Ο Όθωνας και οι Έλληνες Μέρος Α

1. Διεθνές περιβάλλον και όροι ένταξης του σε αυτό:

Την εποχή που ιδρύεται το ελληνικό κράτος, αρχές 1830, η Ευρώπη βρίσκεται στη
δυναμική μιας ηγεμονικής αναμέτρησης: από τη μια μεριά οι Δυνάμεις της
Παλινόρθωσης, οι οποίες, με διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό τους, έχουν
αποφασίσει στο Συνέδριο της Βιέννης ότι δεν ανεχτούν καμία (τοπική) επιδίωξη
αποσταθεροποίησης της Ευρώπης που βάλει εναντίον της ειρήνης και της
μακροημέρευσης της. Άρα εξεγέρσεις, επαναστάσεις, όταν δεν καταφέρουν να τις
προλαμβάνουν, θα τις καταστέλλουν συλλογικά και την ίδια στίγμα θα φροντίζουν
μέσα από τα διεθνή fora να επιλύουν τις διαφορές και να διατηρούν την ισορροπία
Δυνάμεων . Από την άλλη πλευρά οι αστικές, φιλελεύθερες ελίτ οι οποίες, σε
πρόσκαιρες συμμαχίες με τα μαζικά κοινωνικά στρώματα – ιδίως αγροτικά, καθώς
προχωράμε προς τα μέσα του 19ου αιώνα μικροαστικά, και σπανιότερα εργατικά –
σχεδιάζουν και δρομολογούν επαναστατικά κινήματα με διττό χαρακτήρα
(απελευθερωτικό και κοινωνικό) τα οποία υπονομεύουν την συλλογική
συντηρητική πολιτική των Δυνάμεων και επιδιώκουν, συλλογικά και πάλι, την
επέκταση της επανάστασης και τον εκδημοκρατισμό της Ευρώπης (ιδανικά και του
κόσμου). Με βάση αυτήν την αναμέτρηση αλλά και την σαφέστερη εξουσία που
διέθεταν οι Δυνάμεις , αντιλαμβάνονταν τον εαυτό τους ως φύλακες ( με
υποχρεώσεις και δικαιώματα) της διεθνούς έννομης τάξης και ισορροπίας. Άρα οι
όποιες επαναστατικές, τυχοδιωκτικές πρακτικές έθεταν σε κίνδυνο αυτόν τον
μέγιστο στόχο, προκαλούσαν έντονη δυσφορία και τεκμηρίωναν το
δικαίωμα/παρέμβαση. Βλ εδώ και σύγκρινε με τις ανθρωπιστικές παρεμβάσεις του
20ου αιώνα.
Ειδικότερα, όπως είπαμε η αναγνώριση του ελληνικού κράτους ως ανεξάρτητο και
κυρίαρχο είναι προϊόν διεθνούς διαιτησίας στο οποίο καθορίζονται το πολίτευμα
του )προσωρινά απόλυτη μοναρχία και αργότερα όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες
παροχή Συντάγματος) τα σύνορά του, η οικονομική του προίκα και ο μισθοφορικός
στρατός. Με βάση το παραπάνω πλαίσιο δεν ήταν κατανοητό στις Μ. Δυνάμεις
γιατί να έχει η Ελλάδα υψηλές στρατιωτικές δαπάνες, αντί να είναι συνεπής στις
δημοσιονομικές της υποχρεώσεις και να μπορεί να έχει έναν ορθολογικό
προϋπολογισμό (αφού δεν θα της επέτρεπαν να διεκδικήσει αποσπασματικά , και
πολεμικά εδάφη και πληθυσμούς που ενέπιπταν στο επίμαχο και σύνθετο
Ανατολικό Ζήτημα) , γιατί να εκπροσωπείται διπλωματικά σε πολλά ευρωπαϊκά
κράτη, δεδομένο που της αύξανε τις δαπάνες, χωρίς αν προσφέρει σημαντικά
αποτελέσματα;; Η δική τους παρουσία , μέσω των πρεσβειών τους, ήταν επαρκής
και μπορούσε να χρησιμοποιηθεί , για τη διπλωματική, ειρηνική διαχείριση των
όποιων ζητημάτων.
Στη συνθήκη του Λονδίνου οι Μ. Δυνάμεις επέτρεπαν στο εαυτό τους αν
επεμβαίνουν όποτε πίστευαν ότι το ελληνικό κράτος παρεξέκλινε από την πορεία
που όφειλε να ακολουθεί. Κυρίως αυτό το δικαίωμα απέρρεε από τα δάνεια που
είχε συνάψει το ελληνικό κράτος και την υποχρέωσή του να τα εξυπηρετεί όπως
προέβλεπαν οι ανάλογες συμβάσεις, δεδομένο σπάνιο (Εγγυήτριες Δυνάμεις) .
 Επομένως τα δάνεια, και ειδικότερα η ασυνεπής, αποσπασματική αποπληρωμή των
τοκοχρεολυσίων, χρησιμοποιήθηκε προσχηματικά, καταρχήν, για οικονομικούς
λόγους, αλλά στην ουσία και μεσοπρόθεσμα για τη δυνατότητα πολιτικής
παρέμβασης των Δυνάμεων στα εσωτερικά του ελληνικού κράτους. Για πολλούς
μελετητές ο όρος αυτός ενείχε εν σπέρματι το περιθώριο κάποια στιγμή ενός
Οικονομικού ελέγχου. Σε κάθε περίπτωση αποτέλεσε το νομικό πρόσχημα για τη
διαρκή παρέμβαση των Μ. Δυνάμεων- παρέμβαση άλλοτε στη λογική της
«συμβουλής» και της διπλωματικής πίεσης και άλλοτε προς την κατεύθυνση της
ωμής πρακτικής.
Ερώτημα: Αναφερθείτε σε δύο παραδείγματα, το διάστημα 1833-1860 ωμών
παρεμβάσεων από τις Μ. Δυνάμεις και αναπτύξτε τα.
Αυτή η πολιτική των Μ. Δυνάμεων άφηνε στον Όθωνα, ο οποίος επειδή είχε
καταλάβει τη σημασία της αποδοχής εκ μέρους του της Μ. Ιδέας για τη
νομιμοποίηση της μοναρχικής εξουσίας , περιορισμένα αν όχι ασφυκτικά
περιθώρια, ή ακόμα και πιθανότητα σαφώς αρνητικών για τον θρόνο του
συνεπειών (π.χ. Κριμαϊκός Πόλεμος).
2. Εθνικήν του Ελληνισμού Ιδέα, ή Μεγάλη Ιδέα
Βλ. για το δεύτερο αυτό μέρος της παράδοσης το τμήμα από το κείμενό μου που
σας έχω επισυνάψει που αφορά στην Μεγάλη Ιδέα (Μαρωνίτη, Ν: «Βασιλευόμενη
Δημοκρατία: Λόγοι και Πρακτικές, 1864-1910». Το κείμενο εντάσσεται στον
συλλογικό τόμο που έχετε ως εναλλακτικό εγχειρίδιο). Επίσης πολύ σημαντικό
πόνημα σχετικά με την Μεγάλη Ιδέα και τους διεθνείς και εσωτερικούς όρους
πρόσληψης της και διαχείρισής της ως ιδεολόγημα, ως πολιτικό πρόγραμμα, ως
καθρέφτης των σχέσεων της Δύσης με την «Ανατολή», βλ. Σκοπετέα, Έλλη, Το
«Πρότυπο Βασίλειο» και η Μεγάλη Ιδέα. Όψεις του εθνικού προβλήματος στην
Ελλάδα (1830-1880), Αθήνα: Πολύτυπο, 1988
Καταγράφω συνοπτικά:
Η Μεγάλη Ιδέα ως όρος έρχεται στο ελληνικό λεξιλόγιο από τον Ιωάννη Κωλέττη
κατά την αγόρευση του στην Εθνοσυνέλευση του 1843-44 αναφορικά με τη
σύγκρουση αυτοχθόνων-ετεροχθόνων. Ερώτημα: Αναζητήστε τη σχετική
τοποθέτηση. Τι γνωρίζετε για τη σύγκρουση ετεροχθόνων- αυτοχθόνων;

Έχει διττό χαρακτήρα: επεκτατικό (πώς θα ενταθούν στον ελληνικό, εθνικό κορμό
εδάφη και πληθυσμοί που θεωρούνται ελληνικά). Εκσυγχρονιστικό: πώς η Ελλάδα
θα αποκτήσει δυτική, ευρωπαϊκή ταυτότητα. Και οι όψεις λειτουργούν διαλεκτικά
και αλληλοσυμπληρωματικά. Επίσης τα μεγέθη είναι δυναμικά, δεν έχουν σταθερό
περιεχόμενο και οι αλλαγές σε αυτό επανακαθορίζουν τις ελληνικές, εθνικές
πολιτικές. Επιπλέον, σε ένα αφηρημένο, γενικόλογο επίπεδο η Μεγάλη Ιδέα,
ενώνει, λειτουργεί ως συλλογικό φαντασιακό μιας ταυτότητας, από την άλλη, όταν
μετατρέπεται σε πολιτικό πρόγραμμα, ή καλύτερα ανταγωνιστικά πολιτικά
προγράμματα, η Μεγάλη Ιδέα τροφοδοτεί και τροφοδοτείται από τη συγκρουσιακή
πολιτική/κομματική αρένα και λειτουργεί διαιρετικά, συγκρουσιακά, ενίοτε ευνοεί
εμφύλιες διαμάχες. Ερώτημα: Μπορείτε να αναφερθείτε σε ένα τέτοιο ,
παράδειγμα;;
Το εθνικόν ζήτημα, η εναλλακτική ονομασία, είναι άρρηκτα δεμένο με το ευρύτερο
Ανατολικό Ζήτημα, σύνδεση που μας επιβάλλει να κατανοούμε τη διαδρομή του
ελληνικού κράτους και της ελληνικής κοινωνίας εντός του δυναμικού, αυτού
πλαισίου. Στο Ανατολικό Ζήτημα διασταυρώνονται τρεις διαδικασίες: οι
αλλαγές/μεταρρυθμίσεις και οι προσαρμογές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με
βάση τα διεθνή και εσωτερικά της δεδομένα που επαναπροσδιορίζουν τις πολιτικές
προτεραιότητες και τις στρατηγικές της επιλογές. Οι ανερχόμενοι βαλκανικοί
εθνικισμοί, οι οποίο αφενός στρέφονται εναντίον της ακεραιότητας της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αφετέρου, και καθώς προχωράμε, στο δεύτερο μισό
του 190υ αιώνα, είναι ανταγωνιστικοί μεταξύ τους και διεκδικούν κοινές
γεωγραφικές και πληθυσμιακές οντότητες. Τρίτη διαδικασία, τα αντικρουόμενα
συμφέροντα των Μ.Δυνάμεων, όπως αυτά διαμορφώνονται σε τοπικό επίπεδο, με
άξονα τις δύο άλλες διαδικασίες, και σε παγκόσμιο επίπεδο, με άξονα τις ευρύτερες
στρατηγικές τους επιδιώξεις.
Ερώτημα: Αναπτύξτε πώς συνδέονται και αλληλοδιαπλέκονται τα ακόλουθα
μεγέθη: ελληνικό εθνικό ζήτημα, σταθερά υψηλές στρατιωτικές δαπάνες από την
πλευρά του ελληνικού κράτους, ένταση του εξωτερικού δανεισμού και Ανατολικό
Ζήτημα. Η ερμηνευτική εμβέλεια αυτού του σχήματος σας φαίνεται ικανοποιητική;