Proizvodno mašinstvo – MASTER studije

EKSPLOATACIJA I ODRŽAVANJE
(M1EO)

Predavanje 5
Tehnička dijagnostika

Katedra za hidro i termoenergetiku Docent dr Dejan Branković

Uža naučna oblast: Montažne tehnologije i održavanje

2021/2022
Tehnička dijagnostika
Sadržaj predavanja:
1. Pojam i definicije
2. Uloga tehničke dijagnostike u koncepciji održavanja
3. Tehnička dijagnostika u industrijskim sistemima
4. Postupci tehničke dijagnostike Literatura:
5. Metode tehničke dijagnostike Milovanović, Z., Branković, D.: Održavanje
industrijskih sistema
A. Dijagnostika praćenjem vibracija Papić Lj., Milovanović Z.: Održavanje i
pouzdanost tehničkih sistema,
B. Dijagnostika praćenjem termičkog stanja Bulatović M.: Održavanje i efektivnost
C. Dijagnostika praćenjem habanja ulja tehničkih sistema,
Jeremić B.: Tehnička dijagnostika
D. Praćenje procesnih parametara
E. Metode ispitivanja bez razaranja
6. Primjer dijagnostičkog sistema u industrijskoj praksi
Tehnička dijagnostika
1. Pojam i definicije
Definicija dijagnostike i tehničkog sistema:

 Dijagnostika - potiče od grčke riječi "diagnosis", koja označava

prepoznavanje (zaključivanje) i (pr)ocjenjivanje.

 Tehnički sistem – skup elemenata i relacija između njih i njihovih

karakteristika, povezanih u cilju ostvarivanja funkcije cilja,
odnosno promjene stanja sistema.
Tehnička dijagnostika
1. Pojam i definicije
Definicija dijagnostike i tehničkog sistema:

 Stanje tehničkog sistema – skup fizičkih parametara čijim

praćenjem i upoređivanjem u vremenu se može definisati
ponašanje sistema u datom trenutku i prognoza u budućnosti.

Opšti prikaz tehničkog sistema u vezi ulaz + poremećaj = stanje sistema = izlaz
Tehnička dijagnostika
1. Pojam i definicije
Definicija tehničke dijagnostike:
 Mjere koje služe za ocjenu trenutnog stanja ili davanje prognoze
ponašanja mašine, uređaja, opreme i slično, bez
rastavljanja/demontaže ili razaranja u određenom vremenskom
periodu.
 Nauka o prepoznavanju stanja tehničkog sistema koja
zahvaljujući sistemima za praćenje veličina stanja može
predvidjeti pojavu stanja neispravnosti.
 Naučna disciplina kojoj pripadaju teorija, metode i sredstva za
raspoznavanje tehničkih sistema u uslovima ograničenih
informacija.
Tehnička dijagnostika
1. Pojam i definicije
Definicija detekcije, dijagnostike i pognoze otkaza:

 Detekcija otkaza – osnovno saznanje da stanje u otkazu postoji.

 Dijagnostika otkaza – nivo znanja neophodan za određivanje

prirode i lokacije uzroka otkaza.

 Prognoza - predviđanje ili procjena mogućeg toka razvoja i oblika

pojavljivanja otkaza.
Tehnička dijagnostika
2. Uloga tehničke dijagnostike u koncepciji održavanja:
Osnov koncepcije održavanja prema
stanju kao sastavnog dijela preventivnog
održavanja je postojanje/posjedovanje
sistema za praćenje parametara stanja
tehničkog sistema odnosno sistema za
tehničku dijagnostiku.

Ukoliko je moguće praćenje

radnih parametara stanja,
moguće je uočiti i otkloniti
slaba mjesta koja su
potencijalni izvor nastanka
otkaznog stanja.
Tehnička dijagnostika
3. Tehnička dijagnostika u industrijskim sistemima
3.1. Razlozi korišćenja tehničke dijagnostike:
 optimizacija planiranja preventivnih popravki i remontnih radova,
 izbjegavanje uslova u toku eksploatacije koji sistem mogu dovesti u
stanje otkaza,
 smanjenje zastoja i sprečavanje havarijskih stanja,
 produžavanje eksploatacionog vijeka opreme (definisanje termina
zamjene pojedinih dijelova i sklopova),
 formiranje baze podataka u svrhu budućih investicionih ulaganja u
kritična mjesta i dotrajalu opremu.
Tehnička dijagnostika
3. Tehnička dijagnostika u industrijskim sistemima
3.2. Izbora koncepta dijagnostičkog sistema
...zavisi od:
 prirode tehnološkog odnosno proizvodnog procesa,
 tehničkih osobina proizvodnih kapaciteta (medij, mašine, oprema...),
 raspoloživosti mjernih veličina odnosno dijagnostičkih parametara,
 dostupnosti mjerne opreme na tržištu,
 postojanje edukovanih radnika za realizaciju i praćenje rada
dijagnostičkog sistema,
 finansijskih mogućnosti poslovnog sistema i dr.
Tehnička dijagnostika
3. Tehnička dijagnostika u industrijskim sistemima
3.3. Procesi u okviru tehničke dijagnostike

Šematski prikaz postupaka tehničke dijagnostike

Tehnička dijagnostika
3. Tehnička dijagnostika u industrijskim sistemima
3.3. Procesi u okviru tehničke dijagnostike
1. postavljanje mjernih senzora na objekat (promatrani sistem),
2. stabilizaciju režima rada (sistema i opreme) za dobijanje
relevantnih rezultata,
3. mjerenje dijagnostičkih signala,
4. upoređivanje dobijenih vrijednosti s propisanim vrijednostima iz
normativa,
5. donošenje zaključka o trenutnom stanju elemenata sistema koji
se posmatra,
6. donošenje zaključka o stanju sistema.
Tehnička dijagnostika
3. Tehnička dijagnostika u industrijskim sistemima
3.3. Procesi u okviru tehničke dijagnostike
Tehnička dijagnostika
4. Postupci tehničke dijagnostike
Subjektivni:
 vizuelna i optička ispitivanja,
 ispitivanje šuma i buke,
 ispitivanja mirisa.
Objektivni:
 mjerenje: temperature,
 broja obrtaja/ugaone brzine,
 pritiska,
 obrtnog momenta,
 opterećenja/snage,
 buke i vibracija,
 stepena iskorišćenja,
 vremena,
 jačine struje,
 magnetnog fluksa...
Tehnička dijagnostika
4. Postupci tehničke dijagnostike
4.1. Subjektivni postupci tehničke dijagnostike
Tehnička dijagnostika
4. Postupci tehničke dijagnostike
4.1. Subjektivni postupci tehničke dijagnostike
Tehnička dijagnostika
4. Postupci tehničke dijagnostike
4.1. Subjektivni postupci tehničke dijagnostike
Tehnička dijagnostika
4. Postupci tehničke dijagnostike
4.2. Objektivni postupci tehničke dijagnostike
Tehnička dijagnostika
4. Postupci tehničke dijagnostike
4.2. Objektivni postupci tehničke dijagnostike
Tehnička dijagnostika
4. Postupci tehničke dijagnostike
4.2. Objektivni postupci tehničke dijagnostike
Tehnička dijagnostika
4. Postupci tehničke dijagnostike
4.2. Objektivni postupci tehničke dijagnostike
Tehnička dijagnostika
4. Postupci tehničke dijagnostike
4.2. Objektivni postupci
tehničke dijagnostike
Tehnička dijagnostika
4. Postupci tehničke dijagnostike
4.2. Objektivni postupci tehničke dijagnostike
Tehnička dijagnostika
4. Postupci tehničke dijagnostike
4.2. Objektivni postupci tehničke dijagnostike
Tehnička dijagnostika
4. Postupci tehničke dijagnostike
4.2. Objektivni postupci tehničke dijagnostike
Tehnička dijagnostika
4. Postupci tehničke dijagnostike
4.2. Objektivni postupci tehničke dijagnostike
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
Podjela metoda tehničke dijagnostike

Metode zasnovane na:

A. mjerenju i analizi vibracija

B. praćenju termičkog stanja
C. analizi produkata habanja u ulju za podmazivanje
D. praćenju procesnih parametara (pritisak, protok, sila, obrtni
moment, vlažnost)
E. ispitivanju bez razaranja (ultrazvučne metode, elektromagnetna
i magnetna testiranja, vizuelna inspekcija)
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike

Najčešći problemi i dijagnostičke metode

Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
A. Dijagnostika praćenjem vibracija
Osnovne karakteristike vibracionih sistema
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
A. Dijagnostika praćenjem vibracija
Osnovne karakteristike vibracionih sistema – interakcija sila i vibracija
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
A. Dijagnostika praćenjem vibracija
Osnovne karakteristike vibracionih sistema – razlozi mjerenja vibracija
 Da bi utvrdili da li nivoi vibracija prelaze
standardima propisane nivoe (sprečavanje otkaza)
 Da bi spriječili rezonancu pojedinih dijelova
tehničkog sistema

 Da bi prigušili ili izolovali izvore vibracija

 Da bi sproveli održavanje prema stanju

 Da bi razvili ili verifikovali dinamički model

(analiza tehničkog sistema)
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
A. Dijagnostika praćenjem vibracija
Osnovne karakteristike vibracionih sistema – razlozi mjerenja vibracija
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
A. Dijagnostika praćenjem vibracija
Osnovne karakteristike vibracionih sistema – razlozi mjerenja vibracija

Grafički prikaz statusa uređaja i ranog otkrivanja otkaznog stanja na osnovu alarma
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
A. Dijagnostika praćenjem vibracija
Osnovne karakteristike vibracionih sistema – klasifikacija signala
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
A. Dijagnostika praćenjem vibracija
Osnovne karakteristike vibracionih sistema – frekventna analiza
 transformacija snimljenog signala u frekventnom domenu
 razlaganje složene funkcije x(t) na skup sinusnih funkcija

 razlaganje složene funkcije x(t) u kontinualni kompleksni spektar

- Furier-ov integral
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
A. Dijagnostika praćenjem vibracija
Osnovne karakteristike vibracionih sistema – frekventna analiza
Furier-ova obrada signala i princip frekventne analize
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
A. Dijagnostika praćenjem vibracija

Primjer vrijednosti oscilovanja

rotacionih dijelova
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
B. Dijagnostika praćenjem termičkog stanja - termografija
Termrografija - dijagnoza tehničkog stanja na osnovu izmjerene
temperature elemenata tehničkog sistema.
Metode mjerenja temperature:
 kontaktne metode (termoparovi, termistori, termometri, itd.),
 bezkontaktne metode (zasnovane na registrovanju infracrvenog
zračenja toplotnog izvora - infracrvena termografija ili
termovizija),
 indikatorske metode ( termoosetljive boje i lakovi itd.).
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike

Pojam beskontaktnog mjerenja temperature

Princip infracrvene termografije –
Mjerenje energije elektromagnetnog zračenja koje svako tijelo emituje
Načini prenošenja toplotne energije:
• kondukcija – provođenje
• Konvekcija - strujanje
• Zračenje – prenošenje
putem el.magnetnih talasa
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike

Pojam beskontaktnog mjerenja temperature

Princip infracrvene termografije - Mjerenje energije elektromagnetnog
zračenja koje svako tijelo
emituje
Infracrveno zračenje
λ = 0,75μm – 1mm

Infenzitet IC
zračenja je funkcija
temperature tijela
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike

Instrumenti za IC termografiju
Detektori IC zračenja – apsorbuju IC zračenje i pretvaraju ga u naponski ili
strujni signal.

Radijacijski termometri – mjerenje temperature u tački Termovizijske kamere – mjerenje u više tačaka uz
formiranje termografske slike
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
B. Dijagnostika praćenjem termičkog stanja – termografija

Primjeri IC termografije u procesnoj industriji

Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
C. Dijagnostika praćenjem habanja ulja
Identifikacija koncentracije i rasporeda dimenzija produkta habanja
i upoređivanje izmjerenih vrijednosti sa dozvoljenim, standardom
propisanim, nioom čistoće radnog fluida.

Karakteristični slučajevi i veličine čestica produkata habanja:

a) < 5 μm ↔ hidrodinamičko podmazivanje,
b) < 15 μm ↔ granično podmazivanje,
c) < 150 μm ↔ razaranje uljnog filma i pojava čvrstih athezionih
mikrospojeva,
d) < 1000 μm ↔ katastrofalno habanje.
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
C. Dijagnostika praćenjem habanja ulja

Princip rada uređaja za određivanje stepena čistoće ulja

Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
C. Dijagnostika praćenjem habanja ulja

Uređaji za mjerenje stepena čistoće ulja

Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
D. Praćenje procesnih parametara
Mjerenje: Pritiska, protoka, sila, obrtnog momenta, vlažnosti...

Mjerenje protoka Transmiter pritiska Dinamometar Mjerač vlažnosti

Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
E. Metode ispitivanja bez razaranja
 Ultrazvučne metode
Korišćenje ultrazvučnih talasa (frekvencije iznad 20kHz) u svrhu
ispitivanja tehničkog stanja. Najveći broj industrijskih uređaja za
ispitivanje ultrazvukom radi u rasponu frekvencija od 500kHz do
20MHz. Pogodnost ultrazvuka je velika usmjerenost i preciznost te
mala talasna dužina što omogućava talasnu refleksiju i od
najmanjih nehomogenosti unutar materijala.
Najpoznatije tehnike ispitivanja ultrazvukom:
• ultrazvučno ispitivanje curenja i stanja mehaničkih komponenti,
• ultrazvučno mjerenje debljine zidova,
• ultrazvučna defektoskopija.
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
E. Metode ispitivanja bez razaranja
 Ultrazvučne metode
• ultrazvučno ispitivanje curenja i stanja mehaničkih komponenti:

Detektovanje mehaničke greške:

o propuštanje tlačnih ili
vakuumskih sistema
o kontrola stanja ležaja
o kavitacija u pumpama
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
E. Metode ispitivanja bez razaranja
 Ultrazvučne metode
• ultrazvučno mjerenje debljine zidova
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
E. Metode ispitivanja bez razaranja
 Ultrazvučne metode
• Ultrazvučna defektoskopija
Ultrazvučna defektoskopija je
zasnovana na sposobnosti ultrazvučnih
talasa da u vidu usmerenog snopa
prodiru kroz materijal, a odbijaju se od
raznih nehomogenosti. To omogućava
otkrivanje raznih grešaka, čak i kada su
one u dubini materijala, tj. kada je
primena magnetne metode nemoguća,
a primena rendgenskih i γ-zraka
ograničena debljinom materijala.
Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
E. Metode ispitivanja bez razaranja
 Elektromagnetna i magnetna testiranja

Magnetna metoda dijagnostifikovanja pukotina

Tehnička dijagnostika
5. Metode tehničke dijagnostike
E. Metode ispitivanja bez razaranja
 Vizuelna inspekcija - endoskopija
Mogu biti:
• direktne
• indirektne
(pregled mjesta
nedostupnih oku)
Tehnička dijagnostika
6. Primjer dijagnostičkog sistema u industrijskoj praksi
Preduslovi za uvođenje on-line dijagnostičkog sistema
 analiza tehničkih karakteristika kritičnih pozicija i pripadajućih
ležajeva,
 analiza istorije otkaza ležajeva kritičnih pozicija,
 mogućnost primjene odgovarajućeg dijagnostičkog sistema u
realnim uslovima proizvodnog procesa,
 izbor izlaznog parametar koji bi se pratio (davanje relevantne
prognoze),
 način valorizacije tj. vrednovanja učinka djelovanja dijagnostike,
 analizu uticaja djelovanja primijenjene tehničke dijagnostike na
stepen pouzdanosti proizvodnog sistema,
 analizu uticaja na smanjenje troškova održavanja.
Tehnička dijagnostika
6. Primjer dijagnostičkog sistema u industrijskoj praksi
On-line vibrodijagnostički sistem Octavis
Tehnička dijagnostika
6. Primjer dijagnostičkog sistema u industrijskoj praksi
On-line vibrodijagnostički sistem Octavis

Kritične pozicije papir

mašine – pozicije presa
Tehnička dijagnostika
6. Primjer dijagnostičkog sistema u industrijskoj praksi
Tehnička dijagnostika
6. Primjer dijagnostičkog sistema u industrijskoj praksi
On-line vibrodijagnostički sistem Octavis

Šema konfiguracije monitoring

sistema usisnog i pres valjka
Tehnička dijagnostika
6. Primjer dijagnostičkog sistema u industrijskoj praksi
On-line vibrodijagnostički sistem Octavis

PLC monitoring jedinice, monitoring senzori i senzor oscilacija VSE100

Tehnička dijagnostika
6. Primjer dijagnostičkog sistema u industrijskoj praksi
On-line vibrodijagnostički sistem Octavis

Monitoring jedinice IFM VSA 100 , elektro-razvodni ormar i Izvor napajanja „GU-1“
Tehnička dijagnostika
6. Primjer dijagnostičkog sistema u industrijskoj praksi
On-line vibrodijagnostički sistem Octavis

Pozicije senzora vibracija na pres valjku

Tehnička dijagnostika
6. Primjer dijagnostičkog sistema u industrijskoj praksi
On-line vibrodijagnostički sistem Octavis

Pozicije senzora vibracija na usisnom valjku

Tehnička dijagnostika
6. Primjer dijagnostičkog sistema u industrijskoj praksi
On-line vibrodijagnostički sistem Octavis

Pregled pozicija senzora vibracija na presama papir mašine

Tehnička dijagnostika
6. Primjer dijagnostičkog sistema u industrijskoj praksi
On-line vibrodijagnostički sistem Octavis

Vizualni prikaz mjerenja vibracija presa papir mašine

Tehnička dijagnostika
6. Primjer dijagnostičkog sistema u industrijskoj praksi
On-line vibrodijagnostički sistem Octavis

Vizualizacija monitoring sistema Octavis – trend oscilacija

Tehnička dijagnostika
6. Primjer dijagnostičkog sistema u industrijskoj praksi
On-line vibrodijagnostički sistem Octavis

Vizualizacija monitoring sistema Octavis – spektralna analiza

Tehnička dijagnostika
6. Primjer dijagnostičkog sistema u industrijskoj praksi
On-line vibrodijagnostički sistem Octavis

Vizualizacija monitoring sistema Octavis – stanje ležajeva

Tehnička dijagnostika
7. Pitanja za provjeru znanja
TEHNIČKA DIJAGNOSTIKA
42. Objasni pojam Tehnička dijagnostika?
43. Koji su osnovni razlozi korišćenja tehničke dijagnostike?
44. Od čega zavisi izbor koncepta dijagnostičkog sistema?
45. Šta čini procese tehničke dijagnostike?
46. Navedi dvije osnovne grupe postupaka tehničke dijagnostike?
47. Navedi osnovne metode tehničke dijagnostike?
48. Iz kog razloga se izvodi dijagnostika praćenja vibracija tehničkog sistema?
49. Šta je to termografija?
50. Navedi metode mjerenja temperature?
51. Objasni suštinu dijagnostike praćenja habanja ulja?
52. Koji se sve procesni parametri mjere radi kontrole stanja tehničkog sistema?
53. Navedi najpoznatije tehnike ispitivanja ultrazvukom?
Zahvaljujem na pažnji!