BARBAROS HAYREDDIN PASA GAZAVATNAMESI UZERINDE YENI BiR ARASTIRMA Fanin iz Say Agah Simm Levend, 1956°da, Tiirk Tarih Kurumu yaymlar ara- sinda gikan degerli yapitinda, Suzi Celebi‘nin Mihaloglu Ali Bey Gazavaina- mesi’ni, hem cevriyan hem de tpkibasim olarak yaymmlarken Tiirk edebi- yatindaki gazavatnameleri ilk kez topluca ele almg ve Tiirkiye kitaphklart ile yabancr kitaphklarm kataloglanm tarayarak, tespit ettigi 250 kadar ga- zavatnamenin ayrintih listesini bilim diinyasma sunmustu'. Sayin yazar yapiunda Hayreddin Pasa Gazavatnamesi’nin “Barbaros ile Orug Reis’in ga- zalan hakkinda Kanunt’nin emriyle yazan bir eser” oldugunu andiktan son- ra yazmanm Istanbul Universitesi Kitaphja ile British Museum ve Vatikan niishalanm kaydediyor. Aynca bu gazavatnamenin manzum niishalanna da deginiyor®. Gerek Prof. Halil Inalerk gerek Prof. V. L. Ménage, Osmank tarihgiliginin baslangicm: incelerken gazavatnameler iizerinde durmuslardi’, Prof. A. Bombaci, Tiirk edebiyati iizerindeki yapitimin ikinei baskismda ga- zavatnamelerin Snemini belirtmistit, Ben de, eski diizyaz érneklerini kap- sayan yapitimda, gazavatnamelerin edebi degerini géz éniinde tutarak, tittlit garavatnamelerden. érnekler vermis ve bu arada Hayreddin Pasa Gazavat- namesi’nin istanbul Universitesi Kiitiiphanesi ve Vatikan niishalarma daya~ narak, on sayfahk bir metin yay:mlanngtim’. Isledigi konu, kapsadsgr olaylar ve yamldg dil ve tislup balamlanndan. bitin gazavatnameler iginde siiphesiz en dnemlisi, en ilginci olan Hayreddin Pasa Gazavatnamesi, Joseph von Hammer’den bu yana, biitiin aragtirmaci- larca Barbaros’un hayati ve seferleri igin bashca kaynak sayilmig ve yaprt- + Agah Sum Levend, Gazovat-nameler ve Mihaloglu Ali Bey'in Gazavatnamesi, Ankara 1956. 2 Agah Sum Levend, ac, 6. 70-76. ? Bernard Lewis ve M. Holt (yay.) Historians of the Middle Eust, Londra 1962, s. 152 -167 ve 168-179. * Alessio Bomba § Fair Le, Eski La letteratura turea, Milano 1969. ‘irk Edebiyatinda Nesir, Istanbul 1964, s. 550-560.a2 FAHIR [Z tan biiyiik dlciide yararlamlmygtir. Ash diizyaz ile olan bu gazavatnamenin, bir de manzum niishasi olduktan baska, Barbaros'un savaslarim: anlatan bas- ka tarihi-destani yapitlar da vardw. Tarihgi von Hammer, ézel kitaphjanda Dulunan, sonradan Viyana Milli Kitaphjna gegen yazmalar arasmdaki Hay- reddin Pasa Gazavatnamesi’nden s6z ederken, bu yapitm yazart olarak Sinan Ca- vus’u veriyor*, Kitabin tiirlii niishalarmda “Seyyid Murad”, “Muradi-adlart gestigi halde, son yillara kadar birgok katalog yazarlan ve arastimeilar, von, Hammer'in bu kaydani tekrarlamslardir’, Prof. Enver Ziya Karal, [slam An- siklopedisivne yazdiia “Barbaros Hayreddin Pasa”” makalesinin bibliyografya- ‘sinda, Gazavat'm istanbul Universitesi Kiitiiphanesi Tiirkee Yazmalar 2639 sayih niishasinda metin iginde “telif-i Seyyid Murad” ibaresine rastlandygim, beliremigtir’, Gazavatuame yazannm Muradi mahlasim kullanan Seyyid furad oldugunu kesin, olarak ortaya gkaran Prof. Hiiseyin Yurdaydin’dr, 1963’te Belleten’de gikan bir arastmasmda Prof. Yurdaydim Hayreddin Gazavatnamesi ile Seyyid Murad’m bilinen dbiir eserlerini toplu olarak in- celemistir®, Gerei bu yandan énce E. Blochet katalogunda gazavatname- nin yazamt olarak Seyyid Murad’: géstermig , L. Forrer de hem diizyam hem de manzum Hayreddin Pasa Gasavatname'lerinin Seyyid Murad’m yapiti oldugunu kaydetmislerse de kamitlar iizerinde durmamuslardir #, Barbara Flemming ise 1968'de yaymnladifa katalogda kesin olarak Seyid Muradi adi vermistir®, Hiiseyin Yurdaydin, daha dnceki bir aragtirmasinda, Kitab-t Bahriye’nin yazarmm da Piri Reis degil yine bu Seyyid Murad (Muradi) oldu- Gunn ilerisiirmiistit ¥. © Joseph von Hammer, Geschichte des osmanischen Reiches, Peste 1628, eilt TIT, s. VILL 7 q) Franz Baninger, Die Geschichtsschreiber der Osmanen und ihre Werke, Leipzig 1927.8. 78. b) G. Fhigel. Die arabischen. persischen und tlirkischen Handschriften der Kaiserlich-Ké- iglichen, Hofbibliothek zu Wien, Viyana 1866, s 226-228. ©) C. Rie, Catalogue of the Turkish Manuscripts in the British Museum, Londra 1688, 5. 60-61 g) Ettore Rossi, Elenco dei manoscritti turehi della Biblioteca Veticana, Vatican, 1953, s. 322. ® Enver Ziya Karal, “Barbaros Hayreddin Pasa”, Islm Ansiklopedisi, 1949. 9 Bitseyin Yurdaydin, “Muradi ve Eserleri™, Belleton, cilt 27, Says 107, s. 453-466. © B, Blocket, Catalogue des manuscrits turcs de la Bibliotheque Nationale, Paris 1932, cilt Ls. 379. "L, Porrer, Handschrifien osmanischer Historiker in Istanbul, Der Islam, XXVI, 1940, s 173-220. © B lemming, Verzechnis der orientalischen Handschriften in Deutschland, XUIL, 1. Tir ische Handschrifien 1, Wiesbaden 1968, 5. 117-118. " Haiseyin Yurdaydm, “Kitab Babriye’nin Telifi Meselesi”, Dil ve Tarih-Cografya Fa hiiltesi Dergisi, X, Ankara 1952, s. 143-146,BARBAROS HAYREDDIN PASA GAZAVATNAMESL 83 Genel olarak XVI. yiizyil yazan Seyyid Murad ya da Muradi, dzcl olarak da Hayreddin Pasa Gazavamamesi ile ilgili daha pek gok sorun géziim bek- Jemektedir: Gazavamame’nin diinyada kag niishas yar? En eski ye en git- venilir olanlar: hangileridir? Bunlarm hepsi aym yapitm tiirlii niishalan m- dir? Manzum Gazavamame’nin ve Muradi’nin aym konudaki baska yepit- lamin bu Gesavatname ile ilgisi nedir? Gazavatname’nin Arapga, Ispanyol- ca, Italyanca, Fransizea gevirileri hangi niishalara dayaldar ve degerleri ne- dir? Aynea Arapca bir gazavatname var midir? Son yiizyil iginde Barbaros Hayreddin Pasa tizerinde, tiirlii dillerde, yaailan yapitlar bunlardan hangisin- den yararlanmmstir? iste bu yaya konu olan yeni arastirma bu sorulara cevap veriyor. 1965 yih sonunda Napoli Universitesinde “Gazavata Hayreddin Pasa’ iizerinde bir doktorluk tezi vermis olan gene italyan tiirkologu Dr. Aldo Gallotta arastirmasinm esaslarim 1970’te aym: iiniversitenin Dogu Arastur- malar Enstitiisiine bagh Centro di Studi Magrebini yaymlan arasinda bilim diinyasina sunmustur", Arastiricilarmmizin yararlanabilmesi igin bir an dnce Tiirkceye cevril- mesini diledigim bu 82 sayfahk degerli girigin simdilik sonuglanm vermekle yetineceyjim: 1+ Seyyid Murad’ Fetihname-i Hayreddin Pasa adh yap, Fr. Babinger’ in ve onu izleyen arastincilarm ileri siirdiikleri gibi, manzum Gasavat- name’nin ayn ya da onun bir dzeti degildir. Bash basa ayrt bir yapi:tir. 2- Hk kez Necip Asim tarafmdan 1911’de tantulan manzum Gazavana- me, Jasa bir girig digmda, dort béliimdiir. 110 “bab” ayrilmg olan birinei héliim Barbaros’un dogumundan 1537 yilna kadar olan olaylan kapsar. Buraya kadar yapit diizyam Cazavainame’yi oldugu gibi izler. Tkinei ve iigiincii biliimler Fetilmame-i Hayreddin Pasa ile aym yazann Foth-i Kal’e-i Nova adh yapitlarm igine abr ve 1532-1538 yillar ile 1539 yih olaylarim kapsar, Bu biliimler diizyaa Gazavar'tan daha ay- nnuhdir. Ayn vezinde olduklan igin, girig kisumlan qikanlarak, man- zum Gazavainame’ye alnmislardir. 1540 olaylarm anlatan dérdiincii béliim, yine diizyan Gazavatname’yi izler. 4H Aldo Gallotta, Le Gazavét di Hayreddin Barbarossa, Studi Magrebini D1, Napoli 1970, 5. 19-160. © Necip Asim, “Gazavata Hayreddin Pagn", Tarih-i Osmani Enelimeni Meemuast, 1, Istanbul, 1327 (1911), s. 233-288,a PAHIR 1 3+ Diizyan Gazavatname’nin bir ikinci béliimii vardsr, Tek yazmas: Bib- liothtque Nationale’dedir (Suppl. ture 1186). Yazart yine Seyyid Murad (Muradi)’dr. 1546'da, Barbaros*un liimiinden birkag ay sonra yazil- mugtir, Blochet, Babinger ve Yurdaydin bu ikinci béliimii Gazavarname” nin bagka bir niishas: sanmslardir. Gazavatname’nin Ispanyolea ¢evi- in yazmasindaki bir notta bir ikinei béliimin varhgindan séz edilir. Bu yapit iizerinde baska hig bir kayit yoktur. ris 4 Diizyazs Gazavatame’nin bilinen niishalan guolardw: LL Viyana, Nationalbibliothek, No. 1004 2— Viyana, Nationalbibliothek, No. 1005 3— Roma, Vatikan, Barberiniano Orientale No, 127 Londra, British Museum, Tiirkce Yazmalar, No. 2798 . 34/8830 6- Paris, Bibliothéque Nationale, suppl. turc No. 1186 7- Madrid, Escurial, No. 1663 8- Paris, Bibliothéque Nationale, suppl. ture No. 514 9- Istanbul, Un. Kiit. TY. No. 2639 10- Istanbul, Un, Kit. T/Y. No. 2490 11- Istanbul, Un. Kit. T-Y. No. 94 12- Istanbul, Un. » T.Y. No. 2459 13- Berlin, Staatsbibliothek, or. quart 1751. Bunlardan no. 6, yukanda gordi ikinci béliimiidiir, Von Hammer'in daha iyi bir niisha sandils no. 2 asil Ga- zavatname'den yapilmis bir dzettir ve Seyyid Murad’m degildir. Von Ham- mer 1 ve 3 No.’lu yazmalan ayn yapit sanmis ve bunlatin ashi Gazavainame oldugunu ileri stirmiigtii. Oysa bunlar iki ayn: yapittir. L. Forver, Gazavat- name’nin iki redaksiyonu oldugunu diistinerek 1,8,9 ve 10 Nola yazmalar: birinei redaksiyon, 3, 11, 12 ve 4 No.’u yazmalarin ikinci redaksiyon olacagint i. Hiiseyin Yurdaydin iki ayri redaksiyon tezini kabul etme- miiz gibi, diizyan Gazavatname’nin mig ve iki grup yazma arasindaki farklan yancilarin yaptiklan degisiklik- Jere yormustur. Gergekte ise ne iki ayn redaksiyon ne de yaacilarn yap- tof debigiklikler siz konusudur. Gazavat’m bir tek redaksiyonu vardi, Bu da L. Forrer'in ikinci redaksiyon dedigi ntishalardw ki bunlara Escurial (7) ve Kahire (5) niishalarm: da cklemek gerekir. Forrer'in, birinei redaksiyon adi altunda topladsfi niishalar ise Seyyid Murad'mn Gazavamname’sinden baska bir yapittr ki bunlara Dr. Aldo Gallot-BARBAROS HAYREDDIN PASA GAZAVATNAMESL 85 ta Sézde-Seyyid Murad (Pseudo-Seyyid Murad) adim veriyor, Dr. Gallotta biitiin yazmalam inceledikten sonra giriiyor ki “Sdzde-Seyyid Murad” gra- bu yazmalannda metnin yanst asl Gazavatname'den toplannug Shir yarst ise biisbiitiin baska malzemeden meydana gelmistir. Sonu da gok farkhdir. Aynca iki yapitin dili ve tislubu farkhdir. Tkinei yaprtin bilinmeyen yazarmun Gazavatname’nin gitig lism oldugu gibi almasi, burada “telifi Seyyid Murad” ibaresini. géren arastmedar: yaniltmustir. Asil Gazavainame’nin en eski niishalan tarthsizdir, Ne var ki elimizdeki ipuglarindan Vatikan niishasmm 1566, Escurial niishasimm 1578 yilla- nndan Gnoe ve Kahire niishasinm da XVI. yiizyilda istinsah edilmig ol duklarm kesia olarak tespit edebiliyoruz. British Museum niishasr 1642, istanbul Un. Kiit, TY. 2559 ise 1664’te yanlimslardir. Bunlardan sonra 1781 tarihli Istanbul Un. Kiit. TU, 94 ile 1807 tarihli Berlin niishalant gelir. 6- Diizyam Gazavat-r Hayreddin Pasa’nm en dogru metni Escurial ve Vati- kan niishalari esas almarak ve yukandaki niishalardan yararlanlarak meydana_getirilehilir. 7 Gazavamame gevicilerinin en eskisi ispanyoleasdir. Filip IVnin sekre- teri Luis Algamon bu ceviriyi 1578 yilnda, tutsak bir Tiirk’iin yardime Yayuolanmamis olan bu gevirinin yazma ash Palermo Belediye Kitaphimdacir. E. Pelaez’in bu Ispanyolea metinden yap Italyanca geviri 1887'de basilmsgtir 6, Fransiz garkiyatas: Venture de Paradis 1788-1790 yillarmda Cezayir'de iken orada Batharos’un gazalarm anlatan Arapea bir kitap bulmug ve bunu Franswcaya gevirmistix. Kark- elli_yil yazma halinde kalan bu coviri 1837'de iki cilt olarak yayymlanms- t17, Yapit: yaymlayanlar bu kitab: adi bilinmeyen bir XVI. yizzyl Arap tarih ile _yapmusta sinin orijinal eseri sanmuslardir. Oysa, bu yapitin Tiirkge Gazavat- name’nin Axapca gevirisi oldugu anlagidikian baska, Cezayir ve Tanus Kitaphklanada ve Bibliothéque Nationale’de bagka niishalarma rastlan- my ve Fransizca gevirinin de cok yanhs ve eksii olduga anlaglmistir. 8- Son yiizyil iginde Avrupa’da Barbaros Hayreddin Pasa iizerine yan- lan kitaplarm cogu bu Arapga niishamin yanhg ve eksik cevirisine da- yam. Bunlarm en yenisi E Bradford’ua 1968'de yaymmladiga Sultan’ "© KE, Pelacz, La vite ¢ la storia di Ariadeno Barbarossa, Palermo 1881, © RB, Sang ve F. Denis (yay.) Fondation de la Régence d’Alger. Historire des Barberousse, 2 cilt, Paris 183786 FAHIR 1Z Amirali adh biyografisidir ki sadece dolayh kaynaklardan yararlan- mistir '8, Son séz olarak Dr. Aldo Gallotta’y: bu basarth arastrmasindan dolay: yiirekten kutlamak isterim, Not: 1956 yazinda Gasavaname’nin Vatikan niishasim incelemigtim. Okur- lara en dogru niishalardan biri tizerinde bir fikir vermek igin 0 zaman aldirdjim upkibasimlan bu yamya ekliyorum, Gazavatname’nin ts- tanbul Universitesi Kiitiiphanesindeki yazmalan iizerinde haarladia bir aragturma ile metnin gevriyazisim 1966-67 ders yilinda bir dgrencim mezuniyet tezi olarak hazirlamisti. Tez Universite kiitiiphanesindedir. "© E, Bradford, The Sultan's Admiral, The Life of Barbarossa, New York, 1968.BARBAROS HAYREDDIN PASA GAZAVA\88 FAHIR IZ i i.IN PASA GAZAVATNAMESt ay BARBAROS HAYREDDE90 FABIR iz,BARBAROS HAYREDDIN PASA GAZAVATNAMEStFABIR IZ 92