОЕ СОСТОЯ­
НИЕ - Standard state - STANDART
HAL: Maddənin 293,15 К. (20°S)
temperatur və 101,325 kPa (760
mm. с. slit.) təzyiqə uyğun şəraitdəki
termokimyəvi halı.
СТАНДАРТНЫЙ ЗОНД - Stan­
dard sonde(probe) - STANDART
ZOND: Qazılan neft və qaz quyuları
üçün uzunluğu 2,5 m olan qradiyent -
zond, yaxud uzunluğu 0,5 m olan po­
tensial - zond.
СТАНОК-КАЧАЛКА - Revers­
ing machine - MANCANAQ DƏ­
ZGAHI: Ştanqlı neft nasosunun inti­
qalı, mühərrik valının fırlanma hərə­
kətini neft nasosu plunjcrinin şaquli
irəli-geri xətti hərəkətinə çevirmək,
neft nasosunu işə salmaq və dayandır­
maq, habelə neft hasilatı rejimini (yırğ­
alanma sayı, gediş yolu) tənzimlə­
məklə neftin mexaniki üsulla çıxarıl­
masında istifadə olunan avadanlıq
kompleksi.
СТАТИКА - Statics - STATİKA:
Mexanikanın bölməsi; qüvvələrin
tə’siri altında maddi cisimlərin (bərk,
maye, qaz) tarazlıqda olmasını öyrənir.
СТАТИСТИЧЕСКИЙ МЕТОД
-245- СТАЦИОНАРНОЕ
ПОДСЧЕТА ЗАПАСОВ (нефти) -
Statistical method of reserves estima­
tion - EHTİYATLARIN (neftin)
STATİSTİK HESABLANMA ÜSU­
LU: Əvvəlki illərdə neftin hasilatı haq­
qındakı statistik mə’lumatlara əsaslanan
və quyunun debitinin bu və ya digər
amillərdən asılı olaraq dəyişmə qanuna­
uyğunluğunu göstərən əyrilərin qurul­
masına əsaslanan üsul. Bu üsulun mənfi
cəhəti ondan ibarətdir ki, burada qurul­
muş əyrilər əvvəlki illərin mə’lumat-
lanna əsaslandığı üçün, sonrakı dövrlər­
də hasilatı tə’yin etmək üçün qurulmuş
əyriləri ekstropolyasiya etmək lazım
gəlir ki, bu da yatağın işlənməsində
əvvəlki illərdə buraxılmış çatışmamaz-
lıqlan sonrakı dövr üçün də saxlamaq
deməkdir. Hasilatın ckstropolyasiyası
digər tərəfdən yataqda sonradan aparı­
lacaq yeni üsulların tətbiqini nəzərə
almağa imkan vermir.
СТАТИСТИЧЕСКОЕ РАВНО­
ВЕСИЕ - Statistic balance - STATİ­
STİK TARAZLIQ: Bütün fiziki kə­
miyyətlərin orta qiyməti zamandan
asılı olmayan qapalı sistemin halı. S.t.
statistik fizikanın əsas anlayışlarından
biri olub, tcrmodinamikadakı termodi-
namik tarazlıq rolunu oynayır.
СТАТИЧЕСКИЙ УРОВЕНЬ В
СКВАЖИНЕ - Static well level -
QUYUDA STATİK SƏVİYYƏ: Layla
əlaqəsi olan və uzun müddət dayanmış
quyuda mayenin qərarlaşmış səviyyəsi.
СТАЦИОНАРНОЕ ДВИЖЕ­
НИЕ - Stationary motion - STASİO­
NAR HƏRƏKƏT: Hidrodinamikada
əsas anlayışlardan biri. Maye (qaz) axı­
nının hər hansı bir nöqtəsində sür’əti,
təzyiqi və s. parametləri zamandan asılı
olaraq dəyişilməyən hərəkət.
СТАЦИОНАРНОЕ СОСТОЯ­
НИЕ - Stationary state - STASİO­
NAR HAL: Sistemi səciyyələndirən
əsas fiziki kəmiyyətin zaman keçdikcə
dəyişmədiyi hal.
 СТАЦИОНАРНЫЙ
СТАЦИОНАРНЫЙ СЛУЧАЙ­
НЫЙ ПРОЦЕСС - Stationary ran­
dom process -STASİONAR TƏ­
SADÜFİ PROSES: Ehtimallıq para-
metləri zamandan asılı olaraq dəyiş­
məyən təsadüfi proses.
СТАЦИОНАРНЫЙ ЭЛЕКТРО­
ПРОГРЕВ - Stationary electrowarm-
up - DAİMİ ELEKTRİKLƏ QIZ­
DI RMA: Özlülüyü 50 mPa s-dan çox
olan neft yataqlarında, quyuya kabel
vasitəsilə endirilmiş elektrik qızdırıcdan
vasitəsilə quyu dibinə tə’sir üsulu.
СТВОЛ СКВАЖИНЫ - Well
shaft - QUYU LÜLƏSİ: Uzun müddət
yataqdan məhsulu Yerin səthinə çı­
xarmaq üçün boruşəkilli şaquli və ya
maili qazılmış lülə.
СТЕНКИ СКВАЖИНЫ - Bore
hole walls - QUYU DİVARI: Qazıma
quyusunun daxili yan səthi.
СТЕПЕННАЯ ФУНКЦИЯ -
Power function - QÜVVƏT FUN­
KSİYASI: у=ахл şəklində funksiya, a,
n - istənilən həqiqi ədədlərdir.
СТЕПЕНЬ СВОБОДЫ - Degree
of freedom - SƏRBƏSTLİK DƏ­
RƏCƏSİ: 1.Mexaniki sistemin bir-bi­
rindən asılı olmayan mümkün yerdə­
yişmələrinin sayı; 2. Tcrmodinamikada
termodinamik sistemin halını tə’yin
edən asılı olmayan parametrlər.
СТОИМОСТЬ - Cost - DƏYƏR:
İstchsalçınının əmtəədə maddiləşmiş
əməyi.
СТОИМОСТЬ ВАЛОВОЙ
ПРОДУКЦИИ - Cost of gross prod­
uct - ÜMUMİ MƏHSULUN DƏYƏ­
Rİ: Sifarişçiyə vahid zamanda verilən
məhsulun satış qiymətinin onun mi­
qdarına hasili ilə digər xərclərin cə­
mindən ibarətdir.
СТОКС - Stokes - STOKS: SQS
vahidlər sistemində özlülüyün vahidi;
St və sSt ilə işarə olunur. 1 St - sıxlığı
1 q/sm3, dinamik özlülüyü 1 pz (bax:
-246- СТРУЙНЫЙ
ПУАЗ) olan mühitin kinematik
özlülüyüdür. 1 St= 100sSt< 1 O^mVs Bax:
ВЯЗКОСТЬ.
СТОХАСТИЧЕСКИЕ МОДЕ­
ЛИ - Stochastic models - STOXAS-
TİK MODELLƏR: Təsadüfi səciyyə
daşıyan fiziki prosesləri mükəmməl
surətdə öyrənmək üçün tətbiq edilən
modellər.
СТОЧНЫЕ ВОДЫ - Effluent -
TULLANTI SULAR: İstehsal proseslə­
rində və məişətdə istifadə olunarkən
çirklənən və öz ilkin fiziki-kimyəvi
xassəsini dəyişən sular.
СТРАТИГРАФИЧЕСКАЯ
СКВАЖИНА - Stratigraphic well,
key hole - STRATİQRAFİK QUYU.
Kəsilişdə istinad horizontunu və səciy­
yəvi lay dəstəsini müəyyən etmək
məqsədilə dəqiq litoloji - stratiqrafik
kəsilişi öyrənmək və onu tərtib üçün
istifadə olunan dərin quyu. Struktur
quyunun sinonimi istinad quyusudur.
СТРАТИГРАФИЧЕСКАЯ
КОЛОНКА - Columnar section -
STRATİQRAFİK SÜTUN. Bax:
КОЛОНКА СТРАТИГРАФИЧЕ­
СКАЯ.
СТРАТИГРАФИЯ - Stratigraphy
- STRATİQRAFİYA: Yer qabığının
kəslişində dağ süxurları komplekslərinin
əmələ gəlmə ardıcıllığını və onların fe-
zada ilkin münasibətlərini öyrənən geo­
logiya bölməsi. S. geologiyada ardıcıllığı
tə’min etməklə bərabər geoloji prosesləri,
geoloji obyektlərin, regionların və
bütövlükdə Yer qabığının inkişafını öy­
rənmək üçün geoxronoloji əsas yaradır.
СТРАТИСФЕРА - Stratisphere -
STRATİSFERA: Yer qabığının çökmə
süxurlardan təşkil olunmuş üst hissəsi.
СТРУЙНЫЙ НАСОС - Jet
(type) pump - ŞIRNAQLI NASOS:
Maye və qazvari maddələri vurmaq
(injektor) və sormaq (ejektor) üçün
qurğu.
СТРУКТУРА
СТРУКТУРА ГОРНЫХ ПО­
РОД - Rock texture - DAĞ SÜXUR­
LARININ STRUKTURU: Süxurun
mineral dənələrinin ölçüsü və forma­
sından, onların öz aralarında və
vulkanik şüşə ilə qarşılıqlı əlaqəsindən
asılı olan dağ süxurunun kristallaşma
dərəcəsinin göstəricisi.
СТРУКТУРА ОСАДОЧНЫХ
ПОРОД -Sedimentary rock texture -
ÇÖKMƏ SÜXURLARIN STRUK­
TURU: Həm ilkin, həm də sonradan
dəyişilməyə mə’ruz qalmış çökmə
süxurlarda müşahidə olunan müxtəlif
strukturların ümumiləşdirilmiş adı.
СТРУКТУРНАЯ ГЕОЛОГИЯ -
Structural geology - STRUKTUR
GEOLOGİYASI: Yer qabığında
struktur formaların morfologiyasını,
yerləşmə qanunauyğunluqlarını və
fəzadakı münasibətlərini, həmçinin
onları yaradan deformasiya proseslərini
öyrənən tektonika bölməsi.
СТРУКТУРНАЯ СКВАЖИНА -
Core hole - STRUKTUR QUYUSU:
Tədqiqat aparılan sahədə nəzərdə tutulan
dərinliyin geoloji quruluşunu öyrənmək
üçün qazılan quyu. Tədqiq olunan sahə­
nin geoloji quruluşunda iştirak edən
süxurları hərtərəfli öyrənmək üçün
struktur qazımasında maksimum süxur
nümunəsi əldə etmək lazımdır.
СТРУКТУРНОЕ БУРЕНИЕ -
Structural drilling - STRUKTUR QA­
ZIMASI: Geoloji və geofiziki kəşfiyyat
işlərinin nəticələrini dəqiqləşdirmək üçün
aparılan qazıma əməliyyatı. Struktur qa-
zıması zamanı müəyyən laylardan süxur
nümunələri qaldırılır və həmçinin lay
sularının fiziki xassələri, neft və qazın
yerləşmə şəraitini aydınlaşdırmaq üçün
qazılan quyularda karotaj işləri aparılır.
СТРУКТУРНЫЕ КАРТЫ -
Structure maps - STRUKTUR XƏRİ­
TƏLƏR: Şərti seçilmiş layın və ya hori-
zontun tavan və daban səthinin hori-
zontollarla (topoqrafik xəritələrdə oldu­
-247- СУЛЬФАТЫ
ğu kimi) qrafiki təsviri. S.x.yer təkinin
geoloji quruluşunun və tektonikasının ən
yaxşı təsvir forması olub, neft-mə’dən
işlərində geniş istifadə edilir.
СУБЛИМАЦИЯ - Sublimation -
SUBLİMASİYA: Kristallik bərk cismin
aralıq maye vəziyyətinə keçmədən bu­
xar halına keçməsi. S.-da istiliyin udul­
ması baş verir.
СУГЛИНОК - Loam - GİL­
TORPAQ, GİLCƏ: Tərkibində 10-
30% gilli hissəciklər (ölçüləri 0,005
mm-dən az) olan qumlu-gilli yumşaq
(boş) çökmə dağ süxurları.
СУЛЬФА ТНО-МАГНИЕВЫЕ
ВОДЫ - Sulphate-magnesium water
- SULFATLI-MANQANLI SULAR:
Xlor-maqnczium tipli sular yarımsinfi-
nə aid olan sular. Bu sular: rNa/rCl<l
və (rCl-rNa)/rMg<0,5 münasibətləri ilə
səciyyələnir. Bu sular dəniz şəraiti
üçün səciyyəvidir. Bu sularda maqne­
zium-sulfat maqnezium-xloriddən üs­
tünlük təşkil edir.
СУЛЬФА ТНО-НАТРИЕВЫЕ
ВОДЫ - Sulfate-natrium waters -
NATRİUM-SULFATLI SULAR: Bu
tip sular aşağıdakı münasibətlərlə səciy­
yələnirlər: rNa/rCl>l və (rNa-rCl)/rSO4 <
<1. Bu tip sular sərbəst su mübadiləsi
zonaları üçün səciyyəvidir.
СУЛЬФАТНОСТЬ ВОД - Sul-
phateness of water - SULARIN
SULFATLILIĞI: Suyun tərkibindəki
SO' -ün miqdarı. Neft yataqları suları­
nın aşağıdakı növləri mövcuddur: 1)
sulfatsız sular (rSO'=0); 2) az sulfatlı
sular (r SO'<0,5 mq-ekv 100 q suda);
3) orta sulfatlı sular (rSO'=0,5-3,0
mq-ekv 100 г suda); 4) yüksək sulfatlı
sular (rSO' >3,0 mq-ekv 100 q suda).
СУЛЬФАТЫ - Sulphates - SUL­
FATLAR: Kükürd turşusunun duzlan.
Məs., anhidrit (CaSO4) - sulfat turşusunun
СУРАХАНСКАЯ
kalsium duzu.
СУРАХАНСКАЯ СВИТА
Surakhani suite - SURAXANI LAY
DƏSTƏSİ: Abşeron yanmadısmda və
Abşeron arxipelaqında məhsuldar qatın
- form of deposits - YATAĞIN FOR­
üst şö’bəsində yuxandan birinci lay dəs­
təsi. Gillərin qum və alevritlərlə növbə-
ləşməsindən ibarətdir. Horizontlar neftli,
qazlı olub, qalınlıqlan 350-600 m (Bala­
xanı, Suraxanı, Qaraçuxur və s. yataqla-
nnda) və 1200-1350 /и-dir (Zirə, Bahar,
28 May, Qaradağ və s. yataqlannda).
СУСПЕНЗИЯ - Suspension -
SUSPENZİYA: Maye dispcrsiya mühitli
və nisbətən iri bərk dispers fazalı dispcrs
sistem.
СУХОЙ ГАЗ, ТОЩИЙ ГАЗ - Dry
gas, residue gas - QURU QAZ, KASIB
QAZ: Karbohidrogen qrupuna aid olan
təbii yanar qaz. Tərkibi ən çox metanla,
az miqdarda etanla və cüzi miqdarda (1%-
ə qədər) ağır karbohidrogenlərlə
səciyyələnir. Bura, neft yataqlannın
oksidləşmiş səmt qazlan da aiddir.
СУХОЕ ВНУТРИПЛАСТОВОЕ
ГОРЕНИЕ - Dry intra-layer combur-
tion - QURU LAYDAXİLİ YANMA:
Laya yalnız hava vurmaqla apanlan lay-
daxili yanma prosesi.
СФЕРА - Sphere - SFERA: Ve­
rilmiş fəza nöqtəsindən (mərkəzdən)
bərabər uzaqlıqda olan nöqtələr çox­
luğunun əmələ gətirdiyi qapalı səth.
СФЕРИЧЕСКО-
РАДИАЛЬНЫЙ ПОТОК - Spheric-
radial flow - SFERİK-RADİAL
AXIN: Layda mayenin quyu dibinə və
ya əks istiqamətdə bir ölçülü fəza axını.
СФЕРИЧЕСКИЕ ФУНКЦИИ -
Spheric function - SFERİK FUN­
KSİYALAR: Sferik səthlə məhdudla-
nan fəzada fiziki hadisələri öyrənmək
üçün istifadə olunan xüsusi funksiyalar.
СХЕМАТИЗАЦИЯ ФОРМЫ
-248- СЫРЬЕ
ЗАЛЕЖЕЙ - Schematization of the
MASININ SXEMATİKLƏŞDİRİL-
MƏSİ: Mürəkkəb konfiqurasiyalı kar­
bohidrogen yataqlarının zolaq, həlqə,
dairə və s. kimi sadə həndəsi fiqurların
birləşməsi şəklində əvəz edilməsi.
СЧЕТЧИК - Counter, register -
SAYQAC: Uzun müddət ərzində iş­
ləyə bilən, enerji, qaz və maye sərfini
ölçən cihaz.
СЪЕМКА ГЕОЛОГИЧЕСКАЯ
- Geological survey - GEOLOJİ
PLANALMA: Yer qabığının hər hansı
bir sahəsinin geoloji quruluşunun
xüsusiyyətlərini, faydalı qazıntı yataq­
larının yerləşmə qanunauyğunluqlarını
və onların mineral-xammal ehtiyatları­
nın perspektivliyini aşkar etmək məq­
sədilə geoloji xəritələrin tərtibi üzrə
aparılan işlər kompleksi.
СЪЕМКА СТУКТУРНАЯ -
Structure survey - STRUKTUR PLAN
ALMA: Struktur xəritə tərtib etmək üçün
apanlan geoloji planalma növü.
СЫРОЙ ГАЗ (жирный газ) -
Crude gas - XAM QAZ (zənğin qaz):
Tərkibində ağır karbohidrogenlər
(C3H8+) 15%-dən çox olan karbohid­
rogen qazlar qrupuna mənsub təbii
yanar qazlar. Bura, neft yataqlarının
səmt qazları və qazkondensat yataqla­
rının qazları aiddir.
СЫРОЙ КОНДЕНСАТ - Raw
(crude) condensate - XAM KON­
DENSAT: Mə’dən şəraitində separa-
siya təzyiq və temperaturunda separa-
torlarda qazdan ayrılan maye karbohid­
rogen.
СЫРЬЕ - Raw material - XAM­
MAL: Əvvəllər əməyin tə’sirinə
mə’ruz qalmamış və sonradan c’mal
olunan əmək əşyaları.
ТАЛЕВАЯ
T ТАНКЕР - Tanker - TANKER:
ТАЛЕВАЯ СИСТЕМА - Hoist-
ing/running system - TAL SİSTEMİ:
Qazıma ştanqlannı və qoruyucu boruları
quyuya endirib qaldırmaq, qazıma pro­
sesində qazıma alətini asılı vəziyyətdə
saxlamaq və eləcə də köməkçi işləri
görmək üçün istifadə olunan qurğu. Tal
sistemi kronblok, tal bloku, qaldırıcı
qarmaq və tal kanatından ibarətdir.
ТАЛЕВЫЙ БЛОК - Hoist-
ing/running block - TAL BLOKU:
Buruğun qaldırıcı polispast sistemində
tərpənən hissə olub bir və ya bir neçə
ox üzərinə oturdulmuş bir, iki və ya üç
qasnaqdan ibarətdir. Tal blokunun
aşağı hissəsindəki sırğadan qaldırıcı
qarmaq asılır.
ТАЛЕВЫЙ КАНАТ - Hoisting
cable - TAL KANATI: Nazik məftillər­
dən xüsusi hörüklənmiş və bu hörüklər
kəndir özəyə sarılmış xüsusi konstruksiy-
alı polad kanat. Tal sisteminin əsas hissəsi
olub, endirib-qaldırma və başqa köməkçi
işlərdə istifadə olunur.
ТАМПОНАЖ - Plugging;
grouting - TAMPONAJ: Dağ süxurla­
rına xüsusi məhlulların (sement, gil,
bitum, silikat, sintetik qətran) vurulma­
sı prosesi. Mə’dən işlərində və hidro-
texniki inşaatda dağ süxurları massivi­
ni bərkitmək, həmçinin hidroizolya-
siya örtüyü və süzülməyə qarşı örtük
yaratmaq üçün işlədilir.
ТАМПОНИРОВАНИЕ СКВА­
ЖИН - Well plugging (well grouting,
well cementation) - QUYULARIN
TAMPONAJ EDİLMƏSİ: Dağ süxur­
ları kəsilişinin bə’zi hissələrində udul­
ma, su axını, çat və s. ilə əlaqədar qazı­
ma prosesində baş verən mürəkkəbləş­
mələri aradan qaldırmaq məqsədilə
quyuya xüsusi tamponaj məhlulunun
-249- ТЕКСТУРА
vurulması.
Rezervuarlannda maye, yanmmaye və
dənavər yüklər (neft, benzin, spirt,
sürtgü və qida yağlan, şərab, mayeləş­
dirilmiş qaz, yeyinti məhsullan və s.)
daşıyan gəmi. Bax: НЕФТЕНА­
ЛИВНОЕ СУДНО.
ТАРТАНИЕ - Bailing - DAR­
TAYLAMA: Jelonka vasitəsilə quyu­
dan neftin, suyun və məhlullann çıxa-
nlması. Dərinlik nasoslann tətbiqinə
qədər neftçıxarmanın əsas üsullanndan
biri idi. Hal-hazırda müəyyən tədqiqat
məqsədləri üçün istifadə edilir. Məs.,
quyuda maye səviyyəsini aşağı salmaq,
quyuya maye axını yaratmaq üçün.
ТАХЕОМЕТР - Tacheometer -
TAXEOMETR: l.Üfiqi və şaquli
bucaqları, məsafəni ölçmək üçün geo­
fiziki alət. Texniki teodolit, həm də T-
dir; 2. Maşın və mexanizmlərin fırla­
nan detallarının bucaq sür’ətini (fırlan­
ma tezliyini) ölçən cihaz.
ТВЕРДОЕ ТЕЛО - Solid body -
BƏRK CİSİM: Stabil forması və atom-
lannın tarazlıq vəziyyəti ətrafında kiçik
istilik rəqsi hərəkəti ilə fərqlənən mad­
dənin aqreqat halı.
ТВЕРДОСТЬ - Hardness -
BƏRKLİK: Müxtəlif amillərin
tə’sirindən bərk cisimlərin əzilməyə və
cızılmaya qarşı göstərdiyi müqavimət.
ТВЕРДОСТЬ ГОРНЫХ ПОРОД
- Rock hardness - DAĞ SÜXURLARI­
NIN BƏRKLİYİ: Dağ süxurunun ona
yönəlmiş hər hansı bir cismin cəmlənmiş
kontakt qüvvəsinə qarşı onun müqavimət
göstərmə xassəsi.
"ТЕКСАКО" - Texaco - "TEK-
SAKO": ABŞ-ın neft şirkəti. 1902-ci
ildə yaradılıb. Çıxardığı neftin 70%-ni
ABŞ-dan kənarda istehsal və c’mal
edir.
ТЕКСТУРА ГОРНЫХ ПОРОД
- Rock structure - DAĞ SÜXURLA­
RININ TEKSTURU: Dağ süxurlarının
ТЕКТОНИКА
qcyri-bircinsliyinin dərəcə və xüsu­
siyyət göstəricisi. Mineral aqreqatların
qarşılıqlı yerləşməsindən və istiqamətin­
dən asılı təzahür edir. Çökmə süxurlarda
çöküntülərin toplanması prosesindən asılı
olaraq, əsasən, təbəqəli olur.
ТЕКТОНИКА - Tectonics - TEK­
TONİKA (geotektonika): Bütövlükdə
Yerin inkişafı ilə əlaqəli Yer qabığının
(litosfcranm) quruluşu, hərəkəti, defor­
masiyası və inkişafı haqqında elm; geo­
logiyanın bir bölməsi.
ТЕКТОНИЧЕСКАЯ ВОДА -
Tectonic water - TEKTONİK SULAR:
Yerin çox dərin qatlarından tektonik çat­
larla neft layına daxil olan sular.
ТЕКТОНИЧЕСКИЙ РАЗРЫВ -
Tectonic fault - TEKTONİK YA­
RILMA: Yer qabığında tektonik hərə­
kətlər və süxurların deformasiyası
zamanı yaranan çat.
ТЕКТОНИЧЕСКИЕ ДВИЖЕ­
НИЯ - Tectonic (diastrophic) move­
ment, diastrophism - TEKTONİK
HƏRƏKƏTLƏR: Yer qabığında və
əsasən, Yerin mantiyasmda fəaliyyət
göstərən və Yer qabığındakı süxurları
deformasiya edən qüvvələrin Yer qa­
bığında yaratdığı mexaniki hərəkətlər.
ТЕКТОНИЧЕСКИЕ ДЕФОР­
МАЦИИ - Tectonic deformations -
TEKTONİK DEFORMASİYALAR:
Litosferdəki gərginliyin yaratdığı me­
xaniki tə’sir ilə Yer qabığı və mantiya-
nın yuxarı hissəsinin dağ süxurları
həcminin, yatım formasının, daxili
strukturunun dəyişməsi.
ТЕКУЧЕСТЬ - Fluidity, flow -
AXICILIQ: Mexaniki böyük gərgin­
liyin tə’sirindən mühitin plastiki və
özlülüklü deformasiya xassəsi. Mi­
qdarca axıcılıq özlülüyün tərs qiyməti­
nə bərabərdir. Maye və qazda axıcılıq
istənilən gərginlikdə, bərk cisimlərdə
isə böyük gərginliklərdə (axıcılıq həd­
dindən çox) baş verir.
ТЕКУЩАЯ НЕФТЕОТДАЧА
-250- ТЕЛЕМЕТРИЯ
ПЛАСТА - Current oil yield of the
layer - LAYIN CARİ NEFTVERİMİ:
İşlənmənin müəyyən vaxtına qədər
laydan çıxarılan neftin onun ilk ehtiya­
tına olan nisbəti.
ТЕКУЩЕЕ (динамическое)
ПЛАСТОВОЕ ДАВЛЕНИЕ - Current
layer’s pressure - CARİ (dinamik) LAY
TƏZYİQİ: Bütün quyular fondu işlədik­
də, məhsuldar layda müəyyən bir vaxtda
qərarlaşmış lay təzyiqi.
ТЕКУЩИЕ РАСХОДЫ - Cur­
rent costs - CARİ XƏRCLƏR. Bax:
ЭКСПЛУАТАЦИОННЫЕ РАС­
ХОДЫ.
ТЕКУЩИЙ РЕМОНТ СКВА­
ЖИН - Current repair of wells -
QUYULARIN CARİ TƏ’MİRİ: İş­
lənmiş quyu nasosunun və ya onun
hissələrinin, qum və qaz lövbərlərinin,
yeyilmiş və sınmış ştanqlann, sıradan
çıxmış nasos və qaldırıcı boruların
dəyişdirilməsi, dalma dərinliyinin artı­
rılması və azaldılması, qum tıxaclarının
təmizlənməsini və s. həyata keçirmək
üçün görülən işlərin, əməliyyatların
məcmusu.
ТЕЛЕДИНАМОМЕТРИЯ - Tele-
dynamometry - TELEDİNAMO-
METRLƏMƏ: Dərinlik nasosu ilə istis­
mar olunan neft quyularında dinamo-
qramlann surətlərinin alınması və ya qeyd
edilməsi. Dinamoqramlann formasına
görə sistemdəki zədələnmələri aşkar
etmək, quyunun debitini qiymətləndir­
mək, dərinlik nasosunun işinin texnoloji
rejimini tə’yin edən bir sıra digər məsə­
lələri aydınlaşdırmaq və s. olar.
ТЕЛЕИЗМЕРЕНИЕ - Teleme­
tering - TELEÖLÇMƏ: Hər hansı
təbii və ya texniki prosesi səciyyələn­
dirən fiziki kəmiyyətlərin məsafədən
ölçülməsi.
ТЕЛЕМЕТРИЯ - Telemetry -
TELEÖLÇMƏ. Bax. ТЕЛЕИЗМЕ­
РЕНИЕ.
ТЕЛЕМЕХАНИКА
ТЕЛЕМЕХАНИКА - Teleauto­
matics - TELEMEXANİKA: Məsəfə-
dən rabitə kanalı ilə verilən kodlaşmış
elektrik və ya radiosiqnallar vasitəsilə
obyektin (texnoloji prosesin və s.) ida­
rə olunması və ona nəzarətin həyata
keçirilməsi haqqında elm.
ТЕМП - Tempo, pace, rate -
TEMP: Hərəkətin, işin icrasının tezlik
dərəcəsi.
ТЕМП ОТБОРА НЕФТИ - Oil
yield rate - NEFTİN ÇIXARILMA
TEMPİ: Laydan çıxarılan illik neft ha­
silatının onun təsdiq olunmuş çıxanla
bilən ilkin ehtiyatına nisbəti (faizlə).
ТЕМП ОТБОРА ОТ ТЕКУ­
ЩИХ ИЗВЛЕКАЕМЫХ ЗАПА­
СОВ - Rate of extraction from cur­
rent extractible reservers - CARİ
ÇIXARILA BİLƏN EHTİYATA
NƏZƏRƏN ÇIXARMA TEMPİ: Cari
illik neft hasilatının, cari ilin əvvəlinə
hesablanmış qalıq çıxarıla bilən neft
ehtiyatına olan nisbəti (faizlə).
ТЕМП РАЗРАБОТКИ МЕ­
СТОРОЖДЕНИЙ - Rate of devel­
opment of deposits - YATAĞIN İŞ­
LƏNMƏ TEMPİ: Yatağın cari hasila­
tının onun çıxarıla bilən ilkin ehtiyatı­
na olan nisbəti (faizlə).
ТЕМП РОСТА - Rate of growth
ARTIM TEMPİ: Statistik
mə’lumatların dinamik sırasının bir
səviyyəsinin müqayisə üçün əsas qəbul
edilmiş digər səviyyəyə olan nisbəti.
Planlaşdırma və iqtisadi təhlildə istifa­
də olunan əsas göstəricilərdən biri.
ТЕМПЕРАТУРА - Temperature
- TEMPERATUR: Sistemin termodi-
namik tarazlıq halını səciyyələndirən
fiziki kəmiyyət. BS-də mütləq tempe­
ratur (Г) vahidi Kclvindir (K). Sclsi
şkalasında isə temperatur (t) °S
götürülür. 1=7'-273,15I>S.
ТЕМПЕРАТУРА КИПЕНИЯ
ВЕЩЕСТВА - Boiling point of sub­
-251 - ТЕМПЕРАТУРНОЕ
stance - MADDƏNİN QAYNAMA
TEMPERATURU: Maye halında olan
maddənin (bərk cisim ərintisinin)
bütün həcmi üzrə qaynama anma
uyğun temperaturu.
ТЕМПЕРАТУРА РАЗЛОЖЕ­
НИЯ ВЕЩЕСТВА - Point of disin­
tegration of matter - MADDƏNİN
PARÇALANMA TEMPERATURU:
Maddənin (mineralın, süxurun) kimyə­
vi tərkibini dəyişmə temperaturu.
ТЕМПЕРАТУРА ПЛАВЛЕ­
НИЯ ВЕЩЕСТВА - Melting point
of substances - MADDƏNİN ƏRİMƏ
TEMPERATURU: Bərk cismin (dağ
süxurunun, mineralların, parafinin və
s.) maye halına keçmə anına uyğun
temperaturu.
ТЕМПЕРАТУРА ФАЗОВОГО
ПЕРЕХОДА - Point of phase transi­
tion - FAZA KEÇİD TEMPE­
RATURU: Sabit təzyiqdə maddənin
tarazlıqlı faza keçid (qaynama, ərimə
və s.) temperaturu. F.k.t. birkompo-
ncntli sistem üçün Klapcyron-Klauzius
tənliyi ilə müəyyən olunur.
ТЕМПЕРАТУРНАЯ ИНВЕР­
СИЯ - Temperature inversion - TEM­
PERATUR İNVERSİYASI. Bax. ИН­
ВЕРСИЯ ТЕМПЕРАТУРЫ.
ТЕМПЕРАТУРНАЯ ШКАЛА -
Temperature scale - TEMPERATUR
ŞKALASI: Temperaturu ifadə edən
ardıcıl ədədi qiymətlər sistemi. Mütləq
temperatur şkalası - "K (Kelvin ş.) və
empirik temperatur şkalası - °S (Sclsi
ş.), °R (Rcnkin ş.), °F (Farcngcyt ş.)
mövcudur. Empirik T.ş. maddənin hər
hansı bir xassəsinin temperaturdan asılı
dəyişməsinə görə tə’yin edilir:
=5/9('f -32)=Л- -273,15 = 5/97, -
-27 3,15, T„ = ç + 273,15 = 5/9z,, +255,37 = 5I9T„.
ТЕМПЕРАТУРНОЕ ПОЛЕ -
Temperature pattern - TEMPERA­
TUR SAHƏSİ: Müəyyən zaman anında
fəzanın hər hansı bir sahəsinin bütün
 ТЕМПЕРАТУРНЫЕ
nöqtələrində mövcud olan temperaturun
qiymətlərinin məcmusu.
ТЕМПЕРАТУРНЫЕ ВОЛНЫ -
Temperature waves - TEMPERA­
TUR DALĞALARI: İstilik mənbəy­
indən istiliyin dövri daxil olması və ya
mühitin temperatur keçiriciliyinin
dəyişkənliyi ilə əlaqədar, mühitdə
(məs., məcaməli mühitdə) temperatu­
run dövri rəqslə yayılması.
ТЕМПЕРАТУРНЫЕ НАПРЯ­
ЖЕНИЯ - Temperature stress -
TEMPERATUR GƏRGİNLİYİ:
Temperaturun qeyri-bərabər paylanma­
sı nəticəsində bərk cismin daxilində
baş verən mexaniki gərginlik.
ТЕМПЕРАТУРНЫЙ НАПОР -
Temperature head - TEMPERATUR
BASQISI: Aralarında istilik mübadilə­
si gedən iki mühitin (və ya mühit və
divarın) temperaturları arasındakı fərq.
ТЕМПЕРАТУРНЫЙ РЕЖИМ
МЕСТОРОЖДЕНИЯ - Tempera­
ture condition of the deposits - YA­
TAĞIN TEMPERATUR REJİMİ.
Yerin altında lay temperaturunun pay­
lanması və onun zaman üzrə dəyişməsi.
ТЕМПЕРАТУРОПРОВОДНОС
Tb - Thermal diffusivity - TEMPE­
RATUR KEÇİRİCİLİYİ: Temperatu­
run mühitdə dəyişmə (tarazlaşma)
sür’ətini səciyyələndirən kəmiyyət.
Ədədi qiymətcə maddənin temperatur
keçiriciliyi onun vahid həcminin isti-
likkeçiriciliyinin istiliktutumuna olan
nisbətinə bərabərdir.
ТЕНДЕНЦИЯ - Tendency -
TƏMAYÜL (meyl); Hər hansı bir
prosesin, hadisənin, ideyanın inkişaf
istiqaməti.
ТЕНДЕР - Tender - TENDER:
Hər hansı bir işin icrası üzrə müsabiqə.
ТЕНЗОМЕТР - Strain­
measuring device - TENZOMETR:
Bərk cisimlərdə yaranan deformasiyanı
ölçmək üçün cihaz. Tenzor vericisi və
-252- ТЕПЛОВАЯ
qeydcdici cihazdan ibarətdir.
ТЕОДОЛИТ - Theodolite - TEO-
DOLİT: Üfıqi və şaquli bucaqları də­
qiq ölçmək üçün geodeziya aləti. Bax:
ТАХЕОМЕТР.
ТЕОРИЯ - Theory - NƏZƏ­
RİYYƏ: Bu və ya digər bilik sahəsin­
də əsas ideyalar sistemi; həqiqətin
qanunauyğunluqları və ciddi əlaqələri
haqqında bütövlükdə təsəvvür yaradan
elmi biliyin forması. Nəzəriyyənin
həqiqilik me’yannın və inkişafının
əsasını təcrübə təşkil edir.
ТЕОРИЯ ПЛАСТИЧНОСТИ -
Theory of plasticity - PLASTİKLİK
NƏZƏRİYYƏSİ: Mexanikanın bölmə­
si; elastiklik sərhədindən sonra bərk
cismin gərginlik- deformasiya və­
ziyyətini öyrənir. Böyük qüvvələrin
tə’sirindən bərk cisimlər elastik defor­
masiyaya yox, plastik (qalıq) deforma­
siyaya uğrayır. P.n. elastiklik nəzə­
riyyəsi ilə sıx bağlıdır.
ТЕОРИЯ СТАТИСТИЧЕСКИХ
РЕШЕНИЙ - Theory of statistic
solutions - STATİSTİK HƏLLƏR
NƏZƏRİYYƏSİ: Riyazi statistikanın
və oyun nəzəriyyəsinin bölməsi; hi-
potezlərin statistik yoxlanmasını və
parametrlərin statistik qiymətləndiril­
məsini öyrənir.
ТЕОРИИ ФУНКЦИЙ - Theory
of functions - FUNKSİYALAR NƏ­
ZƏRİYYƏSİ: Riyaziyyatın bölməsi;
funksiyaların xassələrini, törəməsini,
inteqralını, sırasını və s. öyrənir. İki
hissəyə ayrılır: kompleks dəyişənli
F.n. və həqiqi dəyişənli F.n.
ТЕПЛОВАЯ МАШИНА - Heat
engine - İSTİLİK MAŞINI: İstiliyi işə
və ya işi istiliyə çevirən maşın (istilik
mühərriki, istilik nasosu və s.).
ТЕПЛОВАЯ ОБРАБОТКА
СКВАЖИН - Well thermostimula­
tion, heat treatment of well, thermal
treatment of wells - QUYUNUN İS-
ТЕПЛОВОЕ
TİLİKLƏ İŞLƏNİLMƏSİ: Quyunun
gövdəsində və onun dib zonasında
sün’i yolla temperaturun yüksədilməsi-
nə əsaslanın quyuya karbohidrogen
axınını intensivləşdirmə və istismar
quyusunun məhsuldarlığının artırma
üsulu. Əsasən yüksək özlülüklü, para-
fınli və qətranlı neftlərin çıxarılmasın­
da istifadə olunur. Qızdırma prosesi
quyuya qızdırılmış maye - istilikda-
şıyıcısı (neft, qazolin, ağ neft, dizel
yanacağı, su) vurmaqla; tsiklik buxar
istilik, elektrik-istilik və istiturşu işlə­
mələri yolu ilə, elektrik-maqnit və
termik-akustik tə’sir göstərməklə həy­
ata keçirilir.
ТЕПЛОВОЕ ДВИЖЕНИЕ -
Thermal motion - İSTİLİK HƏRƏ­
KƏTİ: Cismi əmələ gətirən mikrohis-
səciklərin qarma-qarışıq hərəkəti. İ.h.-
nin kinetik enerjisi maddənin mütləq
temperaturu ilə düz mütənasibdir.
ТЕПЛОВОЕ ИЗЛУЧЕНИЕ -
Thermal radiation - İSTİLİK ŞÜA­
LANMASI: Müəyyən tcmpcraturlu
maddənin daxili enerjisi hesabına bu­
raxdığı elektrik-maqnit şüalanması.
Cisimlərin İ.Ş. Kirxhofun şüalanma
qanunu ilə müəyyən olunur.
ТЕПЛОВОЕ ПОЛЕ - Ther-
mal/heat field - İSTİLİK SAHƏSİ.
Ətraf mühitlə istilik mübadiləsi şərai­
tində mühitdə (məs., dağ süxurunun
həcmi üzrə) istiliyin müəyyən qanuna­
uyğunluqla paylanması. Bu paylanma,
əsasən, mühitin istilik-fıziki xassələri,
forması və ölçüləri ilə müəyən olunur.
ТЕПЛОВОЕ РАСШИРЕНИЕ -
Thermal expansion - İSTİLİKDƏN
GENİŞLƏNMƏ: Temperaturun dəyiş­
məsi ilə cismin ölçü və formasının dəy­
işməsi. İ.g. həcmi və xətti genişlənmə
əmsalları ilə müəyyən olunur. İ.g. pro­
sesi, adətən, sabit təzyiqdə həyata keçir.
Həcmi İ.g. əmsalı xətti İ.g. əmsalından,
adətən, üç dəfə kiçik olur.
ТЕПЛОВОЙ БАЛАНС
-253- ТЕПЛОВЫЕ
Heat/thermal balance - İSTİLİK
BALANSI: İstilik proseslərinin təhli­
lində (analizində) daxil olan və sərf
olunan istilik- eneıji miqdarlarının
müqayisəsi.
ТЕПЛОВОЙ НАСОС - Ther-
mocompressor - İSTİLİK NASOSU:
Aşağı temperaturlu istilikvcricidən
yüksək temperaturlu istilik qəbule­
diciyə istilik enerjisini ötürmək üçün
qurğu. İş prosesi soyuducu maşınlarda-
kı proseslə uyğundur.
ТЕПЛОВОЙ ОТОРОЧКИ МЕ­
ТОД - Method of heat margin - İS­
TİLİK QURŞAĞI ÜSULU: Layda
neftin sıxışdırılması istiqamətində hə­
rəkət edən yüksək tcmpcraturlu qızdı­
rılmış aralıq qatının yaradılmasına
əsaslanan, layın neftveriminin artırıl­
ması üsulu. İstilik qurşağı üsulunun
tətbiqi neft yataqlarının işlənməsinin
layihələndirilməsində laya vurulan
istilik daşıyıcısının soyuq su ilə əvəz
olunma momentinin tə’yin olunması
vaxtı mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu
üsul, həmçinin laydaxiliyanma üsulu
ilə birgə də istifadə olunur.
ТЕПЛОВОЙ ПОТОК - Heat
flow, heat flux, rate of heat flow - İS­
TİLİK SELİ: İzotermik səthdən vahid
zamanda ötürülən istiliyin miqdarı. Vt və
ya kkallsaat ilə ölçülür. İ.s.-nin sıxlığı
cismin istilik-fiziki xassəsindən asılıdır.
Yerin təkindən istilik seli fasiləsiz gəlir
və ətraf mühitdə səpələnir, onun inten­
sivliyi regionun tektonik quruluşundan
asılı olub, vulkan və geotermal fəa­
liyyəti ilə əlaqədardır.
ТЕПЛОВОЙ ЭКВИВАЛЕНТ
РАБОТЫ - Heat equivalent of work -
İŞİN İSTİLİK EKVİVALENTİ: Va­
hid işə energetik baxımdan ekvivalent
olan istiliyin miqdarı. İstiliyin mexaniki
ekvivalentinin qiymətcə əksidir.
ТЕПЛОВЫЕ МЕТОДЫ ВОЗ­
ДЕЙСТВИЯ НА ПЛАСТЫ - Ther­
mal impact methods of layers - LAY-
ТЕПЛОВЫЕ_____________________ -254-ТЕПЛОПРОВОДНОСТИ
LARA İSTİLİKLƏ TƏ’SİR ÜSUL­ KÜTLƏ İSTİLİK TUTUMU:
LARI: Laya isti su, buxar vurulması və Müəyyən termodinamik prosesdə nor­
layda aparılan müxtəlif modifikasiya mal şəraitdə maddənin vahid kütləsini
laydaxili yanma prosesini həyata ke­ bir dərəcə qızdırmaq üçün ona sərf olu­
çirməklə laya istiliyin daxil edilməsi. nan istiliyin miqdarı. Coul/(kq dərəcə)
ТЕПЛОВЫЕ СВОЙСТВА ilə ölçülür.
ВЕЩЕСТВА - Heat properties of ТЕПЛОЕМКОСТЬ ОБЪЁМ­
substance (matter) - MADDƏLƏRİN НАЯ УДЕЛЬНАЯ - Specific heat
İSTİLİK XASSƏSİ: Maddənin (cis­ capacity per unit volume - XÜSUSİ
min) termodinamik halını və onda HƏCM İSTİLİKTUTUMU: Müəy­
gedən istilik proseslərini müəyyənləş­ yən termodinamik prosesdə normal
dirən xassələr. M.i.x.-nə istilikkeçir- şəraitdə maddənin vahid həcminin
mə, istiliktutumu, istiliyə davamlılıq temperaturunu bir dərəcə qızdırmaq
və s. aiddir. İstilik proseslərini hesab­ üçün ona sərf olunan istiliyin miqdarı.
lamaq üçün maddənin (cismin) ərimə, Coul/(mJ dərəcə) ilə ölçülür.
qaynama və parçalanma temperaturla­ ТЕПЛОНОСИТЕЛЬ - Heat trans­
rını, həmçinin xüsusi ərimə və buxar­ fer agent - İSTİLİK DAŞIYICISI İsti­
lanma temperaturlarını da bilmək la­ liyi ötürmək üçün istifadə olunan hərəkət
zımdır. Sonuncular enerji sərfini he­ edən mühit (qaz, buxar, maye).
sablamaq üçün istifadə olunur. ТЕПЛООБМЕН - Heat ex­
ТЕПЛОВЫЕ СВОЙСТВА ГОР­ change - İSTİLİK MÜBADİLƏSİ:
НЫХ ПОРОД - Heat properties of Çox qızdırılmış cisimdən az qızmış
rocks - DAĞ SÜXURLARININ İSTİ­ cismə (və ya onun bir hissəsinə) isti­
LİK XASSƏLƏRİ. Bax: ТЕПЛОВЫЕ liyin öz-özünə ötürülməsi prosesi. İ.m.
СВОЙСТВА ВЕЩЕСТВА. istilikkeçirmə, konvektiv və şüalanma
ТЕПЛОЕМКОСТЬ - Heat capac­ ilə baş verir.
ity - İSTİLİK TUTUMU: Cismin (mad­ ТЕПЛООБМЕНИК - Heat ex­
dənin) temperaturunu 1°S və ya İK changer - İSTİLİK MÜBADİLƏSİ
yüksəltmək üçün tələb olunan istiliyin APARATI: İstiliyi yüksək tempera-
miqdarı. Vahid kütlənin İ.t. xüsusi istilik turlu mühitdən aşağı tcmpcraturlu
tutumu adlanır. Mayelərdən ən çox İ.t.-na mühitə ötürmək üçün aparat.
malik sudur: c=4,18 C/qdər.. Bərk ci­ ТЕПЛООТДАЧА - Convective
simlərdən isə daş kömürün istilik tutumu heat exchange - İSTİLİKVERMƏ:
ən böyükdür (c=l,29), qızılın İ.t. isə ən Cismin səthi ilə ətraf mühit arasında
kiçikdir (0,13). Hər hansı mühitdə (məs., istilik mübadiləsi (konvektiv, buxar­
maye, dağ süxurlarında və s.) istilikkc- lanma, şüalanma), istilikvermə əmsalı
çirmə tənliyi ilə temperatur paylanmasını ilə səciyyələnir.
hesablamaq üçün mühitin İ.t.-nu bilmək ТЕПЛОПЕРЕДАЧА - Heat
vacibdir. transfer - İSTİLİKÖTÜRMƏ: İki
ТЕПЛОЕМКОСТЬ ГОРНЫХ istilik daşıyıcısını və ya hər hansı iki
ПОРОД - Heat capacity of rocks - DAĞ mühiti ayıran səth arasında istilik
SÜXURLARININ İSTİLİK TUTUMU mübadiləsi.
Bax: ТЕПЛОЕМКОСТЬ. ТЕПЛОПРОВОДНОСТИ
ТЕПЛОЕМКОСТЬ МАССО­ УРАВНЕНИЕ - Equation of heat
ВАЯ УДЕЛЬНАЯ - Specific heat conduction - İSTİLİKKEÇİRMƏ
capacity per unit mass - XÜSUSİ TƏNLİYİ: Hər hansı mühitdə istiliyin
ТЕПЛОПРОВОДНОСТЬ
yayılmasını təsvir edən 2-ci tərtibli
xüsusi törəməli diferensial tənlik.
ТЕПЛОПРОВОДНОСТЬ - Heat
conduction/conductivity - İSTİLİK­
KEÇİRMƏ: İstilik hərəkəti və mikro-
hissəciklərin qarşılıqlı tə’siri nəticə­
sində enerjinin, cismin daha çox qızdı­
rılmış hissəsindən zəif qızmış hissəsi­
nə ötürülməsi. Bu isə cisimdə tempe­
raturun bərabərləşməsinə gətirir.
Ötürülən enerjinin miqdarı, yə’ni istilik
selinin sıxlığı, adətən, temperatur qra-
diyenti ilə mütənasib olur (Furyc qa­
nunu), mütənasiblik əmsalı isə istilik­
keçirmə əmsalı adlanır.
ТЕПЛОПРОВОДНОСТЬ
ГОРНЫХ ПОРОД - Heat conduc­
tivity of rocks, termoconductivity of
rocks - DAĞ SÜXURLARININ İS­
TİLİK KEÇİRMƏSİ: Dağ süxurları­
nın istiliyi daha isti hissədən az isti
hissəyə ötürmə xassəsi. Furyc qanunu
(düsturu) ilə hesablanır. Gümüş ən çox
istilik keçirmə əmsalına (Ä=310
Ft/zn dərəcə), boz kömür isə ən az İ.k.
(A =0,25 17/m-dərəcə) əmsalına ma­
likdir. Temperatur artdıqca süxurların
İ.k. azalır. İstilikkeçirmə tənliyi ilə dağ
süxurlarında temperaturun paylanması­
nı və yayılmasını hesablamaq üçün İ.k.
bilmək lazımdır.
ТЕПЛОТА - Heat - İSTİLİK:
Fiziki sistemin (cismin) aldığı (verdiyi)
enerjinin miqdarı ilə müəyyən olunan.
İstilik mübadiləsi prosesinin energetik
səciyyəsi. İstilik miqdarının kiçik dəy­
işməsi temperaturun dəyişməsi ilə düz
mütənasibdir. Mütənasiblik əmsalı
cismin istilik tutumu adlanır.
ТЕПЛОТА ГОРЕНИЯ - Heat
combustion - YANMA İSTİLİYİ.
Bax ТЕПЛОТА СГОРАНИЯ.
ТЕПЛОТА КИПЕНИЯ - Boiling
heat - QAYNAMA İSTİLİYİ. Bax:
ТЕПЛОТА ПАРООБРАЗОВАНИЯ.
ТЕПЛОТА ПАРООБРАЗОВА­
-255- ТЕПЛОФИЗИЧЕСКИЕ
НИЯ - Heat of vaporization - BUXAR
ƏMƏLƏGƏLMƏ İSTİLİYİ: Sabit
təzyiqdə maddəni maye halından buxara
çevirmək üçün lazım olan istiliyin miqda­
rı. Maddənin vahid kütləsinin B.ə.i. xüsu­
si B.ə.i. adlanır.
ТЕПЛОТА СГОРАНИЯ - Heat
combustion - YANMA İSTİLİYİ: Ya­
nacağın tam yanmasından alınan istiliyin
(C və ya Kal. ilə) miqdarı. Xüsusi və
həcmi Y.i.-dən istifadə olunur.
ТЕПЛОТА СМАЧИВАНИЯ -
Heat wetting - İSLANMA İSTİLİYİ:
Bərk cisim maye ilə islandıqda ayrılan
istilik. Maye bərk cismi nə qədər yaxşı
islatsa, bir o qədər çox istilik ayrılar. Mə­
saməli cisimlər üçün islanma istiliyi
(1+125) kClkq arasında dəyişir.
ТЕПЛОТА СУБЛИМАЦИИ -
Heat sublimation - SUBLİMASİYA
İSTİLİYİ: Sabit təzyiqdə maddənin bərk
haldan birbaşa (maye halına keçmədən)
qazvari hala gətirmək üçün lazım olan
istiliyin miqdarı. Vahid kütlənin S.i.
xüsusi S.i. adlanır.
ТЕПЛОТА ФАЗОВОГО ПЕРЕ­
ХОДА (удельная) - Heat of phase
transfer - FAZA KEÇİDİ İSTİLİYİ
(xüsusi): Müvazinətdə olan prosesdə
maddənin vahid kütləsinin ikifazalı sis­
temdə bir fazadan digərinə keçirilməsinə
lazım olan istiliyin miqdarı.
ТЕПЛОТЕХНИКА - Heat en-
geneering, heat technology - İSTİLİK
TEXNİKASI: İstilik cncıjisinin alınması
və istifadəsi üsullarım əhatə edən elm və
texnika sahəsi.
ТЕПЛОФИЗИЧЕСКИЕ МЕ­
ТОДЫ ВОЗДЕЙСТВИЯ - Thermo­
physical methods - İSTİLİK-FİZİKİ
TƏ’SİR ÜSULLARI: Quyudibi zona­
sında süxurların süzülmə xassələrini ar­
tırmaq üçün tətbiq edilən tə’sir üsulları.
Bunlara quyudibi zonanın vaxtaşırı və
daimi istilik-elektrik vasitəsilə qızdırılma­
sı, termiki-akustik, elektrik-akustik işlən-
 ТЕРМАЛЬНЫЕ
məsi, vaxtaşırı isti buxar vasitəsilə qızdı­
rılması daxildir. Bu üsulların əsas məqsə­
di, quyu dibinə çökmüş parafin, qətran və
duzların xaric edilməsi; quyudibi ətrafın­
dakı süxurların süzülmə xassələrinin
saxlanılması üçün onun vaxtaşırı qızdırıl­
ması; quyudibi zonaya daxil olmuş qazı­
ma filtratının tə’sirini ləğv etməkdir.
ТЕРМАЛЬНЫЕ ВОДЫ
Thermal waters - TERMAL SULAR:
Temperaturu 20°S artıq olan yeraltı
sular. T.s. yeraltı hidrosfer suyunun
böyük hissəsini təşkil edir. Yer qabığı­
nın aşağı sərhəddində T.s.-ın tempe­
raturu 500-600°S-yə çata bilər.
ТЕРМИН - Term - TERMİN:
Hər hansı bir elm, texnika, mədəniyyət
və s. sahəsində işlədilən xüsusi sözlər
və ya söz birləşmələri sistemi.
ТЕРМИНАЛ - Terminal
TERMİNAL: Neft və neft məhsulları­
nı nəql etmək üçün yığılıb saxlanıldığı,
onları boru kəmərlərinə vurmaq,
müxtəlif nəqliyyat vasitələri tutumları­
na doldurmaq üçün müəyyən avadan-
laqlarla tə’min olunmuş xüsusi yer.
ТЕРМИЧЕКИЕ МЕТОДЫ ДО­
БЫЧИ НЕФТИ - Thermal methods of
oil production - NEFTÇIXARMANIN
TERMİKİ ÜSULLARI: Neftin
özlülüyünü azaltmaq məqsədilə neftlə
doymuş süxurların əlavə qızdırılmasına
əsaslanan layların neftverimini artırma
üsulu. Əsas e’tibarilə ağır və yüksək
özlülüklü neft yataqlannm quyu ilə və ya
şaxta vasitəsilə istismarında istifadə edilir.
N.t.ü.-na neftin laydan istilik daşıyıcıları
(isti su, su buxarı, buxar-qaz qarışığı),
laydaxili yanma (istilik-qələvi, istilik-
turşu vurmaqla birgə) üsulları daxildir.
Layın neftverimini 20Л0% artırır.
ТЕРМИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ -
Thermoanalysis - TERMİKİ ANA­
LİZ: İstilik ayrılması və ya istilik
udulması ilə gedən proseslərin (məs.,
kristallaşma, ərimə) başlanma tempe­
raturunun tə’yini üsulu.
- 256 ■ ТЕРМОГАЗОХИМИЧЕСКОЕ
ТЕРМИЧЕСКОЕ БУРЕНИЕ -
Jet drilling, thermal drilling - TER­
MİKİ QAZIMA: Çox bərk dağ
süxurlarına səsdən çox sür’ətli, yüksək
temperaturlu qaz axını və ya plazma ilə
tə’sir etməklə quyu qazıma üsulu. T.q,-
da işlədilən alət reaktiv mühərrik prin­
sipinə görə işləyir.
ТЕРМИЧЕСКОЕ ВОЗДЕЙСТ­
ВИЕ - Thermal impact - TERMİKİ
TƏ’SİR: Quyudibi zonasını elektrik
qızdırıcısı, buxar, isti su, turşu və digər
vasitələrlə qızdırmaqla quyuya neft
axınının intensivləşdirilməsi.
ТЕРМОАКУСТИЧЕСКАЯ ОБ­
РАБОТКА - Thermo-acoustic proc­
essing - TERMİK-AKUSTİK İŞLƏ­
NİLMƏ: Quyudibi zonanın lazım olan
temperatura qədər qızdırılmasına sərf
olunan vaxtı azaltmaq və istillik tə’sir
üsulunun effektivliyini artırmaq məqsə­
dilə, istillik ilə birlikdə apanlan akustik
tə’sir üsulu. Akustik şüalandırma yolu ilə
yaradılan dalğa sahəsi, layın istilik keçir­
məsinin artmasına, məsamələrdə çökmüş
parafin və bərk duz çöküntülərinin çıxa­
rılmasına müsbət tə’sir göstərir. Akustik
və temperatur sahələrinin birgə tə’si-
rindən quyudibi zonadan əlaqəli suyun
çıxarılmasının və onun keçiriliciyinin
artırılmasının mümkünlüyü də müəyyən
edilmişdir. T.i. qaz yataqlarında hidratm
yaranmasına qarşı mübarizədə səmərəliyi
də müəyyən edilmişdir. Bax: ТЕПЛО­
ВАЯ ОБРАБОТКА СКВАЖИН.
ТЕРМОАНЕМОМЕТР - Hot­
wire anemometer - TERMOANE-
MOMETR: Maye və ya qaz axınının
sür’ətini ölçmək üçün cihaz. Axın daxi­
lində yerləşən qızdırılmış məftilin istilik
veriminin axın sür’ətindən asılılığına
əsaslanır.
ТЕРМОГАЗОХИМИЧЕСКОЕ
ВОЗДЕЙСТВИЕ - Thermogasche­
mical impact - TERMİKİ QAZ-
KİMYƏVİ TƏ’SİR: Quyuda barıtın
yandırılmasından alınan qazlann quyu-
ТЕРМОГРАФ
dibi zonaya tə’sirinə əsaslanan üsul.
Məhsuldar lay intcrvalında 200 kq
barıtın yandırılması zamanı alınan isti­
lik enerjisi 840 min Coula bərabərdir.
Bu cncıji mayeyə və quyudibi süxurla­
ra ötürülür.
ТЕРМОГРАФ - Thermograph -
TERMOQRAF: Havanın, suyun və s.
temperaturunun dəyişməsini fasiləsiz
qeyd edən cihaz.
ТЕРМОДИНАМИКА - Thermo­
dynamics - TERMODİNAMİKA:
Enerji çevrilməsinin ümumi qanu-
nayğunlanm öyrənən elm.
ТЕРМОДИНАМИКА НЕРАВ­
НОВЕСНЫХ ПРОЦЕССОВ -
Thermodynamics of unbalanced pro­
cesses - MÜVAZİNƏTSİZ PRO­
SESLƏRİN TERMODİNAMİKASI:
Tcrmodinamikanin ümumi qanunları
əsasında müvazinətsiz prosesləri (dif-
fuziya, özlülük, tcrmoclcktrik hadisələ­
ri və s.) öyrənən fizikanın bir bölməsi.
ТЕРМОДИНАМИКА ХИМИ­
ЧЕСКАЯ - Chemical thermodynam­
ics -KİMYƏVİ TERMODİNAMİ­
KA: Kimyəvi və fiziki-kimyəvi pro­
seslərin öyrənilməsində tcrmodinami­
kanin qanunlarından istifadə edən flzi-
ki-kimyanın bir bölməsi.
ТЕРМОДИНАМИЧЕСКАЯ
ОБРАТИМОСТЬ - Thermodynamic
reversibility - TERMODİNAMİK
DÖNƏRLİK: Ətraf mühitdəki cisim­
lərdə heç bir dəyişiklik əmələ gətir­
mədən, sistemin düz istiqamətdə get­
diyi bütün aralıq vəziyyətlərdən əks
istiqamətdə ardıcıl olaraq keçməklə
başlanğıc hala qayıtma prosesi.
ТЕРМОДИНАМИЧЕСКАЯ
СИСТЕМА - Thermodynamic sys­
tem - TERMODİNAMİK SİSTEM:
Ətraf mühitdən arakəsmə və ya qılafla
ayrılmış (şərti və fikirdə ola bilər),
özünün makroskopik parametləri -
həcmi, temperaturu, təzyiqi və s. ilə
-257- TEPMOKAMEPA
səciyyələnən, çoxlu hissəcikdən ibarət
makroskopik cisim.
ТЕРМОДИНАМИЧЕСКАЯ
ТЕМПЕРАТУРНАЯ ШКАЛА -
Thermodynamic scale - TERMODİ­
NAMİK TEMPERATUR CƏDVƏLİ
(şkalası): Maddənin termodinamik
xassəsindən asılı olmayan temperatur
şkalası. Mütləq sıfır temperaturdan
hesablanır. Vahidi Kclvindir (°K) -
suyun üçlük nöqtəsinin termodinamik
temperaturunun 1/273,16 hissəsinə
bərabərdir.
ТЕРМОДИНАМИЧЕСКИЕ
ПАРАМЕТРЫ - Thermodynamic
parameters - TERMODİNAMİKİ
PARAMETRLƏR: Tcrmodinamiki
müvazinət vəziyyətində sistemi xa­
rakterizə edən parametrlər (həcm, tem­
peratur, təzyiq və s.).
ТЕРМОДИНАМИЧЕСКОЕ
СОСТОЯНИЕ ФИЗИЧЕСКОЙ
СИСТЕМЫ - Thermodynamic state
of physical system - FİZİKİ SİSTE­
MİN TERMODİNAMİK HALI: Sis­
temin müvazinətli və müvazinətsiz
halları. Sistemin termodinamik müva­
zinət halı onun termodinamik para-
mctlərləri - təzyiq, temperatur, həcm,
komponentlərin konsentrasiya, poten­
sialların və s. tarazlığı ilə müəyyən
olunur. Termodinamik müvazinətsiz
hal isə bu parametrlərin qradiycntləri-
nin mövcudluğu ilə səciyyələnir.
ТЕРМОДИФФУЗИЯ - Thermal
diffusion - TERMODİFFUZİYA:
Mühitdə (məhlul, qarışıq) temperatur
qradiyentinin olması nəticəsində baş
verən diffuziya. Mühitin yüksək və
aşağı temperaturlu sahələrində kompo­
nentlərin konscntrasiyası müxtəlif olur.
ТЕРМОКАМЕРА - Thermocam-
era - TERMOKAMERA: İçərisindəki
havanın temperaturu müəyyən qanun
üzrə dəyişdirilə bilən həcmdən ibarət
sınaq qurğusu.
 ТЕРМОМЕТР ГАЗОВЫЙ
ТЕРМОМЕТР ГАЗОВЫЙ - Gas
thermometer - QAZ TERMOMETRİ:
Qazın təzyiqinin və ya həcminin dəyiş­
məsinin temperaturdan asılılığına əsasla­
nan temperatur ölçmək üçün cihaz.
ТЕРМОМЕТР ГЛУБИННЫЙ -
Deep sea thermometer - DƏRİNLİK
TERMOMETRİ: İstismar və qazılan
quyularm quyudibi və bütün dərinliyi
boyu neftin, suyun, qazın və onların qarı­
şığının temperaturunu tə’yin edən ölçü
cihazı. Lay və quyularm tədqiqində və
neft (qaz) yataqlarının işlənməsində tem­
peratura nəzarət üçün istifadə olunur.
ТЕРМОМЕТР ЖИДКОСТНЫЙ
- Liquid-filled thermometer - MAYE
TERMOMETRİ. Bax: ЖИДКОСТ­
НЫЙ ТЕРМОМЕТР.
ТЕРМОМЕТР СОПРОТИВ­
ЛЕНИЯ - Resistance thermometer -
MÜQAVİMƏT TERMOMETRİ:
Temperaturun dəyişməsi ilə metalın və
yarımkcçiricinin elektrik müqaviməti­
nin dəyişməsinə əsaslanan temperaturu
ölçmək üçün cihaz.
ТЕРМОМЕТРИЯ - Thermometry
- TERMOMETRİYA: Quyu gövdəsin­
də temperaturun quyu dibindən ağzına
qədər paylanmasının tə’yini. Bu mə’lu-
mata əsasən nasos-kompressor boruların­
da parafin əmələ gəlməsinin intcrvalı və
onun qalınlığı müəyyən edilir.
ТЕРМОМЕТРЫ - Thermome­
ters - TERMOMETRLƏR: Tempe­
raturu ölçmək üçün cihaz. Qaz, maye
və müqavimət termometrləri mövcud­
dur.
ТЕРМОПАРА - Thermocouple -
TERMOCÜT: Nəzarət və idarəetmə
sistemlərində temperaturu ölçən qurğ­
ularda olan istiliyə həssas element.
ТЕРМОРЕГУЛЯТОР - Tem­
perature controller - İSTİLİK TƏN­
ZİMLƏYİCİSİ: Binada, qabda, boru
kəmərlərində temperaturun verilmiş
səviyyədə saxlanılmasım tə’min etmək
-258- ТЕХНИКА
üçün avtomatik qurğu.
ТЕРМОСТАТ - Thermostat -
TERMOSTAT: Sabit temperaturu
saxlamaq üçün cihaz. 60°S-dən 500°S-
yə qədər temperaturu saxlamaq üçün
maye termostatdan istifadə edilir.
ТЕРМОСТОЙКОСТЬ ГОР­
НЫХ ПОРОД - Heat resistance of
rocks - DAĞ SÜXURLARININ
TERMODƏYANƏTLİYİ: Yüksək
temperaturda dağ süxurunun öz möh­
kəmliyini saxlama qabiliyyəti.
ТЕРМОХИМИЧЕСКИЕ МЕ­
ТОДЫ - Thermochemical methods -
TERMOKİMYƏVİ ÜSULLAR: Lay­
da olan neftin, laya vurulan oksigen
(hava) ilə reaksiyaya girməsi nəticə­
sində böyük miqdarda istiliyin ayrılma­
sına (laydaxili yanma) əsaslanan neft
yataqlarının işlənmə üsulu.
ТЕРМОХИМИЧЕСКОЕ ВОЗ­
ДЕЙСТВИЕ НА ПРИЗАБОЙНУЮ
ЗОНУ - Thermochemical action to
the hole bottom - QUYUDİBİ ZO­
NAYA TERMOKİMYƏVİ TƏ’SİR:
Quyudibi zonanın çatlarına hidravlik
yarılma sxemi ilə vurulmuş qranulyar
və ya toz şəkilli maqneziumun xlor
turşusu ilə və ya başqa mə’lum məh­
lullarla gedən ekzotermik reaksiya
nəticəsində əmələ gələn istilikdən is­
tifadəyə əsaslanan quyudibinə tə’sir
üsulu. Yaranan istilik nəticəsində
quyudibi zonada çökmüş bərk neft
komponentlər əriyərək quyudibi zona­
nın keçiriciliyini yaxşılaşdırır.
ТЕРРИГЕННЫЕ ОТЛОЖЕ­
НИЯ - Terrigenous deposits - TER-
RİGEN ÇÖKÜNTÜLƏR: Qurudan
dənizə gətirilmiş dağ süxurların qırın­
tılar və mineral dənələrindən əmələ
gəlmiş qırıntı çökmə və qırıntı dağ
süxurları.
ТЕХНИКА БЕЗОПАСНОСТИ -
Safety - TƏHLÜKSİZLİK TEXNİ­
KASI: Əməyin sağlam və təhlükəsiz
ТЕХНИКА
şəraitini tə’min edən texniki tədbirlər
sistemi. Bax: ОХРАНА ТРУДА.
ТЕХНИКА ДОБЫЧИ НЕФТИ -
Oil extracting equipment - NEFTİN
ÇIXARILMA TEXNİKASI: Neftin
quyudan çıxarılmasında istifadə olunan
quyudaxili (nasos kompressor boruları,
ştanqlar, pakerlər, nasoslar, qazlift
klapanları) və quyuağzı (fontan arma­
turları, boru başlıqları, mancanaq dəz­
gahlar və s.) avadanlıqlar kompleksi.
ТЕХНИКО-ЭКОНОМИЧЕС­
КИЕ ПОКАЗАТЕЛИ - Technical-
economic indicators - TEXNİKİ-İQ­
TİSADİ GÖSTƏRİCİLƏR: Müəssi­
sənin maddi istehsal bazasını və re­
surslardan kompleks istifadəni səciy­
yələndirən göstəricilər sistemi. İsteh­
salın və əməyin təşkilini, texniki sə­
viyyəsini, məhsulun keyfiyyətini, əsas
və dövriyyə fondlarından, əmək ch-
tiyyatlanndan istifadəni planlaşdırmaq
və təhlil etmək üçün tətbiq olunur.
ТЕХНИЧЕСКАЯ ВОДА - Serv­
ice water - TEXNİKİ SU: İçmək üçün
yararsız, amma texnoloji proseslərdə
işlədilən qarışıq tərkibli (bərk xırda
hissəciklər, emulsiya və həll olunmuş
maddələr) yararlı su.
ТЕХНИЧЕСКАЯ ЕДИНИЦА
МАССЫ - Technical unit of mass -
KÜTLƏNİN TEXNİKİ VAHİDİ:
MKqQS vahidlər sistemində kütlə va­
hidi - \k.t.v.= \kqq s2/m= =9,80665 kq.
ТЕХНИЧЕСКАЯ КИБЕРНЕ­
ТИКА - Technical cybernetics -
TEXNİKİ KİBERNETİKA: Kiber­
netikanın ideya və metodlarından isti­
fadə edərək idarəetmə texniki sistem­
lərini öyrənən elm sahəsi. İstehsal
avtomatlaşdırılmasının elmi əsasları.
ТЕХНИЧЕСКАЯ HOPMA ОТ­
БОРА - Technical norm of produc­
tion - HASİLATIN TEXNİKİ
NORMASI: Texnoloji norma ilə
müqayisədə bu və ya digər səbəbə
-259- ТЕХНОЛОГИЧЕСКАЯ
görə məhdudlaşdırılan quyunun neftə
görə maksimal mümkün debiti.
ТЕХНИЧЕСКИЕ ДОКУМЕН­
ТАЦИИ - Technical documentation -
TEXNİKİ SƏNƏDLƏR: İstehsalın
təşkilində və yaradılmasında, layihə-
ləşdirmə və istismar işlərində, həmçi­
nin ob’ycktləri və məhsulları sınaqdan
keçirmək və s. üçün istifadə edilən
sənədlər toplusu.
ТЕХНИЧЕСКИЕ УСЛОВИЯ -
Technical conditions - TEXNİKİ
ŞƏRTLƏR (TŞ): Məhsulun (istehsal,
elmi, texniki və s.) konkret növünə,
markasına qoyulan tələbləri müəyyən­
ləşdirən normativ texniki sənəd.
Uyğun standartlar əsasında yaradılır.
ТЕХНИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ -
Technical analysis - TEXNİKİ ANA­
LİZ: Sənayedə istehlak, yaxud istehsal
olunan xammal, yarımfabrikat və hazır
məhsulun fiziki, fiziki-kimyəvi və
kimyəvi analiz üsulları.
ТЕХНОЛОГИЧЕСКАЯ HOP­
MA ОТБОРА - Technological norm
of production - HASİLATIN TEX­
NOLOJİ NORMASI: Texniki imkan­
larla məhdudlaşmayan, ancaq istismar
obyekti üzrə layihədə qəbul edilmiş
hasilatın dinamikasından asılı olan
quyunun mümkün maksimal debiti.
ТЕХНОЛОГИЧЕСКАЯ ОПЕ­
РАЦИЯ - Technological operation -
TEXNOLOJİ ƏMƏLİYYAT: Tex­
noloji prosesin bir hissəsi; bir iş yerin­
də bir və ya bir neçə işçi tərəfindən,
habelə adamların iştirakı olmadan,
yaxud onların nəzarəti altında yerinə
yetirilən işlər.
ТЕХНОЛОГИЧЕСКАЯ СХЕ­
МА ОПЫТНО-ПРОМЫШЛЕН­
НОЙ РАЗРАБОТКИ - Technologi­
cal scheme of experimental-commer­
cial development - SINAQ-SƏNAYE
İŞLƏNMƏNİN TEXNOLOJİ SXE­
Mİ: Layihə sənədi olub, yatağa qazı­
 ТЕХНОЛОГИЧЕСКАЯ
lacaq qiymətləndirici, istismar, vurucu
və xüsusi quyuların yerini, lazım
olacaq xüsusi avadanlığın, laya vuru­
lacaq agentin miqdarını, prosesin gedişi
və efcktivliyi haqqında mə’lumatlan
əldə etmək məqsədilə işlənmə prose­
sinə nəzarət üzrə kompleks tədqiqatları
müəyyən edir.
ТЕХНОЛОГИЧЕСКАЯ СХЕ­
МА РАЗРАБОТКИ МЕСТОРОЖ­
ДЕНИЙ НЕФТИ И ГАЗА - Tech­
nological scheme of development of
oil and gas deposits - NEFT VƏ QAZ
YATAQLARININ İŞLƏNMƏSİNİN
TEXNOLOJİ SXEMİ: Layihə sənədi
olub, yatağın kəşfi və sınaq istismarı
zamanı əldə edilən məTumatlara əsa­
sən onun ilkin sənaye istismarına ve­
rilməsini müəyyənləşdirir. Texnoloji
sxemdə yatağın qazılma ardıcıllığı;
qazılacaq quyuların sayı və şəbəkəsi;
lay təzyiqinin saxlanılmasının vacib­
liyi, laydan çıxarılan neftin, qazın,
mayenin və laya vurulacaq sıxışdırım
agentin dinamikası; yatağın işlənməsi­
nə nəzarət etmək üçün aparılacaq geo­
fiziki və hidrodinamik tədqiqatlar
kompleksinin miqdarı və s. məsələr
əsaslandırılır.
ТЕХНОЛОГИЧЕСКИЕ СВОЙ­
СТВА ГОРНЫХ ПОРОД - Techno­
logical properties of rocks - DAĞ
SÜXURLARININ TEXNOLOJİ XAS­
SƏLƏRİ: Dağ süxurlarının müxtəlif
alətlərin (məs., qazıma alətlərinin) və
proseslərin ona tə’sirinə reaksiyasını
səciyyələndirən xassə və parametrləri.
ТЕХНОЛОГИЧЕСКИЙ ПРО­
ЦЕСС - Technological process -
TEXNOLOJİ PROSES: İstehsalat
prosesinin bir hissəsi; istehsal əşyasının
formasının dəyişdirilmə və sonrakı
e’mal əməliyyatlarından ibarətdir.
ТЕХНОЛОГИЧЕСКИЙ РЕ­
ЖИМ БУРЕНИЯ - Technological
regime of drilling - QAZIMANIN
TEXNOLOJİ REJİMİ: Qazıma pro­
-260- ТЕХНОЛОГИЯ
sesində quyudibinin effektiv dağıdıl­
masını tə’min edən baltanın iş prosesi­
nin bir sıra əsas texnoloji parametləri-
nin - baltaya verilən boyuna yük, bal­
tanın fırlanma dövrlərinin sayı, gilli
məhlulun miqdarı, onun keyfiyyəti və
alətin quyudibinə verişinin əlaqələndi­
rilməsi.
ТЕХНОЛОГИЧЕСКИЙ РЕ­
ЖИМ ЭКСПЛУАТАЦИИ СКВА­
ЖИНЫ - Technological regime of
exploitaion of well - İSTİSMAR
QUYUSUNUN TEXNOLOJİ REJİ­
Mİ: Quyuları səmərəli istismar etmək
məqsədilə qoyulan müəyyən şərt və
normaların məcmusu. İ.q.t.r.-nə aşağı­
dakılar daxildir: quyunun neft, qaz, su
və emulsiya üzrə mütləq debitləri; bu
debitlərə uyğun olan quyudibi təzyiqin
qiyməti; quyuya daxil olan mayenin
tərkibində mümkün ola bilən suyun,
emulsiyanın və qumun faizi və qaz
faktorunun qiyməti; yeraltı avadanlıq­
ların parametləri - qaldırıcı boruların
diametrləri və onların buraxılma də­
rinliyi, dərinlik nasosunun diametri və
növü, nasos ştanqlarının diametri, qaz
və qum lövbərlərinin diametri və növü.
Buraxıcı klapanlar və onların qoyulma
dərinlikləri; ycrüctü avadanlıqların
parametrləri, ştutserin diametri və bu­
fer təzyiqinin qiyməti (fontan üsulun­
da), quyuya vurulacaq sıxılmış qazın
təzyiqi (kompressor üsulunda), manca­
naq dəzgahının gediş yolunun uzun­
luğu və yırğalanma sayı (nasos üsulu).
İ.q.t.r. layın quyu yerləşdiyi zonada
aparılan tədqiqat işləri nəticəsində
müəyyən edilir. İşlənmə dövründə
quyunun yerləşdiyi zonada layın para­
metləri dəyişdiyi üçün İ.q.t.r.-nə də
müntəzəm olaraq yenidən baxılır.
ТЕХНОЛОГИЯ - Technology -
TEXNOLOGİYA: İstehsal prosesində
hazır məhsul almaq üçün işlədilən
xammal, material və ya yanmfabrikat-
larm e’malı, hazırlanması; aqreqat halı­
ТЕХНОЛОГИЯ
nın, xassələrinin, formasının dəyişdi­
rilməsi üsullarının məcmusu (məs.,
neftçıxarma, quyuların qazılması tex­
nologiyası və s.).
ТЕХНОЛОГИЯ ДОБЫЧИ
НЕФТИ - Technology of oil extrac­
tion - NEFTİN ÇIXARILMA TEX­
NOLOGİYASI: Quyunun dibindən
nefti yer səthinə qaldırmaq üçün tətbiq
olunan üsulların məcmusu.
ТЕХНОЛОГИЯ РАЗРАБОТКИ
МЕСТОРОЖДЕНИЙ НЕФТИ И
ГАЗА - Technology of development
ofoil and gas deposits - NEFT VƏ
QAZ YATAQLARININ İŞLƏNMƏ
TEXNOLOGİYASI: Nefti yerin tə­
kindən çıxarmaq üçün tətbiq edilən
üsulların məcmusu.
ТИП - Type - TİP: Mühüm key­
fiyyət, xüsusiyyət əlamətlərinə görə
təsnifatda əsas bölgü forması, növü,
modeli, nümunəsi.
ТОВАР - Commodity, goods,
wares, merchandise - ƏMTƏƏ: Satış
üçün istehsal olunmuş əmək məhsulu.
ТОВАРНАЯ ПРОДУКЦИЯ -
Marketable products - ƏMTƏƏ
MƏHSULU: İstehsal olunmuş hazır
məhsul həcminin pulla ifadəsi.
ТОЛ1ЦА - Layer, seam - QAT:
Tərkibinə daxil olan dağ süxurlarının
ümumiliyi və ya onların növbələşmə
xüsusiyyəti ilə səciyyələnən çökmə,
effuziv və ya metamorfik törəmələrin
məcmusu, müxtəlif yaşa və qalınlığa
malik ola bilər.
ТОЛЩА НЕФТЕНОСНАЯ -
Oil bearing layer - NEFTLİ QAT:
Tərkibində neft olan dağ süxurlarının
daxil olduğu çöküntü kompleksi. Bu
qatda adətən müəyyən miqdarda qaz
da olur, ona görə də onu çox vaxt neft-
li-qazlı qat adlandırırlar.
ТОЛЩИНА ВИДИМАЯ - Thick­
ness visible - GÖRÜNƏN QALINLIQ:
Layın (qatın) yatma bucağı nəzərə alın­
-261- ТОПЛИВНО
madan quyu kəsilişlərində, çöl çıxışların­
da ölçülən qalınlığı.
ТОЛЩИНА НЕПОЛНАЯ -
Incomplete thickness - NATAMAM
QALINLIQ: Layın, damarın, dəstənin,
mərtəbənin və s. bir hissəsinin qalın­
lığı; N.q. götürülmüş çıxışda lay, damar
və s. bütün hissələrinin olmadığı halda
göstərilir.
ТОННА - Tonne, ton - TON:
Kütlə vahidi t ilə işarə olunur.
11= 1 OOOLç=1 Osent. =61,04821 pud.
Amerikada uzun (1016,047ta?) və qısa
(907,185 kq) tondan istifadə olunur.
ТОПЛИВО - Fuel - YANACAQ:
Yandırmaqla istilik enerjisi almaq üçün
istifadə edilən, tərkibi əsas c’tibarilə
karbondan ibarət olan yanar maddə.
Yanacaq mənşə c’tibarilə təbii (neft,
kömür, təbii qaz, torf və ağac) və sün’i
(koks, motor yanacağı və s.) yanacağa
ayrılır. Aqreqat halına görə Y. bərk,
maye və qazvari olurlar. Y. yanma isti­
liyinə görə səciyyələnir. Y.-ı müqayisə
etmək və onların ümumi ehtiyatını qiy­
mətləndirmək üçün yanma istiliyi 29,3
MC/kq (7000 kkallkq) olan şərti Y.-dan
istifadə edilir.
ТОПЛИВНАЯ ПРОМЫШЛЕН­
НОСТЬ - Fuel industry - YANACAQ
SƏNAYESİ: Müxtəlif yanacaq növləri
çıxarılası və e’malı ilə məşğul olan sə­
naye sahələrinin məcmusu.
ТОПЛИВНО-ЭНЕРГЕТИЧЕС­
КИЕ РЕСУРСЫ - Fuel-energy re­
sources - YANACAQ-ENERGETİ-
KA RESURSLARI: ölkənin sənaye,
məişət və ixrac tələbini ödəmək üçün
lazım olan müxtəlif yanacaq və enerji
(ncftqazçıxarma, kömür, torf, energeti­
ka sənayesi məhsulları) növlərinin
məcmusu.
ТОПЛИВНО-ЭНЕРГЕТИЧЕС­
КИЙ КОМПЛЕКС - Fuel and en­
ergy complex - YANACAQ-ENER-
GETİKA KOMPLEKSİ: Müxtəlif
növ ilkin yanacaq və enerji ehtiyatlan-
 ТОПОГРАФИЧЕСКИЕ
nın (kömür, neft, qaz, hidravliki, nüvə
və s.) çıxarılması və e’malı, həmçinin
onların istilik və elektrik enerjisinə,
mühərrik yanacağına çevirməklə məş­
ğul olan sənaye sahələrinin məcmusu.
ТОПОГРАФИЧЕСКИЕ КАРТЫ
- Topographic maps, surface contour
maps - TOPOQRAFİK XƏRİTƏLƏR:
Məzmununa, tərtibatına və riyazi əsasına
görə eyni və əhatəli olan və üzərində
ərazinin təbii və sosial-iqtisadi obyektləri
təsvir olunan coqrafi xəritələr. Müxtəlif
miqyaslarda (l:1000000-dan l:500-dək)
tərtib olunur.
ТОПОГРАФИЯ - Topography -
TOPOQRAFİYA. Yerin bir hissəsinin
ölçmələr (yerüstü, havadan, o cümlə­
dən kosmosdan) əsasında topoqrafik
xəritələr yaratmaqla coğrafi və həndə­
si öyrənilməsi ilə məşğul olan elm və
texnika sahəsi.
ТОРМОЗ - Brake - HƏRƏKƏTİ
YAVAŞIDAN: Maşın və mcxanizmlə-
rin hərəkət sür’ətini yavaşıtmaq üçün
qurğu.
ТОРПЕДИРОВАНИЕ СКВА­
ЖИН - Borehole shooting, torpedo­
ing of boreholes - QUYULARIN
TORPEDLƏNMƏSI: Quyularda tor-
pcdalar vasitəsilə aparılan partlayış
işləri. Quyularda tutulmuş qazıma kə­
mərlərini azad etmək və eyni zamanda
quyu dibinə neft və qaz axınını inten-
sivləşdirmək üçün istifadə edilir.
ТОРФ - Peat - TORF: Yanar faydalı
qazıntı. Bataqlıq şəraitində natamam
çürümüş bitki qalıqlarının toplanmasından
əmələ gəlir. Orta yanma istiliyi 21-25
MC/kq arasındadır.
ТОЧЕЧНЫЙ ИСТОЧНИК -
Point source - NÖQTƏVARİ MƏN­
BƏƏ: Müstəvidə özündən maye verən
nöqtə. Vahid qalmlıqlı layda sonsuz
kiçik (sıfır) radiuslu hidrodinamiki
tamam vurucu quyu, nöqtəvari mənbəə
kimi qəbul edilir. Müstəvi üzərində
nöqtəvari mənsəb ətrafında da maye
-262- ТРАНСЦЕНДЕНТНОЕ
axını radial olur. Nöqtəvari mənsəb
üçün alınmış bütün düsturlar, debitin
əks işarəsi ilə nöqtəvari mənbəə üçün
də doğrudur.
ТОЧЕЧНЫЙ СТОК - Point flow
- NÖQTƏVARİ MƏNSƏB: Müstəvi­
də mayeni udan (qəbul edən) nöqtə.
Nöqtəvari mənsəb. Vahid qalmlıqlı
layda sonsuz kiçik Tadiuslu (sıfır) hid­
rodinamiki tamam hasilat quyusunu
nöqtəvari mənsəb kimi qəbul etmək
olar. Müstəvi üzərində nöqtəvari mən­
səb ətrafında axın radial olur.
ТОЧКА - Point - NÖQTƏ: Həndə­
sənin əsas və ilkin anlayışlarından biri.
ТОЧНОСТЬ - Precision - DƏ­
QİQLİK. Texn. Prosesin, maddənin,
əşyanın parametlərinin həqiqi qiymət­
lərinin onun nominal qiymətinə ya­
xınlaşma dərəcəsi.
ТРАЕКТОРИЯ - Trajectory -
TRAYEKTORİYA: Nöqtənin hər hansı
hesablama sisteminə görə hərəkətində
cızdığı kəsilməz xətt. Əgər T. düz xətt
olarsa hərəkət düzxətli, T. əyri xətt ol­
duqda isə əyrixətli hərəkət adlanır.
ТРАНСГРЕССИЯ - Transgres­
sion - TRANSQRESSİYA: Yer qa­
bığının çökməsi və ya dənizdə su sə­
viyyəsinin qalxması ilə dəniz suyunun
quru sahənin bir hissəsini basması.
ТРАНСПОРТ - Transport -
NƏQLİYYAT: Ümumi mə’nada in­
sanların və yüklərin daşınmasını tə’min
edən sahələrdən biri. Müasir N. siste­
minə ümumi istifadəli dəmiryol, dəniz,
çay, hava, boru kəməri nəqliyyatları
daxildir.
ТРАНСПОРТ НЕФТИ (газа) -
Oil transport - NEFTİN (qazın)
NƏQLİ: Uzaq nəqlə hazırlanmış nefti
(qazı) c’mal məntəqələrinə və isteh­
lakçılara (boru kəməri, dəmir yolu, su,
avtomobil nəqliyyat vasitələri ilə)
çatdırma prosesi.
ТРАНСЦЕНДЕНТНОЕ УРАВ­
НЕНИЕ - Transcendental equation -
ТРУБА
TRANSSENDENT TƏNLİK: Trans-
sendent dəyişənli funksiyaya daxil olan
tənlik. Həmin funksiyanın növünə
görə T.t. üstlü tənlik, loqarifmik tənlik,
triqonometrik tənlik və s. adlanır. T.t.
praktiki olaraq təqribi üsullarla (fun­
ksiyanın sıraya ayrılması, qrafiki üsul,
itcrasiya üsulu və s.) həll edilir.
ТРАНСЦЕНДЕНТНАЯ ФУНК­
ЦИЯ - Transcendental function -
TRANSSENDENT FUNKSİYA: Cəbri
olmayan analitik funksiya. Ən sadə T.f.
üstlü funksiya, loqarifmik funksiya və
triqonometrik funksiyalardır.
ТРАПЕЦИЙ ФОРМУЛА
Trapezoidal formula - TRAPESİYA
DÜSTURU: Müəyyən intcqralı təqribi
hesablamaq üçün düstur.
ТРЕНИЕ ВНЕШНЕЕ - Exter­
nal friction - XARİCİ SÜRTÜNMƏ:
Bir-birinə sıxılmış və nisbətən hərəkət
edən iki cismin toxunma səthləri ara­
sında əmələ gələn mexaniki müqavi­
mət. Hərəkətin əksinə yönələn bu
qüvvə sürtünmə qüvvəsi adlanır. Cisim
yerindən tərpədilərkən sürtünmə
qüvvəsi ən böyük qiymət alır.
ТРЕНИЕ ВНУТРЕННЕЕ - Inter­
nal friction, viscosity - DAXİLİ
SÜRTÜNMƏ: Bərk cismin, onun defor­
masiyasından alınan mexaniki enerjini
əvəzsiz udma xassəsi; maye və qazlarda
isə elə özlülüyün özü deməkdir.
ТРЕТИЧНАЯ СИСТЕМА -
Tertiary system - ÜÇÜNCÜ DÖVR
SİSTEMİ: İlkin stratiqrafik bölgü sis­
temində Yer qabığı çöküntülərinin sıra
vəziyyətinə əsasən iki sərbəst sistem -
Palcogcn və neogen sistemlərindən
ibarət geoloji tarixin Kaynozoy erası
sistemi.
ТРЕТЬЯ СТАДИЯ РАЗРА­
БОТКИ - Third stage of development
- İŞLƏNMƏNİN ÜÇÜNCÜ MƏR­
HƏLƏSİ: Neft hasilatının kəskin
azalması, quyularm proqresiv surətdə
sulaşması, onların sıradan çıxması ilə
-263- ТРУБКА
səciyyələnən işlənmə mərhələsi. Bu
mərhələnin sonunda çıxanla bilən
ehtiyatın 80-90%-i mənimsənilir və
quyularm əksər hissəsi mexaniki üsulla
istismar olunur.
ТРЕЩИНОВАТОСТЬ ГОР­
НЫХ ПОРОД - Rock jointing, rock
fissuring - DAĞ SÜXURLARININ
ÇATLILIĞI: Yer qabığının müxtəlif
uzunluqlu, formalı və istiqamətli çat­
larla dağ süxurlarının parçalanma hadi­
səsi. Çatlı, çatlı-məsaməli kollektorlar­
da dünya neft və qaz ehtiyatının böyük
hissəsi toplanmışdır.
- ТРЕУГОЛЬНАЯ СЕТКА
СКВАЖИН - Triangular well pat­
tern - QUYULARIN ÜÇBUCAQ
ŞƏBƏKƏSİ: Üçbucaq formasında
quyuların bərabərölçülü şəbəkə ilə
yerləşdirilməsi. Üçbucaq şəbəkə ya­
tağın bloklara bölünməsində quyularm
sıra ilə yerləşdirilməsində və 7-nöqtəli
sahə üzrə su vurmada istifadə olunur.
ТРЕХФАЗНОЕ ДВИЖЕНИЕ В
НЕФТЯНОЙ ЗАЛЕЖИ - Three-
phase motion in oil bed - NEFT YA­
TAĞINDA ÜÇ FAZALI HƏRƏKƏT:
Neft, su, qaz qarışığının birgə hərəkəti.
ТРЕХШАРОШОЧНОЕ ДО­
ЛОТО - Tri-cone drill bit - ÜÇ ŞA-
ROŞKALI BALTA: Dağıdıcı tip balta
olub, quyularm qazılmasında istifadə
olunur. Üç şaroşkalı baltalar 3 konik
şaroşkadan, onların dayaqlarından,
yuma kanalı olan korpusdan ibarətdir.
ТРУБА НАСОСНО-КОМПРЕС­
СОРНАЯ - Pump-compressor pipe -
NASOS-KOMPRESSOR BORUSU.
Bax: HACOCHO - КОМПРЕССОР­
НЫЕ ТРУБЫ.
ТРУБА ОБСАДНАЯ - Casing
pipe, casing string - QORUYUCU BO­
RU Bax: ОБСАДНАЯ КОЛОННА.
ТРУБКА ТОКА - Power tube -
CƏRƏYAN BORUCUĞU: Hərəkət
edən mayenin daxilində götürülmüş
ТРУБНАЯ
kiçik qapalı konturdakı nöqtələrdən
keçən cərəyan xətlərinin təşkil etdiyi
borucuq.
ТРУБНАЯ ГОЛОВКА - Pipe
head - BORU BAŞLIĞI: Fontan ar­
maturunun orta hissəsi. Fontan borula­
rının quyuda asılmasını tə’min etmək
və quyulan kompressor vasitəsilə fon­
tan vurmağa həyəcanlandırmaq məq­
sədilə borular arasındakı həlqəvi fə­
zaya hava vurmaq üçün qurğu.
ТРУБОЛОВКА НАРУЖНАЯ -
External grabiron - XARİCİ BORU-
TUTAN: Muftanm xarici səthindən və
ya nasos-kompressor borusunun göv­
dəsindən tutmaq, qəzaya uğramış quy­
udan boru kəmərini bütövlükdə və ya
ayrı-ayrı hissələrə ayırmaqla çıxarmaq
üçün istifadə olunan alət. Bax: ЛО­
ВИЛЬНЫЙ ИНСТРУМЕНТ.
ТРУБОПРОВОД - Pipeline -
BORU KƏMƏRİ: Təzyiqlər fərqinin
tə’siri nəticəsində maye, qazvari və
çoxfazalı mühitləri nəql etmək üçün inşa
edilən qurğu. Texnoloji, paylayıcı və
magistral boru kəmərləri mövcuddur.
ТРУБОПРОВОДНЫЙ ТРАНС­
ПОРТ - Pipeline transport - BORU
KƏMƏRİ NƏQLİYYATI: Nəqliyyat
növlərindən biri olub maye, qazşəkilli
mühitin və dənəvər bərk maddələrin
boru kəməri vasitəsilə məsafeyə
ötürülməsi üçün istifadə olunur.
ТРУБОРАЗВОРОТ - Pipe scre­
wing device - BORUAÇAN: Qazıma,
qoruyucu, nasos-kompressor borularını
qaldırıb-endirmə əməliyyatları zamanı
açmaq və bağlamaq üçün istifadə olu­
nan mexanizm.
ТРУБОРЕЗ КУМУЛЯТИВНЫЙ
- Jet casing cutter, jet pipe cutter -
KUMULYATİV BORU KƏSƏN: Bo­
ruları və boru kəmərlərini partlayışla
kəsmək üçün qurğu.
ТРУБОСВАРОЧНАЯ БАЗА -
Pipe welding depot - BORU QAY-
-264- ТУРБУЛЕНТНОЕ
NAQLAMA BAZASI: Müxtəlif bo­
rulardan iki və üç boru bölməli boru
kəmərləri qaynaq etmək üçün avadan­
lıq kompleksi.
ТРУБОУКЛАДОЧНОЕ СУД­
НО - Pipe laying vessel - BORU
DÜZƏN GƏMİ: Sualtı boru kəmərini
düzmək üçün istifadə olunan xüsusi
ixtisaslaşdırılmış üzən qurğu. Dəniz
neft yataqlarının işlənilməsində geniş
istifadə olunur. XX əsrin 40-50-ci
illərindən işlədilir.
ТРУБОУКЛАДОЧНИК - Pipe
layer, pipe laying machine - BORU
DÜZƏN: Boru kəmərlərini çəkmək üçün
özühərəkət edən yük-qaldıncı maşm.
ТРУБЫ - Pipes - BORULAR:
Metaldan, plasmasdan, şüşədən, dəmir-
beton və s. materiallardan hazırlanan,
həlqəvari en kəsikli və xeyli uzun olan
bütöv mə’mulat.
ТРУДОЕМКОСТЬ - Labour
consumption, labour input, working
hours - ƏMƏK TUTUMU: Məhsulun
vahid və ya müəyyən həcminin isteh­
salına sərf olunan iş vaxtını səciyyə­
ləndirən iqtisadi göstərici. Əmək məh­
suldarlığının əksidir.
ТУРБИННОЕ БУРЕНИЕ -
Turbodrilling - TURBİN QAZIMA­
SI: İşçi orqanı turbobur olan fırlanma
qazıma növü. Bu üsulla qazımada
enerji baltaya bilavasitə qazıma kəmə­
rini fırlandınlmadan verilir. Enerji
mənbəyi isə nasosla quyuya vurulan
qazıma məhlulunun enerjisidir.
ТУРБИННО-РОТОРНОЕ БУ­
РЕНИЕ - Turbo-rotory drilling -
TURBİN-ROTOR QAZIMASI Quyu
gövdəsinin yuxan hissəsində süxurla­
rın dağıdılması rotordan fırlanma hərə­
kəti alan genişləndirici ilə, aşağı hissə­
sində isə turboburla həyata keçirilən
qazıma növü.
ТУРБУЛЕНТНОЕ ТЕЧЕНИЕ -
Turbulent flow - TURBULENT
AXIN: Hissəcikləri mürəkəb və dəyi­
ТУРБОБУР
şən, intensiv qarışan traycktoriyalarla
hərəkət edən mayenin nizamsız axını.
Reynolds ədədi böhran qiymətindən
çox olduqda baş verir.
ТУРБОБУР - Turbodrill - TUR­
BİN QAZIYICISI: Hidravlik turbinlər
vasitəsilə qazıma baltasına bilavasitə
quyu dibində fırlanma hərəkəti verən
hidravlik mühərrik. Dərin neft və qaz
quyularının qazılmasında tətbiq olunur.
ТЯЖЕЛАЯ ФРАКЦИЯ - Heavy
fration/cut - AĞIR FRAKSİYA: 1.
Pctroqrafıyada - ağır minerallar; 2. Neft
texnologiyasında atmosfer təzyiqində
300°S temperaturda qaynayan yağlı
fraksiyalar.
ТЯЖЕЛЫЕ УГЛЕВОДОРОДЫ
- Heavy hydrocarbon - AĞIR KAR-
BOHDROGENLƏR: 1. Qazlarda -
xüsusi çəkisi ctandan ağır olan bütün
karbohidrogenlər; 2. Neftlərdə - neftin
yüksək qaynama temperaturuna malik
olan fraksiyalarının tərkibinə daxil olan
bərk və maye karbohidrogenlər.
У bığında K. miqdarı 6,5 10l6t-a bəra­
УГАРНЫЙ ГАЗ, ОКСИД УГ­
ЛЕРОДА - Carbon monoxide - DƏM
QAZI (karbon oksidi-CO): Oksidlər
qrupuna aid olan karbonla oksigenin
kimyəvi birləşməsi (CO). Zəhərləyici­
dir. Ocaq qazlarında, daxili yanma mü­
hərriklərinin qazlarında, qazvari deto-
nasiya məhsullarında daha çox olur.
Layların neftverimini yüksəltmək,
neftin özlülüyünü azaltmaq üçün istifa­
də olunur.
УГЛЕВОДОРОДНЫЙ СО­
СТАВ НЕФТИ - Hydrocarbon con­
tent of oil - NEFTİN KARBOHİD­
ROGEN TƏRKİBİ: Tərkibinə daxil
olan metan, naften və aromatik karbo­
-265- УГЛОВОЙ
hidrogenlər üzrə neftin fraksiya tərki­
binin kəmiyyətcə səciyyəsi, başqa
sözlə, neftin karbohidrogen qrup tərki­
bi.
УГЛЕВОДОРОДЫ - Hydrocar­
bons - KARBOHİDROGENLƏR:
Molekulları hidrogen və karbon
atomlarından ibarət olan üzvi birləşmə.
Təbiətdə karbohidrogenlər maye, qaz
və bərk halda rast gəlinir. Məs., neft
və qaz və qaz hidrat yataqları.
УГЛЕКИСЛЫЙ ГАЗ - Carbon
dioxide - KARBON QAZI: Zəif tur-
şulu dada malik, rəngsiz, suda yaxşı
həll olan iyli qaz (CO2). Karbon qazını
ncftçıxarmada laylara vurmaqla nef-
tvermə əmsalını artırmaq üçün istifadə
edirlər.
УГЛЕРОД - Carbon - KARBON
(kömür): M.D.Mcndclcycvin, ele­
mentlərin dövri sistemində 6 sıra saylı,
atom çəkisi 12,011 olan kimyəvi ele­
ment (C). Təbiətdə karbon sərbəst və
birləşmələr şəklində rast gəlinir. Ele­
mentar karbonun formaları: almaz,
qrafit və "amorf' karbondur. Yer qa­
bərdir. İstilik tutumu 11,52 C/mol.
УГЛЕРОДА ДИОКСИД - Car­
bon dioxide - KARBON QAZI. Bax:
УГЛЕКИСЛЫЙ ГАЗ.
УГЛЕРОДА ОКСИД - Carbon
oxide - KARBON OKSİDİ (dəm qa­
zı). Bax: УГАРНЫЙ ГАЗ.
УГЛОВАЯ СКОРОСТЬ - An­
gular velosity - BUCAQ SÜR’ƏTİ:
Bərk cismin fırlanma çevikliyini sə­
ciyyələndirən vektor kəmiyyət.
УГЛОВОЕ УСКОРЕНИЕ -
Angular accelaration - BUCAQ
TƏ’CİLİ: Bərk cismin bucaq sür’ətinin
zamandan asılı olaraq dəyişməsini
səciyyələndirən vektor kəmiyyət.
УГЛОВОЙ МОМЕНТ - Angu­
lar moment - BUCAQ MOMENTİ:
Mexaniki hərəkət ölçüsü olub, maddi
УГЛОМЕР
nöqtə üçün kütləsi ilə sür’ətinin hasili­
nə bərabərdir. Bax: МОМЕНТ КО­
ЛИЧЕСТВА ДВИЖЕНИЯ.
УГЛОМЕР - Proctractor
BUCAQÖLÇƏN: Maşın hissələrinin
və b. mə’mulatlann iki səthi arasında
bucağı kontakt üsulu ilə ölçmək üçün
cihaz.
УГОЛ ПАДЕНИЯ ПЛАСТА -
Layer incidence angle - LAYIN YA­
TIM BUCAĞI: Layın meyllik müstə­
visi ilə horizontal (üfiqi) müstəvi ara­
sındakı bucaq.
УДАР (твердых тел) - Shock -
ZƏRBƏ (bərk cisim): İki hərəkət edən
bərk cismin və eləcə də bərk cismin
maye və ya qaz ilə qarşılıqlı tə’siri nəticə­
sində əmələ gələn hadisə.
УДАРНАЯ ВОЛНА - Shock wave
- ZƏRBƏ DALĞASI: Təzyiqin, tempe­
raturun, sıxlığın və sür’ətin kəskin dəy­
işməsi ilə səciyyələnən və maye, qaz və
bərk mühitlərdə səs sür’ətindən böyük
sür’ətlə yayılan dalğa.
УДАРНОЕ БУРЕНИЕ - Percus­
sion drilling - VURMA QAZIMASI:
Quyudibində süxurun dağılması, quyu-
dibinə qazıma mərmisinin düşmə zər­
bəsinin və ya həmin mərmiyə endiri­
lən zərbənin nəticəsində baş verən
qazıma üsulu.
УДАРНО-ВРАЩАТЕЛЬНОЕ
БУРЕНИЕ - Percussive-rotary dril­
ling - VURMA-FIRLANMA QAZI­
MASI: Fasiləsiz fırlanan süxurdağıdıcı
alətə zərbə vurmaqla süxurların dağı­
dılmasına əsaslanan qazıma üsulu.
УДАРНО-КАНАТНОЕ БУРЕ­
НИЕ - Cable-drilling - VURMA-
KANAT QAZIMA: Kanatla quyuya
endirilən qazıma mərmisinin vasitəsilə
həyata keçirilən zərbə qazıması. Bax:
УДАРНОЕ БУРЕНИЕ.
УДЕЛЬНАЯ ВЛАЖНОСТЬ -
Specific humidity - XÜSUSİ NƏM­
LİK: Hər hansı hava həcmində olan su
-266- УДЕЛЬНАЯ
buxarı kütləsinin (qramla) bu həcmdə
olan hava kütləsinə (foy-la) olan nisbəti.
УДЕЛЬНАЯ ВОДООТДАЧА -
Specific water boss - XÜSUSİ SU-
VERMƏ: Ağırlıq qüvvəsinin tə’siri
altında su ilə doymuş süxurdan axan
suyun həcminin, süxurun həcminə
olan nisbətinin faizlə ifadəsi.
УДЕЛЬНАЯ ДОБЫЧА НЕФ­
ТИ - Specific output of oil - NEFTİN
XÜSUSİ HASİLATI: Orta lay təzyi­
qinin hər bir atmosfer azalmasına
uyğun çıxarılan neftin miqdarı. Bu, lay
enerjisinin ilkin ehtiyatından, onun
mənşəyindən və təzahür şəraitindən,
süxurların keçiriciliyindən, neftin xas­
səsindən, yatağın istismar üsullarından
və s. asılıdır. N.x.h. dəyişməsini müşa­
hidə etməklə yatağın işlənməsinin
effektivliyini artırılma tədbirləri həyata
keçirilir.
УДЕЛЬНАЯ ОБЪЕМНАЯ ЕМ­
КОСТЬ ГОРНОЙ ПОРОДЫ - Spe­
cific volume capacity of rocks - DAĞ
SÜXURUNUN XÜSUSİ HƏCM TU­
TUMU: 1 m3 süxurun həcm tutumu.
Bu, qiymətcə elə dağ süxurunun mə-
saməliliyinə bərabərdir.
УДЕЛЬНАЯ МАССОВАЯ ТЕ­
ПЛОЕМКОСТЬ - Specific mass heat
capacity - XÜSUSİ KÜTLƏ İSTİLİK
TUTUMU. Bax: ТЕПЛОЕМКОСТЬ
МАССОВАЯ УДЕЛЬНАЯ.
УДЕЛЬНАЯ ОБЪЁМНАЯ ТЕ­
ПЛОЕМКОСТЬ - Specific volume
heat capacity - XÜSUSİ HƏCM İS-
TİLİKTUTUMU. Bax: ТЕПЛОЕМ­
КОСТЬ ОБЪЁМНАЯ УДЕЛЬНАЯ.
УДЕЛЬНАЯ ПОВЕРХНОСТЬ
ПОРОДЫ -Specific rock surface -
SÜXURUN XÜSUSİ SƏTHİ: Süxur
nümunəsinin vahid həcmindəki dənə­
ciklərin səthləri cəminin süxurun həc­
minə olan nisbəti. S.x.s. onun molc-
kulyar - səthi qüvvələrini kəmiyyətcə
müəyyənləşdirir: s.x.s. çox olduqda,
УДЕЛЬНАЯ
molekulyar - səthi qüvvələrində süzül­
məyə tə’siri çox olur. Süxur dənəciklə­
rinin diametrləri nə qədər kiçik olarsa,
süxurun xüsusi səthi də böyük alınar.
УДЕЛЬНАЯ СВОБОДНАЯ
ПОВЕРХНОСТНАЯ ЭНЕРГИЯ (ст)
- Specific free surface energy - XÜ­
SUSİ SƏRBƏST SƏTH ENERJİSİ
(ст): Bax: ПОВЕРХНОСТНОЕ НА­
ТЯЖЕНИЕ
УДЕЛЬНАЯ ТЕПЛОЕМКОСТЬ
- Specific heat capacity - XÜSUSİ İS­
TİLİK TUTUMU: \q və ya \kq maddə­
ni 1 °S qızdırmaq üçün tələb olunan istilik
miqdarı. C/kq dərəcə, kkal/kq dərəcə və
ya kal/q. dərəcə ilə ölçülür.
УДЕЛЬНАЯ ТЕПЛОТА ГО­
РЕНИЯ - Specific heat combustion -
XÜSUSİ YANMA İSTİLİYİ: Ya­
nacağın vahid kütləsinin və ya vahid
həcminin Y.i-nə xüsusi yanma istiliyi
deyilir. kC/kq və ya kkal/m3 ilə ölçülür.
УДЕЛЬНАЯ ЭЛЕКТРИЧЕС­
КАЯ ПРОВОДИМОСТЬ - Specific
electric conductivity - XÜSUSİ
ELEKTRİK KEÇİRİCİLİYİ: Mühi­
tin müxtəlif dərəcədə elektrik cərəyanı
keçirməsini səciyyələndirən kəmiyyət.
Bunun əksi xüsusi elektrik müqaviməti
adlanır, Om1 sm-1 ölçülür.
УДЕЛЬНОЕ ЭЛЕКТРИЧЕС­
КОЕ СОПРОТИВЛЕНИЕ - Specific
electric resistance - XÜSUSİ ELE­
KTRİK MÜQAVİMƏTİ: Uzunluğu 1
sm, cn kəsiyi l.svn2 olan süxur nümunə­
sinin Ozn-larla müqaviməti. Mə’dən
geofiziki tədqiqatlarında x.c.m ədədi
qiymətcə uzunluğu İm, cn kəsiyi 1 m2
olan süxurun müqaviməti qəbul edilir.
Ölçüsü - Om m. Çökmə süxurların
x.c.m., əsasən, süxur məsamələrində
olan suyun miqdarından, onun mine­
rallaşmasından və boşluqlann forma­
sından asılıdır. Neftli, qazlı layların
x.c.m. sulu laylara nisbətən daha çox
olur.
-267- УДЕЛЬНЫЕ
УДЕЛЬНЫЙ ВЕС - Specific
weight - XÜSUSİ ÇƏKİ: Maddənin
çəkisinin onun həcminə nisbəti, yə’ni
cismin vahid həcminin çəkisi. X.ç. sıxlı­
qdan fərqli olaraq maddənin fiziki-kim-
yəvi xassəsi olmayıb, yalnız ölçüldüyü
yerdən asılıdır. N/m3, din/sm3, kq/sm3 ilə
ölçülür lN/m3=0,ldin/sm3=0,l 02 kq/m3.
УДЕЛЬНЫЙ ВЕС ПОРОДЫ-
Specifıc weight of rock - SÜXURUN
XÜSUSİ (HƏQİQİ) ÇƏKİSİ: Quru
(havasız və nəmsiz) süxurun vahid
həcm çəkisinin onun məsamələrin
həcmini çıxdıqdan sonra qalan həcmi­
nə olan nisbəti.
УДЕЛЬНЫЙ ИЗВЛЕКАЕ­
МЫЙ ЗАПАС НЕФТИ - Specific
extractable oil reserve - XÜSUSİ
ÇIXARILA BİLƏN NEFT EHTİY­
ATI: Bax: ПАРАМЕТР
А.П.КРЫЛОВА.
УДЕЛЬНЫЙ ОБЪЕМ - Specific
volume - XÜSUSİ HƏCM: Maddənin
vahid kütləsinin həcmi. X.h. sıxlığın
tərs qiymətinə bərabərdir.
УДЕЛЬНЫЙ РАСХОД ГАЗА -
Specific oil discharge - QAZIN
XÜSUSİ SƏRFİ: Kompressor istisma­
rı üsulunda 1 m3 mayeni yer səthinə
qaldımaq üçün liftin (nasos-kompressor
borularının) başmağına verilən qazın
miqdarı.
УДЕЛЬНЫЕ КАПИТАЛЬНЫЕ
ВЛОЖЕНИЯ НА КАЖДЫЙ ГОД
РАЗРАБОТКИ - Specific capital in­
vestment for each development year -
İŞLƏNMƏNİN HƏR İLİNDƏKİ
XÜSUSİ KAPİTAL QOYULUŞU:
Yığılan (toplanan) kapital qoyuluşunun
illik neft hasilatına olan nisbəti.
УДЕЛЬНЫЕ КАПИТАЛЬНЫЕ
ВЛОЖЕНИЯ НА ОДНУ ТОННУ
НОВОЙ МОЩНОСТИ - Specific
capital investment per a ton of new
capacity - BİR TON YENİ İSTEHSA­
LA XÜSUSİ KAPİTAL QOYULUŞU:
УЛЬТРАЗВУКОВАЯ
Müəyyən dövrdə kapital qoyuluşunun
həmin dövrdə yeni quyulardan alınacaq
hesablanmış neft (qaz) hasilatına olan
nisbəti.
УЛЬТРАЗВУКОВАЯ ОБРА­
БОТКА - Ultrasonic mineral treat­
ment - ULTRASƏSLƏ İŞLƏNMƏ:
Maye, qazvari və bərk mühitlərdə
kütlə və istilik mübadiləsini, süzülmə-
ni, doydurmanı, dağıtma, kipləşdirmə
və b. prosesləri sür’ətləndirmək üçün
bu mühitlərə 16-20 kNs tezlikli elastiki
dalğalarla məqsədyönlü texnoloji tə’sir
prosesi. Neftçıxarmada, quyu dibinə
tə’sir üsulu kimi neftli qumlardan nef­
tin ayrılmasında və s. istifadə olunur.
УЛЬТРАЗВУК - Ultrasound -
ULTRASƏS: İnsan qulağı ilə eşidil­
məyən, tezliyi 20 kqh olan elastiki
dalğalar. Küləyin, dənizin və maşınla­
rın səslərində olur; fiziki, kimyəvi,
bioloji, texniki və s. tədqiqatlarda tət­
biq olunur.
УЛЬТРАЗВУКОВОЙ КАРО­
ТАЖ - Ultrasonic logging - ULTRA­
SƏS KAROTAJI: Nazik təbəqəli (təbə­
qənin qalınlığı 1-2 m) geoloji kəsilişi
təşkil edən süxurların elastiklik xassələri­
ni öyrənən seysmik karotaj üsulu.
УНИВЕРСАЛЬНЫЙ ПРЕ­
ВЕНТОР - Universal preventor
UNİVERSAL PREVENTOR: Qazıma
zamanı neft və qaz quyularının ağzını
kipləşdirmək üçün işlədilən avadanlıq.
УНИКАЛЬНЫЕ МЕСТОРО­
ЖДЕНИЯ - Unique deposits - UNİ­
KAL YATAQLAR: Çıxarıla bilən
ehtiyatı 300 mln.t. neftdən və ya 500
mlrd, m1 qazdan çox olan yataqlar.
УПЛОТНИТЕЛЬ - Compactor -
KİPLƏYİCİ: Maşın və qurğu hissələri
aralığından maye və ya qazın sızmasının
qarşısını alan və ya azaldan, onları kə­
nardan çirk və toz daxil olmasından
mühafizə edən qurğu.
УПРУГАЯ ЭНЕРГИЯ ПЛА­
СТА - Elasticity energy of bed -
-268- УПРУГИЙ
LAYIN ELASTİKİ ENERJİSİ: Lay­
da təzyiqin dəyişməsi ilə onu təşkil
edən süxurların və onun məsamələrini
dolduran mayelərin öz həcmlərini də­
yişmələri nəticəsində yaranan elastiki
deformasiya enerjisi. Süxurun və ma­
yenin elastiklik dərəcəsi həcmi elastiki
genişlənmə əmsalı (sıxılma əmsalı) ilə
müəyyən olunur. Bu, süxur və maye­
nin təzyiqin 1 atm dəyişməsilə öz
ilkin həcmlərini nə qədər dəyişmələri­
ni göstərir. Təcrübi yolla tə’yin olunur:
məs., su üçün $u=(4 -t- 5) 10-4 MPa ',
neft üçün $=(7 140) 10’4 MPer',
qumdaşı üçün $=(1,4-5- İ^JİO-W/V
müəyyən olunmuşdur. Neftin sıxılma
əmsalı $ı, onda həll olmuş qazın mi­
qdarından çox asılıdır. L.c.e. birgə
tə’siri doymuş layın elastiki tutum əm­
salı (/3* =т/3п + $, m- məsaməli-
likdir) ilə müəyyən olunur ki, bu da lay
təzyiqinin }atm dəyişməsinə uyğun,
lay elementinin həcmindən layın və
mayenin elastik enerjisinin hesabına
sıxışdırıla bilən mayenin miqdarca he­
sablamağa imkan verir, p əmsalına
əsasən laydakı mayenin elastiki ehtiy­
atı hesablanır.
УПРУГИЕ ВОЛНЫ - Elastic
waves - ELASTİKİ DALĞALAR:
Elastiki mühitdə (bərk, maye, qazvari)
yayılan mexaniki həyacanlanma. Zəl­
zələdə, partlayışda bərk cismin defor­
masiyaya uğraması, titrəməsi zamanı
yaranır. Səs də elastiki dalğadır. Uzu­
nuna, eninə və qarışıq elastiki dalğalar
mövcuddur. Maye və qazlarda, əsasən,
uzununa dalğalar yayılır. İki mühitin
(fazanın) ayrılma sərhəddində isə
xüsusi səthi dalğalar yayılır.
УПРУГИЙ ЗАПАС ЖИДКО­
СТИ В ПЛАСТЕ - Elasticity reserve
of liquid in the bed - LAYDAKI
MAYENİN ELASTİK EHTİYATI:
Lay təzyiqinin azalması ilə lay məsa­
mələri həcminin kiçilməsi və onda
УПРУГИЙ
olan neftin, suyun, qazın həcminin
artması hesabına laydan kənar qüvvə­
lərin tə’siri olmadan sıxışdırıla (alına)
biləcək mayenin miqdarı.
УПРУГИЙ ЗАПАС ПЛАСТА -
Elastic reserve of layer - LAYIN ELAS­
TİK EHTİYATI: Layın və ya onun hər
hansı bir hissəsində təzyiqin müəyyən
verilmiş qiymətə qədər azalması zamanı
layın məsamələri həcminin azalması,
laydakı neftin, suyun və qazın həcminin
artması nəticəsində laydan sıxışdırılan
mayenin miqdarı.
УПРУГОВОДОНАПОРНЫЙ
РЕЖИМ - Elastic water pressure
regime - ELASTİKİ SUBASQ1 RE­
JİMİ: Bu rejimdə neftin quyu dibinə
sıxışdırılması kontur sularının elastiki
cncTjisi tə’siri altında baş verir. Sərt
subasqı rejimindən fərqli olaraq E.s.r.
əsas enerji mənbəi süxurların və onun
məsamələrini doyduran mayenin ela­
stikliyidir.
УПРУГОСТЬ - Elasticity -
ELASTİKLİK: Cisimlərin xarici
qüvvənin tə’siri dayandırıldıqdan sonra
öz forma və həcmini (bərk cisim) və
ya yalnız öz həcmini bərpa etmə xas­
səsi. E. miqdarca elastiklik modulu
(həcmi sıxılma əmsalının tərs qiyməti­
nə bərabərdir - p1) ilə müəyyən olu­
nur. E. cismin atom və molckulalarınm
qarşılıqlı tə’siri və onların istilik hərə­
kəti ilə baş verir.
УПРУГОСТЬ водяного
ПАРА - Water steam pressure - SU
BUXARININ LASTİKLİYİ. Havanın
nəmliyinin əsas səciyyəsi. Su buxarı­
nın parsial təzyiqi kimi tə’yin olunur.
Pa və ya mm.c.süt. ilə ölçülür.
УПРУГОСТЬ ГОРНЫХ ПО­
РОД - Rocks elasticity - DAĞ
SÜXURLARININ ELASTİKLİYİ.
Mexaniki tə’sir qüvvəsi götürüldükdən
sonra dağ süxurlarının öz əvvəlki for­
ma və ölçülərini bərpa etmə xassəsi.
Dağ süxurları üçün Yunq (elastiklik)
-269- УРАВНЕНИЕ
modulu E=104+3105 MPa, Puasson
əmsalı V =0,15+0,45 olur.
УПРУГОСТЬ ПАРА - Vapour
pressure - BUXARIN ELASTİK­
LİYİ: Verilmiş temperaturda qapalı
həcmdə maye və buxar, bərk cisim və
qaz arasında müvazinəti tə’min edən
təzyiq. Neft, qazkondensat, mühərrik
yanacaqları və s. üçün müəyyən edilir.
Onların buxarlanmasında, saxlanılma­
sında, nəqlində, itgilərin qiymətləndi­
rilməsində və qaz tıxaclarının əmələ
gəlməsində istifadə olunur.
УПРУГОСТЬ ПАРОВ УГЛЕ­
ВОДОРОДОВ - Hydrocarbon vapour
pressure - KARBOHİDROGEN BU­
XARLARININ ELASTİKLİYİ: Bu və
ya digər karbohidrogenləri maye halına
keçirmək üçün lazım olan təzyiq. K.b.c,-
yi temperaturun artması ilə artır.
УПРУГОСТЬ ПЛАСТА- Seam
elasticity - LAYIN ELASTİKLİYİ
Bax: УПРУГАЯ ЭНЕРГИЯ ПЛАСТА
УРАВНЕНИЕ - Equation -
TƏNLİK: Verilmiş iki funksiyanın
qiymətini bərabərləşdirən arqumentlə­
rin qiymətlərinin tapılması məsələsinin
riyazi yazılışı. Bu funksiyaların asılı
olduğu arqumentlər məchullar, fun­
ksiyaların qiymətlərini bərabərliyə
çevirən məchulun qiymətlərinə isə T,-
in həlləri (kökləri) deyilir. Cəbri və
transsendent, xətti, kvadrat və kub,
diferensial və s. T. mövcuddur.
УРАВНЕНИЕ БЕССЕЛЯ - Bes­
sel’s equation - BESSEL TƏNLİYİ.
Bax БЕССЕЛЯ УРАВНЕНИЕ.
УРАВНЕНИЕ ВАН - ДЕР -
ВААЛЬСА - Van der Waals equation -
VAN-DER-VAALS TƏNLİYİ. Bax:
ВАН-ДЕР-ВААЛЬСА УРАВНЕНИЕ.
УРАВНЕНИЕ ДЮПЮИ - Du­
puy’s equation - DÜPİ TƏNLİYİ.
Bax: ФОРМУЛА ДЮПЮИ
УРАВНЕНИЕ КЛАПЕЙРОНА -
Clapeyron's equation - KLAPEYRON
 УРАВНЕНИЕ
TƏNLİYİ: lmo/ qazın xüsusi həcmi (V),
təzyiqi (P) və temperaturu (7) arasındakı
asılılığı müəyyən edən tənlik: ideal qaz
üçün PV= RT, real qaz üçün isə PV=zRT.
Burada R - universal qaz sabitidir.Z- real
qazın sıxılma əmsalıdır.
УРАВНЕНИЕ ЛАПЛАСА -
Laplace's equation - LAPLAS TƏN­
LİYİ: İkitərtibli xüsusi törəməli difc-
rensial tənlik; məsaməli mühitdə may­
enin (qazın) qərarlaşmış axınının
müxtəlif məsələrinin həllində, tempe­
ratur sahəsinin müəyyənləşdirilməsin-
də və s. istifadə olunur.
УРАВНЕНИЕ НЕРАЗРЫВНО­
СТИ ФИЛЬТРАЦИОННОГО ПО­
ТОКА - Continuity equation of filtra­
tion current -SÜZÜLMƏ AXINININ
KƏSİLMƏZLİK TƏNLİYİ: Sıxılan
mayenin elastiki məsaməli mühitdə
süzülməsinin maddi balans tənliyi olub,
kütlənin saxlanma qanununun diferensial
tənlik formasında ifadəsidir. Xüsusi hal­
da, bu tənlikdən sıxılan mayenin qərar­
laşmış axını üçün kəsilməzlik tənliyi
alınır.
УРАВНЕНИЕ СОСТОЯНИЯ -
Equation of state, characteristic state
- HAL TƏNLİKLƏRİ: 1. Müvazinət
vəziyyətində olan homogcn maddənin
təzyiq (P), temperatur (T) və xüsusi
həcmi (V) (və ya sıxlığı) arasında əla­
qəni ifadə edən tcrmiki hal tənliyi:
_/=(P,T,V)=0; 2. Hər hansı kaloriki kə­
miyyətin (daxili enerji, entalpiya, istilik-
tutumu və s.) P və T və ya V və T asılı­
lığını ifadə edən kalorik tənliklər. İdeal
qazlar üçün H.t. Klapcyron, real qazlar
üçün isə Van-der-Vaals tənlikləridir.
УРАВНЕНИЕ ТЕПЛОПРО­
ВОДНОСТИ - Heat equation - İSTİ-
LİKKEÇİRMƏ TƏNLİYİ. Bax: ТЕП­
ЛОПРОВОДНОСТИ УРАВНЕНИЕ.
УРАВНЕНИЯ МАТЕМАТИ­
ЧЕСКОЙ ФИЗИКИ - Equation of
mathematical physics - RİYAZİ Fİ­
-270- УРОВЕНОМЕР
ZİKA TƏNLİKLƏRİ: Fiziki proseslə­
ri təhlil etməyə imkan verən xüsusi
törəməli diferensial tənlik, inteqral
tənlik. Məsələn: dalğa tənliyi, Laplas
tənliyi, istilikkeçirmə tənliyi. Bax:
УРАВНЕНИЕ ЛАПЛАСА, ТЕПЛО­
ПРОВОДНОСТИ УРАВНЕНИЕ.
УРАВНЕНИЯ МАТЕРИАЛЬ­
НОГО БАЛАНСА - Equations of
material balance - MADDİ BALANS
TƏNLİKLƏRİ: Tam və ya qismən
müvazinət şəraitində həyata keçirilən
neft və qaz yataqlarının işlənmə prose­
sində layda mövcudluğu vacib olan
asılılıqları ifadə edən adi diferensial
tənlik və ya tənliklər sistemi. M.b.t.
istifadə etməklə işlənmənin yataq üzrə
orta qiymətləri, layda olan neftin (qazın)
ehtiyatı hesablanır. Bu tənlikləri, bə’zən
neft (qaz) yataqlarının "Tükənmə dife­
rensial tənlikləri" də adlandırırlar.
УРАВНЕНИЯ ХИМИЧЕСКИЕ -
Chemical equation - KİMYA TƏN­
LİKLƏRİ: Kimyəvi reaksiyaların
kimyəvi düsturlar və ədədi əmsallarla
yazılışı. K.t. sol tərəfində ilkin maddə­
lərin, sağ tərfində isə reaksiya məhsulla­
rının düsturları yazılır.
УРАН - Uranium, U - URAN:
Elementlərin dövrü sistemində 92 saylı,
atom çəkisi 238,07 olan radioaktiv
kimyəvi element.
УРОВЕНЬ ГИДРОСТАТИЧЕ­
СКИЙ - Hydrostatic level - HİDRO-
STATİK SƏVİYYƏ: Dayanmış quyu­
larda lay mayesinin səviyyəsi. H.s.
görə statik təzyiq tapılır.
УРОВЕНЬ МОРЯ - Sea level -
DƏNİZ SƏVİYYƏSİ: Su kütləsinə tə’sir
edən bütün qüvvələrin əvəzləyicisinə
perpendikulyar yerləşməyə çalışan Dünya
okeanın sərbəst səthinin vəziyyəti. Dəniz
səviyyəsinin rəqsi ilə bu səthin səviyyə­
sinin vəziyyəti də dəyişir.
УРОВЕНОМЕР - Level gauge,
level indicator - SƏVİYYƏÖLÇƏN:
Rezervuar, qapalı qab və hövzələrdə
УСАДКА
maye səviyyəsini ölçmək üçün cihaz.
УСАДКА НЕФТИ - Shrinkage -
NEFTİN HƏCM KİÇİLMƏSİ: Nefti
yer səthinə qaldırdıqda onda qazın
ayrılması və temperaturun azalması
nəticəsində lay neftinin xüsusi həcmi­
nin azalması. fı_11 kimi tapılır (b-
t 4
neftin həcm əmsalı).
УСКОРЕНИЕ - Accelaration -
TƏ’CİL: Maddi nöqtənin sür’ətinin
qiymət və istiqamətinin zamana görə
dəyişməsini xarakterizə edən vektor
kəmiyyət.
УСКОРЕНИЕ СВОБОДНОГО
ПАДЕНИЯ - Acceleration of free fall -
SƏRBƏSTDÜŞMƏ TƏ’CİLİ: Ağırlıq
qüvvəsinin tə’sirindən cismin aldığı tə’cil.
УСЛОВНОЕ ТОПЛИВО - Fuel
equivalent, standard fuel, equivalent
fuel - ŞƏRTİ YANACAQ: Müxtəlif
növ üzvi yanacaqların yanma istiliyinin
qiymətini müqayisə etmək üçün texni­
ki-iqtisadi hesabatlarda istifadə olunan
ölçü vahidi. \kq bərk şərti yanacağın
yanma istiliyi 29,3 MC (lOOOkkal)
bərabərdir.
УСТАНОВИВШЕЕСЯ ДВИ­
ЖЕНИЕ - Steady flow - QƏRAR­
LAŞMIŞ HƏRƏKƏT: Hissəciklərinin
hərəkət traycktoriyası cərəyan xətti ilə
üst-üstə düşən maye və qazm hərəkəti.
Qərarlaşmış axında verilmiş nöqtədə
sür’ət və təzyiq zamandan asılı olmur.
Əks halda, hərəkət qərarlaşmamış olur.
УСТЬЕ СКВАЖИН - Well head
- QUYUNUN AĞZI: Quyunun yer
səthində başlanğıcı. Qazıma və ya
istismar üçün vacib olan quyuağzı
qurğuları ilə təchiz olunur.
УСТЬЕВАЯ АРМАТУРА - In­
take valves, borehole collar fittings,
well mouth equipment - QUYUAĞZI
ARMATUR: Quyunun ağzını kipləş-
dirmək, lift borularını quyuda asılı
vəziyyətdə saxlamaq, quyunun məh­
-271 - ФАЗА
sulunu paylamaq və tənzim etmək və
nəhayət, quyuya müxtəlif işçi agcntlə-
rin vurulmasını tə’min etmək üçün
tətbiq olunan kompleks qurğu. Fontan,
qaz, qazlift və qazvurucu quyularda
fontan armaturundan istifadə olunur.
УСТЬЕВОЕ ДАВЛЕНИЕ - In­
take pressure - QUYUAĞZI TƏZYİQ:
Quyu ağzında ən yüksək nöqtədə olan
təzyiq. Quyuağzı təzyiq, quyuağzı ar­
maturda qoyulmuş manometrlə ölçülür.
Quyuağzı təzyiq statik və dinamik olur.
Statik təzyiq dayanan quyularda, dina­
mik təzyiq işləyən quyularda ölçülür.
УТИЛИЗАЦИЯ - Utilization -
UTİLİZASİYA: İstehsal tullantıların­
dan xammal, yarımfabrikat, yanacaq və
s. kimi faydalı istifadə.
УТЯЖЕЛИТЕЛИ БУРОВЫХ
РАСТВОРОВ - Weighting of drilling
muds - QAZIMA MƏHLULLARI­
NIN AĞIRLAŞDIRICILARI: Qazıma
məhlullarının xüsusi (sıxlığı) çəkisini
artırmaq üçün işlədilən zəif abrazivlikli
kimyəvi inert ağır minerallar. Əsasən,
baritdən istifadə olunur. Sıxlığı 4300-
4500 kq/mk
УЧЕТ - Account, counting -
UÇOT (qeydiyyat): İctimai hadisə və
obyektlərin müntəzəm qeydə alınması,
ayrı-ayrı elementlərin hesablanması.
U.-un əsas üç növü mövcuddur: opera­
tiv texniki, mühasibat və statistik.
Ф
ФАЗА - Phase - FAZA: 1. Qeyri
bir cins sistemin kimyəvi tərkibinə və
termodinamiki xassələrinə görə bircins
olan başqa hissələrdən xassələrinə görə
fərqlənən və dəyişgən sərhədə malik
hissəsi. Məs., ncftçıxarma texnologiya­
sında birfazalı (neft), ikifazalı (neft,
sərbəst qaz), üçfazalı (neft, su, qaz),
dördfazlı (neft, qaz, su, mexaniki qarı­
 ФАЗОВАЯ
şıq) və s. sistemlər mövcuddur. Qazlar
istənilən miqdarda bir-birinə qarışdığına
görə qaz qarışığı həmişə birfazlı olurlar.
2.Hər hansı zaman dövrlərində təkrarla­
nan dövri prosesin keçdiyi müəyyən hal.
Məs., rəqs prosesi.
ФАЗОВАЯ ПРОНИЦАЕМОСТЬ
- Phase permeability - FAZA KEÇİ­
RİCİLİYİ: Çoxkomponentli sistemin
süzülməsində hər hansı komponentə görə
tapılmış keçiricilik. Süxurun bu kompo­
nentə görə faza keçiriciliyi və ya effektiv
keçiricilik adlanır.
ФАЗОВОЕ РАВНОВЕСИЕ -
Phase equilibrium - FAZA MÜVAZİ­
NƏTİ: Çoxfazalı sistemin termodinamiki
müvazinət vəziyyəti. Faza tarazlığı şərti
(bütün fazaların temperatur və təzyiqinin
bərabərliyindən başqa) hər komponentin
bütün fazalarda kimyəvi potensialın bəra­
bərliyidir.
ФАЗОВЫЕ ПЕРЕХОДЫ ПЕР­
ВОГО РОДА - First phase passages
- BİRİNCİ NÖV FAZA KEÇİDLƏ­
Rİ: Maddənin sıxlığı, termodinamiki
potensialı və entropiyasınm sıçrayışla
dəyişməsi, istiliyin ayrılması və udul­
ması ilə gedən faza keçidləri. Məs.,
buxarlanma, ərimə və onlara əks olan
proseslər - kondensatlaşma, kristallaşma.
ФАЗОВЫЕ ПЕРЕХОДЫ ВТО­
РОГО РОДА - Second phase passages
- İKİNCİ NÖV FAZA KEÇİDLƏRİ:
Maddənin sıxlığı, cntropiyası, termodi­
namiki potensialı sıçrayışa məruz qal­
madan, istilik tutumu, sıxılması, fazala­
rın termiki genişlənmə əmsalının sıç­
rayışla dəyişməklə gedən faza keçidi.
ФАЗОВАЯ ДИАГРАММА -
Phase diagram - FAZA DİAQRAMA-
SI. Bax. ДИАГРАММА ФАЗОВЫХ
СОСТОЯНИЙ.
ФАЗОВЫЕ ПРЕВРАЩЕНИЯ -
Phase transformations - FAZA
ÇEVRİLMƏLƏRİ: Maddənin bir
fazadan digərinə keçməsi. Termodina-
mikada ancaq müvazinətli faza çevril­
-272- ФЕНОЛЫ
mələrinə baxılır. Birinci və ikinci növ
faza keçidləri mə’lumdur.
ФАЙЛ - File - FAYL: Xarici yad­
daşda yerləşən və müəyyən məntiqi
strukturu olan verilənlərin yığımı.
ФАКТ - Fact - FAKT: 1) adi mə­
nada həqiqət, hadisə, nəticə anlayışla­
rının sinonimi; 2) doğruluğu sübuta
yetirilmiş bilik.
ФАКТОР - Factor - AMİL:
Prosesi səciyyələndirən və ya onun
ayrı-ayrı əlamətlərini müəyyənləşdirən
səbəb. Məs., qaz amili laydan çıxarılan
neftin qazlaşma prosesini səciyyələndi­
rən əsas əlamətdir.
ФАРЕНГЕЙТА ШКАЛА -
Fahrenheit’s scale - FARENGEYT
ŞKALASI: Temperatur şkalası olub, 1
dərəcə (1°F) atmosfer təzyiqində su­
yun qaynama və buzun ərimə tempc-
raturalan fərqinin 1/180-ə bərabərdir.
Buzun ərimə nöqtəsində temperatur
+32°F. r°S=5/9 (r°F-32).
ФАУНА - Fauna - FAUNA (hey­
vanat aləmi) Geol. Dağ süxuru nümu­
nəsində yerləşmiş və ya müəyyən
çökmə süxurların çıxışında, təbəqəsin­
də yığılmış qazıntı heyvan qalıqları
kompleksi.
ФАЦИЯ - Facies - FASİYA:
Çöküntü toplanmanın paleogeoqrafik
və geokimyəvi vəziyyətlərini ifadə
edən çöküntülərin petroqrafik, paleo­
ntoloji və geokimyəvi xüsusiyyətləri­
nin kompleks qanunauyğunluğu.
ФЕНОЛ - Phenol - FENOL
(C6H5OH): Rəngsiz kristall. ta=43°S.
Sintetik qətran, səthi fəal maddələr,
dərmanlar və s. istehsalı üçün xammal.
ФЕНОЛЫ - Phenols - FENOL­
LAR: Aromatik sıradan üzvi birləşmə.
Tərkibində OH-qrupu olun biratomlu
(fenol) və çoxatomlu olur. Poliamid və
b. polimerlərin, səthi fəal maddələrin,
dərmanların və s. istehsalında istifadə
olunur.
ФЕНОМЕН
ФЕНОМЕН - Phenomenon -
FENOMEN (qeyri-adi): Öz xassə və
keyfiyyətinə, qüvvə təzahürünə və s.
görə nadir və qeyri-adi olan, müstəs­
nalıq təşkil edən şəxsiyyət, fakt, hadi­
sə, proses və s.
ФИЗИКА - Physics - FİZİKA:
Maddi aləmin sadə və eyni zamanda
ən ümumi xassələrini öyrənən təbiət
haqqında elm.
ФИЗИКА ГОРНЫХ ПОРОД -
Rock physics - DAĞ SÜXURLARININ
FİZİKASI: Fundamental təbiət elmləri­
nin nəticələrini mə’dən işlərinin müxtəlif
proseslərinə tətbiqini tə’min edən dağ
elmləri sistemində elmi istiqamət. Bura
mə’dən geofizikası, lay və yataqların
fizika və kimyası; dağ süxurlarının fiziki -
texniki və kimyəvi xassələri, çıxannanın
fiziki - kimyəvi üsulları, süxurların dağı­
dılması və möhkəmləndirilməsi proseslə­
rinin fizikası və s. daxildir.
ФИЗИКА НЕФТЯНОГО ПЛА­
СТА - Physics of oil layer - NEFT
LAYININ FİZİKASI: Neft və qaz
kollektorlarının fiziki xassələrini (mə-
saməlilik, keçiricilik, elastiklik, pla-
stiklik, onların doyma dərəcəsi və s.),
maye, qaz və qaz-kondensat qarışığının
xassələrini (sıxlığı, özlülüyü, termodi­
namiki xassələri və s.), onların analiz
üsullarını, maye və qazın süxurlarla
qarşılıqlı tə’sirini və eləcə də layların
neft və qazvcriminin artırılmasının
fiziki əsaslarını öyrənən elm.
ФИЗИКА ТВЕРДОГО ТЕЛА -
Solid-state physics - BƏRK CİSİM
FİZİKASI: Bərk cismin xassə və
strukturasını öyrənən və bu xassələri
izah etməyin nəzəri əsaslaram işləyən
fizika bölməsi.
ФИЗИКО-ГЕОЛОГИЧЕСКАЯ
МОДЕЛЬ - Physico-geological model
- FİZİKİ-GEOLOJİ MODEL. Öyrə­
nilən obyektin və onun yerləşdiyi
mühitin əsas geoloji və geofiziki xas­
sələri haqqında real şəraitə maksimal
-273- ФИЗИКО
yaxınlaşdırılmış, ümumiləşdirilmiş və
formalaşdırılmış model.
ФИЗИКО-ТЕХНИЧЕСКИЕ
СВОЙСТВА ГОРНЫХ ПОРОД ■
Physico-engineering properties of
rocks - DAĞ SÜXURLARININ Fİ­
ZİKİ-TEXNİKİ XASSƏLƏRİ: İş­
lənmə proseslərində dağ süxurlarının
vəziyyətini təsvir etməyə imkan verən,
onların fiziki (bərklik, məsaməlilik) və
texnoloji xassələrinin məcmusu.
ФИЗИКО-ХИМИЧЕСКИЙ
АНАЛИЗ - Physico-chemical analysis
- FİZİKİ-KİMYƏVİ ANALİZ: Ta­
razlıqda olan sistemin fiziki xassələrinə
və tərkibinə əsasən komponentlərin
qarşılıqlı tə’sir xüsusiyyətini müəy­
yənləşdirən tədqiqat üsulu.
ФИЗИКО-ХИМИЧЕСКИЕ МЕ­
ТОДЫ ВОЗДЕЙСТВИЯ - Physical­
chemical influence methods - FİZİKİ-
KİMYƏVİ TƏ’SİR ÜSULLARI:
Laydan neftin çıxarılmasını artırmaq
məqsədilə vurulan suya və ya qaza
müxtəlif kimyəvi rcagcntlər qatmaqla
tətbiq olunan üsullar.
ФИЗИКО - ХИМИЧЕСКИЕ
СВОЙСТВА ВОДЫ - Physical-chemi­
cal properties of water - SUYUN FİZİ­
Kİ-KİMYƏVİ XASSƏLƏRİ: Təbii su­
ların fiziki-kimyəvi xassələrini müəyyən
edən parametrlər. Bura onun sıxlığı, özlü­
lüyü, minerallaşması, həcmi sıxılması, kim­
yəvi tərkibi, termodinamik parametrləri,
hidrogen ionlarının qatılığı (pH), oksidləş-
mə-rcduksiya potensialı (rH) və s. daxildir.
ФИЗИКО - ХИМИЧЕСКИЕ
СВОЙСТВА НЕФТИ И ГАЗА -
Physical - chemical properties of oil
and gas - NEFTİN VƏ QAZIN Fİ­
ZİKİ-KİMYƏVİ XASSƏLƏRİ: Nef­
tin və qazın fiziki xassələrini, kimyəvi
tərkibini müəyyən edən parametlər.
Məs., sıxlıq, özlülük, sıxılma əmsalı,
termik və kalorik parametrlər, kimyəvi
tərkibi və s.
 ФИЗИЧЕСКАЯ
ФИЗИЧЕСКАЯ ХИМИЯ
Physical chemistry - FİZİKİ KİMYA:
Fizikanın ümumi prinsiplərinə əsasən
kimyəvi hadisələri və onların qanuna­
uyğunluqlarını izah edən elm.
ФИЗИЧЕСКИЕ ВЕЛИЧИНЫ -
Physical quantity - FİZİKİ KƏ­
MİYYƏTLƏR: Çoxlu fiziki obyektlər
(maddələr, cisimlər və s.) üçün key­
fiyyət baxımından ümumi olan, lakin
kəmiyyət baxımından fərdi olan xas­
sələr, xüsusiyyətlər. Məs., sıxlıq,
üzlülük, xüsusi çəki və s.
ФИЗИЧЕСКИЕ КОНСТАНТЫ
- Physical constants - FİZİKİ SA­
BİTLƏR: Fiziki qanunların riyazi ifa­
dəsinə daxil olan sabit kəmiyyətlər.
Fiziki nəzəriyyənin yoxlanılması və
eyni zamanda fiziki hadisələri kə­
miyyətcə daha düzgün izah etmək
üçün fiziki sabitlər, təcrübə yolu ilə
çox dəqiq tə’yin edilir.
ФИЗИЧЕСКИЕ МЕТОДЫ
АНАЛИЗА - Physical methods of
analysis - FİZİKİ ANALİZ ÜSUL­
LARI: Tə’yin olunan komponentin
kimyəvi fərdiliyini müəyyənləşdirən
fiziki xüsusiyyətlərin ölçülməsinə
əsaslanan maddənin keyfiyyət və kə­
miyyət analizi üsullarının məcmusu.
Üç qrupa bölünür: spektroskopik,
nüvə-fiziki və radiokimyəvi.
ФИЗИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА
ВОДЫ - Physical properties of water
- SUYUN FİZİKİ XASSƏLƏRİ: Suy­
un sıxlığı, temperaturu, xüsusi çəkisi,
şəffaflığı, rəngi, iyi, dadı və s.
ФИЗИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА
ГОРНЫХ ПОРОД - Physical
properties of rocks - DAĞ
SÜXURLARIN FİZİKİ XASSƏ­
LƏRİ: Süxurların fiziki xassələrinə
aiddir: onların sıxlığı, məsaməliliyi,
keçiriciliyi, bərkliyi, xüsusi çəkisi,
elastiki dalğaların yayılma sür’əti,
xüsusi elektrik müqaviməti, radio-
aktivliyi, istilik keçiriciliyi, elektro-
-274-ФИЛЬТРАЦИОННЫЕ
- kimyəvi aktivliyi, kapillyarlıq xas­
sələri və s.
ФИЗИЧЕСКОЕ МОДЕЛИРО­
ВАНИЕ - Physical modelling - Fİ­
ZİKİ MODELLƏŞDİRMƏ: Model­
ləşdirmənin bir növü; obyektin və ya
prosesin öyrənilməsini, onun eyni fizi­
ki təbiətli modelinin eksperimental
tədqiqi ilə əvəz etməkdən ibarətdir.
Oxşarlıq nəzəriyyəsinə əsaslanır.
ФИЗИЧЕСКОЕ ПОДОБИЕ -
Physical identity - FİZİKİ OXŞARLIQ:
Uyğun zamanlarda fezanın uyğun nöqtə­
lərində bir sistemin halını səciyyələndi­
rən fiziki parametrlər çoxluğunun, digər
sistemin uyğun parametrlər çoxluğu ilə
mütənasib (oxşarlıq şərtləri) olması.
ФИКТИВНЫЙ ГРУНТ - Artifi­
cial (fictitious) ground - FİKTİV
SÜXUR: Eyni diametrli sferik kürə­
ciklərdən təşkil olunan süxur. Fiktiv
süxur süzülmənin riyazi analizini apar­
maq üçün əlverişlidir. F.s. məsaməliliyi
onu təşkil edən dənəciklərin diametrin-
dən deyil, ancaq dənəciklərin bir-birinə
nisbətən yerləşməsindən asılıdır.
ФИЛЬТРАТ ПРОМЫВОЧ­
НОЙ ЖИДКОСТИ - Mud filtrate -
YUMA MƏHLULUNUN
SÜZÜNTÜSÜ: Laya süzülmüş yuma
məhlulu.
ФИЛЬТРАЦИОННЫЕ СВОЙ­
СТВА ГОРНЫХ ПОРОД - Filtrat­
ing properties of rocks - DAĞ
SÜXURLARININ SÜZÜLMƏ XAS­
SƏLƏRİ: Müəyyən təzyiqlər fərqində
dağ süxurlarının özlərindən maye, qaz
və ya onların qarışıqlarını buraxma
qabliyyəti, başqa sözlə, dağ süxurları­
nın keçiricilik xassəsi. Dağ süxurlarının
S.x. əsas göstəriciləri, onların süzülmə
əmsalı Kc və keçiricilik əmsalı К -dır.
Süzülmə əmsalı Kc - müəyyən
maye üçün süxurun keçiriciliyini səciy­
yələndirdiyindən həm mayenin və
həm də süxurun xassəsindən asılıdır.
ФИЛЬТРАЦИЯ
Kəmiyyətcə qradiyentin vahid qiymə­
tində süzülmənin xətti sür’ətinə bəra­
bərdir, m/s, təcrübədə isə m/g ilə
ölçülür.
Keçiricilik əmsalı K- yalnız dağ
süxurlarının xassəsindən asılıdır. Qiy-
mətcə, dinamik özlülüyü ( p) vahid olan,
süzülmə səthinin vahid sahəsindən vahid
təzyiqlər fərqində süxurdan süzülən may­
enin həcminə bərabərdir, m2 və ya Darsi
(Bax: ДАРСИ) ilə ölçülür. Kc = Kp/p
(p -mayenin sıxlığı, p - dinamik
özlülüyüdür). Kc və К nümunələr əsa­
sında laboratoriyada və quyularda aparı­
lan geofiziki və hidrodinamiki tədqiqatlar
nəticəsində tapılır. Dağ süxurları S.x.
görə 6 sinifə bölünür. (Bax: ГОРНЫЕ
ПОРОДЫ)
ФИЛЬТРАЦИЯ - Filtration -
SÜZÜLMƏ: Maye və qazın məsaməli
mühitdə müəyyən təzyiqlər fərqində
baş verən hərəkəti. Süzülmə prosesinə
flüidin özlülüyü və səthi-fəallıq xassə­
si çox tə’sir edir. Məsaməli mühitdə
flüidlərin hərəkəti müxtəlif süzülmə
qanunları: xətti (Darsi qanunu) və qey-
ri-xətti (ikihədli qanun və b.) qanunlar
çərçivəsində öyrənilir. S. yastı-paralel,
yastı-radial və yastı-sfcrik; izotermik
və qeyri-izotennik; qərarlaşmış və
qərarlaşmamış; bir, iki və çoxfazalı
olurlar.
ФИЛЬТРАЦИЯ В ГОРНЫХ
ПОРОДАХ - Filtration in rocks,
percolation, seepage - DAĞ SÜXUR­
LARINDA SÜZÜLMƏ: Məsaməli
dağ süxurlarında maye və qazın
müəyyən təzyiqlər fərqində hərəkəti.
Dağ süxurlarında S. ya təbii proseslər -
məs., karbohidrogenlərin miqrasiyası
və ya da neftin (qazın) yerin təkindən
çıxarılması ilə əlaqədar insan fəa­
liyyəti nəticəsində baş verir. Məsaməli
mühitdə hərəkətin qanunayğunluqları-
nı öyrənən süzülmə nəzəriyyəsi bütöv
mühit mexanikasının böyük bir bölmə­
-275- ФИЛЬТРАЦИЯ
si və eyni zamanda neft, qaz və qaz-
kondensat yataqlarının işlənməsinin
nəzəri əsası olan yeraltı hidroqazodi-
namikanı təşkil edir. (Bax: ПОД­
ЗЕМНАЯ ГИДРОГАЗОДИНАМИ­
КА). Dağ süxurlarında süzülmə hərə­
kətini, əsasən, süzülmə sür’əti
səciyyələndirir. Süzülmə sür’əti (və,
axın istiqamətinə perpendikulyar sət­
hin vahid sahəsindən keçən maye sərfi
Q
kimi tə’yin olunur: vc = —; (ö-maye
F
sərfi, F -en kəsiyin sahəsi). Süzülmə
sür’əti vr məsaməli mühitdəki maye
axınının həqiqi sür’ətindən (v) kiçik
olur. F sahəsinin bir hissəsini süxur
dənələri doldurduğundan vr=mv (m-
süxurun məsaməliliyidir). Süzülmə
nəzəriyyəsinin əsas münasibəti
süzülmə qanunu v<- ilə təzyiq qradiyenti
(grad p) arasında əlaqəni müəyyən
edir. Süzülmənin xətti - Darsi (bax:
ЗАКОН ДАРСИ) və qeyri-xətti - iki
hədli (bax: НЕЛИНЕЙНЫЙ ЗА­
КОН ФИЛЬТРАЦИИ) qanunları ən
çox istifadə olunur.
ФИЛЬТРАЦИЯ ИЗОТЕРМИ­
ЧЕСКАЯ - Isothermic filtration -
İZOTERMİK SÜZÜLMƏ: Məsaməli
(məsaməli-çatlı) mühitdə temperaturun
sabitliyi (dəyişməzliyi) şəraitində gedən
süzülmə prosesi.
ФИЛЬТРАЦИЯ НЕИЗОТЕР­
МИЧЕСКАЯ - Non-isothermal fil­
tration - QEYRİ-İZOTERMİK
SÜZÜLMƏ: Məsaməli mühitdə tem­
peraturun təbii (neftin və qazın axını
zamanı quyuətrafı sahədə temperatu­
run artması və ya azalması) və sün’i
(laya istilik daşıyıcılarının vurulması,
laydaxili yanma nəticəsində temperatu­
run dəyişməsi) dəyişmələrə uğraması
şəraitində gedən süzülmə prosesi.
ФИЛЬТРАЦИЯ НЕУСТАНО-
ВИВШАЯСЯ - Unstabilized filtration -
QƏRARLAŞMAMIŞ SÜZÜLMƏ. Bax:
 ФИЛЬТРАЦИЯ
НЕУСТАНОВИВШАЯСЯ ФИЛЬТ­
РАЦИЯ.
ФИЛЬТРАЦИЯ ПЛОСКО-ПА­
РАЛЛЕЛЬНАЯ - Plane-paralleled
filtration-YASTI-PARALEL SÜZÜL­
MƏ. Вах: ПЛОСКО-ПАРАЛЛЕЛЬ­
НЫЙ ПОТОК.
ФИЛЬТРАЦИЯ ПЛОСКО-РА­
ДИАЛЬНАЯ - Plane-radial filtration
- YASTI-RADİAL SÜZÜLMƏ. Bax.
ПЛОСКО-РАДИАЛЬНЫЙ ПО­
ТОК.
ФИЛЬТРАЦИЯ УСТАНОВИВ­
ШАЯСЯ - Stabilized filtration -
QƏRARLAŞMIŞ SÜZÜLMƏ. Bax.
УСТАНОВИВШЕЕСЯ ДВИЖЕ­
НИЕ.
ФИЛЬТРАЦИОННЫЕ ЗАКО­
НЫ - Filtration laws - SÜZÜLMƏ
QANUNLARI. Bax. ЗАКОНЫ
ФИЛЬТРАЦИИ.
ФИЛЬТРЫ - Filters - FİLTR-
LƏR: Quyuya qumun daxil olmasının
qarşısını almaq və ya heç olmasa onun
miqdarını azaltmaq məqsədilə quyu
dibində yerləşdirilən qurğu. Adətən,
iki növ fıltr istifadə olunur: çınqıllı və
borulu.
ФЛАНЕЦ - Flange - FLANS: Metal
borularını bir-birinə bolt və qayka vasitə­
silə bənd etmək üçün onların uclarında
olan yastı dairə.
ФЛОРА - Flora - FLORA.
Müəyyən ərazidə məskunlaşmış və
keçmiş geoloji erada məskən salmış
bitgi növlərinin məcmusu.
ФЛЮИД - Fluid - FLÜİD: Defor­
masiya zamanı vəziyyəti maye mexani­
kasının qanunları ilə təsvir oluna bilən
istənilən maddə. Rcoloji və geoloji
tədqiqatlar göstərmişdir ki, cisim nə
qədər bərk olsa belə, uzun müddətli yük
altında özünü maye kimi apara bilər. Ci­
simdə toxunan gərginlik yaradan xarici
qüvvənin tə’sir vaxtı /, rclaksasiya vax­
tından tP çox kiçik olarsa, cisim özünü
-276- ФОНТАННАЯ
elastiki cisim, t > tf olduqda isə maye
kimi aparar. Million illər davam edən
geoloji proseslərdə qazdan, sudan, nef­
tdən, lildən, maqmadan başqa gil, gips,
duz, anhidrid, əhəngdaşı və s. də özlə­
rini flüid kimi apara bilərlər.
ФЛЮИДОГЕОДИНАМИКА -
Fluidogeodynamics - FLÜİDGEO-
DİNAMİKASI: Flüidlərin hərəkətlə­
rinin qanunauyğunluqlarını və geoloji
rolunu müəyyənləşdirmək üçün Yer
təkində flüidlərin hərəkətini öyrənən
geologiya bölməsi.
ФОНДОЕМКОСТЬ - Fund ca­
pacity - FONDTUTUMU: Əsas istehsal
fondları dəyərinin müəssisənin il ərzin­
də istehsal etdiyi ümumi və ya əmtəə
məhsulunun dəyərinə nisbətini səciy­
yələndirən iqtisadi göstərici.
ФОНДООТДАЧА - Capital pro­
ductivity- FONDVERİMİ: Məhsul
istehsalında istifadə olunan əsas və
dövriyyə sənaye-istehsal fondları vahi­
di ilə hesablanan ümumi və ya əmtəə
məhsulu həcmini səciyyələndirən iqti­
sadi göstərici. İstehsalın effektivliyinin
mühüm göstəricisi.
ФОНД СКВАЖИН - Fund of
wells - QUYULAR FONDU: Yatağın
işlənməsini tə’min etmək üçün qazıl­
mış hasilat və vurucu quyularının ümu­
mi sayı. Bunlar, əsas və ehtiyat quyu
fondlarına ayrılır.
ФОНТАН - Gusher - FONTAN:
Suyun, neftin və s. şaquli istiqamətdə
böyük şırnağı.
ФОНТАННАЯ АРМАТУРА -
Christmast tree - FONTAN ARMA­
TURU: Quyunu kipləşdirmək, qaldıncı
(lift) kəmərləri asmaq və məhsul axınını
tənzim etmək üçün fontan vuran quyu­
nun ağzında quraşdırılmış kompleks
qurğu. F.a. böyük təzyiqlərə davamlı
olmalı, quyuda və onun ağzında müxtə­
lif ölçmə işlərini və quyunun mənim­
səmə prosesini aparmağa imkan vermə­
lidir. F.a. kəmər və boru başlıqları, fon­
ФОНТАНННАЯ
tan yolkası (bax: ФОНТАННАЯ ЕЛ­
КА) və manifold daxildir. İşləyən quy­
uya cihaz və avadanlıqları salmaq üçün
F.a. lubrikator (bax: ЛУБРИКАТОР)
qoyurlar. F.a. müxtəlif işçi təzyiqli və
mərkəzi kəsikli olurlar. Dəniz yataqla­
rında sualtı ağızlı quyular xüsusi konst-
ruksiyalı olur ki, bu da onları məsafədən
yığmağa və idarə etməyə imkan verir.
ФОНТАНННАЯ ДОБЫЧА
НЕФТИ - Production from flowing
wells - FONTAN NEFT ÇIXARMA­
SI: Neftin (mayenin) quyu ilə Yer səthi­
nə lay enerjisinin hesabına çıxarılması
üsulu. Təbii (layın təbii enerjisi hesabı­
na) və sün’i (laya müxtəlif maye və
qazvari agentləri vurmaqla lay təzyiqi­
nin saxlanılması hesabına) fontanlar
mövcuddur. Bu üsulla istismar olunan
quyular fontan quyulan adlanır. Bax:
ФОНТАННАЯ СКВАЖИНА.
ФОНТАННАЯ ЕЛКА - Christ­
mas tree - FONTAN YOLKASI:
Fontan armaturunun üst hissəsi. Boru
başlığı üzərində qurulur. Fontan yolka­
sı fontan quyularına nəzarət etmək,
onları tənzimləmək və fontanı bağla­
maq üçün istifadə edilir.
ФОНТАННАЯ СКВАЖИНА -
Flowing well - FONTAN QUYUSU:
Layın təbii cncıjisi hesabına nefti yer
səthinə çıxaran quyu. F.q. qaldıncı boru
kəmərləri və fontan armaturu, həmçinin
bə’zi hallarda paker və idarə olunan kla-
panla təchiz olunurlar.
ФОНТАННАЯ ЭКСПЛУАТА­
ЦИЯ НЕФТЯНЫХ СКВАЖИН -
Gush exploitation of oil wells - NEFT
QUYULARININ FONTAN İSTİS­
MARI Bax: ФОНТАННАЯ ДО­
БЫЧА НЕФТИ.
ФОРМА - Form, apperance -
FORMA (görünüş): Əşyanın (cismin)
xarici görünüşü, konturu.
ФОРМАЛИЗАЦИЯ - Formal­
ization - FORMALLAŞDIRMA
-277- ФОРСИРОВАННЫЙ
(rasmləşdirmə); Hər hansı bilik sahə­
sinin - elmi nəzəriyyənin, fikrin, axta­
rışın və s. formal sistem şəklində təq­
dim edilməsi və öyrənilməsi. Bu, for­
mal məntiqin və riyazi üsulların elmi
tədqiqatlarda rolunu gücləndirməklə
əlaqədardır.
ФОРМАЦИЯ ГЕОЛОГИЧЕ­
СКАЯ - Geological formation, litho­
logical assemblage - GEOLOJİ
FORMASİYA: Əmələgəlmə şərtləri­
nin ümumiliyi, yə’ni oxşar fiziki,
coğrafi və tektoniki (geodinamiki) şə­
raitdə yaranan dağ süxurlarının təbii
toplantısı. Qalınlığı yüz və min metrlə,
sahəsi isə bir neçə min km2 olur.
ФОРМЫ КРИВЫХ ВОССТА­
НОВЛЕНИЯ ДАВЛЕНИЯ - Build­
up curves forms - TƏZYİQİN BƏR­
PASI ƏYRİLƏRİNİN FORMALARI:
layın sərhəddə, quyudibi zonada maye
axınının formasının pozulması, quyu
bağlandıqdan sonra quyuya maye axını,
quyu bağlanmamışdan əvvəl onun iş
rejiminin dəyişdirilməsi və s. tə’sirindən
bərpa əyrilərinin müxtəlif formaları.
ФОРМУЛА ДЮПЮИ - Dupuis
formula - DÜPİ DUSTURU: Basqı
rejimində süzülmənin xətti qanunu ilə
bircinsli mayenin (qazın) yastı-radial
qərarlaşmış axınında quyunun debitini
tə’yin edən düstur.
ФОРСИРОВАНИЕ - Forcing,
speeding - SÜR’ƏTLƏNDİRMƏ: Hər
hansı prosesin inkişaf tempinin artırıl­
ması və ya sür’ətləndirilməsi, fəaliyyə­
tin gücləndirilməsi.
ФОРСИРОВАННЫЙ ОТБОР
ЖИДКОСТИ - Forced recovery of
fluid - SÜR’ƏTLİ MAYE HASİLA­
TI: Kontur suları fəal hərəkət edən
neft yataqlarında yatağın çox hissəsi
sulaşdıqdan sonra neftverimini artırmaq
üçün tətbiq edilən üsul. Bu üsulda qu­
yuların maye hasilatı, normal hasilata
nisbətən kəskin surətdə artıq olur (əsas
c’tibarilə, suyun miqdarı).
 ФОРТРАН
ФОРТРАН - Fortran - FOR­
TRAN: EHM-də elmi- texniki məsə­
lələrin həll alqoritmini yazmaq üçün
istifadə olunan proqramlaşdırma dili.
ФОТОЭЛЕМЕНТ - Photocell,
photo-tube - FOTOELEMENT:
Düşən işığın tə’siri altında fotoelektrik
hərəkətetdirici qüvvə yaradan cihaz.
ФОТОЭФФЕКТ - Photo effect -
FOTOEFFEKT: Elektromaqnit şüa­
lanmasının tə’siri altında bərk cisimdən
(mayedən) elektronların azad olması ilə
əlaqədar hadisə. Qazların fotoionlaş-
masını da fotoeffekt adlandırırlar.
ФОТОИОНИЗАЦИЯ - Photoioni­
zation - FOTOİONLAŞMA: Elektro­
maqnit şüalanmanın tə’sirindən qazlann
ionlaşması. Qazlann fotoionlaşma də­
rəcəsi fotonlann eneıjisindən, həmçinin
qazın sıxlığından və onun hissəciklərinin
ionlaşma enerjisindən asılıdır.
ФРАКЦИОННЫЙ АНАЛИЗ -
Fractional analysis - FRAKSİYA
ANALİZİ: Hissəciklərin və ya də­
nəciklərin ələk vasitəsilə ölçülərinə,
qravitasiyaya görə sıxlığına, qaynama
temperaturuna (məs., neftin c’malı)
görə fərqləndirilməsi (ayrılması).
ФРАКЦИЯ - Fraction - FRAK­
SİYA: Səpələnən və ya xırda parçalar
şəklində olan bərk materialın (məs.,
əzilmiş qumun, süxurun), ya da duru
qarışığın (məs., neftin) müəyyən əla­
mətə (hissəcik və ya dənəciklərin
ölçüsünə, sıxlığına, qaynama tempera­
turuna və s.) görə ayrılmış hissələri.
ФРИКЦИОННАЯ ПЕРЕДАЧА -
Friction transmission, friction gearing
- FRİKSİON ÖTÜRMƏ: Vallar üzəri­
nə oturdulmuş silindrlərin, konusların
və ya disklərin səthləri arasında baş
verən sürtünmə qüvvəsi hesabına fır­
lanma hərəkətinin bir valdan digərinə
ötürmək üçün qurğu.
ФРОНТ ГОРЕНИЯ - Combus­
tion front - YANMANIN ÖNÜ (ön
tərəfi): Layda, ensiz və uzunluğu bir
-278- ХАРАКТЕР
neçə santimetr olan oksidləşdirmə
reaksiyası gedən, eyni və yüksək tem-
peraturlu zolaq.
ФРОНТ ВЫТЕСНЕНИЯ - Front
of sweepout - SIXIŞDIRMANIN ÖNÜ:
Bir mayeni digəri ilə sıxışdırdıqda, sıxış-
dıncı mayenin layda yaratdığı zolağın ön
tərəfi (səthi).
ФУНДАМЕНТ - Basement -
ÖZÜL (fundament): Tikintinin yükü
qəbul edən və özülə ötürən yeraltı və
ya sualtı hissəsi.
ФУНКЦИЯ - Function - FUN­
KSİYA: Riyaz. Arqumentdən (sərbəst
dəyişəndən) asılı olan dəyişən kə­
miyyət, y—f(x) şəkilində ifadə olunur.
ФУНКЦИЯ РАСПРЕДЕЛЕ­
НИЯ - Function of distribution -
PAYLANMA FUNKİSİYASI: Riyazi
statistikanın əsas anlayışlarından biri.
Təsadüfi kəmiyyətlərin paylanmasını
müəyyənləşdirən funksiya.
ФУРЬЕ ЗАКОН - Fourier's law -
FURYE QANUNU: İzotrop mühitlər­
də temperatur qradiyentini istilik seli­
nin sıxlığı ilə əlaqələndirən qanun;
istilikkeçirmə qanunu.
ФУРЬЕ РЯД - Fourier's row -
FURYE SIRASI: Funksiyanın verilmiş
parçasında (-л-ä-rt) əmsalları Eylcr-
Furyc düsturları ilə hesablanan triqo-
nometrik sıra.
ФУТ - Foot - FUT: İngilis və tus
ölçü sistemində uzunluq ölçü vahidi:
\fut=30,479 sm.
X əsaslanan keyfiyyət və kəmiyyət analiz
ХАРАКТЕР - Character - XA­
SİYYƏT (xüsusiyyət): İnsanın, əşya­
nın, hadisə və prosesin özünəməxsus
xüsusiyyəti (məs., Yer səthinin xüsu­
siyyəti, əyrilərin xüsusiyyəti və s.).
ХАРАКТЕРИСТИКА
ХАРАКТЕРИСТИКА - Charac­
teristics - XARAKTERİSTİKA. 1.
Onluq loqarifmin tam hissəsi; 2. Xüsu­
si törəməli diferensial tənlik nəzə­
riyyəsinin anlayışı.
ХАРАКТЕРИСТИКА ВЫТЕС­
НЕНИЯ - Sweepout characteristics -
SIXIŞDIRMANIN XÜSUSİYYƏTİ:
İstismarın əvvəlindən toplanan neft, su
və maye həcmlərinin neft verimindən
və ya çıxarılan mayenin tərkibindəki
neftin hissəsindən asılılığını müəyyən
edən əyrilər.
ХИМИЧЕСКАЯ ТЕХНОЛО­
ГИЯ - Chemical technology -
KİMYA TEXNOLOGİYASI: Xam­
malın, yarımfabrikatların və sənaye
tullantılarının səmərəli kimyəvi c’mal
üsulu və vasitələri haqqında elm. Qcy-
ri-üzvi və üzvi K.t. mövcuddur.
ХИМИЧЕСКИЕ ВОЗДЕЙСТ­
ВИЯ - Chemical impact - KİMYƏVİ
TƏ’SİR: Quyudibi ətrafı zonasına və
bütövlükdə laya kimyəvi tə’sir üsulu;
müxtəlif həlledicilər (məs., səthi fəal
maddələr), polimer və mikrocmulsiya
məhlullarından istifadə etməklə hasilat
intensiv iəşdiri lir. Laya vurulan suya
əlavə olunan kimyəvi rcagcntlər suyun
neftlə təmas sərhəddində səthi gəril-
məni xeyli azaldır və neftin süxurlar­
dan yaxşı yuyulmasına şərait yaradır.
Nəticədə layın neftvermə əmsalı 6-8%
əlavə artır.
ХИМИЧЕСКИЕ МЕТОДЫ
АНАЛИЗА - Chemical methods of
analysis - KİMYƏVİ ANALİZ ÜSUL­
LARI: Kimyəvi reaksiyaların tətbiqinə
üsullarının məcmusu.
ХИМИЧЕСКИЙ ПОТЕНЦИАЛ
-Chemical potential - KİMYƏVİ PO­
TENSİAL: Kütlələrinin komponent
paylanmasında qüvvə rolu oynayan
sistemin termodinamiki hal parametri.
ХИМИЧЕСКОЕ И НЕФТЯ­
НОЕ МАШИНОСТРОЕНИЕ -
-279- ХЛОРИРОВАНИЕ
Chemical and oil engineering - NEFT
VƏ KİMYA MAŞINQAYIRMASI:
Kimya, neftkimya, neft-qazçıxarma,
neft-qaz c’malı sənaye sahələrinin,
həmçinin başqa sahələrin kimya pro­
sesləri üçün texnoloji avadanlıq və
aparatlar, nasos-kompressorlar və soy­
uducu avadanlıqlar istehsal edən sə­
naye sahəsi.
ХИМИЯ - Chemistry - KİMYA:
Maddələrin tərkibinin və ya quruluşu­
nun dəyişməsi ilə müşayiət olunan
çevirmələri öyrənən elm.
ХОЛОДИЛЬНЫЙ АГРЕГАТ -
Cooling plant, refrigerator - SOYU­
DUCU AQREQAT: Soyuducu maşı­
nın əsas elementlərinin və onlarla bağlı
köməkçi qurğuların konstruktiv bir­
ləşməsi. S.a. qaz və mayenin texnoloji
axınlarının soyutma sisteminin tərki­
bində və s. istifadə olunur. Əsasən -
90°S, bə’zi hallarda isə - 153°S sə­
viyyəsində soyuqluq yaradır. Bax:
СЕПАРАЦИЯ ГАЗА.
ХЛОР - Chlorine, CL - XLOR:
Kimyəvi clement (Cl), atom çəkisi
35,46, yaşımtıl-sarı rəngli boğucu qaz,
havadan 2,5 dəfə ağırdır. Təzyiq altın­
da mayeləşir. Hidrogenlə birləşərək
hidrogen-xlorid və bunun suda məh­
lulu isə xlorid turşusunu əmələ gətirir.
Xlor duzları (NaCl, KC1, A1C13 və s.)
texnikada və məişətdə istifadə edilir.
ХЛОРИДЫ - Chlorides - XLO­
RİDLƏR: Xlorid turşusunun duzları
(məs., NaCl, KC1 və s.).
ХЛОРИСТОВОДОРОДНАЯ
КИСЛОТА - Hydrochloric acid -
HİDROGEN-XLORİD TURŞUSU
Bax: СОЛЯНАЯ КИСЛОТА.
ХЛОРИРОВАНИЕ ВОДЫ -
Water chlorination - SULARIN
XLORLAŞDIRILMASI: Xlorla iş­
lənmiş sulardan sənayedə və məişətdə,
o cümlədən neft yataqlarına vurmaq
üçün suların hazırlanmasında, layın
ХЛОРНЫЙ
quyudibi sahəsinin kimyəvi işlənmə­
sində və s. istifadə olunur.
ХЛОРНЫЙ КОЭФФИЦЕНТ -
Chlorine coefficient - XLORLUQ
ƏMSALI: Suda olan bütün duzların
ümumi miqdarının ondakı xlorun miq­
darına nisbəti ( S/Cl).
ХЛОРКАЛЬЦИЕВЫЙ
ВОД -Chlorocalcium type of waters
ТИП
- XLORKALSİUM TİPLİ SULAR:
Bu tip sular neft və qaz yataqlarına
mənsub sulardır.
ХРАНЕНИЕ ГАЗА - Gas storage
- QAZIN SAXLANILMASI: Ehtiyat
qazın kəmiyyət və keyfiyyətini tə’min
etmək şərtilə müəyyən müddətdə sax­
lanılması. Bax: ГАЗОВОЕ ХРАНИ­
ЛИЩЕ
ХРАНЕНИЕ НЕФТИ И НЕФ­
ТЕПРОДУКТОВ - Storage of crude
oil and oil products - NEFT VƏ
NEFT MƏHSULLARININ SAXLA­
NILMASI: Ehtiyat neft və neft məh­
sullarının kəmiyyət və keyfiyyətini
tə’min etmək şərtilə müəyyən
müddətdə saxlanılması. Bax: НЕФ­
ТЯНАЯ БАЗА, НЕФТЕХРАНИ­
ЛИЩЕ, РЕЗЕРВУАРНЫЙ ПАРК.
ХРОМАТОГРАФИЯ - Chroma­
tography - XROMATOQRAFİYA:
Hərəkətli və hərəkətsiz fazalar arasın­
dakı mövcud dinamik şəraitdə maddə­
lərin paylanması müxtəlifliyinə (fərqi­
nə) əsaslanan maddələr qarışığının
ayrılması, analizi və tədqiqi üsulları.
ХРОНОЛОГИЯ - Chrology -
XRONOLOGİYA: 1. Vaxtın ölçülmə­
si haqqında elm; 2. Həqiqi hadisələrin
zamana görə ardıcıllığı.
ХРУПКОСТЬ ГОРНЫХ ПО­
РОД - Rock fragility, rock brittleness
- DAĞ SÜXURLARININ KÖV­
RƏKLİYİ: Zəif hiss olunan plastik
deformasiyadan (dağıdıcı deformasiya­
nın 5%-dən artıq olmayan) dağ süxur­
larının dağılma qabiliyyəti. Dağ
-280- ЦЕМЕНТАЦИЯ
süxurlarının mütləq əksəriyyəti belə
dağılmaya mə’ruz qaldığından, onlar
kövrək adlanırlar.
Ц MENTLƏNMƏSİ: Boruarxası fezanı
ЦЕЛЕВАЯ ФУНКЦИЯ - Effi­
ciency function - MƏQSƏD FUN­
KSİYASI: Həllin maksimum və ya
minimunun tapılmasında istifadə olu­
nan funksiya. Optimallıq mcy’an da
adlanır. İqtisadi-riyazi modelləşdirmə­
nin, optimal proqramlaşdırmanın və
idarəetmənin əsas anlayışı.
ЦЕЛИКИ НЕФТИ - By-passed
oil - QALIQ NEFTLİ SAHƏLƏR:
Yatağın istismarı başa çatmış hissəsin­
də nefti çıxarılmamış sahələr. Layların
litoloji tərkibcə qcyri-bircinsliliyi,
keçiriciliyi layın yatım istiqamətində
və ona perpendikulyar istiqamətdə
dəyişgənliyi, neft-su konturunun qeyri-
müntəzəm hərəkəti və su dillərinin
əmələ gəlməsi və s. işlənməyən sa­
hələrin əmələ gəlməsinə səbəb olur.
Bu layın neftverimini azaldır.
ЦЕМЕНТ ОСАДОЧНЫХ ПО­
РОД - Cement of stratified rocks -
ÇÖKMƏ SÜXURLARIN SEMENTİ:
Dağ süxurunun qırıntı hissəciklərini
birləşdirən mineral kütlə. Scmcntləş-
miş qırıntı süxurlarının tipik nümayən­
dəsi kimi alevrolitləri, qumdaşlarını,
konqlomeratları və brckçiyalan gö­
stərmək olar. Sementin tərkibi, qurulu­
şu və onun qırıntı hissəcikləri ilə əla­
qəsi çox müxtəlif ola bilir.
ЦЕМЕНТАЦИЯ ■ Grouting,
cementation, cementing - SEMENT­
LƏMƏ: Dağ süxurlarının məsamə, çat
və boşluqlarmın sement məhlulu ilə
yüksək təzyiq altında sün’i surətdə
doldurulması. Məhlulun bərkiməsi və
ЦЕМЕНТИРОВАНИЕ
kipləşməsi dağ süxurlarına möhkəm­
lik, dəyanətlik, sıxlıq və qaz-su keçir-
məzliyi xassəsi verir.
ЦЕМЕНТИРОВАНИЕ СКВА­
ЖИН - Borehole grouting, borehole
cementation - QUYULARIN SE­
sementləmə yolu ilə quyuların möhkəm­
ləndirilməsi üsulu. Ən çox pilləli (əsasən,
ikipilləli) quyu sementləmə üsulu yayılıb.
ЦЕМЕНТНЫЙ МОСТ - Ce­
ment plugs - SEMENT KÖRPÜSÜ:
Sün’i quyudibi yaratmaq, quyu gövdə­
sinin müxtəlif hissələrini bir-birindən
təcrid etmək və s. məqsədlər üçün
quyuda yaradılan sement örtüyü. Se­
ment körpüsü həm qoruyucu kəmərli
və həm də qoruyucu kəmərsiz quyu­
larda yaradıla bilər.
ЦЕНА - Price - QİYMƏT: Əmtəə­
nin pulla dəyəri. Qiymətin aşağıdakı
növləri mövcuddur: topdan və pərakəndə
satış, alış qiyməti.
ЦЕНА НЕФТИ ПО BRENTy -
Brent oil price - NEFTİN BRENT
ÜZRƏ QİYMƏTİ: Beynəlxalq birja­
larda Brent (yatağın adı) keyfiyyətli
neftin qiyməti.
ЦЕННЫЕ БУМАГИ - Securities -
QİYMƏTLİ KAĞIZLAR: Aksiya, isti­
qraz, veksel şəklində təqdim olunmaq
şərtilə hüququ olan hər hansı əmlak
hüquqlu sənəd.
ЦЕНТРИФУГА - Centrifuge,
centrifugal machine - SENTRİFU-
QA: Mərkəzdən qaçma qüvvəsinin
tə’siri ilə suspcnziyanı bərk və maye
fazalarına ayıran maşın.
ЦЕНТРОБЕЖНАЯ СИЛА
ИНЕРЦИИ - Centrifugal inertia force -
MƏRKƏZDƏNQAÇMA ƏTALƏT
QÜVVƏSİ: Yerin fırlanma oxuna per­
pendikulyar olan qüvvə. Ən böyük
qiyməti ekvatorda olub, yerin cazibə
qüvvəsinin 1/300-ə bərabərdir.
ЦЕОЛИТЫ - Zeolites - SEOLİT-
LƏR: Sulu alimin-silikat mineralları olub,
-281- ЦИКЛИЧЕСКИЙ
ümumi kimyəvi tərkibi
(Na2Ca)0Aİ203nSiO2'mH20, burada
n=2-^6, zn=0,8 olur. Su bu minerallarda
əsas silikat kütləsində həll olub, bərk
məhlul şəklində olur. S. istehsal prose­
sində tullantı qazlarından SO2, H2S, N0-
nu kənarlaşdırmaq, sulardan toksik və
radioaktiv elementləri və s. ayırmaq üçün
istifadə olunur.
ЦЕХ - Shop, department, plant -
SEX: Sənaye müəssisənin əsas istehsal
bölməsi.
ЦИКЛ (период) ВУЛКАНИЧЕ­
СКИЙ -Volcanic cycle - VULKANİK
TSİKL (dövr): Bir tektonik-maqmatik
mərhələdə (dövrdə) baş verən vulkanik
proseslər.
ЦИКЛ ГЕОТЕКТОНИЧЕС­
КИЙ -Geotechtonic cycle - GEO-
TEKTONİK SİKL. Bax: ЦИКЛ
ТЕКТОНИЧЕСКИЙ.
ЦИКЛ РАБОТ - Operation cycle
- İŞ SİKLİ: İstehsal prosesləri və
əməliyyatları məcmusunun ardıcıl
təkrarlanması.
ЦИКЛ ТЕКТОНИЧЕСКИЙ
(геотектонический) - Tectonic cycle -
TEKTONİK (geotektonik) SİKL: Yer
qabığı quruluşu inkişafının mərhələləri;
müxtəlif mərhələlərdə Yer qabığı hərə­
kətinin, maqmatik hadisələrin və Yer
səthi relyefinin dəyişməsinin ardıcıllıq
oxşarlığı aşkar olunmuşdur.
ЦИКЛ ТЕРМОДИНАМИЧЕ­
СКИЙ -Thermodynamic cycle -
TERMODİNAMİK SİKL. İşçi cismi
öz ilkin halına gətirib çıxaran proseslə­
rin məcmusu. Misal: İdeal istilik maşı­
nının Kamo sikli.
ЦИКЛИЧЕСКИЙ ЭЛЕКТРО­
ПРОГРЕВ - Electro-warm-up -
DÖVRLÜ ELEKTRİKQIZDIRMA:
Layın quyu dibi hissəsini elektrik
qızdırıcısı vasitəsilə vaxtaşırı qızdırıl­
ması. Qızdırılma prosesinin dövrü və
müddəti, əsas e’tibarilə, lay sisteminin
ЦИКЛИЧЕСКОЕ
xüsusiyyətindən, elektrik qızdırıcılarm
gücündən və quyudakı temperaturdan
asılı olur. Bax: ТЕПЛОФИЗИЧЕ­
СКИЕ МЕТОДЫ ВОЗДЕЙСТВИЯ.
ЦИКЛИЧЕСКОЕ ЗАВОДНЕ­
НИЕ - Cyclic flooding - DÖVRLÜ
SULAŞDIRMA: Kapillyar və hidro-
dinamik qüvvələrdən tam istifadə et­
mək məqsədilə laya su vurmanı və
ondan mayeni çıxarmaq və dayandır­
maqla dövri olaraq yatağın iş rejimini
dəyişməyə əsaslanan sulaşma üsulu.
ЦИЛИНДРИЧЕСКИЕ ФУНК­
ЦИИ -Cylindric function - SİLİND­
RİK FUNKSİYALAR: Dairəvi və ya
silindrik simmetriyaya malik sahələrdə
gedən fiziki proseslərin (istilikkeçirmə,
süzülmə, diffuziya, rəqsi hərəkəti)
tədqiqatında istifadə olunan Bessel
tənliklərinin həlli.
ЦИРКУЛЬ - A pair of compasses
- SİRKUL: Tuşla və ya karandaşla
çevrə, qövs çəkmək üçün alət.
ЦИРКУЛЯЦИЯ - Circulation -
DÖVRETMƏ: 1. Mayenin və ya qazın
qapalı trayektoriya üzrə hərəkəti. Mə­
sələn, suyun və su-buxar qarışığının
buxar qazanında, borularda hərəkəti; 2.
Atmosferin dövri fırlanması və s.
ЦИРКУЛЯЦИОННАЯ СИС­
ТЕМА (в бурении) - Circulating
system (drilling) - DÖVRETMƏ
SİSTEMİ (qazimada): Rotor üsulu ilə
qazılan quyuda quyu gövdəsini güləş­
dirmək üçün, quyuya konusvari fır­
lanğıc vasitəsilə gilli məhlul vuran
elastik şlanqdan, xüsusi nasosdan, quy­
udan çıxan gilli məhlulu çənə axıtmaq
üçün novdan ibarət olan qurğu.
ЦИСТЕРНА - Tank - SİSTERN:
Maye, sıxılmış qaz və dənəvər maddə­
lərin saxlanılması və ya nəql olunması
üçün tutum.
ЦИФРОВАЯ ВЫЧИСЛИТЕЛЬ­
НАЯ МАШИНА - Digital computing
machine, computer - RƏQƏMLİ HE­
SABLAMA MAŞINLARI: Verilmiş
-282- ЧЕЛОВЕКО
proqram üzrə informasiyanın işlənmə­
sinin nəticəsini rəqəmlər formasında
təqdim etməyi həyata keçirən maşın.
ЦИФРОВОЙ ПРИБОР - Digi­
tizer - RƏQƏMLİ CİHAZ: Fasiləsiz
dəyişən kəmiyyətin ölçülmə nəticələri­
ni (məs., təzyiq, temperatur, gərginlik
və s.) avtomatik olaraq diskret siqnallara
çevirən və onu rəqəmli indikatorda
ədəd şəklində əks etdirən ölçü cihazı.
4 Kaynazoy erasının iiç dövründən ən
ЧАН - Vat,tank,tub - ÇƏN: Nis­
bətən böyük ölçülü metal çəllək.
ЧАС - Hour - SAAT: Zamanın
törəmə vahidi. ]saat=^ gün=
6Qdəqiqə- 36Q0san. Orta günəş vaxtı­
nın 1 saatı ulduz vaxtının 1,02273791
saatına bərabərdir.
ЧАСТНОЕ РЕШЕНИЕ - Special
solution - XÜSUSİ HƏLL: Konkret
seçilmiş ixtiyarı sabitlər üçün diferensial
tənliyin ümumi həllindən alınan həll.
ЧАСТОТА - Frequency - TEZ­
LİK: 1.Təsadüfi hadisənin qeyd olunma
tezliyi, m/n nisbətinə deyilir, m - həmin
hadisənin verilmiş ardıcıllıqda sınaqlarda
sayı, n - ümumi sınaqların miqdarı; 2.
Vahid zamanda baş verən rəqslərin sayı,
rəqs dövrünün tərs qiyməti.
ЧЕЛОВЕКО-ДЕНЬ - Man-day -
ADAM-GÜN: İş vaxtının hesablama
vahidi. Adam-gündə aşağıdakılar nəzə­
rə alınır: işlənmiş vaxt, bayram və
istirahət günləri, gün ərzində boşday­
anmalar, müxtəlif səbəbə görə işə
çıxmamaq.
ЧЕЛОВЕКО-ЧАС - Man hour -
ADAM-SAAT: İş vaxtının hesablama
vahidi. Adam-saatda bütün işçilərin fak­
tiki gün, ay, kvartal və il ərzində işləmə
və boşdayanma vaxtları nəzərə alınır.
ЧЕТВЕРТАЯ
ЧЕТВЕРТАЯ СТАДИЯ РАЗ­
РАБОТКИ - Fourth stage of develop­
ment - İŞLƏNMƏNİN DÖRDÜNCÜ
MƏRHƏLƏSİ: Ən az neft hasilatı və
bütün quyuların yüksək faizlə sulaş-
ması ilə səciyyələnən işlənmə mərhə­
ləsi. Bu mərhələdə neftverimini ar­
tırmaq məqsədilə quyulardan sür’ətlə
maye çıxarılması üsulu tətbiq edilir.
ЧЕТВЕРТИЧНАЯ СИСТЕМА
(период) - Quaternary system (period) -
DÖRDÜNCÜ SİSTEM (dorr):
axırıncısı olan, (iki əvvəlki paleogen və
neogen dövrləri üçüncü dövr çöküntüləri
adı altında birləşdirilmişdir), zaman baxı­
mından ən qısa (1,65 mln. ilə yaxın) və
nisbətən cavan geoloji dövr. D.s.-də Yer
kürəsinin müəyyən zonalarında böyük
dağəmələgəlmə prosesləri, şimal yarım­
kürəsində buzlaqların əmələ gəlməsi və
əriməsi qeyd olunur.
ЧЕТНАЯ ФУНКЦИЯ - Even
function - CÜT FUNKSİYA: x-in bütün
qiymətlərində f(-x)-f(x) bərabərliyini
ödəyən funksiya.
ЧЕТЫРЕХТОЧЕЧНАЯ СИС­
ТЕМА - Four point system - DÖRD-
NÖQTƏLİ SİSTEM: Əsas elementi
uclarında istismar quyuları, mərkəzin­
də isə vurucu quyu yerləşən düzgün
altıbucaq. Şəbəkəli işlənmə sistemi.
ЧЕТЫРЕХЛОРИСТЫЙ УГЛЕ­
РОД - Carbon tetra chloride
DÖRDXLORLU KARBON: CCI4 tər­
kibli, qaynama temperaturu 76,7°S olan
rəngsiz maye. 20°S temperaturda
xüsusi çəkisi 1,595 q/sm3. Həlledici
kimi istifadə olunur.
ЧИСЛЕННОЕ РЕШЕНИЕ
УРАВНЕНИЯ - Numerical solution of
equation - TƏNLİYİN ƏDƏDİ HƏLLİ:
Cəbri və transsendent tənliklərin formula
şəklində həllindən fərqli olaraq, ədədi
şəkildə təqribi həllinin tapılması.
ЧИСЛЕННЫЕ МЕТОДЫ - Nu­
merical methods - ƏDƏDİ ÜSULLAR:
-283- ЧУВСТВИТЕЛЬНОСТЬ
Ədədlər üzərində çoxlu sayda cəbri əmə­
liyyatlarını yerinə yetirilməklə riyazi mə­
sələnin həllinin təqribi tapılma üsulları.
ЧИСЛО КИСЛОТНОСТИ -
Acidity number - TURŞULULUQ
ƏDƏDİ: Tədqiq olunan maddədə (bi-
tıımlarda, yağlarda və s.) sərbəst üzvi
turşuların mövcudluğunu göstərən şərti
kəmiyyət. T.ə. 1 qram analiz olunan
maddəni neytrallaşdırmaq üçün lazım
olan yeyici kaliumun milliqramlarla
miqdarına bərabərdir.
ЧИСЛО РЕЙНОЛЬДСА - Rey­
nolds number - REYNOLDS ƏDƏDİ:
Hərəkət edən maye axınının laminar və
ya tıırbulentliyini səciyyələndirən, ətalət
qüvvəsinin özlülük qüvvəsinə nisbəti ki­
mi tapılan ölçüsüz kəmiyyət. Re ilə işarə
olunur. Laminar hərəkətin turbulent axına
keçməsi Re böhran qiyməti (Res) ilə
müəyyən olunur. Re<Reı, olduqda hərə­
kət laminar, RoRes olduqda isə turbulent
olur. Res=2320.
ЧИСЛО СЛИХТЕРА - Slichter's
number - SLİXTER ƏDƏDİ: Ölçüsüz
kəmiyyət olub, fiktiv süxurda süziilmədə
yalnız məsaməlilikdən, həqiqi süxurda
isə süzülmədən əlavə hissəciklərin for­
masından və onların səthlərinin kələ-kö-
türlüyiindən asılı olan funksiya.
ЧИСТАЯ ПРИВЕДЕННАЯ
СТОИМОСТЬ - Net Present Value
(NPV) - XALİS GƏTİRİLMİŞ
DƏYƏR (MƏNFƏƏT) - İnvestisiya
layihəsinin rcalizasiyası dövründə əldə
olunan gətirilmiş gəlirin, xərclər və
ödənişlər çıxıldıqdan sonra qalan hissəsi.
ЧИСТКА СКВАЖИН - Clean­
out of well - QUYUNUN TƏMİZ­
LƏNMƏSİ: Qazimada xırdalanmış sü­
xurlardan quyunun təmizlənməsi pro­
sesi. Quyuların qazılması fasiləsiz yu­
yucu maye vasitəsilə aparılırsa, onda
quyunun dibinin təmizlənməsi bu
maye ilə həyata keçirilir.
ЧУВСТВИТЕЛЬНОСТЬ - Sen­
sitivity - HƏSSASLIQ: Ölçü cihazı
göstəricisinin minimal dəyişməsinin,
ЧУЖДЫЕ
ölçülən kəmiyyətin vahidinə olan nis­
bəti. Həssaslıq çox olduqda, ölçü ciha­
zında ölçülən kəmiyyətin daha kiçik
dəyişməsini də ölçü cihazı göstərə bilər.
"ЧУЖДЫЕ" (посторонние)
ВОДЫ - Alien waters - ÖZGƏ (kə­
nar) SULARI: Neft geologiyasında
baxılan neft layına daxil olan kənar
sulara deyilir. "Özgə" sular yuxarı,
aşağı və tektonik sulara ayrılır.
Ш SÜRGÜQOLU: Valın fırlanma hərə­
ШАБЛОН - Gauge, template, tem­
plet, form - QƏLİB: Üzərində mə’-
mulatın və s. konturuna uyğun kəsik
açılmış plastik lövhə və ya həcm.
ШАЙБА - Washer - ŞAYBA:
Vint və ya qaykanın altına qoyulan
deşikli disk.
ШАРЛЯ ЗАКОН - Charle’s law
- ŞARL QANUNU: Sabit kütləli və ya
həcmli ideal qaz qızdırıldıqda onun
təzyiqi temperaturdan asılı xətti qa­
nunla artır:/?=U0(l+a/), a = l:273°S.
ШАРНИР - Hinge - HƏNCAMA
(şarnir): Ümumi ox və ya nöqtə ətra­
fında yalnız fırlanma hərəkətinə imkan
verən detal və konstruksiyaların tərpə­
nən birləşmələri.
ШАРОВЫЕ РЕЗЕРВУАРЫ -
Sphere reservoirs - KÜRƏVARİ RE-
ZERVUARLAR: Sıxılmış karbohid­
rogen qazlarının və neft məhsullarının
yüksək təzyiq altında (0,25 MPa-dan
yuxarı) saxlanılmasında istifadə olunan
sferik formalı tutum.
ШАРОШЕЧНОЕ ДОЛОТО -
Roller chisel - ŞAROŞKALI BAL­
TA. Bax: ТРЕХШАРОШЕЧНОЕ
ДОЛОТО.
ШАРОШЕЧНОЕ БУРЕНИЕ -
-284- ШЕЛЬФ
Roller-bit drilling - ŞAROŞKALI
QAZIMA: Süxurdağıdıcı alət kimi
şaroşkalı baltadan istifadə edilən fır­
lanma qazıma üsulu.
ШАТУННО-КРИВОШИП­
НЫЙ МЕХАНИЗМ - Cranic
mechanism - SÜRGÜQOLU-
ÇARXQOLU MEXANİZMİ: Neft
quyularının dərinlik nasos istismarında
ştanq kəmərinin irəli-geri hərəkətini
tə’min etmək üçün fərdi balansir tipli
qurğu. Bax: СТАНОК-КАЧАЛКА.
ШАТУН - Connecting rod -
kətini çarxqolu-sürgüqolu mexanizmi­
nin irəli-geri hərəkətinə və ya əksinə
çevirən çarxqolu -sürgüqolu mexaniz­
minin detalı.
ШАХТА - Pit, colliary, mine -
ŞAXTA: 1. Yer səthindən başlayaraq
kifayət qədər uzunluğu olan (bir neçə yüz
metr), diametri çox da böyük olmayan
(4,5x6,5 m) şaquli və ya üfüqi lağım. Bu
qazılan lağımın məqsədi: faydalı qazıntını
yer səthinə qaldırmaq, işçiləri yer altına
endirib-qaldırmaq, ventilyasiyanı tə’min
etmək; 2. Quyu gövdəsinə tam şaquli
istiqamət vermək məqsədilə istiqamət­
ləndirici borunu buraxmaq üçün quyu
qazılacaq nöqtədə, qazımaya başlamazdan
əvvəl qazılan, dərinliyi 5-8 m və diametri
2-4 m olan quyu.
ШАХТНАЯ РАЗРАБОТКА
НЕФТЯНЫХ МЕСТОРОЖДЕ­
НИЙ - Mining exploration of oil
deposits, oil mining - NEFT YA­
TAQLARININ ŞAXTA İLƏ İŞ­
LƏNMƏSİ: Neftin və ya neftlə doy­
muş süxurların neftli laylarda qazılmış
şaxta və ya şaxtada qazılmış quyular
vasitəsilə çıxarılması üsulu. Yüksək
özlülüklü neft yataqlarının (təbii bi-
tumlu) işlənməsində istifadə edilir.
ШЕЛЬФ - Shelf - ŞELF: Qitə və
adaları əhatə edən dənizlərin və eləcə
də okeanların nisbətən dayaz hissəsi
(bir neçə m-dən yüzlərlə m-dək).
ШЕВРОН
ШЕВРОН - Chevron - ŞEVRON:
ABŞ neftqaz şirkəti. 1879-cu ildə "Pa­
cific Coast oil Co" adı ilə yaradılıb.
1926-cı ildən 1984-cü ilə kimi "Stan­
dart Oil Company of California" adla­
nıb. Dünyanın 100-dən çox ölkəsində
iş aparır. Hazırda, öz gəlirinə görə
dünyanın neft şirkətləri arasında 5-cı,
amerikanın qazçıxarma və neft şirkət­
ləri arasında 2-ci, neft məhsullarının
Amerikada satışı üzrə 1-ci yeri tutur.
"Şevron" dünya yanacaq energetika
kompleksi qiqantlarından biridir.
ШЕРОХОВАТОСТЬ ПОВЕРХ­
НОСТИ - Roughness of surface -
SƏTHİN KƏLƏ-KÖTÜRLÜYÜ:
İşlənmiş səthdə olan mikrokələ-
kötürlüklərin məcmusu.
ШЕСТЕРЕННЫЙ НАСОС -
Gear (type) pump - DİŞLİ ÇARX NA­
SOSU: İşçi orqanı iki dişli çarxdan ibarət
həcmi rotor nasosu.
ШЕСТЕРНЯ - Gear (wheel) -
DİŞLİ ÇARX: Bir-biri ilə bağlı dişli
çarx cütünün kiçik dişli çarxı.
ШКАЛА ГЕОХРОНОЛОГИ­
ЧЕСКАЯ (геоисторическая) - Geo-
chronical scale - GEOXRONOLOJİ
(geotarixi) ŞKALA: Nisbi geoloji vaxt
şkalası. Yerin və onun üzərindəki həy­
atın əsas geoloji tarixi mərhələlərinin
ardıcıllığını və bir-birinə tabelik həd­
dini göstərir.
ШКАЛА ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ -
Earthquake scale - ZƏLZƏLƏLƏR
ŞKALASI: Zəlzələlərin gücünü və
enerjisini qiymətləndirmək üçün istifa­
də edilən şkala (məs., Rixtcr şkalası).
ШКАЛА КЕЛЬВИНА - Kelvin’s
scale - KELVIN ŞKALASI. Bax:
КЕЛЬВИНА ШКАЛА.
ШКАЛА СТРАТИГРАФИЧЕ­
СКАЯ - Stratigraphic scale - STRA-
TİQRAFİK ŞKALA: Yer qabığını
təşkil edən, Yerin və ya Yer qabığı
hissələrinin keçdiyi tarixi inkişaf mər­
-285- ШЛАНГ
hələlərini əks etdirən çökmə, vulka-
nogen və metamorfik süxurların strati-
qrafık bölmələrinin ardıcıllığını və bir-
birinə tabelik həddini göstərən şkala.
ШКАЛА ТВЕРДОСТИ - Hard­
ness scale - SƏRTLİK ŞKALASI:
Mineralların bərkliyini tə’yin etmək
üçün şkala.
ШКАЛА ЦЕЛЬСИЯ - Celsium
scale - SELSİ ŞKALASI: Temperatur
şkalası. Bu şkalada normal atmosfer
təzyiqində (760 mm.c.süf) buzun ərimə
temperaturu ilə suyun qaynama tempera­
turu arasındakı interval 100 bərabər his­
səyə bölünmüşdür. (0°S-100°S).
ШКИВ - Pulley - ŞKİV: İntiqal
qayışını (kanatını) hərəkətə gətirən
çarx.
ШЛАМ - Slime - ŞLAM: Faydalı
qazıntıların kiçik (10-40 mm qədər)
hissəciklər sinfinin suda asılı və­
ziyyətdə qalan hissəsi. Şlam dağ
süxurlarını su və ya yuyucu maye ilə
qazıdıqda əmələ gəlir.
ШЛАНГ - Hose (pipe) - ŞLANQ:
Adətən, daxili və xarici üzlərində rezin
təbəqəli örtüyü olan çoxqatlı rczinləş-
dirilmiş materialdan hazırlanan elastik
boru. Möhkəmliyini artırmaq üçün Ş.-a
bəzən polad və ya mis məftildən zireh
də geydirirlər. Ş.-dan texnikanın müx­
təlif sahələrində - quyularm qazılma­
sında, qaz və mayelərin nəql olunma­
sında istifadə olunur.
ШЛАНГ ГРЯЗЕВОЙ - Solution
flusher, solution hose - PALÇIQ
ŞLANQI: Qazıma prosesində işlək
boruya (kvadrata) qazıma məhlulunu
verən, birgə yerini dəyişməklə palçıq
(qazıma məhlulu) nasosunun atqı xət­
tinin dayağını fırlanğıc birləşdirən
clastiki boru kəməri. Müasir qazıma
şlanqları bir-birini əvəz edən saplardan
hörülmüş və rezinlənmiş qatlardan
ibarət olub, 150 atm-ъ və daha çox
təzyiqə davam gətirir. Daxildən və
xaricdən rezin örtüyü olur.
шлипс
ШЛИПС - Slip socket - ŞLİPS:
Kanat qazımasında kanat qıfılını və
konik yivi tutmaq üçün istifadə olunan
tutucu alət.
ШЛИФ - Thin section - ŞLİF:
Dağ süxurundan hazırlanan iki tərəfi
hamarlanmış çox nazik (qalınlığı 0,01-
0,04 mm) şəffaf lövhəcik. Şlif, dağ
süxurlarını mikroskop altında öyrən­
mək üçün istifadə edilir.
ШНЕК - Auger, screw conveyer -
ŞNEK (vint): Tərpənməz boru (quyu)
daxilində fırlanan vintvari işlək (dənəvər
material üçün də) nəqlcdici. Qazımada
istifadə olunan şnck, qalın vərəq dəmir­
dən hazırlanmış vint formalı səthə malik
içi boş valdan ibarətdir.
ШНЕКОВОЕ БУРЕНИЕ - Auger
drilling - ŞNEK QAZIMASI: İstismar
qazımasında partlayıcı işlər aparmaq üçün
istifadə olunan qazıyıcılar.
ШНЕКОВЫЙ ДЕГАЗАТОР -
Auger deaerator - ŞNEK QAZAYI­
RAM: Qazın yuma məhlulundan ay­
rılmasını sür’ətləndirmək üçün yuma
məhlulunu, rcduktorlu elektrik mühər­
rikinin fırlandırdığı turbinin pərləri
tərəfindən səpələyən qazayıran.
ШТАНГА - Rod - ŞTANQ: Bir
çox alət və mexanizmlərdə detal kimi
istifadə edilən metal mil; məs., qazıma
Ş-ı (aşağı ucuna qazıma alətləri bağla­
nan metal mil). Ştanqlı nasosda Ş. hə­
rəkəti mancanaq dəzgahından alıb
dərinlik nasosunun plunjcrinə ötürür.
Bax: ШТАНГОВАЯ НАСОСНАЯ
УСТАНОВКА.
ШТАНГА НАСОСНАЯ
Sucker-rod pump - NASOS ŞTANQI.
Bax: НАСОСНЫЕ ШТАНГИ.
ШТАНГОВАЯ НАСОСНАЯ
УСТАНОВКА - Sucker rod pump -
ŞTANQLI NASOS QURĞUSU:
Mancanaq dəzgahı ilə hərəkətə gəti­
rilən ştanqlı nasosun köməyi ilə quyu-
dakı mayenin çıxarılmasını mexanik-
-286- ШТУЦЕР
ləşdirən avadanlıqlar kompleksi. Ş.n.q.
ştanqlı nasosdan, mancanaq dəzgahın­
dan və s. ibarətdir. Ştanqlı nasos silind­
rdən, plunjcrdən, onu hərəkətə gətirən
ştanqdan, soruyucu və vurucu klapan-
lardan ibarətdir. Bax: СТАНКИ КА­
ЧАЛКИ.
ШТАНГОВЫЙ НАСОС
Sucker-rod pump - ŞTANQLI NA­
SOS Bax: ШТАНГОВАЯ НАСОС­
НАЯ УСТАНОВКА.
ШТОК - Rod, stock, boss -
ŞTOK: Adətən, silindrik mil (bütöv və
ya içiboş) şəklində detal. Buxar maşını,
porşenli nasos və s.-də istifadə olunur.
Məs., porşeni sürüngəclə birləşdirmək
üçün işlədilir.
ШТОК ПОЛИРОВАННЫЙ -
Polished rod - CİLALANMIŞ ŞTOK:
Quyu ağzındakı kipçək içərisində ştanq
kəmərinin irəli-geri hərəkəti zamanı
quyu ağzında hcrmctiklik yaratmaq
üçün istifadə olunan kəmərdə ən yuxa­
rıdakı ştanq.
ШТРОПЫ - Links - ŞTROP: Ele­
vatoru qarmaqdan asmaq üçün işlədilən
qurğu. Konstruktiv cəhətdən bir ox isti­
qamətində dartılmış oval formalı hazırla­
nan polad qapalı ilgək. Ştroplann qazıma
və istismar növləri mövcuddur.
ШТУЦЕР - Connection point, pipe
connection, union, coupling, bean -
ŞTUSER: Adətən, uclarında yiv açılan
birləşdirici kiçik boru. Ş.-in köməyi ilə
boruları rczcrvuarlara və s.-yə birləşdi­
rirlər. Boru kəmərindən maye və ya qaz
buraxmaq, ondakı mayenin təzyiqini ölç­
mək, fontan istismannda quyunun hasila­
tını və dib təzyiqini tənzimləmək üçün
Ş.-dən istifadə olunur.
ШТУЦЕР ЗАБОЙНЫЙ - Bottom
hole blow bean - QUYUDİBİ ŞTUSER:
Laya əks tə’sir yaratmaq yolu ilə lay
enerjisindən istifadəni tənzim etmək
məqsədilə, qaldırıcı boruların başmağında
(aşağısında) yerli müqavimət yaratmaq
üçün quraşdırılan qurğu.
ШУМОМЕР
ШУМОМЕР - Sound level meter
- SƏSÖLÇƏN: Səsin gurluq (ucalıq)
səviyyəsini ölçən cihaz.
Ш
- lıqlı tə’siri nəticəsində, "neft-qələvi
ЩЕЛОВОЙ ФИЛЬТР - Slotted
screen - YARIQLI SÜZGƏC: Quyuya
ancaq neftlə yer səthinə çıxarılan kiçik
fraksiyalı qum dənəciklərini buraxan,
qumun əsas hissəsinin isə quyuya daxil
olmasının qarşısını almaq üçün quyu
dibinə endirilən qurğu.
ЩЕЛОЧИ - Alkali - QƏLƏVİ­
LƏR: Sulu məhlullarda çox qatı OH'
ionları əmələ gətirən, suda yaxşı həll
olan əsaslar. Qələvilərə Mcndclcycvin
dövri sistemində 1 a və II a yarımqru-
puna daxil olan metalların hidrooksid-
ləri aiddir. Sənayedə, o cümlədən,
ncftçıxarmada istifadə olunur.
ЩЕЛОЧНОЕ ЗАВОДНЕНИЕ -
Alkaline flooding - QƏLƏVİLİ SU-
LAŞDIRMA: Neftin qələvi məhlulları
ilə sıxışdırılması. Qələvi məhlulunun neft
ilə qarşılıqlı tə’sirindən neft-qələvi məh­
lulu sərhəddində səthi gərilmə kəskin
surətdə azalır. Bunun da nəticəsində ayrı-
ayrı neft damlalannm məsamə kanalların­
da hərəkətinə şərait yaranır və yüksək
dispcrsiyalı emulsiyanın əmələ gəlməsi
isə sıxışdıncı mayenin hərəkətliliyinin
azalmasına səbəb olur ki, bunun da nə­
ticəsində sıxışdıncı mayenin əhatə dairəsi
genişlənir və son nəticədə layın neftveri-
mi artır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki,
məhlulda NaOH-ın qatılığı az olduqda,
səthi gərilmənin kəskin dəyişməsi müşa­
hidə olunur. Belə ki, məhlulda 0,01-0,1%
NaOH olduqda, neftvermə kəskin surətdə
artır. Qatılığın sonrakı artımı neftvermə-
nin artmasına tə’sir göstərmir.
ЩЕЛОЧНО-ПОЛИМЕРНОЕ
ЗАВОДНЕНИЕ - Alkaline-polymer
-287- ЭБОНИТ
flooding - QƏLƏVİ-POLİMER SU-
LAŞDIRMA: Kombinə olunmuş laya
tə’sir üsulu olub, qələvi məhlulunun suda
həll olan polimerlə müəyyən nisbətdə
hazırlanmış birləşməsi ilə həyata keçirilir.
Qələvi-polimer sulaşdırması zamanı qə­
ləvinin neftin turşu komponenti ilə qarşı­
məhlulu" sərhədində fazalararası səthi
gərilmə azalır və süxurun islanması yax­
şılaşır (sistem hidrofilləşir). Qələvinin isə
polimer məhluluna əlavə edilməsi, onun
süzülmə xassəsini yaxşılaşdırır; məhlulun
pH-nın artması onun adsorbsiyasını azal­
dır. Polimerin özü isə neftin özlülüyünün
suyun özlülüyünə nisbətini azaldır ki, bu
da laya tə’sirin əhatəsini artırır.
ЩЕЛОЧНОСТЬ ВОДЫ - Alka­
linity of water - SULARIN QƏLƏ-
VİLİYİ: S.q. onların tərkibindəki zəif
turşu duzların və güclü əsasların varlığı
ilə müəyyən edilir. S.q. 100 ml tədqiq
edilən suyu neytrallaşdırmağa sərf
olunan 0,lN xlor turşusu məhlulunun
millilitrlə ifadəsidir.
ЩЕЛОЧНЫЕ ВОДЫ - Alkaline
waters - QƏLƏVİ SULAR: Palmer
dərəcəsinə görə tərkibi 1-ci qələviliklə
səciyyələnən sular. Hidrokarbonat-
natrium tipli sulara aid edilir.
ЩЕЛОЧНЫЕ ГОРНЫЕ ПОРО­
ДЫ - Alkaline rocks - QƏLƏVİ DAĞ
SÜXURLARI: Tərkibində yüksək mi­
qdarda qələvi metallar (Na, K) olan
maqmatik dağ süxurları.
Э
ЭБОНИТ - Ebonite, hard rubber,
vulcanite - EBONİT: Tərkibində çoxlu
kükürd olan təbii və sün’i kauçukun (rezi­
nin) vulkanizə edilməsindən alınan tünd
rəngli məhsul. Yüksək elektrik təcridc-
dicilik xassəsinə malikdir.
 эволюция
ЭВОЛЮЦИЯ - Evolution - TƏ­
KAMÜL (evolyusiya); Təbiətdə və
cəmiyyətdə baş verən dəyişikliklər, on­
ların inkişaf istiqaməti, qanunauy­
ğunluqları və s. haqqında açıq təsəvvür.
ЭЖЕКТОР - Ejector - EJEKTOR:
Qazın və ya mayenin sorulmasmda digər
qaz və mayenin kinetik enerjisindən isti­
fadəsinə əsaslanan şırnaq aparatı. Şırnaqlı
nasoslarda istifadə olunur. Bax:
СТРУЙНЫЕ НАСОСЫ.
ЭЙЛЕРА МЕТОД - Eulerial
method - EYLER ÜSULU. Maye hərə­
kətinin tədqiqat üsulu. İki üsul - Laqranj
və Eylcr üsulları mə’lumdur. Laqranj
üsulunda mayenin аул-аул hissəcikləri­
nin hərəkəti tədqiq olunur və fəzada
aynca götürülmüş maye hissəciyinin
vəziyyəti, onun hərəkət qanunu ilə tə’yin
olunur. Eylcr üsulunda isə maye axını
içərisində götürülmüş tərpənməz nöqtə­
lərdə hərəkət edən mayenin vektor və
skalyar sahədə parametləri (məs., hərəkət
sür’əti) öyrənilir. Bu isə bir çox hallarda
təcrübi cəhətdən əlverişli olur.
ЭЙЛЕРА УРАВНЕНИЯ - Eule-
rian equations - EYLER TƏNLİK­
LƏRİ: İdeal mayelərin (özlülüyü nəzə­
rə alınmayan) hərəkətinin diferensial
tənliklər sistemi.
ЭЙЛЕРА ФОРМУЛЫ - Eule-
rian formulas - EYLER DÜSTUR­
LARI: Triqonometrik funksiyaları
eksponensial funksiya vasitəsilə ifadə
edən düsturlar: cosx= — (e‘x+e-'x),
2 AMİLLƏR: Hər hansı bir prosesin ge­
sınx= — (e'x-e-'x).
2 ЭКЗОТЕРМИЧЕСКАЯ РЕАК­
ЭКВАТОР - Equator - EKVA­
TOR: Yerin mərkəzindən onun fır­
lanma oxuna perpendikulyar keçən
müstəvi ilə Yer kürəsinin kəsişməsin­
dən alınan dairə. Yer kürəsini Şimal
və Cənub yarımkürələrə bölür. Çevrə­
sinin uzunluğu 40075696 m.
ЭКВИВАЛЕНТ - Equivalent -
-288- ЭКЛИМЕТР
EKVİVALENT: Bu və ya digər
əşyaya (kəmiyyətə) bərabər tutulan,
hər hansı cəhətdən ona uyğun gələn,
onu əvəz və ya ifadə edə bilən (bəra­
bər dəyərli) əşya (və ya bərabər qiy­
mətli kəmiyyət).
ЭКВИВАЛЕНТНОСТЬ - Equi­
valency - EKVİVALENTLİK: Bəra­
bərlik tipli münasibət.
ЭКВИВАЛЕНТНЫЕ УРАВ­
НЕНИЯ Equivalent equations - EK­
VİVALENT TƏNLİKLƏR: Eyni
köklər çoxluğuna mənsub tənliklər.
Məs., x=2 və 3x’-7=5 ekvivalent tən­
liklərdir.
ЭКВИПОТЕНЦИАЛЬНАЯ
ПОВЕРХНОСТЬ - Equipotential
surface -EKVİPOTENSİAL SƏTH:
Bütün nöqtələri eyni potensiala malik
olan səth.
ЭКВИПОТЕНЦИАЛЬНЫЕ
ЛИНИИ - Equipotential lines -
EKVİPOTENSİAL XƏTLƏR: Eyni
potcnsiallı nöqtələri birləşdirən xətt.
ЭКЗОГЕННЫЕ ПРОЦЕССЫ -
Exogenetic processes - EKZOGEN
PROSESLƏR: Yerin səthində və Yer
qabığının ən yuxarı hissəsində baş
verən geoloji proseslər (küləklə aşın­
ma, eroziya və s.). Əsasən, günəşin
radiasiyasının enerjisi, ağırlıq qüvvəsi
və canlıların həyat fəaliyyəti nəticə­
sində baş verir.
ЭКЗОГЕННЫЕ ФАКТОРЫ -
Exogenetic factors - EKZOGEN
dişinə tə’sir edən xarici fəal qüvvələr.
ЦИЯ - Exothermic reaction - EK-
ZOTERMİK REAKSİYA: Kimyəvi
reaksiya nəticəsində sistemin ətraf mü­
hitə istilik verməsi ilə gedən kimyəvi
reaksiya.
ЭКЛИМЕТР - Clinometer - EK-
LİMETR: Meyl (yatım) bucağını öl­
çmək üçün cihaz.
ЭКОГЕНЕЗ
ЭКОГЕНЕЗ - Ecogenesis
EKOGENEZ: Orqanizm və ətraf mühit
arasında münasibətlərin tarixi inkişaf
prosesi - ekoloji tarix.
ЭКОЛОГИЧЕСКИЙ ОПТИ­
МУМ - Ecological optimum - EKO­
LOJİ OPTIMAL: Müəyyən növ orqa­
nizmin inkişafı və yaşaması üçün ən
əlverişli ətraf mühit şəraiti.
ЭКОЛОГИЯ - Ecology - EKO­
LOGİYA: Bitgi və canlı orqanizmlərin
və onların yaratdıqları birliklərin bir-
biri ilə və ətraf mühit arasındakı
münasibətləri öyrənən elm. E.-da
özütəmizlənən, özübərpa olunan və
inkişaf edən (hava və su mühiti, flora,
fauna) və özünü bərpactmə qabiliyyəti
olmayan (yerin təki, landşaft) biosfer
elementlərinə tə’siri öyrənilir.
ЭКОЛОГИЯ ГОРНАЯ - Mining
ecology - MƏ’DƏN EKOLOGİYASI:
Dağ-mə’dən istehsal sahəsində insanın
ətraf mühitə tə’sirinin qanunauyğun­
luqlarım öyrənən ekologiya elminin
bölməsi. M.c.-nın başlıca məqsədi -
ətraf mühitə optimal tə’sir edən faydalı
qazıntıların çıxarılması və c’malı pro­
seslərinin elmi əsaslarını işləyib hazır­
lamaqdır.
ЭКОНОМАЙЗЕР - Economizer -
EKONOMAYZER: Buxar qazanına
verilən suyun çıxan qazın istiliyi hesabına
ilkin qızdınlması üçün istilik mübadilə
qurğusu (aparatı).
ЭКОНОМЕТРИЯ - Economet­
rics - İQTİSADŞÜNASLIQ: Riyazi
və statistiki üsul və modellərin köməyi
ilə konkret iqtisadi obyekt və proseslə­
rin kəmiyyətcə qarşılıqlı tə’sirini öyrə­
nən elm.
ЭКОНОМИКА - Economy - İQ­
TİSADİYYAT: İnsanlann gündəlik işgü­
zar həyatı və fəaliyyəti haqqında elm.
ЭКОНОМИКО-МАТЕМА­
ТИЧЕСКИЕ МЕТОДЫ
Economico-mathematical methods -
İQTİSADİ-RİYAZİ ÜSULLAR: İqti-
-289- ЭКРАНИРОВАННЫЕ
sadşünaslıq, iqtisadi statistika (riyazi
statistika, iqtisadi statistika), əmə­
liyyatlarının tədqiqi (optimal qərarların
qəbul edilməsi), iqtisadi kibernetika və
s. üsullanmn istifadəsinə əsaslanan
iqtisadi-riyazi tədqiqat üsulları kom­
pleksi.
ЭКОНОМИКО-МАТЕМАТИ­
ЧЕСКИЕ МОДЕЛИ - Economico-
mathematic models - İQTİSADİ-
RİYAZİ MODELLƏR: İqtisadi prose­
sin və ya obyektin riyazi yazılışı.
İ.r.m.-riyazi üsulların və iqtisadiyyatda
EHM-in tətbiqinə əsaslanır. Başlıca
olaraq, optimallaşdınna məsələlərinin
həllində və optimal qərarların qəbul
edilməsində istifadə olunur.
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ КИБЕР­
НЕТИКА - Economic cybernetics -
İQTİSADİ KİBERNETİKA: Kiber­
netikanın üsullarının iqtisadi sistemlərə
tətbiqi ilə məşğul olan elm sahəsi,
iqtisadiyyatda idarəetmə proseslərinin
tədqiqat üsullarının məcmusu. Avto­
matik idarəetmənin, avtomatik idarə­
etmə sistemlərinin yaradılmasının elmi-
nəzəri əsasları kimi İ.k.-dan istifadə
olunur.
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ЭФФЕК­
ТИВНОСТЬ - Economic efficiency -
İQTİSADİ EFFEKTİVLİK: İstehsal
fəaliyyətinin nəticəsi ilə xərclər ara­
sındakı münasibət. İ.e. xüsusi göstə­
riciləri kimi əmək məhsuldarlığı, fond-
verimi, material tutumu və s. istifadə
olunur. İ.c.-in ümumi göstəricisi, icti­
mai məhsulda milli gəlirin payıdır.
ЭКРАНИРОВАННЫЕ ЗАЛЕ­
ЖИ НЕФТИ И ГАЗА - Screened oil
and gas pools - EKRANLAŞMIŞ
NEFT VƏ QAZ YATAQLARI:
Əmələ gəlməsi ekran tipli tələlərin
mövcudluğu ilə əlaqədar olan yataqlar.
Belə yataqlarda ekran rolunu pis keçi-
ricilikli süxurlar - gil, duz və s. oy­
nayır. Bax: ЛОВУШКА НЕФТИ И
ГАЗА
ЭКСКАВАТОР
ЭКСКАВАТОР - Excavator -
EKSKAVATOR: Süxurları, torpağı
qazan və yükləyən özüyeriyən maşın.
"ЭКСОН" - Exxon - EKSON:
ABŞ neft şirkəti, 1882-ci ildə yaradıl­
mış, 1973-ci ilədək "Standart oyl kom-
pani" adlanıb. Dünyanın ən böyük neft
şirkətlərindən biridir.
ЭКСПЕРИМЕНТ - Experiment
- EKSPERİMENT: Elmdə nəzəri
cəhətdən dərk edilmiş vasitələrlə həy­
ata keçirilən hissi-predmet fəaliyyəti,
obyekti əks etdirməklə hipotezin yox­
lanılması və s.
ЭКСПЕРТ - Expert - EKSPERT:
Xüsusi bilik tələb edən məsələləri həll
etmək üçün də’vət olunan elm, texnika,
incəsənət və s. sahələri üzrə mütəxəssis.
ЭКСПЕРТИЗА - Expertise - EK­
SPERTİZA: Elm, texnika, incəsənət və
s. sahələrdə xüsusi bilik tələb edən hər
hansı məsələnin ekspert tərəfindən
tədqiq edilməsi.
ЭКСПЕРТНЫЕ ОЦЕНКИ -
Expert estimations - EKSPERT
RƏ’Yİ: Bilavasitə ölçülə bilməyən
hadisə və proseslərin kəmiyyət və (və
ya) dərəcəsinin qiymətləndirilməsi.
Ekspert rə’yi əsas c’tibarilə mütəxəs­
sislərin mülahizələrinə əsaslanır.
ЭКСПЛУАТАЦИОННАЯ
РАЗВЕДКА - Mining exploration,
mining prospecting - İSTİSMAR
KƏŞFİYYATI: Faydalı qazıntı yataq­
larının geoloji quruluşunu, ehtiyatını
və keyfiyyətini dəqiqləşdirmək üçün
yatağın işlənməsi ilə birgə aparılan
kəşfiyyat işləri.
ЭКСПЛУАТАЦИОННАЯ
СКВАЖИНА - Operating hole -
İSTİSMAR QUYUSU: Neftqaz ya­
taqlarından nefti, qazı və b. faydalı
komponentləri Yer səthinə çıxarmaq
üçün qazılmış və xüsusi yeraltı və
yerüstü avadanlıqlarla təchiz olunmuş
quyular. İ.q. fontan, qazlift (crlift),
dərinlik nasos quyuları olur.
-290- ЭКСПЛУАТАЦИОННЫЙ
ЭКСПЛУАТАЦИОННОЕ БУ­
РЕНИЕ - Development drilling -
İSTİSMAR QAZIMASI: Hər hansı
bir faydalı qazıntını, məs., nefti, qazı,
içməli suyu, mineral suyu və s. çıxar­
maq üçün qazılan quyu. İstismar qazı-
ması neft və qaz yataqlarının işlənməsi
və istismarı üçün aparılır.
ЭКСПЛУАТАЦИОННЫЕ ЗАТ­
РАТЫ - Operating expenditures - İS­
TİSMAR XƏRCLƏRİ: Neftin və qazın
hasilatı ilə bağlı olan bütün xərclər. Bu­
raya cari xərclər və amortizasiya ayırma­
ları daxildir. Bütün istismar xərclərini
aşağıdakı qruplara ayırmaq olar: istismar,
vurucu quyulara və eləcə də mə’dən
tikililərinə ayrılan amortizasiya xərcləri;
ümumi istehsal xərcləri; quyulara xidmət
xərcləri (əmək haqqı, sosial ayırmalar,
tə’mir xərcləri və s.); mayenin mexaniki
üsulla çıxarılmasına sərf olunan cncıji
xərcləri; neftverimini artırmaq üçün laya
tə’sir üsullarına və neft hasilatının inten­
sivləşdirilməsinə, neft və qazın yığılması
və nəqlinə, karbohidrogenlərin separa-
siyası, neftin sudan və duzlardan təmiz­
lənməsinə sərf olunan xərclər; geoloji-
kəşfiyyat işlərinə ayrılan xərclər.
ЭКСПЛУАТАЦИОННЫЕ
РАСХОДЫ - Operating costs - İS­
TİSMAR XƏRCLƏRİ. Bax: ЭКС­
ПЛУАТАЦИОННЫЕ ЗАТРАТЫ.
ЭКСПЛУАТАЦИОННЫЕ ТРУ­
БЫ - Development pipes - İSTİSMAR
BORULARI: Maye-qaz qarışığını quyu
dibindən yer səthinə qaldırmaq üçün
quyuya buraxılan borular.
ЭКСПЛУАТАЦИОННЫЙ ГА­
ЗОВЫЙ ФАКТОР - Development
gas factor - İSTİSMAR QAZ FAK­
TORU: Separatordan alınan qazın,
separatordan alınan neftin miqdarına
olan nisbəti.
ЭКСПЛУАТАЦИОННЫЙ
ОБЪЕКТ - Operating set of layers -
İSTİSMAR OBYEKTİ: Neft və qaz
yataqlarında geoloji-texniki şərtlərə və
ЭКСПЛУАТАЦИЯ
iqtisadi mülahizələrə əsasən bir quyular
şəbəkəsi ilə istismar olunan bir və ya bir
neçə məhsuldar layların məcmusu.
ЭКСПЛУАТАЦИЯ - Exploita­
tion - İSTİSMAR: Təbii sərvətlərin
istifadəsi, işlənməsi. Əmək və nəq­
liyyat vasitələrinin istifadəsi.
ЭКСПЛУАТАЦИЯ СКВАЖИН
- Exploitation of wells - QUYULA­
RIN İSTİSMARI: Tələb olunan mi­
qdarda mayeni quyu dibindən yer sət­
hinə çıxarma prosesi. Q.i. fontan,
kompressor (qazlift) və dərinlik nasosu
üsulları mövcuddur.
ЭКСПОНЕНТА - Exponential
curve - EKSPONENT: Eksponensial
(üstlü) funksiya deməkdir.
ЭКСПОНЕНИЦАЛБНАЯ
ФУНКЦИЯ - Exponential function -
EKSPONENSİAL FUNKSİYA. Bax:
ПОКАЗАТЕЛЬНАЯ ФУНКЦИЯ.
ЭКСПОРТ - Export - İXRAC:
Əmtəə və ya kapitalın xaricə aparılması.
ЭКСПРЕСС МЕТОД - Express
method - EKSPRES ÜSUL: Hər han­
sı bir tədqiqatı səciyyələndərən göstə­
ricilərin tə’yin edilməsini operativ
sür’ətdə həyata keçirmək üsulu.
ЭКСПРЕСС ИССЛЕДОВАНИЯ
ПЛАСТОВЫХ НЕФТЕЙ - Express
exploration of drive oil - LAY NEFT­
LƏRİN EKSPRES TƏDQİQİ: Operativ
surətdə lay neftinin keyfiyyəti haqqında
informasiyanın əldə edilməsi. Bu məq­
sədlə, bir sıra avtonom(müstəqil) cihazlar
yaradılmışdır ki, bunlar da praktiki məq­
sədlər üçün kifayət qədər dəqiqliklə
istehsalat (mə’dən) şəraitində lay neftinin
əsas parametlərini: sıxlığını, həcm əmsa­
lını, özlülüyünü, qaz tutumunu, həcmi
elastiklik əmsalını və doyma təzyiqini
ölçməyə imkan verir.
ЭКСПРЕСС МЕТОДЫ ИСС­
ЛЕДОВАНИЯ СКВАЖИН - Ex­
press methods of exploration of wells
- QUYULARIN TƏDQİQATININ
-291- ЭКСТРАГЕНТЫ
EKSPRES ÜSULLARI: Quyuda təd­
qiqat aparılanadək, onun bir müddət
qərarlaşmış rejimdə işlənməsini tələb
etməyən tədqiqat üsulu. E.ü.-dan maye
səviyyəsi quyu ağzından aşağıda olan
nəzarət, pyezometrik, kəşfiyyat və s.
quyuların tədqiqində istifadə olunur.
ЭКСПРЕСС МЕТОД РАСЧЕ­
ТА ТЕХНОЛОГИЧЕСКИХ ПО­
КАЗАТЕЛЕЙ РАЗРАБОТКИ -
Express calculation method of tech­
nological indicators of development -
İŞLƏNMƏNİN TEXNOLOJİ GÖ­
STƏRİCİLƏRİNİN EKSPRES HE­
SABLANMASI ÜSULU: İşlənmə
göstəricilərin tə’yin etmək üçün istifa­
də olunan ənənəvi üsullardan (hidro-
dinamiki, statistiki və s.) fərqli olaraq,
həmin göstəriciləri bir neçə dəfə tez
tə’yin etməyə imkan verən üsul. Bu
üsulla yataqdan çıxarılan neft və suyun,
quyular fondunun və s. göstəricilərini
bütün işlənmə dövrü üzrə dəyişməsini
müəyyən etmək olar. Bu üsul faktiki
mə’dən məlumatlarının statistik iş­
lənməsi nəticəsində qurulmuş debit -
toplanmış hasilat əyrisinin qurulmasına
əsaslanır. Çünki, bu əyrinin formasına
(ölçüsüz şəkildə qurulmuş) çıxarıla
bilən ehtiyatın miqdarı, layın qalınlığı,
quyular şəbəkəsinin sıxlığı, yatağın
qazılma tempi çox az tə’sir edir.
ЭКСТЕНСИВНЫЙ - Extensive -
EKSTENSİV: İstehsalı artırmaq, ge­
nişləndirmək yolu ilə intensiv inkişafın
əksinə olan inkişaf növü.
ЭКСТЕНСИВНЫЕ ПАРА­
МЕТРЫ - Exteasive parameters -
EKSTENSİV PARAMETRLƏR:
Sistemdəki hissəciklərin sayından və
kütləsindən asılı olan parametrlər.
ЭКСТРАГЕНТЫ - Extragents -
AYIRICI AGENTLƏR: Bərk materi­
allardan və ya maye qarışığından ayrı-
ayrı komponentləri seçimli ayırma
qabliyyətli maddələr. A.a. kimi karbo­
hidrogenlərdən, spirtlərdən, qeyri-üzvi

ЭКСТРАГИРОВАНИЕ
turşlarm və qələvilərin suda məhlulla­
rından və s. istifadə olunur.
ЭКСТРАГИРОВАНИЕ - Ex­
traction - AYIRMA: Üzvi həlledicilə-
rin köməyi ilə bərk cisimdən bir və ya
bir neçə komponentin çıxarılma üsulu.
ЭКСТРАКЦИЯ ЖИДКОСТНАЯ
- Extraction of liquids - MAYELİ
AYIRMA: Qanşıqdakı komponentləri bir
maye fazasından, (məs., sulu məhluldan)
tərkibində ayırıcı agent olan digər fazaya
(adətən, üzvi) köçürmək yolu ilə ayırmaq
və çıxarmaq üsulu.
ЭКСТРЕМУМ - Extremum,
extreme, bend point - EKSTRE-
MUM: Funksiyanın maksimum və
minimum qiymətləri.
ЭКСТРАПОЛЯЦИЯ - Extrapola­
tion - EKSTRAPOLYASİYA: Müəy­
yən prosesin bir hissəsinin müşahidəsin­
dən alman nəticənin və ənənənin həmin
prosesin digər hissəsinə, gələcəyinə aid
edilməsi. Məs., hasilatın, təzyiqin və s.
zamana görə, layın qalınlığının, onun
dərinliyinin ckstrapolyasiyası. Ekstra-
polyasiyanın üsulları çox hallarda inter-
polyasiya üsulları ilə oxşardır.
ЭКСЦЕНТРИЧНОСТЬ - Excen-
tricity - EKSSENTRİKLİK: Fırlanma
oxu həndəsi oxundan kənarda olan disk
və ya silindr.
ЭЛЕВАТОР В БУРЕНИИ -
Elevator - QAZIMADA ELEVA­
TOR: Qazıma alətinin qaldınlıb-cn-
dirilməsində qazıma kəmərinin və ya
ayrılıqda qazıma şamlarının birləşdi­
rilməsində tətbiq olunan alət.
ЭЛЕКТРИЧЕСКАЯ РАЗВЕД­
КА (электроразведка) - Electric
prospecting, electric exploration -
ELEKTRİK KƏŞFİYYATI: Yer
qabığında yaranan təbii və sün’i elek­
tromaqnit dalğalarının öyrənilməsinə
əsaslanan kəşfiyyat geofizikasının
üsulları qrupu. Faydalı qazıntı yataqla­
rının axtarış və kəşfiyyatında və s.
-292- ЭЛЕКТРИЧЕСКИЙ
tətbiq olunur.
ЭЛЕКТРИЧЕСКИЕ МЕТОДЫ
ИССЛЕДОВАНИЯ РАЗРЕЗОВ
СКВАЖИН - Electric methods of
survey of bore hole section - QUYU
KƏSİLİŞİNİN ELEKTRİK ÜSUL­
LARI İLƏ TƏDQİQİ: Dağ süxurları­
nın elektrik xassələrinin (xüsusi müqa­
vimətinin, yaxud elektrik keçiriciliyi­
nin, dielektrik nüfuzluluğunun, təbii və
sün’i yaradılmış elektrokimyəvi aktiv­
liyinin, elektrik polyarlaşmasmm)
müxtəlifliyinə əsaslanmış üsullar.
ЭЛЕКТРИЧЕСКИЕ СВОЙСТ­
ВА ГОРНЫХ ПОРОД - Electrical
properties of rocks - DAĞ SÜXURLA­
RININ ELEKTRİK XASSƏLƏRİ: Dağ
süxurlarının və minerallannın elektrik
cərəyanını keçirmə qabliyyətini səciyyə­
ləndirən xassələrin məcmusu.
ЭЛЕКТРИЧЕСКИЙ ДВИГА­
ТЕЛЬ - Electricmotor - ELEKTRİK
MÜHƏRRİKİ: Elektrik enerjisini me­
xaniki enerjiyə çevirən elektrik maşını.
ЭЛЕКТРИЧЕСКИЙ ГЕНЕРА­
ТОР - Electric generator - ELEKTRİK
GENERATORU: Müxtəlif növ enerjini
(mexaniki, istilik və s.) elektrik cncıjisinə
çevirən qurğu.
ЭЛЕКТРИЧЕСКИЙ КАРОТАЖ
- Resistively logging - ELEKTRİK
KAROTAJI: Öz-özünə yaranan və ya
sün’i surətdə yardılmış elektrik sahələri­
nin və süxurların xüsusi elektrik müqa­
vimətinin ölçülməsinə əsaslanmış quy­
uların geofiziki tədqiqat üsulu. Bunun
nəticəsində kəsilişin geoloji xassələri və
süxurların yatım ardıcıllığı öyrənilir.
ЭЛЕКТРИЧЕСКИЙ ПРИВОД -
Electric (motor) drive - ELEKTRİK
İNTİQALI: Elektrik mühərrikinin me­
xaniki enerjisini, mexanizm və ya ma­
şınları hərəkətə gətirmək üçün ötürücü
elektrik-mexaniki qurğu.
ЭЛЕКТРИЧЕСКИЙ ТЕРМО­
МЕТР (электротермометр) - Electro­
-293-
ЭЛЕКТРО
thermometer - ELEKTRİK TERMO-
METRİ (elektrotermometr): Qazıma
quyusunda temperaturu ölçmək üçün
istifadə olunan müqavimət termometri.
E.t.-dən quyuda sementin qalxma hündür­
lüyünü, suyun quyuya daxil olduğu yeri
və boru arxasında mayenin hərəkətini
müəyyən etmək üçün istifadə olunur.
ЭЛЕКТРО АНАЛОГИЙ МЕ­
ТОД - Electro-analogy method -
ELEKTRİK ANALOJİLİYİ (OX­
ŞARLIĞI) ÜSULU: Maye və qazın
layda süzülmə prosesinin elektrik cərəy­
anının axın prosesi ilə oxşarlığına əsas­
lanan hidrodinamiki məsələlərin həll
üsulu. Elcktrohidrodinamik oxşarlığın
mövcud olması, yeraltı hidroqazodina-
mikanın bir sıra mürəkkəb riyazi məsə­
lələrini layların elektrik (elektrik inteq-
ratorunda) və elektrolitik modellərində
həll etməyə imkan yaradır.
ЭЛЕКТРОБУР - Electric drill -
ELEKTRİK QAZIMASI: Dərin neft
və qaz quyularını qazımaq üçün işlə­
dilən dalma elektrik mühərriki ilə təc­
hiz olunmuş quyudibi qazıma maşını.
ЭЛЕКТРОДЕГИДРАТОР - Elec­
tric dehydrator - ELEKTRİK HİD-
RATSIZLAŞDIRICI: "Su neftdə" tipli
neft emulsiyasını parçalamaq yolu ilə xam
neftdən suyu ayırmaq üçün aparat. Bax:
ДЕЭМУЛСАЦИЯ НЕФТИ.
ЭЛЕКТРОКАРОТАЖНЫЙ
МЕТОД ОПРЕДЕЛЕНИЯ ПО­
РИСТОСТИ - Electrologging met­
hod of determination of porosity -
MƏSAMƏLİLİYİN TƏ’YİNİNİN
ELEKTROKAROTAJ ÜSULU: Ka-
rotaj diaqramması üzrə layın xüsusi
müqavimətini hesablamaq və lay suyu­
nun xüsusi müqavimətini tə’yin et­
məklə, layın məsaməliliyinin təqribi
tə’yin etmə üsulu. Bu üsul kontur arxa­
sı quyularda tətbiq olunur.
ЭЛЕКТРОЛИТ - Electrolyte -
ELEKTROLİT: Sulu məhlulda ionla­
ra (anion və kation) parçalanma və
ЭЛЕКТРОЛИТИЧЕСКАЯ
bunun nəticəsində clcktrokcçirici məh­
lula çevrilən kimyəvi birləşmə.
ЭЛЕКТРОРАЗВЕДКА - Electri­
cal prospecting - ELEKTRİK KƏŞ­
FİYYATI. Bax: ЭЛЕКТРИЧЕС­
КАЯ РАЗВЕДКА.
ЭЛЕКТРОЦЕНТРОБЕЖНАЯ
НАСОСНАЯ УСТАНОВКА - Eiec-
trocentrifugal pump plant - ELEK­
TRİK MƏRKƏZDƏNQAÇMA NA­
SOS QURĞUSU: Mexaniki üsulla
quyulardan mayeni çıxarmaq üçün dal­
ma elektrik mühərrikinə bilavasitə bir­
ləşmiş, mərkəzdənqaçma nasosu ilə
təchiz edilmiş avadanlıqlar kompleksi.
ЭЛЕКТРОИНТЕГРАТОР
(электрическая модель нефтяного
пласта) - Electrointegrator - ELEK-
TRİK-İNTEQRATORU (neft layının
elektrik modeli): Laplas və Furyc
tənlikləri ilə ifadə olunan mayelərin
qərarlaşmış və qərarlaşmamış hərə­
kətlərini modelləşdirən elektrik mode­
li. Model, elektrik müqaviməti şəbəkə­
si sahəsindən, mürəkkəb olmayan sər­
həd şərtlərini vermək üçün qurğudan
və ölçü qurğusundan ibarətdir. Elastiki
rejimdə hərəkəti modelləşdirmək üçün
elektrik şəbəkəsinin düyün nöqtələrinə
əlavə kondensator qoşulur. Elcktroin-
teqratorda, kontur və quyu dibində
təzyiqin qiyməti verildikdə, quyunun
debitini tapmaq və ya əksinə, təzyiqin
paylanma əyrilərini (izobarları) qurmaq
və konturun hərəkətini izləmək olur.
ЭЛЕКТРОЛИТИЧЕСКАЯ
МОДЕЛЬ НЕФТЯНОГО ПЛАСТА
- Electrolitic model of oil layer -
NEFT LAYININ ELEKTROLİTİK
MODELİ: Neft layında təzyiqin pay­
lanmasının, gərginliyin elektrolitdə
paylanmasına analoji olmasına əsasla­
nan cihaz. Hər iki halda elektrik cərəy­
anı gərginliyinin elektrolit vannasında
paylanması və təzyiqin neft layında
paylanması Laplas tənliyi ilə idarə olu­
nur. Elektrolitik model, müxtəlif fiziki
 ЭЛЕКТРОХИМИЧЕСКАЯ
xassəyə malik mayelərin hərəkətini bi­
lavasitə müşahidə etməyə imkan verir.
ЭЛЕКТРОХИМИЧЕСКАЯ
ЗАЩИТА ТРУБОПРОВОДОВ -
Electrochemical protection of pipeline
- BORU KƏMƏRLƏRİNİN ELEK-
TROKİMYƏVİ MÜHAFİZƏSİ: Elek-
trokimyəvi korroziyanın qarşısını almaq
üçün boru kəmərlərinin metallarının
anod və ya katod polyarizasiyası.
ЭЛЕМЕНТЫ ЗАЛЕГАНИЯ
ПЛАСТА - Bedding elements of
layer - LAYLARIN YATIM ELE­
MENTLƏRİ: Layın fəzadakı və­
ziyyətini tə’yin edən elementlər L.y.e.-
nə uzanma, yatma istiqamətləri və
yatma bucağı daxildir.
ЭЛЕМЕНТЫ ХИМИЧЕСКИЕ -
Chemical elements - KİMYƏVİ ELE­
MENTLƏR: Sadə və mürəkkəb cisimlə­
rin tərkib hissəsidir ki, bu da, öz növbə­
sində, eyni yüklü atom nüvəli və atom
qılafinda eyni saylı elektronu olan atomla­
rın məcmusudur.
ЭЛЛИПС - Ellipse - ELLİPS:
Yastı oval şəkilli əyri (2-ci tərtibli).
ЭМУЛЬГАТОР - Emulsifying
agent - EMULQATOR: Emulsiyanın
sabitləşdiricisi. Emulsiyanın əmələ
gəlməsini və dəyanətliyini tə’min edən
maddə (və ya qarışıq).
ЭМУЛЬГИРОВАНИЕ (нефти) -
Emulsification - EMULSİYA YA­
RATMA (neftin): Emulqatorların və
(və ya) qazların genişlənmə enerjisinin
mexaniki və s. enerjilərin tə’siri nə­
ticəsində neft emulsiyasının əmələ
gəlmə prosesi (decmulsiyanın əksinə
gedən proses). Ncftçıxarma və yığma
sistemlərində emulsiya yaratma, dərin­
lik nasoslarının iş prosesində neft və
suyu parçalamaqla (xırdalamaqla), fon­
tan və kompressor quyularında isə
neftdən qazın ayrılması nəticəsində baş
verir. Təbii emulqatorların tə’siri nəti­
cəsində emulsiyanın yaranması sür’ət-
lənir. Polimer-miselyar sulaşdırmasın-
-294- ЭНЕРГИИ
da emulsiya alınması və s. proseslərdə
istifadə olunur.
ЭЛЕМЕНТНЫЙ АНАЛИЗ -
Elementary analysis - ELEMENT
ANALİZİ: Analiz olunan maddədəki
kimyəvi elementlərin keyfiyyətcə və
kəmiyyətcə tə’yini üsullarının məcmusu.
ЭМУЛЬСИЯ - Emulsion
EMULSİYA: Bir-birində həll olmayan
iki mayedən ibarət dispers sistem.
ЭНГЛЕР ВИСКОЗИМЕТР -
Engler viscosimeter - ENQLER
VİSKOZİMETRİ: Şərti özlülüyü
tə’yin etmək məqsədilə işlədilir. Bu
cihazın köməyi ilə hər hansı bir tempe­
raturda 200 sm3 həcmində sınaqdan
keçən mayenin və bu həcmdə suyun
axın vaxtları tə’yin edilir. Özlülük
Enqler dərəcəsi üzrə hesablanır.
ЭНГЛЕРА ГРАДУСЫ - Engler
degree - ENQLER DƏRƏCƏLƏRİ:
Eyni həcmdə Enqler viskozimetrində
sınaq mayesinin axma vaxtının suyun
axma vaxtına(20°S) olan nisbəti: £°=Z//Q.
Bunu şərti özlülük də adlandırırlar. Sınaq
mayesinin kincmatik özlülüyünü E° əsa­
sən hesablamaq üçün empirik düsturlar
mövcuddur.
ЭНДОГЕННЫЕ ПРОЦЕССЫ -
Endogenous processes - ENDOGEN
PROSESLƏR: Yerin təkində əmələ
gələn istilik və qravitasiya enerjiləri ilə
əlaqədar geoloji proseslər. Məs., tek­
tonik hərəkət (Yer qabığının), seysmik
fəallıq və s.
ЭНЕРГЕТИЧЕСКИЕ РЕСУР­
СЫ - Energy resources - ENERJİ
EHTİYATLARI: Sənaye və məişət is­
tifadəsi üçün mümkün olan bütün müx­
təlif növ cncıji mənbələri - mexaniki,
istilik, kimyəvi, elektrik, nüvə və s.
ЭНЕРГИИ СОХРАНЕНИЯ
ЗАКОН - Law of conservation of
energy - ENERJİNİN SAXLANIL­
MASI QANUNU: Təbiətdə enerji
heçdən yaranmır və itmir, onun yalnız
ЭНЕРГИЯ
bir formadan digərinə keçməsi haqqın­
da təbiətin qanunu.
ЭНЕРГИЯ - Energy - ENERJİ:
Materiyanın müxtəlif formalı hərəkətinin
ölçüsü, ümumi miqdarı. Fiziki proseslər­
də E. mexaniki, istilik, elektromaqnit, qra­
vitasiya, nüvə və s. növləri mə’lumdur.
ЭНЕРГИЯ ПЛАСТА - Layer
energy - LAY ENERJİSİ: Lay və dağ
təzyiqinin tə’siri ilə gərgin halda olan
maye, qaz və məsaməli mühitin - kol­
lektorun elastiklik enerjisi. Yataq quyu
vasitəsilə açıldıqda L.c. neftin quyuya
doğru hərəkət etməsinə və bu hərəkət
zamanı əmələ gələn müqavimət
qüvvəsinin dəf edilməsinə sərf olunur.
Bax: УПРУГИЙ ЗАПАС ПЛАСТА.
ЭНТАЛЬПИЯ - Enthalpy - EN-
TALPİYA: Sistemin halını tə’yin edən
termodinamik potensial.
ЭНТРОПИЯ - Entropy - EN-
TROPİYA: Termodinamik sistemin hal
funksiyası.
ЭОЦЕН - Eocene - EOSEN: Pa-
leogcn sisteminin orta şö’bəsi. Üst, orta
və alt şö’bələri var.
ЭПИЦЕНТР - Epicentre - EPİ­
SENTR: Zəlzələ mərkəzinin Yer sət-
hindəki proeksiyası.
ЭПОКСИДНЫЕ КЛЕИ - Epoxy
adhesive - EPOKSİD YAPIŞQAN­
LAR Bax ЭПОКСИДНЫЕ СМО­
ЛЫ.
ЭПОКСИДНЫЕ СМОЛЫ - Ep­
oxy resin - EPOKSİD QƏTRANLARI:
Molekulunda epoksid qrupu olan sintetik
qatran. Bərkimiş E.q. möhkəmliyi (me­
xaniki), suyadavamlılığı, yaxşı elektrik
təcridləmə xassəsi və s. ilə fərqlənir;
ondan yapışqanların, lak, plastmas və s.
hazırlanmasında istifadə olunur.
ЭПОХА - Geological epoch -
EPOXA: Geol. Tarixi geologiyada
şö’bə; çöküntülərinin yaranması vaxtı­
na uyğun gələn nisbi geoxronoloji
(geotarixi) şkala vahidi.
-295- ЭТАЖ
ЭРА - Geological era - ERA: Ge­
ol. Tarixi geologiyada Yerin geoloji
tarixində və onun üzərindəki həyatın
inkişafında ən böyük mərhələyə uyğun
gələn ən iri geoxronoloji (geotarixi)
şkala vahidi.
ЭРГ - Erg - ERQ: İşin, enerjinin
və istilik miqdarının SQS vahidlər
sistemində ölçü vahidi. lerç=10 7 C.
ЭРЛИФТ - Air lift - ERLİFT
Mayenin quyudan sıxılmış hava ilə
çıxarılması üsulu. Bax: ГАЗЛИФТ.
ЭРЛИФТНЫЙ ПОДЪЕМНИК -
Airlift hoisting - ERLİFT QALDI-
RICISI: Sıxılmış havanın köməyi ilə
mayenin və ya maye qarışığının xüsusi
qaldırıcı - crliftlə quyudan yer səthinə
qaldırılması. Bax: КОМПРЕССОР­
НЫЙ СПОСОБ ДОБЫЧИ НЕФТИ.
ЭРОЗИЯ - Erosion - EROZİYA:
Su axını ilə dağ və başqa süxurların
dağıdılması prosesi; qravitasiya hərə­
kətləri ilə (yerdəyişmələri ilə) vəhdət­
də bu proseslər vadilərin yaranmasına,
hövzələrin səthinin enməsinə aparır.
ЭСТАКАДА - Trestle - ESTA-
KADA: Dənizdə neft və qaz çıxarılma­
sında istifadə olunan su üzərində xüsu­
si hidrotexniki tikinti.
ЭСТАКАДНЫЕ ТРУБОПРО­
ВОДЫ - Trestle pipeline - ESTA-
KADA BORU KƏMƏRLƏRİ: Esta-
kada üzərində çəkilmiş müxtəlif
tə’yinatlı boru kəmərləri.
ЭТАЖ ГАЗОНОСНОСТИ -
Gas-bearing layer, gas bearing level -
QAZLILIQ MƏRTƏBƏSİ: Qaz ya­
tağının şaqul üzrə ən yüksək nöqtəsin­
dən qaz-su kontaktınadək məsafə, qaz-
neft yataqlarında isə - qaz-neft kontaktı-
nadək olan məsafə. Q.m.-in sərhədləri,
əsasən, elektrik, termometrik və radio-
metrik karotajlar vasitəsilə tə’yin olunur.
ЭТАЖ НЕФТЕНОСНОСТИ -
Oil-bearing layer (level) - NEFTLİ-
LİK MƏRTƏBƏSİ: Şaquli istiqamət-
ЭТАЖ
də neft yataqlarında ən yüksək nöqtə
ilə su-neft kontaktı arasındakı məsafə;
çoxlaylı yataqlarda ən yuxan layın
tavanı ilə ən aşağı layın dabanı arasın­
dakı məsafə.
ЭТАЖ РАЗРАБОТКИ - Devel­
opment layer / level - İŞLƏNMƏ
MƏRTƏBƏSİ: Tərkibində bazis və
qaytarma istismar obyektləri olan is­
tismar obyektlər qrupu.
ЭТАЛОН - Standard, etalon
ETALON: Hər hansı kəmiyyət vahi­
dini təkrarlamaq, saxlamaq və vermək
üçün istifadə olunan ölçü cihazı. E.
ölkə üçün təsdiq olunduqda Dövlət
Standartı adlanır.
ЭТАН - Ethan - ETAN: Mctan
sıralı (C2H6) rəngsiz qazvari karbohid­
rogen. Qaynama temperaturu 88,6°S;
xüsusi çəkisi 1,049 (havaya görə). Etana
bütün neft qazlarında rast gəlinir. Üzvi
sintezdə xammal kimi istifadə olunur.
ЭТАНОЛ - Ethanol, ethyl alcohol
- ETANOL. Bax: ЭТИЛОВЫЙ
СПИРТ.
ЭТАПЫ ГЕОЛОГОРАЗВЕ­
ДОЧНЫХ РАБОТ - Stages of
geologico-prospecting work - GEO­
LOJİ-KƏŞFİYYAT İŞLƏRİNİN
MƏRHƏLƏLƏRİ: Faydalı qazıntı
yataqlarının axtarışı və kəşfiyyatı mə­
sələlərinin həllində ardıcıl pillələr. 1-
ci və 2-ci mərhələlərə ayrılır. 1-ci
mərhələ (axtarış) iki yerə bölünür:
ilkin axtarış və dəqiq axtarış. 2-ci mər­
hələ üç hissəyə ayrılır: ilkin kəşfiyyat,
dəqiq kəşfiyyat və istismar kəşfiyyatı.
ЭТИЛОВЫЙ СПИРТ - Ethyl
alcohol, ethanol - ETİL SPİRTİ: Eta-
nol və üzüm spirti də adlanır. Xüsusi
iyli rəngsiz maye (C2H5OH). Təbii və
sintetik yolla alınır. r?aV=78,39°S. 4,5%
suyu olur.
ЭФФЕКТ ДЖОУЛЯ - ТОМ­
СОНА - Joule-Thompson effect -
COUL-TOMSON EFFEKTİ. Bax:
-296- ЭФФЕКТИВНОСТЬ
ДРОССЕЛИРОВАНИЕ.
ЭФФЕКТ ЖАМЕНА - Jamin
effect - JAMEN EFFEKTİ: Kapillyar
kanallarda qaz qabarcıqlarının maye ilə
növbəli hərəkəti zamanı yaranan əlavə
müqavimət.
ЭФФЕКТИВНАЯ ТОЛЩИНА
ПЛАСТА - Effective seam thickness -
LAYIN EFFEKTİV QALINLIĞI:
Layın ümumi qalınlığından qeyri-
kollektor və qeyri-məhsuldar kollektor
təbəqələrinin qalmlıqlannı çıxdıqdan
sonra layın qalan qalınlığı.
ЭФФЕКТИВНАЯ НЕФТЕНА­
СЫЩЕННАЯ (газонасыщенная)
ТОЛЩИНА ПЛАСТА - Effective oil
hearing thickness of the seam -
LAYIN NEFTLƏ DOYMUŞ (qazla
doymuş) EFFEKTİV QALINLIĞI:
Layda özündən neft, yaxud qaz verə
bilən, neftlə və yaxud qazla doymuş
təbəqələrin qalınlıqları cəmi.
ЭФФЕКТИВНАЯ ПОРИС­
ТОСТЬ - Effective porosity - EF­
FEKTİV MƏSAMƏLİLİK: Kanalları
bir-biri ilə birləşən və bağlı olmayan
boşluqların həcmi.
ЭФФЕКТИВНАЯ ПОРИС­
ТОСТЬ ГОРНОЙ ПОРОДЫ - Ef­
fective rock porosity - DAĞ SÜXU­
RUNUN EFFEKTİV MƏSAMƏLİ-
LİYİ: Dağ süxurunun neft, yaxud qazla
dola bilən boşluqlannm cəmi.
ЭФФЕКТИВНАЯ ПРОНИ­
ЦАЕМОСТЬ - Effective permeabil­
ity, conductivity - EFFEKTİV KE­
ÇİRİCİLİK: Bax: ПРОНИЦАЕ­
МОСТЬ ЭФФЕКТИВНАЯ.
ЭФФЕКТИВНОСТЬ СИСТЕМ
РАЗРАБОТКИ - Efficiency of devel­
opment system - İŞLƏNMƏ SİSTEMİ­
NİN EFFEKTİVLİYİ: Neftin (qazın)
Yerin təkindən onun səthinə çıxanlma-
sında aparılan işlərin və ya bu işlərə çə­
kilən xərclərin effektivlik me’yarlanna
görə səmərəliliyi və ya sərfəliliyi.
ЭФФУЗИВНЫЕ
ЭФФУЗИВНЫЕ ГОРНЫЕ ПО­
РОДЫ -Effusive rocks - EFFUZİV
DAĞ SÜXURLARI: Yer səthində, yer
qabığında lavanın soyuması nəticəsində
əmələ gələn maqmatik süxurlar.
ЭХОЛОТ - Echo sounder, sonic
depth finder - EXOLOT: İşləyən və
işləməyən quyularda maye səviyyəsini
tə’yin etmək üçün istifadə olunan ci­
haz. İş prinsipi əks olunan dalğaların
qeydə alınmasına əsaslanmışdır.
Ю
ЮНГА МОДУЛЬ - Modulus of
elongation, Young's modulus - YUNQ
MODULU. Bax: МОДУЛЬ ЮНГА.
ЮРСКАЯ СИСТЕМА (Юр­
ский период) - Jurassic, Jurassic
period - YURA SİSTEMİ (Yura
dövrü): Yer tarixinin mczozoy erasının
ikinci dövrünə uyğun mczozoy cratc-
minin ikinci sistemi. Yura dövrü 185+5
mln. il bundan əvvəl başlamış, 132+5
mln. il əvvəl qurtarmışdır. Yura dövrü
53 mln. ilə bərabərdir.
ЮРА - Jura - YURA: Yura
dövrünün və ya Yura sisteminin qısal­
dılmış adı.
Я
ЯДЕРНО-ГЕОФИЗИЧЕСКИЕ
МЕТОДЫ - Nuclear-geophysical
methods - NÜVƏ-GEOFİZİKİ
ÜSULLAR: Dağ süxurlarında təbii və
sün’i yaradılan nüvə şüalanması sahə­
lərinin tədqiqinə əsaslanan geofiziki
üsulların məcmucu.
ЯДЕРНО-ФИЗИЧЕСКИЙ
АНАЛИЗ - Nuclear-physical analysis
- NÜVƏ-FİZİKİ ANALİZ: Dağ
süxurlarındakı elementlərin (mineral­
ların) kəmiyyətcə tə’yini üçün nüvə
şüalanmasından istifadəyə əsaslanan
-297- ЯРУС
üsullar kompleksi.
ЯДЕРНАЯ ЭНЕРГИЯ (атомная
энергия) - Nuclear power- NÜVƏ
ENERJİSİ: Bə’zi nüvə reaksiyalarında
atom nüvəsindən ayrılan daxili enerji.
ЯДРО ЗЕМЛИ - Earth core - YE­
RİN NÜVƏSİ: Orta radiusu təxminən
3470 fon-ə və orta yatım dərinliyi 2900
fon-ə çatan sferik səthlə hüdudlanan Ye­
rin mərkəz hissəsi. Y.n. xarici maye
nüvədən (dərinliyi 4980 fon-dək), aralıq
bərkləşmiş qatdan (dərinliyi 5120 fon-
dək) və bərk daxili nüvədən təşkil olu­
nub. Təxmini temperaturu 5000°S, təzyi­
qi 361 QPa və sıxlığı 12,5 t/m3-ə çatır.
ЯЗЫК ОБВОДНЕНИЯ - Finger­
ing, lateral coming fingering - SULAŞ-
MA DİLİ: Su-neft konturunun layda
kiçik bir sahədə quyuya tərəf sür’ətlə
hərəkəti nəticəsində hərəkət istiqamətin­
də aldığı əyri-xətli konfiqurasiyası. Neft
laylarının sahə üzrə qcyri-bircins olması,
su dilinin əmələ gəlməsinə səbəb olur.
Belə ki, su çox böyük sür’ətlə yaxşı keçi­
riciliyə malik sahələrdən keçir.
ЯЗЫК ПРОГРАММИРОВА­
НИЯ - Programming language -
PROQRAMLAŞDIRMA DİLİ:
EHM-də mə’lumatların yazılması və
onların işlənməsi və alqoritmin yazıl­
ması üçün formal dil. Məs., Alqol,
Fortran, Bcysik, Paskal və s.
ЯКОВЛЕВА АППАРАТ -
Yakovlev's device - YAKOVLEV
APARATI: Quyunun tədqiqi və ölçmə
işlərində tətbiq edilir: quyuda mayenin
səviyyəsini, neft-su sərhəddinin yerini,
quyunun dərinliyini, qum tıxacının
qalınlığını və s. tə’yin etmək üçün
istifadə olunur.
ЯРД - Yard - YARD: İngilis öl­
çülər sistemində uzunluq vahidi. Yd ilə
işarə olunur. 1 W=3 /uZ=0,9144 m.
ЯРУС - Layer - MƏRTƏBƏ: Geol.
Bir geoloji əsr müddətində əmələ gələn
və geoloji inkişafın müəyyən mərhələsi­
nə (dövrünə) aid olan çöküntüləri birləş­
dirən ümumi stratiqrafık şkalanın bölümü,
geoloji şö’bənin bir hissəsi.
 А -298- Acoustic Acoustic -299- angular
İNGİLİS ƏLİFBASI Acoustic velocity logging, 13 Air, 40
АНГЛИЙСКИЙ АЛФАВИТ. ENGLISH ALPHABET Acoustics, 13 Air-froth generator, 40
Acre, 13 Airlift hoisting, 295
Aa Bb Cc Dd Ее Gg Hh Ii Jj Kk LI Mm Nn Acryl reagents, 13 Alcohol benzol, 242
Oo Pp Qq Rr Ss Tt Uu Vv Ww Xx Yy Zz Action, 72 Alcohol gauge, 243
Active gas volume, 13 Alcohol-benzol resins, 243
Active oils, 13 Alcohols, 243
Active system of development, 13 Aleurite, 14
Adaptation, 11 Aleurolite, 14
Absolute temperature, 8 adapter coupling, 185 Algorithm, 14
A Absolute time, 8 Adapter, 185 Alien waters, 284
Absolute value, 7 Additional costs, 157 alignment chart, 167
A pair of compasses, 282 Absolute zero of temperature, 8 Additive, 12 Alkali, 287
abac, 167 Absorbent, 9 Adequacy, 12 Alkaline flooding, 287
Abnormal liquids, 17 Absorber, 9 adherence, 11 Alkaline rocks, 287
Abnormal seam pressure, 17 Absorption tower, 9 Adhesion, 11 Alkaline waters, 287
Abnormally low seam pressure, 17 Absorption well, 193 Adiabat. 12 Alkaline-polymer flooding. 287
Abrasion, 7 Adiabatic process, 12 Alkalinity of water, 287
Absorption, 9
Abrasive jets, 59 Absorptive gas cleaning, 9 Adsorbent, 12 Alloys, 243
Abrasive materials, 7 Abstract, 228 Adsorber, 12 Alternating well discharge, 71
Abrasive tool, 7 Abstraction, 9 Adsorption chromatography, 12 Alternative, 14
abrasiveness, 7 Abutment layer, 174 Adsorption column, 12 Alttitude, 14
abrupt change, 238 Abutment pressure, 174 Adsorption gas cleaning, 12 ammonia solution, 160
Abscissa, 9 Adsorption, 12 ammonical liquor, 160
Accelaration, 271
Absolute additional cost, 8 Acceleration of free fall, 230, 271 Advance, 9 ammonium hydroxide, 160
Absolute age, 8 Account, 271 Advanced capital, 102 Amorphus state, 14
Absolute alcohol, 8, 242 Accounting, 30 Aeration, 20 Ampere, 15
Absolute altitude, 7 Accumulated production of gas, 157 Aerial prospecting by electric meth' Ampere-second, 15
Absolute black body,, 8 Accumulated production of liquid, 157 ods, 20 Amplitude, 15
Absolute error, 7 Accumulated production of oil, 157 Aerial-gamma-ray survey, 20 Analog computing machine, 16
Absolute growth of oil production, 8 Accumulation norm/rate, 167 Aerodynamics, 20 Analogy, 16
Absolute growth of reserve, 8 Accumulation of capital, 117, 157 Aerogeology, 20 Analysis of developments in oil and
Absolute humidity, 7 Accumulation, 13 Aerogeophysical exploration, 20 gas deposits, 15
Absolute moisture capacity, 7 Accumulator, 13 Aeromagnetic survey. 20 Analysis of the main properties of the
Absolute moisture of rocks, 7 Acetylene, 20 Aeromechanics, 20 hoist, 222
Absolute motion, 8 Acid bath, 31 Aerometer, 20 Analysis, 15
absolute perfect (total, complete) radia­ Acid gases, 108 A-frame mast, 18 Analytical balance, 16
tor, 8 Agchagil layer, 14 Analytical function, 16
acid ions, 16
Absolute permeability, 211 Acid tar, 108 Aggregate state of substance, 11 Analytical solution, 16
Absolute porosity, 7 acid well treatment, 108 Aggregate, 11 Ancient Caspian bottom sediments, 81
Absolute pressure, 68 Acidity number, 283 Agressive waters, 11 Anemometer, 16
Absolute profit’s growth, 8 Acidizing of well, 108 Air flushing, 206 Aneroid, 16
Absolute systems of measurement Acoustic properties of rocks, 13 Air gas cooling, 40 aneroid-barometer, 16
unit, 8 Air lift, 295 angular accelaration, 265
Acoustic stiffness of rock, 13
 Angular -300- Autochthonal Autoclave -301 - bentonite
Angular measures, 138 Arched geologico-geophisical section, Autoclave, 10 Bank, 22
angular moment, 265 230 Autocoagulation, 10 bank, 22, 31
Angular momentum, 153 Archimedes’ law, 19 Autocorrelation, 10 Banknote, 22
Angular velosity, 265 Archipelago, 19 Automated control system, 10 Bar charts, 61
Anhydrite, 16 Area, 192 Automated management system, 10 bar graph histogram, 61
Anisotropy of rocks, 16 Areometer, 18 Automated position, 10 Bar, 22
Anizatropic seam due to pene­ argillaceous minerals, 61 Automatic logging station, 10 Barometer, 23
tratability, 16 Argillites, 18 Automatic management, 10 Barometeric stage, 23
Annual condensate output, 64 Argument, 18 automation, 10 barrel, 22
Annual gas output, 64 Arithmetical mean, 244 Automation, 10 Barrel, 23
Annual liquid output, 64 Aromatic oils, 165 Automatization, 10 Barrier flooding, 23
Annual oil output, 64 Arrangments of wells, 229 Autometamorphism, 11 barrier water-flood operation, 23
Annular pressure, 68 Artesian well, 18 Automodel solution, 11 Baryte, 23
Annular space gas, 89 Artificial (fictitious) ground, 274 Average (mean) values, 243 base, 177
Annulus equipment, 86 Ascertation, 114 Average deposits, 243 Base, 21
Annulus space, hole annulus, 89 Ash, 90 Avogadro number, 9 Basement, 278
Anoins, 16 Asimptotic solution, 19 Avogadro’s law (hypothesis), 9 Basic funds depreciation, 14
Anomalous geophysical field, 17 Aspect, 19 Avogadro's hypothesis/law, 86 Basic funds, 177
Anomalous high layer's pressure, 17 Asphalt, 19 Axis of rotation of earth, 178 basin, 73
Anomalous layer's temperature, 17 Asphaltenes, 19 Axis of rotation, 178 Basis development variant, 21
Anomaly, 17 Assembly, 154 Axis, 178 Basis object, 21
anticlinal fold, 17 Assets, 13 Azimuth, 12 Basis, 21
Anticline, 17 Assignat, 19 batcher pump, 80
Anticlynal zone, 90 Associated (oil) gases, 52 Batcher, weigher, 80
Anti-corrosive materials, 18
Antiknock agent (dope additive) sub­
Associated gas discharge, 71 В Bathysphere, 23
Baume degree, 66
Associated gas production, 80
stance, 17 Associated oil gas, 199 Bacterial lixiviation, 21 Bay, 30
Apparatus, 18 association, 14 Bailer, 82 Beam wells test, 99
Apparent specific weight of rocks, 101 Association, 19 Bailing, 249 bean, 286
apperance, 277 Astenosphere, 19 Baku layer, 21 bearing pressure, 174
Appraisal well, 180 Asymmetry, 19 Baku oil and gas bearing region, 21 bearing, 212
approach, 139 Asymptote, 19 Balakhani layer, 22 Bed floor, 196
Approbation, 18 Asymptotic formula, 19 Balakhani suite, 22 bed heterogeneity, 161
Approximate calculation, 203 Atmosphere, 19 Baiakhani-Sabunchu-Ramana oil bed loads, 81
Approximate formulas, 203 Atmospheric (barometeric) pressure, 23 deposit, 22 Bed non-uniformity, 161
Approximate integration, 203 Atmospheric pressure, 20 Balance beam, 22 bed, 88, 189, 240
Approximate solution, 203 Atom, 20 Balance cost, 22 Bedding bottom action, 40
Approximation, 18 Atomic number, 20 Balance of mineral resources, 21 Bedding elements of layer, 294
Apsheron layer, 9 Auction, 20 Balance of useful components, 22 Bedding, 157, 240
Apsheron peninsula, 9 Audit, 20 Balance reserves of minerals, 22 Belt transmission, 226
aquatic cone, 39 Auger deaerator, 286 Balance reserves, 22 Benchmark, 227
aqueous cone, 39 auger drilling, 286 Balance, 21,215 bend point, 292
arch,230 Auger, 286 Ball viscometer, 35 Bending, 92
Arched flooding, 230 Autochthonal rock, 11 band, 212 bentonite clay, 24
 Bentonite -302- -303- Caustobioliths
Brent British
Bentonite, 24 borehole cementation, 281 British Petroleum, 27 Capacity parameters of the layer, 82
Benzene, 24 borehole collar fittings, 271 Capacity, 155
Broker, 27
Bernoulli’s equation, 24 Borehole densimeter, 239 Buckling, 206 Capillaries, 102
Bessel’s equation, 24, 269 Borehole grouting, 281 Budget, 30 Capillary condensation, 102
Bibi-Heybat oil deposit, 25 Borehole regime variants, 31 Buffer gas volume, 30 Capillary constant, 102
Bidimentional flow, 70 Borehole seismology, 209 Build-up curve, 125 Capillary imbition of layer, 102
Bilateral pressure, 70 Borehole shooting, 262 Build-up curves forms, 277 Capillary phenomena, 102
Bilayer formation/seam, 70 Capillary pressure, 68, 102
Borehole water inrush time, 41 bulb, 109
Biliquid flow, 70 Borehole zone, 204 Bulk compression modulus, 170 Capillary viscosimeter, 35
Biliquid system, 70 borehole, 238 bulk plant, 162, 165 Capillary water, 102
Binagadi oil deposit, 25 Borehole, 238 Bullet perforator, 214 Capital intensiveness, 102
Binary mixtures, 25 Boring pump, 29 Bullet perforator, bullet punch, 187 Capital investment, 102
Binding materials for agglomeration, boring, 27 bund, 69 Capital productivity, 276
231 boss, 286 Bunker, 27 Capital, 102
Biosphere, 25 Bottom hole blow bean, 286 Buried oil tank, 85 Capping, 103
Biotechnology, 25 burning, 64 car/truck fleet, 10
Bottom hole pressure, 68, 84
Bitumenous rocks, 25 bottom hole, 26 Business, 25 Carbon dioxide. 265
Bitumens, 25 Businessman, 25 Carbon dioxide, 45
Bottom oil testing, 84
Black oil methodology, 142 Butane, 30 Carbon monoxide, 265
Bottom pressure, 89
Blast drilling, 33 Buzovna-Mashtaga oil deposit, 27 Carbon oxide, 265
Bottom sediments, 80
Blast packer, 34 Carbon tetra chloride. 283
Bottom temperature, 84 By-passed oil, 280
Blast wave, 33 By-well survey, 173 Carbon, 103, 265
Bottom upward development system,
blast, 33 Carbureted hydrogen gas. 45
236
Blasting technology, 33 Cartesian coordinates system, 72
Bottom water, 196
Block diagram, 25
Block flooding, 26
Bottom waters, 167 c Cartography, 105
Cash flow, 201
bottoma, 81
Block up, 85 Bourne degree, 26 Cable drilling, 102 Cash, 72
Block, 25, 135 Bound oil, 191 Cable drilling, 27 Casing head, 64
Blowout preventer, 18 Bound water, 191 Cable, 100 Casing pipe, 263
Board, 26 cable, 102 Casing pressure, 68
Boundary layer, 193
Boiler fuels, 119 Cable-drilling, 266 Casing program, 114
Boundary pressure, 68, 117
Boiler installation, 118 calcspar, 102 Casing string control, 116
Boundary values, 66
boiler, 118 Calcareous rocks, 103 Casing string, 170
bowels, 160
Boiling heat, 255 Brachyanticline, 26 Calcite, 102 casing string, 263
Boiling point of substance, 251 Caliper, 101 Caspian sea, 105
brachysynclinal fold, 26
Boiling, 107 Brachysyncline, 26 Calorie, 102 Catalysis, 105
Book-keeping, 30 Brake, 262 Calorimeter, 101 Catalyst, 105
border, 54 Brea, 107 Calorimetry, 101 Catching tool, 131
bore bit, 29 Break, 130 Cambrian system, 106 catchment, 103
Bore hole walls, 246 Breakdown pressure, 68 Cambrian, 106 Cathod, 105
Bore magnetic exploration, 239 Cap rock, 198 Cathodic protection, 105
Break-up of well section, 222
Bore mining technology, 238 Breccia, 26 cap, 127 Cathodic station, 105
bore winch, 29 Breeding fire, 197 Capacity of compressibility, 243 Caustic alkali, 82
Borehole net density variants, 31 Capacity parameters of liquid, 82 Caustobioliths, 98, 105
Brent oil price, 281
 cavern
cavern, 101
Cavitation, 101
Cavity, 101
cawk, 23
cell, 13
Celsium scale, 285
Cement of stratified rocks, 280
Cement plugs, 281
cementation, 280
cementing, 280
Centipoise, 229
Centrifugal inertia force, 281
centrifugal machine, 281
Centrifuge, 281
Chalk, 137
Character, 278
characteristic state, 270
Characteristics, 279
Charle’s law, 284
Chemical and oil engineering, 279
Chemical elements, 294
Chemical equation, 270
chemical hydrology, 61
Chemical impact, 279
Chemical indicators, 95
Chemical inhibitors, 95
Chemical methods of analysis, 279
Chemical potential, 279
Chemical reactions, 223
Chemical reagents, 223
Chemical synthesis, 234
Chemical technology, 279
Chemical thermodynamics, 257
Chemistry, 279
Chevron, 285
Chisel, 80
Chlorides, 279
Chlorine coefficient, 280
Chlorine, 279
Chlorocalcium type of waters, 280
Christmas tree, 82, 277
Christmast tree, 276
Chrology, 280
Chromatography, 280
-304- Coefficient Coefficient -305- Comprehensive
Chrystallography, 126 Coefficient of compressibility of oil, 123 Colmatage, 111
Churn, 146 Coefficient of correlation, 120 Column furnishing, 111
Chuted degasser, 82 Coefficient of diffusion, 119 Column head, 111
Circle, 173 Coefficient of dynamic porosity, 119 column, 9
Circulating system (drilling), 282 Coefficient of effective porosity, 124 Columnar section, 246
Circulation, 282 Coefficient of elasticity of reserve, 123 Columnar section, stratigraphic col­
circumference, 173 Coefficient of exploitation, 124 umn, 110
Civil time, 66 Coefficient of filling of well pump, 120 Combination drive, 241
CL, 279 Coefficient of growth electric resis­ combination gas, 45
Clapeyron's equation, 108, 269 tance of the layer, 123 Combined development of oil reser­
Classical mechanics, 109 Coefficient of hydraulic friction, 119 voirs, 241
Classification of oil and gas deposits, Coefficient of hydrodynamic perfec­ Combined water, 231
108 tion of well, 119 combustible gas, 44
Classification of oil, 109 Coefficient of increase of filtration Combustible gases, 52, 65
Classification of water, 108 resistance, 123 Combustible natural gases, 52
Classification, 108 Coefficient of layer elasticity, 123 Combustion chamber, 102
Classifier, 108 Coefficient of piezaconductivity of Combustion front, 278
classifying, 108 layer, 122 Combustion, 64
Clay minerals, 61 Coefficient of relative electric resistance Commercial banks, 111
Clay mixer, 61 of rocks, 121 Commercial development of oil and
Clay mud, 61 Coefficient of repair frequency, 124 gas fields, 210
claystones, 18 Coefficient of residual oil saturation of Commercial secret, 111
Clays, 62 rocks, 121 Commodity, 261
Clean-out of well, 283 Coefficient of residual water satura­ Communication cable, 100
cleansing agent, 155 tion of rocks, 121 Communication lines, 130
Clearing, 109 Coefficient of saturation with oil and Compaction, 203
Clinometer, 288 gas, 120 Compactor, 268
Clogging, 87 Coefficient of specific consumption of Comparative interpretation, 243
Closed deposit, 88 materials, 120 Compass, 111
Closed well rows, 88 Coefficient of total impact, 123 Compensators in pipelines, 111
Coagulants, 109 Coefficient of variation in oil produc­ Compensators, 111
Coagulation, 109 tion, 120 Complex number, 112
Cock, 124 Coefficient of volume of liquids, 121 Complex preparation of gas installa­
Code, 109 Coefficient of volume of oil elasticity, tion, 112
Coefficient coverage for displacement 121 Complex, 111
of area, 121 Coefficient of well exploitation, 120 Complicated structure deposit, 138
Coefficient coverage for displacement of Coefficient, 119 Complication, 177
capacity, 121 Coffer-dam, 185 Component, 112
Coefficient of absolute porosity, 119 Cohesion, 109 Composite function, 240
Coefficient of capacity, 120 Coks, 109 Composite matter, 240
Coefficient of compressibility of gas, 122 Collapse of the bore hole wall, 169 Composite system, 240
Coefficient of compressibility of gas, 229 colliery, 284 Composition of forces, 240
Colloid systems, 110 Comprehensive mineral exploitation,
Coefficient of compressibility of liq­
Colloidal chemistry, 110 112
uid, 122
 Comprehensive -306- controller Convection -307- Curve
Comprehensive mineral processing, Configuration, 117 Convection, 112 Crankshaft, 110
111 Conflict, 117 Convective heat exchange, 254 Crater, 124
Compressibility of liquid, 233 Conform display, 117 Convective heat exchange/transfer, Credit, 125
Compressibility of rocks, 233 Conglomerate, 113 112 Creep of rocks, 198
Compressibility, 233 Conjuncture, 118 Cooling plant, 279 Creep, 198
Compression wave, 206 Connecting rod, 284 Co-operation, 118 creepage, 198
Compression, 112 Connection point, 286 Coordinates, 118 Cretaceous system, 137
Compressor method of oil extraction, Conservation laws, 242 Copyright, 11 crew, 26
112 Consistometer, 114 copyright, 97 Crisis, 125
Compressor plant, 112 Consortium, 114 Core bit, 111 Criterion of efficiency of oil and gas
compressor station, 112 Constant and variable quantities, 200 core drilling bit, 111 geological prospecting, 126
Compressor well, 112 Constant capital, 200 Core drilling, 27, 110 Criterion of optimization, 126
Compressor wells test, 99 Constant gas production period, 186 Core hole, 247 Criterion, 126
Compressor, 112 Constant quantity, 200 Core outcrop, 43 Critical electric resistance of the
computer, 282 Constant well discharge, 71 Core receiver, 106 layer, 127
Computer, 43, 112 Constant, 114 core sample, 106 Critical load, 126
Computing mathematics, 43 Constitution diagram, 75 Core sampler. 106 Critical phenomenon, 126
Concentrate, 117 Construction of operating wells, 114 Core sampling set, 111 Critical point, 126
Concentration of hydrogene ions, 117 Construction of well bottom, 114 Corellation-factor analysis, 15 Critical pressure, 126
Concentration, 117 Construction, 114 coring, 27 Critical space of gas, 126
Conception, 117 Consumer budget, 30 Corporation, 118 Critical state, 127
Concern, 117 Consumer cost, 201 Correction, 118 Critical temperature, 126
Concrete, 24 Contact condensation, 115 Correlation analysis, 118 Critical water-saturability of rocks,
Condensate discharge, 71 Contact degassing, 115 Correlation, 118 126
Condensate production, 79 Contact, 115 Corrosion fatigue, 118 Cross throw-off, 199
Condensate recovery ratio, 113, 120 Contamination of the environment, 85 Corrosion inhibitors, 95 Crosshead, 198
Condensate separation, 42 Continent, 137 Corrosion protection. 17 Crowblock, 127
Condensate transportation pipe, 113 Continium mechanics, 145 Corrosion resistant materials, 118 Crude gas, 248
Condensate, 113 Continuity equation of filtration cur­ Corrosion, 118 crude oil, 165
Condensation isotherm, 93 rent, 270 Corrosive resistance, 118 Crystal water, 125
condensation of water vapour into Continuous function, 161 Cost of gross product, 246 Crystal, 125
solid, 73 Contour flooding, 37 Cost, 246 Crystalline hydrates, 126
Condensation steam pressure, 69 contour line, 92 Counter, 248 Crystallization, 125
Condensation, 113 Contour lines, 64 Countercurrent intralayer combus­ crystallization. 73
Condenser, 113 Contour of reduced feed, 117 tion. 212 Cub, 127
condition of row minerals, 113 Contour, 116 counting, 271 Culmination, 127
Condition value, 113 Contouring exploration wells, 173 Coupling, 155 Currency, 31
Conditional feeding contour, 117 contouring of mineral deposits, 173 coupling, 286 Current assets, 170
Conditioning tank, 115 Contract of consession, 115 Course of hole, 213 Current costs, 250
conductivity, 296 Contract, 115 Coverage coefficient, 121 Current layer’s pressure, 250
Conductor, 113 Contraction coefficient, 123 Coverage displacement coefficient, 121 Current oil yield of the layer, 250
Cone of influence of seam pressure, Control share package, 116 Cracked layer model, 151 Current repair of wells, 250
73 Controlled directional well, 157 Cracking, 125 Current reservoir pressure, 69
confidentiality, 111 controller, 224 Cranic mechanism, 284 Curve of distribution, 125
 Curve -308- deposit Deposit -309- Discovered
Curve, 125 Deep seismic sounding, 62 Deposit, 138 device, 232
cut, 244 Deep structure map, 103 Depreciation fund, 14 Dewatering plant, 169
Cybernetics, 106 Deep test of oil, 62 Dewatering, dehydration, 169
Depreciation, 14
Cyclic flooding, 282 Deep testing of wells, 62,99 Depression funnel, 40 Dewaxing, 72
Cycling process, 229 Deep triometer, 63 Depression, 73 Diagenesis, 74
cylinder, 22 Deep viscosimeter, 63 Depth flowmeter, 62 Diagram, 74
Cylindric function, 282 Deep-pumping plants, 62 Depth manometer, 63, 134 Diameter, 75
Cyroholine water, 107 Deep-pumping production, 62 Depth of bedding, 62 Diamond drilling, 14
Deep-sea drilling, 63 Depth of plunger, 62 Diamond, 14
deep-water drilling, 63 Derivative, 208 Diaphragm pump, 75, 138
D Deep-well water, 18 derrick, 44 Diaphragm, 75
Deficit, 74 Derrick, crane, 197 diastrophism, 250
Daily average yield of well, 243 Deflecting tool, 179 desiccation of gas, 178 Diesel fuel, 75
Daily well discharge, 71 Deformation work, 215 Design of oil and gas deposit develop­ Diesel oil, 75
Dalton's law, 69 Deformation, 74 Diesel, 75
ments, 207
Dam, 69 Degassing of oil, 72 Differential condensation, 78
Design procedure, 142
Damping angle, 124 Degassing ratio of oil, 122 design, 207 Differential degassing, 79
Darcy, 69 Differential drop, 185
Degassing, 72 Design, 75
Darcy's law, 86 Degradation, 72 Desilter, 94 Differential equation, 79
Dart bailer, 82 Differential manometer, 79
Degree of API, 66 Desorber, 73
Data bank, 22 differential pressure gauge, 79
Degree of freedom, 246 Desorption, 73
Data base, 21 Desulphurising of water, 73 Diffusion, 79
Degree of reconnaissance of deposits,
Data bearer, 168 195 Detailed exploration, 73 Digital computing machine, 282
datum mark, 227 Degree of rigidity, 66 Detergent, 155 Digitizer, 282
Day, 72 Dehydration of gas, 72 Dilatant liquid, 76
Determinant, 73
Dead oil, 138 Dehydration, 72 Deterministic models of the layer, 74 Dimensional analysis, 218
Deaerator, 70 Delay time, 41 Deterministic models, 74 Dimensionality, 218
Decade, 72 Detonating gas, 34 Din and Stare’s apparatus. 18, 77
Delineation of mineral deposits, 173
Dedication of gas, 45 Delta, 72 Detonation, 74 Direct analogy simulation, 16
decrease, 226 Demulsification, 74 Detonator, 74 Directed drilling, 28
Deep bench mark method, 63 Densimeter, 191 Devalvation, 71 Direction control unit, 176
Deep communication channel, 63 Density bottle, 188 Development (exploration) of gas con­ Direction of seam inclination, 199
Deep drilling, 63 Density of Earth, 192 densate fields, 220 Direction. 158
Deep expanimeter, 63 Density of solution, 117 Development drilling, 28 Directionaidrilling, 157
deep exploration of wells, 62, 99 Density, 191 Development drilling, 290 Directional survey, 96
Deep flowmeter, 63 department, 281 Development gas factor, 290 Dirichlet's problem, 77
Deep laying deposit, 87 Depletion of a gas pool, 100 Development layer / level, 296 Discard line, 42
deep laying field, 87 Depletion of an oil pool, 100 Development map, 104 Discharge, 70, 160
Deep measuring devices, 62 Depolymerization, 73 Development object, 170 discontinuity, 238
Deep process, 213 Deposit of minerals, 88 Development of gas field, 219 Discount rate, 167
Deep pumps, 63 Deposit opening, 41 Development pipes, 290 Discount, 77
Deep pycnometer, 63 deposit stripping, 41 Development process model, 151 Discounted costs, 203
Deep saturimeter, 63 deposit with pressure lower than satu­ Development stages, 244 Discounting, 77
Deep sea thermometer, 258 ration pressure, 88 Development wells, 218 Discovered reserves of oil and gas, 217
 Discovery -310- Dynamic dynamic -311- Electrical
Discovery coefficient, 121 Dredge pump, 67 dynamic head of well, 77 Economic efficiency, 289
Discovery, 179 Drill bit, 80 Dynamic load, 76 economic gain, 203
Discreteness, 77 Drill borer, 29 Dynamic models of economy, 77 Economic-mathematical modelling,
Disent-lift operation, 243 Drill core, 106 Dynamic porosity, 76 151
Disjunctive break, 76 Drill head, 194 Dynamic seam pressure, 191 Economico-mathematic models, 289
dismantling, 72 Drill hoist, 129 Dynamic system, 76 Economico-mathematical methods,
Dismounting, 72 Drill log, 29 Dynamic viscosity, 76 289
Dispatching station, 78 Drill manipulator, 134 Dynamic/flexible programming, 77 Economizer, 289
Dispatching, 78 Drill mast, 137 Dynamics of condensate production, Economy forecast, 205
dispersing agent, 77 Drill pipe string, 28 76 Economy, 289
Dispersing analysis, 78 Drill pipes, 28 Dynamics of gas production, 76 Edge water, 117
Dispersion, 77, 78 Drill stand, 229 Dynamics of inclusion of wells, 76 effect, 72
Dispersive systems, 78 Drill well, 238 Dynamics of liquid production, 76 Effective oil hearing thickness of the
dispersivity, 78 Driller, 28 Dynamics of oil production, 76 seam, 296
Displacement (substitution) regime, 225 Drilling (liquid) pump, 158 Dynamics of structures, 76 Effective permeability, 211
Displacement of oil by aqueous solution, Drilling areometer, 18 Dynamics of water encroachment, 76 Effective permeability, 296
43 Drilling bit, 29, 118 Dynamics of water production, 76 Effective porosity, 296
Displacement of oil by micellar solu­ Drilling dispersant, 77 Dynamics, 76 Effective rock porosity, 296
tion, 43 Drilling fluid, 29 Dynamogram, 77 Effective seam thickness, 296
Displacement of oil by vapour, 43 Drilling mud degasser, mud-gas sepa­ dynamometer chat, 77 Effective thickness ratio, 124
Displacement of oil during intra-layer rator, 72 Dynamometer, 77 Efficiency function, 280
combustion, 43 drilling mud, 29 Dynamometery, 77 Efficiency of development system, 296
dissembly, 72 Drilling of a second hole, 88 Dyne, 76 Efficiency, 122
Dissipation, 78 Drilling pipe-stand, 28 Efficient oil saturated layer thickness
distanses methods, 78 Drilling platform, 29 map, 105
Disturbing hole, 40
dive curvert, 238
Drilling practice, 224 E Effluent treatment, 180
Effluent, 246
drilling rig, 29
Divergence, 75 Drilling rig, 29, 44 Earth core, 297 Effusive rocks, 297
Dividend, 75 Drilling tool, 29 Earth crust, 90 Ejector, 288
Dividing of oil pool, 221 Drilling vessel, 29 Earth cryosphere, 107 Elastic reserve of layer, 269
Diving works, 37 Drilling, 27 earth, 67 Elastic water pressure regime, 269
Divisibility, 72 Drilling, 29 Earth, 89 Elastic waves, 268
Dolomite, 80 drilling/bore-hole, 29 Earth’s mantle, 134 Elasticity energy of bed, 268
Dome, 127 drill-man, 28 Earthquake scale, 285 Elasticity reserve of liquid in the bed,
Domeline folds, 127 Drillrig, 29 Earthquake, 89 268
Dose, 80 Earth's axis, 178 Elasticity, 269
Drive, 204
Downhole drilling motors, 34 Ebonite, 287 Electric (motor) drive, 292
drop, 226
downhole gage, 101 Echo sounder, 297 Electric dehydrator. 293
Drum, 22
Down-hole logging instruments, 239 Eclipse methodology, 142 electric exploration, 292
Dry gas, 45, 248
Drainage area, 169 Dry intra-layer comburtion, 248 Ecogenesis, 289 electric generator, 292
Drainage protection of pipelines, 81 Ecological optimum, 289 Electric methods of survey of bore
dss, 62
Drainage, 81 Ecology, 289 hole section, 292
Dupuis formula, 277
draining zone, 90 Econometrics, 289 Electric prospecting, 292
Dupuy’s equation, 269
Draw works, 29 Economic cybernetics, 106, 289 Electrical properties of rocks, 292
Dynamic equilibrium, 77
 Electrical -312- Evacuation Evacuation -313- Fault
Electrical prospecting, 293 Epoxy resin, 295 Evacuation, 30 Exponential function, 198, 291
Electricdrill, 293 Equality, 215 Evaluation (assessment) of mineral Export, 291
Electricmotor, 292 Equation of heat conduction, 254 deposits, 180 Exposure, 169
Electro-analogy method, 293 Equation of mathematical physics, Evaporation, 98, 183 Express calculation method of tech­
Electrocentrifugal pump plant, 293 270 Evaporator, 99 nological indicators of develop­
Electrochemical protection of pipeline, Equation of state, 270 Even function, 283 ment, 291
294 Equation, 269 Evolution, 288 Express exploration of drive oil, 291
Electrointegrator, 293 Equations of material balance, 270 Excavator, 290 Express method, 291
Electrolitic model of oil layer, 293 Equator, 288 Excentricity, 292 Express methods of exploration of
Electrologging method of determina­ Equilibrium of chemical sysmem, 216 Excess layer’s pressure, 91 wells, 291
tion of porosity, 293 Equilibrium of mechanical systems, Excess pressure, 91 Extensive parameters, 291
Electrolyte, 293 216 Excise, 14 Extensive, 291
Electrothermometer, 293 Equilibrium of sysmem state, 216 Exhausion regime, 225 External (outside) diameter, 158
Electro-warm-up, 281 Equilibrium of thermodynamic sys­ Exhausted oil well, 100 External boundary of the pool, 188
Elementary analysis, 294 tems, 216 Exhausted reservoirs, 100 External filtration resistance, 36
Elevator, 292 equilibrium, 215 Exogenetic factors, 288 External friction, 263
Ellipse, 294 Equipotential lines, 288 Exogenetic processes, 288 External gas contour, 36
embankment, 31, 69 Equipotential surface, 288 Exothermic reaction, 288 External grabiron, 264
Emergency, 9 Equivalency, 288 Experience, 175 External oil-bearing contour, 36
Emulsification, 294 Equivalent equations, 288 Experiment, 290 External reservoir boundary, 116
Emulsifying agent, 294 equivalent fuel, 271 Experimental-industrial development Extraction of liquids, 292
Emulsion breaker, 74 Equivalent, 288 of oil Fields, 176 Extraction, 292
Emulsion, 294 Equlibrium process, 216 Expert estimations, 290 Extraction, 91
end pressure, 174 Erection of drilling rigs/derricks, 44 Expert, 290 Extragents, 291
Endogenic process, 213 Erg, 295 Expertise, 290 Extrapolation, 292
Endogenous processes, 294 Erosion, 295 Exploitation curves method, 140 extreme, 292
Energy resources, 294 Error of measurement devices, 194 Exploitation of deposits by well pumps, Extremum, 292
Energy, 295 Error, 181, 193 63 Exxon, 290
Engine, 70 Eruption of volcano, 91 Exploitation of interior part of the
Engineer, 95 Eruption, 91 Earth, 177
Engineering geodezy, 95 Eruptioned rocks, 91 Exploitation of wells, 291
Exploitation, 291
F
Engineering geology, 95 Established withdrawals method, 141
Engler degree, 294 Exploration design of separate de­ Face engine, 84
Estimated object, 197
Engler viscosimeter, 294 Estimation of reserves, 197 posit region, 207 Face, 84
Engler’s viscometer, 35 Estimation parameters, 197 Exploration drilling, 28, 218 Facial analogy, 16
Enthalpy, 295 etalon, 296 Exploration geology, 197 Facies, 272
Entropy, 295 Ethan, 296 Exploration geophysics, 57, 218 Fact, 272
envelope, 109 exploration of gas field, 219 Factor, 272
Ethanol, 296
environment pollution, 85 Exploration planning and drafting, Fahrenheit’s scale, 272
ethyl alcohol, 296
Environment protection, 180 207 failure, 9
Eulerial method, 288
Environment, 173 Exploratory drilling, 28 Fake ground model, 151
Eulerian equations, 288
Eocene, 295 Eulerian formulas, 288 Explosion, 33 Fat gas, 45
Epicentre, 295 explosive wave, 33 fat gas, 84
Eurasia, 81
Epoxy adhesive, 295 Evacuation of the bore hole, 30 Exponential curve, 291 Fault function, 221
 Fault -314- flux Foam -315- Gas
Fault point, 221 Fire guarding, 212 Foam (in drilling), 184 friction gearing, 278
fault, 206 Fire resistance of structures, 171 foam generator, 40 Friction transmission, 278
Fault, 221, 229 Fire, 197 Foam, 184 Front of sweepout, 278
faults, 21S Fire-damp, 67 Fold axis, 178 Frontal drive, 199
Fauna, 272 First phase passages, 272 Fold wing, 127 Fruly burning fire, 197
feature, 182 Fishtail drill bit, 80 fold, 124 Fuel and energy complex, 261
feeder, 157 Fitness to work, 215 Fold, 239 Fuel base, 21
Ferry, 183 Fixed assets, 177 Folds, 239 Fuel equivalent, 271
Field art, 209 Fixed capital, 177 Foot, 278 Fuel gas, 44
Field condensate collectors, 210 fixed water, 231 Force couple, 182 fuel gas, 65
Field discard lines, 209 flame resistance of structures, 171 Force, 234 Fuel industry, 261
Field gas collectors, 209 Flange, 276 Forced recovery of fluid, 277 Fuel, 261
Field gas lines, 209, 210 flank line, 130 Forcing, 277 Fuel/boiler oil, 133
Field gas pipelines in oil deposits, 209 Flask, 109 Forecast map, 104 Fuel-energy resources, 261
Field geology, 209 Floating drilling rig, 189 Forecast maps, 205 fugacity, 129
Field geophysics, 209 Floating foundation, 189 Forecast resources, 206 Function of distribution, 278
Field hydrogeology, 209 Floating oil gathering tanker, 164 forecasting, 205 Function schedule, 67
Field inhibitor lines, 210 Floating roof of the tank, 188 Forecasting. 205 Function, 278
Field oil collectors, 210 Flooding coefficient, 119 Form, 277, 284 Fund capacity, 276
Field oil pipelines, 210 Flooding of oil bed, 85 Formalization, 277 Fund of idle wells/bore holes, 23
Field pipeline, 210 Flooding of wells with sulphuric acid, Formation oil properties, 230 Fund of reserve wells, 225
Field preparation of oil, 209 233 Formation tester, 175 Fund of wells, 276
Field water lines, 209 Flooding with carbonic acid, 85 Formation water properties, 230
Field, 209 Flooding, 84 Formation water, 191
File, 272
FiUing assembly, 157
Flora, 276 Fortran, 278 G
Flow meter, 222 Foundation pit, 119
Filters, 276 Flow potential, 201 Foundation, 177 Gamma ray logging, 52
Filtrating properties of rocks, 274 flow rate, 70, 160 Four point system, 283 Gamma-ray neutron log, 53
Filtration in rocks, 275 Flow wells test, 99 Fourier's law, 278 Gamma-ray survey, 53
Filtration law, 86 flow, 250 Fourier's method, 141 gamut, 75
Filtration laws, 276 Flowing level, 77 Fourier's row, 278 Gas accumulation, 45
Filtration rate, 239 Flowing well, 277 Fourth stage of development, 283 Gas adsorption chromatography, 45
Filtration ratio, 124 Flowing wells test, 99 Fraction, 278 Gas analyser, 45
Filtration surface, 193 Flowmeter, 71, 227 Fractional analysis, 16, 278 Gas analysis, 15
Filtration, 275 Flowmetry, 201 fractional condensation, 78 Gas analysis, 46
Final costs, 89 Fluid buffer, 30 fracture, 76 Gas anchor, 47
Final gas saturation of the layer, 178 Fluid, 276 Fractures, 218 Gas and chemical complex, 52
Final oil recovery, 113 Fluidity, 250 Free cross-sectional area, 83 Gas and liquid flow rate, 222
Final oil-saturation of the layer, 178 Fluidogeodynamics, 276 Free gas, 230 Gas and oil separator, 49
Final residual oil saturation, 113 fluids, 222 Free ground water, 39 Gas and oil show, 49
Financial risk, 228 Flushing liquid, 208 Free water, 65, 230 Gas bearing coefficient of the layer,
Fingering, 297 Flushing liquid, 84 Free water, gravity water, 23 119
Fire extinguisher, 171 Flushing of wells, 208 Free-gas discharge, 71 gas bearing level, 295
Fire extinguishing facilities, 197 flux, 67 Frequency, 282 Gas cap, 46
 gas -316- Gas Gas -317- Geological
gas carrier, 46 Gas field, 46 Gas turbine and compressor plant, 51 Geoaccoustics, 53
Gas cleaning filter, 50 Gas fractional plant, 52 Gas turbine, 46 Geoanticline, 53
Gas cleaning, 50, 180 Gas generator, 47 Gas welding, 46 Geochemical methods of search oil
gas collecting main, 47 Gas head conditions, 49 Gas well, 46 and gas, 57
Gas collector network, 51 gas holder, 49 Gas yield of a gas seam, 50 Geochemistry, 57
Gas collector, 47 Gas hydrates, 46 Gas yield of gas deposits, 50 Geochronical scale, 285
Gas compression, 112 gas indicator, 45 Gas-alcaline flooding, 52 Geochronology, 57
Gas compressor station, 48 Gas indicators, 50 Gas-bearing contour, 116 Geodesy, 53
Gas condensate and oil deposit, 49 Gas industry, 45 Gas-bearing layer, 295 Geodynamics, 53
Gas condensate deposit, 87 Gas injection, 156 Gas-condensate factor, 49 Geoisotherms, 54
Gas condensate field, 48 Gas jamming, 89 Gas-condensate ratio, 113 Geologic age, 40
Gas condensate field, deposit, 48 Gas logging station, 48 Gaseous fuel, 49 geologic column, 54
Gas condensate oil field, 49 Gas logging, 46 Gases, 52 Geologic service, 54
Gas condensate, 46, 113 gas main, 50, 132 Gasholder, 44 Geological age, 32
Gas conditioning for transport, 194 Gas mask, 212 Gas-hydrate deposit, 47 Geological boundary, 54
Gas conditions for exploitation of the Gas network, 46 Gas-hydrate field, 47 Geological contact, 115
natural gas deposits, 47 Gas -oil field, 49 Gas-hydrodynamic investigation of Geological economic estimation of min­
Gas cone, 46, 117 Gas or oil condensate deposits with seams and wells, 47 eral deposits, 55
Gas constant, 45 oil belts, 46 Gasified liquid conditions, 45 Geological epoch, 295
Gas consumption, 50 Gas permeability, 51 Gaslift cycle, 45 Geological era, 295
Gas content of rocks, 48 Gas pipeline, 47 Gaslift, 45 Geological exploration, 197
Gas content, 51 Gas pipeline, 50 Gas-liquid chromatography, 48 Geological formation, 277
Gas cooling, 180 Gas pollution of well, 85 Gas-oil contact, 49 Geological -geophysical section, 55
Gas cutting, 45 Gas pressure reduction, 51 Gas-oil contact, gas-oil interface, 115 Geological group, 67
Gas cycling, 178 Gas pressure regime, 224 Gas-oil field, 49 Geological map, 103
Gas dehumidification, 178 Gas processing plant, 50 gas-oil interface, 49 Geological maps, 54
gas deposit, 45 Gas production decline period, 186 gas-oil ratio, 47 Geological norm of liquid output, 54
Gas deposit, 87 Gas production since beginning of gas-oil surface, 49, 115 Geological period, 186
Gas desorption, 73 development, 79 Gasol, 48 Geological process, 213
gas determiners, 50 Gas pumping plant, 50 gasoline. 24 Geological processes, 54
Gas distributing net, 51 Gas restraint coefficient, 120 Gasoline, 49 Geological profile, 54
Gas distributing station, 51 Gas saturated liquid, 83 Gasometer, 47, 49 Geological profile/line, 213
Gas distributing system, 51 Gas seepage, 43 Gasometer, 49 Geological -prospecting works, 55
Gas dynamics, 45, 48 Gas separation, 233 Gas-transport system, 51 geological prospecting, 197
Gas engine compressor, 49 Gas separator, 47 Gather, 232 Geological reserves, 54
Gas engine, 46 Gas solubility in oil, 222 Gauge, 284 Geological sciences, 54
Gas equilizer system, 51 Gas spout, gush, 47 Gay-Lussac's law, 53, 86 Geological section, 54
Gas factor, 47 Gas storage (tank), 52 Gear (type) pump, 285 Geological structure, 54
Gas field exploitation with compres­ Gas storage capacity of rocks, 49 Gear (wheel), 285 Geological structures of mineral de­
sor, 112 Gas storage, 46, 280 Gear, 224 posits, 54
Gas field exploitation without com­ gas supply, 51 Gel, 53 Geological survey, 54, 248
pressor, 24 Gas survey, measuring, 46 Generalization, 169 Geological system, 235
Gas field exploration, 217 Gas test, 45 Genesis of oil, 208 Geological-engineering testing, 96
Gas field geology, 50 Gas thermometer, 47, 258 Genesis, 53
 Geological -318- Heat Heat -319- Hydrochloric
Geological-exploration for oil and gas, Granulometric composition, 66 Heat capacity, 254 Hoisting cable, 249
55 Granulometry, 66 Heat combustion, 255 Hoisting/running block, 249
Geologico-geophysical section, 221 Graphic calculation, 67 Heat conduction/conductivity, 255 Hoisting/running system, 249
Geology of oil and gas, 55 Gravel, 65 Heat conductivity of rocks, 255 Hole azimuth, 12
Geology, 54 Gravimeter, 65 Heat efficiency ratio, 123 hole bottom, 84
Geology-field analysis, 15, 55 Gravitational force, 234 Heat engeneering, 255 Hole deviation, 98
Geomechanics of rocks, 64 Gravity log, 65 Heat engine, 252 Hole reamer, 222
Geomechanics, 55 Gravity processes, 65 Heat equation, 270 hole, 238
Geomorphology, 55 Gravity regime, 65, 224 Heat equivalent of work, 253 Homogeneous layer model, 151
Geophysical anomaly, 56 gravity sedimentation, 179 Heat exchange, 254 Homogeneous layer, 172
Geophysical exploration in wells, 56 Gross income, 31 Heat exchanger, 254 Homogeneous liquid flow, 171
Geophysical exploration methods, 56 Gross profit, 31 Heat flow, 253 Homogeneous liquid, 172
Geophysical survey, 56 Gross, 27 heat flux, 253 Homogeneous systems, 64
Geophysics of oil fields, 164 Ground water table, 90 Heat of phase transfer, 255 Hooke’s law, 67
Geophysics, 56 Ground waters, 67 Heat of vaporization, 255 Hooke's law, 86
Geospheres, 55 Ground, 67 Heat properties of rocks, 254 Horizon, 64
Geostatistic pressure, 55 Grouting control, 116 Heat properties of substance (mat­ Horizontal drilling, 27
Geosyncline, 55 grouting, 249 ter), 254 Horizontal reservoirs, 64
Geotechtonic cycle, 281 Grouting, 280 Heat resistance of rocks, 258 Horizontal wells, 64
Geotectonics, 56 Growth of oil (gas) production, 228 Heat sublimation, 255 Horse power, 132
Geothermal exploration of deposits, Growth, 228 heat technology. 255 Hose (pipe), 285
56 gulf, 30 Heat transfer agent, 254 Hot-wire anemometer, 256
Geothermal gradient, 56 Gush exploitation of oil wells, 277 Heat transfer, 254 Hour, 282
Geothermal resourses, 56 Gusher, 276 heat treatment of well, 252 Humid intralayer combustion, 36
Geothermal zone, 56 Gushing pressure, 69 Heat wetting, 255 Humidity, 36
Geothermic measurement, 56 Heat, 255 Hydrate inhibitors, 94
Geothermic stage, 56 Ileat/thermal balance, 253 Hydrates of hydrocarbon gases, 58
Geothermy, 56
Geysers, 53
H Heavy fration/cut, 265
Heavy hydrocarbon, 265
Hydrates, 58
Hydraulic dynamograph, 57
Girovdag oil deposit, 127 habit, 156 heavy spar, 23 Hydraulic engine, 57
Glacial epoch, 129 Half space, 199 helium content gases, 53 hydraulic engineering, 60
Global problems, 62 Half-plane, 199 Helium. 53 Hydraulic integrator. 57
Global process, 62 Hamiltonian operator, 52 Helium-bearing gases, 53 Hydraulic piston pump, 58
Glue, 109 Hanging oil deposits, 35 Henry’s law, 53. 86 Hydraulic pumping, 60
goods, 261 Hanging pipelines, 35 Heptane. 57 Hydraulic radius, 58
Grab, 144 hard rubber, 287 llereditariness, 158 Hydraulic resistance, 58
Graben, 65 hardening, 179 Hermetic sealing, 57 Hydraulic seam fracturing, 58
Gradation, 66 Hardness scale, 285 Hess’s law, 57 Hydraulic slope, 58
Gradient, 66 Hardness, 249 Heterogenic systems, 57 Hydraulic, 57
Gram-atom, 66 Harmonic ascillation, 53 Hexane, 53 Hydrocarbon content of oil, 265
Granite, 66 Head compressor station, 64 High-gravity oil, 129 Hydrocarbon vapour pressure, 269
Granulometer, 66 Head oil pumping station, 64 Hinge, 284 Hydrocarbons, 265
Granulometric analysis of rocks, 66 Head, 158 Historic geology, 100 Hydrochemical, 61
Granulometric analysis, 66 Heat capacity of rocks, 254 Ilistorico-geological analysis, 15 Hydrochloric acid barth, 241
 Hydrochloric -320- Industrial Industrial -321 - Interval
Hydrochloric acid, 241, 279 Hydrotechnique, 60 Industrial reserves of oil and gas, 210 Instrument, 96
hydroconductivity of a seam, 60 Hydrotransport of core, 61 Industry, 210 Insulation, 93
Hydrodynamic association of depos­ Hydrotravilling of a seam, 60 Inert gases, 52, 95 Intake pressure, 271
its, 59 Hyper-compressibility of gas, 122 Inertial force, 234 Intake valves, 271
Hydrodynamic interference of seams, Hypothesis, 61 infiltration, 212 Integral equation, 96
59 hypsographic curve, 92 Infiltration, 98 Integral exponential function, 96
Hydrodynamic investigation of wells Hypsometric map, 103 Inflation rick, 228 Integral, 96
and seams, 59 Hysteresis, 61 Inflation risk, 98 Integration, 96
Hydrodynamic logging, 59 Inflation, 98 Integro-differential equation, 96
Hydrodynamic modelling, 150 Informatics, 98 Intellectual property, 96
Hydrodynamic’s actions on the layer,
59
I Information and measurement system, Intelligence coefficient, 120
Intelligence, 96
98
Hydrodynamically incomplete well, Ice, 129 Information retrieval system, 98 Intelligentsia, 97
59 Ideal gas, 91 Information, 98 Intensification of development process,
Hydrodynamically perfect well, 59 Ideal liquid, 90 Inhibition, 95 97
Hydrodynamics of oil bed, 58 Ideal rock/ground model, 151 Inhibitors, 94 Intensification, 97
Hydrodynamics, 58 Identification models, 91 Initial balance gas reserve solved in Intensive parameters, 97
Hydrogen sulphide, 233 Identification, 91 oil, 159 Intensive, 97
Hydrogen, 39 Identity (unit) matrix, 82 Initial bedding of oil, 184 Interbed, 212
Hydrogeology, 58 identity, 196 Initial bedding, 184 Intercalation, 211
hydrojet, 59 Identity, 91 Initial beggining law of thermody­ Interchangeability of resources, 33
hydrolycity, 37 Ifrastructure, 98 namics, 184 Interchangeability, 33
Hydromechanical drilling, 59 Illustration, 94 Initial condensation pressure, 68 Interference of elastic waves, 98
Hydromechanics, 59 Imaginary number, 149 Initial development stage, 184 Interference of wells, 98
Hydrometamorphism, 59 Imaginary unit, 148 Initial field pressure, 159 Interior parts of the Earth, 160
Hydromixer, 60 Imitation model, 94 Initial oil-bearing contour, 184 Interium casing string, 208
Hydromonitor, 59 Imitation, 94 Initial porosity, 184 interlayer, 212
Hydropercussion drilling, 61 Imports, 94 Initial rocks, 184 Intermediate water, 208
Hydrophilic substances, 61 Impulse, 94 Initial well discharge, 71 Internal filtration resistance, 36
Hydrophobic substances, 61 Inch, 81 Initiated combustion, 96 Internal friction, 263
Hydrophoby, 61 Inclined drilling, 157 Injection line transfer, 185 Internal rate of renturn (IRR), 36
Hydrosand stream perforator, 60 Inclined well, 157 Injection of high pressure gas, 156 International system (IS), 234
Hydrosand-blast perforation of bore inclinometer survey, 96 Injection of hot water, 156 International treaty/pact, 80
hole, 60 Inclinometer, 96 Injection row, 156 Interphase tension, 137
Hydroscopicity water, 57 Incomplete thickness, 261 Injection water, 95 Interpolation, 97
Hydroscopicity, 57 Incomplete wells due to the degree of Injection well, 95, 156 Interpretation of field geophysical
Hydrosphere, 60 development, 161 Injection, 95 data, 97
Hydrostatic level, 270 Incomplete wells due to the nature of Iryector, 95 Interpretation of hydrogasodynamic
Hydrostatic level, 60 development, 161 Innovation activity, 96 research data, 97
Hydrostatic pressure, 60, 68 increase, 228 Innovation, 96 Interpretation of seismic prospecting,
Hydrostatics, 60 Indicator diagram, 74 Inorganic chemistry, 161 97
Hydrotation, 58 Indicator diagram, 95 Inside gas contour, 36 Interpretation, 97
Hydrotechnical concrete, 61 Individual costs, 89 Inside oil contour, 36 Interraction coefficient, 119
Hydrotechnical installations, 60 Industrial base, 21 Instruction, 96 Interval suite, 230
 Interval -322- Khalilov's Kilo... -323- Limiting
Interval, 97 Isotropy, 93
Intrabedding combustion, 37 Kilo..., 107 Law of compressibility, 86
Isulating machines, 93
Intracontour flooding, 85 Kilogram, 107 Law of conservation and transforma­
Iteration, 100
Intrusive rocks, 98 Kilo-power, 107 tion of energy, 86
Iterative methods, 100
Intuition, 98 Kilo-power-meter, 107 Law of conservation of energy, 294
Invariance, 94 Kilowatt, 107 Law of conservation of mass, 242
Kilowatt-hour, 107
Invariant, 94
Inversion, 94 J Kinematic viscosity, 107
Law, 86
Layer action variants, 31
Layer drainage, 81
Invert emulsion, 94 jacket, 169 Kinematics, 107
Investment, 94 Kinestatics, 107 Layer energy, 295
Jamin effect, 296
Iodine number, 100 Kinetic energy, 107 Layer incidence angle, 266
Jet (type) pump, 246
Iodine, 98, 100 Kinetic gas theory, 107 Layer model, 151
Jet casing cutte, 264
Irreducible water saturation of the Kinetic processes, 107 Layer pinch, 185
Jet drilling, 256
layer, 177 Kinetics, 107 Layer test, 99
Jet drilling, 27
Irreducible water, 177 kir, 107 Layer tester on pipes, 99
Jet perforator, 127, 187
Irreversible processes, 160 Know-how. 168 layer tester, 175
jet pipe cutter, 264
irruptive rocks, 98 Krilov’s parameter, 182 Layer tester, 99
Job, 215
Isoanomaly, 92 Layer thickness efficiency map, 105
Jointing factor, 123
Isobar map method, 139 Layer wash- out, 219
Isobar map, 103
Joule, 74
Joule's law, 74 L Layer. 240, 261,297
Layer/seam map, 104
Isobar, 92 Joule-Thompson effect, 296
Isobaric proccess, 92 lab, 128 layering, 240
Joule-Thomson (throttling) effect, 74 Labile equilibrium, 128
Isobars, 92 Layer's flushed zone, 210
Jump, 238 Laboratory assistant, 128
Isobathes, 92 layout, 206
Jura, 297
Isobutane, 92 Laboratory, 128 Leading (driving) pipes. 32
Jurassic period, 297 Labour consumption, 264
Isochore, 94 Least square method, 140
Jurassic, 297 Labour exchange, 25
Isochoric process, 94 least-squares technique, 157
Labour force, 215 Lens, 130
isoclinal fold, 93
labour input, 264 Lessactive oils, 134
Isocline, 93
Isohypse, 92
К Labour productivity, 208 Letter of credit, 12
isolation, 93 Labour protection, 180 levee. 69
К, 106
Isolines, 93 Lag, 128 Level gauge, 270
Kainozoic era, 101
Laminar flow, 128 level indicator, 270
isometric lines, 93 Kainozoic, 101
Isooctane, 93 Laminated layer model, 151 level, 64
Kala suite, 101
lamination, 240 Licence, 131
Isopachous map, 104 Kelvin scale, 106
Land reclamation, 226 Lift column, 131
Isopachytes, 93 Kelvin, 106
Isosurface, 93 Landslide, 174 Lift, 131
Kelvin’s scale, 285
Laplace transformation, 203 Light fraction/distillate, 129
Isothermic filtration, 275 Kerosene, 106
Laplace’s operator, 128 light oil, 129
Isothermic process, 93 Kettle, 118
Laplace's equation, 270 Limed sandstone, 91
Isotherms, 93 key bed, 134
Laplace's law, 128 Limestone, 91
Isotope analysis, 93 Key hole drilling, 174
Laser spectrum analysis, 128 Limit, 129
Isotopes, 93 key hole, 246
lateral coming fingering, 297 Limiting balance, 202
Isotropic environment, 94 Key horizon, 134
Lateral log, 26 Limiting depression of fractured reser­
isotropism, 93 Khalilov’s tongs/wrench, 109
Lava, 128 voir, 202
 Limiting -324- Macroscopic Macrostructure -325- Measurement
Limiting gasless production, 202 In, 159 Macrostructure, 133 Mass heat capacity, 135
Limiting permissible fault, 202 Load, 156 Magma deposits, 132 Mass rate of filtration, 135
Limiting sandy well production, 202 Loam, 247 Magma, 132 Mass solubility of gas in liquids, 135
Limiting state, 202 Loan rate, 213 Magmatic rocks, 132 Mass transfer, 135
Limiting waterless production, 202 Local flooding of oil deposits, 180 magnetic exploration, 132 Mass, 135
Limiting-permissible blowout, 202 Location of wells in the centre of the Magnetic hydrodynamics, 132 Massive oil and gas deposit, 87
Line metres, 138 deposits, 219 Magnetic logging, 133 Massive, 135
line of bearing, 130 Location of wells in the form of Magnetic survey, 132, 133 Master, 136
Line of dip, 130 bushes, 219 Magnetometer, 133 Material balance method, 140
Line of strike, 130 Location of wells in the form of cir­ Main parameters characterizing the Material balance of gas pool, 136
line, 102 cular battery and chain, 219 system of development, 177 Material base, 21
Line, 130, 213 Log diagram, 74 Main pipeline hydrotransport, 132 Material/financial-technical base, 21
Linear dependence, 129 Logarithmic function, 132 Main pump, 158 Mathematic expectation, 136
Linear differential equation, 129 Logarithmic net, 132 Maintenance of reservoir pressure, 195 Mathematical analysis, 136
Linear equation, 129 Logarithmic paper, 132 Major crater, 124 Mathematical development of obser­
Linear filtration law, 130 Logging curve, 103 Malachite, 134 vation, 156
Linear flooding system, 129 Logging mark, 103 Man hour, 282 Mathematical geology, 136
Linear function, 129 Logging, 103 manpower, 215 Mathematical logic, 136
Linear programming, 129 Longitudinal break, 206 Man-day, 282 Mathematical model, 136
links, 130 Long-term planning, 80 Manifold, 134 Mathematical modelling, simulation,
Links, 286 Loss of circulation, 201 Many-bore drilling, 27 136, 150
Liquefaction of natural gas, 233 Low discharge yield well, 134 Map drilling, 105 Mathematical physics, 136
Liquid condensate, 83 Low-temperature reservoir, 167 Map drilling, 27 Mathematical probability modelling,
Liquid discharge, 71 Low-temperature separation, 167 Map of equal geothermic gradients, 150
Liquid fuel, 83 Low-waste technology, 134 104 Mathematical programming, 136
Liquid hydrocarbons, 83 Lubricating oils, 240 Map of equal porosity, 104 Mathematical software, 136
Liquid output, 79 Lubricator in oil and gas extraction, Map of specific reserves, 104 Mathematical statistics, 136
Liquid phase, 83 132 Marginal flooding, 85, 204 Mathematical-analytic modelling, 150
Liquid production since beginning of Lyophilic colloid, 130 marginal flooding, 87 Mathematics, 136
development, 79 Lyophility, 130 Marginal water, 87 Matter, 137
Liquid systems, 83 Lyophobic colloid, 130 Marginal/side water of layers, 124 Maximal rate of oil (gas) production,
Liquid thermometer, 83 Lyophobility, 130 Marginal/side waters, 124 133
Liquid, 83 Marine geology, 154 Maximal risk/venture capital, 133
Liquid-filled thermometer, 258 Market, 229 Maximal share of capital costs, 133
Lithogenesis, 131
lithological assemblage, 277
M Marketable products, 261
Markovian process, 134
Maximum and minimum, 134
Maximum condensation pressure, 68
Lithological heterogeneity of layer, 131 Machine language/code, 137 Marl, 138 Maximum, 134
Lithological map, 131 Machine time, 137 marlstone, 138 Mean reservoir pressure, 69
Lithological oil deposits, 131 Machine, 137 Mars methodology, 142 Means of labour, 244
Lithological window, 131, 173 Macroheterogencity, 133 Mass at rest, 135 Means of production, 244
Lithological-facial section, 213 Macrokenetics, 133 Mass discharge of well, 135 Measure of capacity, 138
Lithology, 131 Macromolecule, 133 Mass discharge, 135 Measurement devices, 244
Lithosphere, 131 Macroscopic state, 133 Mass efliciency/yield output, 135 Measurement error, 194
Litmus, 128 Macroscopic system, 133 Mass force, 135 Measurement, 92
Measures -326- Micellar Microbiology -327 - Molecular

Measures, 138
Measuring facilities, 92
Measuring glass, 138
Measuring information system, 92
Measuring instruments, devices, 92
Measuring pump, 80
Mechanical analysis, 145
Mechanical equivalent of heat, 145
Mechanicallogging, 145
Mechanical methods of comparing of
well section, 145
Mechanical motion, 145
Mechanical properties of rocks, 145
Mechanical properties, 145
Mechanics, 144
Mechanization, 144
Mechanized exploitation method, 144
Mechanizm, 144
Megaanticlinic, 137
Megasyncline, 137
Melting point of substances, 251
Membrane, 138
Mendeleev's periodic law, 186
Mendeleev's periodic system of ele­
ments, 186
Meniscus, 138
merchandise, 261
Mercury thermometer, 229
Mesozoic era, 137
Metalworks, 138
Metastable state, 139
Meter, 144
metering pump, 80
Meteriology, 139
Methane hydrocarbons, 139
Methane, 138
Methanic oils, 139
Methanol, 139
Methano-naphthenic aromatic oils, 139
Methano-naphthenic oils, 139
Method of defination of permeability
due to electric logging, 140
Method of defination of porosity due
to electric data, 140
Method of displacement of oil by high Microbiology, 146 Mining ecology, 289
pressure gas, 139 Microeconomic models, 147 mining engineering, 65
Method of electordynamic analogy, Microelectronic computer, 146 Mining exploration of oil deposits,
142 Microemulsions, 147 284
Method of equivalent filtration resis­ Microheterogencity, 146 Mining exploration, 220, 290
tance, 141 Micrologging, 146 mining geomechanics, 64
Method of estimation of gas reserve Micrometer, 146 Mining law, 65
due to the fall of pressure, 140 Microparticals, 146 mining prospecting, 290
Method of heat margin, 253 Microprocessor, 146 Mining sciences, 65
Method of hydrolistening, 139 Microscope, 146 Mining surveyor, 134
Method of least squares, 157 Microscopic state, 146 Mining, 65
Method of pressure tracing, 141 Microstate, 146 Minus, 148
Method of sources and flows, 139 Migration, 146 Miocene, 148
Method of successive replacement of Mile, 147 Mixed regime, 225
established states, 140 Mill, 138 mixer. 146
Method of tracing of levels, 141 Millibar, 147 MKGSS units system, 148
Method of trial pumping, 141 Millidarcy, 147 MRS units system, 148
Method, 139 Milligram, 147 MKSK units system. 148
Methodology of all-union oil research Millimeter of mercury column, Mobil, 150
institute, 142 mmHg, 147 Mobile drilling rig, 185
Methodology of Bashkirian Oil Re­ Millimeter, 147 Mobility, 150
search Institute, 142 Millimetre of water column, mm, 147 Model, 151
Methodology of Tatarian Oil Re­ Mine planning and design, 207 Modelling, 150
search Institute, 142 mine, 284 Modification of polymers, 151
Methodology of Ufa oil reseach Isti- Miner’s compass, 65 Modification, 151
tute, 143 Mineral analysis, 15 Modulus of dilatation, 152
Methodology of Vostok Oil Research Mineral deposit, 138 Modulus of elasticity, 151
Institute, 142 Mineral deposits prospecting, 73, 197 Modulus of elongation, 152, 297
Methodology, 142, 143 Mineral losses, 201 Modulus, 152
Methods of comparison (correlation) of Mineral oils, 135, 147, 166 modulus, 7
well section, 144 mineral output, 79 Mohorovicic discontinuity, 155
Methods of estimation of gas re­ Mineral production, 79 Moisture meter (tester), 36
serves, 144 Mineral raw materials, 147 Moisture metry, 36
Methods of estimation of investment Mineral resources, 147 Moisture-free discharge, 70
projects, 143 mineral soap, 24 Molar concentration, 153
Methods of estimation of oil reserves, Mineral, 147 Molarity of liquids, 153
144 Mineralization of water, 147 Mole atom, 153
Methods of intensification of oil pro­ Mineralization, 147 Mole heat capacity, 153
duction, 143 Mineralized water, 147 Mole molecule, 153
Methods of maintaining of seam pres­ Mineralogy, 147 Mole, 153
sure, 143 minerals resources, 88 Molecular forces, 153
Methods of oil extraction from pro­ Minerals, 198 Molecular mass, 152
ducer wells, 143 Minimum, 148 Molecular pressure, 68
Metrology, 144 Mining concessions, 118 Molecular surface forces, 152
Micellar solution, 148
Molecular -328 - Neutron Neutron -329- Oil
Molecular volume, 153 Multihole drilling, 27 Neutron, 160
Molecular weight, 153
Molecule, 152
Multi-layer deposit, 149
Multilayer pipes, 149
New wells, 167
Newton, 169
О
Moment of force. 153 Multi-layer seam, 149 Newtonian liquids, 169 Object - mathematical modelling, 150
Moment of inertia, 153 Multi-level oil and gas recovery, 171 Newtonian’s mechanics laws, 169 Object modelling, 150
moment of momentum, 153 Multi-phase filtration, 149 Nine-well system, 71 Object, 170
Momentary process, 125 Multi-phase flow, 149 Nipple, 184 Observation well, 116, 155
Money, 72 multiple completion, 149 Nitrogen, 12 Observation, 155
Monitor, 153 Multiple drilling, 127 Nitromethane, 167 occurence, 87
Monitoring, 153 Multiple drilling, 27 Nominal diameter of well, 167 Ocean, 172
Monoclinal oil deposit, 154 Multiple integral, 125 Nominal discount rate, 167 Oceanography, 172
Monocline, 153 Multiple valued function, 149 Nominal wages. 167 Octane number, 173
Monocrystal, 154 Multiple, 124 Nominal, 167 Octane, 173
Monograph, 153 Multiplicity of reserves, 124 Nomograph, 167 Octogen, 173
Monometer, 134 Multiply area, 149 Nomography, 167 Odorant, 172
Monomolecular layer, 154 multistage filtration, 149 Non-associated gas production, 80 Odorizer, 172
Monophase filtration, 172 Non-collector, 160 Off-shore deep water drilling, 155
off-shore development, 220
Monophase fluid, 172
Monophase gas or gas condensate
N Non-equilibrium processes, 161
Non-equilibrium state, 161 Off-shore drilling platform, 154
deposits, 172 Non-isothermal filtration, 275 Off-shore drilling, 155
Naphtha, 129 Offshore drilling, 28
Monophase oil deposits, 172 Non-isothermic main pipeline, 160
Naphthenate soup, 155 Off-shore exploration of minerals, 154
Monopoly, 154 Non-linear law of filtration, 160
Naphthenes, 159 Off-shore geophysical exploration,
Monte-Carlo’s method, 140 Non-newtonian liquids, 160
Naphthenic oils, 165 154
Montmorillonite, 154 Non-Newtonian oil, 165
Napthene acids, 159 off-shore geophysical prospecting,
Motor depot, 10 Non-newtonian viscous oils, 17
Napthenic oils, 159 154
Motor fuel rating, 242 Non-productive well, 161
Natural (hyperbolic, napierian) Off-shore mining, 220
Motor fuel, 155 Non-sucher-rod submersible pump,
logarithm, 159 Off-shore oil and gas fields, 154
Motor oil, 155 24
Natural bitumens, 25 Off-shore pipelines, 154
Movement, 70 Non-uniform location of wells in gas­
Natural gases, 52, 204 Ohm, 173
mucaluba, 67 bearing fields, 161
Natural number, 159 Ohmmeter, 173
Mud filtrate, 274 Normal conditions, 168
Natural resources, 204 Ohm's law, 86
Mud griffon, 67 Normal derivative, 168
Natural waterhead regime, 82 Oil and gas accumulated zone, 90
Mud grouting, 85 Normal distribution, 168
Natural-pressure gas lift, 24 Oil and gas accumulation belt, 201
Mud hills gas, 44 Normal, 168
Natural-pressure lift, 24 Normative act, 168 Oil and gas accumulation, 13
Mud hills, 67 Natured deposit regime, 204
Normatives, 168 Oil and gas bearing basin, 23, 163
mud injection, 85 Navier-Stokes equation, 156 Northern sea oil and gas bearing re­ Oil and gas bearing bed, 163
mud logging, 46 Necessary and sufficient condition, 160 gion, 231 Oil and gas bearing complex, 163
Mud spring, 67 Neotectonics, 161 Nuclear power, 297 Oil and gas bearing district, 163
Mud volcano, 67 Net of wells with permament Nuclear-geophysical methods, 297 Oil and gas bearing formation, 162
Mudding off, 61 distances, 233 Nuclear-physical analysis, 297 Oil and gas bearing horizon, 163
Multi-bottom well, 149 Net output, 80 Numerical methods, 283 Oil and gas bearing map, 104
Multi-component system, 149 Net Present Value (NPV), 283 Numerical solution of equation, 283 Oil and gas bearing province, 162, 205
Multidimensional space, 149 Neutral resins, 160 Nusselt number, 168 Oil and gas bearing region, 162
Multihole drilling, 149 Neutron logging, 160
Oil -330- Oil-gas Oil-gas -331 - Parallels
Oil and gas bearing suite, 230 Oil gush/spout, 166 Oil-gas separator, 162 Oscillograph, 178
Oil and gas condensate pool, 162 Oil heating, 196 Olefinic hydrocarbons, 173 osmose, 177
Oil and gas deposit, 87 Oil in place, 190 Oligocene, 173 Osmosis, 177
Oil and gas deposits, 162 Oil industry, 165 One-dimensional flow, 172 Outburst prevention equipment, 212
Oil and gas field geology, 163 Oil layer development control, 116 open fire, 197 outcrop, 169
Oil and gas lease, 129 oil main pipeline, 164 Open flow potential, 201 outgassing, 72
Oil and gas migration, 146 Oil main, 164 Open porosity of rocks, 179 Output for recovery of capital cost, 79
Oil and gas outburst, 42 oil mining, 284 Open rows, 160 Output for recovery of operating
Oil and gas pool, 162 Oil moisture content, 36 Operating costs, 290 cost, 79
Oil and gas reservoirs, 110 Oil mound, 241 Operating expenditures, 290 Overall thickness, 170
Oil and gas science, 159 Oil oxidation, 172 Operating hole, 290 Overhaul period of exploitation of
Oil and gas shows, 163 Oil pipeline, 164 Operating pressure, 69, 215 wells, 137
Oil and gas trap, 131 oil pool, 165 Operating set of layers, 290 Overhead pipeline, 157
Oil and gas-bearing criterion, 126 Oil producing coefficient, 120 Operation calculus, 173 Overlap line, 130
Oil bailer, 83 Oil production industry, 163 Operation cycle, 281 Overshot, 171
Oil bearing bed, 166 Oil production since beggining of Operation risk, 228 Oxidation, 172
Oil bearing layer, 261 development, 79 Operator, 173 Oxidation-restoration potential, 172
Oil bearing sign, 204 Oil production, 163 Optic microscopy, 146 Oxides, 173
oil carrying vessel, 163 Oil production/output, 79 Optimal depression, 73 Oxy acetylene welding, 10
Oil chemistry, 165 Oil products, 164, 166 Optimal discharge of wells, 175 Oxygen, 108
Oil conditioning for transport, 195 Oil recovery in water-free period, 164 Optimal management, 175 Ozone, 172
Oil consortium, 166 Oil recovery ratio, 164 Optimal planning, 175
Oil demineralization, 169 Oil refinery, 164 Optimal problem, 175
Oil deposit action, 39 Oil refining, 185 Optimal programming, 175 P
Oil deposit, 138 Oil reserves, 88 Optimal technological regime of well,
Oil discharge, 71 Oil rocks, 166 175 pace, 228,251
Oil displacement coefficient, 119 Oil saturated thickness, 163 Optimal well discharge, 71 Packer, 181
Oil displacement from a seam, 43 Oil saturation of the layer, 164 Optimal, 175 Packing, 205
Oil distillates, 78 Oil saturation pressure by gas, 68 Optimization, 175 Paleocene, 181
Oil driving forces in the layer, 234 Optimum, 175 Paleogene, 181
Oil seepage, 43
Oil emulsion, 165 order, 223 Paleogeography, 181
Oil source/spring, 100
Oil extracting equipment, 259 Oil storage center, 229 Order/sequence of designing of the Paleontalogy, 181
Oil farm, 162, 165 system of development of oil and Paleozoic era, 181
Oil storage, 164,166
Oil field exploration, 218, 220 gas deposits, 200 Paleozoy, 181
Oil tank, 166
Ordinate, 176 Pantograph, 181
Oil field, 165, 166 Oil tanker, 163
Organic chemistry, 176 parafffin plug, 183
Oil field/deposit, 166 Oil terminal, 163
Organic geochemistry, 176 Paraffin oils, 165, 183
Oil fringe, 165 Oil transport, 262
Organic matter, 176 paraffin removal, 72
Oil gas, 166 Oil trap, 163
Oil gas, 45 Organization of the Petroleum Export­ Paraffin, 183
Oil well, 165
ing Countries (OPEC), 176 Paraffinisation of petroleum pipeline,
Oil gases, 166 Oil yield rate, 251
Organogenic rocks, biogenic rocks, 183
Oil gathering point, 166 Oil, 165
176 Parallel lines, 182
Oil genesis, 53 Oil-bearing contour, 116
Orifice of volcano, 83 Parallel, 182
Oil geological zoning, 163 Oil-bearing layer (level), 295
Orography, 176 Parallela gram of forces, 182
Oil geology, 165 Oil-gas mixtures, 162
Parallelization -332- physical Physical -333- Polished
Parallelization of layers, 182 Permafrost, 149 Physical methods of analysis, 274 Plane parallel flow, 191
Parameter of oil and gas saturation, 182 Permeability of rocks, 211 Physical modelling, 151 Plane problem of filtration, 191
Parameter of reserve wells(r), 182 Permeability, 211 Physical modelling, 274 Plane radial flow, 191
Parameter of state, 182 Permissible depression, 73 Physical properties of rocks, 274 Plane, 191
Parameter of well pattern density, Persian gulfs oil and gas bearing basin, Physical properties of water, 274 Plane-paralleled filtration, 276
182 187 Physical quantity, 274 Plane-radial filtration, 276
Parameter, 182 pertoleum industry, 165 Physical-chemical influence methods, Planimeter, 189
Parameter, 182 Petrochemical complex, 164 273 Planing and design of off-shore depos­
Partial pressure, 69, 183 Petrochemical industry, 164 Physical-chemical properties of water, its, 207
Pascal, 183 Petrochemistry, 188 273 Planned preventive repair of wells, 189
Pascal’s law, 183 Petrography of sedimentary rocks, Physico-chemical analysis, 273 Planning, 207
Pascal's law, 86 188 Physico-engineering properties of Plan-schedule of oil production, 189
Patent, 184 Petrography, 188 rocks, 273 plant, 281
Patent-information service, 184 Petrol, 24 Physico-geological model, 273 Plasma generator, 189
Pattern arrangement of wells, 192 Petroleum monopolies, 166 Physics of oil layer, 273 Plasma, 189
Pattern flooding, 85, 192 Petroleum product main, 164 Physics, 273 Plasmatic drill, 189
Pattern recognition, 221 petroleum, 165 Piercement fold, 75 Plasmatic drilling, 189
Pay-back of investment, 173 Petrolium congresses, 166 Piers, 154 Plasticity, 190
Pay-back period of project, 186 Petrology, 188 Piezoconductivity of layer, 214 Plate, 191
Peat, 262 Petrophysics, 188 Piezometer, 214 Platform, 191
Pedagogics, 184 pH value, 39 Piezometric level, 214 platforms, 154
Penetration zone, 90 Phase balance constant, 114 Piezometric surface, 214 Plug formation, 205
Pentane, 184 Phase constitution diagram, 75 Piezometric wells, 214 plug, 205
Per cent, 213 Phase diagram, 272 Pioneer discoverer of mineral deposit, Plugging, 249
Percolation, 212 Phase equilibrium, 272 184 plugging, 87
percolation, 275 Phase permeability, 211 pipe laying machine, 264 Plunger lift, 131, 192
Percussion drilling, 28, 266 Phase permeability, 272 Pipe conductor, 113 Plunger pump, 192
Percussive-rotary drilling, 266 Phase transformations, 272 pipe connection, 286 Plunger, 192
Perfect (ideal) gases, 52 Phase transition, 185 Pipe head, 264 Pneumatic bailer, 83
Perfect (ideal) ground, 91 Phase, 271 Pipe layer, 264 Pneumatic control, 192
Perforation, 187 Phenol, 272 Pipe laying vessel, 264 Pneumatic engine, 192
Perforator, 187 Phenols, 272 Pipe screwing device, 264 Pneumatic impact drilling, 192
Perimeter flooding, 87 Phenomenon, 273 Pipe welding depot, 264 Pneumatic striker, 192
Perimeter pressure, 68, 87 Photo effect, 278 Pipeline design, 207 Point bit, 80
Perimeter, 185 Photocell, 278 Pipeline insulation coatings, 93 Point flow, 262
Period of growth of gas production, 186 Photoionization, 278 Pipeline separator, 218 Point of disintegration of matter, 251
Period of oscillation, 186 photo-tube, 278 Pipeline transport, 264 Point of phase transition, 251
Period, 185 Physical - chemical properties of oil Pipeline water absorbers, 38 Point source, 262
period/ice age, 129 and gas, 273 Pipeline, 264 Point, 262
Periodic function, 186 Physical chemistry, 274 Pipes, 264 Poise, 214
Periods of development of gas and Physical constants, 274 Piston pump, 199 Poiseuille's law, 86
gas-condensate deposits, 187 Physical field, 198 Pistonless displacement, 161 Poisson's ratio, 214
Perm oil and gas bearing basin, 187 Physical identity, 196 Pit, 284 Polar coordinates's system, 199
Perm system, 187 physical identity, 274 Plan-diagram, 189 Polished rod, 286
 Polymer
Polymer drilling mud, 198
Polymer floooding, 198
Polymer, 198
Polynomial, 149
Polytropic process, 199
Population's time budget, 30
Porosity of rocks, 199
Porosity parameter, 182
Porosity, 199, 239
porous formation, 199
Porous medium, 199
position, 215
Positive displacement pump, 171
Posotion, 87
Potential energy, 201
Potential forces, 201
Potential gradient, 66
Potential well discharge, 71
Potential, 200
Power cable, 101
Power function, 246
Power lines, 130
Power of lift, 197
Power tool, 144
Power tube, 263
practice, 175
Practice, 202
Prandtl’s number, 202
Precision, 262
prediction, 205
Preliminary drilling, 28, 197
Preliminary, 198
Press, 203
pressure bombe, 26
Pressure gradient, 66
Pressure marginal waters, 158
Pressure pipeline, 158
pressure regulator, 224
Pressure transducer/pick up, 69
Pressure waters, 158
pressure, 158
Pressure, 68
Pressuring assembly, 174
pressuring unit, 174
-334-
Preventor, 202
Price, 281
Principal wells fund, 177
Priority, 204
Probability, 32
Probable-statistics model of layer, 32
Problem, 205
Process, 213
Proctractor, 266
prodelta, 81
Produceable reserves, 91
Producing fund of wells, 72
Producing horizon, 206
Producing wells, 79
Production (productive) capacity, 208
Production costs, 92,231
Production from flowing wells, 277
Production of oil by gushing, 163
production rate, 70,160
Production share contract, 115
Production well, 80
Production, 208
Productive unit, 206
Productivity of well, 208
Profile (section, column), 221
profile of well, 213
profile, 213
Profit mass, 135
Profit output, 80
Profit rate, 168
Profit transfer, 180
Profit, 203
Profitability index, 95
Profitability rate, 168
Profitability, 227
prognosis, 205
Prognostication, 205
Programmed control, 206
Programming language, 297
Project, 206,208
Promising area, 187
Propane, 211
Propene oxide, 211
Propene, 211
Propene Property -335- Real
Property of gas and oil deposits, 230 Quotation, 119
Property, 230
Proportion, 211
Proportionality, 211 R
Prospect, 212
Prospecting and appraisal works, 197 Radian, 217
Prospecting exploration, 198 Radioactive logging, 217
prospecting well, 198 Radioactivity of rocks, 217
prospecting, 239 Radioactivity, 217
Prospective resources, possible re­ Radiological age, 217
sources, 187 Radiometric age, 217
Protection of bowels of the Earth, 180 Radius - vector, 217
Protection of nature, 180 Radius, 217
Pseudoplastic liquid, 214 Railway tank, 82
pug mill, 61 Random (stochaistic) quantity, 240
Pulley, 285 Random (stochastic) process, 240
Pulp, 214 Random function, 240
Pulse well production, 186 Random variable, 240
Pump eploitation of oil deposits, 158 Range finder, 69
Pump rods, 159 Range, 75
Pumpstation, 158 Rare gases, 224
Pump unit, 159 Rate of development of deposits, 251
Pump, 158 Rate of extraction from current ex-
Pump-compressor pipe, 263 tractible reservers, 251
Pumping in sequence of oil and oil Rate of growth, 251
products, 200 rate of heat flow, 253
Pumping plant, 158 Rate of interest, 213
Purification works, 181 Rate of mechanical drilling, 145
PVT bomb, 26 rate, 251
Pyrolysis, 188 Rated reserve strenght of develop­
ment system, 222
Rational development system, 222
Q
Qualification category, 106
Rational number, 223
Rationalization, 222
Qualification, 106 Raw (crude) condensate, 248
Qualitative analysis, 105 Raw material, 248
Quality of products. 105 Reach of well, 217
Quantitative analysis, 15, 110 Reacting well, 223
Quantity of movement, 110 Reaction, 223
Quarry, 105 Reactive-turbo drilling, 223
Quartz, 106 Reagent papers, 27
Quartzite, 106 Reagents, 223
Quasi-statistic process, 106 Real discount rate, 167, 223
Quaternary system (period), 283 Real gas, 223
 -337 - Safety
Real -336- Resistively Resourse
Rock pores, 200
Real gases, 52 Relative humidity, 179 Resourse, 227
Rock porosity ratio, 122
Real number, 72 Relative measuring error, 179 Respirator, 227
rest (zero rest, stationary) mass, 135 Rock pressure, 64
Real seam thickness, 99 Relative permeability, 179
Restoration of pressure in the well, 40 Rock stickiness, 130
Real velocity, 99 Relative permeability, 211 Rock strength, 213
Realization, 223 Relative phase permeability, 211 Restoration of pressure, 40
Rock structure, 249
Recirculation, 228 Relatively stable equilibrium, 216 Resume, 226
Retrograde phenomena, 227 Rock texture, 247
Reconditioning of wells, 40 Relaxation time, 41 rock’s moisture capacity, 35
Recorder of headway, 223 Relaxation, 226 Return borehole, 39
Rock’s specific retention, 35
recovery, 91, 226 Reliability, 157 Return object, 39
Rock-forming minerals, 199
Relict water, 226 Reverse condensation, 170
Rectification, 226 Rocks deformation, 74
Relief valve, 203 Reverse layer, 175
Rectified alcohol, 243 Rock's density, 191
Relief, 226 Reverse vaporization, 170
Recuperation, 226 Rocks elasticity, 269
Reversible process, 170
recycling, 228 Remote control, 78 rocks, 157
Reversing machine, 245
Reduced feeding contour, 204 Remote measuring, 78 Rocks, 65, 199
Reynolds number, 226, 283
Reduced isobars, 203 Remote sensing, 78 Rocks’ abrasivity, 7
R-factor, 229
Reduced pressure, 69 Renovation, 226 Rod, 286
Rheologic layer regime, 227
Reduced radius of well, 204 Rent, 226 Rod, 286
Rheologic properties of rocks, 227
Reduced reservoir pressure, 203 Repair base, 21 Roller chisel, 284
Rheology, 227
Reduction coefficient of self­ Repair, 226 Roller-bit drilling, 284
Rheostat, 227
polarization against the layer, 123 repressuring, 195 Rope, 102
Rhythm, 228
Reduction, 224 Repulpation, 227 Rotary (rotational, coaxial-cylinder)
Rich gas, 84
Reefs, 228 Research of operations, 99 viscometer, 35
Riechter scale, 228
reference point, 227 Reserve categories, 105 Rotary drilling, 27, 28
Rigid current tube, 83
refrigerator, 279 Reserves of industrial minerals, 88 Rotary drilling, 40, 228
Rigidity, 83
regeneration, 226 Reserves, 88 Rotary percussion drilling, 41
Ring pressure, 111
Regime of gas deposits, 224 Reservoir bed, 189 Rotary pump, 228
Risk share contract, 115
Regime of oil deposits, 225 Reservoir drive (behavior), 225 Rotary, 228
Risk, 228
Region, 223 Reservoir energy, 190 Roughness of surface, 285
road tanker, 11
register, 248 Reservoir pressure, 69,190 Royalty, 229
Road tar, 67
Regression analysis, 223 Reservoir properties of rocks, 110 rule, 223
Robot, 228
Regression, 224 Reservoir tank storage, 225 Running block, travelling block, 25
rock adhesiveness, 130
Regulation of the process of develop­ Reservoir temperature, 190 Rush of gas to the well, 212
Rock breaking, 221
ment of oil deposits, 224 Reservoir, 110, 225 Rush of water to producer well, 212
rock brittleness, 280
regulations, 223 Reset/throw-off wing, 127 Rock carbonate content, 103
Regulator valve, 108 Residual tension, 178
Regulator, 224 residual extractible reserves, 178
Rock drillability, 28
rock fissuring, 263 s
Regulatory well devices, 224 Residual gas, 178 Rock fragility, 280
Reiforced/ferro concrete, 82 Residual oil, 178 Sabunchu suite, 229
Rock hardness, 125, 249
Reinforced concrete construction, 82 residue gas, 248 Saddle, 232
Rock jointing, 263 Safety in the mining industry, 23
Reinforced concrete oil tank, 82 Residue water, connate water, 193
rock mass, 135
Relative altitude (height), 179 Resistance curve, 125 safety regulations, 201
Rock permeability coefficient, 122
Relative clayiness, 61 Resistance of materials, 241 Safety rules, 201
Rock physics, 273
Relative error, 179 Resistance thermometer, 258 Safety, 258
Rock plasticity, 190
Relative gas humidity, 179 Resistively logging, 292
 Salinity -338- Seiective Selective -339- Sonde
Salinity, 241 Seam roof, 127 Sign modelling, 150
Selective solubility, 91
sampler taker, 67 Seam strike, 212 Selective treatment of wells with hy­ silt master unit, 94
Sampler, 67, 205 Seam test of oil. 190 drochloric acid, 233 Similarity criterion / parameter, 196
Sampling, 174 seam testing, 174 Self-emerging potential curve, 125 Similarity theory, 196
Sand armature, 188 seam, 261 Self-exited oscillations, 10 similarity, 196
Sand map, 104 Seam, layer, 189 Self-propelled drilling rig, 155 Similarity, 196
Sand removal, 42 Second development stage, 41 Self-supervision, 11 Simple rocks, 212
Sand separator, 188 Second phase passages, 272 Sensitivity, 283 Simple structure deposit, 138
Sands, 188 Second, 232 Separation, 233 Simpson's formula, 234
Sandstone factor, 122 Secondary earthquake, 89 Separator, 233 simulation, 150
Sandstone, 188 Secondary methods of oil production, Service contract, 116 Sine, 234
Satellite hole, 41 42 Service water, 259 single crystal, 154
Satellite measuring group unit, 67 Secondary oil (gas) deposit, 87 Set theory, 149, 150 Single gas supply system, 81
Saturability jump, 238 Secondary oil production, 41 Settling tanks, 179 Single-phase flow in the seam, 172
Saturability of header, 159 Secondaiy pooling of oil, 41 Settling, 179 Single-valued function, 172
Saturated hydrocarbons, 159, 202 Secondary pooling, deposit, 41 Severity of water, 83 Sinter, 11
Saturated solution, 159 Secondary porosity, 41 Shaft sinking by drilling technique, 29 Sinusoid, 234
Saturated vapour/steam, 159 section, 244 Shaft, 31 Siphon, 238
Scalar field, 238 Securities, 281 Shales, 240 Size of hole, 75
Scalar, 238 Sedimentary deposits (fields), 176 Shareholder, 14 sizing, 108
Scale, 136, 157 Sedimentary rock texture, 247 Share, 14 Skill, 156
Scaling ratio/factor, 185 Sedimentary rocks, 176 Share-holding company, 14 Skin effect, 239
Scaling ratio/factor, 122 Sedimentation analysis, 231 Sheam-line, 130 Slichter's number, 283
Schematization of the form of depos­ Sedimentation, 176,231 Shear (rigidity) modulus, 152, 231 Slime, 285
its, 248 sedimentation, 85, 179 Shearing, 244 Slip socket, 286
Screen sizing, 238 Seeming resistivity, 101 Sheathing and laying works, 93 Slotted screen, 287
Screened oil (gas) deposit, 87 seepage, 98, 212, 275 Shedule, 67 Slurry consistency, 114
Screened oil and gas pools, 289 Segment, 231 Shelf, 284 slurry, 214
screw conveyer, 286 Segregation, 231 Shell, 169 Small deposits, 137
Screw engine, 34 seismic events, 232 Shift fault, 231 sodium silicate solution, 83
Screw pump plant, 34 Seismic logging, 232 shoal, 22 Soil mechanics, 144, 145
Screw pump, 35 seismic record, 232 Shock wave, 266 soil, 67
Sea level, 270 Seismic scale, 232 shock, 89, 266 Solid body, 249
sea mining, 220 Seismic stability, 232 Shock-absorber, 14 solid strata, 135
Sea water (ocean water), 154 Seismic station, 232 Shoe, 23 Solidification, 179
Seal, 188 Seismic survey, 232 Shop, 281 solid-state physics, 273
Seam dip, 181 > Seismic waves/energy, 232 Short-term forecast, 125 Solubility, 221
Seam elasticity, 269 Seismicity of Earth, 232 Shrinkage, 271 Solute gas regime, 225
seam floor, 196 seismogram, 232 Shutoff of wells, 63 Solution flusher, 285
seam gradient, 181 Selective and single bullet perforator, Side sonde curve, 125 Solution gas regime, 221
Seam oil deposit, 87 214 Side-wall core sounding (probing), 26 solution hose, 285
Seam outcrop, 43 Selective flooding, 91 Side-wall sample taker, 26 Solutions, 222
seam pitch, 181 Selective isolation of water influx, Side-wall sample taker, 67 Solvents, 222
Seam properties of oil, 190 232 Sieve, 237 Sonde, 90
 Starting -341 - Superposition
sonic -340- standart
Starting pressure, 69, 214 Stratigraphic interval, 185
sonic depth finder, 297 Specific weight of rock, 267
Starting valve, 214 Stratigraphic scale, 285
Sorbents, 242 Specific weight, 267
Static well level, 245 Stratigraphic well, 246
Sorption isotherm, 93 Specification, 242
Statics, 245 Stratigraphy, 246
Sorption of gas, 242 specifications, 168
Stationary electrowarm-up, 246 Stratisphere, 246
Sorption, 242 Specificity, 242
Stationary motion, 245 stratum, 240
Sort, 242 Spectrum analysis, 15,242 Stress relaxation/drop, 226
Sound level meter, 287 Spectrum, 242 Stationary random process, 246
Stationary state, 245 Stress, 158
Sound pressure, 89 spectrum, 75 Stretch (Young's) modulus, 206
Sound wave, 89 Speed (velocity) of sound, 239 Statistic balance, 245
Statistic sampling method, 243 Striplike deposit, 199
Sound, 89 Speed gradient, 66 stripper, 73
Sounding, 90 speed, 239 Statistic seam pressure, 191
Statistical method of reserves estima­ structural drilling, 105, 247
sour gases, 108 speeding, 277 Structural geology, 247
Source yield/discharge, 71 Sphere reservoirs, 284 tion, 245
Steady flow, 271 Structural variance, 161
Source, 100 Sphere, 248 structure contours, 64
Steam and water mixture, 183
Soxhlet’s apparatus, 18 Spheric function, 248 Structure map, 104
Space problem of filtration, 212 Steam boiler, 183
Spheric-radial flow, 248 Structure maps, 247
spirit of ammonia, 160 Steam engine, 183
Spacing of horizons, 179 Structure survey, 248
Spirit of harshorn, 160 steam generator, 183
Special holes (wells), 242 Sublimation, 247
Steam generator, 183
Special solution, 282 spontaneous fire, 197 Submarine blowout preventer, 194
Steam sublimation, 73
Speciality, 242 spouting spring, 53 submarine geology, 154
Steam super heater, 183
Specific capital investment for each Square deviation, 105 Submarine oil storage, 194
Square net, 105 Steamturbine, 183
development year, 267 Submarine pipeline pass, 194
Specific capital investment per a ton of Stabilization of oil, 244 steam, 181
step, 238 Submarine pipeline, 194
new capacity, 267 Stabilization, 244 Submarine unit, 194
Sticking of the tool, 205
Specific electric conductivity, 267 Stabilized filtration, 276 Submersible well head equipment, 194
stink-damp, 233
Specific electric resistance, 267 Stable equilibrium, 216 substance, 240
Stochastic models, 246
Specific extractable oil reserve, 267 Stages of geologico-prospecting work, Subsurface repairing of well, 196
Specific free surface energy, 267 296 stock, 286
Stock-exchange, 25 Subsurface sampler, 63
Specific heat capacity per unit mass, Stages of petrolium generation, 244 Sucker rod pump, 286
254 Stokes' law, 86
Stagnation zone, 88 Sucker rod wrench, 109
Specific heat capacity per unit vol­ standard fuel, 271 Stokes, 246
stoper, 84 Sucker-rod pump, 286
ume, 254 Standard sonde (probe), 245 Suite formation, 229
stoppage of bottom zone, 87
Specific heat capacity, 267 Standard state, 245 suite, 162
Stopwatch, 232
Specific heat combustion, 267 Standard, 245 Sulfate-natrium waters, 247
Storage of crude oil and oil products,
Specific humidity, 266 Standard, 296 Sulphate-magnesium water, 247
280
Specific mass heat capacity, 266 Standardization of labour efficiency, Sulphateness of water, 247
storage, 74
Specific oil discharge, 267 168 Sulphates, 247
Straight intralayer combustion, 213
Specific output of oil, 266 Standardization of material resources Sulphuric acid. 233
Straightline-parallel flow/stream, 213
Specific rock surface, 266 consuption, 168 sulphurous gases, 108
Strain-measuring device, 252
Specific surface, 193 Standardization, 245 Sump, 90
Standart deviation, 243,245 Strata correlation, 118
Specific volume capacity of rocks, 266 Super saturated solution, 185
Stratification of layers, 157
Specific volume heat capacity, 266 standart time, 167 Superdeep drilling, 28
stratification, 157, 240
Specific volume, 170, 267 Standart, 113 Superposition method, 141
Stratigraphic drilling, 182
Specific water boss, 266 standart, 168
 Support -342- Technological Technological -343- Thermochemical
Support wells, 174 System of development of oil deposits Technological scheme of experimen­ Terminal, 256
Surakhani suite, 248 with application of the pressure of tal-commercial development, 259 termoconductivity of rocks, 255
Surface (open put, open cast, quarry) marginal water, 235 Technology of development of oil and terrain, 226
mining, 179 System of location of wells in gas gas deposits, 261 Terrigenous deposits, 258
surface contour maps, 262 deposits, 237 Technology of oil extraction, 261 Tertiary system, 263
Surface energy, 192 System of sampling of well for oil and Technology, 260 test production, 205
Surface force, 192 gas, 174, 235 Tectonic (diastrophic) movement, 250 Testing of mineral's deposits, 174
Surface layer, 193 System of units, 235 Tectonic axis, 178 Testing of producing horizon, 174
Surface phenomenons, 193 System reliability of the development Tectonic blocks, 26 Texaco, 249
Surface pipeline, 157 system, 237 Tectonic breccia, 26 The archean era, 19
Surface subsidense, 177 System, 234 Tectonic cycle, 281 The Cretaceous, 137
Surface tension, 193 Systemic analysis, 237 Tectonic deformations, 250 The Devonian Period, 71
Surface, 193 Systemic approach, 237 Tectonic depression, 40 The Mesozoic, 137
Surfactants, 192 Systems engineering, 237 Tectonic fault, 250 The paleogene, 181
Surplus value rate, 168 Systems of units, 81 Tectonic map, 104 The second Baku, 42
survey(ing), 239 Tectonic shaft, 31 The second beginning of thermody­
Suspension, 248 Tectonic trough, 205 namics, 42
Swabbing, 229
Sweepout characteristics, 279
T Tectonic variance, 162
Tectonic water, 250
Theodolite, 252
Theory of functions, 252
Swelling of clays, 156 Tacheometer, 249 Tectonics, 250 Theory of games, 90
Swelling, 156 Tank, 11,282 Teleautomatics, 251 Theory of plasticity, 252
Swivel, 33 tank, 282 Teledynamometry, 250 Theory of probability, 32
Synchron, 234 Tanker, 249 Telemetering, 250 Theory of statistic solutions, 252
Syncline, 234 tar, 67 Telemetry, 250 Theory, 252
Synenergy, 234 Team, 26 Temperature condition of the deposits, Thermal diffusion, 257
Synthesis of mechanisms, 234 Technical analysis, 15 252 Thermal diffusivity, 252
Synthesis of minerals, 234 Technical analysis, 259 Temperature controller, 258 thermal drilling, 256
Synthesis, 234 Technical conditions, 259 Temperature head, 252 Thermal expansion, 253
System of development by application Technical cybernetics, 106,259 Temperature inversion, 94, 251 Thermal impact methods of layers,
of the pressure of stratal water Technical documentation, 259 Temperature pattern, 251 253
and of gas-cap, 236 Technical norm of production, 259 Temperature scale, 251 Thermal impact, 256
System of development by the applica­ Technical unit of mass, 259 Temperature stress, 252 Thermal methods of oil production, 256
tion of stratal water in conditions Technical-economic indicators, 259 Temperature waves, 252 Thermal motion, 253
of gas-oil contact, 236 technique procedure, 142 Temperature, 251 Thermal radiation, 253
System of development by the appli­ Technological norm of production, template, 284 Thermal source, 100
cation of the energy of gas sepa­ 259 templet, 284 thermal treatment of wells, 252
rated from oil, 237 Technological operation, 259 Tempo, 251 Thermal waters, 256
System of development by the appli­ Technological process, 260 Temporary closing, 114 Thermal/heat field, 253
cation of the pressure of bottom Technological properties of rocks, 260 tenacity, 213 Thermo-acoustic processing, 256
waters, 236 Technological regime of drilling, 260 Tendency, 252 Thermoanalysis, 256
System of development of deposits, Technological regime of exploitaion Tender, 252 Thermocamera, 257
235 of well, 260 Tension crack, 218 Thermochemical action to the hole
Technological scheme of development tension, 158 bottom, 258
of oil and gas deposits, 260 Term, 256 Thermochemical methods, 258
 Thermocompressor -344- Type U -345- Ventilation
Thermocompressor, 253 Topography, 262 Upthrow fault, 33
Thermocouple, 258
Thermodynamic cycle, 281
Torpedo perforator, 187,241 u upthrust, 33
Uranium, 270
torpedoing of boreholes, 262
Thermodynamic parameters, 257 Torque, 41, 153 U, 270 Utilization, 271
Thermodynamic potentials, 201 Total oil production, 79 Ultimate approved concentration, 202
Thermodynamic reversibility, 257 Total porosity coefficient, 120 Ultra-deep drilling, 229
Thermodynamic scale, 257
Thermodynamic state of physical
Total resources, 84 Ultrasonic logging, 268
Ultrasonic mineral treatment, 268
V
Total revenues, 81
system, 257 Total thickness map, 104 Ultrasound, 268 Vacuum deaerator, 31
Thermodynamic system, 257 Tower crane, 124 under reamer, 222 Vacuum filter, 31
Thermodynamics of unbalanced pro­ traffic control, 78 Underground geophysics, 196 Vacuum gauge, 30
cesses, 257 Trajectory, 262 Underground hydro-gas dynamics, Vacuum pump, 31
Thermodynamics, 257 Transcendental equation, 262 47, 196 Vacuum, 30
Thermogaschemical impact, 256 Transcendental function, 263 Underground inclined ditch for run­ valley, 232
Thermograph, 257 Transducer, 69 ning water to the surface, 128 Valuable component, 198
Thermometers, 258 Transgression, 262 Underground pipeline, 196 valve accessories, 88
Thermometry, 258 Translational motion, 200 Under-ground water exploration, 218 Valve, 32, 108
Thermo-physical methods, 255 Transparancy, 181 Underground waters, 196 Valving fitting, 88
Thermostat, 258 undiscovered resources, 206 Van der Waals equation, 269
Transport (transfer) phenomences, 185
Thickener, 231 Transport, 262 Unified computer system, 81 Van der Waals's equation, 31
Thickening, 231 Trapezoidal formula, 263 Uniform location of wells in gas de­ Vaporability, 99
Thickness visible, 261 Treasury, 101 posits, 216 vaporization, 98
Thin section, 286 trend, 212 Uniform motion, 217 Vapour injection, 156
Thinning-out, 42 Trestle pipeline, 295 Uniform variable well pattern, 216 Vapour pressure, 269
Third stage of development, 263 Trestle, 295 Uniform well pattern, 216 Vapour, 181
Three-phase motion in oil bed, 263 Trial operation, 205 union, 286 Variability, 92
Throttle, 81 Unique deposits, 268 Variable-speed drive, 32
Triangular well pattern, 263
Throttling, 81 Tri-cone drill bit, 263 Unit output costs, 89 Variance in thermodynamics, 31
Throw-off direction, 212 truck, 11 Unit vector, 82 Variant, 31
tie rod, 28 Trunk gas pipeline, 50, 132 Unit, 81 Variation range, 75
Time limit, 223 Trunk oil pipeline, 132 Units of measurement, 81 Variational calculus, 32
Time rate, 167 Units of physical quantities, 82 Variational principles of mechanics,
tub, 282
time, 185 Tubing string, 159 Universal preventer, 268 32
timing, 232 Turbodrill, 265 Unmating efficiency, 122 Variational row, 32
ton, 261 Unsaturated hydrocarbon, define Variational statistics, 32
Turbodrilling, 28, 264
Tongs, 109 hydrocarbon, 161 variator, 32
Turbo-rotory drilling, 264
Tonne, 261 Unstabilized filtration, 275 Vat, 282
Turbulent flow, 264
Tool joint, 28, 88 Unstable equilibrium, 216 Vector quantity, 32
Two-column well construction, 70
tool, 96 Unsteady filtration, 162 Vector, 32
Two-componential system, 70
Top down-ward development system, Unsteady motion, 162 Velocity of chemical reaction, 239
Two-phase deposit, 70
236 Uplift, 65, 230 Velocity of light, 239
Two-phase filtration, 70
top of bed, 127 Upper mantle, outer mantle, 33 Velocity of oxidation reaction, 239
Two-phase flow, 70
Topographic maps, 262 Upslope, 193 Velocity, 239
Two-phase system, 70
topography, 226 Upstream waters, 33 Ventilation, 32
Type, 261
Vibrating -346- water Water -347- Working

Vibrating movement of the earth Water resistent rocks, 37 Well geophysics, 238
crust, 109 w Water resisting rocks, 39 Well gravimeter, 65
Well head pressure, 30, 68, 69
Vibrating screen, 34 Water saturation coefficient of rocks,
Vibration damper, 34 W, 32 119 Well head, 271
Vibration pump, 34 W/hour, 32 Water saturation of rock, 37 Well in operation, 72
Vibration, 34, 109 Wage, 88, 174 Water separation in oil wells, 93 Well inclinometry, 96
Vibrator, 34 wares, 261 water separator column, 38 Well injectivity, 204
Vibratory device/machine, 34 Washer, 284 water separator, 38 Well lining, 125
Vibratory drilling, 27, 34 Washing action, 155 Water steam pressure, 269 Well liquidation, 129
Vibrotreatment of boreholes, 34 Washing liquid filtrate penetration Water supply, 39 Well logging unit, 103
Viscosimeter, 35 zone, 90 Water trap column, 38 Well lubricator, 239
Viscosimetery, 35 Wash-out of precipitated condensate, Water treatment station, 38 well mouth equipment, 271
Viscosity of bedded oil, 44 42 Water treatment, 38 Well net, 233
Viscosity of deaerated oil, 44 Wash-out part of the layer, 219 Water, 37 Well perforation, 187
viscosity, 263 Wasteless technology, non-refuse Water-air ratio, 37 Well plugging (well grouting, well
Viscosity, 44 technology, 24 Water-bearing bed, 38 cementation), 249
Viscous-elastic liquids, 44 Water absorption of rocks, 38 Water-bearing horizon, 38 Well pressuring, 174
Viscous-plastic fluids, 44 Water area, 12 water-bearing level, 38 Well productivity coefficient, 122
Visible capacity of the layer, 34 Water chlorination, 279 Water-bearing system, 38 Well pumping ratio, 122
Visual observation, 34 Water cone, 39, 117 Water-gas contact, 46 well remedial work, 103
Volatility, 129 Water discharge, 71 Waterless period of exploitation, 23 Well shaft, 246
Volcanic cycle, 281 Water distribution system, 39 Waterless production, 23 Well silting, 85
Volcanic gases, 42 Water encroachment of oil (gas) Waterless technology, 24 Well thermostimulation, 252
Volcanic rocks, 42 layer, 169 Water-oil contact, 38, 115 Well workover, 103
Volcanogenic-sedimentary rocks, 42 Water encroachment of oil well prod­ Water-oil transition zone, 185 well, 238
Volcanology, 42 ucts, 169 Water-oil zone, 37 Well, 29
Volcanos, 42 Water encroachment of the well, 169 Waters of productive oil strata, 166 Well-month, 238
Volleybullet perforator, 214 Water flow in oil wells, 213 Water-saturated rocks, 37 Wells interference, 33
voltage, 158 Water glass, 83 Water-solubility, 39 Wettability of rocks, 241
Volume analysis, 170 Water hammer, 58 Watt. 32 Wettability, 240
Volume coefficient of oil, 171 Water head regime, 37 wave action, 40 Wetting ability, 61
Volume coefficient of seam gas, 171 water inflow, 38 Wave influence, 40 Wetting inversion, 94
Volume coefficient of seam water, 171 Water influx, 38 Wear resistance, 92 Wharf, 205
Volume discharge of well, 170 Water injection, 156 Wear, 92 Wholesale prices, 175
Volume filtration rate, 170 Water inlet well, 37 Weight rate, 33 wild cat, 198
Volume liquid discharge, 171 Water knockout, 38 Weighted average seam pressure, 243 Winch, 128
Volume power, 170 Water lock, 39 Weighting of drilling muds, 271 Wind action, 33
Volume viscosity, 170 Water manifestation/symptom, 39 Well battery, 23 Wing, 127
Volume, 170 Water oil factor, 38 Well bottom, 84 Work time, 215
Volumetric method of gas reserves Water permeability of rocks, 38 Well caliper logging, 101 Work, 215
estimation, 171 Water pressure regime, 224 well caliper survey, 101 Working agent, 215
Volumetric method of oil reserves water purification, 180 Well completion, 177 working hours, 264
estimation, 171 water receptivity, 61 Well discharge, 71 Working medium, 215
vulcanite, 287 water repellency, 61 Well efficiency, 206 Working volume, 215
water repellent property, 61
workover -348- Zoogenic A -349- AMORTİZASİYA

workover job on well, 103 Yield of water of rocks, 38 AZƏRBAYCAN ƏLİFBASI

World constants, 148 Young modulus, 152 АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ АЛФАВИТ. AZERBAIJANI ALPHABET
World gas congresses, 148 Young's modulus, 297
World market, 148 Aa Bb Cc Çç Dd Ее Əə Ff Gg Ğğ Hh Xx Iı İi Jj Kk
World ocean, 148
World petroleum congresses, 148 z Qq LI Mm Nn Oo Öö Pp Rr Ss Şş Tt Uu Üü Vv Yy Zz

World prices, 148 Zeolites, 281 AEROMAQNİT ÖLÇMƏ, 20

AEROMEXANİKA, 20
Zone of disturbance, 90
Y Zone of drainage, 90 A AEROMETR, 20
AĞ NEFT, 106
Zone of loss, 90 AĞIR FRAKSİYA, 265
A.P.KRILOV PARAMETRİ (Mr), 182
Yakovlev’s apparatus, 18 Zone of oil and gas accumulation, 162 AĞIR KARBOHDROGENLƏR, 265
ABRAZİV ALƏT, 7
Yakovlev's device, 297 Zoogenic rocks, 90 ABRAZİV MATERİALLAR, 7 AĞIRLIQ (qravitasiya) REJİMİ, 224
Yard, 297 AĞIRLIQ QÜVVƏSİ (QRAVİTASİYA)
ABRAZİYA, 7
REJİMİ, 66
ABSİS, 9
AĞIRLIQ QÜVVƏSİ, 234
ABSORBENT, 9
AXICILIQ, 250
ABSORBER, 9
AXIN POTENSİALI, 201
ABSORBSİYA (udma), 9
AXTARIŞ GEOLOGİYASI, 197
ABSORBSİYA BORUSU, 9
AXTARIŞ İŞLƏRİ, 198
ABSORBSİYA İLƏ QAZIN
TƏMİZLƏNMƏSİ, 9 AXTARIŞ QAZIMASI, 28, 197
ABSTRAKSİYA, 9 AXTARIŞ QUYULARI, 198
AXTARIŞ-QİYMƏTLƏNDİRMƏ
ABŞERON MƏRTƏBƏSİ, 9
İŞLƏRİ, 197
ABŞERON YARIMADASI, 9
AKÇAQIL MƏRTƏBƏSİ (Xəzər
AÇIQ SIRALAR, 160
AKKREDİTİV, 12
AÇIQLIQ ƏMSALI, 121
AKKUMULYASİYA (toplama), 13
AÇMA DƏRƏCƏSİNƏ GÖRƏ
AKKUMULYATOR, 13
NATAMAM QUYULAR, 161
AÇMA XÜSUSİYYƏTİNƏ GÖRƏ AKR, 13
AKRİL REAGENTLƏR, 13
NATAMAM QUYULAR, 161
AKSİZ, 14
ADAM-GÜN, 282
AKTİVLƏR, 13
ADAM-SAAT, 282
AKUSTİK KAROTAJ, 13
ADAPTASİYA (uyğunlaşma), 11
AKUSTİKA. 13
ADDİTİVLİK, 12
AKVATORİYA (sulu sahə), 12
ADEKVATLIQ, 12
ADGEZİYA, 11 AQLOMERAT, 11
AQREQAT, 11
ADİABAT, 12
ALEVRİT, 14
ADİABATİK PROSES, 12
ALEVROLİT, 14
ADSORBENT, 12
ALƏT, 96
ADSORBER, 12
ALQORİTM. 14
ADSORBSİYA BORUSU, 12
ADSORBSİYA XROMATOQRAFIYASI, ALMAZ QAZIMASI, 14
ALMAZ, 14
12
ADSORBSİYA, 12 ALT SULAR, 167
ALTERNATİV, 14
AERASİYA (qazlaşdırma), 20
AERODİNAMİKA, 20 ALTİTUDA (ucalıq), 14
AEROELEKTROKƏŞFİYYAT, 20 AMİL, 272
AEROGEOFİZİKİ KƏŞFİYYAT, 20 AMORF HAL, 14
AEROGEOLOGİYA, 20 AMORTİZASİYA AYRIMLARI, 14
AEROQAMMAÖLÇMƏ, 20 AMORTİZASİYA FONDU, 14
AMORTİZATOR -350- AVTOPIXTALAŞMA AVTORƏQS -351 - BİRFAZALI

AMORTİZATOR, 14 ASFALT, 19 AVTORƏQS, 10 BAŞ NEFTVURMA STANSİYASI, 64

AMPER, 15 ASFALTENLƏR, 19 AVTOSİSTERN, 11 BAŞLANĞIC LAY TƏZYİQİ, 159
AMPER-SANİYƏ, 15 ASILI BORU KƏMƏRLƏRİ, 35 A-YA BƏNZƏR DİR, 18 BAŞLANĞIC NEFTLİLİK KONTURU,
AMPLİTUDA, 15 ASILI NEFT YATAĞI, 35 AYIRICI AGENTLƏR, 291 184
ANALİTİK FUNKSİYA, 16 ASİMPTOT, 19 AYIRMA, 292 BAŞLANĞIÇ DEBİT, 160
ANALİTİK HƏLL, 16 ASİMPTOTİK DÜSTUR, 19 AZ DEBİTLİ QUYU, 134 BAŞMAK, 23
ANALİTİK TƏRƏZİLƏR, 16 ASİMPTOTİK HƏLL, 19 AZ FƏAL NEFTLƏR, 134 BAŞNİPİNEFT ÜSULU, 142
ANALİTİK-RİYAZİ ASİTİLEN, 20 AZİMUT, 12 BATIRILMIŞ NEFT ÇƏNİ, 85
MODELLƏŞDİRMƏ, 150 ASPEKT, 19 AZOT, 12 BATİSFERA, 23
ANALOGİYA, 16 ASSİMMETRİYA, 19 AZTULLANTILI TEXNOLOGİYA, 134 BAZA, 21
ANALOJİ MODELLƏŞDİRMƏ, 16 ASSOSİASİYA, 19 BAZAR, 229
ANALOQ HESABLAMA MAŞINLARI ASTENOSFERA, 19 BAZİS OBYEKTİ, 21
(AHM), 16
ANEMOMETR, 16
AŞAĞI TEMPERATURLU AYRILMA,
167
В BAZİS, 21
BENTONİT, 24
ANEROİD, 16 AŞAĞI TEMPERATURLU ÇƏN, 167 BENZİN, 24
BAĞLAMA BORU ARMATURU, 88
ANHİDRİT, 16 AŞAĞIDAN YUXARIYA İŞLƏNMƏ BENZOL, 24
BAĞLAYICI MADDƏ, 231
ANİONLAR, 16 SİSTEMİ, 236 BERNULLİ TƏNLİYİ, 24
BAKI MƏRTƏBƏSİ, 21
ANOMAL ALÇAQ LAY TƏZYİQİ, 17 AŞINDIRICI (Y EYİCİ) QƏLƏVİLƏR, 82 BESSEL TƏNLİYİ, 24
BAKI NEFT-QAZ RAYONU, 21
ANOMAL GEOFİZİKİ SAHƏ, 17 AT GÜCÜ, 132 BESSEL TƏNLİYİ, 269
BAKTERİYALARLA YUYULUB
ANOMAL LAY TEMPERATURU, 17 ATILMANIN BURAXILA BİLƏN HƏDDİ, BETON. 24
ÇIXARILMA, 21
ANOMAL LAY TƏZYİQİ (A.l.t), 17 202 BEYNALXALQ MÜQAVİLƏ, 80
BALAXANI DƏSTƏSİ, 22
ANOMAL MAYELƏR, 17 ATQI XƏTTİ, 42 BALAXANI MƏRTƏBƏSİ, 22 BƏNDLƏMƏ (kogeziya), 109
ANOMAL ÖZLÜ NEFTLƏR, 17 ATMOSFER TƏZYİQİ, 20 BƏRABƏR GEOTERMİK
BALAXANI-SABUNÇİ-RAMANI NEFT
ANOMAL YÜKSƏK LAY TƏZYİQİ, 17 QRADİYENTLƏR XƏRİTƏSİ, 104
ATMOSFER, 19 YATAĞI, 22
ANOMALİYA, 17 BƏRABƏR MƏSAMƏLİLİK XƏRİTƏSİ,
ATOM SIRASI (atom ədədi), 20 BALANS DƏYƏRİ, 22
ANTİDETONATOR, 17 ATOM, 20 BALANS EHTİYATI, 22 104
ANTİKLİNAL (andklinal qırışıq), 17 AUDİT, 20 BƏRABƏRLİK, 215
BALANS, 21
ANTİKLİNAL ZONA, 90 AUKSİON, 20 BƏRABƏRÖLÇÜLÜ HƏRƏKƏT, 217
BALANSDAN KƏNAR EHTİYAT, 84
APARAT, 18 AVAQADRO QANUNU, 86 BALANSİR, 22 BƏRƏ, 183
APARICI BORULAR, 32 BƏRK CİSİM FİZİKASI, 273
AVANS (beh), 9 BALIQ QUYRUĞU BALTA, 80
APİ (AMERİKA NEFT İNSTİTUTU) AVANS KAPİTALI, 102 BƏRK CİSM, 249
BALTA, 80
DƏRƏCƏSİ, 66 AVOQADRO ƏDƏDİ, 9 BALTABAŞLIĞI, 29 BƏRKİMƏ, 179
APROBASİYA (bəyənilmə), 18 BƏRKLİK, 249
AVOQADRO QANUNU, 9 BANK BİLETİ, 22
APROKSİMASİYA, 18 AVRASİYA, 81 BƏSİT SÜXURLAR, 212
BANK, 22
ARALANMA, 218 BİBİ-HEYBƏT NEFT YATAĞI, 25
AVTOGEN QAYNAQ. 10 BANKA (sualtı təpə), 22
ARALIQ (arakəsmə), 185 AVTOXTON (ABORİGEN) DAĞ BİNAR QARIŞIQ, 25
BAR, 22 BİNƏQƏDİ NEFT YATAĞI, 25
ARALIQ QAZIN HƏCMİ, 30 SÜXURU, 11 BARABAN, 22
ARALIQ QORUYUCU KƏMƏR, 208 AVTOKLAV, 10 BİOSFER, 25
BARİT, 23
ARALIQ MAYE, 30 AVTOKORRELYASİYA. 10 BİOTEXNOLOGİYA, 25
BAROMETR, 23 BİR TON YENİ İSTEHSALA XÜSUSİ
ARALIQ SU, 208 AVTOMAT (Öz-özünə işləyən qurğu), 10 BAROMETRİK PİLLƏ, 23
AREOMETR, 18 AVTOMATİK İDARƏETMƏ, 11 KAPİTAL QOYULUŞU. 267
BAROMETRİK TƏZYİQ, 23
ARGİLLİTLƏR, 18 BİRCİNS LAY MODELİ, 151
AVTOMATİK KAROTAJ STANSİYASI, BARREL, 23
ARXEOZOY ERASI, 19 BİRCİNS LAY, 172
10 BARYER SULAŞDIRMASI, 23
ARXİMED QANUNU, 19 AVTOMATLAŞDIRILMIŞ İŞ YERİ BİRCİNS MAYE AXINI, 172
BASQI YARADAN AQREQAT, 174
ARXİPELAQ, 19 (AİY), 10 BİRCİNS MAYE, 172
BASQI, 158
ARQUMENT, 18 AVTOMATLAŞDIRMA, 10 BASQILI BORU KƏMƏRİ. 158 BİRFAZALI QAZ VƏ YA QAZ-
AROMATİK NEFTLƏR, 165 AVTOMETAMORFİZM, 11 KONDENSAT YATAQLARI, 172
BASQILI SULAR. 158
ARTEZİAN QUYUSU, 18 AVTOMOBİL BAZASI, 10 BİRFAZALI MAYE, 172
BASQ1SIZ SULAR, 23
ARTEZİAN SUYU, 18 BİRFAZALI NEFT YATAQLARI, 172
AVTOMODEL HƏLL, 11 BAŞ (əsas) KRATER. 124
ARTIM TEMPİ, 251 BİRFAZALI SÜZÜLMƏ, 172
AVTOPIXTALAŞMA BAŞ KOMPRESSOR STANSİYASI, 64
(avtokoaqulyasiya), 10
BİRİNCİ NÖV
BİRİNCİ NÖV FAZA KEÇİDLƏRİ, 272
BİRJA (topdan satış bazan), 25
BİRQİYMƏTLİ FUNKSİYA, 172
BİRÖLÇÜLÜ AXIN, 172
BİTUMLAR, 25
BİTUMLU SÜXURLAR, 25
BİZNES, 25
BİZNESMEN, 25
BLACK-OİL ÜSULU, 142
BLOK, 25
BLOK-DİAQRAM, 25
BLOKLAR ÜZRƏ SUVURMA, 26
BOME DƏRƏCƏSİ (°BE), 26
BOME DƏRƏCƏSİ, 66
BORC FAİZİ, 213
BORT, 26
BORU AÇARI, 109
BORU BAŞLIĞI, 64, 264
BORU DÜZƏN GƏMİ, 264
BORU DÜZƏN, 264
BORU KƏMƏRİ AYRICISI, 218
BORU KƏMƏRİ NƏQLİYYATI, 264
BORU KƏMƏRİ, 264
BORU KƏMƏRLƏRİNDƏ
TARAZLAŞDIRANLAR, 111
BORU KƏMƏRLƏRİNİN DRENAJ
MÜHAFİZƏSİ, 81
BORU KƏMƏRLƏRİNİN ELEKTRO-
KİMYƏVİ MÜHAFİZƏSİ, 294
BORU KƏMƏRLƏRİNİN
LAYİHƏLƏNDİRİLMƏSİ, 207
BORU KƏMƏRLƏRİNİN
TƏDRİCLƏMƏ ÖRTÜKLƏRİ, 93
BORU QAYNAQLAMA BAZASI, 264
BORUAÇAN, 264
BORUARXASI FƏZA, 89
BORUARXASI QAZ, 89
BORUARXASI TƏZYİQ, 89
BORUARXASI TƏZYİQ., 68
BORUCUQ, 184
BORUKƏMƏRİ SUUDUCULARI, 38
BORULAR, 264
BORULARDA LAY SINAYICISI, 99
BOŞLUQ (kavitasiya), 101
BOŞLUQLUQ, 239
BOYUNA ƏYİLMƏ, 206
BÖHRAN HALI, 127
BÖHRAN NÖQTƏSİ, 126
BÖHRAN TEMPERATURU, 126
BÖHRAN TƏZAHÜRLƏRİ, 126
BÖHRAN TƏZYİQİ, 127
-352-
BÖHRAN YÜKÜ, 126
BÖHRAN, 125
BÖLÜNMƏ, 72
BRAXİANTİKLİNAL, 26
BRAXİSİNKLİNAL, 26
BREKÇİYA, 26
BRİQADA, 26
BRİTİŞ PETROLİUM (BP), 27
BRUTTO (xalis olmayan çəki), 27
BS (beynəlxalq sistem), 234
BUCAQ MOMENTİ, 265
BUCAQ ÖLÇÜLƏRİ, 138
BUCAQ SÜR’ƏTİ, 265
BUCAQ TƏ’CİLİ, 265
BUCAQÖLÇƏN, 266
BUCURQAD, 128
BUFER TƏZYİQİ, 30, 68
BUXAR ƏMƏLƏGƏLMƏ İSTİLİYİ, 255
BUXAR ƏMƏLƏGƏLMƏ, 183
BUXAR GENERATORU, 183
BUXAR QAZANI, 183
BUXAR QIZDIRICISI, 183
BUXAR MAŞINI, 183
BUXAR TURBİNİ, 183
BUXAR, 181
BUXARIN ELASTİKLİYİ, 269
BUXARIN VURULMASI (laya), 156
BUXARLANDIRICI, 99
BUXARLANMA, 98
BUXARLANMAQLIQ, 99
BUXTA, 30
BUNKER (tutum), 27
BURAXILIŞ TƏZYİQİ, 69
BURMA (VİNT) MÜHƏRRİKİ, 34
BURMA (VİNT) NASOS QURĞUSU, 34
BURMA (VİNT) NASOSU, 35
BURMA QUYUDİBİ MÜHƏRRİKİ, 35
BUTAN, 30
BUZ DÖVRÜ, 129
BUZ, 129
BUZOVNA-MAŞTAĞA NEFT YATAĞI,
27
BÜDCƏ, 30
BÜTÖV CİSİMLƏR MEXANİKASI, 145
C ÇOXLAYLI YATAQ, 149
CANLI KƏSİK, 83
CARİ (dinamik) LAY TƏZYİQİ, 250
CARİ CARİ
CARİ ÇIXARILA BİLƏN EHTİYATA
NƏZƏRƏN ÇIXARMA TEMPİ, 251
CARİ XƏRCLƏR, 250
CARİ LAY TƏZYİQİ, 69
CƏRƏYAN BORUCUĞU, 263
CƏRƏYAN XƏTTİ, 130
CİLALANMIŞ ŞTOK, 286
CİVƏLİ TERMOMETR, 229
CODLUQ DƏRƏCƏSİ, 66
COUL QANUNU, 74
COUL, 74
COUL-TOMSON EFFEKTİ, 296
COUL-TOMSON EFFEKTİ, 74
CÜT FUNKSİYA, 283
Ç
ÇATLI LAY MODELİ, 151
ÇATLI LAYLARDA DEPRESSİYANIN
HÜDUD QİYMƏTİ, 202
ÇATLILIQ ƏMSALI, 123
ÇEŞİD, növ, 242
ÇEVRƏ, 173
ÇEVRİLMİŞ YATIM, 175
ÇƏKİ SƏRFİ, 33
ÇƏN, 282
ÇƏNİN ÜZƏN ÖRTÜYÜ, 188
ÇIXARILA BİLƏN EHTİYAT, 91
ÇIXARILA BİLƏN QALIQ EHTİYAT,
178
ÇIXARILMA, 91
ÇIXIŞ, 43, 169
ÇINQIL, 65
ÇOX DƏRİN QAZIMA, 229
ÇOX TƏBƏQƏLİ LAY, 149
ÇOXDƏRİN QAZIMA. 28
ÇOXDİBLİ QAZIMA, 27, 149
ÇOXDİBLİ QUYU, 149
ÇOXƏLAQƏLİ SAHƏ, 149
ÇOXFAZALI AXIN, 149
ÇOXFAZALI SÜZÜLMƏ, 149
ÇOXHƏDLİ. 149
ÇOXİLLİK DONUŞLUQ, 149
ÇOXKOMPONENTLİ SİSTEM, 149
ÇOXQİYMƏTLİ FUNKSİYA, 149
ÇOXLUQ, 150
ÇOXLUQLAR NƏZƏRİYYƏSİ, 149
ÇOXLÜLƏLİ QAZIMA, 27
-353- DAĞ
ÇOXÖLÇÜLÜ FƏZA, 149
ÇOXTƏBƏQƏLİ BORULAR, 149
ÇÖKMƏ (sedimentasiya) ANALİZİ, 231
ÇÖKMƏ (sedimentasiya), 231
ÇÖKMƏ SÜXURLARIN
PETROQRAFİYASI, 188
ÇÖKMƏ SÜXURLARIN SEMENTİ, 280
ÇÖKMƏ SÜXURLARIN STRUKTURU,
247
ÇÖKMÜŞ KONDENSATIN
YUYULMASI, 42
ÇÖKÜNTÜ DAĞ SÜXURLARI, 176
ÇÖKÜNTÜ SÜXUR YATAQLARI, 176
ÇÖKÜNTÜ YIĞIMI, 176
ÇÖKÜNTÜ. 179
ÇUXUR, 119
D
DABAN SULARI, 196
DABAN SULARIN BASQISININ
İSTİFADƏSİ İLƏ İŞLƏNMƏ
SİSTEMİ, 236
DAĞ GEOMEXANİKASI, DAĞ
SÜXURLARININ MEXANİKASI. 64
DAĞ SÜXURLARININ AKUSTİK
XASSƏLƏRİ, 13
DAĞ SÜXURLARININ AKUSTİK
SƏRTLİYİ, 13
DAĞ SÜXURLARININ KEÇİRİCİLİYİ,
211
DAĞ SÜXURLARININ QAZILMA
QABİLİYYƏTİ, 28
DAĞ SÜXURLARININ SU HOPUMU,
38
DAĞ SÜXURLARININ SU İLƏ
DOYMASI, 37
DAĞ SÜXURLARININ SU
KEÇİRİCİLİYİ, 38
DAĞ SÜXURLANIN İSLANMA
QABİLİYYƏTİ, 241
DAĞ SÜXURLARI MASSİVİ, 135
DAĞ SÜXURLARI, 65, 199
DAĞ SÜXURLARIN FİZİKİ
XASSƏLƏRİ, 274
DAĞ SÜXURLARIN MƏSAMƏLİLİYİ,
199
DAĞ SÜXURLARINDA GƏRGİNLİK
RELAKSASİYASI, 226
DAĞ SÜXURLARINDA SÜZÜLMƏ, 275
DAĞ
DAĞ SÜXURLARINDAKI MƏSAMƏ­
LƏR, 200
DAĞ SÜXURLARININ MÜTLƏQ SU
UDMA QABİLİYYƏTİ, 7
DAĞ SÜXURLARININ SIXILMASI,
233
DAĞ SÜXURLARININ ABRAZİVLİYİ,
7 XASSƏLƏRİ, 274
DAĞ SÜXURLARININ
ANİZOTROPİYASI, 16
DAĞ SÜXURLARININ BƏRKLİYİ
(möhkəmliyi), 125
DAĞ SÜXURLARININ BƏRKLİYİ, 249
DAĞ SÜXURLARININ ÇATLILIĞI, 263
DAĞ SÜXURLARININ DAĞILMASI,
221
DAĞ SÜXURLARININ
DEFORMASİYASI, 74
DAĞ SÜXURLARININ ELASTİKLİYİ,
269
DAĞ SÜXURLARININ ELEKTRİK
XASSƏLƏRİ, 292
DAĞ SÜXURLARININ FİZİKASI, 273
DAĞ SÜXURLARININ FİZİKİ-
TEXNİKİ XASSƏLƏRİ, 273
DAĞ SÜXURLARININ İSTİLİK
XASSƏLƏRİ, 254
DAĞ SÜXURLARININ İSTİLİK
KEÇİRMƏSİ, 255
DAĞ SÜXURLARININ İSTİLİK
TUTUMU, 254
DAĞ SÜXURLARININ KOLLEKTOR
XASSƏLƏRİ, 110
DAĞ SÜXURLARININ KÖVRƏKLİYİ,
280
DAĞ SÜXURLARININ QAZ TUTUMU,
48
DAĞ SÜXURLARININ
QAZLADOYUMU, 49
DAĞ SÜXURLARININ MEXANİKİ
XASSƏLƏRİ, 145
DAĞ SÜXURLARININ MÖHKƏMLİYİ,
213
DAĞ SÜXURLARININ NƏMTUTUMU,
35
DAĞ SÜXURLARININ PLASTİKLİYİ,
190
DAĞ SÜXURLARININ
RADİO AKTİVLİYİ, 217
DAĞ SÜXURLARININ REOLOJİ
XASSƏLƏRİ, 227
-354- DARSİ
DAĞ SÜXURLARININ SIXLIĞI, 191
DAĞ SÜXURLARININ STRUKTURU,
247
DAĞ SÜXURLARININ SUVERİMİ, 38
DAĞ SÜXURLARININ
SÜRÜŞGƏCLİYİ, 198
DAĞ SÜXURLARININ SÜZÜLMƏ
DAĞ SÜXURLARININ TEXNOLOJİ
XASSƏLƏRİ, 260
DAĞ SÜXURLARININ TEKSTURU, 249
DAĞ SÜXURLARININ
TERMODƏYANƏTLİYİ, 258
DAĞ SÜXURLARININ TƏBƏQƏLİLİY,
240
DAĞ SÜXURLARININ
YAPIŞQANLIĞI, 130
DAĞ SÜXURLARININ YATIMI, 87
DAĞ SÜXURUNUN AÇIQ
MƏSAMƏLİLİYİ, 179
DAĞ SÜXURUNUN BÖHRAN
SUDOYUMU, 126
DAĞ SÜXURUNUN EFFEKTİV
MƏSAMƏLİLİYİ, 296
DAĞ SÜXURUNUN XÜSUSİ HƏCM
TUTUMU, 266
DAĞ SÜXURUNUN QALIQ
NF.FTDOYUMLUĞU (qazdoyumluğu)
ƏMSALI, 121
DAĞ SÜXURUNUN QALIQ
SUDOYUMLUĞU ƏMSALI, 121
DAĞ SÜXURUNUN MƏSAMƏLİLİK
ƏMSALI, 122
DAĞ SÜXURUNUN SUDOYUMLUĞU
ƏMSALI, 119
DAĞ TƏZYİQİ, 64
DAĞIDICI SULAR, 11
DAĞ-MƏ’DƏN İŞİNDƏ KONSESSİYA,
118
DAĞ-MƏ’DƏN SƏNAYESİNDƏ
ƏMƏYİN TƏHLÜKƏSİZLİYİ, 23
DAXİLİ QAZLILIQ KONTURU, 36
DAXİLİ NEFTLİLİK KONTURU, 36
DAXİLİ SÜRTÜNMƏ, 263
DAXİLİ SÜZÜLMƏ MÜQAVİMƏTİ, 36
DAİMİ ELEKTRİKLƏ QIZDIRMA, 246
DALĞIC İŞLƏRİ, 37
DALTON QANUNLARI, 69
DAMBA, 69
DARSİ QANUNU, 86
DARSİ, 69
-355 - DİAPİR QIRIŞIQ
DARTAYLAMA
DƏNİZ NEFTQAZ MƏ’DƏNLƏRİ, 154
DARTAYLAMA, 249
DARTAYLANMA JELONKASI, 83 DƏNİZ SƏVİYYƏSİ, 270
DƏNİZ SUYU (okean suyu), 154
DAYANIQLI MÜVAZİNƏT (tarazlıq),
DƏNİZ YATAQLARININ
216
LAYİHƏLƏNDİRİLMƏSİ, 207
DAYANIQSIZ MÜVAZİNƏT (tarazlıq),
DƏRƏCƏLƏMƏ, 66
216
DƏRİN DƏNİZ QAZIMASI, 155
DAYANMIŞ QUYULAR FONDU, 23
DƏRİN QAZIMA, 63
DEAERATOR, 70
DƏRİN SEYSMİK ZONDLU TƏDQİQ, 62
DEBİT, 70
DEBİTİN QAZSIZ HÜDUD QİYMƏTİ, DƏRİNDƏ YERLƏŞƏN YATAQ, 87
DƏRİNLİK DEBİTOMERİ, 63
202
DEBİTİN SUSUZ HÜDUD QİYMƏTİ, DƏRİNLİK EKSPANİMETRİ, 63
DƏRİNLİK QURULUŞU XƏRİTƏSİ, 103
202
DƏRİNLİK MANOMETRİ, 63, 134
DEBİTÖLÇƏN (DEBİTOMER):, 71
DƏRİNLİK NASOS QURĞUSU, 62
DEFORMASİYA, 74
DEFORMASİYANIN İŞİ, 215 DƏRİNLİK NASOS QUYULARININ
TƏDQİQİ, 99
DEKADA (ONGÜNLÜK), 72
DƏRİNLİK NASOSLARI, 63
DEKART KOORDİNAT SİSTEMİ, 72
DƏRİNLİK NASOSU İLƏ ÇIXARMAQ.
DEQRADASİYA, 72
62
DELTA, 72
DƏRİNLİK NASOSUN DOLMA
DEPRESSİYA QIFI, 40
ƏMSALI. 120
DEPRESSİYA, 73
DƏRİNLİK NASOSUNUN VERİM
DESORBER, 73
ƏMSALI, 122
DESORBSİYA, 73
DƏRİNLİK NÜMUNƏGÖTÜRÜCÜSÜ,
DETERMINANT (TƏ’YİNEDİCİ), 73
63
DETERMİNİK MODELLƏR, 74
DƏRİNLİK ÖLÇMƏ QURĞUSU, 62
DETONASİYA, 74
DƏRİNLİK PİKNOMETRİ, 63
DETONATOR, 74
DƏRİNLİK PROSESLƏRİ, 213
DEVALVASİYA, 71
DƏRİNLİK RABİTƏ KANALI, 63
DEVON DÖVRÜ, 71
DƏRİNLİK RF.PERLƏR ÜSULU, 63
DƏFƏ, 124
DƏRİNLİK SATURİMETRİ, 63
DƏQİQLİK, 262
DƏRİNLİK SƏRFÖLÇMƏ, 62
DƏM QAZI (karbon oksidi-LO), 265
DƏMİR-BETON KONSTRUKSİYALAR, DƏRİNLİK TERMOMETRİ, 258
DƏRİNLİK TRİOMETRİ, 63
82
DƏRİNLİK VİSKOZİMETRİ, 63
DƏMİR-BETON NEFT ÇƏNİ, 82
DƏSTƏ, 229
DƏMİR-BETON, 82
DƏMİRYOL SİSTERNİ.82 DƏYƏR, 246
DƏYİRMAN, 138
DƏNƏVƏR MÜHİT MEXANİKASI, 145
DƏNİZ BORU KƏMƏRLƏRİ, 154 DƏYİŞKƏN DEBİTLİ QUYU, 71
DƏYİŞKƏNLİK, 92
DƏNİZ ESTAKADASl, 154
DƏYİŞMƏ DİAPAZONU, 75
DƏNİZ FAYDALI QAZINTI
YATAQLARININ KƏŞFİYYATI, 154 DƏYİŞMƏYƏN (INVARIANT). 94
DƏNİZ GEOFİZİKİ KƏŞFİYYATI, 154 DƏYİŞMƏZLİK (İNVARİANTLIQ). 94
DİAFRAQMA. 75
DƏNİZ GEOLOGİYASI. 154
DİAFRAQMALI NASOS, 75
DƏNİZ QAZIMA PLATFORMASI, 154
DİAGENEZ. 74
DƏNİZ QAZIMASI. 155
DİAQRAM, 74
DƏNİZ QAZIMASI, 28
DİAMETR, 75
DƏNİZ NEFT VƏ QAZ
DİAPAZON, 75
YATAQLARININ İŞLƏNMƏSİ, 220
DİAPİR QIRIŞIQ, 75
 DİB
-356-
DİB ÇÖKÜNTÜLƏRİ, 81
DİFERENSİAL QAZSIZLAŞDIRMA, 79
DİFERENSİAL MANOMETR, 79
DİFERENSİAL TƏNLİKLƏR, 79
DİFFERENSİAL KONDENSASİYA, 78
DİFFUZİYA ƏMSALI, 119
DİFFUZİYA, 79
DİLATAT MAYE, 76
DİN VƏ STARK APARATI, 18
DİNA, 76
DİNAMİK LAY TƏZYİQİ, 191
DİNAMİK MƏSAMƏLİLİK ƏMSALI,
119
DİNAMİK MƏSAMƏLİLİK, 76
DİNAMİK ÖZLÜLÜK, 76
DİNAMİK PROQRAMLAŞDIRMA, 77
DİNAMİK SİSTEM, 76
DİNAMİK TARAZLIQ, 77
DİNAMİK YÜK, 76
DİNAMİKA, 76
DİNAMOQRAF, 77
DİNAMOMETR, 77
DİNAMOMETRLƏMƏ, 77
DİN-STARK CİHAZI, 77
DİRİXLE MƏSƏLƏSİ, 77
DİRSƏKLİ VAL, 110
DİSKONT, 77
DİSKONTLAŞDIRMA, 77
DİSKONTUN (diskonlaşdırma)
NORMASI, 167
DİSKONTUN NOMİNAL NORMASI,
167
DİSKONTUN REAL NORMASI, 167,
223
DİSKRETLİK, 77
DİSPERS ANALİZ. 78
DİSPERS SİSTEMLƏR, 78
DİSPERSİYA, 78
DİSPERSLİK, 78
DİSPETÇER MƏNTƏQƏSİ, 78
DİSPETÇERLƏŞDİRMƏ, 78
DİSSİPASİYA (DAĞILMA), 78
DİŞLİ ÇARX NASOSU, 285
DİŞLİ ÇARX, 285
DİVERGENSİYA, 75
DİVİDEND (QAZANC PAYI), 75
DİZAYN, 75
DİZEL YAĞI, 75
DİZEL YANACAĞI, 75
DİZEL, 75
EFFEKTİV
DİZYUNKTİV POZĞUNLUQLAR, 76
DOLDURMA AQREQATI, 157
DOLOMİT, 80
DOYMAMIŞ KARBOHİDROGENLƏR,
161
DOYMANIN SIÇRAYIŞI, 238
DOYMUŞ BUXAR, 159
DOYMUŞ KARBOHİDROGENLƏR,
159, 202
DOYMUŞ MƏHLUL, 159
DOZA (MİQDAR), 80
DOZALAŞDIRICI NASOS, 80
DOZATOR, 80
DÖNƏN PROSES, 170
DÖNMƏZ PROSESLƏR, 160
DÖRDXLORLU KARBON, 283
DÖRDNÖQTƏLİ SİSTEM, 283
DÖRDÜNCÜ SİSTEM (dövr), 283
DÖVR, 185
DÖVRETMƏ SİSTEMİ (qazımada), 282
DÖVRETMƏ, 282
DÖVRİ FUNKSİYA, 186
DÖVRİYYƏ FONDLARI, 170
DÖVRLÜ ELEKTRİKQIZDIRMA, 281
DÖVRLÜ SULAŞDIRMA, 282
DRENAJ ZONASI, 90
DRENAJ, 81
DROSSEL, 81
DROSSELLƏNMƏ, 81
DURULDUCU ÇƏN, 180
DURULTMA, 179
DUZLULUQ (minerallaşma), 241
DÜNYA BAZARI, 148
DÜNYA QAZ KONQRESLƏRİ, 148
DÜNYA NEFT KONQRESLƏRİ, 148
DÜNYA OKEANI, 148
DÜNYƏVİ QİYMƏTLƏR, 148
DÜNYƏVİ SABİTLƏR, 148
DÜPİ DUSTURU, 277
DÜPİ TƏNLİYİ, 269
DÜYM, 81
DÜZ İSTİQAMƏTLİ LAYDAXİLİ
YANMA, 213
DÜZXƏTLİ PARALEL AXIN, 213
E EKVİPOTENSİAL SƏTH, 288
EBONİT, 287
EFFEKTİV KEÇİRİCİLİK, 211, 296
EFFEKTİV -357 - ENERJİ
EKVİVALENT, 288
EFFEKTİV QALINLIQ ƏMSALI, 124
EKVİVALENTLİK, 288
EFFEKTİV MƏSAMƏLİLİK ƏMSALI,
EKZOGEN AMİLLƏR, 288
124
EKZOGEN PROSESLƏR, 288
EFFEKTİV MƏSAMƏLİLİK, 296
EKZOGEN YANĞIN, 197
EFFUZİV DAĞ SÜXURLARI, 297
EKZOTERMİK REAKSİYA, 288
EHTİMAL NƏZƏRİYYƏSİ, 32
ELASTİK DALĞALARIN
EHTİMAL, 32
İNTERFERENSİYASI, 98
EHTİYAT KATEQORİYALARI, 105
ELASTİK EHTİYAT ƏMSALI, 123
EHTİYAT QUYULAR FONDU, 225
EHTİYAT QUYULAR PARAMETRİ ELASTİKİ DALĞALAR, 268
ELASTİKİ SUBASQI REJİMİ, 269
((Уе), 182
ELASTİKLİK MODULLARI, 151
EHTİYATI HESABLANACAQ
ELASTİKLİK, 269
OBYEKT, 197
ELEKTRİK ANALOJİLİYİ
EHTİYATIN HESABLANMASI, 197
(OXŞARLIĞI) ÜSULU, 293
EHTİYATIN MÜTLƏQ ARTIMI, 8
ELEKTRİK GENERATORU, 292
EHTİYATLAR QATLIĞI, 124
EHTİYATLARIN (neftin) STATİSTİK ELEKTRİK HİDRATSIZLAŞDIRIC1, 293
ELEKTRİK İNTİQALI, 292
HESABLANMA ÜSULU, 245
ELEKTRİK KAROTAJINA
EXOLOT, 297
ƏSASLANAN KEÇİRİCİLİYİN
EJEKTOR, 288
TƏ’YİNİ ÜSULU, 140
EKLİMETR, 288
ELEKTRİK KAROTAJI, 292
EKLİPS ÜSULU, 142
ELEKTRİK KƏŞFİYYATI, 292, 293
EKOGENEZ, 289
ELEKTRİK QAZIMASI, 293
EKOLOGİYA, 289
ELEKTRİK MƏRKƏZDƏNQAÇMA
EKOLOJİ OPTİMAL, 289
NASOS QURĞUSU, 293
EKONOMAYZER, 289
ELEKTRİK MÜHƏRRİKİ, 292
EKRANLANMIŞ NEFT (QAZ)
ELEKTRİK ÖTÜRÜCÜ XƏTT, 130
YATAQLARI, 87
ELEKTRİK TERMOMETRİ
EKRANLAŞMIŞ NEFT VƏ QAZ
(elektrotermomctr), 293
YATAQLARI, 289
ELEKTRİK-İNTEQRATORU (neft
EKSKAVATOR, 290
layının elektrik modeli), 293
EKSON, 290
ELEKTROHİDRODİNAMİK ANALOQ
EKSPERİMENT, 290
ÜSULU, 142
EKSPERT RƏ’Yİ, 290
ELEKTROLİT, 293
EKSPERT, 290
ELEKTRON HESABLAMA MAŞIN­
EKSPERTİZA, 290
LARININ VAHİD SİSTEMİ, 81
EKSPONENSİAL FUNKSİYA, 291
ELEMENT ANALİZİ, 294
EKSPONENT, 291
ELEMENTLƏRİN MENDELEYEV
EKSPRES ÜSUL, 291 DÖVRİ SİSTEMİ, 186
EKSSENTRİKLİK, 292
ELLİPS, 294
EKSTENSİV PARAMETRLƏR, 291
EMULQATOR, 294
F.KSTENSİV, 291
EMULSİYA YARATMA (neftin), 294
EKSTRAPOLYASİYA, 292
EMULSİYA, 294
EKSTREMUM, 292 ENDİRMƏ-QALDIRMA ƏMƏLİYATI,
EKVATOR, 288 243
EKVİPOTENSİAL XƏTLƏR, 288
EKVİVALENT SÜZÜLMƏ
ENDOGEN PROSESLƏR, 213, 294
ENDOGEN YANĞIN, 197
ENERJİ EHTİYATLARI, 294
MÜQAVİMƏTLƏRİ ÜSULU, 141
ENERJİ, 295
EKVİVALENT TƏNLİKLƏR, 288
 ENERJİNİN -358- FAYDALI FAYDALI -359- FRİKSİON

ENERJİNİN SAXLANILMASI ƏLƏKLƏ TƏHLİL (analiz), 238 FAYDALI KOMPONENT, 198 FƏRDİ XƏRCLƏR, 89
QANUNU, 294 ƏMƏK BİRJASI, 25 FAYDALI KOMPONENTLƏR FƏRQ, 185
ENERJİNİN SAXLANMASI VƏ ƏMƏK HAQQI, 88 BALANSI, 22 FIRLADICI MOMENT, 41. 153
ÇEVRİLMƏSİ QANUNU, 86 ƏMƏK MƏHSULDARLIĞI, 208 FAYDALI QAZINTI İTKİLƏRİ, 201 FIRLANĞIC, 33
ENİNƏ QIRILIB-DÜŞMƏ, 199 FAYDALI QAZINTI YATAQLARI, 138 FIRLANMA QAZIMASI, 27, 41
ƏMƏK TUTUMU, 264
ENQLER DƏRƏCƏLƏRİ, 294 ƏMƏK VASİTƏLƏRİ, 244 FAYDALI QAZINTI YATAQLARININ FIRLANMA OXU, 178
ENQLER VİSKOZİMETRİ, 35, 294 ƏMƏLİYYAT RİSKİ, 228 AÇIQ İŞLƏNMƏSİ, 179 FIRLANMA-ZƏRBƏ QAZIMASI, 41
ENTALPİYA, 295 ƏMƏLİYYATLARIN TƏDQİQİ, 99 FAYDALI QAZINTI YATAQLARININ FİKTİV SÜXUR MODELİ, 151
ENTROPİYA, 295 ƏMƏYİN MÜHAFİZƏSİ, 180 AXTARIŞI, 197 FİKTİV SÜXUR, 274
EOSEN, 295 ƏMƏYİN NORMALAŞDIRILMASI, 168 FAYDALI QAZINTI YATAQLARININ FİLTRLƏR, 276
EPİSENTR, 295 ƏMƏYİN ÖDƏNİLMƏSİ (əmək haqqı), 174 GEOLOJİ STRUKTURLARI, 54 FİZİKA, 273
EPOXA, 295 FAYDALI QAZINTI YATAQLARININ FİZİKİ ANALİZ ÜSULLARI, 274
ƏMSAL, 119
EPOKSİD QƏTRANLARI, 295 HAZIRLIĞI, 195 FİZİKİ KƏMİYYƏTLƏR, 274
ƏMTƏƏ MƏHSULU, 261
EPOKSİD YAPIŞQANLAR, 295 FAYDALI QAZINTI YATAQLARININ FİZİKİ KƏMİYYƏTLƏRİN
ƏMTƏƏ, 261
ERA, 295 İŞLƏNMƏSİ, 220 VAHİDLƏRİ, 82
ƏN KİÇİK KVADRATLAR ÜSULU,
ERQ, 295 FAYDALI QAZINTI YATAQLARININ FİZİKİ KİMYA, 274
140, 157
ERLİFT QALDIRICISI, 295 KONTURA ALINMASI, 173 FİZİKİ MODELLƏŞDİRMƏ, 151.274
ƏRİNTİLƏR (xəlitələr), 243
ERLİFT, 295 FAYDALI QAZINTI YATAQLARININ FİZİKİ OXŞARLIQ, 196, 274
ƏRP, 157 QİYMƏTLƏDİRİLMƏSİ, 180
EROZİYA, 295 FİZİKİ SABİTLƏR, 274
ƏSAS FONDLAR, 177
ESTAKADA BORU KƏMƏRLƏRİ, 295 FAYDALI QAZINTI YATAQLARININ FİZİKİ SAHƏ, 198
ƏSAS FONDLARIN AMORTİZASİYASI
ESTAKADA, 295 SINAN1LMASI, 174 FİZİKİ SİSTEMİN TERMODİNAMİK
(ÖDƏMƏ), 14
ETALON, 296 FAYDALI QAZINTILAR HALI, 257
ƏSAS KAPİTAL (sərmayə), 177
EHTİYATLARININ BALANSI, 21 FİZİKİ-GEOLOJİ MODEL. 273
ETAN, 296 ƏSAS QUYULAR FONDU, 177 FAYDALI QAZINTILAR YATAĞI, 88 FİZİKİ-KİMYƏVİ ANALİZ, 273
ETANOL, 296 ƏSAS VƏSAİTLƏR, 177
ETİBARLILIQ, 157 FAYDALI QAZINTILAR, 198 FİZİKİ-KİMYƏVİ TƏ’SİR ÜSULLARI,
ƏSGİNAZ, 19 FAYDALI QAZINTILARIN ANALİZİ, 15
ETİL SPİRTİ, 296 ƏTALƏT QÜVVƏSİ, 234 273
EYLER DÜSTURLARI, 288 FAYDALI QAZINTILARIN BALANS FLANS, 276
ƏTALƏT MOMENT!, 153 EHTİYATI, 22
EYLER TƏNLİKLƏRİ, 288 ƏTRAF MÜHİT, 173 FLORA, 276
FAYDALI QAZINTILARIN FLÜİD, 276
EYLER ÜSULU, 288 ƏTRAF MÜHİTİN ÇİRKLƏNMƏSİ, 85
ÇIXARILMASI, 79 FLÜ1DGEODİNAMİKAS1, 276
EYNİLƏŞDİRMƏ (eyniləşdirilmə), 91 ƏTRAF MÜHİTİN MÜHAFİZƏSİ, 180 FAYDALI QAZINTILARIN EHTİYATI,
EYNİLƏŞDİRMƏ MODELLƏRİ, 91 ƏYANİ MODELLƏŞDİRMƏ, 150 FONDTUTUMU, 276
EYNİLİK, 91
88 FONDVF.RİMİ, 276
ƏYANİLİK, 94 FAYDALI QAZINTILARIN SƏNAYE
ƏYANİ-RİYAZİ MODELLƏŞDİRMƏ, 151 FONTAN ARMATURU, 18. 276
ƏHƏMİYYƏTLİ EHTİYATLARI, 88 FONTAN QUYULARININ TƏDQİQİ, 99
ƏYİLMƏ, 92
Ə ƏYRİ, 125
FAYL, 272
FAZA ÇEVRİLMƏLƏRİ, 272
FAZA DİAQRAMASI, 272
FONTAN QUYUSU, 277
FONTAN NEFT ÇIXARMASI, 277
FONTAN ÜSULU İLƏ NEFTÇIXARMA,
ƏDƏDİ ÜSULLAR, 283 FAZA HAL DİAQRAMI, 75
ƏHALİNİN VAXT BÜDCƏSİ, 30
ƏHATƏ ƏMSALI, 121
F FAZA KEÇİD TEMPERATURU, 251
FAZA KEÇİDİ İSTİLİYİ (xüsusi), 255
163
FONTAN YOLKASI, 82, 277
FONTAN. 276
ƏHƏNGDAŞI, 91 FAİZ TARİFİ, 213 FAZA KEÇİRİCİLİYİ, 211, 272 FONTANVURMA TƏZYİQİ, 69
ƏHƏNGLƏŞMİŞ QUMDAŞI, 91 FAİZ, 213 FAZA MÜVAZİNƏTİ SABİTLƏRİ. 114
FORMA (görünüş). 277
ƏKS (retroqrad) BUXARLANMA, 170 FAKT, 272 FAZA MÜVAZİNƏTİ, 272 FORMALLAŞDIRMA (rəsmləşdirmə), 277
ƏKS (retroqrad) KONDENSASİYA, 170 FARENGEYT ŞKALASI, 272 FAZA. 271
ƏKS İSTİQAMƏTLİ LAYDAXİLİ FORTRAN, 278
FARS KÖRFƏZİ NEFTLİ-QAZLI FAZALAR KEÇİDİ, 185
FOTOEFFEKT, 278
YANMA, 212 HÖVZƏSİ, 187 FAZALARARASI GƏRİLMƏ, 137
ƏLAQƏLİ ÇƏN, 115 FOTOELEMENT, 278
FASİAL ANALOQLAR, 16 FENOL (LsisJİ). 272 FOTOİONLAŞMA, 278
ƏLAQƏLİ SU, 231 FASİLƏ DƏSTƏSİ, 230 FENOLLAR. 272 FRAKSİYA ANALİZİ, 16, 278
ƏLAVƏ XƏRCLƏR, 157 FASİYA, 272 FENOMEN (qeyri-adi), 273 FRAKSİYA, 278
ƏLEHİQAZ, 212 FAUNA (heyvanat aləmi), 272 FƏAL İŞLƏNMƏ SİSTEMİ. 13
FRİKSİON ÖTÜRMƏ, 278
ƏLƏK, 237 FAYDALI İŞ ƏMSALI, 122 FƏAL NEFTLƏR, 13
FUNKSİYA -360- GÜNDÜZ H2O -361 - HİDRO

FUNKSİYA, 278 GEOLOJİ SƏRHƏD, 54 HƏRƏKƏTİ YAVAŞIDAN, 262

FUNKSİYALAR NƏZƏRİYYƏSİ, 252
FUNKSİYANIN QRAFİKİ, 67
GEOLOJİ SİSTEM, 235
GEOLOJİ STRUKTURA, 54
FURYE QANUNU, 278 GEOLOJİ TƏMAS (KONTAKT), 115
FURYE SIRASI, 278 GEOLOJİ YAŞ, 40
FURYE ÜSULU, 141 GEOLOJİ-GEOFİZİKİ KƏSİLİŞ, 55, 221
FUT, 278 GEOLOJİ-KƏŞFİYYAT İŞLƏRİNİN
LAYİHƏLƏNDİRİLMƏSİ, 207
GEOLOJİ-KƏŞFİYYAT İŞLƏRİNİN
G MƏRHƏLƏLƏRİ, 296
GEOLOJİ-MƏ’DƏN ANALİZİ, 55
GECİKMƏ VAXTI, 41 GEOLOJİ-MƏ’DƏN TƏHLİLİ, 15
GEL, 53 GEOMEXANİKA, 55
GENEZİS, 53 GEOMORFOLOGİYA, 55
GENİŞLƏNDİRİCİ, 222 GEOSFERALAR, 55
GEOAKUSTİKA, 53 GEOSİNKLİNAL, 55
GEOANTİKLİNAL, 53 GEOSTATİK TƏZYİQ, 55
GEODEZİYA, 53 GEOTEKTONİK SİKL, 281
GEODİNAMİKA, 53 GEOTEKTONİKA, 56
GEOFİZİKA, 56 GEOTERMAL EHTİYATLAR, 56
GEOFİZİKİ AXTARIŞ VƏ GEOTERMAL SAHƏ, 56
KƏŞFİYYAT, 57 GEOTERMİK QRADİENT, 56
GEOFİZİKİ ANOMALLIQ, 56 GEOTERMİK PİLLƏ, 56
GEOFİZİKİ KƏŞFİYYAT ÜSULLARI, 56 GEOTERMİKİ ÖLÇMƏLƏR, 56
GEOFİZİKİ PLANAALMA, 56 GEOTERMİYA, 56
GEOFİZİKİ-MƏ’DƏN GESS QANUNU, 57
MƏ’LUMATLARININ GEY-LÜSSAK QANUNU, 53, 86
İNTERPRETASİYASI, 98 GEYZERLƏR, 53
GEOXRONOLOGİYA, 57 GƏRGİNLİK, 158
GEOXRONOLOJİ (geotarixi) ŞKALA, 285 GƏTİRİLMİŞ XƏRCLƏR, 89, 203
GEOİZOTERMLƏR, 54 GƏTİRİLMİŞ İZOBARLAR, 203
GEOKİMYA, 57 GƏTİRİLMİŞ QİDALANMA KONTURU,
GEOLOGİYA, 54 117, 204
GEOLOJİ XİDMƏT, 54 GƏTİRİLMİŞ LAY TƏZYİQİ, 203
GEOLOJİ AXTARIŞLAR, 197 GƏTİRİLMİŞ TƏZYİQ, 69
GEOLOJİ DÖVR, 186 GƏZDƏK (dağ çökəyi), 232
GEOLOJİ EHTİYAT, 54 GİLCƏ, 247
GEOLOJİ ELMLƏR, 54 GİLQARIŞDIRAN, 61
GEOLOJİ ƏSR, 32 GİLLƏR, 62
GEOLOJİ FORMASİYA, 277 GİLLƏRİN ŞİŞMƏSİ, 156
GEOLOJİ XƏRİTƏ, 103 GİLLİ MƏHLUL, 61
GEOLOJİ XƏRİTƏLƏR, 54 GİLLİ MİNERALLAR, 61
GEOLOJİ KƏSİLİŞ, geoloji profil, 54 GİLTORPAQ, 247
GEOLOJİ KƏŞFİYYAT İŞLƏRİ, 55 GÖRÜNƏN (VİZUAL) MÜŞAHİDƏ, 34
GEOLOJİ KÜMBƏZ, 127 GÖRÜNƏN QALINLIQ, 261
GEOLOJİ QRUP, 67 GÜC ƏMSALI, 120
GEOLOJİ PLANAALMA, 54 GÜC KABELİ, 101
GEOLOJİ PLANALMA, 248 GÜC, 155
GEOLOJİ PROFİL, 54, 213 GÜLLƏ PERFORATORS 187, 214
GEOLOJİ PROSESLƏR, 54, 213 GÜNDÜZ, 72
H HƏRƏKƏTLİ FIRLADICI (qazımada),
194
H2O-MİLLİMETR SU SÜTUNU, 147 HƏRƏKƏTSİZ SU, 193
HAL DİAQRAMI, 75 HƏRƏKƏTSİZ ZONA, 88
HAL PARAMETRLƏRİ, 182 hərrac, 20
HAL TƏNLİKLƏRİ, 270 HƏSSASLIQ, 283
HAMILTON OPERATORU, 52 HƏYACANLANDIRICI QUYU, 40
HARMONİK RƏQSLƏR, 53 HƏYƏCANLANMA ZONASI, 90
HASİLAT QUYULARI, 79
HASİLAT QUYUSU, 80
HİDRATƏMƏLƏGƏLMƏ İNGİBİ-
TORLARI (dayandırıcıları), 94
HASİLATIN MÜTLƏQ ARTIMI, 8 HİDRATLAR, 58
HASİLATIN PAY BÖLGÜSÜ HİDRATLAŞMA, 58
KONTRAKTI, 115 HİDRATSIZLAŞDIRMA, 72
HASİLATIN TEXNİKİ NORMASI, 259 HİDRAVLİK DİNAMOQRAF, 57
HASİLATIN TEXNOLOJİ NORMASI, HİDRAVLİK QRADİENT, 57
259 HİDRAVLİK MAİLLİK, 58
HAVA, 40 HİDRAVLİK MÜHƏRRİK, 57
HAVA-KÖPÜK GENERATORU, 40 HİDRAVLİK MÜQAVİMƏT, 58
HEKSAN, 53 HİDRAVLİK PİSTONLU NASOS, 58
HELİUM, 53 HİDRAVLİK RADİUS, 58
HELİUMLU QAZLAR, 53 HİDRAVLİK SÜRTÜNMƏ ƏMSALI,
HENRİ QANUNU, 53 119
HENRİ QANUNU, 86 HİDRAVLİK ZƏRBƏ, 58
HEPTAN, 57 HİDRAVLİKA, 57
HESABLAMA MAŞINI, 43 HİDRODİNAMİK İZLƏMƏ ÜSULU, 139
HESABLAMA PARAMETRLƏRİ, 197 HİDRODİNAMİK KAROTAJ, 59
HESABLAMA RİYAZİYYATI, 43 HİDRODİNAMİK MODELLƏŞDİRMƏ,
HESABLAMA ÜSULU, 142 150
HETEROGEN SİSTEMLƏR, 57 HİDRODİNAMİK TAMAM QUYU, 59
HƏCM (tutum) ÖLÇÜLƏRİ, 138 HİDRODİNAMİKA, 58
HƏCM, 170 HİDRODİNAMİKİ NATAMAM QUYU,
HƏCMİ ANALİZ, 170 59
HƏCMİ QÜVVƏ (kütləvi qüvvə), 170 HİDROFİL MADDƏLƏR, 61
HƏCMİ NASOS, 171 HİDROFİLLİK, 61
HƏCMİ ÖZLÜLÜK (ikinci özlülük), 170 HİDROFOB MADDƏLƏR, 61
HƏCMİ SIXILMA MODULU, 152, 170 HİDROFOBLUQ, 61
HƏCMİ SÜZÜLMƏ SÜR’ƏTİ, 170 HİDROGEN GÖSTƏRİCİSİ qİ, 39
HƏCMİN KİÇİLMƏSİ ƏMSALI, 123 HİDROGEN İONLARININ QATILIĞI,
HƏQİQ ƏDƏD, 72 117
HƏQİQİ SÜR’ƏT, 99 HİDROGEN SULFİD, 233
HƏLQƏVARİ FƏZADAKI TƏZYİQ, 68 HİDROGEN, 39
HƏLQƏVİ FƏZADAKI TƏZYİQ, 111 HİDROGEN-XLORİD TURŞUSU, 279
HƏLL OLMUŞ QAZ REJİMİ, 221 HİDROGEOLOGİYA, 58
HƏLLEDİCİLƏR, 222 HİDROKİMYA, 61
HƏLLOLMUŞ QAZ REJİMİ, 225 HİDROQARIŞDICI, 60
HƏLLOLUNMA, 221 HİDROQARIŞIĞIN QATILIĞI, 114
HƏNCAMA (şarnir), 284 HİDRO-QUM-ŞIRNAQLA DEŞMƏ, 60
HƏRƏKƏT MİQDARI, 110 HİDRO-QUM-ŞIRNAQLI
HƏRƏKƏT, 70 PERFORATOR, 60
HİDROMEXANİKA
HİDROMEXANİKA, 59
HİDROMEXANİKİ QAZIMA, 59
HİDROMETOMORFİZM, 59
HİDROMONİTOR BALTA, 59
HİDROMONİTOR QAZIMASI. 27
HİDROMONİTOR, 59
HİDROPORŞENLİ NASOS QURĞUSU,
60
HİDROSFERA, 60
HİDROSTATİK BASQI, 60
HİDROSTATİK SƏVİYYƏ. 60, 270
HİDROSTATİK TƏZYİQ, 60,68
HİDROSTATİKA, 60
HİDROTEXNİKA, 60
HİDROTEXNİKİ BETON, 61
HİDROTEXNİKİ QURĞULAR 60
HİDROZƏRBƏ QAZIMASI, 61
HİQROSKOPİKSU, 57
HİQROSKOPİKLİK, 57
HİPOTEZ, 61
HİPSOMETRİK XƏRİTƏ, 103
HİSTERİZİS (GECİKMƏ), 61
HİSTOQRAM, 61
HJİMNQAQÖALU LNXAQ, 87
HOMOGEN SİSTEMLƏR, 64
HORİZONT, 64
HORİZONTAL QUYULAR, 64
HORİZONTAL REZERVUARLAR, 64
HORİZONTALLAR (İZOGİPSLƏR), 64
HORİZONTLARIN (layların)
NİŞANLANMASI, 179
HORST, 65
hövzəsində), 14
HUK QANUNU, 67, 86
HÜDUD HALI, 202
X XÜSUSİ ELEKTRİK MÜQAVİMƏTİ.
XALİS GƏTİRİLMİŞ DƏYƏR, 283
XALİS HASİLAT, 80
XAM KONDENSAT, 248
XAM QAZ (zənğin qaz), 248
XAMMAL, 248
XARAKTERİSTİKA, 279
XARİCİ BORUTUTAN, 264
XARİCİ DİAMETR, 158
XARİCİ QAZLILIQ KONTURU, 36
XARİCİ NEFTLİLİK KONTURU, 36
XARİCİ SÜRTÜNMƏ, 263
XARİCİ SÜZÜLMƏ MÜQAVİMƏTİ, 36
-362- XÜSUSİ
XASİYYƏT (xüsusiyyət), 278
XASSƏ, 230
XƏLİLOV AÇARI, 109
XƏRİTƏLƏŞDİRMƏ QAZIMASI, 27
XƏRİTƏYƏ ALMA, 105
XƏRİTƏYƏALMA QAZIMASI. 105
XƏTA, 181, 193
XƏTT, 130
XƏTTİ ASILILIQ, 129
XƏTTİ DİFERENSİAL TƏNLİK, 129
XƏTTİ FUNKSİYA. 129
XƏTTİ PROQRAMLAŞDIRMA, 129
XƏTTİ SULAŞDIRMA SİSTEMİ, 129
XƏTTİ TƏNLİK, 129
XƏYALİ ƏDƏD. 149
XƏYALİ VAHİD. 148
XƏZƏR DƏNİZİ, 105
XƏZİNƏDARLIQ. 101
XIRDALAMA (parçalama), 77
XİDMƏTİ KONTRAKT, 116
XLOR, 279
XLORİD TURŞUSU VANNASI, 241
XLORİD TURŞUSU, 241
XLORİDLƏR, 279
XLORKALSİUM TİPLİ SULAR, 280
XLORLUQ ƏMSALI, 280
XROMATOQRAFİYA, 280
XRONOLOGİYA, 280
XÜLASƏ (rezyume), 226
XÜSUSİ ÇƏKİ, 267
XÜSUSİ ÇIXARILA BİLƏN NEFT
EHTİYATI, 267
XÜSUSİ EHTİYATLARIN XƏRİTƏSİ,
104
XÜSUSİ ELEKTRİK KEÇİRİCİLİYİ.
267
267
XÜSUSİ HƏCM İSTİLİKTUTUMU, 254.
266
XÜSUSİ HƏCM, 170, 267
XÜSUSİ HƏLL, 282
XÜSUSİ İSTİLİKTUTUMU, 267
XÜSUSİ KÜTLƏ İSTİLİK TUTUMU,
254, 266
XÜSUSİ QUYULAR, 242
XÜSUSİ NƏMLİK, 266
XÜSUSİ SƏRBƏST SƏTH ENERJİSİ
(o), 267
XÜSUSİ SƏTH, 193
XÜSUSİ
XÜSUSİ SUVERMƏ, 266
XÜSUSİ YANMA İSTİLİYİ, 267
I İLLİK NEFT HASİLATI, 64
İDARƏETMƏNİN AVTOMATİK
SİSTEMİ, 10
İDARƏETMƏNİN
AVTOMATLAŞDIRILMIŞ SİSTEMİ
(İAS), 10
İDEAL QAZ, 91
İDEAL QAZLAR, 52
İDEAL MAYE, 90
İDEAL SÜXUR MODELİ, 151
İDEAL SÜXUR, 91
İDXAL, 94
İFRAT DOYMUŞ MƏHLUL, 185
İXRAC, 291
İXTİSAS DƏRƏCƏSİ, 106
İXTİSAS, 106, 242
İKİFAZALI HƏRƏKƏT (neft və qaz
yatağında), 70
İKİFAZALI SİSTEM, 70
İKİFAZALI SÜZÜLMƏ, 70
İKİFAZALI YATAQ, 70
İKİKOMPONENTLİ SİSTEM, 70
İKİQATLI LAY, 70
İKİMAYELİ AXIN, 70
İKİMAYELİ SİSTEM, 70
İKİNCİ BAKI, 42
İKİNCİ LÜLƏNİN QAZILMASI, 88
İKİNCİ NEFTÇIXARMA ÜSULU, 41,
42
İKİNCİ NÖV FAZA KEÇİDLƏRİ, 272
İKİÖLÇÜLÜ AXIN, 70
İKİTƏRƏFLİ BASQI, 70
İQTİSADİ EFFEKTİVLİK, 289
İQTİSADİ KİBERNETİKA, 106, 289
İQTİSADİ PROQNOZ, 205
İQTİSADt-RİYAZİ MODELLƏR, 289
İQTİSADİ-RİYAZİ
MODELLƏŞDİRMƏ, 151
İQTİSADİ-RİYAZİ ÜSULLAR, 289
İQTİSADİYYAT, 289
İQTİSADİYYATIN DİNAMİK
MODELLƏRİ, 77
İQTİSADŞÜNASLIQ, 289
İLKİN MƏSAMƏLİLİK, 184
İLKİN SÜXURLAR, 184
-363- İNVESTİSİYA
İLKİN YATIM, 184
İLLİK KONDENSAT HASİLATI, 64
İLLİK QAZ HASİLATI, 64
İLLİK MAYE HASİLATI, 64
İMİTASİYA MODELİ, 94
İMİTASİYA, 94
İNDİKATOR DİAQRAMI, 74
İNDİKATOR DİAQRAMI, 95
İNERT (tə’sirsiz) QAZLAR, 95
İNERT QAZLAR, 52
İNFİLTRASİYA (sızma), 98
İNFLYASİYA RİSKİ, 98, 228
İNFLYASİYA, 98
İNFORMATİKA, 98
İNFRASTRUKTUR, 98
İNGİBİTORLAR (dayandırıcılar), 94
İNGİBİTORLAŞMA (ma’dən işlərində), 95
İNHİSAR, 154
İNJEKSİYA QUYUSU, 95
İNJEKSİYA SUYU, 95
İNJEKSİYA, 95
İNJEKTOR, 95
İNKİŞAF, 228
İNKLİNOMETR, 96
İNNOVASİYA (YENİLƏŞDİRMƏ), 96
İNNOVASİYA FƏALİYYƏTİ, 96
İNTEQRAL TƏNLİK, 96
İNTEQRAL ÜSTLÜ FUNKSİYA, 96
İNTEQRAL, 96
İNTEQRASİYA (birləşmə), 96
İNTEQRO-DİFERENSİAL TƏNLİK, 96
İNTELLEKT (ağıl), 96
İNTELLEKT ƏMSALI, 120
İNTELLEKT MÜLKİYYƏTİ, 97
İNTENSİV TEXNOLOGİYA, 97
İNTENSİV, 97
İNTENSİVLƏŞDİRMƏ, 97
İNTERPOLYASİYA, 97
İNTERPRETASİYA, 97
Interval, 97
İNTİQAL, 204
İNTRUZİV SÜXURLAR (dərinlik
süxurları), 98
İNTUİSİYA (duyma), 98
İNVERSİYA, 94
INVERT EMULSİYA, 94
İNVESTİSİYA LAYİHƏLƏRİNİN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ
ÜSULLARI, 143
İNVESTİSİYA -364- İŞLƏNMƏNİN İŞLƏNMƏNİN -365 - KARBON

İNVESTİSİYA, 94 İSTİSMAR QAZ FAKTORU, 290 İZOTROPİYA, 93

İŞLƏNMƏNİN DÖRDÜNCÜ
İRƏLİLƏMƏ HƏRƏKƏTİ, 200 İSTİSMAR QAZIMASI, 28, 290 İZOTROPLUQ, 93
MƏRHƏLƏSİ, 283
İRSİYYƏT (irsilik), 158 İSTİSMAR QUYULARINDAN NEFTİN İŞLƏNMƏNİN ƏSAS VARİANTI, 21
İSLANMA İNVERSİYASI, 94 ÇIXARMA ÜSULLARI, 143 İŞLƏNMƏNİN ƏVVƏLİNDƏN QAZ
İSLANMA İSTİLİYİ, 255
İSLANMA, 240
İSTİSMAR QUYULARININ
QURULUŞLARI, 115
HASİLATI, 79
İŞLƏNMƏNİN ƏVVƏLİNDƏN MAYE
J
İSLATMA BUCAĞI, 124 İSTİSMAR QUYULARININ HASİLATI, 79 JAMEN EFFEKTİ, 296
İSTEHLAK BÜDCƏSİ, 30 TƏ’MİRARASI DÖVRÜ, 137 İŞLƏNMƏNİN ƏVVƏLİNDƏN NEFT
İSTİSMAR QUYUSU, 290 JELONKA, 82
İSTEHLAK DƏYƏRİ, 201 HASİLATI, 79
İSTEHSAL GÜCÜ, 208 İSTİSMAR QUYUSUNA SUYUN İŞLƏNMƏNİN HƏR İLİNDƏKİ XÜSUSİ
İSTEHSAL XƏRCLƏRİ, 92 ÇATMASI, 212
İSTEHSAL VASİTƏLƏRİ, 244 İSTİSMAR QUYUSUNUN TEXNOLOJİ
REJİMİ, 260
KAPİTAL QOYULUŞU, 267
İŞLƏNMƏNİN İKİNCİ MƏRHƏLƏSİ, 41 К
İSTEHSALAT, 208 İŞLƏNMƏNİN MƏRHƏLƏLƏRİ, 244
İSTİ SUYUN VURULMASI (laya), 156 İSTİSMAR OBYEKTİ, 290 İŞLƏNMƏNİN SƏMƏRƏLİ SİSTEMİ, KABEL, 100
İSTİQAMƏT, 158 İSTİSMAR, 291 KAİNATIN OXU, 178
222
İSTİLİK BALANSI, 253 İSTİSMARIN SUSUZ DÖVRÜ, 23 İŞLƏNMƏNİN TEXNOLOJİ KALORİMETR (istilikölçən), 101
İSTİLİK DAŞIYICISI, 254 İŞ SİKLİ, 281 GÖSTƏRİCİLƏRİNİN EKSPRES KALORİMETRİYA, 101
İSTİLİK EFFEKTİVLİYİ ƏMSALI (laya İŞVAXTI, 215 HESABLANMASI ÜSULU, 291 KALORİYA, 102
istilik daşıyıcısı vurduqda), 123 İŞ YERİ, 215 İŞLƏNMƏNİN ÜÇÜNCÜ MƏRHƏLƏSİ, KALSİT, 102
İSTİLİK HƏRƏKƏTİ, 253 İŞ, 215 263 KANAT QAZIMASI, 27, 102
İSTİLİK QURŞAĞI ÜSULU, 253 İŞARƏLİ MODELLƏŞDİRMƏ, 150 İŞLƏYƏN QUYU, 72 KANAT, 102
İSTİLİK MAŞINI, 252 İŞÇİ AGENT, 215 İTERASİYA (TƏKRARLAMA), 100 KAPİLLYAR HADİSƏLƏR, 102
İSTİLİK MÜBADİLƏSİ APARATI, 254 İŞÇİ CİSİM, 215 İTERATİV (TƏKRARLAMA) KAPİLLYAR KONDENSASİYA, 102
İSTİLİK MÜBADİLƏSİ, 254 İŞÇİ HƏCM, 215 ÜSULLARI, 100 KAPİLLYAR SABİTİ. 102
İSTİLİK NASOSU, 253 İŞÇİ QÜVVƏSİ, 215 İZAFİ DƏYƏR NORMASI, 168 KAPİLLYAR SU, 102
İSTİLİK SAHƏSİ, 253 İŞÇİ TƏZYİQ, 69,215 İZAFİ LAY TƏZYİQİ, 91 KAPİLLYAR TƏZYİQ, 68, 102
İSTİLİK SELİ, 253 İŞƏSALMA KLAPANI, 214 İZAFİ TƏZYİQ, 91 KAPİLLYAR VİSKOZİMETR, 35
İSTİLİK ŞÜALANMASI, 253 İŞƏSALMA TƏZYİQİ (kompressor İZOANOMAL, 92 KAPİLLYARLAR, 102
İSTİLİK TEXNİKASI, 255 istismarında), 214 İZOBAR XƏRİTƏSİ ÜSULU, 139 KAPİTAL XƏRCLƏRİN MAKSİMAL
İSTİLİK TƏNZİMLƏYİCİSİ, 258 İŞIQ SÜR’ƏTİ, 239 ÖDƏNİLMƏ HİSSƏSİ, 133
İZOBAR, 92
İSTİLİK TUTUMU, 254 İŞİN İSTİLİK EKVİVALENTİ, 253 KAPİTAL XƏRCLƏRİNƏ SƏRF
İZOBARİK PROSES, 92
İSTİLİK, 255 İŞLƏK QUYULAR FONDU, 72 İZOBARLAR XƏRİTƏSİ, 103 OLUNAN HASİLAT, 79
İSTİLİKDƏN GENİŞLƏNMƏ, 253 İŞLƏKLİK (iş görmə qabiliyyəti), 215 KAPİTAL QOYULUŞLARIN
İZOBARLAR, 92
İŞLƏNMƏ XƏRİTƏSİ, 104 ÖDƏNİLMƏSİ, 173
İSTİLİK-FİZİKİ TƏ’SİR ÜSULLARI, 255 İZOBATLAR, 92
İSTİLİKKEÇİRMƏ TƏNLİYİ, 254, 270 İŞLƏNMƏ MƏRTƏBƏSİ, 296 KAPİTAL QOYULUŞU, 102
İZOBUTAN (L4İ16), 92
İŞLƏNMƏ OBYEKTİ, 170 KAPİTAL YIĞIMI, 157
İSTİLİKKEÇİRMƏ, 255 İZOGİPSLƏR, 92
İSTİLİKÖTÜRMƏ, 254 İŞLƏNMƏ PROSESİNİN KAPİTAL, 102
İZOXƏTT, 93
İNTENSİVLƏŞDİRİLMƏSİ, 97 KAPİTALIN TƏMƏRKÜZLƏŞMƏSİ,
İSTİLİKVERMƏ, 254 İZOXOR PROSES, 94
İSTİLİYİN MEXANİKİ İŞLƏNMƏ PROSESİNİN MODELİ, 151 117
İZOXOR, 94
EKVİVALENTİ, 145 İŞLƏNMƏ SİSTEMİNİ KAPİTALTUTUMU (sərmayə tutumu),
İZOKLİNAL (İzoklinal qırışıq), 93
SƏCİYYƏLƏNDİRƏN ƏSAS 102
İSTİNAD LAYI, 174 İZOOKTAN (ChHis). 93
İSTİNAD DAĞ TƏZYİQİ, 174 PARAMETRLƏR, 177 İZOPAXİTLƏR (bərabər qalınlıqlar) KAPTAJ. 103
İŞLƏNMƏ SİSTEMİNİN EFFEKTİVLİYİ, KARBOHİDROGEN BUXARLARININ
İSTİNAD QAZIMASI, 174 XƏRİTƏSİ, 104
296 ELASTİKLİYİ. 269
İSTİNAD QUYULARI, 174 İZOPAXİTLƏR. 93
İŞLƏNMƏ SİSTEMİNİN KARBOHİDROGEN QAZI, 45
İSTİSMAR BORULARI, 290 İZOSƏTH, 93
HESABLANMIŞ MÖHKƏMLİK KARBOHİDROGEN QAZLARININ
İSTİSMAR ƏYRİLƏRİ ÜSULU, 140 İZOTERMİK PROSES, 93
EHTİYATI, 222 HİDRATLAR1, 58
İSTİSMAR XƏRCLƏRİ, 290 İZOTERMİK SÜZÜLMƏ, 275
İŞLƏNMƏ SİSTEMİNİN SİSTEM KARBOHİDROGENLƏR, 265
İSTİSMAR XƏRCLƏRİNƏ SƏRF İZOTERMLƏR, 93
ETİBARLILIĞI, 237 KARBON (DAŞ KÖMÜR DÖVRÜ), 103
OLUNAN HASİLAT, 79 İZOTOP ANALİZ, 93
İSTİSMAR KƏŞFİYYATI, 290 İŞLƏNMƏNİN BİRİNCİ MƏRHƏLƏSİ, KARBON (kömür), 265
İZOTOPLAR, 93
184 KARBON QAZI İLƏ SULAŞDIRMA, 85
İZOTROP MÜHİT, 94
KARBON
KARBON QAZI, 45,265
KARBON OKSİDİ (dəm qazı), 265
KARBONAT SÜXURLAR, 103
KARXANA, 105
KAROTAJ DİAQRAMI, 74
KAROTAJ ƏYRİSİ, 103
KAROTAJ MƏ’LUMATLARINA
ƏSASLANAN MƏSAMƏLİYİN
TƏ’YİNİ ÜSULU, 140
KAROTAJ NİŞANI, 103
KAROTAJ STANSİYASI, 103
KAROTAJ ZONDU, 90
KAROTAJ, 103
KASIB QAZ, 248
KATALİZ, 105
KATALİZATOR, 105
KATOD MÜHAFİZƏSİ, 105
KATOD STANSİYASI, 105
KATOD, 105
KAUSTOBİOLİTLƏR, 105
KAVERNOQRAM, 101
KAVERNOMER (kəh ölçən), 101
KAVERNOMETRLƏ ÖLÇMƏ, 101
KAYNAZOY ERASI (kaynazoy), 101
KAYNAZOY, 101
KEÇİRİCİ, 185
KEÇİRİCİLİK, 211
KEÇİRİCİLİYƏ GÖRƏ ANİZOTROP
LAY, 16
KELVİN ŞKALASI, 106, 285
KELVİN, 106
KEMBRİ SİSTEMİ (dövrü), 106
KEMBRİ, 106
KERN ÇIXARIŞI, 43
KERN, 106
KERNİN HİDRONƏQLİYYATI, 61
KEYFİYYƏT ANALİZİ, 105
KƏHA (kaverna, 101
KƏHRİZ, 128
KƏMƏR AVADANLIĞI (təchizatı), 111
KƏMƏR BAŞLIĞI, 111
KƏMƏRARXASI AVADANLIQLAR
(TƏCHİZAT), 86
KƏMİYYƏT TƏHLİLİ, 15
KƏSİK, 244
KƏSİLƏN FUNKSİYA, 221
KƏSİLİŞ, 221
KƏSİLMƏ NÖQTƏSİ, 221
KƏSİLMƏZ FUNKSİYA, 161
KƏSİR, 74
KƏŞF, 179
-366- KOLLEKTORUN
KƏŞFİYYAT GEOFİZİKASI, 218
KƏŞFİYYAT QAZIMASI, 28, 218
KƏŞFİYYAT QUYULARI, 218
KİBERNETİKA, 106
KİÇİK YATAQLAR, 137
KİLO..., 107
KİLOQRAM, 107
KİLOQRAM-QÜVVƏ, 107
KİLOQRAM-QÜVVƏ-METR, 107
KİLOVAT-SAAT, 107
KİLOVATT, 107
KİMYA TEXNOLOGİYASI, 279
KİMYA TƏNLİKLƏRİ, 270
KİMYA, 279
KİMYƏVİ ANALİZ ÜSULLARI, 279
KİMYƏVİ ELEMENTLƏR, 294
KİMYƏVİ İNDİKATORLAR, 95
KİMYƏVİ İNGİBİTORLAR, 95
KİMYƏVİ POTENSİAL, 279
KİMYƏVİ REAKSİYALAR, 223
KİMYƏVİ REAKSİYANIN SÜR’ƏTİ,
239
KİMYƏVİ REAKTİVLƏR (reagentlər),
223
KİMYƏVİ SİNTEZ, 234
KİMYƏVİ SİSTEMİN MÜVAZİNƏTİ,
216
KİMYƏVİ TERMODİNAMİKA, 257
KİMYƏVİ TƏ’SİR, 279
KİNEMATİK ÖZLÜLÜK, 107
KİNEMATİKA, 107
KİNETİK ENERJİ, 107
KİNETİK PROSESLƏR, 107
KİNETİKA, 107
KİNETOSTATİKA. 107
KİPLƏŞDİRMƏ
(HERMETİKLƏŞDİRMƏ), 57
KİPLƏYİCİ, 268
KİROHALİN SULAR, 107
KİROSFERA, 107
KLAPAN, 108
KLAPEYRON TƏNLİYİ, 108, 270
KLASSİK MEXANİKA, 109
KLİRİNQ, 109
KOD, 109
KOKS, 109
KOLBA, 109
KOLLEKTOR, 110
KOLLEKTOR-LAY, 189
KOLLEKTORUN DOYUMLUĞU, 159
KOLLOİD
KOLLOİD KİMYASI, 110
KOLLOİD SİSTEMLƏR, 110
KOLLOİDLƏR, 110
KOLMAT ASİYA, 111
KOMERSİYA SİRRİ, 111
KOMMERSİYA BANKLARI, 111
KOMPAS, 111
KOMPLEKS ƏDƏD, 112
KOMPLEKS, 111
KOMPONENT, 112
KOMPRESSOR QUYULARININ
TƏDQİQİ, 99
KOMPRESSOR QUYUSU, 112
KOMPRESSOR STANSİYASI, 112
KOMPRESSOR ÜSULU İLƏ
NEFTÇIXARMA, 112
KOMPRESSOR, 112
KOMPRESSORSUZ QAZLİFT, 24
KOMPRESSORSUZ LİFT (qaldırıcı), 24
KOMPÜTER, 112
KONDENSASİYA İZOTERMİ, 93
KONDENSASİYA, 113
KONDENSAT DEBİTİ, 71
KONDENSAT HASİLATI, 79
KONDENSAT HASİLATININ
DİNAMİKASI, 76
KONDENSAT KƏMƏRİ, 113
KONDENSAT, 113
KONDENSATIN ÇÖKMƏSİ, 42
KONDENSATIN ƏKS BUXARLANMA
TƏZYİQİ, 69
KONDENSAT-QAZ AMİLİ, 113
KONDENSATLAŞMANIN BAŞLANĞIC
TƏZYİQİ, 68
KONDENSATOR, 113
KONDİSİYA QİYMƏTİ, 113
KONDUKTOR KƏMƏRİ, 113
KONDUKTOR, 113
KONFİQURASİYA, 117
KONFORM İN’İKAS, 117
KONQLOMERAT, 113
KONSENTRASİYANIN BURAXILA
BİLƏN HƏDDİ, 202
KONSENTRAT, 117
KONSEPSİYA, 117
KONSERN, 117
KONSERVASİYA. 114
KONSESİYA KONTRAKTI, 115
KONSİSTOMER (qatılıqölçən), 114
KONSORSİUM, 114
KONTRAKT (müqavilə), 115
-367 - KUMULYATİV
KONTUR SUYU, 117
KONTUR TƏZYİQİ, 68, 117
KONTUR, 116
KONTURARXASI SULAŞDIRMA, 87
KONTURARXASI TƏZYİQ, 68, 87
KONTURDAXİLİ SULAŞDIRMA, 37, 85
KONTURMÜƏYYƏNLİŞDİRİCİ
KƏŞFİYYAT QUYULARI, 173
KONTURYANI SULAŞDIRMA, 85, 204
KONVEKSİYA (çatdırma), 112
KONVEKTİV İSTİLİK MÜBADİLƏSİ,
112
KONYUKTURA, 118
KOOPERASİYA, 118
KOORDİNATLAR, 118
KORREKTLİK (dəqiqlik), 118
KORRELYASİYA AMİL TƏHLİLİ, 15
KORRELYASİYA ANALİZİ, 118
KORRELYASİYA ƏMSALI, 120
KORRELYASİYA, 118
KORROZİYA ƏLEHİNƏ
MATERİALLAR, 18
KORROZİYA İNGİBİTORLARI
(dayandırıcıları), 95
KORROZİYA YORĞUNLUĞU, 118
KORROZİYA. 118
KORROZİYAYA DAVAMLI
MATERİALLAR, 118
KORROZİYAYA DAVAMLILIQ, 118
KORROZİYAYA QARŞI MÜHAFİZƏ, 17
KOTİROVKA, 119
KÖÇÜRMƏ HADİSƏSİ (prosesi), 185
KÖMƏKÇİ QUYULAR. 41
KÖPÜK (qazımada), 184
KÖPÜK, 184
KÖRPÜ, 205
KRAN (boru kəməri kranı). 124
KRATER (vulkan ağzı), 124
KREDİT (borc). 125
KREKİNQ, 125
KRİSTAL, 125
KRİSTALHİDRATLAR, 126
KRİSTALLAŞMA, 125
KRİSTALLAŞMIŞ SU, 125
KRİSTALLOQRAFİYA, 126
KRİTİK TƏZYİQ, 68
KRONBLOK, 127
KUB, 127
KULMİNASİYA, 127
KUMULYATİV BORU KƏSƏN, 264
 KUMULYATİV
KUMULYATİV PERFORATOR, 127,
187
KÜL, 90
KÜLƏYİN TƏ’SİRİ, 33
KÜMBƏZVARİ QIRIŞIQLAR, 127
KÜRƏLİ VİSKOZİMETR, 35
KÜRƏVARİ REZERVUARLAR, 284
KÜT QAZIMA, 27, 127
KÜTLƏ DEBİTİ, 135
KÜTLƏ İSTİLİK TUTUMU, 135
KÜTLƏ MÜBADİLƏSİ, 135
KÜTLƏ, 135
KÜTLƏNİN SAXLANMA QANUNU, 242
KÜTLƏNİN TEXNİKİ VAHİDİ, 259
KÜTLƏÖTÜRMƏ, 135
KÜTLƏVERMƏ, 135
KÜTLƏVİ QÜVVƏ, 135
KVADRAT FƏRQ, 105
KVADRAT ŞƏBƏKƏ (quyuların), 105
KVARS (SiJ2), 106
KVARSİT, 106
KVAZİSTATİSTİK PROSES, 106
Q QAZ DİNAMİKASI, 45, 48
QABIQ (örtük, qılaf), 169
QALA LAY DƏSTƏSİ, 101
QALDIRICI KRAN, 124, 197
QALDIRICI QÜVVƏ, 197
QALDIR1CIN1N ƏSAS
XARAKTERİSTİKALARININ
HESABI, 222
QALIQ (əlaqəli) SU, 177
QALIQ GƏRGİNLİK, 178
QALIQ QAZ, 178
QALIQ NEFT, 178
QALIQ NEFTLİ SAHƏLƏR, 280
QALINLIQ ÜZRƏ SIXIŞDIRMANIN
ƏHATƏ ƏMSALI, 121
QAMMA ÖLÇMƏ, 53
QAMMA-KAROTAJ, 52
QAMMA-NEYTRON KAROTAJI, 53
QANAD, 127
QANUN, 86
QAPALI QUYULAR SIRASI, 88
QAPALI YATAQ, 88
QAPAYICI XƏRCLƏR, 89
QARIŞDIRICI, 146
QARIŞIQ LAY REJİMİ, 241
-368- QAZ
QARIŞIQ REJİM, 225
QARIŞIQLI ƏVƏZOLUNMA, 33
QARŞILIQLI TƏ’SİR ƏMSALI, 119
QATİNTEQRAL, 125
QAT, 124
QAT, 261
QATILAŞDIRICI, 231
QATILAŞMA, 231
QATILIQ (konsentrasiya), 117
QAYIŞ ÖTÜRMƏSİ, 226
QAYNAMA İSTİLİYİ, 255
QAYNAMA, 107
QAYTARILMA OBYEKTİ, 39
QAZ HASİLATININ AZALAN DÖVRÜ,
186
QAZ YATAQLARINDA LAYIN
QAZVERİMİ, 50
QAZ AMBARI, 46, 52
QAZ ANALİZATORU, 45
QAZ ANALİZİ, 46
QAZ AŞKARLAYAN, 50
QAZ BASQI REJİMİ, 49
QAZ BENZİNİ, 49
QAZ DAŞIYAN, 46
QAZ E’MALI ZAVODU, 50
QAZ EHTİYATININ HƏCM
HESABLANMA ÜSULU, 171
QAZ EHTİYATLARININ
HESABLANMA ÜSULLARI, 144
QAZ FAKTORU, 47
QAZ FONTANI, 47
QAZ FRAKSİYALAŞDIRAN QURĞU, 52
QAZ GENERATORU, 47
QAZ HASİLATININ ARTAN DÖVRÜ,
186
QAZ HASİLATININ DİNAMİKASI, 76
QAZ HASİLATININ SABİT DÖVRÜ,
186
QAZ HİDRATLARI, 46
QAZ İSTEHLAKI, 50
QAZ KAROTAJ, 46
QAZ KEÇİRİCİLİYİ, 51
QAZ KƏMƏRİ, 47, 50
QAZ KONDENSATI, 46, 113
QAZ KONUSU, 46, 117
QAZ QAYNAĞI, 46
QAZ QUYUSU, 46
QAZ LÖVBƏRİ, 47
QAZ MƏ DƏNİ, 46
QAZ
QAZ MÜHƏRRİKİ, 46
QAZ NƏQLİYYATI SİSTEMİ, 51
QAZ NÜMUNƏSİ, 45
QAZ PAPAĞI, 46
QAZ- REDUKSİYA MƏNTƏQƏSİ, 51
QAZ SABİTİ, 45
QAZ SAYĞACI, 47, 49
QAZ SEPARATORU, 47
QAZ SƏNAYESİ, 45
QAZ ŞƏBƏKƏSİ, 46
QAZ TERMOMETR, 47
QAZ TERMOMETRİ, 258
QAZ TƏCHİZATI, 51
QAZ TƏMİZLƏYİCİ SÜZGƏC, 50
QAZ TƏNZİMLƏYİCİ SİSTEM, 51
QAZ TURBİNİ, 46
QAZ VƏ QAZKONDENSAT
YATAQLARININ İŞLƏNMƏ
DÖVRLƏRİ, 187
QAZ YATAĞI, 45, 46, 87
QAZ YATAĞININ MADDİ BALANSI,
136
QAZ YATAĞINININ TÜKƏNMƏSİ, 100
QAZ YATAQLARINDA QUYULARIN
BƏRABƏRÖLÇÜLÜ
YERLƏŞDİRİLMƏSİ, 216
QAZ YATAQLARINDA QUYULARIN
YERLƏŞDİRİLMƏ SİSTEMLƏRİ,
237
QAZ YATAQLARININ İŞLƏNMƏSİ,
219
QAZ YATAQLARININ KƏŞFİYYATI,
217
QAZ YATAQLARININ
KOMPRESSORLA İSTİSMARI, 112
QAZ YATAQLARININ
KOMPRESSORSUZ İSTİSMARI, 24
QAZ YATAQLARININ REJİMLƏRİ,
224
QAZ YIĞIMI MƏNTƏQƏSİ, 47
QAZ- YIĞMA ŞƏBƏKƏSİ, 51
QAZ-ADSORBSİYA
XROMATOQRAFİYASI, 45
QAZAN QURĞUSU, 118
QAZAN YANACAQLAR, 119
QAZAN, 118
QAZBASQILI REJİM, 224
QAZ-HİDRAT YATAĞI, 47
QAZHOLDER, 44
QAZILMANI QEYD EDƏN, 223
QAZIMA ALƏTİ, 29
-369- QAZIN
QAZIMA BALTABAŞL1ĞI, 118
QAZIMA BALTASI, 29, 80
QAZIMA BORULARI, 28
QAZIMA BUCURQADI, 29, 129
QAZIMA BURUĞU, 29, 44
QAZIMA DEQAZATORU
(QAZAYIRAH), 72
QAZIMA DƏZGAHI, 29
QAZIMA DİSPERQATORU, 77
QAZIMA GƏMİSİ, 29
QAZIMA İŞLƏRİ, 29
QAZIMA JELONKASI, 82
QAZIMA JURNALI, 29
QAZIMA KƏMƏRİ, 28
QAZIMA QIFILI, 28, 88
QAZIMA QUYUSU, 29, 238
QAZIMA QÜLLƏSİ, 137
QAZIMA MANİPULYATORU, 134
QAZIMA MƏHLULLARININ
AĞIRLAŞDIRICILARI, 271
QAZIMA MƏHLULU, 29
QAZIMA NASOSU, 29
QAZIMA PLATFORMASI, 29
QAZIMA REJİMİ, 224
QAZIMA ŞAMI, 28
QAZIMA ŞAMLARI, 229
QAZIMA, 27
QAZIMAÇI, 28
QAZIMADA ELEVATOR, 292
QAZIMANIN MEXANİKİ SÜR’ƏTİ, 145
QAZIMANIN TEXNOLOJİ REJİMİ,
260
QAZIN HİDRATSIZLAŞDIRILMASI, 72
QAZIN COYUMASI, 180
QAZIN ADSORBSİYA İLƏ
TƏMİZLƏNMƏSİ, 12
QAZIN ANALİZİ, 15
QAZIN BENZİNSİZLƏŞDİRİLMƏSİ, 178
QAZIN BÖHRAN HƏCMİ, 126
QAZIN ÇIXIŞI, 43
QAZIN DESORBSİYASI, 73
QAZIN FƏAL HƏCMİ, 13
QAZIN HAVA İLƏ SOYUDULMASI, 40
QAZIN XÜSUSİ SƏRFİ, 267
QAZIN İFRAT SIXILMA ƏMSALI, 122
QAZIN İFRAT SIXILMASI, 229
QAZIN KOMPLEKS HAZIRLAMA
QURĞUSU, 112
QAZIN QURUDULMASI, 45
QAZIN NİSBİ NƏMLİYİ, 179
QAZİN SAXLANILMASI ƏMSALI, 120
 QAZIN
QAZIN SAXLANILMASI, 280
QAZIN SIXILMA ƏMSALI, 122
QAZIN SORBSİYASI, 242
QAZIN TƏMİZLƏNMƏSİ, 50, 180
QAZIN UZAQ NƏQLƏ
HAZIRLANMASI, 194
QAZİN VURULMASI, 156
QAZ-KAROTAJI STANSİYASI, 48
QAZ-KİMYA KOMPLEKSİ, 52
QAZ-KOMPRESSOR STANSİYASI, 48
QAZ-KONDENSAT AMİLİ, 49
QAZ-KONDENSAT YATAĞI, 48, 87
QAZ-KONDENSAT YATAQLARININ
İŞLƏNMƏSİ, 220
QAZKONDENSAT-NEFT YATAĞI, 49
QAZ-KONDENSAT-NEFT YATAĞI, 49
QAZ-QƏLƏVİ SULAŞDIRMA, 52
QAZLA DOYMUŞ MAYE (QAZLI
MAYE):, 83
QAZLA KƏSMƏ, 45
QAZLA ÖYRƏNMƏ, 46
QAZLAR, 52
QAZLARIN KİNETİK NƏZƏRİYYƏSİ,
107
QAZLARIN QURUDULMASI, 178
QAZLARIN SEPARASİYASI, 233
QAZLI MAYE REJİMİ, həll olmuş qaz
rejimi, 45
QAZLI SAHƏDƏ QUYULARIN QEYRİ-
BƏRABƏR YERLƏŞDİRİLMƏSİ,
161
QAZLILIQ KONTURU, 116
QAZLILIQ MƏRTƏBƏSİ, 295
QAZLİFT TSİKLİ, 45
QAZLİFT, 45
QAZ-MAYE XROMATOQRAFİYASI, 48
QAZ-MƏ’DƏN GEOLOGİYASI, 51
QAZ-MÜHƏRRİK KOMPRESSORU, 49
QAZ-NEFT KONTAKTI, 49
QAZ-NEFT KONTAKTININ
TƏRPƏNMƏZLİVİ ŞƏRTİLƏ LAY
SULARININ BASQISINDAN
İSTİFADƏ EDİLƏN İŞLƏNMƏ
SİSTEMİ, 236
QAZ-NEFT SEPARATORU, 49
QAZ-NEFT TƏMASI (KONTAKTI), 115
QAZ-NEFT TƏZAHÜRÜ, 49
QAZ-NEFT YATAĞI, 49
QAZOL (MAYEQAZ), 48
QAZOLİN, 49
QAZ-PAYLAYICI MƏNTƏQƏ, 51
-370-
QISA
QAZ-PAYLAYICI SİSTEM, 51
QAZ-PAYLAYICI STANSİYA, 51
QAZ-PAYLAYICI ŞƏBƏKƏLƏR, 51
QAZSIZLAŞDIRILMIŞ NEFTİN
ÖZLÜLÜYÜ, 44
QAZSIZLAŞDIRMA, 72
QAZ-SU KONTAKTI, 46
QAZ-TURBİN KOMPRESSOR
QURĞUSU, 51
QAZVURUCU AQREQAT, 50
QAZ-YANACAQ, 49
QEYRİ-XƏTTİ SÜZÜLMƏ QANUNU, 160
QEYRİ-İZOTERMİK MAGİSTRAL
BORU KƏMƏRİ, 160
QEYRİ-İZOTERMİK SÜZÜLMƏ, 275
QEYRİ-KOLLEKTOR, 160
QEYRİ-NYUTON MAYELƏR, 160
QEYRİ-NYUTON NEFT, 165
QEYRİ-TARAZ HAL, 161
QEYRİ-TARAZ PROSESLƏR, 161
QEYRİ-ÜZVÜ KİMYA, 161
QƏDİM XƏZƏR ÇÖKÜNTÜLƏRİ, 81
QƏLƏVİ DAĞ SÜXURLARI, 287
QƏLƏVİ SULAR, 287
QƏLƏVİLƏR, 287
QƏLƏVİLİ SULAŞDIRMA, 287
QƏLƏVİ-POLİMER SULAŞDIRMA, 287
QƏLİB, 284
QƏRARLAŞMAMIŞ HƏRƏKƏT, 162
QƏRARLAŞMAMIŞ SÜZÜLMƏ, 162,
275
QƏRARLAŞMIŞ HALLARIN ARDICIL
ƏVƏZLƏNMƏSİ ÜSULU, 140
QƏRARLAŞMIŞ HASİLATLAR ÜSULU,
141
QƏRARLAŞMIŞ HƏRƏKƏT, 271
QƏRARLAŞMIŞ SÜZÜLMƏ, 276
QƏZA, 9
QIR, 107
QIRILIB DÜŞMƏNİN İSTİQAMƏTİ,
212
QIRILIB-DÜŞMƏ XƏTTİ, 130
QIRILIB-DÜŞMƏ QANADI, 127
QIRILIB-DÜŞMƏ, 229
QIRILMA (qırılma pozğunluğu), 221
QIRIŞIĞIN QANADI, 127
QIRIŞIĞIN OXU, 178
QIRIŞIQ, 239
QIRIŞIQLAR, 239
QIROVDAĞ NEFT YATAĞI, 127
QISA MÜDDƏTLİ PROSES, 125
QISAMÜDDƏTLİ -371 - QUYULAR
QISAMÜDDƏTLİ PROQNOZ, 125 QUYU AREOMETRİ, 18
QİDALANMA SAHƏSİ, 169 QUYU CİHAZLARI, 239
QİPROVOSTOKNEFT ÜSULU, 142 QUYU DİBİNİN QURULUŞU, 114
QİTƏ (KONTİNENT), 137 QUYU DİVARI, 246
QUYU DİVARININ UÇULMASI, 169
QİYMƏT, 281
QİYMƏTLƏNDİRİCİ QUYU, 180 QUYU GEOFİZİKASI, 238
QİYMƏTLİ KAĞIZLAR, 281 QUYU KƏSİLİŞİNİN ELEKTRİK
QLOBAL (ÜMUMİ) PROBLEMLƏR, 62 ÜSULLARI İLƏ TƏDQİQİ, 292
QUYU KƏSİLİŞİNİN MÜQAYİSƏ
QLOBAL PROSES, 62
(KORRELYASİYA) ÜSULLARI, 144
QORUYUCU BORU, 263
QUYU KƏSİLİŞİNİN TƏRKİB
QORUYUCU KƏMƏR, 170
HİSSƏLƏRİNƏ AYRILMASI, 222
QORUYUCU KƏMƏRLƏRƏ NƏZARƏT,
QUYU KƏSİLİŞİNİN
116
TUTUŞDURULMASININ
QORUYUCU KLAPAN, 203
MEXANİKİ ÜSULU, 145
QRABEN, 65 QUYU QRAVİMETRİ, 65
QRADİYENT, 66
QUYU LUBRİKATORU, 239
QRAFİK HESABLAMA, 67
QUYU LÜLƏSİ, 246
QRAFİK, 67
QUYU MAQNİT KƏŞFİYYATI, 239
QRAM-ATOM, 66 QUYU MƏ’DƏN TEXNOLOGİYASI,
QRANİT, 66
238
QRANULOMETR (DƏNƏ ÖLÇƏN), 66
QUYU VƏ LAYLARIN
QRANULOMETRİK ANALİZ, 66
HİDRODİNAMİKİ TƏDQİQİ. 59
QRANULOMETRİK TƏRKİB, 66
QUYU, 238
QRANULOMETRİYA, 66
QUYUAĞZI ARMATUR, 271
QRAV1METR1YA, 65
QUYUAĞZI TƏZYİQ, 69, 271
QRAVİTASİYA (CAZİBƏ)
QUYU-AY, 238
PROSESLƏRİ, 65
QUYUDA STATİK SƏVİYYƏ, 245
QRAVİTASİYA (CAZİBƏ) SUYU, 65
QUYUDA TƏZYİQİN BƏRPASI, 40
QRAVİTASİYA KAROTAJ, 65
QUYUDİBİ MÜHƏRRİK, 84
QRİFON, 67
QUYUDİBİ ŞTUSER, 286
QRUNT SULARI SƏTHİ, 90
QUYUDİBİ TEMPERATUR, 84
QRUNT SULARI, 67
QUYUDİBİ TƏZYİQ, 68, 84
QRUNT, 67
QRUPLARLA ÖLÇMƏ QURĞULARI, 67 QUYUDİBİ ZONA, 204
QUYUDİBİ ZONANIN TUTULMASI, 87
QUDRON, 67 QUYUDİBİ ZONAYA
QUM LÖVBƏRİ, 188 TERMOKİMYƏVİ TƏ’SİR, 258
QUM VERƏN QUYULARDA DEBİTİN
QUYUDİBİ, 84
HÜDUD QİYMƏTİ, 202
QUYUƏTRAFI TƏDQİQATLAR, 173
QUMAYIRAN, 188
QUYULAR BATAREYASI, 23
QUMDAŞI, 188
QUYULAR FONDU, 276
QUMLAR, 188
QUYULAR SIRASI, 229
QUMLULUQ ƏMSALI, 122 QUYULAR ŞƏBƏKƏSİ SIXLIĞININ
QUMLULUQ XƏRİTƏSİ, 104
PARAMETRİ (S,). 182
QUMUN ÇIXARILMASI, 42
QUYULAR ŞƏBƏKƏSİ, 233
QURAŞDIRMA, 154
QUYULAR ŞƏBƏKƏSİNİN SIXLIĞI
QURU QAZ, 248
ÜZRƏ VARİANTLAR, 31
QURU QAZ, 45
QUYULAR ŞƏBƏKƏSİNİN SIXLIĞI.
QURU LAYDAXİLİ YANMA, 248
192
QURULUŞ (konstruksiya), 114
QUYU SIXLIQÖLÇƏNİ, 239

QUYULAR
QUYULARARASI MƏSAFƏLƏRİ
SABİT QALAN QUYULAR
ŞƏBƏKƏSİ, 233
QUYULARDA GEOFİZİKİ
TƏDQİQATLAR, 56
QUYULARI TƏZYİQ ALTINDA
SINAMA, 174
QUYULARIN BƏRABƏRÖLÇÜLÜ
ŞƏBƏKƏSİ, 216
QUYULARIN BƏRABƏRÖLÇÜLÜ-
DƏYİŞƏN ŞƏBƏKƏSİ, 216
QUYULARIN BƏRPA TƏ’MİRİ, 40
QUYULARIN BOĞULMASI, 63
QUYULARIN CARİ TƏ’MİRİ, 250
QUYULARIN DAXİL OLUNMA
DİNAMİKASI, 76
QUYULARIN DAİRƏVİ BATAREYA
VƏ YA ZƏNCİRVARI ŞƏKİLDƏ
YERLƏŞDİRİLMƏSİ, 219
QUYULARIN DƏRİNLİK NASOS
İSTİSMARI, 63
QUYULARIN DÖVRİ İSTİSMARI, 186
QUYULARIN EYNİ VAXTDA AYRI-
AYRILIQDA İSTİSMARI, 171
QUYULARIN ƏSASLI TƏ’MİRİ, 103
QUYULARIN HİDROQAZODİNAMİKİ
TƏDQİQAT MƏ’LUMATLARININ
İNTEPRETASİYASI, 97
QUYULARIN XLORİD TURŞUSU İLƏ
SEÇİMLİ İŞLƏNMƏSİ, 233
QUYULARIN İNTERFERENSİYASI, 98
QUYULARIN İSTİFADƏ ƏMSALI, 120
QUYULARIN İSTİSMAR ƏMSALI
(Я»), 124
QUYULARIN İSTİSMARI, 291
QUYULARIN İŞ REJİMLƏRİNƏ GÖRƏ
VARİANTLAR, 31
QUYULARIN KÜT HALINDA
YERLƏŞDİRİLMƏSİ, 219
QUYULARIN QARŞILIQLI TƏ’SİRİ, 33
QUYULARIN QAYTARILMASI, 39
QUYULARIN
MÖHKƏMLƏNDİRİLMƏSİ, 125
QUYULARIN NEFT VƏ QAZ ÜÇÜN
SINANMASI SİSTEMİ, 235
QUYULARIN NEFT-QAZA GÖRƏ
SINANMASI, 175
QUYULARIN PERFORASİYASI, 187
QUYULARIN PLANLI - PROFİLAKTİKİ
TƏ’MİRİ, 189
QUYULARIN SEMENTLƏNMƏSİ, 281
-372- QUYUNUN
QUYULARIN TAMPONAJ EDİLMƏSİ,
249
QUYULARIN TƏDQİQATININ
EKSPRES ÜSULLARI, 291
QUYULARIN TƏDQİQİ, 99
QUYULARIN TƏNZİMLƏYİCİ
QURĞULARI, 224
QUYULARIN TİTRƏMƏ İLƏ
İŞLƏMƏSİ, 34
QUYULARIN TORPEDLƏNMƏSI, 262
QUYULARIN TURŞU İLƏ İŞLƏNMƏSİ,
108
QUYULARIN ÜÇBUCAQ ŞƏBƏKƏSİ,
263
QUYULARIN
VAKUUMLAŞDIRILMASI, 30
QUYULARIN YATAĞIN MƏRKƏZİ
(tağ) HİSSƏSİNDƏ
YERLƏŞDİRİLMƏSİ, 219
QUYULARIN YERALTI TƏ’MİRİ, 196
QUYULARIN YERLƏŞDİRİLMƏSİNİN
DOQQUZQUYULU SİSTEMİ, 71
QUYULARIN YUYULMASI, 208
QUYUNU ÜFLƏMƏ, 206
QUYUNUN AĞZI, 271
QUYUNUN AXINA GÖRƏ TƏDQİQİ, 99
QUYUNUN AZİMUTU, 12
QUYUNUN BAŞLANĞIC DEBİTİ, 71
QUYUNUN DEBİTİ, 71
QUYUNUN DİAMETRİ, 75
QUYUNUN DİBİ, 84
QUYUNUN DİNAMİK SƏVİYYƏSİ, 77
QUYUNUN ƏYİLMƏSİ, 98
QUYUNUN GƏTİRİLMİŞ RADİUSU,
204
QUYUNUN GİLLƏŞMƏSİ, 61
QUYUNUN GÜNDƏLİK DEBİTİ, 71
QUYUNUN HƏCMİ DEBİTİ, 170
QUYUNUN HİDRODİNAMİK
TƏKMİLLİYİ ƏMSALI, 119
QUYUNUN İKİKƏMƏRLİ
KONSTRUKSİYASI, 70
QUYUNUN İNKLİNOMETRİYASI, 96
QUYUNUN İSTİLİKLƏ İŞLƏNİLMƏSİ.
253
QUYUNUN KONSERVASİYASI, 114
QUYUNUN KÜTLƏ DEBİTİ, 135
QUYUNUN QAZILMASI, 28
QUYUNUN QAZLAŞMASI, 85
QUYUNUN QURULUŞU, 114
QUYUNUN LƏĞVİ, 129
-373-
QUYUNUN
QUYUNUN LİLLƏŞMƏSİ, 85
QUYUNUN MƏHSULDARLIĞI, 206,
208
QUYUNUN MƏHSULDARLIQ ƏMSALI,
122
QUYUNUN MƏNİMSƏNİLMƏSİ, 177
QUYUNUN NOMİNAL DİAMETRİ, 167
QUYUNUN OPTİMAL DEBİTİ
(hasilatı), 175
QUYUNUN OPTİMAL DEBİTİ, 71
QUYUNUN OPTİMAL TEXNOLOJİ
REJİMİ, 175
QUYUNUN ORTA GÜNDƏLİK DEBİTİ,
243
QUYUNUN POTENSİAL DEBİTİ, 71,
201
QUYUNUN PROFİLİ, 213
QUYUNUN SULAŞMASI, 169
QUYUNUN TƏ’SİR RADİUSU, 217
QUYUNUN TƏMİZLƏNMƏSİ, 283
QUYUYA QAZIN ÇATMASI, 212
QÜVVƏ MOMENTİ, 153
QÜVVƏ, 234
QÜVVƏLƏR CÜTÜ, 182
QÜVVƏLƏR PARALELOQRAMI, 182
QÜVVƏLƏRİN TOPLANMASI. 240
QÜVVƏT FUNKSİYASI, 246
L TƏDQİQATI, 62
LABORANT. 128
LABORATORİYA, 128
LAKMUS, 128
LAQ, 128
LAMİNAR AXIN, 128
LAPLAS ÇEVİRMƏSİ, 203
LAPLAS QANUNU, 128
LAPLAS OPERATORU, 128
LAPLAS TƏNLİYİ. 270
LAVA. 128
LAY ENERJİSİ TÜKƏNMİŞ LAYLAR,
100
LAY ENERJİSİ, 190, 295
LAY XƏRİTƏSİ, 104
LAY QARŞISINDA ÖZ-ÖZÜNƏ
POLYARLAŞMAN1N AZALMA
ƏMSALI, 123
LAY QAZININ HƏCM ƏMSALI, 171
LAY NEFT YATAĞI, 87
LAYIN
LAY NEFTİ, 190
LAY NEFTİNİN XASSƏLƏRİ, 230
LAY NEFTİNİN NÜMUNƏSİ, 190
LAY NEFTİNİN ÖZLÜLÜYÜ, 44
LAY NEFTLƏRİN EKSPRES TƏDQİQİ,
291
LAY SINAYICISI, 99, 175
LAY SULARI, 191
LAY SULARININ HƏCM ƏMSALI, 171
LAY SULARININ VƏ QAZ
PAPAĞINDAK1 QAZIN
BASQISINDAN İSTİFADƏ EDİLƏN
İŞLƏNMƏ SİSTEMİ, 236
LAY SUYUNUN XASSƏLƏRİ, 230
LAY TEMPERATURU, 190
LAY TƏZYİQİ DOYMA TƏZYİQİNDƏN
AZ OLAN YATAQ, 88
LAY TƏZYİQİ, 69, 190
LAY TƏZYİQİNİN DEPRESSİYA QIFI,
73
LAY TƏZYİQİNİN DÜŞMƏSİNƏ
ƏSASƏN QAZ EHTİYATININ
HESABLANMASI ÜSULU. 140
LAY TƏZYİQİNİN SAXLANILMASI
ÜSULLARI, 143
LAY TƏZYİQİNİN SAXLANILMASI.
195
LAY ÜMUMİ QALINLIQ XƏRİTƏSİ,
104
LAY VƏ QUYULARIN DƏRİNLİK
LAY VƏ QUYULARIN
QAZOHİDRODİNAMİK
TƏDQİQATI, 47
LAY, 189
LAYA HİDRODİNAMİKİ TƏ’SİR, 59
LAYA TƏ’SİR ÜZRƏ VARİANTLAR, 31
LAYCIQ (nazik lay), 211
LAYDA BİRFAZLI AXIN, 172
LAYDAXİLİ YANMA, 37
LAYDAXİLİ YANMADA NEFTİN
SIXIŞDIRILMASI, 43
LAYDAKI MAYENİN ELASTİK
EHTİYATI, 268
LAYIN (QUYUNUN) SULAŞMA
DİNAMİKASI, 76
LAYIN BÖHRAN ELEKTRİK
MÜQAVİMƏTİ, 127
LAYIN BUĞUMU, 185
LAYIN CARİ NEFTVERİMİ, 250
LAYIN ÇIXIŞI, 43
 LAYIN
LAYIN DABANI, 196
LAYIN DETERMİNİK MODELLƏRİ,
74
LAYIN DRENAJ EDİLMƏSİ, 81
LAYIN EFFEKTİV QALINLIĞI, 296
LAYIN EFFEKTİV QALINLIQ
XƏRİTƏSİ, 105
LAYIN EHTİMAL-STATİSTİK
MODELİ, 32
LAYIN ELASTİK EHTİYATI, 269
LAYIN ELASTİKİ ENERJİSİ, 268
LAYIN ELASTİKİTUTUM ƏMSALI,
123
LAYIN ELASTİKLİYİ, 269
LAYIN GÖRÜNƏN QALINLIĞI, 34
LAYIN HƏCMİ PARAMETRLƏRİ, 82
LAYIN HƏQİQİ QALINLIĞI, 99
LAYIN HİDRAVLİKİ YARILMASI, 58
LAYIN HİDROKEÇİRİCİLİYİ, 60
LAYIN XÜSUSİ ELEKTRİK
MÜQAVİMƏTİNİN ARTMA
ƏMSALI, 123
LAYIN İSTİQAMƏTİ, 212
LAYIN KAPİLLYAR HOPMASI, 102
LAYIN KONDENSAT VERİMİ, 113
LAYIN KONDENSATVERMƏ ƏMSALI,
120
LAYIN QALXIMI İSTİQAMƏTİ, 193
LAYIN QALIQ QAZDOYUMU, 178
LAYIN QALIQ NEFTDOYUMU, 178
LAYIN QALIQ SUDOYUMU, 178
LAYIN QAZVERİMİ, 50
LAYIN QAZVERMƏ ƏMSALI, 119
LAYIN QEYRİ-BİRCİNSLİLİYİ, 161
LAYIN QİDALANMA KONTURU, 116,
188
LAYIN QUYUDİBİ ZONASINA TƏ’SİR,
40
LAYIN LİLLƏŞMƏSİ (KOLMATASİYA),
85
LAYIN LİTOLOJİ QEYRİ-
BİRCİNSLİLİYİ, 131
LAYIN MODELİ, 151
LAYIN NEFT DOYUMU, 164
LAYIN NEFTLƏ DOYMUŞ (qazla doy­
muş) EFFEKTİV QALINLIĞI, 296
LAYIN NEFTLƏ DOYMUŞ EFFEKTİV
QALINLIQ XƏRİTƏSİ, 105
LAYIN NEFTVERMƏ ƏMSALI, 120
LAYIN ÖRTÜYÜ, 198
-374- LOQARİFMİK
LAYIN PYEZOKEÇİRİCİLİK ƏMSALI,
122
LAYIN PYEZOKEÇİRİCİLİYİ, 214
LAYIN TAVANI, 127
LAYIN YATIM BUCAĞI, 266
LAYIN YATIM İSTİQAMƏTİ, 199
LAYIN YATIMI, 181
LAYIN YATMA DƏRİNLİYİ, 62
LAYIN YUYULMASI, 219
LAYIN YUYULMUŞ HİSSƏSİ, 219
LAYIN YUYULMUŞ ZONASI, 210
LAYİHƏ XƏRCLƏRİNİN ÖDƏNMƏ
DÖVRÜ, 186
LAYİHƏ, 206, 208
LAYİHƏLƏŞDİRMƏ, 207
LAYLANMA, 157
LAYLARA İSTİLİKLƏ TƏ’SİR
ÜSULLARI, 254
LAYLARIN HİDRODİNAMİKİ
QARŞILIQLI ƏLAQƏSİ, 59
LAYLARIN KORRELYASİYASI, 118
LAYLARIN PARALELLƏŞDİRİLMƏSİ
(tutuşdurulması), 182
LAYLARIN SINAĞI, 99
LAYLARIN SINANMASI, 174
LAYLARIN YATIM ELEMENTLƏRİ,
294
LAZER SPEKTRAL ANALİZİ, 128
LİFT (qaldıran), 131
LİFT KƏMƏRİ (qaldırıcı kəmər), 131
LİQROİN, 129
LİLAYIRAN, 94
LİLLİ MƏHLUL, pulpa, 214
LİLLİ MƏHLULUN (pulpanın)
DURULAŞDIRILMASI, 227
LİMİT (hədd), 129
LİNZA, 130
LİOFİL KOLLOİD, 130
LİOFİLLİK, 130
LİOFOB KOLLOİD, 130
LİOFOBLUQ, 130
LtSENZİYA, 131
LİTOGENEZ, 131
LİTOLOGİYA, 131
LİTOLOJİ XƏRİTƏ, 131
LİTOLOJİ NEFT YATAĞI, 131
LİTOLOJİ PƏNCƏRƏ, 131,173
LİTOLOJİ-FASİAL PROFİL, 213
LİTOSFERA, 131
LOQARİFMİK FUNKSİYA, 132
LOQARİFMİK KAĞIZ, 132
LOQARİFMİK -375 - MEXANİKİ
LOQARİFMİK ŞƏBƏKƏ, 132 MALİYYƏ RİSKİ, 228
MANCANAQ DƏZGAHI, 245
MANİFOLD, 134
M MANOMETR, 134
MARKOV PROSESİ, 134
MARKŞEYDER, 134
MADDƏLƏRİN İSTİLİK XASSƏSİ, 254
MARS ÜSULU, 142
MADDƏNİN AQREQAT HALI, 11 MASSİV NEFT (QAZ) YATAĞI, 87
MADDƏNİN ƏRİMƏ TEMPERATURU,
MAŞIN DİLİ, 137
251
MAŞIN VAXTI, 137
MADDƏNİN QAYNAMA
MAŞIN, 137
TEMPERATURU, 251
MATERİAL EHTİYATLARI SƏRFİNİN
MADDƏNİN PARÇALANMA
NORMALAŞDIRILMASI, 168
TEMPERATURU, 251
MADDİ BALANS TƏNLİKLƏRİ, 270 MATERİAL TUTUMU ƏMSALI, 120
MATERİALLAR MÜQAVİMƏTİ, 241
MADDİ BALANS ÜSULU, 140
MATERİYA, 137
MADDİ BAZA, 21
MAYE (qazın) HƏCMİ SƏRFİ, 171
MADDİ-TEXNİKİ BAZA, 21
MAYE DAŞIYAN GƏMİ (tanker), 163
MAGİSTRAL HİDRAVLİKNƏQLİYYAT,
MAYE FAZA, 83
132
MAGİSTRAL QAZ KƏMƏRİ, 50, 132 MAYE HASİLATI, 79
MAYE HASİLATININ DİNAMİKASI, 76
MAGİSTRAL NASOSU, 158
MAYE HASİLATININ GEOLOJİ
MAGİSTRAL NEFT KƏMƏRİ, 132, 164
NORMASI, 54
MAGİSTRAL NEFT MƏHSULLARI
MAYE KARBOHİDROGENLƏR, 83
KƏMƏRİ, 164
MAYE KONDENSAT, 83
MAİL QUYU, 157
MAİLİ - İSTİQAMƏTLİ QUYU, 157 MAYE SİSTEMLƏR:, 83
MAYE ŞÜŞƏ, 83
MAİLİ QAZIMA, 157
MAYE TERMOMETRİ, 258
MAİLİ-İSTİQAMƏTLƏNMİŞ QAZIMA,
MAYE VƏ QAZ SƏRFİ, 222
28
MAİLİ-İSTİQAMƏTLİ QAZIMA, 157 MAYE YANACAQ, 83
MAKROKİNETİKA, 133 MAYE, 83
MAKROQEYRİ-BİRCİNSLİLİK, 133 MAYEDƏ HƏLL OLAN QAZIN
KÜTLƏSİ, 135
MAKROMOLEKUL (böyük molekul), 133
MAYELƏRİN HƏCMİ
MAKROSKOPİK (iriyığımlı) HAL, 133
PARAMETRLƏRİ, 82
M AKROSKOPİK SİSTEM, 133
MAYELƏRİN SIXILMASI, 233
MAKROSTRUKTUR, 133
MAYELİ AYIRMA, 292
MAKSİMAL KONDENSATLAŞMA
MAYELİ TERMOMETR, 83
TƏZYİQİ, 68
MAYENİN DEBİTİ, 71
MAKSİMAL RİSK KAPİTALI, 133
MAYENİN HƏCMİ ELASTİKLİK
MAKSİMUM VƏ MİNİMUM, 134
ƏMSALI, 121
MAKSİMUM, 134
MAYENİN SIXILMA ƏMSALI, 122
MAQMA, 132
MAQMATİK DAĞ SÜXURLARI, 132 MAZUT, 133
METAR, 126
MAQMATİK YATAQLAR, 132
MEXANİKA, 144
MAQNİT HİDRODİNAMİKASI, 132
MEXANİKANIN NYUTON
MAQNİT KAROTAJ, 133
QANUNLARI, 169
MAQNİT KƏŞFİYYATI, 132 MEXANİKANIN VARİASİYA
MAQNİT ÖLÇMƏSİ, 133 PRİNSİPLƏRİ, 32
MAQNİTÖLÇƏN (maqnitomer), 133 MEXANİKİ ANALİZ, 145
MALAXİT, 134 MEXANİKİ HƏRƏKƏT, 145

MEXANİKİ
MEXANİKİ XASSƏLƏR, 145
MEXANİKİ İSTİSMAR ÜSULU, 144
MEXANİKİ KAROTAJ, 145
MEXANİKİ SİSTEMİN MÜVAZİNƏTİ,
216
MEXANİKLƏŞDİRİLMİŞ ALƏT, 144
MEXANİKLƏŞDİRMƏ, 144
MEXANİZM, 144
MEXANİZMLƏRİN SİNTEZİ, 234
MEQAANTİKLİNAL, 137
MEQASİNKLİNAL, 137
MEMBRAN, 138
MEMBRANLI NASOS, 138
MENDELEYEVİN DÖVRİ QANUNU,
186
MENİSK, 138
MENZURKA, 138
MERGEL, 138
METADAYANAQLI HAL, 139
METAL KONSTRUKSİYALAR, 138
METAN KARBOHİDROGENLƏRİ, 139
METAN, 138
METANLI NEFTLƏR, 139
METANLI-NAFTENLİ NEFTLƏR, 139
METANLI-NAFTENLİ-AROMATİK
NEFTLƏR, 139
METANOL (metil spirti), 139
METERİOLOGİYA, 139
METODİKA, 142
METODOLOGİYA. 143
METR, 144
METROLOGİYA, 144
MEZOZOY ERASI, 137
MEZOZOY, 137
MƏ’DƏN (NEFTQAZ MƏ’DƏN)
HİDROGEOLOGİYASI, 209
MƏ’DƏN ATQI XƏTLƏRİ, 209
MƏ’DƏN BORU KƏMƏRİ, 210
MƏ’DƏN EKOLOGİYASI, 289
MƏ’DƏN ELMLƏRİ, 65
MƏ’DƏN GEOFİZİKASI, 209
MƏ’DƏN GEOLOGİYASI, 209
MƏ’DƏN İNQİBİTOR KƏMƏRLƏRİ,
210
MƏ’DƏN İŞİ, 65, 209
MƏ’DƏN İŞLƏRİNDƏ SU TƏCHİZATI,
39
MƏ’DƏN KOMPASI, 65
MƏ’DƏN KONDENSAT TOPLAYAN
KOLLEKTORLAR, 210
-376- MƏSAFƏDƏN
MƏ’DƏN QANUNVERİCİLİYİ, 65
MƏ’DƏN QAZ KƏMƏRLƏRİ, 209
MƏ’DƏN QAZ TOPLAYAN
KOLLEKTORLAR (qazkəmərləri),
209
MƏ’DƏN MÜƏSSİSƏLƏRİNİN
LAYİHƏLƏNDİRİLMƏSİ, 207
MƏ’DƏN NEFT KƏMƏRLƏRİ, 210
MƏ’DƏN NEFTYIĞMA
KOLLEKTORLARI, 210
MƏ’DƏN SEYSMİK KƏŞFİYYATI, 209
MƏ’DƏN SU KƏMƏRLƏRİ, 209
MƏ’DƏN ŞLEYFLƏRİ (qaz kəmərləri),
210
MƏ’DƏN, 209
MƏQSƏD FUNKSİYASI, 280
MƏ’LUMAT, 98
MƏ’LUMAT-AXTARIŞ SİSTEMİ, 98
MƏ’LUMAT DAŞIYICISI, 168
MƏ’LUMAT-ÖLÇÜ SİSTEMİ, 98
MƏHLUL NASOSU, 158
MƏHLULLAR, 222
MƏHLULLARIN QATILIĞI, 117
MƏHLULUN DÖVRİYYƏSİNİN
İTMƏSİ, 201
MƏHLULUN MOLYARLIĞI, 153
MƏHSULDAR HORİZONT, 206
MƏHSULDAR QAT, 206
MƏHSULDAR OLMAYAN QUYU, 161
MƏHSULUN KEYFİYYƏTİ, 105
MƏHSULUN MAYA DƏYƏRİ, 231
MƏNBƏ VƏ MƏNSƏT ÜSULU, 139
MƏNBƏ, 100
MƏNBƏYİN DEBİTİ, 71
MƏNFƏƏT HASİLATI, 80
MƏNFƏƏT KÜTLƏSİ, 135
MƏNFƏƏT NORMASI, 168
MƏNFƏƏT, 203
MƏNFƏƏTDƏN KÖÇÜRMƏ, 180
MƏNFƏƏTİN MÜTLƏQ ARTIMI. 8
MƏNFƏƏTLİK İNDEKSİ, 95
MƏNSUBLUQ SƏNƏDİ. 242
MƏNSUBLUQ, ÖZÜNƏ XAS
XÜSUSİYYƏT, 242
MƏRKƏZDƏNQAÇMA ƏTALƏT
QÜVVƏSİ, 281
MƏRMİ (torpedo) PERFORATORS 241
MƏRTƏBƏ, 297
MƏSAFƏDƏN İDARƏETMƏ, 78
MƏSAFƏDƏN ÖLÇMƏ ÜSULLARI. 78
MƏSAFƏDƏN ÖLÇMƏ, 78
MƏSAFƏÖLÇƏN
MƏSAFƏÖLÇƏN, 69
MƏSAMƏLİ MÜHİT, 199
MƏSAMƏLİK, 199
MƏSAMƏLİLİK PARAMETRİ, 182
MƏSAMƏLİLİYİN TƏ’YİNİNİN
ELEKTROKAROTAJ ÜSULU, 293
MİKROBİOLOGİYA, 146
MİKRO-EHM, 146
MİKROEMULSİYALAR, 147
MİKROHAL, 146
MİKROHİSSƏCİKLƏR, 146
MİKROİQTİSADİ MODELLƏR, 147
MİKROKAROTAJ, 146
MİKROQEYRİ-BİRCİNSLİLİK, 146
MİKROMETR, 146
MİKRON, 146
MİKROPROSESSOR, 146
MİKROSKOP, 146
MİKROSKOPİK HAL, 146
MİQDARİ ANALİZ, 110
MİQRASİYA (köçmə), 146
MİQYAS, 136
MİL, 147
MİLLİBAR, 147
MİLLİDARSİ, 147
MİLLİQRAM, 147
MİLLİMETR CİVƏ SÜTUNU, 147
MİLLİMETR, 147
MİNERAL XAMMAL, 147
MİNERAL XAMMALIN KOMPLEKS
E’MALI, 111
MİNERAL XAMMALIN
KONDİSİYASI, 113
MİNERAL SƏRVƏTLƏR, 147
MİNERAL YAĞLAR (neft yağları), 135
MİNERAL YAĞLAR, 147
MİNERAL, 147
MİNERALLARIN SİNTEZİ, 234
MİNERALLAŞMA, 147
MİNERALLAŞMIŞ SU, 147
MİNERALOGİYA, 147
MİNİMUM, 148
MINUS, 148
MİOSEN, 148
MİTSELYAR MƏHLULLAR, 148
MKQQS VAHİDLƏR SİSTEMİ (vahid,
texn. sist), 148
MKS VAHİDLƏR SİSTEMİ, 148
MKSK VAHİDLƏR SİSTEMİ, 148
MOBİL, 150
MOBİLLİK, 150
MÜHƏRRİK
-377 -
MODEL, 151
MODELLƏŞDİRMƏ, 150
MODİFİKASİYA (dəyişdirmə), 151
MODUL, 152
MOXOROVİÇİÇ SƏTHİ, 155
MOL ATOM, 153
MOL İSTİLİKTUTUMU, 153
MOL MOLEKUL (qram-mol), 153
MOL, 153
MOLEKUL, 152
MOLEKULYAR ÇƏKİ. 153
MOLEKULYAR HƏCM, 153
MOLEKULYAR KÜTLƏ, 152
MOLEKULYAR QÜVVƏLƏR, 153
MOLEKULYAR TƏZYİQ, 68
MOLEKULYAR-SƏTHİ QÜVVƏLƏR,
152
MOLYAR QATILIQ, 153
MONİTOR, 153
MONİTORİNQ, 153
MONOKLİNAL NEFT YATAĞI, 154
MONOKLİNAL, 153
MONOKRİSTAL. 154
MONOQRAFİYA, 153
MONOMOLEKULYAR TƏBƏQƏ. 154
MONTE-KARLO ÜSULU. 140
MONTMORİLLONİT, 154
MÖHKƏM OLMAYAN MÜVAZİNƏT,
128
MÖHÜR, 188
MUFTA, 155
MÜTLƏQ TEMPERATUR, 8
MÜƏLLİF NƏZARƏTİ, 11
MÜƏLLİFLİK HÜQUQU, 11
MÜFƏSSƏL AXTARIŞ, 73
MÜFƏSSƏL KƏŞFİYYAT, 73
MÜHASİBAT HESABI, 30
MÜHASİBAT UÇOTU, 30
MÜHASİBAT, 30
MÜHƏNDİS GEODEZİYASI (tətbiqi
geodeziya). 95
MÜHƏNDİS GEOLOGİYASI, 96
MÜHƏNDİS, 95
MÜHƏNDİS-GEOLOJİ SINAQ, 96
MÜHƏRRİK YAĞLARI, 155
MÜHƏRRİK YANACAQ, 155
MÜHƏRRİK YANACAQLARININ
ÇEŞİDLİYİ, 242
MÜHƏRRİK, 70
MÜHƏRRİKLƏ QAZIMA, 155

MÜQAVİMƏT
MÜQAVİMƏT ƏYRİSİ, 125
MÜQAVİMƏT TERMOMETRİ, 258
MÜQAYİSƏLİ İNTERPRETASİYA, 243
MÜLKÜ VAXT, 66
MÜMKÜN DEPRESSİYA, 73
MÜRƏKKƏB FUNKSİYA, 240
MÜRƏKKƏB QURULUŞLU YATAQ, 138
MÜRƏKKƏB MADDƏ, 240
MÜRƏKKƏB SİSTEM, 240
MÜRƏKKƏBLƏŞMƏ, 177
MÜSTƏVİ, 191
MÜSTƏVİ-PARALEL AXIN, 191
MÜSTƏVİ-RADİAL AXIN, 191
MÜŞAHİDƏ QUYUSU, 155
MÜŞAHİDƏ, 155
MÜŞAHİDƏNİN RİYAZİ
İŞLƏNİLMƏSİ, 156
MÜTƏNASİBLİK, 211
MÜTLƏQ (kapillyar) NƏMTUTUMU, 7
MÜTLƏQ HƏRƏKƏT, 8
MÜTLƏQ XƏTA, 7
MÜTLƏQ KEÇİRİCİLİK, 8, 211
MÜTLƏQ KƏMİYYƏT, 7
MÜTLƏQ QARA CİSİM, 8
MÜTLƏQ MƏSAMƏLİLİK ƏMSALI,
119
MÜTLƏQ MƏSAMƏLİLİK, 7
MÜTLƏQ NƏMLİK, 7
MÜTLƏQ SIFIR TEMPERATUR, 8
MÜTLƏQ SPİRT. 242
MÜTLƏQ SPİRT, 8
MÜTLƏQ TƏZYİQ, 68
MÜTLƏQ UCALIQ, 7
MÜTLƏQ VAXT, 8
MÜTLƏQ YAŞ (radiometrik yaş), 8
MÜVAZİNƏT (tarazlıq), 215
MÜVAZİNƏT HƏDDİ, 202
MÜVAZİNƏTLİ PROSES, 216
MÜVAZİNƏTSİZ PROSESLƏRİN
TERMODİNAMİKASI, 257
N NEFT HASİLATI, 79
NADİR QAZLAR, 224
NAFTEN ƏSASLI NEFTLƏR, 159, 165
NAFTEN SABUN, 155
NAFTEN TURŞULARI, 159
NAFTENLƏR, 159
NASOS AQREQATI, 159
-378- NEFT
NASOS QURĞUSU, 158
NASOS STANSİYASI, 158
NASOS ŞTANQI, 286
NASOS ŞTANQLARI, 159
NASOS, 158
NASOS-KOMPRESSOR BORUSU, 263
NASOS-KOMPRESSOR KƏMƏRİ, 159
NASOSUN ASILMA DƏRİNLİYİ, 62
NAŞATIR SPİRTİ, 160
NATAMAM QALINLIQ, 261
NATAMAM SIXIŞDIRMA, 161
NATRİUM-SULFATLI SULAR, 247
NATURAL ƏDƏDLƏR, 159
NATURAL LOQARİFM, 159
NA VYE-STOKS TƏNLİYİ, 156
NAZİK TƏBƏQƏVARİ SU, 191
NEOTEKTONİKA, 161
NEFT KONSORSİUMU, 166
NEFT (qaz və ya kondensat) EHTİYATI, 88
NEFT (QAZ) ÇIXARMANIN
MAKSİMAL TEMPİ, 133
NEFT (QAZ) HASİLATININ İNKİŞAFI,
228
NEFTAMBARI, 164, 166
NEFT BAZASI, 162, 165
NEFT BULAĞI, 100
NEFT ÇIXARMANIN
İNTENSİVLƏŞDİRİLMƏ
ÜSULLARI, 143
NEFT DAŞLARI, 166
NEFT DOLDURMA KÖRPÜSÜ, 163
NEFT E’MALI ZAVODU, 164
NEFT E’MALI, 185
NEFT EHTİYATININ HƏCM
HESABLANMA ÜSULU, 171
NEFT EHTİYATLARININ
HESABLANMA ÜSULLARI, 144
NEFT EMULSİYASI, 165
NEFT FONTANI, 166
NEFT GEOLOGİYASI, 165
NEFT GEOLOJİ RAYONLAŞDIRMA,
163
NEFT HASİLATININ DƏYİŞMƏ
ƏMSALI, 120
NEFT HASİLATININ DİNAMİKASI. 76
NEFT HASİLATININ PLAN-QRAFİKİ,
189
NEFT İXRAC EDƏN ÖLKƏLƏR
TƏŞKİLATI (NİÖT), 176
-379-
NEFT
NEFT İNHİSARLARI (monopoliyası),
166
NEFT KƏMƏRİ, 164
NEFT KƏMƏRİNİN PARAFİNLƏŞMƏSİ,
183
NEFT KİMYASI, 165
NEFT KONQRESSLƏRİ, 166
NEFT QAZİ (səmt qazı), 166
NEFT QAZI, 45
NEFT QAZLARI, 166
NEFT QURŞAĞI, 165
NEFT QUYULARI MƏHSULUNUN
SULAŞMASI, 169
NEFT QUYULARINA SULARIN AXINI,
213
NEFT QUYULARINDA SULARIN
TƏCRİDLƏNMƏSİ. 93
NEFT QUYULARININ FONTAN
İSTİSMARI, 277
NEFT QUYUSU, 165
NEFT LAYI, 166
NEFT LAYININ "KƏSİLMƏSİ”, 221
NEFT LAYININ ELEKTROLİTİK
MODELİ, 293
NEFT LAYININ FİZİKASI, 273
NEFT LAYININ HİDRODİNAMİKASI, 58
NEFT LAYININ NEFTVERİMİ, 164
NEFT LAYININ SULAŞDIRILMASI, 85
NEFT LAYININ TÜKƏNMƏSİ, 100
NEFT LAYLARININ BİRGƏ
İŞLƏNMƏSİ, 241
NEFT LAYLARININ YAN SULARI, 124
NEFT MƏ’DƏNİ, 166
NEFT MƏHSULLARI, 164, 166
NEFT REZERVUARI, 166
NEFT SƏNAYESİ, 165
NEFT SULARI. 166
NEFT TƏLƏSİ. 163
NEFT VƏ KİMYA MAŞINQAYIRMASI,
279
NEFT VƏ QAZ ELMİ, 159
NEFT VƏ QAZ GEOLOGİYASI. 55
NEFT VƏ QAZ KOLLEKTORLARI.
110
NEFT VƏ QAZ TƏLƏLƏRİ. 131
NEFT VƏ QAZ TULLANIŞI. 42
NEFT VƏ QAZ ÜZRƏ LİZİNQ, 129
NEFT VƏ QAZ YATAĞI, 87
NEFT VƏ QAZ YATAĞININ REJİMİ,
225
NEFT
NEFT VƏ QAZ YATAQLARI
QAZLARININ XASSƏLƏRİ, 230
NEFT VƏ QAZ YATAQLARININ
İŞLƏNMƏ LAYİHƏSİ, 207
NEFT VƏ QAZ YATAQLARININ
İŞLƏNMƏ SİSTEMİNİN LAYİHƏ­
LƏNDİRMƏ ARDICILLIĞI, 200
NEFT VƏ QAZ YATAQLARININ
İŞLƏNMƏ TEXNOLOGİYASI, 261
NEFT VƏ QAZ YATAQLARININ
İŞLƏNMƏSİNİN TEXNOLOJİ
SXEMİ, 260
NEFT VƏ QAZ YATAQLARININ
İŞLƏNMƏSİNİN TƏHLİLİ, 15
NEFT VƏ QAZ YATAQLARININ
SƏNAYE İŞLƏNMƏSİ, 210
NEFT VƏ QAZ YATAQLARININ
TƏSNİFATI, 108
NEFT VƏ QAZIN AKKUMULYASİ­
YASI (toplanması), 13
NEFT VƏ QAZIN ƏMƏLƏ
GƏLMƏSİNİN MƏRHƏLƏLİYİ. 244
NEFT VƏ QAZIN GEOLOJİ-AXTARIŞ
İŞLƏRİ, 55
NEFT VƏ QAZIN KƏŞF OLUNMUŞ
EHTİYATLARI, 217
NEFT VƏ QAZIN SƏNAYE ƏHƏ­
MİYYƏTLİ EHTİYATLARI, 210
NEFT VƏ NEFT MƏHSULLARININ
ARDICIL VURULMASI. 200
NEFT VƏ NEFT MƏHSULLARININ
SAXLANILMASI, 280
NEFT YAĞLARI (mineral yağlar), 166
NEFT YATAĞI, 138, 165. 166
NEFT YATAĞINDA ÜÇ FAZALI
HƏRƏKƏT, 263
NEFT YATAĞININ İŞLƏNMƏ
PROSESİNİN TƏNZİMLƏNMƏSİ,
224
NEFT YATAQLARINA TƏ’SİR, 39
NEFT YATAQLARINDA MƏ’DƏN QAZ
KƏMƏRLƏRİ. 209
NEFT YATAQLARININ İŞLƏNMƏSİ, 220
NEFT YATAQLARININ KƏŞFİYYATI,
218
NEFT YATAQLARININ NASOSLA
İSTİSMARI, 158
NEFT YATAQLARININ REJİMLƏRİ,
225
NEFT YATAQLARININ SINAQ-
SƏNAYE İŞLƏNMƏSİ, 176

NEFT
NEFT YATAQLARININ ŞAXTA İLƏ
İŞLƏNMƏSİ, 284
NEFT YATAQLARININ YUVA (OCAQ)
SULAŞDIRMASI, 180
NEFT YIĞIMI MƏNTƏQƏSİ, 166
NEFT, 165
NEFTÇIXARMANIN TERMİKİ
ÜSULLARI, 256
NEFTÇIXARMA SƏNAYESİ, 163
NEFTÇIXARMA, 163
NEFTÇIXARMADA
DEEMULQATORLAR, 74
NEFTÇIXARMADA
DİNAMOQRAMMA, 77
NEFTDƏ HƏLL OLMUŞ QAZIN İLKİN
BALANS EHTİYATI, 159
NEFTDƏ QAZIN HƏLL OLMASI, 222
NEFTDƏN AYRILAN QAZIN
ENERJİSİNDƏN İSTİFADƏ
EDİLƏN İŞLƏNMƏ SİSTEMİ, 237
NEFTİ LAYDA HƏRƏKƏT ETDİRƏN
QÜVVƏLƏR, 234
NEFTİN (qazın) NƏQLİ, 262
NEFTİN BRENT ÜZRƏ QİYMƏTİ, 281
NEFTİN BUXAR VASİTƏSİLƏ
SIXIŞDIRILMASI, 43
NEFTİN ÇIXARILMA TEXNİKASI, 259
NEFTİN ÇIXARILMA
TEXNOLOGİYASI, 261
NEFTİN ÇIXARILMA TEMPİ, 251
NEFTİN ÇIXIŞI, 43
NEFTİN DEBİTİ, 71
NEFTİN DEEMULSASİYASI, 74
NEFTİN DƏRİNLİK NÜMUNƏSİ, 62
NEFTİN DİSTİLLATI, 78
NEFTİN DUZSUZLAŞDIRILMASI, 169
NEFTİN ƏMƏLƏ GƏLMƏSİ, 208
NEFTİN GENEZİSİ, 53
NEFTİN HƏCM ƏMSALI, 171
NEFTİN HƏCM KİÇİLMƏSİ, 271
NEFTİN HƏCMİ ELASTİKLİK
ƏMSALI („), 121
NEFTİN XÜSUSİ HASİLATI, 266
NEFTİN İLKİN YATIMI, 184
NEFTİN KARBOHİDROGEN
TƏRKİBİ, 265
NEFTİN QAZLA DOYMA TƏZYİQİ (Л),
68
NEFTİN QAZLILIĞI, 51
NEFTİN QAZSIZLAŞDILMASI, 72
NEFTİN QAZSIZLAŞMA ƏMSALI, 122
-380- NEFTLƏ
NEFTİN QIZDIRILMASI, 196
NEFTİN QUYUDİBİ NÜMUNƏSİ, 84
NEFTİN LAY XÜSUSİYYƏTLƏRİ, 190
NEFTİN LAYDAN SIXIŞDIRLMASI, 43
NEFTİN MƏ’DƏNDƏ HAZIRLANMASI,
209
NEFTİN MİTSELYAR
MƏHLULLURLA
SIXIŞDIRILMASI, 43
NEFTİN NƏQLƏ HAZIRLANMASI, 195
NEFTİN NƏMLİLİK TUTUMU, 36
NEFTİN OKSİDLƏŞMƏSİ (turşlaşması),
172
NEFTİN SƏTHİ AKTİV MADDƏ (SAM)
MƏHLULU İLƏ SIXIŞDIRILMASI,
43
NEFTİN SIXILMA ƏMSALI, 123
NEFTİN SIXIŞDIRILMA ƏMSALI, 119
NEFTİN STABİLLƏŞDİRİLMƏSİ, 244
NEFTİN TƏRKİB HİSSƏLƏRİNƏ
AYRILMASI, 185
NEFTİN VƏ QAZIN FİZİKİ-KİMYƏVİ
XASSƏLƏRİ, 273
NEFTİN VƏ QAZIN GEOKİMYƏVİ
AXTARIŞI ÜSULU, 57
NEFTİN VƏ QAZIN MİQRASİYASI, 146
NEFTİN VƏ QAZIN TOPLANMA
SAHƏSİ, 162
NEFT-KİMYA KOMPLEKSİ, 164
NEFT-KİMYA SƏNAYESİ, 164
NEFT-QAZ AXTARIŞINDA GEOLOJİ
KƏŞFİYYAT İŞLƏRİNİN
SƏMƏRƏLİLİK ME’YARLARI, 126
NEFT-QAZ ÇIXARMADA
LUBRİKATOR, 132
NEFT-QAZ ÇIXIŞLARI, 163
NEFT-QAZ QARIŞIQLARI, 162
NEFT-QAZ SEPARATORU, 162
NEFT-QAZ TOPLANMA QURŞAĞI,
201
NEFT-QAZ TOPLANMA ZONASI, 90
NEFT-QAZ YATAĞI, 162
NEFT-QAZ YATAQLARI, 162
NEFT-QAZ-KONDENSAT YATAĞI,
162
NEFT-QAZ-MƏ’DƏN GEOLOGİYASI,
163
NEFTLƏ DOYUMUŞ QALINLIQ, 163
NEFTLƏ-QAZLA DOYMA ƏMSALI,
120
-381- OKTOGEN
NEFTLƏ
NEFTLƏ-QAZLA DOYMA NOMİNAL (adlı), 167
PARAMETRİ, 182 NOMİNAL ƏMƏK HAQQI, 167
NEFTLƏRİN TƏSNİFATI, 109 NOMOQRAFİYA, 167
NEFTLİ (qazlı) LAYIN SULAŞMASI, NOMOQRAM, 167
NORMAL PAYLANMA, 168
169
NORMAL ŞƏRAİT, 168
NEFTLİ QAT, 261
NEFTLİ- QAZLI HÖVZƏ, 163 NORMAL TÖRƏMƏ, 168
NEFTLİ QURŞAĞI OLAN QAZ VƏ YA NORMAL, 168
QAZ-KONDENSAT YATAQLARI, NORMATİV AKT, 168
NORMATİVLƏR, 168
46
NOU-HAU (necə etməyi bilirəm), 168
NEFTLİ TƏPƏ, 241
NEFTLİ-QAZLI DƏSTƏ, 230 NOVLU QAZAYIRAN, 82
NEFTLİ-QAZLI ƏYALƏT, 162, 205 NÖQTƏ, 262
NÖQTƏVARİ MƏNBƏƏ, 262
NEFTLİ-QAZLI FORMASİYA, 162
NEFTLİ-QAZLI HORİZONT, 163 NÖQTƏVARİ MƏNSƏB, 262
NEFTLİ-QAZLI HÖVZƏ, 23 NUSSELT ƏDƏDİ, 168
NEFTLİ-QAZLI KOMPLEKS, 163 NÜFÜZETMƏ ZONASI, 90
NEFTLİ-QAZLI LAY DƏSTƏSİ, 162 NÜMUNƏ GÖTÜRƏN MƏRMİ, 106
NÜMUNƏ GÖTÜRƏN, 205
NEFTLİ-QAZLI LAY, 163
NÜMUNƏ QƏBULEDİCİ, 106
NEFTLİ-QAZLI RAYON, 163
NEFTLİ-QAZLI VİLAYƏT, 162 NÜVƏ ENERJİSİ, 297
NEFTLİLİK ƏLAMƏTLƏRİ, 204 NÜVƏ-FİZİKİ ANALİZ, 297
NÜVƏ-GEOFİZİKİ ÜSULLAR. 297
NEFTLİLİK KONTURU, 116
NEFTLİLİK MƏRTƏBƏSİ, 295 NYUTON MAYELƏRİ, 169
NEFTLİLİK-QAZLILIQ XƏRİTƏSİ, 104 NYUTON, 169
NEFTLİLİK-QAZLILIQ ME’YARI, 126
NEFT-MƏ’DƏN GEOFİZİKASI, 164
NEFTYIĞMA MƏNTƏQƏSİ, 229
NEYTRAL QƏTRANLAR, 160
O
NEYTRON KAROTAJI, 160 OBYEKT, 170
NEYTRON, 160 ODADA VAMLIL1Q, 171
NƏĞDPUL AXINI, 201 ODORANT, 172
NƏĞD PUL, 72 ODORANTLAŞDIRMA QURĞUSU. 172
NƏQLİYYAT, 262 ODSÖNDÜRƏN, 171
NƏM LAYDAXİLİ YANMA, 36 OX, 178
NƏMLİK ÖLÇƏN, 36 OXŞARLIQ ME’YARLARI, 196
NƏMLİK ÖLÇMƏ, 36 OXŞARLIQ NƏZƏRİYYƏSİ. 196
NƏMLİLİK, 36 OXŞARLIQ, 196
NƏZARƏT QUYUSU, 116 OKEAN, 172
NƏZƏRİYYƏ, 252 OKEANŞÜNASLIQ, 172
NİSBİ DAYANIQLI MÜVAZİNƏT, 216 OKSİDLƏR, 173
NİSBİ FAZA KEÇİRİCİLİYİ, 211 OKSİDLƏŞMƏ REAKSİYASININ
NİSBİ GİLLİLİK, 61 SÜR’ƏTİ, 239
NİSBİ HÜNDÜRLÜK, 179 OKSİDLƏŞMƏ, 172
OKSİDLƏŞMƏ-BƏRPA POTENSİALI,
NİSBİ XƏTA, 179
NİSBİ KEÇİRİCİLİK, 179, 211 172
NİSBİ NƏMLİK, 179 OKSİGEN, 108
NİŞANLAYICI HORİZONT, 134 OKTAN ƏDƏDİ, 173
NİTROMETAN, 167 OKTAN, 173
NİZƏVARİ BALTA, 80 OKTOGEN, 173
OLEFİL
OLEFİL KARBOHİDROGENLƏR
(OLEFİNLƏR), 173
OLİQOSEN, 173
OM QANUNU, 86
OM, 173
OMMETR, 173
OPERASİYA HESABI, 174
OPERATOR, 173
OPTİK MİKROSKOPİYA, 146
OPTİMAL (ən əlverişli), 175
OPTİMAL DEPRESSİYA, 73
OPTİMAL İDARƏETMƏ, 175
OPTİMAL MƏSƏLƏ, 175
OPTİMAL PLANLAŞDIRMA, 175
OPTİMAL PROQRAMLAŞDIRMA, 175
OPTİMAL, 175
OPTİMALLAŞDIRMA, 175
OPTİMALLIQ ME’YARI, 126
OPTİMUM (ən yaxşı), 175
ORDİNAT, 176
OROQRAFİYA, 176
ORTA CƏBRİ KƏMİYYƏT, 244
ORTA KƏMİYYƏTLƏR, 243
ORTA KVADRATİK SAPMA, 243
ORTA LAY TƏZYİQİ, 69
ORTA YATAQLAR, 243
ORTALAŞMIŞ LAY TƏZYİQİ, 243
OSMOS, 177
OSSİLLOQRAF, 178
OVERŞOT, 171
OYUNLAR NƏZƏRİYYƏSİ, 90
OZON, 172
O PARAFİNLİ NEFTLƏR, 165
ÖLÇMƏ CİHAZLARI, 92
ÖLÇMƏ XƏTASI (ölçmə səhvi), 194
ÖLÇMƏ VASİTƏLƏRİ, 244
ÖLÇMƏ VASİTƏLƏRİNİN XƏTASI,
194
ÖLÇMƏ, 92
ÖLÇMƏNİN NİSBİ XƏTASI, 179
ÖLÇÜ TEXNİKASI, 92
ÖLÇÜ VAHİDLƏRİ, 81
ÖLÇÜ VAHİDLƏRİNİN MÜTLƏQ
SİSTEMLƏRİ, 8
ÖLÇÜ, 218
ÖLÇÜLƏR ANALİZİ (ölçülər
nəzəriyyəsi), 218
-382- PARTLAYIŞLA
ÖLÇÜLƏR, 138
ÖLÇÜ-MƏ’LUMAT SİSTEMİ, 92
ÖLÜ NEFT, 138
ÖZGƏ (kənar) SULARI, 284
ÖZLÜ-ELASTİK MAYELƏR, 44
ÖZLÜLÜK, 44
ÖZLÜ-PLASTİK MAYELƏR, 44
ÖZ-ÖZÜNƏ YARANAN POTENSİAL
(ÖYP) ƏYRİSİ, 125
ÖZÜL (fundament), 278
ÖZÜL, 177
P PERM NEFTLİ-QAZLI HÖVZƏ, 187
PAKER, 181
PALÇIQ QRİFONU, 67
PALÇIQ NASOSU, 67
PALÇIQ PİLPİLƏLƏRİNİN QAZI, 44
PALÇIQ PİLPİLƏSİ, 67
PALÇIQ ŞLANQI, 285
PALÇIQ VULKANI, 67
PALEOCOĞRAFİYA, 181
PALEOGEN SİSTEMİ (DÖVRÜ), 181
PALEOGEN, 181
PALEONTOLOGİYA, 181
PALEOSEN, 181
PALEOZOY ERETEMİ (erası), 181
PALEOZOY, 181
PALETKA, 181
PANTOQRAF, 181
PARAFİN TIXACI, 183
PARAFİN, 183
PARAFİNLİ NEFT, 183
PARAFİNSİZLƏŞDİRMƏ, 72
PARALEL XƏTLƏR. 182
PARALEL, 182
PARAMETR, 182
-PARAMETR, 182
PARAMETRİK QAZIMA, 182
PARÇALANMA (AYIRMA) ƏMSALI, 122
PARSİAL TƏZYİQ, 69, 183
PARTLAYICI QAZ, 67
PARTLAYICI QAZLAR, 34
PARTLAYICI PAKER, 34
PARTLAYIŞ DALĞASI, 33
PARTLAYIŞ TEXNOLOGİYASI, 33
PARTLAYIŞ, 33
PARTLAYIŞLA QAZIMA, 33
PASKAL -383- RADİOAKTİVLİK
PASKAL QANUNU, 86, 183 POLİMERLƏRİN MODİFİKASİYASI
PASKAL, 183 (növünün dəyişdirilməsi), 151
PATENT, 184 POLİMERSİZLƏŞDİRMƏ, 73
PATENT-İNFORMASİYA XİDMƏTİ, 184 POLİTROP PROSES, 199
PAUZ, 214 POLYAR KOORDİNAT SİSTEMİ, 199
PAYLANMA ƏYRİSİ, 125 POTENSİAL (potensial funksiya), 200
PAYLANMA FUNKİSİYASI, 278 POTENSİAL ENERJİ, 201
PAZLAŞMA, 42 POTENSİAL QRADİYENTİ, 66
PEDAQOGİKA, 184 POTENSİAL QÜVVƏLƏR, 201
PENTAN, 184 PRANDTL ƏDƏDİ, 202
PERFORASİYA, 187 PRES, 203
PERFORATOR, 187 PRESLƏMƏ, 203
PERİMETR, 185 PREVENTOR, 202
PERM SİSTEMİ (dövrü), perm, 187
PRİORİTET (öncül), 204
PROBLEM, 205
PERSPEKTİV EHTİYATLAR (neft, qaz və PROFİL. 213
kondensat), 187 PROQNOZ XƏRİTƏLƏRİ, 205
PERSPEKTİVLİ SAHƏ (neft və qaza görə), PROQNOZ XƏRİTƏSİ, 104
187 PROQNOZ RESURSLARI, 206
PETROFİZİKA, 188 PROQNOZ, 205
PETROKİMYA, 188 PROQNOZLAŞDIRMA, 205
PETROQRAFİYA, 188 PROQRAMLAŞDIRMA DİLİ, 297
PETROLOGİYA, 188 PROQRAMLI İDARƏETMƏ, 206
PƏRÇİMLƏNMƏK (İLİŞMƏK), 85 PROPAN, 211
PIXTALAŞDIRANLAR (koaqulyantlar), PROPİLEN, 211
109 PROPİLENOKSİD, 211
PIXTALAŞMA (koaqulyasiya), 109 PROSES, 213
PİKNOMETR, 188 PROSPEKT, 212
PİROLİZ, 188 PSEVDOPLASTİK MAYE. 214
PİSTONLU NASOS, 199 PUASSON ƏMSALI, 214
PLAN-DİAQRAM, 189 PUAZEYL QANUNU, 86
PLANİMETR, 189 PUL, 72
PLASTİKLİK NƏZƏRİYYƏSİ, 252 PÜSKÜRMƏ SÜXURLARI, 91
PLASTİKLİK, 190 PÜSKÜRMƏ. 91
PLATFORMA, 191
PLAZMA QAZIMASI, 189
PÜSKÜRMƏYƏ QARŞI AVADANLIQ,
212
PLAZMA QAZIYICISI, 189 PVT BOMBASI. 26
PLAZMA, 189 PYEZOMETR, 214
PLAZMOTRON (plazma generatoru), 189 PYEZOMETRİK QUYULAR, 214
PLUNJERLİ QALDIRICI (lift). 192 PYEZOMETRİK SƏTH, 214
PLUNJERLİ LİFT, 131 PYEZOMETRİK SƏVİYYƏ, 214
PLUNJERLİ NASOS, 192
PNEVMATİK JELONKA. 83
PNEVMATİK ZƏRBƏ QAZIMASI, 192
PNEVMATİK ZƏRBƏVURAN, 192
R
PNEVMOAVTOMAT, 192 RABİTƏ XƏTTİ, 130
PNEVMOMATİK MÜHƏRRİK, 192 RABİTƏ KABELİ, 100
POLİMER QAZIMA MƏHLULU, 198 RADİAN, 217
POLİMER SULAŞDIRMA, 198 RADİOAKTİV KAROTAJ, 217
POLİMER, 198 RADİOAKTİVLİK, 217
 RADİOLOJİ -384- SAL SANİYƏ -385- SİNENERGETİKA

RADİOLOJİ YAŞ, 217 RƏQS (tərpənmə, titrəyiş), 109 SANİYƏ, 232 SƏRBƏSTLİK DƏRƏCƏSİ, 246
RADİOMETRİK YAŞ, 217 RƏQS DÖVRÜ, 186 SANİYƏÖLÇƏN, 232 SƏRF ÖLÇMƏ, 201
RADİUS, 217 R-FAKTOR, 229 SANTİPUAZ, 229 SƏRFÖLÇƏN, 222
RADİUS-VEKTOR, 217 RİFLƏR, 228 SAPDIRICI, 179 SƏRHƏD QATI, 193
RASİONAL ƏDƏD, 223 RİXTER ŞKALASI, 228 SAYKLİNQ PROSESİ, 229 SƏRHƏD QİYMƏTLƏRİ, 66
REAGENTLƏR, 223 RİSK, 228 SAYQAC, 248 SƏRT CƏRƏYAN BORUSU, 83
REAKSİYA, 223 RİSQİN (ziyanın) BÖLÜNMƏSİ SEÇİMLİ SULAŞDIRMA, 91 SƏRTLİK ŞKALASI, 285
REAKTİV KAĞIZLAR, 27 KONTRAKTI, 115 SEÇİMLİ VƏ YA SELEKTİV SƏRTLİK, 83
REAKTİV-TURBİN QAZIMASI, 223 RİTM, 228 HƏLLOLMA, 91 SƏS DALĞASI, 89
REAL QAZ, 223 RİYAZİ ANALİZ, 136 SEX, 281 SƏS SÜR’ƏTİ, 239
REAL QAZLAR, 52 RİYAZİ EHTİMAL SEQMENT, 231 SƏS TƏZYİQİ, 89
REALLAŞDIRMA, 223 MODELLƏŞDİRMƏ, 150 SEQREQASİYA, 231 SƏS, 89
REDUKSİYA, 224 RİYAZİ FİZİKA TƏNLİKLƏRİ, 270 SELEKTİV VƏ TƏK-TƏK ATAN GÜLLƏ SƏSÖLÇƏN, 287
REDUKTOR, 224 RİYAZİ FİZİKA, 136 PERFORATORS 214 SƏTH, 193
REFERAT, 228 RİYAZİ GEOLOGİYA, 136 SELSİ ŞKALASI, 285 SƏTHİ ENERJİ. 192
REGİON, 223 RİYAZİ GÖZLƏMƏ (orta qiymət), 136 SEMENT KÖRPÜSÜ, 281 SƏTHİ FƏAL MADDƏLƏR (SFM), 192
REKTİFİKASİYA, 226 RİYAZİ MƏNTİQ, 136 SEMENTLƏMƏ, 280 SƏTHİ GƏRİLMƏ, 193
REKTİFİKAT-SPİRT, 243 RİYAZİ MODEL, 136 SEMENTLƏŞMƏYƏ NƏZARƏT, 116 SƏTHİ QÜVVƏ, 192
REKUPERASİYA, 226 RİYAZİ MODELLƏŞDİRMƏ, 136, 150 SENTRİFUQA, 281 SƏTHİ TƏBƏQƏ (qat). 193
REQLAMENT, 223 RİYAZİ PROQRAMLAŞDIRMA, 136 SEOLİTLƏR, 281 SƏTHİ TƏZAHÜRLƏR (hadisələr), 193
REQRESSİYA ANALİZİ, 223 RİYAZİ STATİSTİKA, 136 SEPARASİYA, 233 SƏTHİN KƏLƏ-KÖTÜRLÜYÜ. 285
REQRESSİYA, 224 RİYAZİ TƏMİNAT, 136 SEPARATOR, 233 SƏVİYYƏNİN İZLƏNMƏSİ ÜSULU, 141
RELAKSASİYA VAXTI, 41 RİYAZİYYAT, 136 SEYSMİK DALĞALAR, 232 SƏVİYYƏÖLÇƏN, 270
RELAKSASİYA, 226 ROBOT, 228 SEYSMİK DAVAMLILIQ, 232 SƏYYAR QAZIMA QURĞUSU, 185
RELİKT (qalıq) SU, 226 ROTASİYA VİSKOZİMETRİ, 35 SEYSMİK KAROTAJ, 232 SFERA, 248
RELYEF, 226 ROTOR QAZIMASI, 28 SEYSMİK KƏŞFİYYAT SFERİK FUNKSİYALAR, 248
RENOVASİYA, 226 ROTOR, 228 MƏ’LUMATLARININ SFERİK-RADİAL AXIN, 248
RENTA, 226 ROTORLA QAZIMA, 228 İNTERPRETASİYASI, 97 SIÇRAYIŞ. 238
RENTABELLİK (gəlirli, xeyirli, ROTORLU NASOS, 228 SEYSMİK KƏŞFİYYAT, 232 SIXILMA QABİLİYYƏTİ. 233
mənfəətli), 227 ROYALTİ, 229 SEYSMİK STANSİYA, 232 SIXILMA QABLİYYƏTİ. 243
RENTABELLİK NORMASI, 168 SEYSMİK ŞKALA (dərəcə), 232 SIXILMA QANUNU, 86
RENTABELLİYİN DAXİLİ NORMASI, SEYSMOQRAM, 232 SIXIŞDIRILMA İLƏ ƏHATƏ ƏMSALI,
36
REOLOGİYA, 227
s SƏHM, 14
SƏHMDAR CƏMİYYƏTİ, 14
121
SIXIŞDIRMA REJİMLƏRİ, 225
REOLOJİ LAY REJİM, 227 SƏHMDAR. 14 SIXIŞDIRMANIN XÜSUSİYYƏTİ. 279
SAAT, 282
REOMETR, 227 SƏHMLƏRİN NƏZARƏT PAKETİ, 116 SIXIŞDIRMANIN ÖNÜ, 278
SABİT DEBİTLİ QUYU, 71
REOSTAT, 227 SƏMƏRƏLƏŞDİRMƏ, 222 SIXLIQ, 191
SABİT KAPİTAL, 200
REPER, 227 SƏMT QAZI HASİLATI, 80 SIXLIQÖLÇƏN, 191
SABİT KƏMİYYƏT, 200
RESİRKULYASİYA, 228 SABİT VƏ DƏYİŞƏN KƏMİYYƏTLƏR. SƏMT QAZI, 52 SIXMA. 112
RESPİRATOR, 227 SƏMT QAZININ DEBİTİ. 71 SINAQ ÇIXARMA ÜSULU, 141
200
RESURS, 227 SƏMT NEFT QAZI, 199 SINAQ İSTİSMARI, 205
SABİT, 114
RESURSLARIN QARŞILIQLI SƏMTLƏNDİRİCİ, 176 SINAQ-SƏNAYE İŞLƏNMƏNİN
SABUNÇU LAY DƏSTƏSİ, 229
ƏVƏZOLUNMASI, 33 SƏNAYE BAZASI, 21 TEXNOLOJİ SXEMİ, 259
SADƏ QURULUŞLU YATAQ. 138
RETROQRAD HADİSƏLƏRİ, 227 SAHƏ L/.RƏ SIXIŞDIRMANIN ƏHATƏ SƏNAYE, 210 SINAMA, 174
REYNOLDS ƏDƏDİ, 226, 283 SƏRBƏST DÜŞMƏ TƏ’CİLİ, 230 SIZMA, 212
ƏMSALI, 121
REZERVUAR PARKI, 225 SAHƏ ÜZRƏ SU VURMA, 192 SƏRBƏST QAZ, 230 SİFON, 238
REZERVUAR, 225 SƏRBƏST QAZIN DEBİTİ, 71 SİLİNDRİK FUNKSİYALAR, 282
SAHƏ ÜZRƏ SULAŞDIRMA, 85
RƏQƏMLİ CİHAZ, 282 SƏRBƏST QAZIN HASİLATI, 80 SİMPSON DÜSTURU (parabola
SAHƏ, 192
RƏQƏMLİ HESABLAMA MAŞINLARI, SƏRBƏST SƏTHLİ SULAR, 39 düsturu), 234
SAXLANMA QANUNLARI, 242
282 SƏRBƏST SU, 230 SİNENERGETİKA, 234
SAL, 191
SƏRBƏSTDÜŞMƏ TƏ’CİLİ, 271
 SİNXRON
SİNXRON, 234
SİNKLİNAL, 234
SİNTEZ, 234
SİNUS, 234
SİNUSOİD, 234
SİRKUL, 282
SİSTEM, 234
SİSTEMİN MÜVAZİNƏT HALI, 216
SİSTEMLİ ANALİZ (təhlil), 237
SİSTEMLİ YANAŞMA, 237
SİSTEMTEXNİKA, 237
SİSTERN, 282
SKALYAR (skalyar kəmiyyət), 238
SKALYAR SAHƏ, 238
SKİN-EFFEKT, 239
SLANSLAR, 240
SLİXTER ƏDƏDİ, 283
SOKSLET APARATI, 18
SON QALIQ NEFTLƏDOYMA, 113
SON NEFTVERİMİ, 113
SORBENTLƏR, 242
SORBSİYA İZOTERMİ, 93
SORBSİYA, 242
SOYUDUCU AQREQAT, 279
SÖKMƏ, 72
SPEKTR, 242
SPEKTRAL ANALİZ, 15, 242
SPİRT-BENZOL QƏTRANLARI, 243
SPİRT-BENZOL, 242
SPİRTLƏR, 243
SPİRTÖLÇƏN, 243
STABİLLƏŞDİRMƏ, 244
STANDART HAL, 245
STANDART XƏTA, 245
STANDART ZOND, 245
STANDART, 245
STANDARTLAŞDIRMA, 245
STASİONAR HAL, 245
STASİONAR HƏRƏKƏT, 245
STASİONAR TƏSADÜFİ PROSES, 246
STATİK LAY' TƏZYİQİ, 191
STATİKA, 245
STATİSTİK HƏLLƏR NƏZƏRİYYƏSİ,
252
STATİSTİK SINAQ ÜSULU, 243
STATİSTİK TARAZLIQ, 245
STOXASTİK MODELLƏR, 246
STOKS QANUNU, 86
STOKS, 246
STRATİQRAFİK FASİLƏ, 185
-386- SULAŞMA
STRATİQRAFİK QUYU, 246
STRATİQRAFİK SÜTUN, 110, 246
STRATİQRAFİK ŞKALA, 285
STRATİQRAFİYA, 246
STRATİSFERA, 246
STRUKTUR GEOLOGİYASI, 247
STRUKTUR XƏRİTƏ, 104
STRUKTUR XƏRİTƏLƏR, 247
STRUKTUR QAZIMASI, 28, 247
STRUKTUR QEYRİ-UYĞUNLUQ, 161
STRUKTUR QUYUSU, 247
STRUKTUR PLAN ALMA, 248
SU AXINI, 38
SU AXINININ SEÇİMLİ TƏCRİDİ, 232
SU BUXARININ DESUBLİMASİYASI,
73
SU BUXARININ ELASTİKLİYİ, 269
SU CƏFTƏSİ (qıfılı), 39
SU HASİLATININ DİNAMİKASI, 76
SU İLƏ DOYMUŞ DAĞ SÜXURLARI, 37
SU KEÇİRMƏYƏN SÜXURLAR, 37
SU KONUSU, 39, 117
SU PAYLIYICI SİSTEM, 39
SU TƏMİZLƏYƏN STANSİYA, 38
SU TƏZAHÜRÜ, 39
SU, 37
SUALTI APARAT, 194
SUALTI ATMALARA QARŞI
AVADANLIQ, 194
SUALTI BORU KƏMƏRİ KEÇİDİ, 194
SUALTI BORU KƏMƏRİ, 194
SUALTI QUYUAĞZ1 AVADANLIQ, 194
SUALTI NEFT ANBARI, 194
SUAYIRAN KƏMƏR, 38
SUAYIRAN, 38
SUBASQILI REJİM, 224
SUBLİMASİYA İSTİLİYİ, 255
SUBLİMASİYA, 247
SU-BUXAR QARIŞIĞI, 183
SUBURAXICI QUYU, 37
SUDA HƏLL OLUNMA, 39
SU-HAVA NİSBƏTİ, 37
SULARIN XLORLAŞDIRILMASI. 279
SULARIN QƏLƏVİLİYİ, 287
SULARIN SULFATLILIĞI, 247
SULARIN TƏSNİFATI, 108
SULAŞDIRMA, 84
SULAŞMA DİLİ, 297
SULAŞMA ƏMSALI, 119
SULAŞMA
SULAŞMA SAHƏSİNDƏ QALAN QAZ,
89
SULFAT TURŞUSU İLƏ
SULAŞDIRMA, 233
SULFAT TURŞUSU, 233
SULFATLAR, 247
SULFATLI-MANQANLI SULAR, 247
SULU HORİZONT, 38
SULU KOMPLEKS, 38
SULU LAY, 38
SU-NEFT FAKTORU, 38
SU-NEFT KEÇİD SAHƏSİ, 185
SU-NEFT KONTAKTI (SNK), 38
SU-NEFT TƏMASI (KONTAKTI), 115
SU-NEFT ZONASI, 37
SUPERPOZİSİYA ÜSULU, 141
SURAXANI LAY DƏSTƏSİ, 248
SURƏTİN MÜƏYYƏN EDİLMƏSİ, 221
SUSPENZİYA. 248
SUSUZ DEBİT, 23
SUSUZ DEBİT, 70
SUSUZ DÖVÜRDƏ NEFTVERİMİ, 164
SUSUZLAŞDIRICI QURĞU, 169
SUSUZLAŞDIRMA, 169
SUYADAVAMLI DAĞ SUXURLARI, 39
SUYUN CODLUĞU, 83
SUYUN DEBİTİ, 71
SUYUN DƏRİN SAHƏSİNDƏ QAZIMA, 63
SUYUN FİZİKİ XASSƏLƏRİ, 274
SUYUN FİZİKİ-KİMYƏVİ XASSƏLƏRİ,
273
SUYUN HAZIRLANMASI, 38
SUYUN KÜKÜRDSÜZLƏŞDİRİLMƏSİ,
73
SUYUN QUYUYA DAXİLOLMA
VAXTI, 41
SUYUN MİNERALLAŞMASI, 147
SUYUN VURULMASI, 156
SÜXUR ƏMƏLƏ GƏTİRƏN
MİNERALLAR. 199
SÜXUR MEXANİKASI. 144
SÜXURGÖTÜRƏN. 67
SÜXURLARIN KARBONATLILIĞI, 103
SÜXURLARIN LAYLANMASI, 157
SÜXURLARIN ZAHİRİ XÜSUSİ ÇƏKİSİ,
101
SÜXURUN XÜSUSİ (HƏQİQİ) ÇƏKİSİ,
267
SÜXURUN XÜSUSİ SƏTHİ, 266
SÜXURUN KEÇİRİCİLİK ƏMSALI, 122
-387- ŞƏRTİ
SÜXURUN QRANULOMETRİK
ANALİZİ, 66
SÜXURUN NİSBİ ELEKTRİK
MÜQAVİMƏTİ ƏMSALI, 121
SÜKUNƏTDƏ KÜTLƏ, 135
SÜR’ƏT QRADİYENTİ, 66
SÜR’ƏT, 239
SÜR’ƏTLƏNDİRMƏ, 277
SÜR’ƏTLİ MAYE HASİLATI, 277
SÜRGÜQOLU (plunjer), 192
SÜRGÜQOLU, 284
SÜRGÜQOLU-ÇARXQOLU
MEXANİZMİ, 284
SÜRTGÜ YAĞI, 240
SÜRÜNGƏC, 198
SÜRÜŞGƏCLİK, 198
SÜRÜŞMƏ, 174
SÜTUNCUQ DƏSTİ, 111
SÜTUNCUQLU BALTA, 111
SÜTUNCUQLU QAZIMA. 27, 110
SÜZÜLMƏ AXINININ KƏSİLMƏZLİK
TƏNLİYİ, 270
SÜZÜLMƏ ƏMSALI, 124
SÜZÜLMƏ QANUNLARI, 276
SÜZÜLMƏ QANUNU, 86
SÜZÜLMƏ MÜQAVİMƏTİNİN ARTMA
ƏMSALI, 123
SÜZÜLMƏ SƏTHİ, 193
SÜZÜLMƏ SÜR’ƏTİ. 2.39
SÜZÜLMƏ, 275
SÜZÜLMƏNİN FƏZA MƏSƏLƏSİ, 212
SÜZÜLMƏNİN XƏTTİ QANUNU, 130
SÜZÜLMƏNİN KÜTLƏ SÜR’ƏTİ, 135
SÜZÜLMƏNİN MÜSTƏVİ MƏSƏLƏSİ,
191
SVABLAMA, 229
Ş
ŞAXTA, 284
ŞAQULİ QUYU LÜLƏLƏRİNİN
QAZILMASI, 29
ŞARL QANUNU, 284
ŞAROŞKALI BALTA, 284
ŞAROŞKALI QAZIMA, 284
ŞAYBA, 284
ŞELF, 284
ŞEVRON, 285
ŞƏRTİ QİDALANMA KONTURU, 117

ŞƏRTİ -388- TERMODİNAMİK
ŞƏRTİ YANACAQ, 271 TEXNOLOJİ ƏMƏLİYYAT, 259
TEXNOLOJİ PROSES, 260
ŞIRNAQLI NASOS, 246
ŞİMAL DƏNİZİ NEFTLİ-QAZLI TEKSAKO, 249
VİLAYƏTİ, 231 TEKTONİK (geotektonik) SİKL, 281
ŞİRKƏT (korporasiya), 118 TEKTONİK BƏND, 31
ŞİŞMƏ, 156 TEKTONİK BLOKLAR, 26
ŞKİV, 285 TEKTONİK BREKÇİYALAR, 26
ŞLAM, 285 TEKTONİK ÇÖKƏKLİKLƏR, 40
ŞLANQ, 285 TEKTONİK DEFORMASİYALAR, 250
ŞLİF, 286 TEKTONİK ƏYİLMƏ, 205
ŞLİPS, 286 TEKTONİK HƏRƏKƏTLƏR, 250
ŞNEK (vint), 286 TEKTONİK XƏRİTƏ, 104
ŞNEK QAZAYIRANI, 286 TEKTONİK QEYRİ-UYĞUNLUQ, 162
ŞNEK QAZIMASI, 286 TEKTONİK OX, 178
ŞTANQ AÇARI, 109 TEKTONİK SULAR, 250
ŞTANQ, 286 TEKTONİK YARILMA, 250
ŞTANQLI NASOS QURĞUSU, 286 TEKTONİKA (geotektonika), 250
ŞTANQLI NASOS, 286 TELEDİNAMOMETRLƏMƏ, 250
ŞTANQSIZ DƏRİNLİK (DALMA) TELEMEXANİKA, 251
NASOSLARI, 24 TELEÖLÇMƏ, 250
ŞTOK, 286 TEMP, 251
ŞTROP, 286 TEMPERATUR BASQISI, 252
ŞTUSER, 286 TEMPERATUR DALĞALARI, 252
TEMPERATUR GƏRGİNLİYİ, 252
TEMPERATUR İNVERSİYASI, 251
T TEMPERATUR KEÇİRİCİLİYİ, 252
TEMPERATUR SAHƏSİ, 251
TAĞ SULAŞDIRMASI, 230 TEMPERATUR ŞKALASI, 251
TAĞ, QALXIM, 230 TEMPERATUR, 251
TEMPURATURUN İNVERSİYASI, 94
TAXEOMETR, 249
TAL BLOKU, 25, 249 TENDER, 252
TENZOMETR, 252
TAL KANATI, 249
TEODOLİT, 252
TAL SİSTEMİ, 249
TERMAL MƏNBƏ, 100
TAM BÖLÜNƏN ƏDƏD, 124
TERMAL SULAR, 256
TAM SIXIŞDIRMA, 199
TERMİK-AKUSTİK İŞLƏNİLMƏ, 256
TAMPONAJ, 249
TERMİKt ANALİZ, 256
TANKER, 249
TERMİKt QAZIMA, 256
TARAZLAŞDIRAN (kompensator), 111
TERMİKİ QAZ-KİMYƏVİ TƏ’SİR, 256
TARİXİ GEOLOGİYA, 100
TARİXİ-GEOLOJİ TƏHLİL, 15 TERMİKİ TƏ’SİR, 256
TERMİN, 256
TATNİPİNEFT ÜSULU, 142
TERMİNAL, 256
TEXNİKİ ANALİZ, 259
TERMOANEMOMETR, 256
TEXNİKİ KİBERNETİKA, 107, 259
TERMOCÜT, 258
TEXNİKİ SƏNƏDLƏR, 259
TEXNİKİ SU, 259 TERMODİFFUZİYA, 257
TERMODİNAMİK DÖNƏRLİK, 257
TEXNİKİ ŞƏRTLƏR (TŞ), 259
TERMODİNAMİK POTENSİALLAR. 201
TEXNİKİ TƏHLİL, 15
TERMODİNAMİK SİKL, 281
TEXNİKİ-İQTİSADİ GÖSTƏRİCİLƏR,
TERMODİNAMİK SİSTEM, 257
259
TEXNOLOGİYA, 260
-389- TOPLANMIŞ
TERMODİNAMİK
TERMODİNAMİK SİSTEMİN TƏKAN (İMPULS), 94
TƏQRİBİ DÜSTURLAR, 203
MÜVAZİNƏTİ, 216
TƏQRİBİ HESABLAMA, 203
TERMODİNAMİK TEMPERATUR
TƏQRİBİ HƏLL, 203
CƏDVƏLİ (şkalası), 257
TERMODİNAMİKA, 257 TƏQRİBİ İNTEQRALLAMA, 203
TƏMAS (KONTAKT), 115
TERMODİNAMİKADA
TƏMASLI (KONTAKT)
VARİANTLILIQ, 31
TERMODİNAMİKANIN BİRİNCİ KONDENSASİYA, 115
TƏMASLI (KONTAKT)
BAŞLANĞICI (qanunu), 184
TERMODİNAMİKANIN İKİNCİ QAZS1ZLAŞDIRMA, 115
BAŞLANĞICI, 42 TƏMAYÜL (meyl), 252
TERMODİNAMİK! PARAMETRLƏR, TƏMİZLƏYİCİ QURĞULAR, 181
TƏNASÜB, 211
257
TƏNLİK. 269
TERMOKAMERA, 257
TERMOKİMYƏVİ ÜSULLAR, 258 TƏNLİYİN ƏDƏDİ HƏLLİ, 283
TƏNZİMLƏYİCİ KLAPAN, 108
TERMOQRAF, 257
TERMOMETRİVA, 258 TƏNZİMLƏYİCİ, 224
TƏRPƏDİLMƏ MODULU, ENİNƏ
TERMOMETRLƏR, 258
ELASTİKLİK MODULU, 152
TERMOSTAT, 258
TERRİGEN ÇÖKÜNTÜLƏR, 258 TƏSADÜFİ DƏYİŞƏN, 240
TƏSADÜFİ FUNKSİYA, 240
TEZLİK, 282
TƏSADÜFİ KƏMİYYƏT (ehtimal
TƏ’CİL, 271
nəzəriyyəsində), 240
TƏ’LİMAT, 96
TƏSADÜFİ PROSES, 240
TƏ’MİR BAZASI, 21
TƏ’MİR, 226 TƏSDİQLƏMƏ, 114
TƏ’MİRLƏRİN TEZLİYİ ƏMSALI, 124 TƏSNİFAT, 108
TƏ’SİR, 72
TƏ’SİRLƏNMƏ QUYUSU, 223
TƏSNİF ATÇl (çeşidləyici), 108
TƏZYİQ QRADİYENTİ, 66
TƏBAŞİR SİSTEMİ (dövrü), 138 TƏZYİQ, 68
TƏZYİQİN BƏRPASI ƏYRİLƏRİNİN
TƏBAŞİR, 137
TƏBƏQƏ NEFTİ, 191 FORMALARI, 277
TƏZYİQİN BƏRPASI ƏYRİSİ, 125
TƏBƏQƏ, 212, 240
TƏBƏQƏLİ LAY MODELİ, 151 TƏZYİQİN BƏRPASI, 40
TƏZYİQİN İZLƏNMƏSİ ÜSULU, 141
TƏBİƏTİN MÜHAFİZƏSİ, 180
TƏZYİQVERİCİ, 69
TƏBİİ BİTUMLAR, 25
TIXAC (qazımada), 205
TƏBİİ EHTİYYATLAR, 204
TƏBİİ QAZ YATAQLARININ QAZ TIXAC ƏMƏLƏGƏLMƏ, 205
TİKİNTİ (QURĞU) DİNAMİKASI, 76
REJİMİ, 47
TƏBİİ QAZIN MAYELƏŞDİRİLMƏSİ, TİP,261
TİTRƏDİCİ (VİBRATOR), 34
233
TİTRƏDİCİ MAŞIN, 34
TƏBİİ QAZLAR, 52, 204
TƏBİİ SU BASQI REJİMİ, 82 TİTRƏMƏ ƏLƏYİ, 34
TİTRƏMƏ QAZIMASI, 34
TƏCRİDLƏMƏ, 93
TİTRƏMƏ NASOS QURĞUSU, 34
TƏCRİDLƏMƏ-DÖŞƏMƏ İŞLƏRİ, 93
TƏCRİDLƏYİCİ MAŞIN, 93 TİTRƏMƏ SÖNDÜRƏN, 34
TƏCRÜBƏ, 175, 202 TİTRƏMƏ, 34
TİTRƏYİŞ QAZIMASI, 27
TƏHLİL (analiz), 15
TƏHLÜKƏSİZLİK TEXNİKASI TOQQUŞMA (konflikt), 117
TON, 261
QAYDALARI, 201
TOPDAN SATIŞ QİYMƏTİ, 175
TƏHLÜKSİZLİK TEXNİKASI, 258
TOPLANMIŞ QAZ HASİLATI, 157
TƏKAMÜL (evolyusiya), 288

TOPLANMIŞ
TOPLANMIŞ MAYE HASİLATI, 157
TOPLANMIŞ NEFT HASİLATI, 157
TOPOQRAFİK XƏRİTƏLƏR, 262
TOPOQRAFİYA, 262
TORF, 262
TORPAĞIN REKULTİVASİYASI, 226
TORPEDLİ PERFORATOR, 187
TÖRƏMƏ ZƏLZƏLƏ, 89
TÖRƏMƏ MƏSAMƏLİLİK, 41
TÖRƏMƏ NEFT (QAZ) YATAĞI, 87
TÖRƏMƏ NEFT YIĞIMI, 41
TÖRƏMƏ YATAQ, 41
TÖRƏMƏ, 208
TRANSQRESSİYA, 262
TRANSSENDENT FUNKSİYA, 263
TRANSSENDENT TƏNLİK, 263
TRAPESİYA DÜSTURU, 263
TRAYEKTORİYA, 262
TULLANIŞA QARŞI ARMATUR, 18
TULLANTI SULAR, 246
TULLANTI SULARIN TƏMİZLƏNMƏSİ,
180
TULLANTININ BURAXILA BİLƏN
HƏDDİ, 202
TULLANTISIZ TEXNOLOGİYA, 24
TULLANTISIZ TEXNOLOGİYA, 24
TURBİN QAZIMASI, 28, 264
TURBİN QAZIYICISI, 265
TURBİN-ROTOR QAZIMASI, 264
TURBULENT AXIN, 264
TURŞ QAZLAR, 108
TURŞ QUDRON, 108
TURŞU VANNASI, 31
TURŞULULUQ ƏDƏDİ, 283
TUTUCU ALƏT, 131
TUTUCU YİVAÇAN, 144
TUTULMA, 205
TÜKƏNMƏ REJİMİ, 225
TÜKƏNMİŞ NEFT QUYUSU, 100
U ÜZVİ DAĞ SÜXURLARI (bioloji d.s.).
UÇOT (qeydiyyat), 271
UDUCU QUYULAR, 193
UDULMA ZONASI, 90
UFNİİ ÜSULU, 143
ULTRASƏS KAROTAJI, 268
ULTRASƏS, 268
ULTRASƏSLƏ İŞLƏNMƏ, 268
YARIMMÜSTƏVİ
üzvl VAHİD -391-
-390-
VURMA XƏTTİNİN KÖÇÜRÜLMƏSİ,
UNİKAL YATAQLAR, 268
UNİVERSAL PREVENTOR, 268 V 185
VURMA QAZIMASI, 266
URAN, 270 VAHİD QAZ TƏCHİZATI SİSTEMİ, 81 VURMA QAZIMASI, 28
USTA, 136 VURMA-FIRLANMA QAZIMASI, 266
VAHİD MATRİS, 82
USUCULUQ, 129 VURMA-KANAT QAZIMA, 266
VAHİD VEKTOR, 82
UTİLİZASİYA, 271 VURUCU QUYU, 156
VAHİD, 81
UZANMA XƏTTİ, 130 VURUCU QUYULAR SIRASI, 156
VAHİDLƏR SİSTEMİ. 81,235
UZUNLUQ ÖLÇÜLƏRİ, 138 VURUCU QUYUNUN
VAXT NORMASI, 167 MƏHSULDARLIĞI, 204
UZUNMÜDDƏTLİ PLANLAŞDIRMA,
VAKUUM QAZLAŞDIRICI (deqazator),
80
UZUNUNA DALĞA, 206 31
VAKUUM NASOS, 31
UZUNUNA ELASTİKLİK MODULU, 152
VAKUUM SÜZGƏC, 31
UZUNUNA ELASTİKLİK MODULU,
206
UZUNUNA QIRILIB-DÜŞMƏ, 206
VAKUUM, 30
VAKUUMETR, 30
Y
VAKUUMLAŞDIRMA, 30
YAKOVLEV APARATI, 18, 297
•• VAL, 31 YAN KAROTAJ ZONDLAMA, 26
u VALYUTA, 31
VAN-DER-VAALS QÜVVƏSİ, 31
VAN-DER-VAALS TƏNLİYİ, 269
YANKAROTAJ, 26
YAN SULARI, 124
ÜÇ ŞAROŞKALI BALTA, 263 YAN SULARIN BASQISINDAN
VARİANT, 31 İSTİFADƏ ETMƏKLƏ NEFT
ÜÇÜNCÜ DÖVR SİSTEMİ, 263 VARİASİYA HESABI, 32 YATAQLARININ İŞLƏNMƏ
ÜFÜQİ QAZIMA, 27 VARİASİYA SIRASI, 32 SİSTEMİ, 235
ÜMUMİ GƏLİR (mədaxil), 31 VARİASİYALI STATİSTİKA, 32
YAN SÜXURGÖTÜRƏN, 26, 67
ÜMUMİ GƏLİR, 81 VARİATOR, 32
YAN SÜLARIN BASQISI, 158
ÜMUMİ HASİLAT, 79 VASİTƏÇİ, 27
YANACAQ BAZASI, 21
ÜMUMİ QALINLIQ, 170 VATT, 32
YANACAQ SƏNAYESİ, 261
ÜMUMİ QARŞILIQLI TƏ’SİR VATT-SAAT, 32
YANACAQ, 261
ƏMSALI, 123 VEKTOR, 32 YANACAQ-ENERGETİKA
ÜMUMİ MƏHSULUN DƏYƏRİ, 246 VEKTORİAL KƏMİYYƏT, 32 KOMPLEKSİ, 261
ÜMUMİ MƏNFƏƏT, 31 VENTİL, 32 YANACAQ-ENERGETİKA
ÜMUMİ MƏSAMƏLİLİK ƏMSALI, 121 VENTİLYASİYA (hava dəyişmə), 32
ÜMUMİLƏŞDİRİLMİŞ GEOLOJİ- RESURSLARI, 261
VERİCİ, 69 YANAR QAZ, 44
GEOFİZİKİ KƏSİLİŞ, 230 VERİLƏNLƏR BANKI, 22 YANAR QAZINTILAR, 98
ÜMUMİLƏŞDİRMƏ, 169 VERİLƏNLƏR BAZASI, 21 YANAR QAZLAR. 52, 65
ÜST SULAR, 33 VƏRDİŞ (bacarıq), 156 YANAR TƏBİİ QAZLAR. 52
ÜSTƏGƏLMƏ XƏTTİ, 130 VIŞKA QURAŞDIRMA İŞI^IRİ, 44 YANĞIN SÖNDÜRMƏ VASİTƏLƏRİ. 197
ÜSTLÜ (eksponensial) FUNKSİYA, 198
VİSKOZİMETR, 35 YANĞIN, 197
ÜSUL, 139 VİSKOZİMETRİYA, 35 YANĞINDAN MÜHAFİZƏ, 212
ÜZƏN ƏSASLAR, 189 VNİİ-2 ÜSULU, 142 YANMA İSTİLİYİ, 255
ÜZƏN QAZIMA QURĞUSU, 189 VNİİNEFT (VNİİ-1) ÜSULU, 142
ÜZƏN NEFTYIĞAN, 164 YANMA KAMERASI. 102
VULKAN AĞZL 83
176
VULKANAGEN ÇÖKMƏ SUXURLARI, 42
VULKANIN PÜSKÜRMƏSİ, 91
YANMA, 64
YANMANIN ÖNÜ (ön tərəfi), 278
YANMANIN TÖRƏDİLMƏSİ, 96
ÜZVİ GEOKİMYA, 176 VULKANİK DAĞ SÜXURLARI, 42
ÜZVİ KİMYA, 176 YAPIŞQAN, 109
VULKANİK QAZLAR, 42
ÜZVİ MADDƏ, 176 YARD, 297
VULKANİK TSİKL (dövr), 281
YARIQLAR, 218
VULKANLAR, 42 YARIQLI SÜZGƏC, 287
VULKANŞÜNASLIQ, 42
YARIM FƏZA, 199
YARIMMÜSTƏVİ, 199
YASTI-PARALEL
YASTI-PARALEL SÜZÜLMƏ, 276
YASTI-RADİAL SÜZÜLMƏ, 276
YATAĞI İLK KƏŞF EDƏN, 184
YATAĞIN AÇILMASI, 41
YATAĞIN AYRI-AYRI SAHƏLƏRİNİN
KƏŞFİYYAT LAYİHƏSİ, 207
YATAĞIN FORMASININ
SXEMATİKLƏŞDİRİLMƏSİ, 248
YATAĞIN İŞLƏNMƏ TEMPİ, 251
YATAĞIN İŞLƏNMƏSİNƏ NƏZARƏT,
116
YATAĞIN TEMPERATUR REJİMİ, 252
YATAQ, 138
YATAQLARIN GEOLOJİ-İQTİSADİ
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ, 55
YATAQLARIN GEOTERMİK
AXTARIŞI, 56
YATAQLARIN HİDRODİNAMİKİ
ƏLAQƏSİ, 59
YATAQLARIN İŞLƏNMƏ SİSTEMİ, 235
YATAQLARIN TƏBİİ REJİMİ, 204
YATIM XƏTTİ, 130
YAYLIM ATƏŞİ AÇAN GÜLLƏ
PERFORATORS 214
YENİ QUYULAR, 167
YENİDƏN HESABLAMA ƏMSALI, 122
YENİDƏN HESABLANMA ƏMSALI, 185
YER QABIĞI, 90
YER QABIĞININ RƏQSİ HƏRƏKƏTİ,
109
YER SƏTHİ BORU KƏMƏRİ, 157
YER SƏTHİNİN ÇÖKMƏSİ, 177
YER TƏKİNİN KOMPLEKS
MƏNİMSƏNİLMƏSİ, 112
YER TƏKİNİN MƏNİMSƏNİLMƏSİ, 177
YER TƏKİNİN MÜHAFİZƏSİ, 180
YER, 89
YERALTI BORU KƏMƏRİ, 196
YERALTI GEOFİZİKA, 196
YERALTI HİDROQAZODİNAMİKA, 196
YERALTI QAZ-HİDRODİNAMİKASI, 47
YERALTI SULAR, 196
YERALTI SULARIN KƏŞFİYYATI, 218
YERDƏYİŞMƏ MODULU, 231
YERDƏYİŞMƏ, 231
YERİN ATMOSFERİ, 19
YERİN FIRLANMA OXU, 178
YERİN MANTİYASI, 134
YERİN NÜVƏSİ, 297
YERİN SEYSMİKLİYİ, 232
YERİN SIXLIĞI, 192
-392- ZUMPF
YERİN TƏKİ, 160
YERÜSTÜ BORU KƏMƏRİ, 157
YEYİLMƏ, 92
YEYİLMƏYƏ (dağılmaya)
DAVAMLILIQ, 92
YƏHƏR, 232
YIĞIM NORMASI, 167
YKZ (yan karotaj zondlatnası) ƏYRİSİ, 125
YOD ƏDƏDİ, 100
YOD, 98, 100
YUXARI ATILMA, 33
YUXARI MANTİYA, 33
YUXARIDAN AŞAĞIYA İŞLƏNMƏ
SİSTEMİ, 236
YUMA MƏHLULU SÜZÜNTÜSÜNÜN
NÜFÜZETMƏ ZONASI, 90
YUMA MƏHLULUNUN SÜZÜNTÜSÜ,
274
YUNQ MODULU, 152, 297
YURA SİSTEMİ (Yura dövrü), 297
YURA, 297 Lüğətin müəllifləri: Arif Mehdi oğlu Quliyev
YUYUCU MADDƏLƏR, 155
YUYUCU MAYE, 84, 208
Məntmədhəşim Abdulla oğlu Hacıyev
YUYUCU TƏ’SİR, 155
YUYUCU VASİTƏLƏR, 155 Ramiq Məmmədhəsən oğlu Əfəndiyev
YÜKLƏR (yüklənmə), 156
YÜKSƏK TƏZYİQLİ QAZIN İngiliscə tərtibatçı: Qılıcxan Həmzə oğlu Bayramov
VURULMASI, 156
YÜKSƏK TƏZYİQLİ QAZLA NEFTİN
SIXIŞDIRILMASI ÜSULU, 139
YÜNGÜL FRAKSİYA, 129
YÜNGÜL NEFT, 129
Kompüter tərtibatı və dizayn: K.M.Nəhiyev
z Texniki redaktor: X.M.Nəbiyev
ZAHİRİ XÜSUSİ MÜQAVİMƏT, 101 Operatorlar: S.E.Tağıyeva, N.E.Tağıyeva
ZƏLZƏLƏ, 89
ZƏLZƏLƏLƏR ŞKALASI, 285
ZƏNGİN QAZ, 45
ZƏNGİN QAZLAR, 84
ZƏRBƏ (bərk cism), 266
ZƏRBƏ DALĞASI, 266
ZƏRURİ VƏ KAFİ ŞƏRTLƏR, 160
ZİYALI, 97
ZOLAQVARİ YATAQ, 199
ZONDLAMA, 90
ZOOGEN DAĞ SÜXURLARI, 90
ZUMPF, 90