3

ARALING PANLIPUNAN
QUARTER 3 - MODULE 6
Dagiti Kababalin, Pammati
ken Tradision a Nagpapadaan
ken Nagsusupadian ti
Probinsia ken ti Dadduma pay
a Probinsia ken Rehion
Ammuen
Daytoy a modiul ket naaramid tapno maibingay kaniam
dagiti adal a nasken a masursurom para iti maikatlo a tukad.
Nakapauneg ditoy dagiti kababalin, pammati ken tradision ti
bukod a probinsia ken dagiti dadduma pay a probinsia ken rehion.

MELC (Pinakamahalagang Kasanayan sa Pagkatuto):

Naihahambing ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga

kaugalian, paniniwala at tradisyon sa sariling lalawigan sa
karatig lalawigan sa kinabibilangang rehiyon at sa ibang
lalawigan at rehiyon.
(K to 12 BEC CG: AP3PKR-IIIe-5)

Kalpasan nga maadal mo daytoy a modiul, manamnama a

masursurom dagitoy sumaganad:
1. Manayunan ti impormasion a mangammo iti kultura iti
kabangibang a probinsia ken rehion; ken
2. Maidilig dagiti aspeto iti kultura iti kabangibang a rehion ti
bukodtayo a kultura.

Pagsasaritaan
Ti tunggal probinsia iti maysa a rehion ket adda
nadumaduma a pammati, ugali ken kadawyan nga aramid a
maibasar ti bukod a kultura. Dagitoy ket maar-aramid sakbay a
dimteng dagiti kastila ditoy pagiliantayo. Napateg ti maysa a paset
gapu kadagiti kultura a mangibagbaga ken mangipakpakita iti
pagbaknangan ti maysa a lugar.

1
 Kaaduanna nga ugali, pammati ken naipakadawyan ket
maipanggep kadagiti panagdaydayaw. Iti pannakarambak ti
piesta ket nairugi iti seremonia maipanggep kadagiti espiritu ken
didiosen idi un-unana a tiempo.

Ilokano

Dagiti Ilokano iti kadakkelan a grupo ditoy rehiontayo ken

maysa kadagiti kadakkelan a grupo ditoy Pilipinas. Masarakan
dagitoy ti Rehion I, II, CAR ken sumagmamano a paset ti Rehion III.
Panagtalon, panagkalap ken panagnegosio iti kangrunaan a
panggedan dagiti Ilokano. Nasalimetmet ken nasalugakda pay.
Addaan ti nasinged a relasion ti tunggal miembro iti pamilia iti
Ilokano. Adu kadakuada iti mapan kadagiti siudad tapno
makaragpatda iti nangatngato nga adal. Saan a basta-basta
aggastoda iti kuarta. Ti laeng kangrunaan a kasapulan ti bagi ken
pamilia iti paggastuanda. Isu daytoy ti gapuna a ma-aw-
awaganda iti kuripot. Ngem ti kinaagpaysona ket nasalimetmetda
gapu ta kayatda nga maisagana iti pamiliada para iti napinpintas
a masakbayan.

Igorot

Dagiti tattao nga agnaed kadagiti il-ili a masarakan kadagiti

kabambantayan ti probinsia iti Ilocos Norte, Ilocos Sur, La Union ken
dagiti ili iti daya a paset ti Pangasinan. Iti CAR, makita dagiti Igorot
ti Kankanai, Ifugao, Bontoc, ken Apayao. Dagiti Igorot ket natured,
natibker, ken maingel a tattao.

CAR (Cordillera Administrative Region)

Igorot ti insapasapan a pangawag ti tattao iti

2
kabambantayan a rehion a Cordillera ken Tingguian met ti Abra.
Iti amianan a Luzon ti pagilian a Pilipinas ket bukbuklen ti
innem a probinsia: Abra, Apayao, Benguet, Ifugao, Kalinga ken
Mountain Province. Tunggal maysa ket adda kabukbukodanna a
pammati, ug-ugali ken pakaidaydayawan.
Benguet
Iti tribo iti Ibaloi ket isu iti kunada nga Ibaloi wenno Nabaloi.
Masarakan ti umabagatan a parte iti Benguet. Isuda ket ganaygay
a mannalon a nagtartaripato dagiti pagayda wenno mul-mulada.
Iti pagsasao nga ar-aramatenda ket Malay-Polynesian nga
umasping ti sao iti Pangasinan.
Adivay Festival ti Benguet a ti kayatna a sakwen ket
panagtitipon dagiti tattao nga agrambak, ket ramrambakanda iti
bulan ti Nobiembre. Iti makabulan nga inda panagramrambak ket
maiyunay-unay nga ipakitada dagiti naduma-duma a
naggapuanan dagiti tattao nga agnanaed ti probinsia iti Benguet.
Iti panawen nga adu iti sabsabong ket isu met ti tiempo a
rambakan dagiti taga Baguio City ti Panagbenga Festival ti bulan
ti Pebrero. Maysa a pasamak a kaaduan a buybuyaen ti adu a
bisbisita ket ti panagparada iti nadumaduma a float a
nadekorasionan kadagiti napipintas ken nadumaduma a
sabsabong.

www.google.com www.google.com

3
Kalinga
Iti tribo iti Kalinga ket masarakan ti mismo nga ilina. Iti us-
usarenda a pagsasao ket Kalinga ken Limos. Agnaedda met laeng
ti asideg ti karayan. Dagiti tattao ket nasanay nga agtalon.
Nangbukelda iti maysa a tulag ti kinatalna a inawaganda iti
Botong tapno mapabassit ti panaggugubat ken panagpugot.
Iti Ullalim Festival ti Kalinga ket rambakanda kada
maikasangapulo ket uppat nga aldaw ti Pebrero. Daytoy ket
panagrambak ti panakailagip ti pangwaywayas ken pannakaisina
a kas probinsia a Kalinga iti Apayao iti tawen nga 1994 ken isu’t
panangipakita iti panagkikinnapia a iti pangtawagda ket
“Bodong”. Kasla maibasar ti sao iti daniw kadagiti natured nga
aramid, panagiinnayat, kinaragsak, panagballigi, panagrigat ken
napudpudno a dalan ti biag ti taga Kalinga manipud idi
pannakaiyanak agingga’t patay. Daytoy a parambak ket iyunay-
unayna iti panangipakita wenno panangiparang ti panagabel
wenno panaglaga iti lupot ken dadduma pay a banag a
napartuat dagiti umili a taga Kalinga.
Iti Matagoan Festival ket parambak a pangipakpakita iti
naduma-duma nga aramid a napartuat ti taga Tabuk a naggapu
iti naduma-duma a parte iti Kalinga kas ti nabanglo nga angot ti
kape.
Mountain Province
Iti tribo iti Bontoc ket masarakan ti pagtingngaan ti Mountain
Province. Agnanaedda iti igid ti karayan. Dagitoy a tribo ket
naulimekda a tattao. Nabayag idin nga ammoda iti wagas ti
panaganup ken panagpinta dagiti bagbagida iti napipintas a

4
turik-turik. Dagiti taga Bontoc ket agsansanayda ti nabalikuskus a
napintas nga ugnay ti sala a iyarteda ti kasla panaganup katipon
ti gangsa. Mamatida iti kangatuan a agturay iti tawagda ket
Lumawig, agtulad ti kinatao a mangguyod ti pigsa iti aglawlaw.
Mamatida pay dagiti kararua iti natay a ti tawagda ket anito.
Iti tribo iti Kankanna-ey ket maam-ammo tayo a
Sagada/Besao a Igorot. Lumaod a parte iti Bontoc a masarakan ti
lumaod met laeng a parte iti Mountain Province. Umabagatan a
dumaya iti Ilocos Sur, ken dadduma pay a parte iti Benguet. Dagiti
tattao ditoy ket iti us-usarenda a pagsasao ket Kankanna-ey. Dagiti
dadduma a tattao ket agnaed ti lumaod a parte iti Mountain
Province, umammianan a parte iti Benguet ken umabagatan a
parte iti Ilocos Sur. Dua iti nalatak a patakder a masarakan ti
Mountain Province, Dap-Ay ti tawag ti pagyanan ti lallaki ken
pagtataripnonganda, ken ebgan met ti tawag ti pagyanan ti
babbai a isu’t pagdodoyosan wenno pagi-innarman ti babbarito
ken babbalasang.
Lang-ay Festival met ti tawag ti panagpiesta iti taga Mountain
Province nga rambakanda kada maikapito nga aldaw ti Abril. Ti
Lang-ay ket naipamunganay wenno naikasigudan a sao nga
mangiladawan ti naipakadawyan nga aramid dagiti tattao iti
probinsia iti Mountain Province nga naragsak. Panagdaydayaw,
pannakiragragsak, nasayaat a panaglilinnangen ti pamilia,
panagsangaili, ken panagdidinnanggay a nasayaat.
Ifugao
Kulpi ad Asipulo (Asipulo, Ifugao – Abril 16-19). Piesta iti ili nga

5
innala iti seremonia a sao a ti tawagda ket Kulpi, panagyaman ti
pamilia no malpas ti panangiyakar ti mula a pagay.
Ammong ad Alfonso Lista (Alfonso Lista, Ifugao – Mayo 11)
Piesta iti ili a innalada iti sao nga Ifugao “Ammong” a ti kayatna a
sakwen ket panagtitipon.
Apayao
Iti tribo ti Isneg ti Apayao, Isnag wenno Dibagat-Kabugao-
Itneg ket masarakan ti amianan a parte iti Apayao. Agnaedda iti
igid ti karayan ken agayus ti parte iti amianan a Luzon. Iti
pagsasaoda ket Isnag. Isuda ket mabigbig a naggapu iti sabali a
tribo iti Igorot gapu ta nasayaat ti panagpatakderda iti babbalay.
Agingga ita ket ar-aramidenda pay latta iti kinapaganoda ken
adda laeng bassit a porsiento a nainayon a kinakristianoda.
Abra
Dagiti nadumaduma a nainsigudan a pammati ken
naipakadawyan nga aramid ti ili iti Abra.
Naipakadawyan nga aramid dagiti umili iti Tineg
1. Tung-tung – grasia a naawat ti pamilia
2. Senga – dua nga aldaw a panagrambak ti panagdawat ti
tulong tapno mapaimbag na iti tao nga agsakit.
3. Bara – panagsagana iti panagpasken.
Naipakadawyan nga aramid dagiti umili iti Manobo
1. Ol-olog – daytoy ti panagidaton kadagiti didiosen ti kaiyanak
nga ubing ken isu pay metten ti ritual ti panangbautisar ti maysa
nga ubing kas maysa a Tingguian.
2. Obaya – panangidaton ti bato a didiosen tapno mapaadu iti

6
apit, ken mangsaluad wenno mangsalaknib kadagiti nadakes ken
kadagiti saksakit. (Capunitan, Charity A., et. al. 2015, pp. 226, 234, 281-289)

Aramiden 1
Pagannurutan: Pilien ken isurat ti nalinis a papel ti letra iti kayat na
sakwen dagiti sumaganad a balikas.
1. Ammong
A. kararua C. panagtitipon
B. panagkikinnapia D. panag-aapa

2. Adivay
A. kararua iti natay
B. panagkikinnapia
C. panagtitipon dagiti tattao nga agrambak
D. panagyaman iti pamilia no malpas iti panangiyakar iti mula a
pagay

3. Bodong
A. kararua C. panagtitipon
B. panagkikinnapia D. panag-aapa

4. Lang-ay
A. grasia a naawat ti pamilia
B. panagtitipon dagiti tattao nga agrambak
C. mangiladawan ti naipakadawyan nga aramid dagiti tattao
D. panagyaman ti pamilia no malpas ti panangiyakar ti mula a
pagay

5. Kulpi
A. panagsagana iti panagpasken
B. panagtitipon dagiti tattao nga agrambak
C. mangiladawan ti naipakadawyan nga aramid dagiti tattao
D. panagyaman ti pamilia no malpas ti panangiyakar ti mula a
pagay

7
Aramiden 2
Pagannurutan: Isurat idiay papel no ania nga probinsia iti
pagnanaedan dagiti sumaganad a grupo iti
tattao.
1. Ilokano -
2. Igorot -
3. Tingguian -
4. Isneg -
5. Bontoc -

Aramiden 3
Pagannurutan: Pagparisen dagiti piesta ti batog A iti probinsia a
pakairamrambakanna iti batog B. Isurat idiay papel
ti letra iti husto a sungbat.

Batog A Batog B
_____ 1. Adivay Festival A. Abra
_____ 2. Matagoan Festival B. Apayao
_____ 3. Lang-ay Festival C. Benguet
_____ 4. Kulpi ad Asipulo D. Kalinga
_____ 5. Ammong as Alfonso Lista E. Ifugao
F. Mountain Province

8
Pannubok

Pagannurutan: Idrowing idiay papel ti naragsak a rupa ( ) nu

husto iti patang ken naliday a rupa ( ) no saan.

_____ 1. Ti senga ket dua nga aldaw a panagrambak ti

panagdawat ti tulong tapno mapaimbag na iti tao
nga agsakit.

_____ 2. Ti Botong ket tulag dagiti Kalinga tapno mapabassit ti

panaggugubat ken panagpugot.

_____ 3. Ti Panagbenga Festival ken Adivay Festival ket sabay

nga ramrambakan dagiti taga Mountain Province.

_____ 4. Ti Panagbenga Festival ken Adivay Festival ket

ramrambakan dagiti taga Benguet.

_____ 5. Dagiti Igorot ket natured, natibker, ken maingel a

tattao.

_____ 6. Dagiti Ilokano ket maaw-awaganda a kuripot gapo ta

iti laeng kangrunaan a kasapulan ti bagi ken pamilia iti
paggastuanda.

_____ 7. Idi 1997, ti pannakaisina a kas probinsia a Kalinga ti

Apayao.

_____ 8. Ti Lang-ay Festival ket ramrambakanda kada maika-

sangapulo ket pito iti Abril.

_____ 9. Ti Kulpi ad Asipulo ket parambak a mangipakita iti

naduma-duma nga aramid a napartuat ti taga Tabuk.

_____ 10. Idiay Mountain Province, iti began ket pagyanan ti

lallaki ken ti day-ay ket pagyanan ti babbai.

9
Husto a Sungbat Dagiti Aramid
6. d 5. b 4. c 3. b 1. c 2. c
Aramiden 1

5. Mountain Province
4. Apayao
3. Abra
Apayao, Benguet, Kalinga
2. Ilocos Norte, Ilocos Sur, La Union, Pangasinan, Ifugao, Mountain Province,
Apayao, Abra, Benguet, Kalinga
1. Ilocos Norte, Ilocos Sur, La Union, Pangasinan, Ifugao, Mountain Province,
Aramiden 2 (In any order)

5. e 4. e 3. f 1. c 2. d
Aramiden 3

Nangibasaran
A. Libro
Capunitan, Charity A., et. al. 2015. Araling Panlipunan 3 (Kagamitan
ng Mag-aaral-Ilokano). Pasig City, Philippines: Book Media Press, Inc.
pp. 226, 234, 281-289

BUMUO SA PAGSUSULAT NG MODYUL

Manunulat: Kate C. Caguioa
Tagasuri:

A. Pangdistrito:
Dr. Virgilio C. Javier Tomas C. Villora
Santiago C. Tamondong Dr. Ma. Ruby L. Caballero
Richelda G. Pangilinan Marie R. Domingo
Aurora T. Gallema

B. Pangdibisyon
Dr. Marilex A. Tercias Marissa S. Quinto
Dr. Regina S. Fabia May Ann L. Aglosolos
Dr. Nelda S. Rabang Nida C. Bautista
Dr. Ma. Ruby L. Caballero Olivia L. Delos Santos
Dr. Lea C. Cacayan Luzviminda Dizon
Frederick V. Agayo Analisa M. Mulato
Marlyne S. Asuncion Jacqueline Calosa
Myrna B. Paras
Tagalapat: Geni M. Sarmiento Aileen Grace A. Aviguetero
Tagapamahala:
Dr. Danilo C. Sison Dr. Jerome S. Paras
Mario S. Cariño Dr. Maybelene C. Bautista
Dr. Cornelio R. Aquino

10
Husto a Sungbat ti Pannubok
1. 6.

2. 7.

3. 8.
4. 9.

5. 10.

11