Professional Documents
Culture Documents
elementarnih
funkcij
Univerza v Ljubljani, FE
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
Polinom
Melita Hajdinjak Racionalna
funkcija
Matematika I (VS) Eksponentna
funkcija
Pregled elementarnih funkcij Logaritemska
funkcija
Kotne funkcije
Ciklometrične
funkcije
Hiperbolične
funkcije
2013/14
1 / 46
Pregled
Potenčna funkcija elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
Funkcijo oblike Polinom
f (x ) = x n , Racionalna
funkcija
kjer je n ∈ Z, imenujemo potenčna funkcija.
Eksponentna
funkcija
Število n imenujemo eksponent.
Logaritemska
Funkciji, ki ju dobimo za n = 0 in n = 1, sta pravzaprav linearni funkcija
2 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Polinom
Racionalna
funkcija
2 1
Eksponentna
funkcija
Logaritemska
x x funkcija
-2 -1 1 2 -1.5 -1.0 -0.5 0.5 1.0 1.5
Kotne funkcije
Ciklometrične
funkcije
-2 -1
Hiperbolične
funkcije
-4 -2
3 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Korenska funkcija
1 1
x x2
Polinom
4 4
Racionalna
funkcija
2 2 Eksponentna
funkcija
Logaritemska
-4 -2 2 4
x
-4 -2 2 4
x
funkcija
Kotne funkcije
-2 -2
Ciklometrične
funkcije
-4 -4 Hiperbolične
funkcije
4 / 46
Pregled
Korenska funkcija elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Funkcijo oblike √ Korenska funkcija
n
f (x ) = x, Polinom
Logaritemska
Definicijsko območje korenske funkcije je R, če je n lih, in [0, ∞), funkcija
če je n sod. Kotne funkcije
Ciklometrične
Zveza med korensko in potenčno funkcijo za n > 1: funkcije
Hiperbolične
√n
x = y ⇐⇒ x = y n . funkcije
5 / 46
Korenska funkcija je inverzna funkcija (cele ali zožene) potenčne Pregled
funkcije: elementarnih
funkcij
Korenska funkcija
3
x
Polinom
2
Racionalna
funkcija
Eksponentna
funkcija
1
Logaritemska
funkcija
Kotne funkcije
Ciklometrične
x funkcije
-2 -1 1 2
Hiperbolične
funkcije
-1
-2
6 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
Polinom
◮ če je n sodo število, potenčna funkcija f (x ) = x n ni
Racionalna
injektivna funkcija in inverz dobimo, če se omejimo na funkcija
nenegativna števila. Eksponentna
funkcija
Če je x pozitiven, ima enačba x = y celo dve realni rešitvi,
n
Logaritemska
ki se razlikujeta samo za predznak. Po dogovoru za rezultat funkcija
Ciklometrične
funkcije
Hiperbolične
funkcije
7 / 46
x Pregled
elementarnih
4 funkcij
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
3
Polinom
Racionalna
funkcija
Eksponentna
2 funkcija
Logaritemska
funkcija
Kotne funkcije
1 Ciklometrične
funkcije
Hiperbolične
funkcije
x
-1 1 2 3
-1
8 / 46
Pregled
Polinom elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
Polinom
Logaritemska
kjer je an 6= 0, ai ∈ R, i = 0, . . . , n, imenujemo polinom. funkcija
Ciklometrične
Definicijsko območje vsakega polinoma je R. funkcije
Hiperbolične
funkcije
9 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Izrek. (Osnovni izrek algebre) Korenska funkcija
Polinom p stopnje n ima največ n realnih ničel, torej p(x ) = 0 za Polinom
največ n različnih realnih vrednosti spremenljivke x . Natančneje, Racionalna
polinom p stopnje n ima natanko n kompleksnih ničel, od katerih funkcija
Logaritemska
funkcija
Če ima polinom p točno n realnih ničel x1 , . . . , xn , ga lahko
zapišemo v obliki Kotne funkcije
Ciklometrične
funkcije
p(x ) = an (x − xn )...(x − x1 ).
Hiperbolične
funkcije
10 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Polinom
p(x ) = 6x 4 − 13x 3 + 7x 2 + x − 1. Racionalna
funkcija
Logaritemska
funkcija
Kotne funkcije
Ciklometrične
funkcije
Hiperbolične
Ničle: x1,2 = 1 (2. stopnje), x3 = 21 , x4 = − 13 . funkcije
11 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
6 x4 - 13 x3 + 7 x2 + x - 1
1.0 Potenčna funkcija
Korenska funkcija
Polinom
0.5 Racionalna
funkcija
Eksponentna
funkcija
x Logaritemska
-1.0 -0.5 0.5 1.0 1.5 2.0 funkcija
Kotne funkcije
Ciklometrične
-0.5 funkcije
Hiperbolične
funkcije
-1.0
12 / 46
Pregled
Racionalna funkcija elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
Polinom
Funkcijo oblike
p(x ) Racionalna
R(x ) = , funkcija
q(x ) Eksponentna
funkcija
kjer sta p in q polinoma, imenujemo racionalna funkcija.
Logaritemska
Definicijsko območje racionalne funkcije je množica funkcija
Ciklometrične
Po osnovnem izreku algebre zato racionalna funkcija ni definirana funkcije
13 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
Če želimo narisati graf racionalne funkcije, je dobro skupne
Polinom
faktorje polinomov p in q najprej okrajšati.
Racionalna
Le če polinoma p in q racionalne funkcije R nimata skupnih ničel, funkcija
Hiperbolične
funkcije
14 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Če je stopnja polinoma p manjša od stopnje polinoma q, ima
racionalna funkcija vodoravno asimptoto y = 0.
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
x-3
Polinom
x2 - x + 1
Racionalna
1 funkcija
Eksponentna
funkcija
x
-4 -2 2 4 6 Logaritemska
funkcija
-1
Kotne funkcije
Ciklometrične
-2
funkcije
Hiperbolične
-3 funkcije
-4
15 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
Polinom
Racionalna
Če je stopnja polinoma p večja ali enaka stopnji polinoma q, funkcija
Kotne funkcije
Ciklometrične
funkcije
Hiperbolične
funkcije
16 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Primer. Izračunajmo asimptoti racionalnih funkcij:
Korenska funkcija
x2 − 1
a) R(x ) = Polinom
x +5 Racionalna
funkcija
5x 4 + x 3 − 1
b) R(x ) = Eksponentna
x2 + 5 funkcija
Logaritemska
funkcija
Kotne funkcije
Ciklometrične
funkcije
Hiperbolične
Asimptoti: y = x − 5 (premica), y = 5x 2 + x − 25 (parabola). funkcije
17 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Primer. Narišimo graf racionalne funkcije
Korenska funkcija
3
x −x Polinom
R(x ) = .
x (x + 5) Racionalna
funkcija
Eksponentna
Skupne faktorje najprej okrajšajmo! funkcija
Logaritemska
funkcija
Kotne funkcije
Ciklometrične
funkcije
Hiperbolične
Ničli x1,2 = ±1, pol x = −5, asimptota y = x − 5. funkcije
18 / 46
Pregled
x2 - 1 elementarnih
funkcij
x+5
20
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
Polinom
10 Racionalna
funkcija
Eksponentna
funkcija
x Logaritemska
-30 -20 -10 10 20 30
funkcija
Kotne funkcije
Ciklometrične
-10 funkcije
Hiperbolične
funkcije
-20
-30
19 / 46
Pregled
Eksponentna funkcija elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
f (x ) = ax , Racionalna
funkcija
kjer je realno število a > 0 in a 6= 1, imenujemo eksponentna Eksponentna
funkcija. funkcija
Logaritemska
Najpogosteje uporabljamo osnovo a = e, torej funkcija
Kotne funkcije
f (x ) = e x . Ciklometrične
funkcije
Hiperbolične
Definicijsko območje eksponentne funkcije je množica R. funkcije
20 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Za a > 1 je f (x ) = ax strogo naraščajoča, pozitivna in
neomejena funkcija. Njena zaloga vrednosti je množica (0, ∞).
Potenčna funkcija
x Korenska funkcija
2
4 Polinom
Racionalna
funkcija
3 Eksponentna
funkcija
Logaritemska
2 funkcija
Kotne funkcije
1 Ciklometrične
funkcije
Hiperbolične
x funkcije
-4 -3 -2 -1 1 2 3 4
21 / 46
Pregled
elementarnih
Za 0 < a < 1 je f (x ) = ax strogo padajoča, pozitivna in funkcij
neomejena funkcija. Njena zaloga vrednosti je množica (0, ∞).
Potenčna funkcija
2-x Korenska funkcija
4 Polinom
Racionalna
funkcija
3
Eksponentna
funkcija
Logaritemska
2 funkcija
Kotne funkcije
Ciklometrične
1 funkcije
Hiperbolične
funkcije
x
-4 -3 -2 -1 1 2 3 4
22 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
Polinom
Racionalna
funkcija
Eksponentna funkcija je strogo monotona, zato injektivna, torej
Eksponentna
obstaja njena inverzna funkcija. funkcija
Logaritemska
funkcija
Kotne funkcije
Ciklometrične
funkcije
Hiperbolične
funkcije
23 / 46
Pregled
Logaritemska funkcija elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
Polinom
Inverzna funkcija eksponentne funkcije ax je oblike Racionalna
funkcija
f (x ) = loga x , Eksponentna
funkcija
24 / 46
Za a > 1 je f (x ) = loga x strogo naraščajoča in neomejena Pregled
elementarnih
funkcija. Njena zaloga vrednosti je množica R. funkcij
logHxL
Potenčna funkcija
logH2L
Korenska funkcija
4
Polinom
Racionalna
3
funkcija
Eksponentna
2 funkcija
Logaritemska
funkcija
1
Kotne funkcije
Ciklometrične
x
-3 -2 -1 1 2 3 4 funkcije
Hiperbolične
funkcije
-2
-3
25 / 46
Za 0 < a < 1 je f (x ) = loga x strogo padajoča in neomejena Pregled
elementarnih
funkcija. Njena zaloga vrednosti je množica R. funkcij
logHxL
- Potenčna funkcija
logH2L
Korenska funkcija
4
Polinom
Racionalna
funkcija
3
Eksponentna
funkcija
2 Logaritemska
funkcija
Kotne funkcije
1
Ciklometrične
funkcije
x Hiperbolične
-3 -2 -1 1 2 3 4 funkcije
-1
-2
26 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Polinom
◮ je strogo monotona in neomejena,
Racionalna
funkcija
◮ premica x = 0 je njen pol,
Eksponentna
◮ loga 1 = 0 (ničla je x0 = 1), funkcija
Logaritemska
◮ y = ax ⇐⇒ x = loga y , funkcija
Kotne funkcije
◮ loga (xy ) = loga x + loga y ,
Ciklometrične
x funkcije
◮ loga y = loga x − loga y ,
Hiperbolične
funkcije
◮ loga x = b loga x .
b
27 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Korenska funkcija
a = e. Polinom
Racionalna
V tem primeru logaritemsko funkcijo imenujemo naravni funkcija
logaritem in pišemo Eksponentna
funkcija
f (x ) = loge x = ln x . Logaritemska
funkcija
Kotne funkcije
Ciklometrične
Opomba. Nekateri naravni logaritem zapisujejo kot log x , kar je funkcije
28 / 46
Pregled
Kotne (trigonometrične) funkcije elementarnih
funkcij
Korenska funkcija
Za kote, manjše od π/2, so definirane s pomočjo razmerij med
Polinom
stranicami v pravokotnem trikotniku.
Racionalna
funkcija
29 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Racionalna
sin x funkcija
tan x = tg x =
cos x Eksponentna
funkcija
cos x Ciklometrične
ctan x = cot x = ctg x = funkcije
sin x Hiperbolične
funkcije
je množica R\{kπ : k ∈ Z}.
30 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Polinom
sin x = sin(x + 2π) in cos x = cos(x + 2π) Racionalna
funkcija
za vsak x ∈ R. Eksponentna
funkcija
Funkciji tangens in kotangens sta periodični s periodo π: Logaritemska
funkcija
Ciklometrične
za vsak x ∈ R. funkcije
Hiperbolične
funkcije
31 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Polinom
tan2 x + 1 = 1/ cos2 x ,
Racionalna
ctan2 x + 1 = 1/ sin2 x , funkcija
32 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Grafa funkcij sinus in kosinus:
Potenčna funkcija
sinHxL
Korenska funkcija
1 Polinom
Racionalna
x funkcija
3Π Π Π 3Π
-2 Π - -Π - Π 2Π
2 2 2 2
Eksponentna
-1 funkcija
Logaritemska
funkcija
cosHxL Kotne funkcije
Ciklometrične
1
funkcije
x
Hiperbolične
3Π Π Π 3Π funkcije
-2 Π - -Π - Π 2Π
2 2 2 2
-1
33 / 46
Grafa funkcij tangens in kotangens: Pregled
elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
Polinom
Racionalna
funkcija
Eksponentna
funkcija
Logaritemska
funkcija
cotHxL Kotne funkcije
4
Ciklometrične
3 funkcije
2 Hiperbolične
funkcije
1
x
3Π Π Π 3Π
-2 Π - -Π - Π 2Π
2 2 2 2
-1
-2
-3
-4
34 / 46
Pregled
Ciklometrične funkcije elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
Polinom
Racionalna
Kotne funkcije niso injektivne, zato inverzne funkcije kotnih funkcij funkcija
ne obstajajo. Eksponentna
funkcija
Hiperbolične
funkcije
35 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Pri sinusni funkciji se omejimo na interval [− π2 , π2 ]. Inverzno Korenska funkcija
oziroma ciklometrično funkcijo te zožene sinusne funkcije Polinom
imenujemo arkus sinus in pišemo Racionalna
funkcija
f (x ) = arcsin x . Eksponentna
funkcija
Velja: Logaritemska
funkcija
y = arcsin x ⇐⇒ sin y = x .
Kotne funkcije
Definicijsko območje funkcije arkus sinus je [−1, 1], njena zaloga Ciklometrične
funkcije
vrednosti pa [− π2 , π2 ]. Hiperbolične
funkcije
36 / 46
Graf funkcije arkus sinus Pregled
elementarnih
funkcij
sin-1 HxL
Π
2
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
Polinom
1
Racionalna
funkcija
Eksponentna
funkcija
Logaritemska
funkcija
Π Π
x
- -1 1 Kotne funkcije
2 2
Ciklometrične
funkcije
Hiperbolične
funkcije
-1
Π
-
2
37 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Pri kosinusni funkciji se omejimo na interval [0, π]. Inverzno Korenska funkcija
oziroma ciklometrično funkcijo te zožene kosinusne funkcije Polinom
imenujemo arkus kosinus in pišemo Racionalna
funkcija
f (x ) = arccos x . Eksponentna
funkcija
Velja: Logaritemska
funkcija
y = arccos x ⇐⇒ cos y = x .
Kotne funkcije
Ciklometrične
Definicijsko območje funkcije arkus kosinus je [−1, 1], njena zaloga funkcije
vrednosti pa [0, π]. Hiperbolične
funkcije
38 / 46
Graf funkcije arkus kosinus Pregled
elementarnih
funkcij
cos-1 HxL
Π
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
Polinom
Racionalna
funkcija
Eksponentna
Π funkcija
2
Logaritemska
funkcija
1 Kotne funkcije
Ciklometrične
funkcije
Hiperbolične
funkcije
Π
x
-1 1 Π
2
-1
39 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Pri funkciji tangens se omejimo na interval [− π2 , π2 ]. Inverzno Korenska funkcija
oziroma ciklometrično funkcijo tako zožene funkcije tangens Polinom
imenujemo arkus tangens in pišemo Racionalna
funkcija
f (x ) = arctan x . Eksponentna
funkcija
Velja: Logaritemska
funkcija
y = arctan x ⇐⇒ tan y = x .
Kotne funkcije
40 / 46
Graf funkcije arkus tangens Pregled
elementarnih
funkcij
tan-1 HxL
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
Polinom
Racionalna
funkcija
Π
2 Eksponentna
funkcija
Logaritemska
funkcija
Kotne funkcije
Π Π
x
- Ciklometrične
2 2
funkcije
Hiperbolične
funkcije
Π
-
2
41 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Pri funkciji kotangens se omejimo na interval [0, π]. Inverzno Korenska funkcija
oziroma ciklometrično funkcijo tako zožene funkcije kotangens Polinom
imenujemo arkus kotangens in pišemo Racionalna
funkcija
f (x ) = arcctan x . Eksponentna
funkcija
Velja: Logaritemska
funkcija
y = arcctan x ⇐⇒ ctan y = x .
Kotne funkcije
Ciklometrične
Definicijsko območje funkcije arkus kotangens je R, njena zaloga funkcije
vrednosti pa [0, π]. Hiperbolične
funkcije
42 / 46
Graf funkcije arkus kotangens Pregled
elementarnih
-1 funkcij
cot HxL
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
Polinom
Π
Racionalna
funkcija
Eksponentna
funkcija
Π
2 Logaritemska
funkcija
Kotne funkcije
Ciklometrične
x funkcije
Π 3Π
Π
2 2 Hiperbolične
funkcije
43 / 46
Pregled
Hiperbolične funkcije elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
To je skupno ime za funkcije hiperbolični sinus, hiperbolični Korenska funkcija
kosinus, hiperbolični tangens in hiperbolični kotangens, ki so Polinom
definirane takole: Racionalna
funkcija
x
e −e −x
Eksponentna
sh x = sinh x = , funkcija
2
Logaritemska
e x + e −x funkcija
ch x = cosh x = ,
2 Kotne funkcije
sinh x Ciklometrične
th x = tanh x = , funkcije
cosh x Hiperbolične
cosh x funkcije
cth x = ctanh x = .
sinh x
44 / 46
Pregled
elementarnih
funkcij
Potenčna funkcija
Racionalna
cosh2 x − sinh2 x = 1, funkcija
Eksponentna
sinh(2x ) = 2 sinh x cosh x , funkcija
Kotne funkcije
Ciklometrične
funkcije
Inverzne funkcije hiperboličnih funkcij imenujemo area funkcije.
Hiperbolične
funkcije
45 / 46
Grafa funkcij hiperbolični sinus in kosinus: Pregled
elementarnih
funkcij
8sinhHxL, coshHxL<
4
Potenčna funkcija
Korenska funkcija
3 Polinom
Racionalna
funkcija
2 Eksponentna
funkcija
Logaritemska
funkcija
1
Kotne funkcije
Ciklometrične
funkcije
x
-3 -2 -1 1 2 3 Hiperbolične
funkcije
-1
-2
46 / 46