Proizvodno mašinstvo – MASTER studije

EKSPLOATACIJA I ODRŽAVANJE
(M1EO)

Predavanje 10
Ekonomika održavanja

Katedra za hidro i termoenergetiku Docent dr Dejan Branković

Uža naučna oblast: Montažne tehnologije i održavanje

2021/2022
Ekonomika održavanja
Sadržaj predavanja: Literatura:
❑ Milovanović, Z., Branković, D.: Održavanje
industrijskih sistema
1. Osnovni pojmovi ❑ Papić Lj., Milovanović Z.: Održavanje i
pouzdanost tehničkih sistema,
❑ Bulatović M.: Održavanje i efektivnost
tehničkih sistema
2. Razvojni ciklus proizvoda ❑ Adamovoć Ž.: Menadžment industrijskog
održavanja

3. Troškovi životnog ciklusa proizvoda

4. Troškovi održavanja

5. Metode ocjene parametara troškova

6. Pitanja za provjeru znanja

Ekonomika održavanja
1. Osnovni pojmovi
Eksploatacija
...predstavlja korišćenje tehničkog sredstva u odnosu na
njegov tehnički kapacitet u propisanim granicama.
Eksploatacioni vijek sistema
...predstavlja vrijeme od puštanja sistema u rad do
njegovog isključivanja iz eksploatacije. U tom periodu
moraju se vratiti sva uložena sredstva u sistem utrošena u
životnom ciklusu sistema.
Ekonomika održavanja
1. Osnovni pojmovi
Životni ciklus
...predstavlja vrijeme od početka ulaganja meterijalnih
sredstava s ciljem realizacije sistema pa do konačnog
izdvajanja sistema iz procesa eksploatacije.
Vijek upotrebe (životni vijek)
...predstavlja vremenski interval pod datim uslovima od
određenog trenutka do trenutka kada pod određenim
uslovima rada učestanost otkaza postane neprihvatljiva ili
kada se element smatra nepopravljiv kao rezultat
neispravnosti ili zbog nekih drugih važnih faktora.
Ekonomika održavanja
1. Osnovni pojmovi
Troškovi životnog ciklusa
...predstavljaju sve troškove nastale tokom životnog ciklusa
cjeline ili tehničkog sistema u cjelini.
Efikasnost održavanja
...predstavlja odnos planiranih i očekivanih sredstava
potrebnih za postizanje traženih zadataka u održavanju i
sredstava korišćenih da se postigne zahtijevani rezultat.
Ekonomika održavanja
2. Razvojni ciklus proizvoda

Kriva ekonomskog ili razvojnog ciklusa proizvoda

Ekonomika održavanja
2. Razvojni ciklus proizvoda
Kriva ekonomskog ili razvojnog ciklusa proizvoda:
...prikazuje faze razvoja proizvoda posmatrane
preko funkcija troškova, sa jedne strane, i vremena,
sa druge strane.
...prikazuje kretanje proizvoda u zavisnosti od
troškova i vremena.
Ekonomika održavanja
2. Razvojni ciklus proizvoda
Kriva ekonomskog ili razvojnog ciklusa proizvoda - područja:
▪ idejno osmišljavanje i definisanje proizvoda,
▪ projektovanje (dokumentovanja) proizvoda,
▪ tehničke pripreme i realizacije proizvoda (izrada, kontrola, montaža, pakovanje),
▪ uvođenje proizvoda na tržište,
▪ rast prodaje proizvoda,
▪ zrelost proizvoda na tržištu,
▪ zasićenje proizvoda na tržištu,
▪ povlačenje proizvoda sa tržišta.
▪ marketing,
▪ eksploatacija i održavanje proizvoda i
▪ povlačenje iz upotrebe i reciklaža proizvoda.
Ekonomika održavanja
3. Troškovi životnog ciklusa proizvoda
3.1. Životni ciklus proizvoda
Životni ciklus/vijek jedne mašine, postrojenja, uređaja ili
bilo kog drugog tehničkog sistema obuhvata pet
vremenskih faza:
▪ koncepcijsko i idejno rešenje,
▪ razvoj i projektovanje,
▪ proizvodnja i puštanje u rad,
▪ korišćenje i održavanje i
▪ rashodovanje.
Ekonomika održavanja
3. Troškovi životnog ciklusa proizvoda
3.1. Životni ciklus proizvoda

Faze u životnom ciklusu tehničkog sistema

Ekonomika održavanja
3. Troškovi životnog ciklusa proizvoda
3.2. Troškovi životnog ciklusa proizvoda
Troškovi životnog vijeka se dijele na:
▪ troškove nabavke (transport, doprema, osiguranje),
▪ troškove rada (radna snaga, pogonska energija,
pomoćni objekti i instalacije),
▪ troškove održavanja (radna snaga na održavanju,
rezervni dijelovi, alati, uređaji i objekti na održavanju)
▪ troškovi administracije (upravljanje, administracija).
Ekonomika održavanja
3. Troškovi životnog ciklusa proizvoda
3.2. Troškovi životnog ciklusa proizvoda

Struktura troškova životnog ciklusa

Ekonomika održavanja
3. Troškovi životnog ciklusa proizvoda
3.2. Troškovi životnog ciklusa proizvoda
▪ Period „dječijih bolesti” - povećana
vjerovatnoća kvara novog sistema.
▪ Period stabilnog rada – ili period
konstantne vjerovatnoće otkaza,
odnosno period relativno stabilnog
rada sistema.
▪ Period povećane vjerovatnoće
otkaza - neminovan za svaki tehnički
sistem pri kraju njegovog životnog
Odnos vremena upotrebe i pouzdanosti na troškove
vijeka. Zajedno sa vjerovatnoćom
otkaza, povećavaju se ili smanjuju i
troškovi održavanja sistema.
Ekonomika održavanja
4. Troškovi održavanja
4.1. Stanje tehničkog sistema i troškovi održavanja
Osnovni cilj u poslovanju svakog sistema sa optimalnom
strategijom - maksimalna produktivnost uz minimalne troškove
koji se pri tome pojavljuju.
Stanje tehničkog sistema u toku
eksploatacije se mijenja a
dopušteni nivo pogoršanja je
prvenstveno definisan poslovnom
strategijom odnosno strategijom
održavanja.
Ekonomika održavanja
4. Troškovi održavanja
4.1. Stanje tehničkog sistema i troškovi održavanja
Stanje tehničkog sistema u
toku vremena se mijenja a
posljedično i troškovi
održavanja. U ranoj fazi pri
identifikovanju potencijalnog
otkaza P (troškovi sprečavanja
otkaza) su značajno manji u
odnosu na troškove kasne faze
T, odnosno troškove
otklanjanja otkaza.
Ekonomika održavanja
4. Troškovi održavanja
4.1. Stanje tehničkog sistema i troškovi održavanja
Stanje tehničkog sistema u eksploataciji isključivo zavisi od
strategije održavanja.
Ukupni troškovi održavanja kao i priroda interakcije ovih troškova i
profita preduzeća zavise od primenjene strategije održavanja.
Preko politike i koncepta održavanja se upravlja troškovima
održavanja ali unapređuje i ukupno poslovanje proizvodnog
sistema.
Ukupni troškovi održavanja daju samo opštu sliku uspješnosti
sistema održavanja a njihova struktura omogućava da se ovim
troškovima i upravlja.
Ekonomika održavanja
4. Troškovi održavanja
4.2. Podjela troškova održavanja
▪ Direktni (troškovi neposrednog održavanja):
• izvođenje aktivnosti opsluživanja sistema,
• pronalaženje neispravnih elemenata na
tehničkom sistemu (pregled stanja,
monitoring i dijagnostika),
• zamjena neispravnih elemenata,
• popravka neispravnih elemenata.
▪ Indirektni (troškovi neposrednog održavanja):
• neplanirani vremenski gubitci u proizvodnji
(zastoji),
• oštećenje opreme nastalo zbog otkaza,
• pad kvaliteta proizvoda, odnosno škart. Struktura troškova održavanja
Ekonomika održavanja
4. Troškovi životnog ciklusa proizvoda
4.2. Podjela troškova održavanja

Direktni i indirektni troškovi održavanja

Ekonomika održavanja
4. Troškovi održavanja
4.3. Strategije i troškovi održavanja
Troškovi preventivnog i korektivnog održavanja

Rastom udjela preventivnog održavanja opada

potreba za korektivnim održavanjem, te se
smanjuje i ukupna cijena održavanja, sve do
granične vrijednosti, nakon koje ponovno dolazi do
laganog rasta. Sektori održavanja trebaju, na bazi
ovih dijagrama, odrediti koje sisteme treba
održavati preventivno, a koje korektivno. Pretjerano
održavanje može biti ekonomski neopravdano kao i
manjak održavanja, te je zbog toga potrebno
pronaći balans, analizirajući opremu koja se
održava.
Ekonomika održavanja
4. Troškovi održavanja
4.3. Strategije i troškovi održavanja
▪ Troškovi korektivnog održavanja
• naizgled manji direktni troškovi ali pojava niza indirektnih troškova,
• potreba obezbjeđenja većeg broja rezervnih dijelova što značajno povećava
troškove zaliha i skladištenja,
• dozvoljava nastanak otkaza sa često velikom vrijednošću troškova.
▪ Troškovi preventivnog održavanja
• nastanak troškova zastoja koji trebaju biti prethodno pažljivo planirani,
• ne zahtijeva velike zalihe rezervnih dijelova, već se dijelovi nabavljaju prema
planovima održavanja,
• prihvatljivo kod svih odgovornijih i skupljih sistema kod kojih su visoki troškovi
neplaniranih zastoja proizvodnje.
Ekonomika održavanja
4. Troškovi održavanja
4.4. Pouzdanost i troškovi održavanja
Eksploataciona pouzdanost mora da
bude realno određena jer ista ima bitan
uticaj na izbor metoda održavanja, a
samim tim i troškove koji pri tome
nastaju.
Kod povećanja nivoa zahtijevane
ekspoatacione pouzdanosti dolazi do
povećanja direktnih i smanjenja
indirektnih troškova. Troškovi R – pouzdanost
održavanja se pri tome mogu Co – troškovi rezervnih dijelova i materijala
Ci – troškovi tehničke dijagnostike
minimizirati uz ostvarenje optimalne Cr – troškovi rada
pouzdanosti. Cin – indirektni troškovi održavanja
Ekonomika održavanja
4. Troškovi održavanja
4.5. Budžet održavanja tehničkih sistema
Budžet održavanja predstavlja planiranje budućih troškova u smislu praćenja,
kontrole i upravljanja održavanjem.

Za potrebe održavanja postoje:

▪ operativni budžet – određuje sve aspekte potrošnje za svaki odjel u organizaciji. Ovaj
budžet služi za nabavku materijala, isplatu rada i rješavanje svih troškova unutar jedne
fiskalne godine. U ovaj budžet, uključena su sva novčana sredstva neophodna za
preventivne popravke, planirane remonte određenih pogona u preduzeću, preglede,
sitnije modifikacije i svakodnevne popravke.

▪ projektni (odobreni) budžet - zadužen je za specijalne projekte ili programe, kao što su
implementacija savremenih računarskih sistema za održavanje, velike investicije u
opremu ili neki značajniji projekti. Često se naziva i investicioni budžet održavanja.
Ekonomika održavanja
4. Troškovi održavanja
4.5. Budžet održavanja tehničkih sistema
Priprema budžeta može se ostvariti na dva načina:
▪ definisanje budžeta na osnovu prošlih iskustava
Profesionalci koji definišu budžet oslanjaju se na iskustva iz prethodnih godina
kako bi predvidjeli troškove koji mogu nastupiti u sljedećem vremenskom
periodu.
Prednosti:
• pristup je efikasan, racionalan i zahtijeva relativno jednostavnu papirologiju.
Nedostatak:
• činjenica da se oprema u proizvodnji konstantno mora unapređivati, a time se mijenjaju
i uslovi održavanja, te stanje iz prošlosti najčešće ne može dati stvarnu sliku potreba
novčanih sredstava u sljedećoj godini.
Ekonomika održavanja
4. Troškovi održavanja
4.5. Budžet održavanja tehničkih sistema
Priprema budžeta može se ostvariti na dva načina:
▪ definisanje budžeta “od nule”
Budžet se prilagođava trenutnim potrebama i prioritetima, a ne raspoloživim
sredstvima, iako prvenstveno zavisi od njih. Planirana održavanja se raspoređuju u
grupe prema prioritetu obavljanja.
Prednosti:
• bolje razmatranje i izučavanje procesa
• bolji raspored novčanih sredstava
• bolje razumijevanje ciljeva održavanja.
Nedostatak:
• zahtjev za detaljnijom analizom procesa, što je kod održavanja složen i kompleksan posao,
jer je upravo predviđanje kvarova mašina i planiranje njihovih popravaka jedan od
najzahtjevnijih zadataka ove naučne discipline.
Ekonomika održavanja
4. Troškovi održavanja
4.5. Budžet održavanja tehničkih sistema
Koraci za utvrđivanje budžeta:

▪ skupljanje informacija o trendovima otkaza prethodnih nekoliko godina,

▪ sagledavanje planova računovodstvenog i finansijskog sektora,
▪ uzimanje podataka o prethodnim platama radnika u sektoru održavanja,
▪ određivanje radnih sati radnika prema radnim zadacima, posebno kada
je riječ o radnicima koji vrše popravke skupih mašina,
▪ predviđanje neophodnog materijala, alata i pribora za održavanje,
▪ raspoređivanje troškova po sedmicama i mjesecima,
▪ definisanje rezervnog budžeta (u slučaju nepredviđenih kvarova).
Ekonomika održavanja
5. Metode ocjene parametara troškova
Metode ocjene osnovnih parametara elemenata troškova
predstavljaju matematičke izraze za procjenu troškova povezanih sa
svakim od elemenata troškova, uključujući strukturiranje
(raščlanjivanje) troškova i aktivnosti, kategorizaciju i izbor osnovnih
elemenata troškova, njihovu procjenu, kao i samu prezentaciju
troškova.
Najčešće korištene metode za ocjenu osnovnih parametara
elemenata troškova tehničkih sistema su:
▪ inženjerska metoda,
▪ analogna metoda,
▪ parametarska metoda ili
▪ metoda koja predstavlja neku od kombinacija inženjerske, analogne i
parametarske metode.
Ekonomika održavanja
5. Metode ocjene parametara troškova
▪ inženjerska metoda,
... u osnovi ima direktnu procjenu pojedinačnih elemenata
troškova na bazi sprovedenih ispitivanja po principu
komponenta po komponenta (dio po dio), pri čemu se
kontinualno vrši njihovo ažuriranje tokom vremena
korišćenjem odgovarajućih korektivnih parametara.
▪ analogna metoda,
... ocjena troškova sa zasniva na analogiji sa već korištenim
tehnologijama, pri čemu se na dobijene podatke u prošlosti
dodaje rast cijena i efekti napretka tehnologija.
Ekonomika održavanja
5. Metode ocjene parametara troškova
▪ parametarska metoda
... korištenje parametara i promjenljivih u cilju razvijanja
odnosa za procjenjivanje troškova. Pri tome se odnosi
najčešće daju u formi jednačina.
▪ kombinovane metode
... metode koja predstavljaju neku od kombinacija
inženjerske, analogne i parametarske metode.
Ekonomika održavanja
5. Metode ocjene parametara troškova
Primjer kombinovane metode – trodimenzionalna martica
troškova
Uključuje raščlanjivanje (strukturiranje)
tehničkog sistema odnosno proizvoda ili
posla na niže nivoe, zatim kategorizaciju
poslova i faze životnog ciklusa.
Svaka faza životnog ciklusa u sebe
uključuje i karakteristične aktivnosti koje
doprinose troškovima te faze, koji radi
preglednosti mogu biti dodatno grupisani.
Ekonomika održavanja
6. Pitanja za provjeru znanja
EKONOMIKA ODRŽAVANJA
100. Nacrtaj i objasni krivu razvojnog ciklusa proizvoda?
101. Nabroj faze životnog ciklusa proizvoda?
102. Kako se dijele troškovi životnog ciklusa?
103. Objasni odnos stanja tehničkog sistema u odnosu na troškove?
104. Navedi osnovnu podjelu troškova održavanja?
105. Šta spada u direktne troškove održavanja?
106. Šta čini indirektne troškove održavanja?
107. Šta predstavlja budžet održavanja.
108. Navedi korake za utvrđivanje budžeta održavanja?
109. Nabroj metode za ocjenu parametara troškova održavanja?
Zahvaljujem na pažnji!