••

DUSTEN
•
FETHE
ISTANBUL .
Editor ·
DR. COSKUN YILMAZ
DUSTEN FETHE iSTANBUL
Oskodar Belediyesi Kulrur ve Sosyal i~ler Mudurlugu
Kulrur Yaymlan No. 28

Oskiidar Belediyesi
Hilmi Tlirkmen
Belediye B~llam

Yayrn Koordinatorli Kapak

Zeki BlYJ.k Ozkul Eren

Genel Yayrn Yonetmeni Tasanm

Mehmet Mazak SMEY

Tashih ve Redaksiyon Grafik Uygulama

Mustafa Biro! Olker Ender Bozt:Ctrk
Ebubekir Al

ISBN 978-605-84934-6-9
iSTANBUL, MaytS 2015

Baskl-Cilt
ihlas Matbaacthk A.S.
Mahmutbey Cad. Meri<; Sok. K. 1, No. 26
Sirinevler - istanbul

OSKODAR·BELEDiYESi
Oskiidar Belediyesi
Hakimiyeti milliye Cd.
Atlas <;tkmazt
No: 35 Oskiidar !iSTANBUL
Tel: +90 216 5323000
Web: uskudar.bel.tr
 Karde~ Katli ve. Hukuki Boyutu
PROF. OR. MEHMET Al<MAN*

an d.illerinde Latinceden iktibasla "fratricide" (Alman-

B cada brudermord), kelimesiyle ifade edilen kard~
katli kavrarm, Osmanh baglarrunda kullaruld1gmda sadece karde~lerin
oldurulmesini degil aym zamanda ogul, torun ve yegen gibi hanedana
mensup ve tahta talip olabilecek erkek akrabalann oldurulmesi an-
larruna gelmektedir. Latincede bu anlamda kullamlan "parricidium"
kelimesi kastettigimiz mana}'l tam olarak kar~liamaktadu.
Kard~ katli olgusunu ortaya c;1karan temel sebep, her ne saikle
olursa olsun, iktidar erkine ortak kabul etmeme, siyasi iktidan elin-
den kaybetmeme, ya da onu ele gec;irme. c;ogu kere de iktidan kendi
ogullanna b1rakabilme kayg~s1d1r. Bu itibarla kard~ katli uygulamas1
Osmanh Devleti'ne ozgO. olma}'lp Bizans, iran ve Rusya gibi buyuk
devletlerde de ba$vurulmu$ bir usuldur.

I. ' Karde~ Katli Uygulamasnn Doguran Sebepler

1. Ulu~ Sistemi
Eski Turk siyasi hakimiyet anla~ma gore hakan, Tann tarafm-
dan sec;i~ ve kendisine kut veri~ ulu bir yoneticidir. Oldugunde
 MEHMET AKMAN

yerine yine Tann tarafmdan kut verilm~ bir hanedan uyesi ge~ecek­
tir. Kutun Tann tarafmdan kime verilece@. onceden bilinemeyecegi
i~in hakanm yerine kirnin ge~ecegine yonelik bir veraset usulu de
gel~tirileme~tir. Eski Turk geleneginde devlet, hakan ailesinin ortak
mahd1r. Hakan oldugunde devlet uzerinde ~ocuklann ~it pay sahip-
likleri soz konusudur. Hakan kirni zaman saghgmda O.lkeyi ogullan
arasmda taksim ederdi ki buna ul~ am veril~tir. Oguz Destarn, ulu~
sisterninin Turk tarihinin ilk devirlerinden itibaren uygulandigim gos-
termektedir. Alt1 ogluyla birlikte dunyaYI fethettikten soma yurduna
donen Oguz Kagan, o.~ buylik oglu Bozoklar'a ulkenin bir klsmuu
ve u~ ku~uk oglu U~oklar'a da ulkenin diger klsmm1 verir. 1 U~ y'tiz
sene tarih sahnesinde kalan Sel~uklu devletinde ulo.~ sisteminin tesi-
riyle vuku bulan saY15tz taht kavgasma rastlarunaktadrr. 2 Delhi Turk
Devleti'nde de o.lu~ sisteminin uygulandlgi ye ulkenin G1yaseddin ve
karde~i Sehabeddin arasmda bolu~uldugu goro.lmektedir. 3 Osmanh-
lann bu taht kavgalanndan etkilendikleri ve ozellikle Sel~uklular do-
nemini ~ok iyi tahlil ettikleri anla~umaktadu.
220
Osman Gazi'nin olumunden soma, Orhan ile karde~i Alaaddin
arasmda ~oyle brr konu~ma ge~er: "Orhan Gazi kard~ine der: Sen ne
dersin? Kard~i Alaaddin: Bu vilayet hakkmd1r zira ki ~oban gerektir
bu vilayetin halirri gore ve ba~ara ve hem ana esbab dahi gerek. imdi
esbab oldur kim bu yuntlar pa~ahm ala ve hem bu koyunlar pad~a­
hm ala; imdi bizim kismet edecek nerniz var ki kismet edelim. Orhan
Gazi eydur: Gel ~imdi o ~oban sen ol dedi. Alaaddin eydur: Gel karda~
atamtzm duas1 ve himmeti seniruedir anm~O.n kim kendi zamamnda
askeri sana ko~mu~ idi, imdi ~obanhk dahi senin hakklndrr". 4 Bu ko-
nu~mada dikkati ~eken husus, ulkenin ve beyligin, hanedan ailesinin

l Z. Velidi Togan, Ogu.z Destam ~ideddin Ogttznamesi Teraime ve Taltlili, 2.

baskt, istanbul: Enderun Kitabevi, 1982, s. 48.
2 Osman Turan, Selptldular Taiihi ve Ttirh lslam Medeniyeti, 3. baskt, istanbul:
Dergah Yaymlan, 1980, s. 107, 135-136.
3 M. Aziz Ahmet, Siyasi Tarihl ve Mtiesseseleriyle Delhi Tiirh lmparatorlugu, istan-
bul: TerCllrnan Gazetesi yaytm, [ty). s. 299.
4 A$tkpasazade, Tevdrih-i Al-i Osman A$lhp~azdde Tarihi, tashih: Ali Bey, istan-
bul: Matbaa-i Amire, 1332, s. 36.
 Kard~ Katli ve Hukuki Boyutu

miras yoJuyla taksim edi.lebilecek bir mah gibi du~iim1lmesi ve her iki
kard~in de tahta ge~mede ~it derecede ha}{! sahibi kabul edilmesidir.
Esasen Osmanh padi~ahlanrun tahta ge~me bi~imleri dikkatle incelen-
.diginde her hanedan uyesine one r;lkma ve tahta ger;me irnkaru
taruyan
bu Orta Asya geleneginin 17. yu:zylla kadar devam ettigi gorulur. 5
isyan eden ~ehzadelerin bu fiillerinin arkasmdaki itici gu~. dev-
letin hanedaiUif onak mah oldugu ve ulu~ sistemi geregi ulkede bel-
li bir hisseye sahip bulunduklan inanc1du. isyan etmedikleri halde
oldurulen hanedan uyelerinin oldurulme sebebi ise ta~ldlklan kan
sebebiyle mevcut padi~aha kar~1 potansiyel tehlike arz etmeleridir.
Nitekim maa~lanru az bulan yeni~erilerin, pa~aha "Allah kard~leri­
nize uzun omur versin, bize ba~lasm" ~eklinde bagtrmalan, padi~aru
ustli kapah tehdit etmeleri bunun bir diger ifadesidir. Cern Sultan'm,
kard~i II. Bayezid'e Osmanh Devletfni aralannda payla~malanru teklif
etmesi, ulu~ sistemi inancmm o devirde bile hala ya~ad1gmm bir diger
karutldu. Cern Sultan, halas1 Sel~uk Hatun aracthgtyla II. Bayezid'e
"Anadolu'yu bana ver, istanbul tahu ve Rumeli senin olsun" ~eklinde
bir teklifte buluirmu~; II. Bayezid de "La erham beyne'l-mulO.k" yani
221
"padi~ahlar arasmda akrabahk olmaz" (payla~ma miimklin degildir)
~eklindeki deyi~i soyleyerek bu teklifi redde~tir. 6

2. Fetret Devrinin Ya~arum~ Olmas1

Ankara Sava~1'ndan soma Osmanh Devleti'ni parr;alanma du-
rumuna getiren geli~meler, sonraki donemlerde gorulen karde~ katli
uygulamalanna ve Fatih'in me~hur kard~ katline cevaz veren kanun
maddesine dayanak t~kil etrni~tir. Saltanat muddeilerinin ~oklugu
Osmanh Devleti'ni yok olmamn e~igine getirdi. Osmanh ulkesinde
kamu dlizeni diye bir ~ey kalmad1. Sehzadeler tahu ele ger;irmek i~in.J
Osmanhlann du~manlanyla ittifak yapmaktan dahi ~ekinmediler.

5 Cemal Kafadar(l995), Between Two Worlds, The Constntction of the Ottoman

State, Berkeley: University of California, 1995, s. 137.
6 Hoca Sadeddin Efendi, Tacil't-Tevarth, c. 11, istanbul: Tabhane-i Amire, 1280,
s. ·1o.
 MEHMET At<t.IAN

Saltanatlanru saglarnaya c;al~rrken ulkeyi ve devleti tamamen elden ka-

t;mnalan da kuvvetle muhterneldi. Ancak ko~u devletlerin de i~ me-
selelerle ugr~rnakta olu~lan devleti buyuk bir tehlikeden korumu~tu.
Fetret devri, ulu~ sisteminin nasil uygulandtgtnm tipik bir ome-
gidir. Timur bu gelenegi Osrnanh Devleti'ne de tatbik etmek iste~ ve
ulkeyi par~alara bolerek her birini bir sehzadeye verrni$tir. Tirnur'un
oglu Sahruh, <;elebi Mehmed'in Musa <;elebi'yi bertaraf etmesinden
soma babasmm tesis ettigi duzenin bozulmasm1 818 Zilhicce (1416
Subat) tarihli bir mektupla ~iddetle protesto etmi~tir. Mehrned <;ele-
bi bu rnektuba ~oyle cevap vemu~tir: "Soylediklerinize uymak iste-
riz arnma, Osrnaril1 Devleti'nin kurulu~undan beri bu i~ tecrubelerle
tore olarak yerle~~tir. Saltanat ortakllk kabul etmez. Sadi'nin ~iirini
zikrediyorsunuz. Biz de ba~ka bir siirini haurlataltrn: iki dervis bir
kilirne s1gar/Lakin iki padisah bir iklime s1grnaz. Niye biz bu fitne
hikayeleriyle ugra~ahm". 7

222 3. Dt$ Tesirler ve Sehzade Rehni Uygulamas1

Ozellikle ilk devirlerde Osmanh sehzadelerinin isyanlannda
Bizans'm rolu gaze ~arpmaktad1r. Bizans her f1rsanm buldugunda Os-
marilt Devleti'ndeki i~ kans1khklan koruklemis ve kendi ernniyetini
bu yolla saglamaya <;al~~tlr. Bizans'm i$ini kolayl~trran
bir husus vardrr ki bu da Osrnarili sehzadelerinin Bizans'a rehine
ve teminat olarak verilmesidir. Sehzadelerin ko~u devletlere rehine
olarak verilrnesi uygulamasmm olduk<;a eski tarihl~rden beri var ol-
dugu gorulmektedir. Hanedan mensuplanndan banlanmn kars1hkl1
olarak rehin almlp verilmesinin devletlerarasmda tarih boyunca uygu-
liman bir i$lem oldugu anlas1lmaktadrr. Sel~uklu veziri Nizamiilmiilk,
eserinde bu konuya klsaca temas etmistir. Ona gore, devlet kendi
giivenligini saglama almak i<;in ko~u devletlerden bu turlii rehine-
lere sahip olmahd1r. Vassal hukiimdarlann oglu, kardesi veya yakm

7 Feridun Bey, Mecmaa-i Mil~edti's-Se.lcilfn, I, istanbul: Dan1'l-nMati'l-amire,

1274, s. 150-151.
 Kard~ Katli ve Hukuki Boyuru

akrabalanndan birileri sarayda bulundugu slirece bu hukUmdarlar

kolayca isyana kal~amayacakur. 8
Bir (in belgesi, Bu.ylik Hun imparatoru Toman'm, oglu Mete'yi
Ylieci Devleti'ne rehine olarak verdiginden bahsetmektedir.9 Ylidmm
Bayezid'in buyuk oglu Emir Suleyman, Edime'de padi~ahhgllli ilan
ettikten soma Bizans imparatoru Manuel'e, klic;t1k karde~i ~ehzade
Kastm ile ktz karde~i Fatma'yt bu arnac;la bualan~ur. 10 Bizans impa-
ratoru Manuel, II. Murad tahta gec;tiginde bir el<;i gondererek klic;uk
kar~~lerini Bizans'a rehin olarak teslim etmesi gerektigini bildirdi. Bu
istek yerine getirilmedigi takdirde elinde ikinci bir Osmar!.lt ~ehzadesi­
nin bulundugunu, bu $ehzadenin kendisine rakip olarak <;tkanlacaguu
belirterek ac;tk<;a tehdit etti. Manuel'in ima ettigi ~ehzade , Ytldmm
Bayezid'in oglu Mustafa (elebi idi. Sultan Murad'm ret cevabt uzerine
imparator Manuel ~ehzade. Mustafa'yt Limpi adasmdan alarak saltanat
muddeisi olarak Gelibolu yanmadasma <;tk.arttl. 11 BizansWann kt$ktrt-
tlgt bir diger ~ehzade de (elebi Mehmed'in oglu ~ehzade Mustafa'dtr.
imparator ~ehzadenin lalasm1 ele gec;irerek henliz 13 ya~mda bir c;ocuk
olan Mustafa'yt karde$i II. Murad'a kar~1 isyan etti~tir. Muhtemelen
223
Mehrned (elebi tarafmdan Bizans'a rehin olarak btrakum~ olan oglu
Orhan (elebi, II. Mehrned ilk defa tahta ge<;tiginde keza yine Bizans
imparatorunun k~kmmastyla isyana kalkt$IDl~tlr.

4. Sag Brralalan Sehzadelerin isyan Etmesi

Fatih Sultan Mehmed'in, karde$i Ahmed'i oldurtmesi ve soma
karde$ katlini kanur!.l~trrrnasma. kadar ge<;en sure zarfmda sag ka-
lan $ehzadelerin umurniyetle isyan ·ettikleri gorulmii~tlir. I. Murad'm

8 Nizlmulmulk, Siyasetname, c;ev. N. Baybunlugil, 2. baslo, Istanbul: Dergah'

Yaymlan. 1987, s. 148.
9 Babaeddin Ogel, Bayuk Hun lmparatorlugu Tarihi, I, Ankara: Kulrur Bakanh~.
1981, s. 208.
10 1. Haklo Uzunc;ar$lh, "Memluk Sultanlan Yamna iltica Etmi..$ Olan Osmanh
Hanedamna Mensup Sehzadeler", Belleten. XVll, sayt: 68 (1953), s. 521.
11 Dukas, Bi.zans Tarihi, c;ev. VL. Minniroglu, istanbul: istanbul Fethi Dernegi,
1956, s. 81.
 MEHMET AI<MAN

karde~leri ~ehzade Halil ve ibrahim ile II. Murad'm karde~i Mustafa

buna omektir. Amlan omeklerden, padi~ahm idam ettirmedigi. kar-
de~lerinin kimi zaman isyan ederek devletin ba~ma buyuk gai~eler
a~Ugt anla~tlmaktad1r. ·

5. Turk Hakimiyet Anlayt~mm Osmanhlarda

Degi~ime Ugramas1

Olkenin rum hanedan uyelerinin ortak mah oldugu ~eklindeki

Orta Asya Turk hakimiyet anla~1 Osmanh Devleti'nin kurulmasm-
dan bir sure sonra degi~meye ba~lam1~nr. Ozellikle Fatih'le birlikte
hakimiyetin bolunrnezligi. ilkesi Osmanh devlet anla~ma tam olarak
yerle~mi$tir. ilk ogluna buyuk dedesi Yudmm Bayezid'in adm1, ikinci
ogluna islam peygamberinin ad1 olan Mustafa'yt, u~uncu ogluna iran
imparatorlugunun kudretli huku.mdan Cem'in adm1 ve torununa da
Oguz Han'm ismini veren istanbul fatihi Sultan II. Mehmed'le birlikte,
Turk, iran, islam ve Roma ananelerini kendi ~ahsmda toplayan Os-
~24
manh padi~aht dogmu~tur. 12

II. Karde~ Katli Uygulamasmm Hukuki Tahlili

Karde~ katli uygulamasmm hukuki niteligini tespit ederken is-
yan edip etmeme klstasnn dikkate alarak ikili bir aynm·yaplimahdrr.
isyan eden hanedan uyelerinin idarn edilmeleri islam ceza hukukunda
yer alan isyan!bagy su<;unun cezasmdan ibarettir. Esasen bu konuda
herhangi bir ihtilaf ve ku$ku da yoktur. Zira bu tur isyan vak'alan
kar~1smda almm~ fetvalar da bu yargtyt dogrulamaktadrr. Esas rnese-
. le isyan etrnedigi. halde oldurulen hanedan uyelerinin hangi hukuki
gerek<;eyle bu cezaya <;arptmldlklannm belirlenmesindedir.
Kanaatimize gore, isyan etrneyen hanedan uyelerinin oldurul-
meleri orfi hukuka dayanmaktadu. isyan etmeyen, isyan etmek bir
tarafa ~ogu bebeklik ve ~ocukluk <;agmda bulunan hanedan uyelerinin

l2 Halil inalctk, "Mehmed 11", islam Ansihlopedisi, c. VII, s. 514.

 Kard~ Katli ve Hukuki Boyutu

siyasete.n katl yoluyla katledilcliklerini kabul etmek hukuken isabet-

li degildir. Bu vak'alan suistimal olarak nitelemek de pek mO.mkD.n
gorulmemektedir. 13

Kadimden tOredir harde$e htymah

Atayt anayt gasle hoymah
Kabil hi Habil'e ktydt ez:elden
Adet oldu hanlar buna uymah14

Orfi hukuk, ~ari' yani Allah ve peygamberinin dogrudan du-

zenlemedigi alanlarda devlet ba~kam tarafmdan konulan kurallar
butunudur. Orfi hukuk denildiginde orf ve adet hukuku anla~Il­
mamahdlr. Orfi hukukun kaynaklanndan biri de Osmanhlann orf-i
ma'n1f veya adat dedikleri orf ve adet hukuku olmakla birlikte bu uy-
gulamalann hukuki nitelik kazanmasl pa~ahm iradesiyle mumkiin
olabilmektedir.
Karde~ katlini de iure olarak Osmanh pozitif hukukuna so-
kan T~kilat Kanunnamesinden soz etmek gerekir. Fatih'in Te~kilat
225
Kanunnamesi olarak bilinen kanunname, · Kanunname-i Al-i Osman
b~hguu t~kta ve "Bu kanunname atam dedem kanunudur ve be-
nim dahi kanunumdur. Evlad-1 kiramim neslen ba'de nesLin bununla
amil olalar" diye ba~lamaktadrr. D~ bolumden ibaret alan kanui'Ulame
devlet t~kilan ve ban t~rifat kaidelerini i~ermektedir. Kanunnamede
konumuzla ilgili iki madde vardrr. ilki: 'Ve her k:imesneye evladrmdan
saltanat muyesser ola, kannda~lann nizam-1 alem ic;un katl etmek
munasibdir. Ekser ulema dahi tecviz etmistir. Onunla amil olalar."
Nisbeten daha az bilineni ise sudur: 'Ve klzlanm evladrndan olanlar
beglerbegilik verilmey11p agtr sancaklar verilsun". Bu madde, a~tkc;a
ifade edilmese de padi~ahm erkek kardeslerinden olan yegen ve to--'
runlanrun da kard~ katli uygtilamasma tabi oldugunu gostermekte-
dir. Fatih Sultan Mehmed'in Te~kilat Kanunnamesinin mevsO.kiyeti

13 Kr$. Ahmet Akgund\1z, Osmanh Kanunnameleri ve Huhuhr Tahlilleri, c. II,

lsLanbul: Fey Vakfi, 1990, s. 7. ·
14 A$Jkpa$azade, s. sS.
 MEHMET A.!<MAN

tart1~Ilm1~ ancak nihai olarak, kanunnamenin Fatih'e ait oldugu ve

ozellikle karde~ katliyle ilgili maddenin kanunnamenin sihhatli bir
par<;as1 oldugu konusunda aruk tereddut kalmam~nr. 15
Karde~ katli uygularnasma islam hukukundan a<;tk bir destek
bulamayan Osmar!lt alimlerinin bir klSffil genel ilkeleri one c;tkara-
rak hukuki bir zemin tesis etmeye c;al~tnl$trr. "Fime adam oldunnek-
ten daha korudur" mealindeki Kur'an ayeti buna delil gosterilmi~tir.
Boylesine genel bir kaidenin ka:rd~ katli uygulamasma temel te~kil
edemeyecegi kanaatindeyiz. Zira islam hukukunda "Beraet-i zimmet
aslidu" (Mecelle-iAhkam-tAdliye, md. 8). islam ceza hukukunda, "asl-1
beraet" ilkesi geregmce bir ~ suc;lulugu karutlanmcaya kadar suc;suz ·
saythr. Strf "dl1zeni temin etmek amactyla" ya da "ibret-i alem olsun"
diye suc;suz bir kimse cezalandmlamaz. Su<;luluk ~llph~inin olmas1
bile cezalandlrmayt engeller; zira yine islam ceza hukukundaki yerle-
~ik kaideye gore cezalar ~upheyle du~er.

islam hukukunun genel ilkelerinden biri de genel zaran

2.26 uzakla~tlrabilmek i<;in ozel zarara katlamlmas1 geregidir (Mecelle-i
Ahkam-t Adliye, md. 26). Ftklh kitaplannda zararla ilgili kurallar
ac;lklamrken verilen omek.lerin tamammm ozel hukukla ilgili oldugu
dikkat c;ekmektedir. Bu sebeple amlan kurallann karde~ katli uy-.
gulamalanna temel te~kil edebilecegi ~uphelidir. Bir an i<;in boyle
bir zarar tllrllnlln hukuki himayeye mazhar olabilecegi kabul edilse
bile "Bir zarar kendi misliyle izale olunamaz." kaidesi geregmce de
karde~ katli ir;in hukuld mesnet olamayacagt belirtilmelidir (Mecelle~i
Ahkdm-1 Adliye, md. 25).
islam hukukunda "Zaruretler memnO.' olan ~eyleri mubah k!lar"
~eklinde bir kural vardlr (Mecelle-i Ahkam-1 Adliye, md. 21). "Karde~
katli devletin bekas1 i<;in bir zarurettir; bu itibarla mezku.r ruhsattan
istifade edilerek kard~ katline hukuken cevaz verilmi.$tir." denilebi-
lir mi? Meseleyi hukuki olarak tahlil edelim. islam hukukuna gore
yasaklar O.<;e aynhr: Birincisi asla onadan kalkmayan yani kendisine

15 Abdulkadir Ozcan, "Fatih'in Tf$kilat Kanunnamesi ve Nizam-1 Alem i~in·

Kardf$ Katli Meselesi", Istanbul Oniversitesi Edebiyat Fahaltesi Tanh Dergisi, Fatil1
Sultan Mehmed'e Hahra SayiSl, sayt: 33 (1982), s. 7-56.
 Kard~ Katli ve Hukuki Boyutu

hie; bir ~ekilde ruhsat verilmeyen, i~lenmesi hukuken tecviz edilme-

yen yasak fiillerdir. Adam oldunnek ve yaralamak, bu birinci gruba
girer. ikincisi zaruret halinde sakJ.t alan yasakhhk halidir. Mesela 6111
hayvan eti yemek boyledir. Dc;uncusu, sakl.t olma}'lp zaruret halinde
ruhsata muhtemel alan, yani tarnamen helal almaz ise de yasakhhgm
devanuyla beraber fiilin ~lenmesine kanun koyucunun cevaz verdigi
dururnlard.u. Mesela ba~kasmm mahru telef etrne yasag-t buna 6mek-
tir. Bu izahattan da anla~alacag-t uzere adam oldurme fiili birinci grup
yasaklamalara girmekte oldugundan mutlak bir yasaklamad1r. Bu iti-
barla·hie; kirnsenin hayau digerininkinden daha degerli ya da degersiz
addedilemez. Netice alarak, insan hayat1 soz kanusu aldugunda islam
hukukuna gore, zaruretler bu hayatm sana erdirilmesini mubah kila-
maz. Ote yandan bir an ic;in bu kuralm karde~ katli ic;in temel olu~tu­
rabilecegini farz etsek bile bir ba~ka .kaide karde~ katli uygulamasmm
me~ru almastru engelleyecektir. Bu kaide de zaruretlerin kendi mik-
tannca takdir edilmesidir (Mecelle-i Ahham-1 Adliye, md. 22). Bu ilke
~ehzadelerin mefrnz isyanlaflUl 6nlemek ic;in baz1 tedbirler almmasrm
hakll lclabilir; ancak sue; ~lemedigi halde bir insarun alum cezasma 22 7
ugranlmas1 zaruret rniktanrun a~Ildl8ffil gostermektedir.
Kur'an-1 Kerim'deki HIZu ktssas1 (Kehf: -74, 80-81) ya da Mus-
luman esirlerin du~man tarafmdan siper yap1lmas1 halinde bunlann
oldurulebilecegi yonundeki ftkth kitaplanndaki ruhsat karde~ katlini
hukuka uygun hale getirmez. Zira birincisinde vahiy, ikincisinde mev-
cut ve ger<;ek sava~ durumu s6z kanusudur. 16

III. Osmanh Devleti'ndeld Karde~ Katli Uygulamalanna

Genel Bir Balu~
.J

Tartl~mah Osman Gazi'nin, amcas1 Diindar Bey'i oldurttl1gu ri-

vayetini bir kenara b1raktrsak Y1ldmm Bayezid'in karde~i Yakub Bey'in
Kasova Sav~1 sanrasmda oldurulmesiyle ba~layan bu uygulama, yak-
la~Ik 300 sene surmu~ ve 50'ye yakm hanedan uyesi bir giin isyan

16 Kr$. Elcrem B. Ekind, "Osmanh Hukulcunda Kard~ Katli Meselesi·, Prof Dr.
Fihret Eren'e Annagan, Ankara: Yetkin Yaymlan (2006), s. 112-113.
 MEHMET Al<w.N

edebilecekleri en~esiyle katledilmi~tir. isyan etmedikleri halde orfi

hukuka gore oldurulen hanedan mensuplan· ~unlardu: ·

1) Osman Gazi'nin amcas1 Dundar Bey (baz1 kaynaklara goi:e)

2) YJ.ldmm Bayezid'in karde~i Yakub <:;elebi
3) Fatih'in kard~i Ahmed
4) Cern Sultan'm oglu Oguz Han
5) II. B~yezid (bazi kaynaklara gore)
6) Yavuz Sultan Selim'in kard~i ~ehzade Korkut
7) Yavuz Sultan Selim'in sekiz yegeni
8) Kanunr Sultan Suleyman'm oglu Mustafa ve torunu Mehmed
9) Sehzade Bayezid'in be~ oglu
10) Rodos'un fethinde Cern Sultan'm oglu Murad ile onun
isimlerini bilmedigimiz bir veya iki oglu
11) Ill. Murad'm be~ karde~i
228 12) Ill. Mehmed'in oglu ~ehzade Mahmud
13) III. Mehmed'in 19 karde~i
14) ll. Osman'm karde~i ~ehzade Mehmed
15) IV. Murad'm kard~1eri Bayezid, Suleyman ve Kasrm
16) III. Osman'm amcazadesi ~ehzade Mehmed

isyan su~unun cezas1 olarak ortaya ~1kan oldurme vak'alan da

~unlardrr:

1) I. Murad'm oglu Savci Bey .

2) I. Murad'm kard~leri Halil ve ibrahim
3) II. Murad'm karde~i Mustafa
4) II. Murad'm amcas1 (Duzme) Mustafa
5) istanbul'un fethinde <?ldurulen ~ehzade Orhan
6) Yavuz Sultan Selim'in karde~i Ahmed
6) Kanunt Sultan Suleyman'm oglu Bayezid
 Karde$ Katli ve Hukuki Boyutu

B\1 dokiime gore, babanm oglunu idam ettirdigi 4, karde$in

kard~ini oldurttugu 35, amcarun yegenini katlettirdigi 12, yegenin
amcasrmoldunttigu 3, dedenin torununu oldunttigu 6 ve bazt verilere
gore ogulun babaslll oldunrugu 1 vak'aya rastlamaktaytz. 17

IV. Karde~ Katlinden Sonras1

.
Kanuni'nin oglu Bayezid'in oldurulmesinden sonra en buyuk
$ehzadenin dl$mda diger $ehzadelerin sancaga c;lkanlma usulu kalill-
~ idi. Ill. Mehmed'in on dokuz karde$ini bir defada katlettirmesi-
nin ardmdan olu$an tepki sonucu karde$ katli uygulamast kural olarak
kalillnlml$ ve en buyti.k $ehzade dahil tum $ehzadelerin sancaga c;lka-
nlmasmdan vazgec;ilmi$tir. Yeni. uygulamaya gore babalan olen $ehza-
deler kafes veya $im$irlik adt verilen mahalde ikamete memur edilir-
lerdi. Sehzadeler burada her rurlu dl$ etkiden uzak mti.nzevi bir hayat
surmekteydi. Stkt bir kontrol altmda tutulan $ehzadeler dl$ dunya ile
haberle$emez, birbirleriyle c;ok slk gor'O.$emez ve bayram tebrikleri dt-
$mda padi$ah tarafmdan huzur-1 humayuna kabul edilmezdi. Burada
229
ozellikle belirtilmesi gereken bir husus da kafeste ya$ayan $ehzade-
lerden hamile kalan cariyelerden dogan erkek c;ocuklann derhal ifna
edilmesi, bu $ehzadelerin soylanrun devamtna irnkan verilmemesidir. 18
Arttk $ehzadeler kolay kolay oldurulemiyordu, ancak bu defa onlann
c;ocuklan bir ha$ka ttir kard~ katli uygulamasma maruz kahyordu.

Karde$ katli uygulamalanna kar$1 toplumsal muhalefeti $air-

Ier temsil etmi$tir denilebilir. Kimi zaman keskin yergiler ic;eren bu
manzumeler daha ziyade mersiye bic;iminde olup padi$aha serzeni$-
te bulunmaktan oteye gec;merni$tir. 19 Ancak daha sonraki devirlerde

17 Kard~ katli uygulamalanyla ilgili ge~ bilgi i~in bkz. Mehmet Akman, 0:1-
manlt Devletinde Kar~ Katli, istanbul: Eren Yaymevi, 1997'ye bakllabilir.
18 Leslie Peirce, Harem-i HCtmayun, Osmanlt lmparatorlugunda Hahumranlth ve
Kadmlar, ~ev. Ay$e Berktay, istanbul: Tllrkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih
Vak&,1996, s. 56-58.
19 Mehmet Qivusoglu, ~Sehzade Mustafa Mersiyeleri", Istanbul Oniversitesi
Edebiyat Fahaltesi Tarih Enstitasii Dergisi, Tayyip GOhbilgin Hattra Saytst, sayt: 12
(1982), s. 641-686.
 MEHMET AKMAN

padi$ahm karde$lerini katlettirme istegine kar$1 toplu bir tepkinin

olu$tugu anla$ilinaktad1r. N. Mehmed'in, karde$leri Suleyman ve
Ahmed'i bogdurmak istemesi lizerine Sultanahmet meydanmda top-
lanan halk numayi$ yaprru$tlr. 20
Sehzadelerin kafeste tutulmalan uygulamas1yla birlikte Osmanh
padi$ahlannm yonetime geli§ usullerinde koklu bir degi$iklik mey-
dana gelmi$tir. I. Ahmed'in olumunden (1617) sonra o g11ne kadar
hep babadan ogula intikal eden saltanat, bu defa padi$ahm. karde§ine
intikal etmi§ ve $ehzade Mustafa padi$ah olmu§tur. Bu tarihten sonra
birka~ istisna dl$mda hanedarun en ya§h uyesinin tahta gec;mesi bir te-
amul haline gelrni$ ve nihayet 1876 Kanun-1 Esasfsinde "ekber evlad"
kurah anayasal bir duzenleme .haline getirilmi$tir (md. 3).

Kaynaklar
Ahmet, M. Azi.Z: (t.y.), Siyasf Tmihf ve Mil.esseseleriyle Delhi Turk impa-
2.30 ratorlugu, istanbul: Tercuman Gazetesi yaym1.
Akg11nduz,.Ahmet (1990), Osmanlt Kanunndmeleri ve Hukuki Tahlilleri,
c. II, istanbul: Fey Vakfi..
Akman, Mehmet (1997), Osmanlt Devletinde Karde$ Katli, istanbul:
Eren Yaymevi.
Alderson, A. D. (1982), The Structure of the Ottoman Dynasty, 2. baskl
Ct1pk1 bas1m), Connecticut.
~lkpa§azade (1332), Tevdrih-iAl-i OsmanA$tkpQ$azdde Tarihi, tashih:
Ali Bey, istanbul: Matbaa-i Amire.
C:avu§oglu, Mehmet (1982), "Sehzade Mustafa Mersiyeleri", istanbul
Oniversitesi Edebiyat Fahultesi Tarih Enstitil.sil. Dergisi, Tayyip Gok-
bilgin Hatlra SaylSl, sayt: 12, s. 641-686.
Dukas (1956), Bizans Tarihi, c;ev. Vl. Mirmiroglu, istanbul: istanbul
Fethi Demegi.

20 Evliya <;:elebi, Seyahatname, c. VIll, istanbul: Orbaniye Matbaas1, 1928, s. 429.

 Kard~ Katli ve Hukuki Boyutu

Ekinci, Ekrem B. (2006), "Osmanh Hukukunda Karde~ Katli Mese-

lesi", Prof Dr. Fihret Ereri'e Annagan, Ankara: Yetkih Yaymlan,
s. 1105-1117.
Evliya <;elebi (1928), Seyahatname, VIII, istanbul: Orhaniye Matbaas1.

Feridun Bey (1274), Mecmua-i Mim~eati's-Selatfn, I, istanbul:

Daru't-ubaati'l-amire.

Hoca Sadeddin Efendi (1280), Tdcil't-Tevarth, c. II, istanbul: Tabhane-i

. Arnire.

inalclk,.Halil, "Mehmed II", isliimAnsihlopedisi, VII, 506-535.

. .
Kafadar, Cemal (1995), Between Two Worlds, The Construction of the
Ottoman State, Berkeley: University of California.
Nizamulmulk (1987), Siyasetname, <;ev. N. Bayburtlugu, 2. bask!, is-
tanbul: Dergah Yaymlan.

Ogel, Bahaeddin (1981), Buyuk Hun imparatorlugu Tarihi, I, Ankara: 231

Kultur Bakanhgt.

Ozcan, Abdulkadir (1982), "Fatih'in Te~k:ilat}<anunnamesi ve Nizam-1

Alem i<;in Karde~ Katli Meselesi", istanbul Oniversitesi Edebiyat
Fahultesi Tarih Dergisi, Fatih Sultan Mehmed'e Hattra Saym, saYl:
33, s. 7-56.
Peirce, Leslie (1996), Harem-i Humayun, Osmanh imparatorlugunda
Hiikiimranhk ve Kadmlar, <;ev. Ay~e Berktay, istanbul: Tiirkiye
Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf1.

Togan, Z. Velidi (1982), Oguz Destam Re~deddin Ogu.zrtamesi Terc!lme

ve Tahlili, 2. bask!, istanbul: Enderun Kitabevi. .J

Turan, Osman (1980), Sel~hlular Tarihi ve Tiirh islam Medeniyeti,

3. bask!, istanbul: Dergah Yaymlan.

Uzun<;ar~, i. Hakk1 (1953). "Memluk Sultanlan Yarnna iltica E~

Olan Osmanll Hanedaruna Mensup Sehzadeler", Belle ten, XVII,
saYl: 68, s. 519-535.