KOCAELİ Metalurji ve Malzeme

ÜNİVERSİTESİ Mühendisliği Bölümü

MMT407
Plastik Şekillendirme Yöntemleri

5 Masif Şekillendirme

Yrd. Doç. Dr. Ersoy Erişir

2014-2015 Güz Yarıyılı
5. Masif Şekillendirme

5.1. Giriş

5.2. Soğuk şekillendirme (cold forming)

5.3. Yarı sıcak şekillendirme (warm forming)

5.4. Sıcak şekillendirme (hot forming)

Genel Bakış
 Haddeleme
Açık kalıpta dövme
Kapalı kalıpta dövme
Damgalama

Basma ile
şekil verme
Ektruzyon

Tel çekme
Derin çekme
Kenarlama
Döndürme (Sıvama)
Şişirme (Yüksek iç basınç ile)
ile şekil verme
Çekme-basma

Kutu ütüleme

Uzatma
Genişletme
Germe
Çekme ile
şekil verme

Doğrusal takım hareketi

Plastik Şekillendirme Yöntemleri

ile bükme
Masif şekillendirme yöntemleri Eğrisel takım hareketi ile
bükme
ile şekil verme
Eğme (bükme)

Kaydırma
Burma
3
Kayma ile
şekil verme

Doege, Behrens, 2007

Ana yöntem Şekillendirme yöntemi Şematik gösterimi Açıklama

Serbest Parçada lokal olarak

malzeme toplama
yığma
amaçlı yığma

Açık kalıpta Kalıpta

form verme
yığma

Basma
(Yığma) Uzatma Parçanın kalınlığını
adım adım
düşürerek
serbest şekillendirme

Kalıpta İş parçası kalıbın

uzatma içinde uzatılarak
şekillendirilir

Doege, Behrens, 2007

Masif şekillendirme yöntemleri 4

Ana yöntem Şekillendirme Şematik gösterimi Açıklama
yöntemi
Çapaklı Çevresel olarak tamamen
sınırlandırılmış bir işparçasının
dövme kalıpta şekillendirilmesi, burada
fazla malzeme kalıp boşluğuna
akar.
Dövme
Çapaksız Çevresel olarak
tamamen sınırlandırılmış
dövme bir işparçasının kalıpta
şekillendirilmesi, burada
fazla malzeme akışı
yoktur.

Yassı İş parçası merdaneler

arası açıklıktan geçerek
haddeleme merdane eksenine dik
olarak hareket eder.

İş parçası ilerleme
Kesit
olmaksızın eksenel
haddeleme dönem hareketi yapar.
Haddeleme

Eğrisel İş parçası eksenel

dönem hareketi yapar,
haddeleme ancak burada iş parçası
merdaneler arasında
ilerleme hareketi de
yapar.

Doege, Behrens, 2007

Masif şekillendirme yöntemleri 5

 Şekillendirme yöntemi Şematik gösterimi
Ana yöntem Açıklama

Çubuk-İleri İş parçası
Ekstrüzyon bir matrise doğru
basılır.

Kap-İleri Bir dolu parçadan

Ekstrüzyon sabit bir alt zımba ile
kap şeklinde parça
elde edilir.

Ekstrüzyon Tüp-İleri Bir kap şeklinde

Ekstrüzyon parçadan daha ince
kesite sahip yine bir kap
şeklinde parça elde edilir.

Kap-Geri Bir dolu parçadan

Ekstrüzyon kap şeklinde parça elde
edilir. Şekillendirme
zımba ile pres kalıbı
arasındaki boşluk ile
sağlanır.

Doege, Behrens, 2007

Masif şekillendirme yöntemleri 6

 Masif Bitmiş parça
yarı mamul (ürün)
WZL, Fraunhofer IPT
7

Masif şekillendirme
 Metal Forming Handbook, 1998
8

Masif şekillendirme ile üretilen parçalar

 Kapalı kalıpta dövmede satırlanmalar Haddeleme
parçanın hatlarını izler.
Böylece yüklenmeler ile aynı doğrultuda
satırlanmalar
-> Dövme parçalar daha yüksek yük
Ön form olarak
kapasiteli haddelenmiş yarı mamul

Döküm Çubuktan talaşlı işlem ile Kapalı kalıpta dövülmüş

çıkarılmış parça parça

Satırlanmalar yok Uygun olmayan/süreksiz Uygun /sürekli

satırlanmalar satırlanmalar
Hacmin yaklaşık %2’si Gözenek ve Lunker’ler şekillendirme yöntemleri sırasında
Gözenek ve Lunker (Haddeleme, Dövme) kapanıyor.

Doege, Behrens, 2007

Neden masif şekillendirme? 9

Talaşlı şekillendirme Masif şekillendirme

Bilet ağırlığı
1,275 kg

Bilet ağırlığı
0,398 kg

Başlangıçtaki iş parçası ve Başlangıçtaki iş parçası ve

talaşlı şekillendirilmiş parçada dövme ile şekillendirilmiş parçada
malzeme akışı (satırlanmalar) malzeme akışı (satırlanmalar)

Metal Forming Handbook, 1998

10

Diğer yöntemlerle karşılaştırılması

 Masif şekillendirme İki ayrı parçanın kaynakla
Ekstrüzyon birleştirilmesi

flanş

kap

Birleştirilmiş
parça

Masif şekillendirme ile daha kararlı ve sızdırmaz bir parça üretilebilir.

Metal Forming Handbook, 1998
11

Diğer yöntemlerle karşılaştırılması

VİDEO
12
5. Masif Şekillendirme

5.1. Giriş

5.2. Soğuk şekillendirme (cold forming)

5.3. Yarı sıcak şekillendirme (warm forming)

5.4. Sıcak şekillendirme (hot forming)

13

Genel Bakış
 1600 1600
L+ d
1536
L 1500
YMK A4
1500 d
d+g
1392 1400
Tavlama renkleri
L+ g
1300 1300 Sarımtrak beyaz

1200 Difüzyon tavlaması 1200 Açık sarı

1147
1100 1100 Sarı

1000
Kaba tane
g 1000
tavlaması
A3 911
Acm Sarı-kırmızı

Sıcaklık, °C
g + Fe3C 900
Açık kırmızı
A2 769 800
g+a Kiraz kırmızı
A1 723
Yumuşatma tavlaması
700 700
Koyu kırmızı
HMK a
Gerilim giderme tavlaması Kahverengimsi kırmızı
600 600
Koyu kahverengi
500 Yeniden kristallenme tavlaması 500

a + Fe3C 400 Temper renkleri

400
Gri
Mavimsi gri
Açık mavi
300 300 Mavi
Mor
Kırmızı
Ms Sarı-kahverengi
200 200 Saman sarısı
Ötektoid altı Ötektoid üstü çelik
çelik
100 100

20 20
0 0.5 0.8 1 1.5 2
Karbon miktarı, kütle-%
Bleck, 2008
14

Sıcak, yarı-sıcak ve soğuk şekillendirme?

 Kırılma şekil değiştirmesi 

Akma gerilmesi kf, MPa

Tufal tabakası

İş parçası sıcaklığı, °C
Metal Forming Handbook, 1998
15

Malzemelerin davranışı
Artıları:
• Düşük takım malzemesi maliyeti
• Deformasyon hızının etkisi düşük
• Isıtma için enerji gereksinimi yok
• Büzülme olmadığından ölçülerde hata yok
• Yüksek yüzey kalitesi
• Parçalarda mukavemet artışı

Eksileri:
• Yüksek kuvvet ve iş gereksinimi
• Sınırlı şekillendirebilirlik

WZL, Fraunhofer IPT

16

Yöntemin artı ve eksileri

Parça ağırlığı 0,001-30 kg
Şekillendirebilirlik <1,6 (geleneksel soğuk şekillendirilebilir çelik)
Talaşlı işlem ihtiyacı çok düşük

Önce Sonra

Soğuk şekillendirme parçaların küçük şekillendirme miktarlarında yüksek

kalitede şekillendirilmesini sağlar. WZL, Fraunhofer IPT
17

Kapasitesi
Şekillendirme yöntemi DIN ISO kalitesine göre IT-değeri Aritmetik ortalama yüzey pürüzlülüğü Ra, m

Soğuk ekstrüzyon

Yarı sıcak ekstrüzyon

Sıcak ekstrüzyon

Özel yöntemlerle ulaşılabilir değer Özel yöntemler kullanmadan

ulaşılabilir değer

Düşük toleranslar (şekil, ölçü ve pozisyon) ve yüksek yüzey kalitesi elde edilebilir.
WZL, Fraunhofer IPT
18

Kapasitesi
 Çubuk ekstrüzyonu Tüp ekstrüzyonu Kap ekstrüzyonu
Dolu parça ekstrüzyonu Boru ekstrüzyonu

Önce Sonra

İleri ekstrüzyon

Geri ekstrüzyon

Yanal ekstrüzyon

a: Zımba, b: Matris, c: İş parçası d: Kalıptan çıkarıcı, e: Karşıt zımba, f: Mandrel

Metal Forming Handbook, 1998
19

Soğuk ekstrüzyon yöntemleri

İş parçasının İş parçasının Parçanın
yerleştirilmesi matrise girişi Ekstrüzyon çıkarılması
Zımba

İş parçası

Alıcı

Kalıptan çıkarıcı

Matris

WZL, Fraunhofer IPT

20

Çubuk-İleri-Ekstrüzyon
İş parçasının İş parçasının Parçanın
yerleştirilmesi matrise girişi Ekstrüzyon çıkarılması

Zımba

İş parçası

Matris

Kalıptan çıkarıcı

WZL, Fraunhofer IPT

21

Kap-Geri-Ekstrüzyon
İş parçasının Matrisin Parçanın
yerleştirilmesi kapatılması Ekstrüzyon çıkarılması

Üst Zımba

Üst Matris

İş parçası

Alt Matris

Alt Zımba

WZL, Fraunhofer IPT

22

Çubuk-Yanal-Ekstrüzyon
 Tüpler

Vites kutusu milleri Çeşitli dişliler

Vidalar

WZL, Fraunhofer IPT

23

Soğuk ekstrüzyon ile üretilen parçalar

 Ön İkinci
basma basma
kalıbı kalıbı
Matris

Kalıptan
çıkarıcı

Bitmiş
parça

WZL, Fraunhofer IPT

24

Vidaların üretimi
Billet Çubuk-İleri- Çubuk-Geri- Çubuk-Yanal-
Ekstrüzyonu Ekstrüzyonü Ekstrüzyonu

Tavlama
Kaplama

WZL, Fraunhofer IPT

25

Vites kutu milinin üretimi

Flanş bölgesinde oluşan yüksek çekme gerilmeleri nedeniyle oluşan yüzey çatlakları
WZL, Fraunhofer IPT
26

Yanal ekstrüzyon çatlakları

 Zımba
Sızdırmaz
Matris
İş parçası
Basınç ortamı
Yüksek basınç valfi

Geleneksel basma
Basınçlı ortamda basma

hçatlak=26,8 mm
hmin=28,2 mm hmin=10,2 mm hçatlak=9,0 mm

Basma gerilmesi oluşturularak daha fazla şekil değiştirme miktarları hedeflenebilir.

WZL, Fraunhofer IPT
27
Basma gerilmeleri uygulanarak çatlak
oluşumunun engellenmesi
 Dikey basma
Dikey basma
kuvvetleri
kuvvetleri yok
uygulanması

sabit sabit

Ulaşılabilen
maksimum şekil
değiştirme

Takım düzeneğinde küçük bir değişiklikle basma gerilmeleri oluşturulabilir.

WZL, Fraunhofer IPT
28
Basma gerilmeleri uygulanarak çatlak
oluşumunun engellenmesi
 WZL, Fraunhofer IPT
29
Çubuk-İleri-Ekstrüzyonda
oluşan çatlaklar
 Chevron
çatlakları

FEM- 3. deformasyon Gerçek

simülasyonu adımı parça

En içteki malzemenin ayrılması ile oluşan Chevron çatlakları

Nedeni: merkezdeki çekme gerilmeleri (çekme numunesinde boyun oluşması benzeri durum)
WZL, Fraunhofer IPT
30
Çubuk-İleri-Ekstrüzyonda
oluşan çatlaklar
 Testere ile Basma Kap-Geri- Kalıpta delme Çubuk-Yanal- Kalıpta kesme Kalibrasyon
kesme ya da Ekstrüzyon Ekstrüzyon (çaplama)
kalıpta kesme

Yumuşatma Yumuşatma Yumuşatma

tavlaması tavlaması tavlaması

Proses adımları arasında tavlama ile daha fazla miktarda şekil değiştirme elde edilebilmektedir.
WZL, Fraunhofer IPT
31

Konik (açılı) dişli bir parçanın üretimi

5. Masif Şekillendirme

5.1. Giriş

5.2. Soğuk şekillendirme (cold forming)

5.3. Yarı sıcak şekillendirme (warm forming)

5.4. Sıcak şekillendirme (hot forming)

32

Genel Bakış
 Kırılma şekil değiştirmesi 

Akma gerilmesi kf, MPa

Tufal tabakası

İş parçası sıcaklığı, °C
Akma gerilmesinin azalması ve şekil değiştirme miktarının artması Metal Forming Handbook, 1998
33

Malzemelerin davranışı
Artıları:
• Parçalarda mukavemet artışı
• Dar tolerans aralığı
• Yüksek yüzey kalitesi

Eksileri:
• Isıtma için enerji gereksinimi
• Yüksek akma gerilmeleri

WZL, Fraunhofer IPT

34

Yöntemin artı ve eksileri

 Soğuk Yarı sıcak
Parça ağırlığı 0,001-30 kg 0,001-50 kg
Şekillendirebilirlik <1,6 <4
Talaşlı işlem ihtiyacı çok düşük düşük

Billet Soğuk şekillendirme Yarı sıcak şekillendirme

WZL, Fraunhofer IPT

35

Kapasitesi
Şekillendirme yöntemi DIN ISO kalitesine göre IT-değeri Aritmetik ortalama yüzey pürüzlülüğü Ra, m

Soğuk ekstrüzyon

Yarı sıcak ekstrüzyon

Sıcak ekstrüzyon

Özel yöntemlerle ulaşılabilir değer Özel yöntemler kullanmadan

ulaşılabilir değer

Orta düzeyde toleranslar (şekil, ölçü ve pozisyon) ve orta derecede yüzey kalitesi elde edilebilir.
WZL, Fraunhofer IPT
36

Kapasitesi
Bağlantı tripodu Yakıt enjektörü

WZL, Fraunhofer IPT

37

Yöntemin artı ve eksileri

5. Masif Şekillendirme

5.1. Giriş

5.2. Soğuk şekillendirme (cold forming)

5.3. Yarı sıcak şekillendirme (warm forming)

5.4. Sıcak şekillendirme (hot forming)

38

Genel Bakış
Düzlemsel basma yüzeyi Numune/iş parçası
Yükseklik değişimi:

Silindirik numuneler için Doege, Behrens 2007

39

Basit basma (yığma)

Sürtünmesiz Basit sürtünme Analitik sürtünme

Doege, Behrens 2007

40

Normal gerilmelerin (z) dağılımı

Her iki durumda
d0=40 mm

Normal gerilme (z)

Yarıçap mm Yarıçap mm
Doege, Behrens 2007
41
Normal gerilmelerin (z) dağılımı örneği
(Al99,5 numune ve oda sıcaklığı)
 Kırılma şekil değiştirmesi 

Akma gerilmesi kf, MPa

Tufal tabakası

İş parçası sıcaklığı, °C
Düşük akma gerilmesi ve yüksek şekil değiştirme miktarı Metal Forming Handbook, 1998
42

Malzemelerin davranışı
Artıları:
• Düşük kuvvet ve iş gereksinimi
• Yüksek şekil değiştirme miktarı

Eksileri:
• Isıtma için yüksek enerji gereksinimi
• Yüksek takım maliyeti
• Büzülme ile ölçü hataları oluşumu
• Tufal oluşumu ile malzeme kaybı ve talaşlı işlem gereksinimi

WZL, Fraunhofer IPT

43

Sıcak şekillendirmenin artı ve eksileri

 Soğuk Yarı sıcak Sıcak
Parça ağırlığı 0,001-30 kg 0,001-50 kg 0,05-1.500 kg
Şekillendirebilirlik <1,6 <4 <6
Talaşlı işlem ihtiyacı çok düşük düşük yüksek

Billet Soğuk Yarı sıcak Sıcak

şekillendirme şekillendirme şekillendirme

WZL, Fraunhofer IPT

44

Kapasitesi
Şekillendirme yöntemi DIN ISO kalitesine göre IT-değeri Aritmetik ortalama yüzey pürüzlülüğü Ra, m

Soğuk ekstrüzyon

Yarı sıcak ekstrüzyon

Sıcak ekstrüzyon

Özel yöntemlerle ulaşılabilir değer Özel yöntemler kullanmadan

ulaşılabilir değer

Düşük düzeyde toleranslar (şekil, ölçü ve pozisyon) ve yüzey kalitesi elde edilebilir.
WZL, Fraunhofer IPT
45

Kapasitesi
 • Demir alaşımları oksijen
bulunan bir ortamda 600 C
üzerine ısıtıldığında, yüzeyde
tufal adı verilen demir oksit
tabakaları oluşur.

• İş parçası şekillendirilmesi
sırasında tufal tabakası
yüzeyden ayrılır.

• Bu nedenle, malzeme
kaybına, yüzey hatalarına ve
artan takım aşınmasına neden
olunur.

WZL, Fraunhofer IPT

46

Tufal
5. Masif Şekillendirme

5.1. Giriş

5.2. Soğuk şekillendirme (cold forming)

5.3. Yarı sıcak şekillendirme (warm forming)

5.4. Sıcak şekillendirme (hot forming)

Açık kalıpta dövme
Kapalı kalıpta dövme
Ring haddeleme

47

Genel Bakış
Uzatma Yuvarlak kesit Genişletme Basma Çekiçle Çekiçle Çekiçle
dövme (yığma) çökertme bükme inceltme

LFU, Dordmunt, 2003

48

Açık kalıpta dövme

 İş parçası Manipulator

Basma
(yığma)

Üst takım

Uzatma İş
parçası

Alt takım
Düz satıhlı Oval satıhlı Dairesel satıhlı
Açık kalıpta dövme için en basit kalıp tasarımları kullanılır. WZL, Fraunhofer IPT
49

Açık kalıpta dövme

 Dövme ile yuvarlatma

İngot
Basma (yığma)

Hurda
Nihai haddeleme ve kesme
Uzatma

Kesit düşürme
Basma (yığma)

Uzatma
Form verme

Kesit düşürme

WZL, Fraunhofer IPT

50

Proses akışı
VİDEO
51

Açık kalıpta dövme

Artıları:
• Çok büyük boyutlu ( 250 ton)
parçalar dövülebilir.
• Az sayıda parça ve tek parçalar için
basit kalıplar kullanıldığı için kapalı
kalıpta dövmeye göre oldukça
ekonomiktir.
• Döküm ve kapalı kalıpta dövmeye göre
toplamda daha az çalışmaya ihtiyaç http://stahlseite.de/industriefotografie2.htm

duyulur.
• Üretilen parçalarda por ve gözenek yoktur.
Eksileri:
• Seri üretime uygun değildir.
• Üretilen parçalarda toleranslar yüksek olmalıdır.
• Kapalı kalıpta dövmeye göre maliyeti yüksektir.
Doege, Behrens 2007
52

Açık kalıpta dövmenin artı ve eksileri

5. Masif Şekillendirme

5.1. Giriş

5.2. Soğuk şekillendirme (cold forming)

5.3. Yarı sıcak şekillendirme (warm forming)

5.4. Sıcak şekillendirme (hot forming)

Açık kalıpta dövme
Kapalı kalıpta dövme
Ring haddeleme

53

Genel Bakış
 Çapaksız dövme:
Üst kalıp
• Düşük kuvvetler
• Malzemenin tamamının kullanımı
• Sadece % 0.5 hacim değişimi
• İş parçası doğru konumlandırılmalıdır.

Alt kalıp Dövülmüş

parça

Üst kalıp Çapak boşluğu Çapaklı dövme:

• Hacim değişimi tolere edilebilir.
• İş parçasını çok hassas
konumlandırmak gerekli değildir.
• Çapak alma işlemi gerektiğinden
Dövülmüş fazladan bir proses adımı daha
Alt kalıp parça olmalıdır.
WZL, Fraunhofer IPT
54

Kapalı kalıpta dövme

 Yığma

Toplama

Doldurma

Basma (yığma) Genişletme Yükseltme

Doege, Behrens 2007

55

Dövme sırasında gravürlerin doldurulması

 Krank mili

Biyel kolu

Ön-form Ara-formlar Bitmiş form Delme Parça Hurda

Aks taşıyıcı

Efektif bir ön-form oluşturmak sonraki adım sayısını azaltabilmektedir. WZL, Fraunhofer IPT
56

Kapalı kalıpta çapaklı dövme

 Sonsuz dişli
Planet dişli
Üniversal mafsal
Dişleri konik
açılmış dişliler

Puls dişlisi

Konik dişli

Doege, Behrens 2007

57

Kapalı kalıpta çapaksız dövme

I. Kesme

II. Isıtma

III. Ön şekillendirme/Kütle dağıtma

IV. Ön dövme/Nihai dövme

V. Çapak alma ve Delme

VI. Soğuma ve Isıl işlem

Doege, Behrens 2007

58

Proses adımları
 Kare
kesitli Dairesel
kesitli

Billet Billet

Doege, Behrens 2007

59

Kesme
 Makas Kesme hızı 

Kesme kuvveti Çubuk tutucu

Billet

Çatlak oluşumu

Kılavuz
Çubuk karşıt
Çubuk tutucu

Billet tutucu
Kesme boşluğu u Makinenin taşıyıcıları
Makas basma bölgesi
Makas Çekme bölgesi

Doege, Behrens 2007

60

Kesme
Fırın
http://stahlseite.de/industriefotografie2.htm
İndirekt (Fırında) ısıtma:
• Fırını ısıtmak için gaz, petrol ürünleri ya da elektrik
kullanılabilir.
• İş parçası ışınım ve konveksiyon ile ısıtılır.

Direkt ısıtma:
İndüksiyon ile ısıtma:
• Eddy current akımları ile manyetik indüksyon
Indüksiyon ile ısıtma üzerinden iş parçası yüzey bölgesi ısıtılır.

Direnç ile (kondüktif) ısıtma:

• İş parçası ile temas halinde bulunan yüksek frekanslı
akım kaynağı üzerinden iş parçası ısıtılır.
İndüksiyon ve kondüktif ısıtma çok hızlı olduğu için
birincil tufal oluşumu engellenmiş olur.

WZL, Fraunhofer IPT

61

Isıtma yöntemleri
 İzolasyon Egzos
Gaz brülörü
Dış kaplama Kapak
(gaz yakıcı)

Isıtılan parçalar

Doege, Behrens 2007

62

Isıtma – İndirekt (Yığımlı fırın)

İtmeli sistem
doğrultusu Koruyucu dış boru Koruyucu iç boru

Su soğutmalı
taşıyıcı sistem
Su soğutmalı bobin Isınan parça

Doege, Behrens 2007

63

Isıtma – Direkt (İndüksiyon fırın)

Tufalsiz Düşük miktarda Aşırı tufal
tufal oluşumu

Billet, ısıtma İndüksiyon ile Yığımlı fırında

öncesi hızlı ısıtma 30 dk ısıtma
(1280 ºC) (1280 ºC)
Suda su verme Havada
soğuma
Doege, Behrens 2007
64

Isıtma – Tufal oluşumu

 Demir Wüstit Manyetit Hematit Oksijen

Metalden Fe2+ ve 2e-‘un Fe3O4 ve Fe2O3

FeO’ya taşınması oluşması
FeO Oksijenin
oluşması yapıya girişi

Doege, Behrens 2007

65

Isıtma – Tufal oluşumu

 C45 çeliğinde yüzeyde sertlik değişimi
Atmosfer: Argon ile bir miktar hidrojen, Tavlama sıcaklığı: 1000 ºC
Sertlik HV (0,05)

dk
dk

dk

Yüzeyden uzaklık, mm

Doege, Behrens 2007

66

Isıtma – Yüzey karbonsuzlaşması

 Adım 1 Dövme sonrası
parça
Adım 2
Adım 3

Billet

Adım 4

Adım 5

Doege, Behrens 2007

67

Dövme/Şekillendirme
 Dövme Normalizasyon Su verme

Sıcaklık
Temperleme
Normalizasyon +
Su verilmiş ve
temperlenmiş
Oda
sıcaklığı
Zaman
Sıcaklık

Dövme Su verme

Temperleme
Su verilmiş ve
temperlenmiş
Oda
sıcaklığı

Zaman
Sıcaklık

Dövme

Yumuşatma tavlaması

Yumuşak
tavlanmış
Oda
sıcaklığı

Zaman
Doege, Behrens 2007
68

Soğuma/Isıl işlem
Sıcaklık
Dövme

İzotermal dönüşüm
Dövme sıcaklığından
izotermal dönüşmüş
Oda
sıcaklığı
Sıcaklık

Zaman
Dövme
Su verme
Temperleme Dövme sıcaklığından
su verilmiş ve
Oda temperlenmiş
sıcaklığı

Zaman
Sıcaklık

Dövme

Dövme
sıcaklığından
Oda kontrollü soğuma
sıcaklığı

Zaman
Doege, Behrens 2007
69

Soğuma/Isıl işlem
Su verilmiş ve temperlenmiş çelikler Çökelti sertleşen ferritik perlitik çelikler
Q&T (Quenched & Tempered) steels AFP (Age hardening ferritic-pearlitic) steels

70
Q&T çelikleri ve AFP çeliklerinden
dövme ile üretilen parçaların proses akışları
 Kimyasal bileşim Mekanik özellikler

Çelik C Si Mn P S V Ra Rm % % Kes.
maks maks N/mm2 N/mm2 Uz. Dar.

0.44 0.70 0.04 0.08

49MnVS3 0.50 0.50 1.00 0.075 0.07 0.13 >450 750-900 >8 >20

SAE 1046 HT 0.45 0.22 1.00 - 0.03 - 620 875 21 57

71
Q&T çelikleri ve AFP çeliklerin
mekanik özellikleri
 Eckstein, 1987
72
Isıl işlemden geçen bir dişli parçada
üretim maliyetlerinin dağılımı
 Erişir, 2010
73
AFP çeliklerde nihai mikroyapı ve mekanik özellikleri etkileyen
metalurjik mekanizmalar
 1 Aşınma

2 Termal yorulma / çatlak

oluşumu

3 Mekanik yorulma / çatlak

oluşumu

4 Plastik deformasyon

Takım değişimi gerektiren en önemli nedenler takım köşelerinde malzeme

erozyonu ve boşluklarda çatlak oluşumudur. WZL, Fraunhofer IPT
74

Kapalı kalıpta dövme

 Malzeme erozyonu

Aşırı çapak oluşumu takımda malzeme erozyonuna neden olmaktadır. WZL, Fraunhofer IPT
75

Çapak boşluğunda aşınma

5. Masif Şekillendirme

5.1. Giriş

5.2. Soğuk şekillendirme (cold forming)

5.3. Yarı sıcak şekillendirme (warm forming)

5.4. Sıcak şekillendirme (hot forming)

Açık kalıpta dövme
Kapalı kalıpta dövme
Ring haddeleme

76

Genel Bakış
 Ana
Eksenel Ring Merkezleme Mandrel merdane
merdaneler merdanesi merdanesi

Ring haddeleme ile küçük yarıçaplı bir ringden büyük, daha ince kesitli
ve yeni bir profile sahip ring elde edilebilir. WZL, Fraunhofer IPT
77

Ring haddeleme tezgahı

 WZL, Fraunhofer IPT
78

Ring haddeleme
Mandrel ve ana merdane hareketi ayarlanarak istenen profil verilebilir.
WZL, Fraunhofer IPT
79

Elde edilebilen ring geometrileri

Hem küçük hem de büyük ringler ring haddeleme ile üretilebilir. WZL, Fraunhofer IPT
80

Parça boyutları
 WZL, Fraunhofer IPT
81

Ring haddeleme ile üretilen parçalar