Proizvodno mašinstvo – MASTER studije

EKSPLOATACIJA I ODRŽAVANJE
(M1EO)

Predavanje 3
Efektivnost proizvodnih sistema

Katedra za hidro i termoenergetiku Docent dr Dejan Branković

Uža naučna oblast: Montažne tehnologije i održavanje

2021/2022
Efektivnost proizvodnih sistema Literatura:
❑ Milovanović, Z., Branković, D.: Održavanje
Sadržaj predavanja: industrijskih sistema
❑ Papić Lj., Milovanović Z.: Održavanje i
pouzdanost tehničkih sistema,
1. Pojam i definicije efektivnosti ❑ Bulatović M.: Održavanje i efektivnost
tehničkih sistema,
2. Pokazatelji efektivnosti ❑ Soldat .: Efektivnost održavanja,
❑ Jovančić P.: Održavanje rudarskih mašina.
3. Funkcije efektivnosti
4. Efektivnost u odnosu na funkciju kriterijuma
▪ Efektivnost i troškovi
▪ Optimalna efektivnost
▪ Gotovost/raspoloživost
▪ Pouzdanost
▪ Funkcionalna podobnost
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
6. Pitanja za provjeru znanja
Efektivnost proizvodnih sistema
1. Pojam i definicije
Definicija efektivnosti tehničkog sistema:

▪ Vjerovatnoća da će jedan tehnički sistem uspješno stupiti u rad i

obavljati zahtijevanu funkciju kriterijuma u granicama dozvoljenih
odstupanja za dati period vremena i date uslove okoline (radna
temperatura, pritisak, vlažnost, dozvoljene vibracije, buka i udari,
promjene režimskih parametara rada i slično).
▪ Efektivnost predstavlja karakteristiku proizvodnog sistema ali i cilj
i mjeru uspješnosti održavanja!
Efektivnost proizvodnih sistema
2. Pokazatelji efektivnosti:

▪Pouzdanost
▪Pogodnost održavanja
▪Trajnost

▪Postojanost
Efektivnost proizvodnih sistema
2. Pokazatelji efektivnosti E(t):
▪ pouzdanost (svojstvo sistema da održi neprekidno radnu
sposobnost u granicama dozvoljenih odstupanja u toku
kalendarskog perioda vremena, kvantifikovanu kroz pokazatelje:
vjerovatnoća bezotkaznog rada, srednje vrijeme u radu, intenzitet
otkaza i gustina otkaza)
Efektivnost proizvodnih sistema
2. Pokazatelji efektivnosti E(t):
▪ pogodnost održavanja (osposobljenost sistema za sprečavanje i
otkrivanje otkaza i oštećenja, za obnavljanje radne sposobnosti i
ispravnosti putem tehničkog opsluživanja i tehničkih popravki,
kvantifikovanih kroz: vjerovatnoću obnavljanja za zadati
kalendarski period vremena, srednje vrijeme obnavljanja i
intenzitet obnavljanja)
Efektivnost proizvodnih sistema
2. Pokazatelji efektivnosti E(t):
▪ trajnost - svojstvo sistema da održi radnu sposbnost od samog
početka njegove primjene ili eksploatacije pa do prelaska u
granična stanja u kojima su mogući određeni zastoji u realizaciji
određenih aktivnosti za tehničko opsluživanje, održavanje i
popravke, definisano kroz pokazatelje: srednji resurs, gama-
procentualni resurs, srednji vijek trajanja, gama-procentualni
vijek trajanja),
▪ postojanost - svojstvo sistema da neprekidno održava tople
rezerve, skladištenja i/ili transportovanja)
Efektivnost proizvodnih sistema
3. Funkcije efektivnosti E(t) tehničkih sistema:
▪ G(t) gotovost ili raspoloživost - sposobnost stupanja u rad

▪ R(t) pouzdanost - rad u granicama dopuštenih odstupanja u toku

vremena

▪ FP funkcionalna prilagodljivost/podobnost - prilagođavanja

uslovima okoline i poremećajima u procesima i u vremenu rada

𝐸(𝑡) = 𝐺(𝑡) ∙ 𝑅(𝑡) ∙ 𝐹𝑃

Efektivnost proizvodnih sistema
3. Funkcije efektivnosti E(t) tehničkih sistema:
Funkcija kriterijuma kao mjerilo ocjene efektivnosti:

Funkcija kriterijuma
Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:

▪ G(t) gotovost ili raspoloživost – vjerovatnoća da će sistem

započeti funkciju unutar definisanog područja funkcije
kriterijuma.

▪ R(t) pouzdanost - vjerovatnoća održavanja zahtijevane funkcije

sistema u granicama funkcije kriterijuma u određenom
vremenskom period.

▪ FP funkcionalna prilagodljivost/podobnost - sposobnost

tehničkih sistema na prilagođavanje promjeni opterećenja,
kapaciteta, snage i spoljašnjih uslova.
Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:
Efektivnost i troškovi

Troškovi efektivnosti
tehničkih sistema –
vidljivi i nevidljivi dijelovi

Troškovi životnog ciklusa tehničkih sistema

Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:

Efektivnost i troškovi

Optimalna efektivnost –
funkcionalna zavisnost
efektivnosti i troškova
(eksploatacije, nabavke,
puštanja u pogon, razvoja i
same proizvodnje)

Dijagram optimalne efektivnosti

Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:
Gotovost/raspoloživost
Klasifikacija vremena i održavanja za proračun gotovosti

Klasifikacija vremena za proračun gotovosti

Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:
Gotovost
Proračun gotovosti

Tuk – ukupno kalendarsko vrijeme ti.isp – i-to vrijeme u ispravnom stanju

Tisp – ukupno vrijeme u ispravnom stanju t . – j-to vrijeme u otkazu
j otk
Totk – ukupno vrijeme u otkazu
Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:
Gotovost
Proračun gotovosti
MTBM – srednje vrijeme između održavanja
MRT – srednje vrijeme čekanja na rad
MDT – srednje vrijeme u otkazu
MTBF – srednje vrijeme između otkaza
ഥ - srednje vrijeme aktivnog održavanja
𝑀
Mct – srednje vrijeme aktivnog korektivnog
održavanja
Goper – operativna gotovost
MTTR – srednje korektivno vrijeme aktivnog
Gostv – ostvarena gotovost
održavanja (Mean Time To Repair)
Gunu – unutrašnja gotovost
Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:
Gotovost
Proračun gotovosti
MTBM – srednje vrijeme između održavanja
MRT – srednje vrijeme čekanja na rad
MDT – srednje vrijeme u otkazu

U radu U radu MRT - čekanje U radu

Tisp
0
MTD – u otkazu MTD MTD
Vrijeme t Totk
Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:
Gotovost
Proračun gotovosti
MTBF – srednje vrijeme između otkaza
ഥ - srednje vrijeme aktivnog održavanja
𝑀

U radu - MTBF U radu U radu

Tisp
0 ഥ - plansko + korektivno ഥ - plansko + korektivno
𝑀 𝑀
Vrijeme t Totk
održavanje održavanje
Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:
Gotovost
Proračun gotovosti
MTBF – srednje vrijeme između otkaza
Mct – srednje vrijeme aktivnog korektivnog
održavanja
MTTR – srednje korektivno vrijeme aktivnog
održavanja (Mean Time To Repair)

U radu - MTBF U radu U radu

Tisp
0
MTTR - korektivno MTTR - korektivno
Vrijeme t Totk
održavanje održavanje
Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:
Pouzdanost
Metode određivanja parametara pouzdanosti:

▪ Neparametarske - pri nepoznatom obliku zakona raspodjele rada

do otkaza (resurs, vijek upotrebe, vijek održavanja), koji uključuje
neposrednu ocjenu pokazatelja pouzdanosti po odabranim
podacima;
▪ Parametarske - kada je zakon raspodjele poznat, a koji uključuje
ocjenu parametara zakona raspodjele i ocjenu pokazatelja
pouzdanosti dobijenih putem proračuna.
Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:
Pouzdanost
Efektivnost na bazi vremenske slike stanja sistema:
R(t) + F(t) = 1

R(t) – pouzdanost
Vjerovatnoća da će sistem u posmatranom vremenu biti u radu

F(t) – nepouzdanost
Vjerovatnoća da će sistem u posmatranom vremenu biti u otkazu
Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:
Pouzdanost
1
Kumulativna funkcija preostale pouzdanosti: 𝑅 𝑡 =1− ‫׬‬0 𝑓(𝑡) ∙ 𝑑𝑡

Prirast nepouzdanosti i pad pouzdanosti u Pouzdanost i nepouzdanost kao funkcija

funkciji vremena vremena rada
Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:
Pouzdanost u odnosu na broj komponenti sistema:
vjerovatnoća da će određeni broj komponenti Nisp od ukupnog
broja komponenti tehničkog sistema No ostati ispravan u toku
određenog perioda rada (broj komponenti koje su bile u otkazu
nakon isteka posmatranog perioda označen je sa Notk).
𝑁𝑖𝑠𝑝 𝑁0 − 𝑁𝑜𝑡𝑘 𝑁𝑜𝑡𝑘 𝑑 𝑁0
𝑅 𝑡 = = =1− ∙ /
𝑁0 𝑁0 𝑁0 𝑑𝑡 𝑁𝑖𝑠𝑝
1 𝑑𝑁𝑜𝑡𝑘
λ= ∙ Intenzitet (brzina pojave) otkaza
𝑁𝑖𝑠𝑝 𝑑𝑡

λ – broj otkaza prema ukupnoj populaciji u jedinici vremena

Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:
Pouzdanost
Kriva intenziteta otkaza u jedinici vremena (oblik „kade“):

1
m= (vrijeme između dva uzastopna otkaza)
λ
Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:
Pouzdanost
Faze određivanja karakteristika pouzdanosti:
▪ Procjena karakteristika pouzdanosti - donošenje određenih zaključaka
o ponašanju tehničkih sistema sa neograničenom veličinom osnovnog
skupa (sistema, podsistema, njihovih komponenti i dijelova) putem
određenih algoritama, a na osnovu ponašanja ograničene veličine
uzorka.
▪ Određivanje zakona raspodjele - određivanje koji od poznatih
teorijskih razvijenih i primjenljivih zakona raspodjele najviše odgovara
dobijenim eksperimentalnim podacima) - ravnomjerna, normalna,
Vejbulova, gama, eksponencijalna, hi-kvadrat, beta, Studentova, kao i
Fišerova raspodjela.
▪ Ocjena parametara i zakona raspodjele (testiranje hipoteze) - Polazeći
od određene hipoteze, a na bazi algoritma za izbor zakona raspodjele,
definiše se zakon raspodjele i vrši završna ocjena parametara i zakona
raspodjele (najčešće korištenjem testa Kolmogorov-Smirnova).
Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:
Pouzdanost
Eksponencijalna funkcija pouzdanosti (integracija):

𝑡
−𝑚
R(𝑡) = 𝑒 −λ∙𝑡 = 𝑒

𝑓(𝑡) = λ ∙ 𝑅(𝑡)

1
m = (vrijeme između dva uzastopna
λ otkaza)
Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:
Pouzdanost - Funkcije raspodjele za gustoću raspodjele:
Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:
Pouzdanost - Funkcije raspodjele za gustoću raspodjele:
Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u
odnosu na funkciju kriterijuma:
Pouzdanost
Procjena zakona raspodjele:
▪ Hipoteza pokoravanja slučajne
promjenljive određenom
zakonu raspodjele
▪ Provjera hipoteze analitički ili
grafički
Efektivnost proizvodnih sistema
4. Efektivnosti E(t) sistema u odnosu na funkciju kriterijuma:
Funkcionalna prilagodljivost/podobnost - prilagođavanje uslovima okoline i
poremećajima u procesima i u vremenu rada

Faktori koji utiču na

funkcionalnu podobnost:
Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Metodologija određivanja pouzdanosti složenih sistema:

▪ procjena i istraživanje najkritičnijeg pogona, odnosno

najkritičnijih detalja u tom pogonu,

▪ postavljanje uticajnih osnovnih i dopunskih kriterijuma

istraživanja,

▪ utvrđivanje ranga kritičnih pogona i njihovo sumiranje

(utvrđivanje i upoređivanje preko metode rangiranja).
Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Optimizacija načina obezbjeđenja pouzdanosti obuhvata:

▪ analizu unutrašnjih i spoljašnjih veza elemenata složenog sistema,

▪ analizu uzajamne povezanosti zahtjeva za pouzdanošću dijelova,

odnosno sistema u cjelini,

▪ analizu ukupnih troškova za njihovo obezbjeđenje,

▪ prognozu optimalne pouzdanosti složenih tehničkih postrojenja.

Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Oblici povezivanja dijelova složenog tehničkog sistema:

Serijska veza Kompleksna veza

Paralelna veza
Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Specifične funkcionalne strukture elemenata složenog sistema:
"Stand bay" funkcionalna struktura tehničkih sistema - ima
karakterističnu konfiguraciju sa dijelom sistema (koji mogu imati
jednake ali i različite karakteristike po pouzdanosti kao i po
kapacitetu), koji je za vrijeme rada sistema u punom kapacitetu u
stanju rezerve odnosno čekanja na rad.
Kvazi-serijske veze otkaz jednog ili više elemenata sistema ne
prouzrokuje otkaz sistema, nego isti nastavlja raditi sa
degradiranim karakteristikama.
Kvazi-paralelne veze – sistem ne ostvaruje iste rezultate, pa će
pouzdanost posmatrane grane biti umanjena za faktor fk
(predstavlja fiktivni element vjerovatnosnog sistema).
Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Način vezivanja elemenata sistema i matematički opisi:
Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Način vezivanja elemenata sistema i matematički opisi:
Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Način vezivanja elemenata sistema i matematički opisi:
Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Način vezivanja elemenata sistema i matematički opisi:
Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Način vezivanja elemenata sistema i matematički opisi:
Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Primjer paralelne i seriske veze elemenata industrijskog sistema:

Vakuum postrojenje industrijskog postrojenja za proizvodnju higijenskog papira

Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Primjer serijske veze elemenata industrijskog sistema:

Ventilatori niskog nivoa vakuuma industrijskog postrojenja za proizvodnju higijenskog papira

Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Primjer serijske veze elemenata industrijskog sistema:

Ventilatori niskog nivoa vakuuma industrijskog postrojenja za proizvodnju higijenskog papira

Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Primjer paralelne i serisjke veze elemenata industrijskog sistema:

Rezervoar vakuuma (betonska posuda) industrijskog postrojenja za proizvodnju higijenskog papira

Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Primjer paralelne veze elemenata industrijskog sistema:

Vakuum turbo duvaljke industrijskog postrojenja za proizvodnju higijenskog papira

Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Način vezivanja elemenata sistema i matematički opisi:
Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Način vezivanja elemenata sistema i matematički opisi:
Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Način vezivanja elemenata sistema i matematički opisi:
Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Način vezivanja elemenata sistema i matematički opisi:
Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Način vezivanja elemenata sistema i matematički opisi:
Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Način vezivanja elemenata sistema i matematički opisi:
Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Način vezivanja elemenata sistema i matematički opisi:
Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Način vezivanja elemenata sistema i matematički opisi:
Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Način vezivanja elemenata sistema i matematički opisi:
Efektivnost proizvodnih sistema
5. Pouzdanost složenih tehničkih sistema
Primjer: vjerovatnoća kompleksne veze elemenata
Efektivnost proizvodnih sistema
6. Pitanja za provjeru znanja
EFEKTIVNOST PROIZVODNIH SISTEMA
18. Definicija efektivnosti?
19. Nabroj pokazatelje efektivnosti?
20. Nabroj i objasni funkcije efektivnosti?
21. Nacrtaj dijagram optimalne efektivnosti?
22. Nacrtaj dijagram pouzdanost/nepouzdanost u funkciji vremena?
Nabroj teoretski razvijene i primijenljive zakone raspodjele koji se koriste za ocjenu
23.
karakteristika pouzdanosti?
24. Nabroj faktore koji utiču na funkcionalnu podobnost?
25. Nabroj funkcionalne strukture elemenata složenog tehničkog sistema?
Ilustruj način vezivanja i prikaži matematički opis serijske veze od 3 elementa složenog
26.
tehničkog sistema?
Ilustruj način vezivanja i prikaži matematički opis paralelne veze od 3 elementa složenog
27.
tehničkog sistema?
Ilustruj način vezivanja i prikaži matematički opis kompleksne veze (po vlastitom izboru)
28.
od 3 elementa složenog tehničkog sistema?
Zahvaljujem na pažnji!