ności praktyczne uczniowie mogą sprawdzić za po-

Wstęp mocą wielu ćwiczeń. Dla uczniów wyróżniających się

wiedzą i umiejętnościami przygotowano także zada-
nia o podwyższonym poziomie trudności – zadania
dla eksperta. W ten sposób m.in. podręcznik realizuje
zalecenia nowej podstawy nauczania przedmiotu do-
tyczące indywidualizacji nauczania, rozwijania sa-
modzielności uczniów w rozwiązywaniu problemów
z zakresu informatyki i różnicowania wymagań.
Chcąc ułatwić korzystanie z podręcznika, oprócz wielu
Podręcznik „Informatyka. Część 1. Podręcznik dla wyróżnień i oznaczeń w tekście, zastosowano specjalne
gimnazjum” przybliża fascynującą dziedzinę informaty- oznaczenia graficzne, które wyglądają następująco:
ki i jej zastosowań w naszym życiu. Uczy posługiwania
się komputerem i popularnym oprogramowaniem oraz
wyjaśnia najistotniejsze terminy naukowe z tego zakresu. Ważne
Ćwiczenie
Pokazuje, jak możemy wykorzystać narzędzia współcze-
snej informatyki w nauce, pracy i zabawie. Odpowiada
najnowszym standardom opisanym w podstawie progra-
mowej nauczania ogólnego z tego przedmiotu, która we-
szła w życie w styczniu 2009 roku. Podręcznik składa się Definicja D
z dwóch części:
Część I przedstawia następujące tematy:
• zastosowanie informatyki i komputerów;
• budowa komputerów osobistych klasy IBM PC
i współpracujących z nimi urządzeń; Dla eksperta E
• prawo i licencje;
• praca w środowisku systemu operacyjnego Win-
dows;
• sieci komputerowe;
• usługi w sieci Internet; Warto wiedzieć
• komunikacja w sieci; W
Część II omawia takie tematy, jak:
• grafika komputerowa;
• edycja tekstu;
• korzystanie z multimedialnych źródeł informacji; Ważne
• tworzenie dokumentów HTML; !
• wykonywanie obliczeń za pomocą arkusza kalkula-
cyjnego;
• gromadzenie danych i zarządzanie informacją w ba-
zie danych; Zawartość podręcznika stanowi rozwinięcie treści
• praktyczna realizacja algorytmów w arkuszu kalku- zapisanych w nowej podstawie programowej kształce-
lacyjnym; nia ogólnego z przedmiotu informatyka. Przy doborze
• modele i symulacje w pracy i nauce. zawartości podręcznika starano się także uwzględnić
Każdy rozdział został podzielony na tematy, które standardy oprogramowania dostępne w polskich gim-
są propozycją tematów zajęć lekcyjnych. Przy każ- nazjach. Podręcznik został wzbogacony o płytę CD,
dym temacie wyraźnie zaznaczono związane z nim zawierającą multimedialne lekcje wspomagające naukę
cele nauczania. Na końcu każdego tematu znalazły informatyki. Ponadto na stronie www.edutesty.pl znaj-
się pytania i polecenia sprawdzające, także ułatwia- dują się materiały sprawdzające wiedzę zawartą w pod-
jące sprawdzenie stopnia opanowania wiedzy przez ręczniku.
uczniów. W podręczniku zawarto wiele przykładów,
wyjaśniających omawianą tematykę. Dzięki nim uczeń Autorzy oraz wydawnictwo dziękują wszystkim,
łatwiej przyswaja nowe wiadomości. Z kolei umiejęt- którzy przyczynili się do powstania tego podręcznika.
 Spis treści

1. Rozpoczynamy pracę z komputerem Pasek zadań i pasek szybkiego uruchamiania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Zasady pracy przy komputerze Obsługa pulpitu i menu Start . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Jak zorganizować stanowisko do pracy przy komputerze?. . . . . . . . . . 10 Obsługa okien Windows. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Dbaj o zdrowie i przeciwdziałaj dolegliwościom związanym Zakończenie pracy z systemem Windows . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
z pracą przy komputerze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
O czym musisz pamiętać, pracując przy komputerze Praca w środowisku Windows
w szkolnej pracowni komputerowej? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Napędy dysków i ich oznaczenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
O czym jeszcze powinieneś wiedzieć, użytkując komputer? . . . . . . . . . 11 Pliki i ich nazwy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Foldery. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Co powinieneś wiedzieć o komputerze? Skróty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Podstawowe pojęcia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Zaznaczanie plików, folderów i skrótów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Trochę historii, czyli jak to się zaczęło. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Otwieranie folderów za pomocą programu Mój komputer . . . . . . . . . 32
Rodzaje komputerów i przykłady ich zastosowań . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Otwieranie folderów za pomocą programu Eksplorator Windows. . . . 32
Jak działa komputer?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Program Mój komputer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Czym jest program komputerowy? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Panel sterowania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Jak komputer wykonuje program?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Kosz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Porozumiewanie się z komputerem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Programy Windows. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Programy komputerowe i ich zastosowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Typy plików i ich aplikacje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Urządzenia komputera
Urządzenia wewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 2. Zarządzamy folderami, plikami
Urządzenia zewnętrzne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 i programami w komputerze
Obudowa komputera. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Foldery, pliki i skróty do programów
Tworzenie folderów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Prawo autorskie i licencje Tworzenie skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
na programy komputerowe Informacje o właściwościach folderów, plików i skrótów . . . . . . . . . . . 39
Prawo autorskie i piractwo komputerowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Wyszukiwanie folderów, plików i skrótów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Licencje na programy i ich rodzaje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Podstawowe operacje na folderach, plikach
System operacyjny, czyli poznajemy i skrótach
środowisko pracy Kopiowanie plików i folderów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Jaką rolę odgrywa w komputerze system operacyjny?. . . . . . . . . . . . . 23 Przenoszenie plików i folderów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Systemy operacyjne dla komputerów klasy IBM PC. . . . . . . . . . . . . . . . 24 Usuwanie folderów i plików w systemie Windows. . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Rozpoczęcie pracy w Windows . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Formatowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Ikony na pulpicie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Menu Start. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Zarządzanie programami Jak zapisać przeglądaną stronę WWW? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
i urządzeniami w komputerze Praca z przeglądarką w trybie offline. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Dodawanie i usuwanie składników Windows. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Instalacja i usuwanie aplikacji w systemie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Jak dotrzeć do informacji w sieci?
Instalowanie i deinstalowanie urządzeń komputera . . . . . . . . . . . . . . . 45 Wyszukiwarki sieciowe i serwisy wyszukiwawcze. . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Jak zainstalować drukarkę w Windows? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Jak szukać informacji w sieci za pomocą wyszukiwarki stron WWW?. 71
Wyszukiwanie obrazków w sieci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Archiwizacja danych i ochrona Katalogi stron internetowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
przeciwwirusowa w komputerze Encyklopedie i słowniki internetowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Archiwizacja i kompresja danych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Kompresowanie folderów i plików – pakowanie archiwum. . . . . . . . . 48 Jak pobierać pliki z sieci Internet?
Wyodrębnianie folderów i plików – rozpakowywanie archiwum . . . . 49 Pobieranie plików ze stron WWW. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Co to takiego wirus komputerowy i skąd się bierze? . . . . . . . . . . . . . . . 50 Usługa i protokół przesyłania plików. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
O profilaktyce antywirusowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Serwer FTP i konto na serwerze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Programy antywirusowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Wyszukiwanie plików w sieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

3. Poznajemy lokalne i rozległe 5. Komunikacja w sieci

sieci komputerowe ABC poczty elektronicznej
Wprowadzenie do sieci komputerowych Czym jest poczta elektroniczna?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Dlaczego komputery łączymy w sieci komputerowe Konto poczty elektronicznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
i jakie z tego wynikają korzyści?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Adres poczty elektronicznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Komputery w sieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Zakładamy konto pocztowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Łącza w sieci komputerowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Logowanie się na serweze poczty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Oprogramowanie sieciowe i logowanie się do sieci. . . . . . . . . . . . . . . . 55 Konfiguracja konta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Urządzenia sieciowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Rodzaje sieci komputerowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Odbieramy i wysyłamy wiadomości pocztowe
Protokół sieciowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Odczytywanie wiadomości i zapisywanie załączników . . . . . . . . . . . . . 82
Adres komputera w sieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Tworzenie i wysyłanie wiadomości. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Odpowiadanie na wiadomość i przesyłanie jej dalej. . . . . . . . . . . . . . . 85
Sieć Internet
Struktura sieci Internet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Komunikatory internetowe
Na jakiej zasadzie działa komunikator internetowy?. . . . . . . . . . . . . . . 86
Adres komputera w sieci Internet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Funkcje popularnych komunikatorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
System nazw domen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Pogawędka tekstowa (wysyłanie wiadomości tekstowych). . . . . . . . . 87
Z jakich usług możemy korzystać w Internecie?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Rozmowa głosowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Sposoby podłączenia komputera do sieci Internet. . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Połączenie wideo (wideokonferencja). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Bezpieczeństwo i dobre obyczaje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Zasady korzystania z sieci
Prawo i netykieta w sieci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Dyskusje w sieci
Zagrożenia, jakie niesie sieć Internet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Serwery grup dyskusyjnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Uzależnienie od Internetu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Nazwy grup dyskusyjnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Jak przeciwdziałać zagrożeniom w sieci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Za pomocą jakich programów korzystamy z grup dyskusyjnych?. . . . . 90
Przeglądanie grup dyskusyjnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Publikowanie wiadomości na forum grupy przez stronę WWW. . . . . . 91
4. Wędrujemy po sieci Internet Odpowiadanie na wiadomość. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Strony WWW i przeglądarka internetowa
Co to są strony WWW?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Grupowa praca w sieci
Przeglądarka internetowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Połączenie z użytkownikiem sieci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Okno przeglądarki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Udostępnianie programów bez przekazywania kontroli. . . . . . . . . . . . 93
Adres URL i przeglądanie stron WWW. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Udostępnianie programu z przekazywaniem kontroli. . . . . . . . . . . . . . 93
Portale i serwisy tematyczne w sieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Zdalny pulpit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Pobieranie strony z sieci i wyświetlanie jej w przeglądarce . . . . . . . . . 67 Wirtualna tablica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Co można znaleźć na stronach WWW?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Przesyłanie plików . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
 Rozdział 1

Rozpoczynamy pracę
z komputerem
 INFORMATYKA
Zasady pracy przy
komputerze
Dowiesz się i nauczysz:
• jak zapobiegać dolegliwościom związanym
z pracą przy komputerze,
• o czym należy pamiętać, korzystając
z komputera w pracowni szkolnej,
• jakich zaleceń przestrzegać, użytkując
i przechowując sprzęt komputerowy.
Jak zorganizować
stanowisko do pracy przy
komputerze?
O tym, jak ma być przygotowane stanowisko pracy
przy komputerze, mówią przepisy BHP (bezpieczeństwa
i higieny pracy). Zgodnie z nimi stanowisko to powin-
no być tak usytuowane, aby kierunek patrzenia na mo-
nitor był równoległy do linii źródła światła sztucznego
i naturalnego w danym pomieszczeniu. Patrząc na mo-
40-75 cm
20°-50°
Rysunek 1.1. Poprawne ustawienie monitora i właściwie
dobrany kąt patrzenia na niego zapewnia komfort pracy
10
nitor, nie powinieneś siedzieć przodem do odsłoniętego
okna, gdyż światło dzienne będzie cię oślepiało. Nie
możesz także siedzieć tyłem do okna – światło padają-
ce na ekran monitora utrudniałoby ci widzenie.
Przepisy BHP określają także wymagania i zalece-
nia względem poszczególnych elementów stanowiska
pracy przy komputerze:
• do pracy przy komputerze zalecane są stoły z dwoma
odrębnymi blatami – pod monitor i pod klawiaturę.
Odległość blatu pod monitor od podłogi powinna
być tak dobrana, aby można było zająć właściwą po-
zycję przed ekranem monitora, a jednocześnie śro-
dek ekranu monitora znajdował się poniżej oczu.
Z kolei odległość pomiędzy ekranem monitora
a oczami ma wynosić od 40 do 75 cm, zaś kąt mię-
dzy linią wzroku a linią poziomą poprowadzoną na
wysokości oczu powinien mieścić się w zakresie od
20o do 50o (rysunek 1.1.);
• krzesło powinno mieć regulowaną wysokość sie-
dziska, oparcie oraz podstawę z 5 kółkami;
• myszka i klawiatura powinny być zabezpieczone
przed ślizganiem się po blacie stołu. Zalecane jest
stosowanie podkładek zapewniających podparcie
nadgarstków w czasie korzystania z komputera.
Dobrej klasy monitor spełnia odpowiednie normy
jakościowe. Przykładem może być norma TCO 2003,
która narzuca monitorom wymagania, m.in w zakresie
jakości obrazu, jego parametrów czy stopnia szkodli-
wości dla środowiska naturalnego.
Dbaj o zdrowie
i przeciwdziałaj
dolegliwościom związanym
z pracą przy komputerze
Długotrwała praca przy komputerze powoduje zmę-
czenie oczu. Aby temu zapobiec, w regularnych odstę-
pach czasu rób sobie przerwę. W wolnych chwilach
przenoś wzrok na przedmiot znajdujący się w oddali.
Co jakiś czas zakrywaj oczy dłońmi i masuj okolice
oczodołów. Ponadto bądź świadomy, że wielogodzinne
korzystanie z komputera w nieruchomej i wymuszonej
pozycji jest przyczyną dokuczliwych bólów pleców,
szyi, rąk oraz nóg. Dlatego rób przerwy, podczas któ-
rych wykonuj ćwiczenia fizyczne, np. skręty i skłony
tułowia oraz szyi. Pamiętaj także, że nieprzerwane
siedzenie przed monitorem przez dłuższy czas osłabia
koncentrację.
 ROZPOCZYNAMY PRACĘ Z KOMPUTEREM
O czym musisz pamiętać,
pracując przy komputerze
w szkolnej pracowni
komputerowej?
Przebywając w szkolnej pracowni komputerowej,
pamiętaj, że obowiązują w niej przepisy BHP oraz za-
sady korzystania ze sprzętu określone przez regulamin
pracowni. Dlatego też przestrzegaj następujących za-
leceń:
• przed rozpoczęciem zajęć sprawdź, czy sprzęt, przy
którym zamierzasz pracować, nie jest uszkodzony;
jeśli tak, to bezzwłocznie powiadom o tym nauczy-
ciela;
• uruchamiaj komputer zgodnie z zaleceniem nauczy-
ciela;
• nie zmieniaj ustawień komputera, z którego korzy-
stasz, bez polecenia nauczyciela;
• nie usuwaj żadnych danych z dysków komputera
bez wyraźnego polecenia nauczyciela;
• korzystaj z własnych dyskietek, płyt itp. nośników
tylko za zgodą nauczyciela;
• nie instaluj w komputerze oprogramowania bez
zgody nauczyciela;
• nie pobieraj z sieci żadnych materiałów bez zgody
nauczyciela;
• regularnie archiwizuj pliki z wynikami własnych
prac, tworząc ich kopie na dyskietkach lub innych
zewnętrznych nośnikach;
• pozostawiaj swoje stanowisko pracy w nienagan-
nym stanie po zakończeniu zajęć.
O czym jeszcze powinieneś
wiedzieć, użytkując
komputer?
Przyswojenie zasad użytkowania urządzeń i akceso-
riów komputerowych pozwala na bezpieczną i bezawa-
ryjną pracę sprzętu komputerowego. I tak np., wybiera-
jąc miejsce pracy komputera oraz urządzeń z nim współ-
pracujących, należy zwrócić uwagę m.in. na to, aby:
• komputer i monitor znajdował się z dala od urządzeń
wydzielających ciepło (np. kaloryfery) oraz od urzą-
dzeń emitujących duże pola elektromagnetyczne
(np. radioodbiorniki, odbiorniki TV), ponieważ
mogą one zakłócać pracę podzespołów komputera
i monitora;
11
• wyłączyć dopływ prądu do komputera, gdy podłą-
czasz lub odłączasz jakiekolwiek urządzenie mające
z nim współpracować;
• łącząc komputer z urządzeniami zewnętrznymi
zwrócić uwagę, czy wykorzystywane do tego celu
przewody nie są naprężone i poplątane. Jeśli nie
masz pewności, jak podłączyć dane urządzenie,
zwróć się o pomoc do kogoś, kto wie, jak to zrobić;
• podłączanie wszystkich urządzeń montowanych we-
wnątrz komputera zlecić zaufanej osobie, o której
wiesz, że poradzi sobie z ich instalacją.
Jeżeli korzystasz z zewnętrznych (przenośnych) no-
śników danych, zapamiętaj kilka zaleceń:
• przed umieszczeniem dyskietki lub płyty w napę-
dzie upewnij się, że wkładasz ją we właściwej po-
zycji. Umieszczając płytę w napędzie, trzymaj ją
delikatnie za krawędzie, nie dotykając powierzchni
płyty. Pobrudzona płyta może stwarzać problemy
przy odczycie;
• dyskietkę i płytę wyjmuj z odpowiedniego napędu
tylko wówczas, gdy urządzenie nie pracuje (praca
napędu jest sygnalizowana diodą);
• nośniki magnetyczne, np. dyskietki, przenośne dyski
twarde, przechowuje się z dala od źródeł pól magne-
tycznych (np. monitorów, głośników itp. urządzeń).
Pamiętaj, aby płyty oraz dyskietki przechowywać
w odpowiednich pudełkach (kopertach). W ten spo-
sób chronisz je przed zanieczyszczeniami oraz przed
uszkodzeniami mechanicznymi.
Duże znaczenie dla prawidłowego i długotrwałego
użytkowania komputera i jego urządzeń ma również
odpowiednie przechowywanie i konserwacja sprzętu
tego typu. Dlatego też zapamiętaj kilka rad:
• regularnie czyść ekran monitora wilgotną szmatką
lub ściereczką antyelektrostatyczną;
• jeśli na monitorze znajduje się filtr ochronny, jego
powierzchnię czyść wyłącznie materiałami przezna-
czonymi do tego celu. Nieodpowiednie materiały
mogą porysować, a nawet uszkodzić powierzchnię
filtru;
• jeśli dłuższy czas nie korzystasz z włączonego kom-
putera, stosuj program wygaszacza ekranu monitora.
W ten sposób uchronisz ekran monitora przed szyb-
szym zużyciem;
• regularnie czyść myszkę oraz klawiaturę przy uży-
ciu odpowiednich środków;
• jeśli którekolwiek z urządzeń jest przez dłuższy czas
nieużywane, aby zapobiec osadzaniu się na nim
kurzu, nakryj je pokrowcem lub inną osłoną.
 INFORMATYKA

Sprawdź, czy wiesz i potrafisz: Komputery, z którymi spotykamy się w szkole czy
w domu, to tzw. komputery osobiste (PC – Personal
1. Jak można przeciwdziałać przykrym skutkom zwią- Computer). Ich określenie wzięło się stąd, że mają one
zanym z długotrwałą pracą przy komputerze? o wiele mniejsze rozmiary niż komputery stosowane
2. Przedstaw podstawowe zasady użytkowania sprzętu w ośrodkach naukowych czy centrach obliczeniowych.
komputerowego w pracowni szkolnej. Komputery osobiste są także o wiele tańsze, a tym
3. W jaki sposób powinno się ustawić monitor na sta- samym ogólnie dostępne.
nowisku komputerowym?
Chociaż termin komputer większości z nas koja-
rzy się z komputerem osobistym, to komputerami W
Co powinieneś są również układy elektroniczne ukryte w różnych
urządzeniach codziennego użytku, np. w kuchen-
wiedzieć kach mikrofalowych, sprzęcie AGD i RTV czy sa-
mochodach.
o komputerze? Komputer w wielu sytuacjach jest podobny do czło-
Dowiesz się i nauczysz: wieka. My odbieramy różnego rodzaju informacje za
• o rodzajach i zastosowaniach komputerów, pomocą słuchu, wzroku, zapachu czy dotyku – kompu-
• jak działa komputer i jak wykonuje programy, ter za pomocą klawiatury, myszki lub innych urządzeń.
• o oprogramowaniu komputerowym.

Podstawowe pojęcia
Komputer jest elektroniczną maszyną liczącą, która
potrafi pobierać dane, dokonywać na nich obliczeń
i przesyłać ich wyniki tam, gdzie mu wskażemy, np. do
monitora, drukarki czy głośników. Aby to było jednak
możliwe, niezbędne jest odpowiednie oprogramowanie
komputerowe. Dziedzinę nauki, która zajmuje się za-
równo przetwarzaniem danych, zastosowaniem kom-
Rysunek 1.3.
puterów i ich budową, jak również oprogramowaniem Komputer odbiera informacje za pomocą różnych urządzeń
komputerowym nazywamy informatyką.

10 1
30
1
1 0 1 11 11 0
25

1 20
0 1 1
0 11 0 0 0 15
0
0
0 00 1 10
1
1 1 5
0 00
1 0

Rysunek 1.2. Wynikiem przetwarzania danych przez komputer może być np. ilustrujący je wykres

12
 ROZPOCZYNAMY PRACĘ Z KOMPUTEREM
Człowiek zapamiętuje wiele danych, ale też niektóre
zapomina. Komputer ma również swoją pamięć, lecz nie
wszystkie dane są przechowywane w niej stale. Czło-
wiek zapisuje dane w zeszycie – komputer na dysku.
My korzystamy z trwałych nośników danych, jak np.
książki – komputery z dyskietek, płyt CD i DVD. Czło-
wiek po przeanalizowaniu określonych danych podej-
muje konkretne decyzje, komputer postępuje podobnie,
wykonując określone działania przewidziane przez wy-
konywany przez niego program.
Trochę historii, czyli jak to
się zaczęło
Chociaż termin „komputer osobisty – Personal Com-
puter” kojarzy się przede wszystkim z komputerem klasy
IBM PC, to jednak nie produkt firmy IBM (International
Business Machines) był pierwszym komputerem tego
typu na rynku. Pierwszym komputerem osobistym był
komputer Apple, który skonstruowano już w 1976 roku,
a jego twórcami byli Amerykanie: Steve Wozniak oraz
Steve Jobs. Komputer ten dał początek istniejącej do
dziś rodzinie komputerów firmy Apple, a jego następcą
są znane dzisiaj komputery Macintosh i iMac. Pierw-
szy komputer osobisty firmy IBM pojawił się dopiero
w 1981 roku. Miał on nieco inną konstrukcję niż kompu-
ter Apple – była ona prostsza i umożliwiała samodzielną
rozbudowę komputera. Dzięki prowadzonej przez IBM
polityce upowszechniania własnego produktu, także inni
producenci zaczęli składać tego typu komputery (nazy-
wane popularnie komputerami klasy IBM PC). To one
wyznaczyły standard komputerów osobistych i z powo-
dzeniem konkurują z komputerami firmy Apple.
Rodzaje komputerów
i przykłady ich zastosowań
Oprócz komputerów osobistych istnieją także kom-
putery wykonujące o wiele bardziej skomplikowane
i odpowiedzialne zadania. Należą do nich m.in. kompu-
tery przemysłowe pracujące w halach produkcyjnych,
komputery sterujące pracą wielu urządzeń elektronicz-
nych i duże komputery pełniące funkcję tzw. serwerów
pracujących np. w bankach, instytutach naukowych czy
ośrodkach obliczeniowych. Szczególną odmianą kom-
puterów są superkomputery, czyli maszyny o wyjąt-
kowo dużej mocy obliczeniowej stosowane do badań
w ośrodkach naukowych.
13
Serwer to komputer świadczący określone usługi na
rzecz wielu użytkowników i innych komputerów.
Może on np. obsługiwać bazę danych rachunków D
bankowych i być połączony z bankomatami, do któ-
rych dostęp mają klienci banków.
Wyjaśnij bliżej pojęcie superkomputera i podaj zna-
ne ci jego zastosowania. E
Jak działa komputer?
Komputer, podobnie jak człowiek, w obliczeniach
posługuje się systemem liczbowym. My przy wy-
konywaniu obliczeń korzystamy z systemu oparte-
go na dziesięciu cyfrach (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9), za
pomocą których możemy przedstawić każdą liczbę.
System ten, jak wiadomo, jest nazywany systemem
dziesiętnym. Nauczyliśmy się nim posługiwać, po-
nieważ mamy dziesięć palców. Rozróżnia jednak dwa
stany w swoich obwodach elektrycznych – prąd pły-
nie i prąd nie płynie. Dlatego, operując liczbami,
posługuje się on dwoma wartościami: 0 i 1 odpowiada-
jącymi odpowiednio stanom: prąd nie płynie i prąd pły-
nie. System liczbowy oparty tylko ona dwóch warto-
ściach nazywa się systemem dwójkowym (binarnym).
Do przedstawiania różnych wielkości fizycznych
używamy jednostek miary (np. odległość podajemy
w metrach, masę w kilogramach itd.). Także w in-
for-matyce używamy jednostek do przedstawiania
liczby informacji. Podstawową jednostką informa-
cji jest bit.
Bit to podstawowa (najmniejsza) jednostka infor-
macji w technice cyfrowej. Bit może przyjmować
dwie wartości: 0 lub 1. Symbolem bitu jest mała li-
D
tera „b”.
Ponieważ zazwyczaj liczba informacji jest zbyt duża,
aby przedstawiać ją za pomocą pojedynczych bitów,
używa się wielokrotności tej jednostki. Jest nią bajt.
Przyjęto, że 1 bajt to 8 bitów.
Bajt to jednostka informacji, która składa się z ośmiu
bitów – zer lub jedynek w dowolnej kombinacji, np.
10010110. Określenie bajt jest używane także przy D
podawaniu rozmiaru pliku lub pamięci. Symbolem
bajtu jest duża litera „B”.
 INFORMATYKA
Podobnie jak w stosunku do innych jednostek miary,
także w stosunku do bitów i bajtów używamy przed-
rostków fizycznych, jak kilo, mega czy giga itp. (patrz
tabela 1.1.). Jednak w systemie dwójkowym przed-
rostek kilo nie oznacza 1000, lecz 1024. Co więcej,
przedrostek ten przyjęto oznaczać dużą literą K, np.
64 KB (64 kilobajty), a nie małą, jak ma to miejsce np.
w fizyce czy chemii. Tak więc, zamiast podawać, że po-
jemność np. pamięci wynosi 655 360 bajtów, możemy
powiedzieć, że wynosi ona 640 KB (kilobajtów).
Nazwa
Oznaczenie
jednostki
Wartość
1 024 bajtów
1 KB kilobajt
(210)
1 048 576 bajtów
1 MB megabajt
(1024 ×1024)
1 073 741 824 bajtów
1 GB gigabajt
(1024 × 1024 × 1024)
Tabela 1.1. Przykładowe jednostki informacji w komputerze
i ich wielokrotności
Ćwiczenie 1.1.
Przelicz 1,44 MB na kilobajty i bajty.
Producenci dysków twardych dla celów marketingo-
W wych podają pojemności swoich produktów przeli-
czane według zasady, że 1 kilobajt to 1000 bajtów.
W ten sposób podawana pojemność dysku jest więk-
sza od rzeczywistej. Np. dysk reklamowany jako
nośnik o pojemności 120 GB w rzeczywistości ma
pojemność równą 111,76 GB.
Przedstaw liczbę dziesiętną 1000 jako liczbę dwój-
E kową oraz liczbę dwójkową 10011001 jako liczbę
dziesiętną.
Czym jest program
komputerowy?
Porozumiewanie się z komputerem to komunikacja,
polegająca na wydawaniu poleceń przez człowieka
i wykonywaniu związanych z nimi zadań przez kom-
puter. Jeśli komputer ma realizować określone zadania
automatycznie, należy zapisać w odpowiedni sposób
kolejne polecenia, które ma on wykonać. Zestaw takich
14
poleceń zapisany w zrozumiały dla komputera sposób
jest nazywany programem komputerowym.
Jak komputer wykonuje
program?
Mózgiem komputera jest procesor. To on wykonuje
wszystkie polecenia zapisane w programie. My np. naci-
skamy na klawiaturze klawisz z literą „a”, a on powodu-
je jej wyświetlenie na ekranie monitora. Zanim jednak to
zrobi, musi dokładnie zinterpretować (zrozumieć) nasze
działanie. Najpierw sygnał z klawiatury dostrzega np.
program edytora tekstu. Ten przekazuje informację do
programu nadzorującego pracę komputera – systemu
operacyjnego (dowiesz się o nim w dalszej części roz-
działu). System operacyjny komunikuje się ze sprzętem
i sprawdza, czy sygnał pochodzi rzeczywiście z klawiatu-
ry. Ta potwierdza wysłanie sygnału. Wtedy system prze-
kazuje do uruchomionego (w przywołanym przypadku
do edytora) informację, że rzeczywiście klawiatura „wy-
słała” do niego sygnał. Teraz dopiero edytor sprawdza, co
on oznacza, i dopiero po właściwej interpretacji wykonuje
czynność odpowiadającą temu klawiszowi – w tym przy-
padku wstawia po prostu znak „a” do dokumentu. Na-
stępnie do pracy przystępuje karta graficzna, a dokład-
niej rzecz ujmując, program jej obsługi (nazywany także
sterownikiem). To za jego pośrednictwem otrzymuje ona
informacje, gdzie i jak ów znak wyświetlić na ekranie.
Podobnie jest w przypadku wszystkich urządzeń wpro-
wadzających i wyprowadzających informację. Każde
z nich wysyła sygnał, który jest najpierw tłumaczony
przez oprogramowanie – potem wykonany przez sprzęt.
Pracę urządzeń współpracujących z komputerem,
np. klawiatury, myszki, monitora, drukarki, karty W
graficznej i karty sieciowej, nadzorują programy ich
obsługi, nazywane popularnie sterownikami.
Każdy program komputerowy jest zapisany na jakimś
nośniku, np. dysku, dyskietce, płycie CD (DVD). Po
uruchomieniu wędruje on do pamięci operacyjnej, gdzie
jest wykonywany. W pamięci więc znajdą się polecenia
zapisane w programie. Te z kolei są wykonywane przez
procesor. Na przykład w pamięci znajduje się polecenie
dodania dwóch dowolnych liczb wprowadzonych z kla-
wiatury przez użytkownika. Procesor odczytuje to pole-
cenie, oczekuje na wprowadzenie liczb i zwraca wynik
ich dodania do pamięci, skąd jest pobrany i wyświetlany
na monitorze za pomocą karty graficznej.
 ROZPOCZYNAMY PRACĘ Z KOMPUTEREM
Porozumiewanie się
z komputerem
Z komputerem możemy się porozumiewać za po-
mocą różnych urządzeń. Oprócz tak popularnych
urządzeń, jak klawiatura czy mysz, może to też być
np. tablet (na którym rysujemy specjalnym piórkiem,
a rysowane elementy są odwzorowywane w programie
graficznym zainstalowanym w komputerze), mikrofon
(przez który, wykorzystując specjalne oprogramowa-
nie, możemy wydawać polecenia głosem) czy joystick
(czyli urządzenie wykorzystywane najczęściej w grach
komputerowych i różnego rodzaju symulatorach).
Odpowiadając na sygnały wysyłane przez każde z tych
urządzeń, komputer wykonuje określone zadania i in-
formuje nas o wynikach swojej pracy za pomocą moni-
tora, głośników lub wydruku na drukarce.
Programy komputerowe
i ich zastosowanie
O zastosowaniu komputerów decyduje ich oprogra-
mowanie. Aby komputer mógł tworzyć np. wykresy,
edytować tekst czy umożliwiać korzystanie z Internetu,
muszą w nim zostać zainstalowane odpowiednie pro-
gramy. Programy w komputerze są przechowywane na
nośnikach danych w postaci tzw. plików. Zbiór plików
jednego programu nazywamy aplikacją, kilka współ-
pracujących ze sobą aplikacji – pakietem. W prakty-
ce jednak określenia program i aplikacja są używane
zamiennie. Dlatego też możesz się spotkać z określe-
niem typu: program Internet Explorer i aplikacja Word
z pakietu Microsoft Office.
Zbiór programów i aplikacji stworzonych z myślą
o konkretnym zastosowaniu jest nazywany oprogra-
mowaniem. Mamy więc np. oprogramowanie biurowe,
edukacyjne lub projektowe. Każde z nich zapewnia re-
alizację określonych zadań i jest adresowane do okre-
ślonej grupy użytkowników. Bez wątpienia najpopular-
niejszym oprogramowaniem jest oprogramowanie biu-
rowe, czyli oprogramowanie znajdujące zastosowanie w
domu, w szkole, w instytucjach i w firmach. Do grupy
tej zaliczamy m.in.:
• edytory tekstu, które umożliwiają komputerowe re-
dagowanie tekstu i jego wzbogacanie tabelami, gra-
fiką czy wykresami;
• arkusze kalkulacyjne, które pozwalają m.in. na prze-
prowadzanie obliczeń i prezentację ich wyników za
pomocą wykresów;
15
• systemy baz danych, które umożliwiają gromadze-
nie danych oraz odpowiednie zarządzanie nimi;
• programy do grafiki prezentacyjnej, za pomocą
których możemy m.in. tworzyć w formie slajdów
prezentację na wybrany temat;
• programy komunikacyjne, czyli programy umożliwia-
jące połączenie się z innym komputerem (np. w Inter-
necie) oraz wymianę danych z tym komputerem.
Popularną grupę oprogramowania tworzą także pro-
gramy multimedialne, edukacyjne, które m.in. ułatwiają
zdobywanie wiedzy o otaczającym nas świecie. Wśród
programów multimedialnych znajdą się także gry kompu-
terowe, których głównym zadaniem jest dostarczanie nam
rozrywki. Ale oprogramowanie komputerowe może także
znajdować zastosowanie w różnych gałęziach współcze-
snego przemysłu (np. programy CAD), medycynie, kry-
minalistyce i w wielu innych dziedzinach.
Sprawdź, czy wiesz i potrafisz:
1. Jak nazywa się najmniejsza jednostka informacji
w technice komputerowej?
2. Co mierzymy w bajtach?
3. Jakim przedrostkiem określimy pojemność 80 mi-
liardów bajtów?
Urządzenia
komputera
Dowiesz się i nauczysz:
• z jakich urządzeń składa się komputer,
• jakie urządzenia nazywamy urządzeniami,
wewnętrznymi komputera, a jakie zewnętrznymi,
• jakie są parametry urządzeń komputerowych.
Komputer składa się z szeregu urządzeń (układów),
które są umieszczone we wspólnej obudowie, np. pro-
cesor, napędy nośników danych, pamięć itd. Nazy-
wamy je urządzeniami wewnętrznymi komputera.
Do komputera możemy także podłączyć wiele urządzeń
z zewnątrz, jak drukarka, klawiatura czy monitor – te
urządzenia nazywamy urządzeniami zewnętrznymi.
Urządzenia wewnętrzne
Płyta główna
Głównym urządzeniem każdego komputera jest
płyta główna. To na niej znajduje się gniazdo proceso-
ra, gniazda umożliwiające przyłączenie karty graficz-
 INFORMATYKA
Rysunek 1.4. Przykład płyty głównej komputera klasy IBM PC
nej, karty sieciowej czy złącza dla modułów pamięci.
Wszystkie podłączane do komputera urządzenia (we-
wnętrzne i zewnętrzne) działają dzięki płycie głównej.
Coraz popularniejszą odmianą płyt głównych są
W płyty, na których na stałe montowane są układy ta-
kich urządzeń, jak karta dźwiękowa, sieciowa czy
graficzna. Rozwiązania tego typu pozwalają obniżyć
cenę całego zestawu komputerowego.
Procesor
O mocy komputera decyduje zainstalowany w nim
procesor (procesory). Pełni on funkcję „mózgu”, który
realizuje zadania komputera na podstawie poleceń
otrzymywanych od wykonywanych programów. Proce-
sory są produkowane jako układy scalone zawierające
dziesiątki milionów tranzystorów. Ich podstawowym
parametrem jest zegar, który określa, z jaką częstotli-
wością procesor przetwarza dane. Częstotliwość tę po-
daje się w MHz (megahercach) i GHZ (gigahercach).
Rysunek 1.5. Przykład procesora w widoku z góry i od dołu
16
Procesor montuje się na płycie głównej w specjal-
nym gnieździe nazywanym slotem (lub socketem). Po-
nieważ w czasie pracy procesor wydziela pewne ilości
ciepła, jest on chłodzony przez montowany na jego po-
wierzchni radiator z wentylatorkiem.
Ćwiczenie 1.2.
Wskaż gniazdo z procesorem na zdjęciu płyty głów-
nej z rysunku 1.4.
Odszukaj w twoim systemie informacje o prędkości
zegara procesora.
E
Magistrale i gniazda rozszerzenia w komputerze
Aby układy komputera mogły się komunikować ze
sobą, są połączone na płycie głównej tzw. magistralą.
Magistrala jest elektrycznym łączem (szyną) równole-
głych ścieżek pomiędzy układami komputera na płycie
głównej (rysunek 1.6).
Jeszcze do niedawna najpopularniejszym typem ma-
gistrali była magistrala PCI (Peripheral Component
Interconnect), z której korzystają m.in. karty dźwię-
kowe i karty sieciowe. Z kolei karty graficzne korzy-
stały z innej magistrali – magistrali AGP (Accelerated
Graphics Port). Najnowszą i zarazem najszybszą ma-
gistralą jest PCI-Express (PCIe). Współpracują z nią
karty rozszerzeń nowszej generacji (np. karty graficz-
ne), podobnie jak nowe modele procesorów i dysków
twardych.
 ROZPOCZYNAMY PRACĘ Z KOMPUTEREM

0100110
0001100
1000100 0100110 0100110
0010010 0001100 0001100 010
1010001 1000100 1000100 1010001
0100110 0010010 0010010 0100110
0001100 1010001 1010001 10 0001100
1000100 0100110 0100110 001100 1000100
0010010 0001100 0001100 1000100 0010010
1010001 1000100 1000100 0010010 1010001
0100110 0010010 0010010 1010001 0100110
0001100 1010001 1010001 0100110 0001100
1000100 0001100 1000100
0010010 1000100 0010010
1010001 10100010100011000010 1010001010001100 01010001100 0010010 1010001
0100110 00011100000110100110 0001110000011010 10000011010 1010001 0100110
0001100 10100101111000101000 1010010111100010 10111100010 0100110 0001100
1000100 10100010100011000010 101000101000110 00101000110 0001100 1000100
0010010 00011100000110100110 000111000001101 11000001101 1000100 0010010
1010001
0100110 Procesor 1010001
0100110
0001100 0001100
1000100 10100010100011000010 10100010100011 1010001010001100001010 1000100
0010010 00011100000110100110 00011100000110 0001110000011010011000 0010010
1010001 10100101111000101000 10100101111000 1010010111100010100011 1010001
0100110 10100010100011000010 1010001010001 1010001010001100001001 0100110
0001100 00011100000110100110 0001110000011 0001110000011010011000 0001100
1000100 1000100
0010010 0100110 0100110 0010010
1010001 0001100 0001100 1010001
0100110 1000100 1000100 0100110
0001100 0010010 0010010 0001100
1000100 1010001 1010001 1000100
0010010 0100110 0100110 0010010
1010001 0001100 0001100 1010001
0100110 1000100 1000100 0100110
0001100 0010010 0010010 0001100
1000100 1010001 1010001 1000100

Rysunek 1.6. Urządzenia komputera komunikują się poprzez magistralę

Aby możliwe było podłączenie do komputera kart roz-

szerzeń, na płycie głównej umieszczone są tzw. gniaz-
da rozszerzeń, mające kształt wąskich, podłużnych
Port szeregowy Port szeregowy
złączy w odpowiednim kolorze (np. białym dla gniazd PS/2 klawiatury PS/2 myszy
PCI, fioletowym dla gniazd AGP). Tzw. zintegrowane
z płytą główną karty (np. dźwiękowa, sieciowa) są łą-
Port szeregowy
czone z daną magistralą bezpośrednio, bez pośrednic-
COM1
twa gniazda rozszerzenia.
Port równoległy
Port szeregowy LPT
Ćwiczenie 1.3. COM2
Wskaż gniazdo rozszerzenia PCI i AGP na zdjęciu
płyty głównej z rysunku 1.4.
Port USB

Porty komputera Port USB

Aby móc podłączyć do komputera takie urządzenia
zewnętrzne, jak klawiatura, mysz, monitor, musi on Gniazda karty
dźwiękowej
mieć złącza zwane portami. Rozróżniamy porty szere-
gowe i równoległe. Porty szeregowe umożliwiają prze-
syłanie za ich pośrednictwem kolejno bitów jeden za
drugim, z kolei przez port równoległy możemy równo-
Rysunek 1.7. Porty komputera klasy IBM PC
cześnie przesyłać do ośmiu bitów i tym samym uzyskać
większą prędkość przesyłania danych. Przykładem połą-
czenia przez port szeregowy (np. PS/2, COM) jest połą- Innym portem szeregowym jest USB (Universal Serial
czenie myszki z komputerem, natomiast przez port rów- Bus). Pozwala on dołączyć do komputera urządzenia pe-
noległy (LPT) często łączymy z komputerem drukarkę. ryferyjne, np. drukarkę, skaner, mysz. Tym samym może
W zależności od tego, z jakim portem współpracuje on z powodzeniem zastępować zwykły port szeregowy
dane urządzenie zewnętrzne, zwane także peryferyjnym, COM, PS/2 i równoległy LPT, zapewniając jednocze-
jest ono wyposażone w odpowiedniego typu wtyczkę. śnie większą prędkość przesyłania danych.

17
 INFORMATYKA

Pamięć ROM i RAM komputera zapisywanego talerza (o średnicy 3,5 cala), który jest
Pamięć w komputerze służy do przechowywania umieszczony w plastikowej obudowie. Standardowa
danych. Rozróżniamy tzw. pamięć stałą (np. pamięć pojemność dyskietki wynosi 1,44 MB. Ze względu na
ROM) oraz pamięć ulotną (pamięć RAM). Pamięć małą pojemność są one coraz rzadziej stosowane.
ROM (Ready Only Memory) służy do przechowywa-
nia podstawowych danych i programów w postaci tzw.
BIOS-u komputera, które są niezbędne do jego uru-
chomienia. Ponieważ jej zawartość jest zachowywana
także po wyłączeniu komputera (zaniku napięcia), jest
ona określana mianem pamięci stałej. Na innej zasadzie
działa pamięć RAM (Random Access Memory) nazy-
wana także pamięcią ulotną. To w niej przechowywane
i wykonywane są programy oraz przechowywane dane
podczas pracy komputera. Zawartość tej pamięci zani-
ka z chwilą wyłączenia czy zresetowania komputera.
Zarządzaniem pamięcią RAM w komputerze zajmuje
się system operacyjny. Rysunek 1.9. Napęd stacji dyskietek 3,5 cala i dyskietka

Napęd dysku twardego

Rysunek 1.8. Przykład modułu pamięci RAM
Podstawowym parametrem pamięci jest jej wielkość.
O ile wielkość pamięci ROM nie przekracza kilkunastu
kilobajtów, o tyle wielkość pamięci RAM wyraża się
w MB (megabajtach) i GB (gigabajtach). Układy pa-
mięci RAM są umieszczane na płycie głównej w spe-
cjalnych gniazdach nazywanych bankami.
Innym napędem w komputerze jest napęd dysku
twardego, nazywany potocznie dyskiem twardym. Jest
to podstawowy nośnik danych każdego komputera.
Na nim instalujemy system operacyjny i pracujące pod
jego kontrolą aplikacje. Podstawowym parametrem
dysku twardego jest jego pojemność. W przypadku
dysków nowszej generacji przekroczyła ona granicę
300 GB. Ponadto ważnym parametrem jest tzw. średni
czas dostępu, czyli okres, który jest potrzebny na zapis
i odczyt danych na dysku.

Kości pamięci RAM znajdują się nie tylko na płycie

! głównej komputera, lecz także np. na kartach gra-
ficznych, muzycznych i układach drukarek. Kości
pamięci RAM przechowują dane obsługiwane przez
te urządzenia.

Ćwiczenie 1.4.
Wskaż gniazda pamięci RAM na zdjęciu płyty głów-
nej z rysunku 1.4.
Znajdź w twoim systemie informacje o wielkości
E pamięci RAM zainstalowanej w komputerze.
Napęd dyskietek
Napęd dyskietek (nazywany także stacją) to urzą-
dzenie umożliwiające odczyt i zapis danych na jed-
nym z najstarszych nośników – dyskietce. Dyskietka
to wymienny dysk magnetyczny w postaci obustronnie
Rysunek 1.10. Przykład dysku twardego komputera
Dyski twarde, a dokładniej mówiąc, ich napędy zwy-
kle są montowane w obudowach komputerów. Aby je-
dnak ułatwić ich przenoszenie między komputerami,
można je także montować w kasetach wsuwanych do
specjalnych kieszeni mocowanych w obudowie.
Coraz popularniejszym przenośnym nośnikiem da-
nych o dużej pojemności (nawet do 2 GB) jest tzw. W
Pen Drive. To niewielkie urządzenie podłącza się do
komputera przez port USB.

18
 ROZPOCZYNAMY PRACĘ Z KOMPUTEREM
Napęd CD
Napęd CD służy do odczytywania danych z płyt CD
(Compact Disk). Odczyt odbywa się za pomocą pro-
mienia lasera. Podstawowym parametrem każdego na-
pędu CD jest średni czas dostępu do danych zapisanych
na płycie. Drugim istotnym parametrem jest prędkość
odtwarzania danych z płyty. Szybki napęd osiąga 50-
-56 krotną prędkość odtwarzania (1-krotna prędkość od-
twarzania to transfer danych rzędu 150 KB/s). Odmianą
napędów CD są nagrywarki CD-RW, które potrafią od-
czytywać płyty CD oraz zapisywać na nich dane.
Rysunek 1.11. Napęd CD wraz z nośnikiem
Płyty CD umożliwiające jedynie odczyt zapisanych
na nich danych to płyty CD-ROM. Płyty służące do jed-
nokrotnego zapisu na nich danych są określane mianem
płyt CD-R. Z kolei płyty, które umożliwiają wielokrot-
ne nagrywanie i kasowanie danych, oznaczane są jako
CD-RW. Jeśli chodzi o pojemność płyt CD, to najpopu-
larniejsze są płyty o pojemności 700 MB danych.
a)
Rysunek 1.12. Przykładowe karty rozszerzeń:
a) karta dźwiękowa,
b) karta graficzna,
c) karta sieciowa
19
Napęd DVD
Coraz częściej montowanymi napędami w kompu-
terach są czytniki płyt DVD. Płyta DVD, chociaż wy-
glądem przypomina zwykłą płytę CD, ma wielokrotnie
większą pojemność. Konstrukcja napędów DVD pozwala
również na odczytywanie płyt CD, CD-R i CD-RW. Najpo-
pularniejszymi formatami płyt DVD są formaty DVD+R
oraz DVD-R. Umożliwiają one zapis na pojedynczej płycie
do 4,7 GB danych. Oprócz czytników DVD istnieją rów-
nież napędy DVD-RW, które umożliwiają odczyt i jedno-
krotny zapis na płytach DVD+R lub DVD-R oraz odczyt
i wielokrotny zapis na płytach DVD-RW.
Podaj inne niż wymienione w tym podręczniku no-
śniki danych.
E
Karta graficzna
Karta graficzna umożliwia przetwarzanie obrazu
oraz współpracę komputera z monitorem (poprzez tzw.
gniazdo D-SUB). Dostępne na rynku karty graficzne
współpracują z gniazdem rozszerzenia magistrali AGP,
a w przypadku najnowszych produktów z magistralą
PCIe (PCI-Express).
Karta dźwiękowa
Zadaniem karty dźwiękowej jest odtwarzanie i nagry-
wanie dźwięku w komputerze, dzięki podłączanym do
niej głośnikom i mikrofonowi. Niektóre karty umożli-
wiają także połączenie z elektronicznymi urządzeniami
muzycznymi. Większość kart dźwiękowych montowa-
na jest w gniazdach rozszerzenia magistrali PCI.
c)
b)
 INFORMATYKA
Karta sieciowa
Karta sieciowa umożliwia łączenie komputerów
w sieć komputerową. Poprzez gniazdo tej karty (typu
RJ45) i kabel sieciowy możemy połączyć nasz kom-
puter z innym komputerem. Karty sieciowe w zdecydo-
wanej większości współpracują z gniazdami rozszerzeń
magistrali PCI.
Często większość kart rozszerzenia jest umieszcza-
W na na płycie głównej jako jej integralna część. Mając
taką płytę, nie musimy dodatkowo kupować karty
muzycznej, karty sieciowej czy graficznej, ponieważ
już są one zamontowane na płycie głównej.
Modem telefoniczny
Modem telefoniczny jest urządzeniem, które może-
my wykorzystać do połączenia z innym komputerem
(np. w Internecie) za pomocą zwykłej linii telefonicz-
nej. Modem zamienia dane wychodzące z komputera,
które mają postać cyfrową, na postać analogową nada-
jącą się do transmisji w sieci telefonicznej. Zamienia
także dane przychodzące z sieci telefonicznej z postaci
analogowej na postać cyfrową. Modem telefoniczny
może mieć postać typowej karty rozszerzenia, która
jest montowana w gnieździe PCI płyty głównej, lub
może być urządzeniem zewnętrznym, podłączanym np.
poprzez port USB do komputera.
Urządzenia zewnętrzne
Urządzenia zewnętrzne (zwane także peryferyjnymi)
to jak, już wspomniano wcześniej, urządzenia, które
podłączamy do portów (złączy) znajdujących się w obu-
dowie komputera. Wśród urządzeń zewnętrznych są
i takie, które jednocześnie mogą występować jako ze-
wnętrzne i wewnętrzne, np. modemy lub napędy dys-
ków twardych.
Monitor
Podstawowym urządzeniem, za pomocą które-
go komputer się z nami komunikuje, jest monitor.
Wyświetla on obraz tworzony przez kartę graficzną.
Rozróżniamy dwie podstawowe grupy monitorów:
z ekranem lampowym (kineskopowym – CRT) oraz
ciekłokrystalicznym (LCD).
Podstawowym parametrem monitora jest wielkość
jego ekranu. Jest ona określana jako długość przekątnej
ekranu w calach. Dziś większość monitorów, zarówno
tych kineskopowych, jak i LCD, ma ekrany 17- i 19-ca-
lowe. Spotykamy także monitory z ekranami, których
20
przekątne wynoszą 20, 21, a nawet 22 cale. Drugim
istotnym parametrem jest maksymalna rozdzielczość
obrazu, jaką może wyświetlać monitor. Na przykład
w przypadku monitorów 17-calowych zwykle jest to
1024 × 768 pikseli, zaś w 19-calowych 1280 × 1024.
a) b)
Rysunek 1.13 Monitor:
a) z ekranem lampowym, b) z ekranem LCD
Piksel to najmniejsza część ekranu monitora. Skła-
da się on z 3 punktów dających kolory podstawowe, D
które pobudzane do świecenia, generują odpowied-
nią barwę piksela.
Rozdzielczość obrazu (resolution) to rozmiar obra-
zu wyświetlanego na ekranie monitora. Rozmiar ten D
podaje się w postaci: liczba pikseli w poziomie × licz-
ba pikseli w pionie.
Ważnym parametrem monitora jest także częstotli-
wość odświeżania pionowego obrazu wyrażana w her-
cach (Hz). Decyduje ona o tym, ile razy obraz na ekra-
nie jest wyświetlany w ciągu jednej sekundy. W przy-
padku monitorów lampowych za minimalną wartość
tej częstotliwości przyjmuje się 85 Hz, w monitorach
LCD jest to 75 Hz.
Wiedz, że im wyższa rozdzielczość obrazu i często-
tliwość jego odświeżania, tym lepszej jakości jest obraz
i tym mniej męczą się twoje oczy.
Drukarki
Innym urządzeniem zewnętrznym, które umożliwia
otrzymywanie informacji z komputera, jest drukarka.
Jej zadaniem jest pobieranie danych z komputera i ich
drukowanie na papierze, folii lub innych przeznaczo-
nych do tego celu materiałach. Podstawowym para-
metrem każdej drukarki jest rozdzielczość uzyskiwa-
nych na niej wydruków. Określamy ją w punktach na
cal – DPI (Dots Per Inch). Im rozdzielczość drukarki
jest wyższa, tym lepszej jakości wydruk otrzymujemy.
Większość popularnych drukarek atramentowych i la-
serowych zapewnia drukowanie z rozdzielczością od
600 do 1200 dpi.
 ROZPOCZYNAMY PRACĘ Z KOMPUTEREM

Rysunek 1.14. Drukarki: atramentowa, laserowa i igłowa

Drukarka igłowa kłych drukarek umożliwia on druk na dużo większych

Drukarka igłowa drukuje głowicą 9- lub 24-igłową. arkuszach papieru lub folii.
Igły, uderzając w taśmę barwiącą, pozostawiają ślad na
przesuwającym się pod głowicą papierze. W ten sposób Skaner
tworzony jest znak, który składa się z wielu drobnych Wczytywanie do komputera tekstów, ilustracji czy
punktów. Drukarki igłowe znajdują zastosowanie tam, fotografii jest możliwe dzięki urządzeniom zwanym
gdzie drukuje się dokumenty w kilku kopiach jedno- skanerami. Skaner jest urządzeniem umożliwiającym
cześnie, np. faktury w sklepie. wprowadzenie do komputera grafiki i tekstu np. ze
zdjęć czy wydruków.
Drukarka atramentowa Dzięki zamianie skanowanej płaszczyzny na postać
Działanie drukarki atramentowej polega na tym, że cyfrową może ona zostać wyświetlona na ekranie mo-
atrament zgromadzony w odpowiednim zbiorniczku nitora i zapisana na dysku w odpowiednim formacie
tryska pod ciśnieniem z wielu małych dysz tzw. głowi- w wersji elektronicznej. Spotykamy skanery ręczne,
cy na papier. Drukowanie w kolorze następuje w wyni- służące do skanowania trudno dostępnych powierzch-
ku mieszania czterech kolorów atramentu: turkusowe- ni (np. kodów paskowych cen na towarach w sklepie)
go, karmazynowego, żółtego i czarnego. i skanery płaskie, powszechnie stosowane do skanowa-
nia tekstu i grafiki.
Drukarka laserowa
Zasada działania drukarki laserowej jest podobna do
zasady działania kserokopiarki. Toner (suchy tusz) na-
kładany jest na właściwe miejsca na bębnie. Do bębna
przykładana jest kartka, a do niej przykleja się toner
z bębna. Przyklejony toner jest rozgrzewany i doci-
skany do papieru. Wśród drukarek laserowych popu-
larniejsze są drukarki czarno-białe. Drukarki koloro-
we (zasada druku jest taka sama jak drukarek czar-
no-białych, z tą różnicą, że zamiast jednego bębna
i tonera są cztery, a każdy drukuje innym kolorem –
czerwonym, niebieskim, żółtym i czarnym) mają wyż-
szą cenę.

Ploter Rysunek 1.15. Skaner płaski

Innym urządzeniem drukującym na papierze czy np.

folii jest ploter. Przypomina on wielką drukarkę, przez
którą przewija się wstęga arkusza papieru. Ploter dru-
kuje rysunki techniczne oraz innego rodzaju grafiki za
pomocą np. sterowanych elektronicznie pisaków czy
dysz z atramentem. W przeciwieństwie jednak do zwy-
Klawiatura
Klawiatura to podstawowe urządzenie, za pomocą
którego wprowadzamy dane do komputera. Ma ona
klawisze pozwalające na obsługę wszystkich znaków
alfanumerycznych, czyli znaków w postaci liter, cyfr

21
 INFORMATYKA
i symboli typu @,$,% & itp. Chociaż klawiatury róż-
nych producentów mogą się nieznacznie różnić między
sobą wielkością klawiszy i ich rozmieszczeniem, to ich
ogólny układ jest podobny.
Rysunek 1.16. Klawiatura jest podstawowym urządzeniem
umożliwiającym komunikację z komputerem
Myszka
Z myszek korzystamy w czasie pracy w środowisku
graficznym systemu (np. Windows). W tradycyjnej
myszce, podczas poruszania nią, umieszczona na jej
spodzie kulka obraca się, a jej ruch jest przekazywany
do odpowiednich przetworników mechaniczno-optycz-
nych. Za ich pomocą wytwarzane są sygnały elektrycz-
ne, które w komputerze przetwarzane są na ruch wskaź-
nika myszy. Inną odmianą myszek są myszki optyczne,
które zamiast kulki wykorzystują do przemieszczania
kursora światło pochodzące od diody świecącej. Za-
równo myszki kulkowe, jak i optyczne mogą być pod-
łączone do komputera przewodem lub porozumiewać
się z nim bezprzewodowo za pomocą fal radiowych.
Rysunek 1.17. Mysz jest drugim po klawiaturze urządzeniem
umożliwiającym komunikację z komputerem
Obudowa komputera
Wszystkie urządzenia wewnętrzne komputera są
umieszczone we wspólnej obudowie. Zawiera ona za-
silacz, który umożliwia zasilanie płyty głównej oraz
podłączonych do niej urządzeń. Rozróżniamy dwa
podstawowe typy obudowy komputera klasy IBM PC:
22
obudowę desktop charakteryzującą się poziomym usta-
wieniem (na niej zwykle jest ustawiony monitor) oraz
obudowę typu wieża (tower) z pionowym ustawieniem.
W zależności od rozmiaru tej drugiej rozróżniamy obu-
dowy: minitower, miditower i bigtower.
Rys 1.18. Zestaw komputerowy z obudową typu tower
Sprawdź, czy wiesz i potrafisz:
1. Jaką rolę odgrywa w komputerze karta rozszerze-
nia? Podaj przykłady takich kart.
2. W jaki sposób podłącza się do komputera urządze-
nia typu myszka lub drukarka?
3. Wymień znane ci typy drukarek.
Prawo autorskie
i licencje na programy
komputerowe
Dowiesz się i nauczysz:
• o prawie autorskim,
• co to jest licencja użytkownika programu,
• o wybranych rodzajach licencji na programy
komputerowe.
Prawo autorskie i piractwo
komputerowe
Prawo autorskie to ogół przepisów prawnych okre-
ślających uprawnienia przysługujące autorowi danego
utworu. Prawem autorskim są chronione także progra-
 ROZPOCZYNAMY PRACĘ Z KOMPUTEREM
my komputerowe oraz utwory i publikacje udostęp-
niane w Internecie. W celu ochrony praw autorskich
stosowane są ograniczenia dotyczące kopiowania i roz-
powszechniania programów komputerowych i innych
dóbr objętych tymi prawami. Ich nieprzestrzeganie
określa się mianem piractwa komputerowego.
W 1988 roku utworzono organizację BSA (Busi-
W ness Software Alliance) obejmującą największych
producentów oprogramowania z całego świata. Jej
zadaniem jest edukacja użytkowników komputerów
w zakresie ochrony własności intelektualnej, jaką
stanowią programy komputerowe.
Licencje na programy i ich
rodzaje
Aby móc korzystać z programu komputerowego
zgodnie z obowiązującym prawem, należy wykupić
licencję na jego użytkowanie, chyba że program jest
udostępniony na zasadzie licencji bezpłatnej. Licencja
określa zasady korzystania z programu przez jego na-
bywcę oraz precyzuje, czy program może być używany
na jednym komputerze (licencja jednostanowiskowa),
czy na wielu komputerach (licencja grupowa). Wyku-
pując licencję użytkownika programu, nabywca nie
staje się właścicielem programu, ale jedynie licencjo-
biorcą.
Oprócz programów, na których użytkowanie należy
wykupić licencję, istnieją aplikacje udostępniane na za-
sadach licencji, za które nie trzeba płacić lub co najwy-
żej wnieść niewielką opłatę rejestracyjną. Do licencji
takich należą między innymi:
• licencja freeware, pozwalająca na bezpłatne i nie-
ograniczone używanie programu. Należy jednak pa-
miętać, że programy freeware mogą być rozpo-
wszechniane wyłącznie w niezmienionej formie;
• licencja shareware obejmująca programy, z których
można korzystać bezpłatnie w okresie ich testowa-
nia. Po upływie tego czasu użytkownik zobowiąza-
ny jest do wniesienia tzw. opłaty rejestracyjnej lub
rezygnacji z programu;
• licencja Open Source, której istotą jest swobodne,
nieodpłatne rozprowadzanie programów wraz z ich
kodem źródłowym (stąd nazwa: Open Source –
otwarte źródło). Najpopularniejszą odmianą licencji
Open Source jest licencja GNU GPL (GNU Project’s
General Public License), w ramach której program
jest rozprowadzany wraz z pełnym kodem źródło-
wym lub bez kodu, jeśli istnieje swobodny dostęp do
23
niego (np. w sieci Internet). Licencją GPL jest m.in.
objęty system operacyjny Linux, a także programy
tworzące jego otoczenie i wiele aplikacji wchodzą-
cych w skład poszczególnych wersji systemu;
• licencja Public Domain na bezpłatne programy nie-
stanowiące przedmiotu prawa autorskiego. Progra-
my te mogą być również używane bez ograniczeń
jako składniki innych aplikacji czy systemów.
Sprawdź, czy wiesz i potrafisz:
1. Wyjaśnij, jak rozumiesz prawo autorskie.
2. Podaj różnicę pomiędzy licencją freeware i share-
ware.
System operacyjny,
czyli poznajemy
środowisko pracy
Dowiesz się i nauczysz:
• jaką rolę w komputerze odgrywa system
operacyjny,
• o wybranych rodzajach systemów operacyjnych,
• jak obsługiwać pulpit, uruchamiać programy
i obsługiwać okna aplikacji.
Jaką rolę odgrywa
w komputerze system
operacyjny?
Komputer nie wykona żadnego zadania, jeśli nie
został na nim zainstalowany system operacyjny. Jest
on bowiem podstawowym rodzajem oprogramowania
i tworzy środowisko niezbędne do działania innych
programów. Do jego najważniejszych zadań należą:
• zarządzanie pamięcią operacyjną komputera;
• nadzorowanie pracy wszystkich podłączonych do
komputera urządzeń;
• zarządzanie nośnikami danych oraz utworzonymi na
nich folderami i plikami;
• zapewnienie komunikacji użytkownika z kompute-
rem;
• nadzorowanie pracy uruchamianych programów;
• sygnalizowanie błędów w czasie pracy programów
i urządzeń komputera.
 INFORMATYKA
Rysunek 1.19. Przykładowy ekran pulpitu systemu Windows XP
Każdy nowoczesny system operacyjny umożliwia
także połączenie z siecią komputerową oraz korzysta-
nie z udostępnionych w tej sieci zasobów.
Sieć komputerowa to grupa komputerów, a także
D urządzeń, jak drukarki, plotery i skanery, które są
połączone ze sobą za pomocą odpowiednich łączy.
Pomiędzy komputerami w sieci oraz komputerami
i wspomnianymi urządzeniami istnieje możliwość
wymiany danych.
Systemy operacyjne dla
komputerów klasy IBM PC
Używane dziś systemy operacyjne umożliwiają ko-
munikację użytkownika z komputerem za pomocą tzw.
pulpitu, czyli graficznego obszar ekranu, na którym
rozmieszczone są ikony programów, plików i folderów.
Na pulpicie pojawiają się także okna uruchamianych
aplikacji. Obsługa tego typu systemów może się odby-
wać za pomocą zarówno myszki, jak i klawiatury.
W komputerach osobistych klasy IBM PC instalowa-
ne są różne systemy operacyjne. Jednak najpopularniej-
24
szymi są bez wątpienia systemy Windows i Linux. Mi-
crosoft Windows ze względu na łatwą obsługę, prostą
instalację współpracujących z komputerem urządzeń,
zaawansowane możliwości multimedialne i obsługę
sieci komputerowej świetnie nadaje się do pracy z apli-
kacjami graficznymi, biurowymi czy grami (np. Win-
dows 98, Me czy XP Home Edition). Z powodzeniem
sprawdza się także w sieci komputerowej, umożliwiając
nie tylko wymianę danych pomiędzy komputerami, ale
także wspólne korzystanie z programów i urządzeń (np.
Windows w wersji 2000 i XP Professional).
Coraz większe możliwości swoim użytkownikom
stwarza również Linux. Podobnie jak Windows z po-
wodzeniem sprawdza się on w pracy z aplikacjami
biurowymi, graficznymi, a jego nowsze wersje po-
zwalają także wykorzystywać go w multimediach.
Jest też popularnym systemem sieciowym. W prze-
ciwieństwie do Windows, wiele wersji tego systemu
jest rozprowadzanych w ramach licencji Open Source,
a to oznacza, że mogą one być używane nieodpłatnie.
Do najpopularniejszych wersji systemu Linux należą
m.in.: Red Hat, Mandriva czy Debian.
Należy pamiętać o tym, że różne systemy w różny
sposób organizują zapis danych na dysku. Tym samym
aplikacja, która działa np. pod systemem Windows, nie
 ROZPOCZYNAMY PRACĘ Z KOMPUTEREM
Rysunek 1.20. Przykładowy ekran pulpitu systemu Linux (Red Hat)
będzie działała pod systemem Linux i odwrotnie. Istnieją
jednak pewne uniwersalne formaty plików i dokumen-
tów (np. HTML, PDF, ZIP), dzięki którym mogą one
zostać odczytane w każdym systemie operacyjnym.
Na jednym komputerze mogą zostać zainstalowa-
W ne różne systemy operacyjne. W takim przypadku
po uruchomieniu komputera wskazujesz, w którym
systemie zamierzasz pracować. Umożliwi ci to spe-
cjalny program nazywany bootmenedżerem.
W naszym podręczniku przedstawiamy system Win-
dows XP. Na jego przykładzie poznasz zasady pracy
z folderami, plikami czy skrótami. Poznasz także po-
pularne aplikacje działające pod kontrolą tego syste-
mu. Zaznaczmy, że zdobyte wiadomości i umiejętno-
ści będziesz mógł także z powodzeniem wykorzystać,
pracując ze starszymi wersjami systemu Windows (np.
Windows 98, Me, NT czy 2000).
Rozpoczęcie pracy w Windows
Jeśli na naszym komputerze jest już zainstalowany
Windows XP, to, aby go uruchomić, wystarczy włą-
25
czyć komputer. System uruchamia się automatycznie
i po załadowaniu odpowiednich programów do pamię-
ci operacyjnej, w zależności od ustawień, poprosi cię
o wskazanie konta lub o podanie nazwy konta, na
którym będziesz się logował.
Konto to część zasobów systemu lub sieci kompute-
rowej przydzielona użytkownikowi, z których może D
on korzystać na określonych prawach. Użytkownik
konta, przed rozpoczęciem pracy w systemie, loguje
się do systemu.
W Windows XP każdy użytkownik pracuje na
stworzonym dla niego koncie. Może to być np. konto
o nieograniczonych uprawnieniach – jak konto admini-
stratora systemu czy też konto użytkownika stworzone
dla ciebie przez administratora systemu. W tym drugim
przypadku masz ograniczony dostęp do określonych
zasobów komputera.
Logowanie do systemu to czynność polegająca na
identyfikacji użytkownika. Logując się, podajesz D
(lub wskazujesz) nazwę konta, na którym zamie-
rzasz pracować, i, jeśli konto to jest zabezpieczone
hasłem, podajesz także hasło dostępu do konta.
 INFORMATYKA

Rysunek 1.21. W zależności od przyjętych ustawień w systemie, logując się do niego, klikasz nazwę swojego konta lub wpisujesz ją
w oknie logowania

elementów systemu. W czasie pracy w Windows, gdy

Administrator systemu (zwany także rootem) to użyt-
D kownik o najwyższych uprawnieniach. Ma dostęp do będziesz uruchamiać różne aplikacje, ich okna będą
umieszczane na pulpicie, który w przeciwieństwie do
wszystkich zasobów systemu, w tym także do kont
innych obiektów Windows jest stale widoczny na ekra-
innych użytkowników. To administrator zakłada konta
nie monitora.
użytkowników w systemie i może także je usuwać.

Gdy logowanie przebiegnie pomyślnie, na ekranie Ikony na pulpicie

pojawi się podstawowy interfejs (ogólne określenie Jak można zauważyć na rysunku 1.22., na pulpicie
zasad komunikowania się z oprogramowaniem) gra- znajdują się ikony reprezentujące programy lub zasoby
ficzny Windows – pulpit (rysunek 1.22.). Jest to obszar, systemowe (np. ikona Kosz) oraz tzw. skróty do pro-
który stanowi tło oraz pole robocze dla wszystkich gramów lub innych obiektów (np. ikona programu Mi-

Ikony programów
i folderów

Pole systemowe
Pasek zadań
Pasek
Szybkie uruchamianie

Menu Start

Rysunek 1.22. Przykładowy pulpit systemu Windows XP

26
 ROZPOCZYNAMY PRACĘ Z KOMPUTEREM
crosoft Word, Windows Media Player). Ikony skrótów
mają w lewym dolnym rogu charakterystyczną strzałkę
. Skróty na pulpicie tworzymy sami (jak to zrobić,
dowiesz się z rozdziału drugiego) lub tworzą je progra-
my instalacyjne aplikacji.
Menu Start
U dołu, w lewym rogu ekranu, znajduje się przycisk
Start. Jest to podstawowy element sterujący w Win-
dows. Jeśli klikniesz na nim lewym przyciskiem mysz-
ki, to rozwinięte zostaje menu, poprzez które uzyskasz
dostęp do podstawowych opcji systemu i do kolejnych
menu w grupie Wszystkie programy.
Pasek zadań i pasek
szybkiego uruchamiania
Oprócz przycisku Start, u dołu ekranu umiejsco-
wiony jest pasek zadań. Gdy będziesz uruchamiał
programy i aplikacje w systemie, będą się na nim po-
jawiać odpowiadające tym programom i aplikacjom
przyciski. Za ich pomocą możesz np. przełączać się
między ich oknami. Na rysunku 1.22., z lewej strony
paska zadań widoczny jest pasek Szybkie uruchamia-
nie. Są na nim umieszczane ikony tych programów,
które uruchamiamy najczęściej. Z kolei z prawej stro-
ny paska zadań jest wyświetlany zegar systemowy.
W tym miejscu będą także pojawiać się ikony programów,
które, chociaż nie widzisz ich okien na ekranie, cały czas
działają w systemie i np. nadzorują jego pracę (są to pro-
gramy antywirusowe, połączeń sieciowych itp.).
Rysunek 1.23. Menu Start i przykład menu Wszystkie programy
27
Obsługa pulpitu i menu Start
Pulpit obsługujemy głównie za pomocą myszki. Za-
znaczanie ikon, uruchamianie i otwieranie związanych
z nimi obiektów odbywa się za pomocą lewego przy-
cisku myszki. Przy niezmienionych (przez użytkowni-
ka systemu) ustawieniach Windows skojarzony z ikoną
program czy folder otworzysz, klikając na niej dwukrot-
nie lewym przyciskiem myszki.
Ćwiczenie 1.5.
Kliknij dwukrotnie lewym przyciskiem myszki ikonę
wskazanego przez nauczyciela programu na pulpicie.
Za pomocą lewego przycisku myszki możesz rów-
nież otwierać menu przycisku Start. Polecenia tego
menu umożliwią ci uruchamianie programów zainsta-
lowanych w systemie oraz umożliwią dostęp do wy-
branych narzędzi Windows. Jeśli przy danym polece-
niu z jego prawej strony znajduje się znaczek strzałki,
oznacza to, że z poleceniem tym związane jest kolejne
menu. Aby uruchomić program czy wybrane polecenie
z menu Start, wystarczy kliknąć jeden raz lewym przy-
ciskiem myszki na jego ikonie.
Ćwiczenie 1.6.
Korzystając z menu przycisku Start, uruchom pro-
gram wskazany przez nauczyciela.
Za pomocą prawego przycisku myszki możesz roz-
wijać menu podręczne pulpitu, jak i menu podręczne
związane z innymi obiektami, np. z ikoną programu.
Także w przypadku tego menu strzałka z prawej strony
nazwy polecenia oznacza, że z poleceniem tym związa-
ne jest kolejne menu.
 INFORMATYKA
Rysunek 1.24.
Przykład menu podręcznego
Ćwiczenie 1.7.
Kliknij prawym przyciskiem myszki ikonę wybra-
nego obiektu na pulpicie. Sprawdź w wyświetlonym
menu podręcznym, jakie opcje są związane z tym
obiektem.
Użytkownik Windows może zmienić ustawienia
W pulpitu zgodnie z własnymi upodobaniami. Może
np. zmienić sposób rozmieszczenia ikon na pulpi-
cie, kolor jego tła albo włączyć wyświetlanie na nim
tapety. Aby uzyskać dostęp do opcji tych ustawień,
kliknij w obszarze pulpitu prawym przyciskiem
myszki i z menu podręcznego wybierz polecenie
Właściwości.
W systemie operacyjnym Windows istnieje termin
E „Aktywny pulpit”. Wyjaśnij jego znaczenie.
Obsługa okien Windows
Okno jest graficznym obiektem Windows związa-
nym z uruchomionym w danym momencie programem.
Rozróżniamy dwa podstawowe rodzaje okien – okna
aplikacji, czyli okna, które pojawiają się na pulpicie
z chwilą otwarcia jakiegoś programu (aplikacji), oraz
okna dialogowe, które pojawiają się na ekranie po wy-
braniu któregoś polecenia w danym programie (np. po-
lecenia Plik|Otwórz) lub aby wyświetlić jakiś komu-
Menu sterowania okna
Pasek menu głównego
Pasek tytułu
Pasek narzędzi
Rysunek 1.25. Przykład okna programu w systemie Windows XP
28
nikat. Najpierw kilka słów o oknach aplikacji. Chociaż,
okna różnych aplikacji Windows różnią się między sobą
wyglądem, to mają kilka charakterystycznych wspól-
nych elementów. Elementami tymi są (rysunek 1.25.):
• menu sterowania umieszczone w lewym górnym
rogu okna; za jego pomocą możesz między innymi
zmienić rozmiar okna, przenieść je w inną część
pulpitu czy po prostu zamknąć. Niektóre z tych po-
leceń mogą być niedostępne w pewnych sytuacjach,
np. gdy okno ma maksymalny rozmiar, nie możesz
go przenosić;
• pasek tytułu, na którym wyświetlana jest nazwa pro-
gramu, folderu czy dokumentu;
• przyciski: Zamknij, Maksymalizuj/Przywróć, Mi-
nimalizuj, czyli trzy charakterystyczne przyciski
umieszczone z prawej strony, w górnej części okna.
Umożliwiają one odpowiednio: zamknięcie okna,
jego powiększenie na cały ekran (maksymalizację)
lub przełączenie do trybu Przywróć oraz minimali-
zację (zwinięcie do paska zadań);
• pasek menu głównego, który jest podstawowym ele-
mentem okien większość aplikacji. Poszczególne
polecenia menu uruchamia się, klikając je lewym
przyciskiem myszki;
Zwykle w nazwach poleceń menu głównego jedna
z liter jest podkreślona. Wówczas dane polecenie W
możesz uruchomić nie tylko za pomocą myszki, ale
także za pomocą tzw. gorącego klawisza. Wystarczy
nacisnąć na klawiaturze lewy klawisz <Alt> i kla-
wisz z podkreślonym znakiem.
• pasek narzędzi, czyli element, który udostępnia
w formie przycisków najczęściej używane polecenia
menu głównego danej aplikacji;
• poziomy i pionowy pasek przewijania, który umoż-
liwia przewijanie zawartości okna w kierunku po-
ziomym (pasek przewijania poziomy) lub w kierun-
ku pionowym (pasek przewijania pionowy).
Przyciski sortowania
Przycisk Zamknij
Przycisk Maksymalizuj/Przywróć
Przycisk Minimalizuj
Pionowy pasek przewijania
Uchwyt równomiernej zmiany
rozmiarów okna
Poziomy pasek przewijania
 ROZPOCZYNAMY PRACĘ Z KOMPUTEREM
W przypadku okien aplikacji zwykle możesz zmieniać
ich rozmiar. Wystarczy umieścić wskaźnik myszki na
pionowej lub poziomej krawędzi okna. Gdy przyjmie on
postać dwustronnej strzałki , musisz nacisnąć lewy
przycisk myszki i przytrzymać go w ten sposób. Zmienisz
wówczas rozmiar okna. Możesz także zmieniać równo-
miernie rozmiar okna w obydwu kierunkach. Po prostu
umieszczasz wskaźnik myszki w prawym dolnym rogu
okna. Gdy przyjmie on kształt ukośnej dwustronnej strzał-
ki , zmieniasz rozmiar okna. Pamiętaj o naciśnięciu
i przytrzymaniu lewego przycisku myszki.
Ćwiczenie 1.8.
Otwórz na ekranie okno programu Mój komputer.
Przećwicz zmianę rozmiarów jego okna.
W przeciwieństwie do okien aplikacji, okien dialogo-
wych nie możesz powiększać czy pomniejszać. Zwykle
zawierają one szereg elementów sterujących (kontro-
lek) typu: przycisk polecenia, pole tekstowe, przycisk
wyboru opcji czy pole wyboru. Za pomocą tych ele-
mentów zatwierdzasz podejmowane w programach
decyzje, wprowadzasz do nich dane, wybierasz opcje
ustawień itd. Przykładowe okno dialogowe przedsta-
wione zostało na rysunku 1.26.
Zakładka karty
Pole kombi
Przycisk wyboru opcji
Pole wyboru
Rysunek 1.26. Przykład okna
dialogowego w systemie Windows XP
Rysunek 1.27. Kończysz pracę z systemem, wybierając
odpowiednie polecenie w oknie Wyłączanie komputera lub
Zamykanie systemu Windows
29
Zakończenie pracy
z systemem Windows
Przed zakończeniem pracy w środowisku Windows
powinieneś zamknąć wszystkie uruchomione aplikacje,
a następnie zamknąć sam system. W tym celu wybierz
w menu Start polecenie Zamknij system (Wyłącz kom-
puter) lub z poziomu pulpitu użyj klawiszy <Alt+F4>.
Przy zamykaniu systemu, w zależności od przyjętych
w systemie ustawień, na ekranie pojawi się okno dialo-
gowe Wyłączanie komputera lub Zamykanie systemu.
W każdym z nich możesz wydać polecenie zamknięcia
systemu, przełączenia go w tzw. stan wstrzymania (kom-
puter pozostaje w gotowości do działania, pobierając
mniej energii elektrycznej) lub uruchomić komputer po-
nownie (rysunek 1.27.).
Sprawdź, czy wiesz i potrafisz:
1. Wymień podstawowe zadania systemu operacyjne-
go.
2. Jak możesz uruchomić program z poziomu pulpitu
Windows?
3. W jaki sposób możesz zmienić rozmiar okna aplikacji?
Przycisk Pomoc
Przycisk Zamknij
Lista wyboru
Przycisk polecenia
 INFORMATYKA
Praca w środowisku
Windows
Dowiesz się i nauczysz:
• jak oznacza się napędy dysków w Windows,
• o plikach, folderach, skrótach i zasadach
tworzenia ich nazw,
• jaką rolę w systemie odgrywa program Mój
komputer,
• co to takiego Kosz i do czego służy,
• o formatach plików i ich aplikacjach.
Napędy dysków i ich
oznaczenia
W systemach z rodziny Windows napędy dostępnych
w komputerze dysków przyjęto oznaczać jednolitero-
wymi nazwami. Pierwsze oznaczenie przypisane zosta-
je do stacji dyskietek – jest to napęd A. Literę B zare-
zerwowano dla drugiego napędu dyskietek (który może
zostać podłączony do komputera). Napęd pierwszego
dysku twardego ma oznaczenie C, kolejny oznaczony
będzie jako D itd. Pierwsze wolne oznaczenie, nieprzy-
pisane do dysku twardego, zostaje przypisane do na-
pędu CD (DVD) w komputerze. Literowe oznaczenie
napędu uzupełnione jest znakiem dwukropka. Napęd
dysku C ma oznaczenie C:, napęd dyskietek oznacze-
nie A: itd.
Rysunek 1.28. Przykład oznaczenia literowego napędów
dysków w Windows
30
Pliki i ich nazwy
Gdy edytujesz treść dokumentu w edytorze tekstu,
tworzysz wykres w arkuszu kalkulacyjnym albo rysu-
jesz w programie graficznym i chcesz zapisać wynik
swojej pracy, komputer przetwarza zawartość dokumen-
tu na zrozumiałą dla siebie postać (ciąg bitów) i zapi-
suje ją w postaci tzw. pliku na wskazanym przez użyt-
kownika nośniku danych.
Pliki mogą być różnego rodzaju. Mogą to być pliki
dokumentów tekstowych, obliczeniowych lub graficz-
nych tworzone przez użytkowników w różnych aplika-
cjach użytkowych. Pliki mogą być też tzw. plikami pro-
gramów (wykonywalnymi), czyli plikami tworzonymi
przez programistów. Takie pliki zawierają instrukcje
dla komputera, jak dany program ma być wykony-
wany. Pliki występują także w postaci tzw. bibliotek,
czyli plików zawierających określone polecenia i dane
wspomagające wykonywanie programów. Wreszcie
pliki może tworzyć sam system operacyjny w czasie
pracy; zapisuje w nich np. informacje o uruchamianych
programach, ich parametrach itd.
Aby można było rozpoznawać pliki i zarządzać nimi,
przypisuje się im nazwy. W systemie Windows przyję-
to następujące zasady odnośnie do tych nazw:
• nazwa pliku składa się z nazwy podstawowej oraz
z tzw. rozszerzenia;
• nazwa podstawowa jest oddzielona kropką od roz-
szerzenia, np. referat.doc, gdzie referat to nazwa
podstawowa pliku, natomiast doc jest jego rozsze-
rzeniem;
• długość nazwy podstawowej nie może przekraczać
255 znaków (wraz ze znakami spacji);
• nazwy podstawowe mogą zawierać litery, cyfry,
kropki, przecinki, średniki, nawiasy kwadratowe
oraz znaki plus, minus, znaki równości, a także spa-
cje;
• nazwy podstawowe mogą się zaczynać zarówno od
dużej, jak i małej litery, np. Referat lub referat.
System Windows nie rozróżnia wielkości liter w na-
zwach plików.
Ważną rolę w nazwie pliku odgrywa jego rozszerze-
nie. Zwykle jest ono trzyznakowym identyfikatorem
pliku. Na jego przykładzie możesz określić, jakiego
typu jest plik. Różnorodne programy mają pliki z różny-
mi rozszerzeniami, np. dokumenty tekstowe tworzone
w edytorze tekstu Word domyślnie mają rozszerzenie
doc, z kolei pliki skoroszytów arkusza Excel – rozsze-
rzenie xls. Istnieją także rozszerzenia exe i com. Jeżeli
plik ma rozszerzenie exe lub com, to oznacza, że jest
 ROZPOCZYNAMY PRACĘ Z KOMPUTEREM
plikiem wykonywalnym, uruchamianym przez system
operacyjny (np. edytor tekstu Word jest uruchamiany
za pomocą pliku winword.exe).
W systemie Windows pliki są reprezentowane także
w sposób graficzny za pomocą ikon. To, jaka to będzie
ikona, zależy od typu pliku oraz programu, w którym
jest on domyślnie otwierany. Na przykład, jeśli domyśl-
ną przeglądarką internetową w twoim systemie jest In-
ternet Explorer, to pliki dokumentów HTML (stron
WWW) są wyświetlane z ikoną tego programu.
Rysunek 1.29. W oknach Windows pliki są reprezentowane
przez nazwy i ikony
Każdy plik oprócz nazwy ma także atrybuty określa-
jące jego właściwości. Atrybut to dodatkowe oznacze-
nie pliku, przechowujące informację np. o tym, czy plik
może być edytowany, czy jest plikiem ukrytym, sys-
temowym itd. Może on także określać rozmiar pliku,
datę i czas jego utworzenia, datę i czas ostatniej mody-
fikacji i inne właściwości.
Foldery
Folder to wydzielony obszar wybranego nośnika danych
(dysku twardego, dyskietki, płyty CD czy DVD), umożli-
wiający użytkownikowi komputera właściwą organizację
danych w systemie. Może on obejmować cały obszar no-
śnika lub tylko jego pewną część. Cały dostępny obszar
nośnika napędu przyjęto oznaczać symbolem ukośnika ”\”
i nazywać folderem głównym (katalogiem głównym).
W ten sposób folder główny np. dysku twardego C przed-
stawiamy za pomocą symbolu C:\, folder główny dys-
kietki A symbolem A:\ itd. W folderze głównym możesz
zapisywać pliki i tworzyć własne foldery (tzw. podfolde-
ry). W tych folderach możesz znów zapisywać pliki oraz
tworzyć kolejne foldery. W ten sposób na dysku, płycie
czy dyskietce powstaje struktura folderów i podfolderów
na kształt drzewa (rysunek 1.30.), umożliwiająca prze-
chowywanie programów, ich plików czy tworzonych
przez ciebie dokumentów w należytym porządku.
31
W tym samym folderze nie mogą znajdować się
dwa pliki, które mają tę samą nazwę podstawową !
i to samo rozszerzenie.
Rysunek. 1.30. Foldery i podfoldery tworzą na dysku tzw.
drzewo folderów
Także dla nazw folderów zostały ustalone pewne za-
sady. Ich długość nie może przekraczać 255 znaków,
można w nich używać małych bądź dużych liter oraz zna-
ków w postaci cyfr, kropek, przecinków, średników, zna-
ków plus, minus, znaków równości oraz spacji. Foldery
w Windows są reprezentowane także w sposób graficz-
ny za pomocą ikony w postaci charakterystycznej żółtej
teczki .
W danym folderze nie mogą istnieć dwa podfoldery
o takich samych nazwach.
!
Skróty
Zarówno pliki, jak i foldery mogą być skojarzone ze skró-
tami. Skrót to reprezentowane za pomocą ikony łącze do
wskazanego obiektu w komputerze. Obiektem tym oprócz
pliku i folderu może być np. napęd któregoś z nośników czy
strona WWW. Ze względu na łatwy dostęp, skróty najczę-
ściej umieszczane są na pulpicie, jednak można je tworzyć
także w innych folderach. O tym, jak tworzyć skróty, do-
wiesz się już w następnym rozdziale. Nazwy skrótów two-
rzy się w taki sam sposób jak nazwy np. folderów.
Zaznaczanie plików,
folderów i skrótów
Abyś mógł np. uruchomić program skojarzony z da-
nym skrótem albo otworzyć wybrany folder w zasobach
 INFORMATYKA
komputera, musisz wcześniej go wskazać – zaznaczyć.
Najprostszy sposób zaznaczenia obiektu w Windows
polega na pojedynczym kliknięciu lewym przyciskiem
myszki jego ikony. Jeśli jednak chcesz zaznaczyć wię-
cej obiektów na pulpicie lub w oknie folderu, należy
kliknąć lewym przyciskiem myszki kolejne ikony, trzy-
mając naciśnięty klawisz <Ctrl> na klawiaturze. Mo-
żesz też zaznaczyć ikony wybranych obiektów w ten
sposób, że klikasz lewym przyciskiem myszki gdzie-
kolwiek w obszarze okna lub pulpitu i nie zwalniając
tego przycisku, tworzysz wokół obiektów obrys, tak
aby ich ikony znalazły się wewnątrz obrysu. Gdy zwol-
nisz przycisk myszki, ikony zostaną zaznaczone. Aby
zaznaczyć wszystkie ikony w danym obszarze (oknie,
pulpicie), użyj klawiszy <Ctrl+A>.
Otwieranie folderów
za pomocą programu
Mój komputer
Tak jak większość operacji w Windows, także
przeglądanie folderów może się odbywać na wiele
sposobów. Możesz wykorzystać do tego celu pro-
gram Mój komputer (uruchomisz go za pomo-
cą np. menu Start). Poprzez okno tego progra-
mu uzyskasz dostęp zarówno do zainstalowanych
w komputerze napędów, jak i do innych zasobów.
Na przykład, aby w oknie programu Mój komputer
(rysunek 1.31.) wyświetlić zawartość folderu głów-
nego dysku D, wystarczy dwukrotnie kliknąć ikonę
tego napędu. W zależności od ustawień, zawar-
tość folderu zostaje wyświetlona w tym samym lub
w nowym oknie. Z kolei aby otworzyć wybrany folder
na dysku, wystarczy kliknąć dwukrotnie lewym przy-
Rysunek 1.31. Zawartość folderu może zostać wyświetlona
w tym samym lub nowym oknie Windows
32
ciskiem myszki jego ikonę. Będąc w folderze, możesz
otwierać znajdujące się w nim pliki dokumentów, gra-
fiki, pliki programów itp. Aby „wyjść” z danego folde-
ru i powrócić do folderu powyżej, wystarczy kliknąć
na pasku narzędziowym okna Mój komputer ikonę
W górę .
Ćwiczenie 1.9.
Za pomocą programu Mój komputer przejrzyj za-
wartość folderów głównych dysków twojego kom-
putera. Otwórz także wskazany przez nauczyciela
folder w którymś z nich.
Otwieranie folderów
za pomocą programu
Eksplorator Windows
W obsłudze folderów pomocnym programem jest
Eksplorator Windows. Jest to program wyświetlający
hierarchiczną strukturę plików, folderów i dysków kom-
putera (rysunek 1.32.). Za jego pomocą możesz m.in.
innymi wędrować po strukturze folderów komputera,
otwierać i zamykać foldery, uruchamiać programy, ko-
piować czy usuwać obiekty. Program uruchomisz np.
za pomocą menu Start|Wszystkie programy|Akceso-
ria. Okno Eksploratora domyślnie wyświetla zawar-
tość folderu Moje dokumenty. Patrząc na lewą część
tego okna, zauważysz, że jeżeli dany folder zawiera
podfoldery, to z lewej strony jego nazwy jest wyświe-
tlany znaczek [+]. Jeżeli klikniesz lewym przyciskiem
myszki ten znaczek, wykonasz operację „rozwinięcia”
folderu, czyli wyświetlisz strukturę jego podfolderów.
Kiedy folder jest „rozwinięty”, wówczas z jego lewej
 ROZPOCZYNAMY PRACĘ Z KOMPUTEREM
strony pojawia się znaczek [–]. Umożliwia on „zwinię-
cie” folderu (przy folderze ponownie pojawi się zna-
czek [+]). Kliknięcie lewym przyciskiem myszki którejś
z ikon folderów w lewej części okna Eksploratora spo-
woduje wyświetlenie zawartości tego folderu z prawej
strony okna. Inaczej rzecz się ma w prawej części okna
programu. Tutaj, aby wyświetlić zawartość folderu lub
podfolderu, należy dwukrotnie kliknąć lewym przyci-
skiem myszki na jego ikonie w oknie.
Przycisk folderu zwiniętego
Przycisk folderu rozwiniętego
Ikona folderu
Przykładowa ikona pliku
Rysunek 1.32. Przykład okna Eksploratora w systemie
Windows XP
Ćwiczenie 1.10.
Za pomocą Eksploratora przejrzyj zawartość fol-
derów głównych na wskazanym przez nauczyciela
dysku. Otwórz jeden z folderów.
Rysunek 1.33. Mój komputer i Panel sterowania to jedne
z najważniejszych narzędzi systemowych w Windows
33
W oknie Eksploratora możesz również uruchamiać
programy. Wystarczy dotrzeć do danego programu W
w strukturze folderów i podfolderów, a następnie
kliknąć dwukrotnie lewym przyciskiem myszki jego
ikonę w prawej części okna Eksploratora. Inny spo-
sób uruchomienia to kliknięcie prawym przyciskiem
myszki na ikonie programu i wybranie z menu pod-
ręcznego opcji Otwórz.
Program Mój komputer
Program Mój komputer udostępnia wszystkie za-
soby systemowe. Poprzez jego okno (rysunek 1.33.)
możesz uzyskać m.in. dostęp do napędów komputera,
odczytać informacje o systemie, wyszukać pliki i fol-
dery czy je otwierać. Z okna programu Mój komputer
możesz także przejść do Panelu sterowania, aby zmie-
nić któreś z ustawień komputera. Okno Mój komputer
otworzysz np. poprzez menu przycisku Start.
Panel sterowania
Systemowy Panel sterowania (rysunek 1.33.) zawiera
wiele narzędzi do zmiany wyglądu i zachowania Windows.
Za ich pomocą możesz np. dodawać i usuwać aplikacje
z systemu, konfigurować opcje związane z obsługą mul-
timediów, wyglądem ustawień graficznych systemu czy
dokonywać konfiguracji ustawień sieciowych komputera.
Inne narzędzia ułatwiają konfigurowanie Windows do in-
dywidualnych potrzeb użytkownika. Aby otworzyć Panel
sterowania, wystarczy kliknąć przycisk Start, a następnie
polecenie Panel sterowania.
 INFORMATYKA
Ćwiczenie 1.11.
Otwórz okno programu Mój komputer i przejrzyj
jego zawartość. Następnie przejdź z tego okna do
Panelu sterowania i sprawdź ustawienia ekranu za
pomocą ikony Ekran.
Kosz
Przy typowych ustawieniach Windows wszystkie
usuwane foldery, pliki czy skróty trafiają do Kosza,
czyli programu zarządzającego obiektami usuwanymi
z systemu. Kosz symbolizuje ikona . Pliki, foldery
lub skróty, które usuwamy do Kosza, w praktyce są
umieszczane w specjalnym, ukrytym folderze (o na-
zwie Recycled), w którym czekają na decyzję o ich
całkowitym usunięciu albo odzyskaniu.
Rysunek 1.34. Kosz Windows jest czymś w rodzaju
przechowalni usuniętych obiektów
Rysunek 1.35.
Dostępne wraz z Windows aplikacje
użytkowe pozwalają m.in. na tworzenie
dokumentów tekstowych i graficznych
34
Odzyskanie pliku, skrótu czy folderu ma znaczenie
wówczas, gdy dany obiekt został usunięty przypadkowo
lub zmieniliśmy decyzję co do jego usunięcia. Aby odzy-
skać obiekt z Kosza, najpierw otwierasz okno programu
Kosz (np. klikasz dwukrotnie myszką jego ikonę). Na-
stępnie wskazujesz (zaznaczasz) w nim właściwy obiekt
i uruchamiasz dostępne z prawej strony okna polecenie
Przywróć wszystkie elementy lub wybierasz z menu
podręcznego polecenie Przywróć. Odzyskanie obiektów
z Kosza jest możliwe tylko wtedy, gdy nie zostaną one
wcześniej usunięte z niego poleceniem Opróżnij Kosz.
Więcej informacji o usuwaniu plików, folderów czy skró-
tów znajdziesz w rozdziale drugim podręcznika.
Pliki lub foldery usunięte z dysków sieciowych (jeśli
komputer pracuje w sieci) i dysków wymiennych !
(np. dyskietek) nie są przenoszone do Kosza, lecz
usuwane trwale.
Programy Windows
W Windows możemy korzystać z wielu programów
użytkowych, które są standardowo dołączane do sys-
temu. Wśród nich możemy między innymi wymienić
aplikacje użytkowe, jak np. edytor grafiki Paint, edytor
tekstu WordPad czy edytor plików tekstowych Notat-
nik. Innym programem, o którym warto wspomnieć,
jest Kalkulator, umożliwiający wykonywanie zarów-
no prostych, jak i zaawansowanych obliczeń. Dostęp
do tych programów jest możliwy przez menu
Start|Wszystkie programy|Akcesoria. Użytkownik
 ROZPOCZYNAMY PRACĘ Z KOMPUTEREM
Windows może korzystać także z oprogramowania
narzędziowego, czyli programów mających za zada-
nie nadzorowanie i optymalizowanie pracy systemu.
W tej grupie programów są m.in. program Defragmen-
tator dysków porządkujący dane na dysku komputera
i  program Kopia zapasowa, za pomocą którego moż-
liwe jest tworzenie kopii danych na wypadek awarii
dysku albo przypadkowego usunięcia danych. W gru-
pie aplikacji dołączonych do Windows są także gry
(menu Start|Wszystkie programy|Gry).
Typy plików i ich aplikacje
Pracując przy komputerze, nieraz staniesz przed ko-
niecznością uruchomienia czy otwarcia pliku określo-
nego typu. Aby było to jednak możliwe, plik powinien
być rozpoznawany przez Windows a w systemie musi
być zainstalowana aplikacja, za pomocą której będziesz
mógł otworzyć plik. Dlatego też warto zapoznać się z
podstawowymi typami i formatami plików, a także z
nazwami aplikacji i programów, za pomocą których
będą one mogły zostać odczytane.
Pliki wykonywalne
Jak już wspomniano wcześniej, pliki wykonywalne
uruchamiają programy. Mają one rozszerzenia exe lub
com. W Windows większość plików wykonywalnych
będziesz uruchamiał bezpośrednio za pomocą skoja-
rzonych z nimi skrótów lub za pomocą menu Start. Ale
pliki wykonywalne to także pliki, które uruchamiają pro-
gramy instalacyjne aplikacji w systemie. Zwykle są to
pliki typu setup.exe czy instaluj.exe (install.exe). Spo-
tyka się także pliki instalacyjne aplikacji w tzw. formacie
MSI (Microsoft Installer Package), mające rozszerzenie
msi. Plikiem wykonywalnym exe może być także plik
tzw. archiwum samorozpakowującego się.
Pliki tekstowe i dokumentów tekstowych
Pliki tekstowe to pliki zawierające sam tekst, bez ja-
kichkolwiek znaków jego formatowania (czyli pogru-
bienia, kursywy itp.). Mają one zwykle rozszerzenie txt
i mogą być edytowane za pomocą najprostszych edy-
torów typu Notatnik. Pliki dokumentów tekstowych to
z kolei pliki tworzone za pomocą programów nazywa-
nych edytorami tekstu. Do najpopularniejszych pro-
gramów tego typu należy Word oraz wspomniany już
wcześniej WordPad. Dokumenty tekstowe tworzone
w tych aplikacjach domyślnie mają rozszerzenie doc.
Możesz także spotkać pliki dokumentów tekstowych
w uniwersalnym formacie RTF (Rich Text Format).
Pliki dokumentów zapisanych w tym formacie mają roz-
szerzenie rtf.
35
Pliki graficzne
Pliki graficzne to pliki, które zawierają rysunki,
zdjęcia i obrazy. Spośród wielu formatów grafiki
do najpopularniejszych należą formaty JPEG, GIF
i PNG. Pliki z grafiką w tych formatach mają odpo-
wiednio rozszerzenia: jpg (jpeg), gif, png i możesz
je otwierać oraz edytować m.in. w programie Paint,
a także za pomocą takich edytorów grafiki, jak np.
Adobe Photoshop czy PaintShop Pro. Do przegląda-
nia grafiki możesz także wykorzystać funkcję Win-
dows o nazwie Podgląd obrazów i faksów. Oprócz
plików z grafiką w formatach JPEG, GIF i PNG ist-
nieją obrazki nazywane klipartami. Kliparty to obraz-
ki z różnych dziedzin życia zamieszczone w pakiecie
Microsoft Office.
Pliki publikacji elektronicznych
Najpopularniejszą formę publikacji elektronicznych
stanowią pliki dokumentów hipertekstowych two-
rzonych w języku HMTL (Hyper Text Markup Lan-
guage), czyli dokumentów zawierających powiązane
ze sobą bloki odpowiednio sformatowanego tekstu
i grafiki, pomiędzy którymi można się przemieszczać
za pomocą tzw. hiperłączy (odnośników). Przykładem
dokumentów hipertekstowych są m.in. strony WWW.
Dokumenty HTML zwykle mają rozszerzenie htm
lub html i możesz je przeglądać za pomocą progra-
mów nazywanych przeglądarkami internetowymi, np.
dostępnego w Windows Internet Explorera (rysunek
1.36.).
Drugim popularnym formatem publikacji elektro-
nicznych jest PDF (Portable Document Format). Pliki
PDF (rozszerzenie pdf) zawierają zarówno tekst, jak
i grafikę oraz obsługują hiperłącza. Przeglądanie tego
typu dokumentów umożliwia m.in. program Adobe
Acrobat Reader.
Pliki archiwów
Pliki archiwów to pliki powstające w czasie archi-
wizowania innych plików. Do najpopularniejszych
formatów archiwów należy m.in. ZIP domyślnie roz-
poznawany przez Windows (pliki z rozszerzeniem
zip). Pliki archiwum możesz także otwierać za pomocą
programów archiwizujących typu WinZIP i WinRAR.
Archiwa mogą także być udostępniane jako tzw. ar-
chiwa samorozpakowujące się (do rozpakowania nie
wymagają programu, w  którym zostały utworzone).
Wówczas ich pliki mają rozszerzenie exe.
Pliki multimediów
Pliki multimedialne to pliki zawierające dźwięk,
obraz wideo i animacje. Standardowym formatem
 INFORMATYKA

Rysunek 1.36. Dokumenty HTML

otwierasz za pomocą przeglądarki
internetowej

z rozszerzeniem cda). Windows Media Player odtwarza

także pliki wideo. Mogą to być pliki m.in. w formacie
MPEG (rozszerzenie mpg i mpeg), AVI (rozszerzenie
avi), ASF (rozszerzenie asf) oraz WMV (rozszerzenie
wmv). O formatach plików, a także o urządzeniach
i programach mutlimedialnych dowiesz się z rozdziału
ósmego.

Plik danego typu możesz w Windows skojarzyć z wy-

braną aplikacją, za pomocą której będzie on domyśl- E
nie otwierany. Przedstaw, jak to zrobisz.

Sprawdź, czy wiesz i potrafisz:

Rysunek 1.37. Windows Media Player pozwala odtwarzać
pliki dźwiękowe i wideo 1. Określ funkcję programu Mój komputer w systemie.
3. Za pomocą jakiego oprogramowania otworzysz plik
plików dźwiękowych w Windows jest format WAV, z rozszerzeniem rtf?
a pliki tego formatu mają rozszerzenia wav. Drugim 4. Z jakich znaków może się składać nazwa podstawo-
często spotykanym formatem dźwiękowym jest MP3 wa pliku?
(pliki w tym formacie mają rozszerzenie mp3). Dźwięk
w każdym z wymienionych formatów odtworzysz za
pomocą np. programu Windows Media Player. Za jego
pomocą możesz także odtwarzać muzykę z klasycznych
płyt kompaktowych zapisaną w formacie CDA (pliki

36
 Rozdział 2

Zarządzamy folderami, plikami

i programami w komputerze
 INFORMATYKA
Foldery, pliki i skróty
do programów
Dowiesz się i nauczysz:
• jak tworzyć foldery,
• na czym polega tworzenie skrótów do programów,
dokumentów i innych obiektów,
• co to są atrybuty i jak je przypisywać do plików
i folderów,
• jak wyszukiwać foldery, pliki i skróty w zasobach systemu.
Tworzenie folderów
Podobnie jak wiele innych operacji w środowisku
Windows, także tworzenie folderów może się odbywać
na kilka sposobów. Najłatwiej folder utworzysz na pul-
picie. W tym celu:
• kliknij prawym przyciskiem myszki w obszarze pul-
pitu;
• wybierz polecenie Nowy z menu podręcznego i jako
nowy obiekt wskaż Folder;
• gdy na pulpicie pojawi się ikona folderu, wpisz dla
niego nazwę;
• kliknij pulpit gdziekolwiek poza ikoną.
Rysunek 2.1. Nowy folder na pulpicie utworzysz m.in. za
pomocą poleceń menu podręcznego
Tworzenie folderów na dysku twardym czy dyskiet-
ce przebiega w podobny sposób. Wystarczy otworzyć
okno programu Mój komputer, kliknąć w nim ikonę
wybranego napędu dysku twardego, a następnie w ok-
nie folderu tego dysku kliknąć prawym przyciskiem
myszki i z menu podręcznego wybrać polecenie Nowy.
38
Foldery możesz także tworzyć w oknie programu Eks-
plorator. Wystarczy w jego lewej części wskazać odpo-
wiedni napęd, przejść do prawej strony okna i wywołać
menu podręczne wraz z poleceniem Nowy.
Ćwiczenie 2.1.
Za pomocą okna Mój komputer utwórz na dyskiet-
ce folder Polska, a w nim foldery z nazwami pięciu
wybranych województw. W każdym z tych folderów
utwórz folder z nazwą stolicy danego województwa.
Ćwiczenie 2.2.
Korzystając z okna programu Eksplorator, utwórz
na dyskietce folder Przedmioty zawierający podfol-
dery: Chemia, Fizyka, Matematyka.
Tworzenie skrótów
Skróty do programów są zwykle tworzone przez ich
programy instalacyjne i umieszczane na pulpicie. Ale
skróty do wybranych obiektów (dokumentów, folderów
czy plików programów) możesz także tworzyć sam.
Jeden ze sposobów utworzenia skrótu na pulpicie po-
lega na wykorzystaniu znanego ci już polecenia Nowy
z menu podręcznego pulpitu. Aby utworzyć skrót, wy-
konaj poniższe polecenia (rysunek 2.2.):
• kliknij prawym przyciskiem myszki w obszarze
pulpitu;
• z menu podręcznego wybierz polecenie Nowy, a na-
stępnie polecenie Skrót;
• w oknie dialogowym Tworzenie skrótu kliknij
przycisk Przeglądaj;
• w oknie Przeglądanie w poszukiwaniu folderu
wskaż obiekt, dla którego chcesz utworzyć skrót
i wybór zatwierdź przyciskiem OK;
• gdy powrócisz do okna dialogowego Tworzenie
skrótu, kliknij w nim przycisk Dalej;
• następnie w oknie Wybieranie tytułu programu
podaj nazwę dla tworzonego skrótu;
• zakończ tworzenie skrótu, klikając przycisk Zakończ
w ostatnim z okien.
Ćwiczenie 2.3.
Za pomocą polecenia Nowy w menu podręcznym
utwórz na pulpicie skrót do napędu dyskietek w two-
im komputerze.
Możesz także tworzyć skróty dla wybranych obiek-
tów, przeciągając ich ikony bezpośrednio z okna ich
folderu na pulpit. Pamiętaj, aby przed przeciągnię-
 ZARZĄDZANIE FOLDERAMI, PLIKAMI I PROGRAMAMI W KOMPUTERZE

Rysunek 2.2. Tworzenie skrótu na pulpicie

ciem ikony kliknąć ją prawym przyciskiem myszki

i przeciągać ją, przytrzymując ten klawisz naciśnięty.
Gdy ikona zostanie przeciągnięta na pulpit, wystarczy
zwolnić przycisk myszki i z wyświetlonego menu pod-
ręcznego wybrać polecenie Utwórz skrót(y) tutaj.

Ćwiczenie 2.4.
Korzystając z metody przeciągania ikony, utwórz
na pulpicie skrót do wskazanego przez nauczyciela
obiektu w zasobach twojego komputera.

Informacje o właściwościach
folderów, plików i skrótów
W czasie pracy z folderami, plikami i skrótami
możesz uzyskać dodatkowe informacje o nich. Aby je
odczytać, kliknij prawym przyciskiem myszki ikonę
obiektu i z menu podręcznego wybierz polecenie Wła-
ściwości. Informacje zostaną wyświetlone w oknie dia-
logowym Właściwości (rysunek 2.3.). W zależności
od typu obiektu, okno to zawierać będzie różnego typu
karty. Podstawowe informacje o obiekcie odczytasz Rysunek 2.3. Przykład okna właściwości pliku edytora Word
z karty o nazwie Ogólne.

39
 INFORMATYKA

Mogą to być informacje np. o atrybutach obiektu.

Jak już wiesz, każdy obiekt typu folder, plik lub skrót
ma atrybuty określające jego podstawowe właściwo-
ści. Za pomocą okna Właściwości możesz je zmieniać.
Np. aby utrudnić przypadkowe usunięcie pliku, wygod-
nie jest przypisać do niego atrybut Ukryty lub Tylko do
odczytu. Wystarczy tylko zaznaczyć odpowiednie pole
wyboru w grupie Atrybuty. Z kolei, aby usunąć dany
atrybut, postępuj odwrotnie, czyli usuń zaznaczenie
z wybranego pola wyboru.

Wyszukiwanie folderów,
plików i skrótów
Jeśli nie pamiętasz, gdzie w zasobach komputera za-
pisałeś plik lub na którym nośniku utworzyłeś folder,
możesz skorzystać z funkcji wyszukiwania. Aby od-
szukać wybrany obiekt, wybierz menu Start|Wyszukaj
i w oknie Wyniki wyszukiwania, na liście poleceń
z jego lewej strony wskaż, co chcesz wyszukać. Np.
jeśli ma to być plik lub folder, wybierz polecenie Pliki
i foldery i w polu Cała nazwa pliku lub jego część podaj Wyszukując pliki lub inne obiekty w systemie, warto E
nazwę szukanego pliku. Aby rozpocząć wyszukiwanie, korzystać z tzw. masek w ich nazwach. Wyjaśnij, na
kliknij przycisk Wyszukaj. Jeśli plik o podanej nazwie czym polega tworzenie masek i za pomocą jakich
zostanie odnaleziony, informacja o nim pojawi się symboli można je tworzyć?
z prawej strony okna wyszukiwania.

Rysunek 2.4. Okno wyszukiwania

i wynik wyszukiwania przykładowego pliku

40
 ZARZĄDZANIE FOLDERAMI, PLIKAMI I PROGRAMAMI W KOMPUTERZE
Sprawdź, czy wiesz i potrafisz:
1. Wymień sposoby tworzenia skrótów na pulpicie.
2. W jaki sposób możesz zmienić atrybut pliku?
3. Jak znaleźć plik lub folder w systemie?
Podstawowe operacje
na folderach, plikach
i skrótach
Dowiesz się i nauczysz:
• jak kopiować pliki, foldery i skróty w Windows,
• co to takiego schowek systemowy,
• czym różni się przenoszenie od kopiowania i jak
przenosić foldery, pliki i skróty,
• jak usuwać zawartość nośników danych,
• na czym polega formatowanie dyskietki.
Kopiowanie plików
i folderów
Kopiowanie polega na powielaniu danego obiektu
i pozostawieniu oryginału. Np. gdy kopiujesz doku-
ment w punkcie ksero, otrzymujesz jego kopię, ale
oryginał pozostaje w niezmienionej postaci. Podobnie
jest z tworzeniem kopii plików, folderów czy skrótów.
Poniżej przedstawione zostały dwa wybrane sposoby
Rysunek 2.5. W czasie kopiowania na dysku źródłowym pozostaje oryginał obiektu, a na dysku docelowym tworzona jest jego kopia
41
kopiowania plików, folderów i skrótów w Windows.
Pierwszy z nich polega na wykorzystaniu metody
„ciągnij i upuść”. Drugi – na przekopiowaniu obiektu
z wykorzystaniem schowka systemowego.
„Ciągnij i upuść” to metoda polegająca na obsługi-
waniu myszą operacji kopiowania, przenoszenia czy D
usuwania obiektów typu folder, plik, skrót.
1. Kopiowanie metodą „ciągnij i upuść”
Otwierasz okno folderu z obiektem źródłowym
(np. plikiem), klikasz ten obiekt lewym przyci-
skiem myszki i przytrzymując przycisk, przecią-
gasz obiekt do jego docelowego miejsca, czyli np.
do okna innego folderu. W tym czasie wskaźnik
myszki ma postać strzałki ze znaczkiem plus .
Z chwilą zwolnienia przycisku myszki system rozpo-
czyna kopiowanie. W taki sam sposób możesz kopio-
wać nie jeden, lecz całą grupę obiektów (np. plików).
Wcześniej jednak musisz ją zaznaczyć.
Ćwiczenie 2.5.
Na dowolnie wybranym dysku utwórz folder o na-
zwie Gimnazjalista. Następnie za pomocą metody
„ciągnij i upuść” przekopiuj go na dyskietkę.
2. Kopiowanie z wykorzystaniem schowka
Na innej zasadzie odbywa się kopiowanie z po-
mocą tzw. schowka systemowego. Schowek to
zarezerwowany przez Windows obszar pamięci
operacyjnej, w którym mogą być umieszczane tym-
czasowo skopiowane np. teksty, obrazki, pliki czy
 INFORMATYKA
foldery. Kopiowanie z pomocą schowka przebiega
w następujący sposób:
• wskazujesz obiekt (np. plik), który ma zostać sko-
piowany;
• za pomocą kombinacji klawiszy <Ctrl+C> (lub
polecenia Kopiuj z menu podręcznego) kopiujesz
go do schowka;
• wskazujesz docelowy folder dla obiektu i za pomocą
kombinacji klawiszy <Ctrl+V> (lub polecenia
Wklej z menu podręcznego) wklejasz kopię
obiektu.
Używając schowka, możesz kopiować nie tylko
pliki czy foldery, lecz także kopiować różnego rodza-
ju obiekty pomiędzy aplikacjami. Na przykład możesz
skopiować obrazek rysowany w jakimś programie
graficznym i wkleić go do dokumentu z tekstem
w edytorze tekstu.
Ćwiczenie 2.6.
Przekopiuj za pomocą schowka systemowego do-
wolny plik z dyskietki na dysk twardy.
Przenoszenie plików
i folderów
Przenoszenie folderów, plików czy skrótów polega
na fizycznym przemieszczeniu obiektu z jednego miej-
sca do drugiego. To tak, jakbyś przestawiał samochód
z jednego miejsca parkingowego na inne. Parkując na
jednym miejscu – zwalniasz poprzednie. Podobnie
z folderem, plikiem lub skrótem na dysku. Przy prze-
noszeniu zostają one usunięte z pierwotnego miejsca,
a pojawiają się na nowym miejscu. Plik przeniesiesz,
podobnie jak w przypadku kopiowania, wykorzystując
metodę „ciągnij i upuść” lub schowek systemowy.
W metodzie „ciągnij i upuść” po wskazaniu (zaznacze-
niu) przenoszonego obiektu należy w czasie jego prze-
ciągania trzymać naciśnięty klawisz <Shift> na
klawiaturze. Z kolei przy przenoszeniu obiektu
42
z wykorzystaniem schowka, zamiast polecenia Kopiuj
<Ctrl+C>, użyj polecenia Wytnij <Ctrl+X>. Wkleja-
nie obiektu odbywa się za pomocą klawiszy <Ctrl+V>.
Możesz także przenosić całe grupy folderów, plików i
skrótów.
Przenoszenie plików czy folderów metodą „ciągnij
i upuść” w obrębie tego samego dysku jest także W
możliwe bez udziału klawisza <Shift>. Można to
wykonać wówczas, gdy zarówno plik, który chcesz
przenieść, jak i podfolder, w którym ma się ten plik
znaleźć, są wyświetlane w tym samym oknie.
Gdy za pomocą schowka systemowego kopiujemy
lub przenosimy pliki albo foldery, pamiętajmy o tym, !
że w tym przypadku schowek potrafi zapamiętać
tylko jeden obiekt. W praktyce oznacza to, że wsta-
wienie do schowka nowego obiektu usuwa jego po-
przednią zawartość. Także zamknięcie systemu
Windows czy restart komputera powodują usunięcie
zawartości schowka.
Ćwiczenie 2.7.
Na dysku utwórz folder o nazwie Ćwiczenie. Na-
stępnie korzystając z metody „ciągnij i upuść”, prze-
nieś go na dyskietkę. Przećwicz także przenoszenie
ze schowkiem systemowym, przenosząc wspomnia-
ny folder z powrotem na dysk twardy.
Usuwanie folderów i plików
w systemie Windows
Usunięcie folderu, pliku czy skrótu w Windows jest
możliwe tylko wtedy, gdy usuwany obiekt nie jest uży-
wany przez inną aplikację w systemie. A to oznacza,
że nie można np. usunąć z dysku dokumentu edytora
WordPad, jeśli w danym momencie ten dokument jest
otwarty. Aby usunąć plik, folder czy skrót, użyj jedne-
go z poniższych sposobów:
• kliknij lewym przyciskiem myszki ikonę obiektu,
który chcesz usunąć i przytrzymując przycisk myszki,
przeciągnij ją do kosza;
• kliknij prawym przyciskiem myszki ikonę obiektu
wskazanego do usunięcia i z menu podręcznego
obiektu wybierz polecenie Usuń;
• zaznacz usuwany obiekt, po czym naciśnij klawisz
<Delete> na klawiaturze. Jeśli przed naciśnięciem
klawisza <Delete> przytrzymasz klawisz <Shift>,
 ZARZĄDZANIE FOLDERAMI, PLIKAMI I PROGRAMAMI W KOMPUTERZE

obiekt usuniesz z pominięciem kosza. Oznacza to,
że nie będziesz mógł go odzyskać;
• zaznacz obiekt do usunięcia w oknie programu Mój
komputer bądź Eksplorator i wybierz z menu
głównego tych programów polecenia Plik|Usuń.
Możesz także usuwać całe grupy plików, skrótów
czy folderów (wraz z całą ich zawartością). Wcześniej
jednak musisz zaznaczyć żądaną grupę obiektów.
Przy domyślnych ustawieniach systemu, gdy chcesz
! usunąć wybrany obiekt, Windows wymaga potwier-
dzenia polecenia usunięcia. Jeżeli polecenie to po-
twierdzisz, obiekt zostanie umieszczony w koszu,
w przeciwnym razie polecenie zostanie anulowane.
np. w przypadku braku systemu na dysku twardym.
Jeśli nie zaznaczysz żadnego z pól wyboru w oknie
formatowania, system wykona standardowe (pełne)
formatowanie dyskietki.
• w polu Etykieta woluminu wpisz nazwę dla dys-
kietki. Jej długość nie może przekraczać 11 znaków
(i nie może zawierać znaków typu &%* itp.);
• aby uruchomić polecenie formatowania, kliknij
myszką przycisk Rozpocznij.

Formatowanie
Szczególną odmianą operacji usuwania danych jest
formatowanie nośnika. W czasie formatowania dyskietki
czy dysku twardego z nośnika są usuwane wszystkie dane
(foldery, pliki, skróty). Najczęściej formatowaniu podda-
wane są dyskietki. Formatujemy je np., gdy pojawi się
na nich wirus, którego nie potrafi usunąć żaden program
antywirusowy, pojawiły się na nich błędy odczytu, czy
wreszcie w ogóle nie potrafimy odczytać ich zawartości.

Formatowania dysków twardych powinni się po-

! dejmować tylko doświadczeni użytkownicy kom-
puterów. Utrata danych spowodowana nieprzemy-
ślanym formatowaniem dysku twardego może być
bardzo przykra.

Aby sformatować dyskietkę w Windows, wykonaj

poniższe polecenia:
Rysunek 2.6. Formatowanie dyskietki
• umieść w napędzie dyskietek dyskietkę przygotowaną
do formatowania;
• otwórz okno programu Mój komputer;
• wybierz w nim ikonę napędu dyskietek i kliknij na Po formatowaniu dyskietki, pomimo że zostaną
niej prawym przyciskiem myszki; z niej usunięte wszystkie dane, istnieje możliwość E
• z menu podręcznego wybierz polecenie Formatuj...; ich odzyskania. Wyjaśnij, kiedy jest to możliwe
• w oknie Formatuj Stacja dyskietek... określ opcje i w jaki sposób można tego dokonać?
formatowania;

Opcja Szybkie formatowanie usuwa dane z dys-
kietki bez testowania jej nośnika magnetycznego,
W z kolei opcja Utwórz dysk startowy systemu
MS-DOS sprawi, że po sformatowaniu dyskietki
zostaną na nią skopiowane podstawowe pliki sys-
temowe, które umożliwią uruchomienie komputera
Sprawdź, czy wiesz i potrafisz:
1. Co oznacza termin „ciągnij i upuść”?
2. Na czym polega różnica pomiędzy kopiowaniem
a przenoszeniem pliku?
3. W jaki sposób możesz usunąć plik z pominięciem
kosza?

43
 INFORMATYKA
Zarządzanie
programami
i urządzeniami
w komputerze
Dowiesz się i nauczysz:
• jak doinstalować brakujące składniki Windows,
• jak zainstalować aplikacje w komputerze,
• na czym polega usuwanie aplikacji z systemu,
• jak instalować urządzenia w systemie.
Dodawanie i usuwanie
składników Windows
To, czy w Windows są dostępne programy typu Paint,
Wordpad, Kalkulator i inne narzędzia, zależy od sposo-
bu instalacji systemu w twoim komputerze. Jeśli któryś
z „komponentów” systemu nie jest dostępny, oznacza
to, że nie został zainstalowany. Możesz go jednak doin-
stalować. Wystarczy w oknie programu Mój komputer
(lub Panel sterowania) uruchomić program Dodawa-
nie lub usuwanie programów. Następnie w jego oknie,
z lewej strony kliknąć ikonę Dodaj/Usuń składniki sys-
temu Windows. W ten sposób uruchomiony zostanie
Rysunek 2.7. W zainstalowaniu lub odinstalowaniu
wybranych składników Windows pomoże ci program kreatora
44
Kreator składników systemu Windows, czyli pro-
gram, którego zadaniem jest ułatwienie użytkowni-
kowi instalowania lub odinstalowywania składników
systemu.
Aby zainstalować całą grupę programów w syste-
mie, wystarczy w oknie kreatora zaznaczyć pole wybo-
ru przy jej nazwie. Jeśli chcemy zainstalować jedynie
wybrane składniki grupy, należy ją wskazać na liście
i kliknąć przycisk Szczegóły, a następnie wybrać
składnik, który chcemy zainstalować i kliknąć przy-
cisk OK. W podobny sposób zaznaczasz składniki do
usunięcia.
Zainstalować (lub usunąć) składniki Windows może
tylko użytkownik, który zalogował się w systemie !
na prawach administratora. Modyfikacją ustawień
systemu powinni się zajmować jedynie doświadcze-
ni użytkownicy komputerów.
Instalacja i usuwanie
aplikacji w systemie
W odmienny sposób niż dodawanie składników
Windows odbywa się instalacja innych aplikacji w
systemie, np. gier, pakietów biurowych, edytorów
grafiki, oprogramowania antywirusowego itd. Cha-
rakterystyczną cechą tych aplikacji jest to, że instalu-
ją one swoje programy, pliki, biblioteki itp. do wielu
różnych folderów na dysku komputera. Programy te
dopisują również odpowiednie dane o swoich zaso-
bach do plików konfiguracyjnych Windows. Dlatego
też przed użytkowaniem należy przeprowadzić ich in-
stalację w systemie. Umożliwiają to specjalne progra-
my instalacyjne aplikacji zapisane np. na płycie CD
czy DVD, za pośrednictwem których dana aplikacja
jest rozprowadzana. Instalacja aplikacji w systemie
może zostać zapoczątkowana samoczynnie – należy
w tym celu umieścić płytę instalacyjną w napędzie
CD (DVD). Jeśli instalacja nie rozpocznie się samo-
czynnie, musisz odszukać plik uruchamiający insta-
lację, np. install.exe lub setup.exe. Bez względu na
nazwę będą to pliki wykonywalne, czyli z rozszerze-
niem exe, com lub ewentualnie msi. Gdy instalator
programu zostaje uruchomiony, wybieramy opcję in-
stalacji, a także podajemy nazwę i lokalizację folderu,
w którym ma zostać zainstalowana aplikacja. Nierzad-
ko musimy również podać numer seryjny programu
czy inne parametry, na podstawie których weryfiko-
wana jest legalność programu.
 ZARZĄDZANIE FOLDERAMI, PLIKAMI I PROGRAMAMI W KOMPUTERZE
Rysunek 2.8. Przykładowe okno instalatora
aplikacji – instalacja pakietu Microsoft Office
Jeżeli instalujesz na swoim komputerze aplikację,
! to przyjmujesz warunki licencji jego użytkowania.
A to oznacza, że powinieneś ich przestrzegać zgodnie
z obowiązującym prawem.
Także usunięcie danej aplikacji z systemu wymaga
przeprowadzenia odpowiedniej operacji. Nie wystar-
czy usunąć jej plików z dysku. Usunięte muszą zostać
także wszystkie wpisy o aplikacji w samym systemie
Rysunek 2.9. Okno Dodawanie lub usuwanie programów
45
Windows. Dlatego do odinstalowania aplikacji nale-
ży użyć odpowiedniego programu deinstalacyjnego.
Większość aplikacji ma własne programy deinstalacyj-
ne, za pomocą których można je łatwo usunąć z sys-
temu. Są one zwykle dostępne przez menu Start lub
w oknie wspomnianego wcześniej programu Doda-
wanie lub usuwanie programów. Uruchomienie dein-
stalacji wybranego programu z listy wyświetlanej
w tym oknie polega na zaznaczeniu jego nazwy (rysu-
nek 2.9.) i kliknięciu przycisku Zmień/Usuń.
Instalowanie
i deinstalowanie urządzeń
komputera
Takie urządzenia, jak drukarka, karta grafiki czy
modem, a dokładniej programy ich obsługi (sterow-
niki), instalujemy w różny sposób. Może się to np.
odbywać automatycznie, tzn. po podłączeniu urządze-
nia do komputera system wykrywa je i instaluje sa-
moczynnie. Do instalacji możemy też potrzebować
stosownego programu obsługi urządzenia (zwykle jest
 INFORMATYKA

on dołączany do urządzenia na płycie czy dyskietce) Centrum zarządzania urządzeniami komputera – to

i zainstalować go w systemie w podobny sposób, jak
instalujemy aplikacje Windows.
Instalowanie i odinstalowywanie urządzeń kompu-
! tera jest możliwe, jeśli logujesz się w systemie na
koncie z uprawnieniami administratora. Operacji
instalowania i deinstalowania urządzeń w systemie
powinni podejmować się doświadczeni użytkowni-
cy komputerów.
Menedżer urządzeń. Aby się do niego dostać, przejdź
do okna Mój komputer i na liście z jego lewej stro-
ny kliknij polecenie Wyświetl informacje o systemie.
Następnie w oknie Właściwości systemu, na kar-
cie Sprzęt kliknij przycisk Menedżer urządzeń.
W oknie menedżera uzyskasz pełną informację o za-
instalowanych w systemie urządzeniach. Korzystając
z tego okna, możesz także usunąć wybrane urządzenie
z systemu.

Rysunek 2.10. Instalowanie urządzenia w systemie

Rysunek 2.11. W oknie Menedżer urządzeń uzyskasz pełną informację o danym urządzeniu

46
 ZARZĄDZANIE FOLDERAMI, PLIKAMI I PROGRAMAMI W KOMPUTERZE

Rysunek 2.12. Kreator dodawania drukarki jest bardzo pomocny

dla początkującego użytkownika Windows

Jak zainstalować drukarkę Sprawdź, czy wiesz i potrafisz:

w Windows? 1. Jak można doinstalować w systemie brakujący
składnik Windows?
W Windows wszystkie aplikacje mogą drukować 2. W jaki sposób usuniesz z systemu aplikację?
swoje dokumenty na drukarce podłączonej do kom- 3. Jaką funkcję w Windows pełni Menedżer urządzeń?
putera i zainstalowanej w systemie za pośrednictwem
specjalnego folderu w Panelu sterowania – Drukarki
i faksy. Folder ten pełni funkcję pośrednika pomiędzy
drukarką w systemie a korzystającymi z niej progra-
Archiwizacja
mami. Przesyłane przez programy dane do drukowa-
nia wraz z informacją, np. o typie czcionek, przejmuje
danych i ochrona
folder drukarek, który za pomocą dostępnych w nim
mechanizmów realizuje polecenia drukowania.
przeciwwirusowa
Jeśli z jakichś powodów (np. nietypowy model urzą-
dzenia) Windows nie zainstaluje automatycznie twojej
w komputerze
drukarki, możesz sam ją zainstalować. Wystarczy, że Dowiesz się i nauczysz:
otworzysz folder drukarki, a następnie z lewej stro- • na czym polega archiwizacja i kompresja danych,
ny jego okna wybierzesz polecenie Dodaj drukarkę. • w jaki sposób tworzyć archiwa,
W ten sposób uruchomisz kreator dodawania drukarki, • o zasadach profilaktyki antywirusowej,
który poprowadzi cię przez kolejne etapy instalowania • jak zwalczać wirusy komputerowe.
drukarki (rysunek 2.12.).

! Jeśli podłączysz drukarkę do komputera, np. za po- Archiwizacja i kompresja

mocą portu USB, w trakcie pracy systemu, Windows
„zauważy” ten fakt i automatycznie rozpocznie jej
instalację. Jeśli nie znajdzie programu jej obsługi,
poprosi nas o umieszczenie w odpowiednim napę-
dzie płyty instalacyjnej.
danych
Kiedy tworzysz dokumenty i gromadzisz dane
w komputerze, pamiętaj o ich bieżącej archiwizacji,
czyli tworzeniu kopii. Awaria dysku twardego, przy-

47
 INFORMATYKA
padkowe usunięcie plików, jak i wiele innych sytuacji
może być przyczyną utraty cennych danych.
Dane w komputerze są mniej lub bardziej cenne.
! Musisz sobie jednak zdawać sprawę, że jeśli je
utracisz, niektóre z nich będziesz musiał ponownie
wprowadzać do komputera. Musisz również pamię-
tać o tym, że niektóre informacje mogą być niemoż-
liwe do odtworzenia.
Archiwizacja danych ma swoje reguły:
1. Dane przechowuj na wymiennych nośnikach danych.
Może to być np. dyskietka, przenośny dysk twardy,
płyta CD lub DVD;
2. Nośniki, na których archiwizujesz dane, przechowuj
w bezpiecznym miejscu. Pamiętaj, że kopia danych
nie powinna znajdować się w tym samym kom-
puterze, co ich oryginał;
3. Jeśli jako nośnika kopii używasz dyskietek, twórz
kilka kopii danych, ponieważ są one mało trwałym
nośnikiem;
4. Pamiętaj, aby zawsze najpierw tworzyć nową kopię
danych na innym nośniku, a dopiero potem usuwać
starsze kopie.
Najprostszym sposobem archiwizacji plików czy
folderów jest skorzystanie z popularnych programów
archiwizujących, zwanych też programami kompresu-
jącymi. Programy te nie tylko tworzą archiwa z plików
i folderów, ale także je kompresują, przez co archi-
wizowane foldery czy pliki mają nieraz wielokrotnie
mniejszą objętość niż przed archiwizacją.
Rysunek 2.13. Tworzenie archiwum w systemie Windows
48
Programy kompresujące są zwykle programami
udostępnianymi na licencji typu freeware lub sha- W
reware. Obecnie w środowisku Windows i nie tylko
najpopularniejszymi formatami archiwów są forma-
ty ZIP i RAR.
Kompresowanie folderów
i plików – pakowanie
archiwum
Windows XP umożliwia archiwizację (kompresję)
plików bez dodatkowego oprogramowania. Wykorzy-
stuje w tym celu funkcję Foldery skompresowane (zip).
Aby z niej skorzystać i utworzyć archiwum z wybra-
nego pliku czy folderu, wystarczy kliknąć jego ikonę
prawym przyciskiem myszki i z menu podręcznego
wybrać opcję Wyślij do|Folder skompresowany (zip)
(rysunek 2.13.).
Plik archiwum (nazywany folderem skompresowa-
nym) domyślnie jest tworzony w miejscu, w którym
zapisany był kompresowany obiekt, a ikona archiwum
przybiera postać charakterystycznej teczki z suwa-
kiem . Standardowym formatem archiwów w Win-
dows jest ZIP. Dlatego też utworzony plik archiwum
będzie miał rozszerzenie zip. Tworzenie archiwum
może się odbywać także w inny sposób. Najpierw na
wybranym nośniku danych (dysku, dyskietce) tworzy-
my folder skompresowany o żądanej nazwie. W tym
celu wystarczy w oknie folderu nośnika kliknąć pra-
wym przyciskiem myszki i w menu podręcznym wy-
 ZARZĄDZANIE FOLDERAMI, PLIKAMI I PROGRAMAMI W KOMPUTERZE
brać polecenie Folder skompresowany (zip) (rysunek
2.14.). Gdy taki folder zostanie utworzony, aby skom-
presować inny folder, plik czy program, wystarczy go
przeciągnąć myszką do folderu skompresowanego.
Rysunek 2.14. Tworzenie folderu skompresowanego za
pomocą menu podręcznego
Ćwiczenie 2.8.
Zarchiwizuj folder wskazany przez nauczyciela wraz
z całą jego zawartością. Porównaj wielkość orygina-
łu i folderu skompresowanego z tym plikiem.
Rysunek 2.15. Kreator wyodrębniania plików
ze skompresowanego folderu
49
Niektóre pliki (foldery) zapisane w folderze skom-
presowanym mogą być otwierane bezpośrednio, inne
należy najpierw wyodrębnić z archiwum, czyli zde-
kompresować (wypakować).
Wyodrębnianie folderów
i plików – rozpakowywanie
archiwum
Tak jak łatwo możesz spakować plik, folder czy cały
program za pomocą funkcji Foldery skompresowane
(zip), tak w równie prosty sposób możesz wyodręb-
nić spakowane obiekty z folderu skompresowanego.
W tym celu np. w oknie Mój komputer wskaż wybra-
ny folder skompresowany, a następnie:
• aby wyodrębnić pojedynczy plik lub folder, otwórz
skompresowany folder (po prostu klikając go)
i przeciągnij interesujący cię obiekt z tego folderu
w nowe miejsce;
• aby wyodrębnić wszystkie pliki lub foldery z archi-
wum, kliknij prawym przyciskiem myszki skom-
presowany folder i z menu podręcznego wybierz
polecenie Wyodrębnij wszystkie....
 INFORMATYKA
W dalszej kolejności, w Kreatorze wyodrębniania
folderów skompresowanych wskaż docelowe miejsce
w twoim systemie dla wyodrębnianych plików.
Ćwiczenie 2.9.
Wyodrębnij najpierw pojedynczy plik, a następnie
wszystkie pliki z archiwum utworzonego w ćwicze-
niu 2.7. do lokalizacji określonej przez nauczyciela.
Tworzenie archiwów jest możliwe także za pomocą
zewnętrznych programów archiwizujących typu np.
WinZip czy WinRar. Programy tego typu udostępniają
opcje tworzenia bardziej zaawansowanych archiwów.
Między innymi pozwalają tworzyć archiwa wieloczę-
ściowe (plik archiwum jest dzielony na kilka plików
o podanej objętości) czy archiwa samorozpakowujące
się. Te ostatnie można rozpakowywać w sposób w pełni
automatyczny, także na komputerach ze starszymi wer-
sjami Windows. Po prostu wystarczy uruchomić plik
archiwum dwukrotnym kliknięciem myszki.
Rysunek 2.16. Tworzenie i rozpakowywanie archiwów umożliwiają także programy typu WinRAR czy WinZIP
50
Co to takiego wirus
komputerowy i skąd się
bierze?
Zawsze gdy wymieniasz dane z innymi kompute-
rami (np. w sieci), korzystasz z usług internetowych
lub kopiujesz pliki z dyskietek albo płyt CD (DVD)
zapisywanych na innych komputerach, pamiętaj o za-
grożeniu, jakim dla twoich danych są wirusy kompu-
terowe.
Wirus komputerowy to najczęściej krótki program,
który zajmuje niewiele miejsca w pamięci i ma D
zdolność do samodzielnego powielania się; wirusy
komputerowe tworzą anonimowi programiści – chcą
spowodować szkody w cudzych komputerach.
 ZARZĄDZANIE FOLDERAMI, PLIKAMI I PROGRAMAMI W KOMPUTERZE
Wirusy komputerowe potrzebują, podobnie jak ich
biologiczne odpowiedniki, nosicieli, za pomocą któ-
rych będą się rozmnażać. W przypadku komputerów
nosicielami są pliki i programy komputerowe przeno-
szone na dyskietkach, przesyłane siecią lub pobierane
z Internetu, np. pocztą elektroniczną.
O profilaktyce
antywirusowej
Programy wirusów mogą działać w przeróżny spo-
sób. Działanie niektórych z nich ogranicza się jedynie
do wyświetlania tekstów lub odtwarzania dźwięków,
działanie innych może prowadzić do utraty danych.
Mimo że na rynku istnieje wiele aplikacji do wykry-
wania i zwalczania wirusów, to najważniejsza i najsku-
teczniejsza jest odpowiednia profilaktyka antywiruso-
wa. Oto jej podstawowe zasady:
1. Używaj tylko i wyłącznie legalnego oprogramo-
wania.
2. Na komputerze, na którym pracujesz, zainstaluj
oprogramowanie antywirusowe. Na bieżąco aktu-
alizuj je o nowe bazy wirusów.
51
3. Jeśli zainstalowany program antywirusowy ma
odpowiednie narzędzia, to:
• uaktywnij monitor antywirusowy;
• regularnie skanuj zawartość dysku twardego
i dyskietek;
• skanuj na bieżąco pliki pobierane z sieci Internet
i sieci lokalnej.
4. Przed odczytem dyskietki na obcym komputerze
zabezpiecz ją przed zapisem.
5. Zanim odczytasz zawartość dyskietki lub płyty CD
(DVD) przeniesionej z innego komputera, sprawdź
ją odpowiednim programem antywirusowym.
Jeśli nie będziesz stosował się do zasad profilaktyki
antywirusowej, możesz utracić dane w twoim kom- !
puterze. Niektóre z istniejących wirusów kompu-
terowych są w stanie unicestwić wszystkie zasoby
komputera i zniszczyć efekt twojej pracy!
W komputerach oprócz typowych wirusów mogą
się także pojawić złośliwe programy typu trojan, E
bomba logiczna, robak. Wyjaśnij działanie tych pro-
gramów.
 INFORMATYKA
Programy antywirusowe
Dostępnych jest wiele programów antywirusowych.
Zanim jednak zdecydujesz się na wybór któregoś
z nich, wiedz, że dobry program antywirusowy po-
winien udostępniać co najmniej takie narzędzia, jak:
monitor antywirusowy, skaner antywirusowy i skaner
poczty e-mail.
Monitor antywirusowy ma za zadanie kontrolowa-
nie pamięci operacyjnej w komputerze oraz nośników
danych. Program monitora cały czas śledzi działania
w systemie, dzięki czemu jest w stanie wykryć wirus już
w momencie uruchamiania zainfekowanego programu
albo w chwili jego pobierania, np. z sieci Internet.
Skaner antywirusowy to program przeszukujący
zasoby pamięciowe i dyskowe komputera w poszuki-
waniu wirusów. Skuteczność wyszukiwania wirusów
zależy od zainstalowanej w programie bazy wirusów.
Wiele programów umożliwia stałą aktualizację bazy
poprzez Internet, dzięki czemu system skanera jest bar-
dziej skuteczny.
Skaner poczty e-mail to program sprawdzający wia-
domości poczty elektronicznej przychodzące z sieci na
wskazane przez nas konta e-mail. Za jego pomocą mo-
żemy uniemożliwić przedostanie się do naszego syste-
Rysunek 2.17. Przykład programu antywirusowego – NOD32
52
mu wirusa dołączonego do wiadomości np. w postaci
jej załącznika (o samej poczcie elektronicznej przeczy-
tasz w rozdziale piątym).
Tylko taki program może właściwie zabezpieczyć
twój komputer, a tym samym zwiększyć bezpieczeń-
stwo gromadzonych na nim danych.
Ćwiczenie 2.10.
Przygotuj dyskietkę z kilkoma plikami. Umieść ją
w napędzie i za pomocą dostępnego w twoim kom-
puterze skanera programu antywirusowego sprawdź
jej zawartość.
Ćwiczenie 2.11.
Uruchom skaner programu antywirusowego, którym
dysponujesz. Za jego pomocą sprawdź wskazany
przez nauczyciela dysk twardy w komputerze.
Sprawdź, czy wiesz i potrafisz:
1. Jaki jest cel stosowania programów archiwizu-
jących?
2. Wymień poznane zasady tworzenia archiwów.
3. Omów podstawowe zasady profilaktyki antywiru-
sowej.
 Rozdział 3

Poznajemy lokalne i rozległe

sieci komputerowe
 INFORMATYKA

• komunikatory, czaty;
Wprowadzenie do • wideokonferencje;
• udostępnianie plików, folderów, drukarek.
sieci komputerowych
Dowiesz się i nauczysz: Komputery w sieci
• o rodzajach i zadaniach sieci komputerowych,
• co to takiego zasoby i usługi sieciowe, Każdy komputer pracujący w sieci jest wyposażony
• o roli protokołu w sieci i adresach komputerów. w kartę sieciową. Niekiedy (jak np. przy modemowym
połączeniu z Internetem) funkcję takiej karty może peł-
nić modem telefoniczny. W sieci oprócz komputerów
(i ich kart sieciowych) pracują także urządzenia nad-
Dlaczego komputery zorujące i organizujące przesyłanie danych pomiędzy
nimi.
łączymy w sieci
komputerowe i jakie z tego
wynikają korzyści?
Definicję sieci komputerowej poznałeś już w rozdzia-
le pierwszym. Teraz dowiesz się, dlaczego komputery
łączymy w sieci komputerowe. Jednym z głównych po-
wodów jest wymiana danych pomiędzy użytkownika-
mi sieci. Ponadto łączenie komputerów ze sobą umoż-
liwia korzystanie z udostępnianych w sieci programów,
dokumentów, a nawet urządzeń, jak np. drukarki czy
skanery. Rysunek 3.2. Przykład karty sieciowej

Istnieją dwa podstawowe typy sieci komputerowych.

Sieci, w których jeden lub kilka komputerów udostęp-
nia swoje zasoby pozostałym komputerom, nazywane
są sieciami typu klient-serwer. Komputery udostęp-
niające zasoby są nazywane serwerami, komputery
korzystające z tych zasobów – klientami. Z kolei sieci,
w których wszystkie komputery pracują na takich sa-
mych prawach (tzn. gdy komputer A udostępnia zasoby
komputerowi B, a komputer B udostępnia zasoby kom-
puterowi A), nazywamy sieciami równorzędnymi (peer-
-to-peer, co oznacza „każdy z każdym”). W tych sieciach
nie ma komputera pełniącego funkcję serwera, gdyż każdy
z komputerów może odgrywać rolę i serwera, i klienta.
Rysunek 3.1. Połączenie komputerów w sieć ułatwia wymianę
danych pomiędzy nimi
Łącza w sieci komputerowej
Dostępne w sieci urządzenia i dane zwykło się nazy-
wać zasobami sieciowymi. Do korzystania z tych za- Aby między komputerami i urządzeniami pra-
sobów służą usługi sieciowe. Najpopularniejsze z nich cującymi w sieci możliwa była wymiana danych,
to m.in.: muszą istnieć środki łączności. Mogą to być łącza
• publikowanie stron WWW; przewodowe w postaci kabli lub światłowodów, jak
• przesyłanie plików; i łącza bezprzewodowe, w których transmisja danych
• poczta elektroniczna; jest możliwa za pomocą fal radiowych lub fal elektro-
• grupy dyskusyjne; magnetycznych w zakresie podczerwieni.

54
 POZNAJEMY LOKALNE I ROZLEGŁE SIECI KOMPUTEROWE
Oprogramowanie sieciowe pracującymi w sieci drukarkami, ploterami czy innymi
i logowanie się do sieci
Tak jak pracę twojego komputera i uruchamianych na
nim programów nadzoruje system operacyjny, tak pracę
w sieci, przesyłanie w niej danych, obsługę drukarek,
ploterów i podobnych urządzeń nadzoruje sieciowy sys-
tem operacyjny. Do zarządzania pracą niewielkich sieci
wystarczają systemy spotykane w pojedynczych kom-
puterach, jak np. Windows czy Linux. Do nadzorowania
dużych sieci wykorzystuje się sieciowe systemy typu Win-
dows Server, Unix czy Novell Netware.
Aby uzyskać dostęp do zasobów i usług, jakie oferu-
je dana sieć komputerowa, musisz się do niej zalogować.
Zwykle, jeśli twój komputer pracuje w sieci, to logując
się na swoje konto w systemie operacyjnym, uzyskujesz
dostęp do zasobów sieciowych. Inaczej wygląda sytuacja,
gdy komputer nie pracuje w sieci lokalnej, a ty np. za
pomocą modemu i linii telefonicznej łączysz się z siecią
Internet. W takim przypadku po nawiązaniu połączenia
z serwerem dostawcy Internetu logujesz się na jego serwe-
rze i za jego pośrednictwem uzyskujesz dostęp do zaso-
bów sieciowych – zasobów Internetu.
Urządzenia sieciowe
Oprócz komputerów i ich łączy z siecią związane są
także urządzenia, których zadaniem jest utrzymanie
komunikacji pomiędzy komputerami oraz pomiędzy
Hub
Hub
Rysunek 3.3. Połączenie komputerów w sieci umożliwia m.in. hub
55
współużytkowanymi urządzeniami. Połączenie kom-
puterów w sieci i przesyłanie danych pomiędzy nimi
umożliwia np. hub (koncentrator) czy switch (prze-
łącznik).
Do łączenia ze sobą różnych sieci (np. sieci lokalnej,
w której pracujesz z Internetem) służą urządzenia nazy-
wane routerami.
Rodzaje sieci
komputerowych
Wiesz już, że sieci dzielimy na sieci typu klient-ser-
wer oraz sieci równorzędne. Istnieje także inne kryte-
rium podziału sieci. Jest nim obszar, który obejmuje
sieć. W zależności od jego wielkości sieci dzielimy
na:
• lokalne, czyli takie, które swym zasięgiem obejmują
niewielki obszar. Łączą one komputery w pracowni
szkolnej, oddziale, zakładzie pracy, instytucji itp.;
• miejskie, które swym zasięgiem obejmują większy
obszar niż sieci lokalne, powstają zwykle przez
łączenie ze sobą sieci lokalnych różnych instytucji
i zakładów;
• rozległe, czyli te, które swym zasięgiem obejmują
bardzo duży obszar. Sieci tego typu łączą pojedyn-
cze komputery, sieci lokalne i miejskie znajdujące
się w różnych miastach, krajach czy na różnych
kontynentach. Przykładem sieci tego typu jest Inter-
net.
Hub
 INFORMATYKA
Protokół sieciowy
Protokół określa reguły komunikacji pomiędzy kom-
puterami w sieci. Do reguł tych należą m.in.: prędkość
transmisji danych, format przesyłania danych i sposób
adresowania komputerów w sieci, aby dane mogły
do nich dotrzeć. Jednym z najpopularniejszych proto-
kołów sieciowych jest TCP/IP (Transmission Control
Protocol/Internet Protocol).
Chociaż protokół TCPI/IP nazywa się protokołem
W internetowym, gdyż jest to podstawowy protokół
w sieci Internet, to ze względu na coraz powszech-
niejszy dostęp do wielu usług internetowych w sie-
ciach lokalnych używany jest także w tych ostatnich.
W sieciach opartych na protokóle TCP/IP dane są
dzielone na pakiety, z których każdy otrzymuje numer
oraz adres odbiorcy. Zadaniem protokółu jest nad-
zorowanie transmisji takich pakietów i sprawdzenie,
czy docierają one do adresata. Aby dane przesyłane
w postaci pakietów mogły dotrzeć do wskazanego kom-
putera w sieci, ma on własny niepowtarzalny adres.
Adres komputera w sieci
W sieciach opartych na protokole TCP/IP adres
komputera nazywany jest adresem IP (numerem IP).
Jest on zapisywany w formacie czterech liczb jedno-,
dwu- lub trzycyfrowych z zakresu od 0 do 255. Liczby
tworzące adres oddzielone są od siebie kropkami, np.
213.186.91.41. Aby połączyć się z innym komputerem
w sieci, trzeba znać jego adres IP lub przypisaną do
tego adresu nazwę.
Jeśli twój komputer korzysta z zasobów sieci opa-
W rtej na protokole TCP/IP, to on także ma adres IP.
Możesz go odczytać następująco: otwierasz przez
menu Start|Wszystkie programy|Akcesoria okno
Wiersz poleceń i wpisujesz w nim polecenie ipcon-
fig lub ipconfig/all.
Aby komputer mógł nawiązać połączenie z inny-
E mi komputerami w sieci wykorzystującej protokół
TCP/IP, protokół ten należy odpowiednio skonfigu-
rować w komputerze. Wyjaśnij, na czym polega ta
konfiguracja.
56
Sprawdź, czy wiesz i potrafisz:
1. Podaj różnicę pomiędzy siecią klient-serwer a siecią
równorzędną.
2. Jaką rolę w sieci odgrywa hub?
3. Co to takiego protokół sieciowy?
4. Odczytaj adres IP swojego komputera.
Sieć Internet
Dowiesz się i nauczysz:
• jak zbudowana jest sieć Internet,
• co to takiego system nazw domen w Internecie,
• z jakich usług możemy korzystać w Internecie,
• jak uzyskać dostęp do sieci globalnej.
Struktura sieci Internet
Internet jest siecią rozległą. Ponieważ swoim za-
sięgiem obejmuje cały świat, nazywany jest także
siecią globalną. Tak naprawdę, to Internet stano-
wi połączenie wielu niezależnych sieci kompute-
rowych, a w każdej z nich pracują dziesiątki, setki,
a nawet tysiące maszyn. Ich połączenie w Internecie
odbywa się poprzez linie telefoniczne, łącza radiowe,
satelitarne, kablowe i światłowodowe. Różne mogą
być układy połączeń sieci tworzących sieć globalną,
a także pracujące w niej komputery. W Internecie znaj-
dziesz nie tylko komputery osobiste klasy IBM PC,
ale także wiele innych, jak np. Macintosh czy Amiga.
Różne komputery pracują pod kontrolą różnych syste-
mów operacyjnych, jednak dzięki pewnym uniwersal-
nym regułom określanym przez protokół TCP/IP mogą
się ze sobą porozumiewać.
Przekazywaniem danych w postaci pakietów po-
między komputerami w Internecie zajmują się route-
ry. To one wyznaczają „drogę”, którą wysłane pakiety
muszą pokonać do komputera o określonym adresie.
Droga pakietu wysłanego w Internecie z jednego kom-
putera do drugiego może być dłuższa lub krótsza. Im
dłuższą drogę dane mają do pokonania, tym więcej ro-
uterów uczestniczy w ich przekazywaniu.
 POZNAJEMY LOKALNE I ROZLEGŁE SIECI KOMPUTEROWE

Router
Hub

Router

Internet

Hub

Hub

Router

Rysunek 3.4. Uproszczony schemat sieci Internet

Adres komputera w sieci
Internet
Jak wiesz, każdy komputer w sieci opartej na pro-
tokole TCP/IP ma własny, niepowtarzalny adres, na-
zywany adresem IP. W przypadku komputerów pra-
cujących w Internecie są to adresy o takim samym
formacie, jak adresy komputerów w sieci lokalnej,
jednakże w tym przypadku są one przydzielane
z innej puli adresów. Mają inne wartości i nie mogą
być wykorzystywane przez komputery pracujące
w sieciach lokalnych.
Aby połączyć się z innym komputerem, zarów-
no w sieci lokalnej opartej na protokole TCP/IP, jak
i w Internecie, trzeba znać jego adres IP. Odwoływa-
nie się do komputerów w Internecie za pomocą tego
typu adresów, ze względu na ich dużą liczbę, jest jed-
nak uciążliwe. Dlatego tutaj, chociaż każdy komputer
ma adres IP, większość z nich przyjęto przedstawiać za
pomocą tzw. nazw domen. System, który je obsługuje,
nazywany jest systemem nazw domen (DNS — Doma-
in Name System).
System nazw domen
System DNS polega na tym, że jeśli chcesz połą-
czyć się z jakimś serwerem w sieci, zamiast wpisy-
wać w przeglądarce jego liczbowy adres IP w postaci
np. 213.186.91.41, możesz podać nazwę tego kom-
putera w postaci: zst.edu.pl. Nazwy komputerów
w Internecie są tworzone z elementów zwanych do-
menami według pewnych obowiązujących w całej
sieci zasad. Podstawą systemu DNS są tzw. domeny
najwyższego poziomu, które występują w dwóch ka-
tegoriach: jako domeny ogólne oraz jako domeny
krajowe. Domeny ogólne istnieją wyłącznie jako
trzyliterowe nazwy poprzedzone kropką i określają
one rodzaj i charakter działalności, z jakim są zwią-
zane. Kilka wybranych domen głównych podano
w tabeli 3.1.

Domena Rodzaj i charakter działalności prowadzonej przez instytucję

.com instytucje komercyjne, przedsiębiorstwa, firmy
.edu instytucje i placówki edukacyjne
.gov instytucje rządowe
.net firmy związane z obsługą sieci
.org organizacje niekomercyjne

Tabela 3.1. Znaczenie wybranych domen ogólnych

57
 INFORMATYKA
Domeny krajowe składają się z dwuliterowych nazw
z kropką (skrótów) oznaczających państwa. Na przy-
kład dla Polski jest to domena .pl, dla Niemiec .de,
a dla Francji .fr. Wyjątkiem są tutaj Stany Zjednoczone,
które nie mają domeny krajowej.
W obrębie domen krajowych i ogólnych w każdym
państwie są tworzone domeny dla poszczególnych
firm, instytucji czy użytkowników prywatnych. Inaczej
mówiąc, jeśli ktoś chce zarejestrować własną domenę,
to oprócz domeny krajowej musi ją dodać do którejś
z istniejących kategorii, i tak np. Sejm Rzeczypo-
spolitej Polskiej jako instytucja rządowa ma domenę
sejm.gov.pl. Nazwa firmy, instytucji czy osoby prywat-
nej w domenie zawsze występuje przed nazwą dome-
ny najwyższego poziomu. Założono także, że czytanie
adresu internetowego w postaci nazw domen odbywa
się od prawej strony do lewej (poszczególne części
adresu w postaci nazw domen są od siebie oddziela-
ne kropkami). Umożliwia to uzyskanie informacji
o danym komputerze w sieci. Np. na podstawie nazwy
sejm.gov.pl można dowiedzieć się, że korzysta z niej
serwer polski (domena .pl), należący do instytucji rzą-
dowej (domena .gov), a instytucją tą jest sejm (dome-
na niższego rzędu — nazwa sejm). Do nazw w postaci
domen przyjęto dopisywać symbol usług sieciowych,
np. www oznacza usługę udostępniania stron interneto-
wych, ftp usługę przesyłania plików itd.
W Nie każdy komputer w Internecie o określonym ad-
resie IP ma jednocześnie skojarzoną z nim nazwę
domeny. Za posiadanie własnej domeny trzeba
wnieść stosowne opłaty. Dlatego też w większości
wypadków są to komputery, które świadczą określo-
ne usługi w sieci.
Rozrywka
• gry sieciowe
• radio i telewizja
• multimedia
Internet
Uslugi i praca
• e-biznes
• e-sklepy
• e-banki
• e-edukacja
Rysunek 3.5. Rodzaje usług internetowych w wybranych dziedzinach życia
58
Nie zawsze jednak na podstawie nazwy serwera
będziesz mógł określić charakter działalności, jaką
prowadzi dana instytucja. Obecnie istnieje tendencja
do rejestrowania domen wyłącznie w obrębie domen
krajowych. W ten sposób powstają krótkie nazwy typu
videograf.pl, onet.pl. Co prawda nie są one już tak czy-
telne, jak nazwy z domenami typu .com, .org itp., lecz
krótką nazwę łatwiej zapamiętać. Jeśli wykupujesz
własną domenę, to w jej obrębie możesz sam tworzyć
tzw. subdomeny. Jeśli np. wykupujesz domenę o na-
zwie jasio.pl, to w obrębie tej domeny możesz tworzyć
np. subdomeny: sklep.jasio.pl, poczta.jasio.pl itd.
Ćwiczenie 3.1.
Spróbuj odczytać znaczenie domeny men.gov.pl.
Pierwszą z istniejących domen zarejestrowano już
15 marca 1985 roku. Należy ona do firmy Symbo- W
lics. Była to domena symbolics.com.
Wiedz, że za pomocą protokołu TCP/IP nawiązanie
połączenia z innym komputerem w sieci możliwe jest
tylko za pomocą liczbowego adresu IP. Dlatego, jeśli
podajesz domenę jakiegoś komputera w sieci, musi ona
zostać przetłumaczona na przypisany do niej liczbowy
adres IP. Tłumaczeniem domen zajmują się komputery
w sieci nazywane serwerami DNS.
Z jakich usług możemy
korzystać w Internecie?
Internet oferuje swoje usługi prawie w każdej dzie-
dzinie naszego życia, a umiejętność korzystania z wielu
z nich jest znakiem naszych czasów.
Informacja
• www
• wyszukiwarki sieciowe
• katalogi stron www
• encyklopedie i leksykony
• bazy danych
Komunikacja
• poczta e-mail, grupy
dyskusyjne
• IRC, Czaty, komunikatory
• telefonia internetowa
• wideokonferencje
 POZNAJEMY LOKALNE I ROZLEGŁE SIECI KOMPUTEROWE
Komputer udostępniający jakąś usługę sieciową na-
zywany jest serwerem tejże usługi. Jeśli np. komputer
w sieci udostępnia strony WWW, to jest nazywany
serwerem WWW, jeśli z kolei oferuje usługę udostęp-
niania plików — będzie serwerem FTP. Każda usługa
sieciowa wymaga oddzielnego protokołu. Np. usługa
WWW udostępniania jest za pomocą protokołu HTTP
(Hyper Text Transfer Protocol), przesyłanie plików na-
stępuje za pośrednictwem protokołu FTP (File Transfer
Protocol) itd. Zadaniem tych protokołów jest określanie
warunków komunikacji pomiędzy serwerem a kompu-
terem (klientem usługi), który w ramach danej usługi
łączy się z jej serwerem. Protokoły wszystkich usług
sieciowych działają w obrębie protokołu TCP/IP.
Sposoby podłączenia
komputera do sieci Internet
Sposoby połączenia komputera z siecią Internet róż-
nią się pod względem technicznym, a także prędkością
transmisji oraz ceną. W każdym jednak przypadku mu-
simy skorzystać z pomocy tzw. dostawcy usług inter-
netowych.
Dostawca usług internetowych to instytucja lub
D firma posiadająca tzw. serwer internetowy (dostępo-
wy), połączony z Internetem za pomocą bardzo
szybkiego łącza. Oferuje ona klientom, za odpo-
wiednią opłatą, podłączenie do swojego serwera
i tym samym zapewnia im dostęp do Internetu.
Dostawca dysponuje także pulą internetowych adre-
sów IP, które może przydzielać użytkownikom sieci,
uzyskującym połączenie z siecią za pomocą jego
serwera.
Oto kilka wybranych sposobów na połączenie się
z siecią Internet:
• połączenie za pomocą łączy komutowanych, czyli
łączy, które są zestawiane tylko na czas trwania
połączenia. Jest to najprostszy sposób połączenia
komputera z Internetem. Wymaga jedynie zwykłego
modemu telefonicznego i tradycyjnej linii telefo-
nicznej. Dostęp do sieci możemy uzyskać, łącząc się
z serwerem dostępowym któregoś z dostawców
usług internetowych (np. serwerem TPSA o numerze
202122). Wadą tego typu połączenia jest mała
prędkość transmisji danych (maksymalnie do
56,6 Kb/s) oraz jego niestabilność;
59
Komputer
użytkownika
Siec telefoniczna
Internet
Dostawca
usług
Modem internetowych
telefoniczny
Rysunek 3.6. Przykład podłączenia do sieci Internet za
pomocą łączy komutowanych i linii sieci telefonicznej
• połączenie za pomocą łączy komutowanych
i cyfrowej sieci telefonicznej – dostęp do Internetu
jest także możliwy za pośrednictwem telefonicznej
sieci cyfrowej ISDN (Integrated Services Digital
Network). Aby to umożliwić, odcinek tradycyjnej
sieci pomiędzy gniazdkiem a cyfrową centralą
telefoniczną zostaje przystosowany do przekazu
cyfrowego za pomocą specjalnych urządzeń zwanych
modemami cyfrowymi. Połączenie z siecią od strony
klienta następuje za pomocą modemu zainstalowanego
w komputerze. Jakość transmisji jest znacznie lepsza
niż w przypadku zwykłych linii telefonicznych
i może osiągnąć prędkość nawet 128 Kb/s. Także
w tym przypadku połączenie z serwerem internetowym
jest realizowane tylko na czas „rzeczywistego” korzy-
stania z sieci i można je uzyskać przez ogólnodostępne
serwery internetowe;
• połączenie za pomocą łączy stałych – przy
połączeniu tego typu komputer użytkownika lub
cała sieć lokalna są połączone „na stałe” (za pomocą
np. routera i modemu szerokopasmowego) z ser-
werem dostępowym usługodawcy internetowego,
np. przy wykorzystaniu linii telefonicznej. Zwykle,
ze względu na wyższe koszty tego typu rozwiązań,
jest ono stosowane przy podłączaniu do Internetu
całych sieci lokalnych łączących komputery na
obszarze np. szkoły, firmy czy osiedla. Tańszą formą
stałego połączenia z Internetem (także sieci lokal-
nych) jest usługa oparta na technologii DSL (Digital
Subscriber Line). Wykorzystuje ona zwykłą linię
telefoniczną, a jej użytkownicy korzystają z łącza
asymetrycznego, tzn. dane są pobierane z Internetu
z większą prędkością, niż do niej wysyłane. Stały
dostęp do Internetu oferuje także np. Neostrada.
I w tym przypadku użytkownicy usługi uzyskują
dostęp do sieci za pomocą przystosowanej do tego
celu zwykłej linii telefonicznej i korzystają z łączy
asymetrycznych;
 INFORMATYKA
Router
Hub Sieć lokalna
Rysunek 3.7. Przykład podłączenia do Internetu całej sieci lokalnej
• inne sposoby dostępu do sieci – komputer można
połączyć z Internetem także poprzez sieć telewizji
kablowej. Wówczas nasz komputer zostaje połączony
z tzw. modemem kablowym, którego zadaniem jest
wyselekcjonowanie z dostarczanego sygnału tele-
wizyjnego danych dla komputera. Z drugiej strony
kabla, czyli u operatora telewizji kablowej, monto-
wane jest urządzenie umożliwiające transmisję
danych przez sieć telewizji kablowej oraz przyj-
mowanie danych wysyłanych przez abonentów.
Przykładem rozwiązania tego typu jest usługa
Chello. Inny sposób dostępu do sieci globalnej to
Satelita
Modem satelitarny
Antena odbiorcza
uzytkownika
Modem telefoniczny
Komputer użytkownika
Rysunek 3.8. Przykład połączenia z siecią Internet za pomocą anteny satelitarneji telefonicznego kanału zwrotnego
60
Internet
Modem
szerokopasmowy
Dostawca uslug
internetowych
dostęp satelitarny. W tym przypadku nasz komputer
zostaje wyposażony w odpowiedni modem sateli-
tarny i antenę do odbioru sygnałów z satelity, za
pomocą których będziemy odbierać dane z Internetu.
Dane do użytkownika są przesyłane np. za pomocą
zwykłego modemu telefonicznego i linii telefo-
nicznej, za pomocą sieci telefonii komórkowej
(technologia GPRS) lub za pomocą satelitarnej anteny
nadawczej. Przykładem usługi satelitarnego dostępu
do sieci jest GO!nternet czy OnetKonekt Satelita.
Jeszcze inny sposób połączenia z Internetem to do-
stęp bezprzewodowy. Możliwy jest wtedy, gdy dopo-
Internet
Antena nadawcza
dostawcy uslug
internetowych
Dostawca uslug
internetowych
 POZNAJEMY LOKALNE I ROZLEGŁE SIECI KOMPUTEROWE
sażymy komputer w specjalny modem wewnętrzny lub
zewnętrzny umożliwiający bezprzewodową łączność
z punktem transmisyjnym danego usługodawcy. Do-
stęp bezprzewodowy możemy uzyskać m.in. w ramach
usług iPlus oraz blueconnect oferowanych prze opera-
torów sieci komórkowych.
Sprawdź, czy wiesz i potrafisz:
1. Wyjaśnij, co oznacza określenie Internetu jako sieci
wszystkich sieci.
2. Jaką rolę w Internecie odgrywają routery?
3. W jaki sposób domena videograf.pl jest tłumaczona
na powiązany z nią adres IP?
4. Wymień poznane sposoby podłączenia komputera
do sieci Internet.
Zasady korzystania
z sieci
Dowiesz się i nauczysz:
• jakimi zasadami powinni się kierować
użytkownicy komputerów i sieci,
• o zagrożeniach związanych z korzystaniem
z Internetu,
• jak przeciwdziałać zagrożeniom z sieci.
Prawo i netykieta w sieci
Korzystając z jakichkolwiek zasobów sieci, powinie-
neś przestrzegać związanych z nimi praw autorskich.
Także gdy sam w ramach jakiejkolwiek usługi udo-
stępniasz innym użytkownikom sieci określone zasoby
swojego komputera, nie możesz naruszać warunków
61
licencji ich użytkowania. Wiedz, że oprócz prawa
w sieci obowiązuje tzw. netykieta. Termin ten poja-
wił się w użyciu na początku lat dziewięćdziesiątych
XX wieku i wywodzi się od słów net (sieć) i etykie-
ta (obowiązujący sposób zachowania się). Netykieta
określa zasady komunikowania się i wspólnego korzy-
stania z zasobów i usług Internetu.
Zagrożenia, jakie niesie
sieć Internet
Jednym z najczęstszych zagrożeń, na jakie narażone
są komputery pracujące w sieci, jest działalność hake-
rów. Haker to osoba, która włamuje się do komputerów
innych użytkowników po to, aby uzyskać np. dostęp
do zastrzeżonych informacji (np. haseł do kont). Innym
niebezpieczeństwem jest cyberterroryzm. Objawia się
on celowym uszkadzaniem serwerów sieciowych firm
i instytucji, ale zdarza się, że ich ofiarą pada zwykły
użytkownik sieci. Twój komputer może być zagrożony
także przez rozmnażające się w środowisku sieciowym
wirusy komputerowe i szkodliwe programy, np. konie
trojańskie.
Koń trojański jest programem, który w podstępny
sposób przenika z sieci (zwykle Internet) do kompu- D
tera użytkownika. Bez wiedzy użytkownika pozwala
np. na podglądanie wpisywanych przez niego haseł
dostępu do dokumentów i aplikacji, rejestrowanie
połączeń z innymi komputerami lub nawiązywanie
połączenia z wybranym serwerem w sieci.
 INFORMATYKA

Uzależnienie od Internetu nawiązywał połączenie z Internetem. W ten sposób

Użytkownicy sieci muszą się liczyć z proble-
mem uzależnienia od Internetu. Częste przebywa-
nie w sieci szybko może przeistoczyć się z życio-
wej pasji w udrękę niepozwalającą normalnie żyć,
a godziny, dnie i noce spędzone przy komputerze mogą
sprawić, że coraz trudniejsze będzie komunikowanie
się z otoczeniem w inny sposób niż poprzez kanał IRC
lub pocztę elektroniczną. Szacuje się, że różnym for-
mom uzależnienia ulega ponad 18 procent użytkowni-
ków spędzających ponad 70 godzin tygodniowo przy
komputerze. Pierwszym niepokojącym objawem uza-
leżnienia od Internetu może być stałe wydłużanie się
czasu spędzanego w sieci lub frustracja i przygnębienie
w przypadku braku dostępu do niej. Jakakolwiek próba
ograniczenia dostępu do Internetu jest postrzegana
przez uzależnionego jako naruszenie jego niezbywal-
nych praw i dezorganizacja trybu życia. W krajach roz-
winiętych uzależnienie to jest postrzegane jako problem
społeczny na równi z alkoholizmem i narkomanią.
użytkownik modemu, surfujący w Internecie, zamiast
kosztów połączenia ze swym serwerem dostępowym,
ponosi dużo wyższe koszty połączeń z numerami typu
0 700 lub numerami międzynarodowymi.
Bezpieczeństwo komputera zwiększy oprogramowa-
nie antywirusowe, monitorujące pobierane z sieci ma-
teriały i komponenty przeglądanych witryn interneto-
wych. Każdy dobry program antywirusowy umożliwia
również ochronę poczty elektronicznej, sprawdzając
każdy przychodzący do nas list czy przesyłkę z za-
łącznikiem. Na bieżąco korzystaj także z aplikacji wy-
szukujących w zasobach komputerów programy koni
trojańskich.
Rozsądne jest zainstalowanie w systemie programu
typu firewall, czyli tzw. zapory ogniowej. Z jednej stro-
ny program tego typu będzie chronił twój komputer przed
dostępem do niego z sieci, z drugiej strony będzie spraw-
dzał, czy któreś z aplikacji w systemie nie chcą nawiązy-
wać niekontrolowanego połączenia z innym komputerem
w Internecie. Może to być np. dostępna w Windows XP
zapora połączenia internetowego.

Jak przeciwdziałać
zagrożeniom w sieci
Nie ma skutecznej recepty na to, jak sprawdzić,
by komputer był w 100% bezpieczny. Możesz jed-
nak to niebezpieczeństwo zmniejszyć lub zmi-
nimalizować. Pierwszym krokiem w tym kierunku jest
stosowanie odpowiednich działań profilaktycznych.
Np. nie kopiuj i nie uruchamiaj programów, jeśli nie
jesteś pewien źródła ich pochodzenia. Ponadto roz-
ważnie przeglądaj zawartość sieci, a przede wszystkim
określ właściwy stopień zabezpieczenia twojej przeglą-
darki internetowej. Korzystaj także z udostępnianych
na stronach producentów przeglądarek uaktualnień
i programów poprawiających ich bezpieczeństwo. Pa-
miętaj także, żeby nie udostępniać zasobów swojego
komputera nieznanym użytkownikom sieci (np. na ser-
werach obsługiwanych przez programy typu Kazza czy Rysunek 3.9. Zapora ogniowa zwiększa
Emule). Nie wchodź na witryny z pirackimi wersjami bezpieczeństwo twojego komputera
programów komputerowych oraz o tematyce erotycz-
nej. To zwykle na tego typu serwerach wraz z zawarto- Sprawdź, czy wiesz i potrafisz:
ścią stron do twojego komputera przesyłane są progra-
my koni trojańskich i dialery. 1. Określ zasady, jakimi powinien się kierować użyt-
kownik sieci komputerowej.
Dialer to niewielki program, który za wiedzą użytkow- 2. Omów zagrożenia występujące w Internecie.
D nika bądź samoczynnie zmienia numer dostępowy, za 3. Scharakteryzuj sposoby zabezpieczania komputera
pośrednictwem którego modem użytkownika sieci w sieci przed zagrożeniami.

62
 Rozdział 4

Wędrujemy po sieci Internet

 INFORMATYKA
Strony WWW
i przeglądarka
internetowa
Dowiesz się i nauczysz:
• o stronach i serwerach WWW,
• jak korzystać z przeglądarki internetowej,
• jak przeglądać zasoby sieci WWW,
• w jaki sposób zapisywać strony WWW i ich
elementy.
Co to są strony WWW?
Najpopularniejszą usługą internetową jest usługa
WWW, polegająca na udostępnianiu w sieci stron
WWW prezentujących informacje z każdej dziedziny
życia. Strony WWW są umieszczane w sieci na spe-
cjalnych serwerach, zwanych serwerami WWW.
Strona WWW (World Wide Web), inaczej nazywa-
D na stroną internetową, jest formą dokumentu elek-
tronicznego zawierającego informacje tekstowe,
grafikę, animacje, a także coraz częściej dźwięk
czy obraz wideo. Zbiór powiązanych ze sobą stron
WWW określa się mianem witryny internetowej.
Pasek menu
Pasek narzędzi Przyciski standardowe
Pasek adresu
Obszar wyświetlania strony
Pasek stanu
Rysunek 4.1. Okno przeglądarki Internet Explorer i jego podstawowe elementy
64
Strony internetowe tworzone są za pomocą języka
programowania o nazwie HTML (Hyper Text Mark-up
Language). Za pomocą znaczników tego języka można
określić wygląd i układ strony. Strony WWW są za-
pisywane zwykle jako pliki z rozszerzeniem htm lub
html.
Przeglądarka internetowa
Do przeglądania stron WWW używamy przegląda-
rek WWW (zwanych także przeglądarkami interneto-
wymi). Za ich pomocą wpisujemy nazwę (adres inter-
netowy) strony, którą chcemy obejrzeć i łączymy się
z udostępniającym ją serwerem WWW. Dzięki wbu-
dowanemu, specjalnemu programowi nazywanemu
interpreterem (tłumaczem) języka HTML przeglądarka
może poprawnie wyświetlić na ekranie monitora (lub
drukować na drukarce) strony pobierane z serwera
WWW. Do popularnych wśród użytkowników Win-
dows przeglądarek należą m.in. Internet Explorer,
Netscape, Opera, a ostatnio również Mozilla FireFox.
W naszym podręczniku przeglądanie stron WWW omó-
wimy na przykładzie przeglądarki Internet Explorer.
Okno przeglądarki
Program Internet Explorer możesz uruchomić np. za
pomocą skrótu na pulpicie lub w menu Start. W gór-
nej części okna przeglądarki (rysunek 4.1.) znajduje się
 WĘDRUJEMY PO SIECI INTERNET
Umożliwia przejście do poprzednio
przeglądanej strony
Umożliwia przejście do kolejnej
z przeglądanych stron
Rysunek 4.2. Fragment paska narzędzi Przyciski standardowe przeglądarki Internet Explorer
pasek menu głównego, za pomocą którego możesz ste-
rować jej pracą. Najczęściej używane polecenia zostały
umieszczone także na pasku narzędzi o nazwie Przy-
ciski standardowe. Poniżej znajduje się tzw. pasek
adresu, umożliwiający wpisanie nazwy (adresu interne-
towego) strony, którą chcesz przejrzeć. Główną część
okna przeglądarki zajmuje obszar wyświetlania strony,
zaś u dołu okna znajduje się tzw. pasek stanu. Pojawia-
ją się na nim m.in. informacje o wykonywanych przez
przeglądarkę zadaniach i ich wyniku.
Za pomocą narzędzi paska Przyciski standardowe
możesz m.in. przechodzić do poprzednio przeglądanej
lub kolejnej strony, odświeżać jej zawartość w oknie
przeglądarki czy przechodzić do strony domowej, czyli
takiej, która jest automatycznie wyświetlana po uru-
chomieniu przeglądarki (jej adres możesz sobie sam
wpisać w opcjach przeglądarki). Wybrane przyciski
wspomnianego paska pokazano na rysunku 4.2.
Z lewej strony okna przeglądarki możesz wyświetlić
tzw. Pasek eksploratora. Domyślnie jest on wyłączo-
ny. Aby go włączyć, kliknij jeden z przycisków na
pasku przycisków standardowych: Wyszukaj ,
Ulubione , Multimedia lub przycisk
Rysunek 4.3. Fragment paska eksploratora
65
Zatrzymanie aktualnie pobieranej
strony z sieci
Wywoływanie strony domowej
przeglądarki
Odświeżanie zawartości aktualnie
wyświetlanej strony
Historia . Pasek eksploratora zawiera treść związa-
ną z przyciskiem, za pomocą którego został wyświetlo-
ny. Rysunek 4.3. przedstawia fragment tego paska,
związany z przyciskiem Historia.
Aby umożliwić połączenie pomiędzy stronami witry-
ny lub ułatwić poruszanie się w ich obrębie, umieszcza
się na nich specjalne odnośniki nazywane hiperłącza-
mi. Hiperłączem może być wyróżniony fragment tek-
stu lub obiekt graficzny, np. obrazek. Gdy umieszczasz
wskaźnik myszki nad hiperłączem, w większości prze-
glądarek przyjmuje on postać charakterystycznej rącz-
ki . Uruchomienie hiperłącza następuje po kliknięciu
na nim myszką lub wskazaniu klawiszem tabulatora
i naciśnięciu klawisza <Enter>.
Dostępne w Internecie strony WWW tworzą sieć
WWW, zwaną również siecią Web. Możesz się W
w niej poruszać, wpisując adres danego dokumentu
lub wykorzystując umieszczane na stronach interne-
towych hiperłącza (odnośniki).
Adres URL i przeglądanie
stron WWW
Każda strona w sieci ma tzw. adres URL, za pomocą
którego możemy do niej dotrzeć. Określa on dokładne
położenie strony, witryny, pliku czy każdego innego
dokumentu w sieci. Adres URL zawsze zaczyna się od
identyfikatora protokołu danej usługi – w przypadku
stron WWW jest to identyfikator http://. Po tym identy-
fikatorze podawany jest symbol określający typ usługi
– dla stron WWW jest to symbol www. Następnie w
adresie URL jest podawana nazwa strony. Np. adres
URL wpisany na pasku adresu w oknie przeglądarki
http://www.pcworld.pl doprowadzi cię na stronę głów-
ną witryny popularnego miesięcznika komputerowego.
Z kolei, po wpisaniu bardziej szczegółowego adresu
http://www.pcworld.pl/aktualnosci/index.html, wejdziesz
 INFORMATYKA
Rysunek 4.4. Adres URL jednoznacznie określa, o jaki dokument w sieci chodzi
od razu na stronę główną działu aktualności tego czaso-
pisma. Wiedz, że wpisując adres URL konkretnej stro-
ny na pasku adresu w oknie większości przeglądarek,
możesz pominąć identyfikator protokołu http://. Jeśli
wpisywanie adresu rozpoczniesz od skrótu www, prze-
glądarka sama uzupełni adres URL o ten identyfikator.
Aby przeglądarka mogła połączyć się z wybranym ser-
werem WWW w Internecie i pobrać z niego stronę
o podanej przez ciebie nazwie (adresie URL), musi być
połączona z siecią, czyli znajdować się w tzw. trybie
online. Tryb ten określa aktywne połączenie z Interne-
tem. Jeśli program nie ma takiego połączenia, mówimy,
że pracuje w trybie offline.
Portale i serwisy tematyczne
w sieci
W sieci istnieją miliony witryn internetowych. Jedne
z nich są wizytówkami firm i instytucji, inne są zwią-
zane z określonymi usługami internetowymi – skle-
pami, bankami lub biznesem. Jeszcze inne podają
Rysunek 4.5. Portale internetowe oferują
informacje z różnych dziedzin
66
w sieci informacje z różnych dziedzin życia, ogłosze-
nia, czy umożliwiają wyszukiwanie informacji. Jedny-
mi z najczęściej odwiedzanych miejsc w sieci są wi-
tryny portali internetowych. Portal to wielotematyczny
serwis w sieci Web, poprzez który użytkownicy sieci
uzyskują dostęp do uporządkowanych i aktualizowa-
nych na bieżąco informacji. Mogą to być np. informa-
cje o bieżących wydarzeniach politycznych, o pogodzie
czy notowania giełdowe. Portale internetowe oferują
również m.in. serwisy wyszukiwawcze, a także katalo-
gi stron WWW, poprzez które możesz dotrzeć w sieci
do poszukiwanej informacji, darmowe lub komercyjne
(odpłatne) konta pocztowe lub czaty. Do popularnych
polskich portali internetowych należą m.in. Onet.pl,
Interia.pl, Polska.pl czy Wirtualna Polska.
Ćwiczenie 4.1
Korzystając z przeglądarki internetowej, odwiedź
w Internecie witryny o adresach: http://www.polska.pl,
http://www.onet.pl, http://www.videograf.pl i scha-
rakteryzuj tematykę zamieszczonych tam informa-
cji.
 WĘDRUJEMY PO SIECI INTERNET

Rysunek 4.6. Serwisy tematyczne

umożliwiają dostęp do informacji
związanych z daną dziedziną

Oprócz portali wielotematycznych w Internecie spo-

tkasz także serwisy tematyczne dotyczące różnych
dziedzin życia. Przykładem tego typu serwisów może
być np. Interkl@sa, Gimnazjum.pl czy Szkoła z klasą.
Serwisy tego typu są tworzone z myślą o uczniach, ich
rodzicach i nauczycielach. Można w nich znaleźć wiele
informacji dotyczących podręczników, programów na-
uczania oraz mnóstwo porad i wskazówek. Zawartość
serwisu jest na bieżąco aktualizowana.
Pobieranie strony z sieci
i wyświetlanie jej
w przeglądarce
Kiedy w przeglądarce wpisujesz nazwę strony, zo-
staje ona przesłana do serwera DNS, aby ten sprawdził,
czy jest z nią związany jakiś adres IP. Jeśli tak nie jest,

Komputer z przeglądarką
internetową Siec Internet
Serwer Szukany
DNS serwer WWW

Router Router

Serwer DNS
Router Router Router

Dostawca uslug
internetowych

Rysunek 4.7. Pobieranie strony internetowej z serwera WWW

67
 INFORMATYKA

nazwa wędruje do innego serwera DNS, który ją spraw- Jak zapisać przeglądaną
dza. Gdy żaden z serwerów DNS nie potrafi określić
adresu IP dla tej nazwy, połączenie nie będzie zrealizo- stronę WWW?
wane. W przeciwnym wypadku serwer DNS przekazuje
właściwy adres IP do twojej przeglądarki, a ta wysyła Przeglądaną stronę WWW możesz zapisać na dysku
zapytanie do serwera WWW o tym adresie. Zapytanie swojego komputera, a następnie dokładnie zapoznać
dotrze do niego dzięki obecnym w sieci routerom. Ser- się z jej zawartością w trybie offline. Takie rozwiązanie
wer WWW w odpowiedzi na zapytanie pobierze dane ma znaczenie np. przy połączeniu modemowym – jak
o stronie (jej elementy) i odeśle do komputera, z które- wiesz, im dłużej się z niego korzysta, tym więcej trzeba
go nadeszło zapytanie. Wówczas przeglądarka na pod- płacić. Przy zapisywaniu stron WWW musisz jednak
stawie zawartego na stronie kodu HTML odtworzy ją pamiętać, że składają się one z wielu elementów teksto-
na ekranie twojego monitora. wych, graficznych, a nierzadko również plików anima-
cji i dźwięku, dlatego należy je zapisać w odpowiedni
sposób na dysku czy dyskietce.
Co można znaleźć na
Pamiętaj, że kopiowanie zawartości witryn WWW,
stronach WWW? jeśli ich autorzy nie wyrazili na to zgody, jest łama- !
niem praw autorskich.
Oprócz tekstu i grafiki strony mogą zawierać także
skrypty i aplety, czyli specjalne programy służące do
rozszerzania funkcji stron WWW. Na wielu stronach
WWW można zobaczyć animowaną grafikę (np. po-
pularne animacje w formacie gif lub animacje Flash),
a także odtwarzać pliki dźwiękowe w formacie WAV,
MIDI czy MP3. Aby jednak twoja przeglądarka inter-
netowa we właściwy sposób wyświetlała stronę WWW
np. z animacją lub dźwiękiem, musi mieć zainstalo-
wany specjalny program, który rozszerza możliwości
przeglądarki o dodatkowe funkcje. Programy te są na-
zywane popularnie wtyczkami (plug-in).

Na przykład w przeglądarce Internet Explorer naj-

prostszy sposób zapisania przeglądanej strony polega
na wybraniu menu Plik|Zapisz jako i w oknie dialo-
gowym Zapisywanie strony sieci Web (lista Zapisz
jako typ) wskazaniu, w jaki sposób strona ma zostać
zapisana. Masz do wyboru cztery możliwości:
• Strona sieci Web, kompletna – tę opcję wybieramy,
aby zapisać wszystkie pliki niezbędne do wyświe-
tlenia danej strony. W ten sposób każdy plik zostanie
zapisany w swoim pierwotnym formacie, zaś plik
główny – z rozszerzeniem htm lub html;
• Archiwum sieci Web, osobny plik – tę opcję wybie-
ramy, aby zapisać wszystkie informacje niezbędne

68
 WĘDRUJEMY PO SIECI INTERNET
do wyświetlenia danej strony jako pojedynczego
pliku. Wybranie opcji spowoduje zapisanie „migawki”
z bieżącej strony w pliku z rozszerzeniem mht;
• Strona sieci Web, tylko HTML – tę opcję wybieramy,
aby zapisać bieżącą stronę w formacie HTML.
W ten sposób zapiszemy informację z bieżącej strony
sieci Web w pliku z rozszerzeniem html, ale z pomi-
nięciem występującej na stronie grafiki, dźwięku
itp.;
• Plik tekstowy – tę opcję wybieramy, aby zapisać
sam tekst z bieżącej strony sieci Web. Tak
zapisujemy informacje znajdujące się na stronie
sieci Web w formacie zwykłego tekstu (plik z rozsze-
rzeniem txt).
Możesz także zapisywać obiekty graficzne dostępne
na stronach WWW. Zwykle są to zdjęcia lub rysunki
w postaci grafiki bitowej. Aby zapisać taki obiekt za
pomocą przeglądarki Internet Explorer, klikasz go pra-
wym przyciskiem myszki i z menu podręcznego wy-
bierasz polecenie Zapisz obraz jako.... W oknie dialo-
gowym Zapisywanie obrazu wystarczy podać nazwę
pliku i miejsce, gdzie ma zostać zapisany. Pobierane
grafiki mogą być zapisywane w formacie JPEG lub
BMP.
Kiedy zapisujesz strony WWW, jak i ich elementy,
! pamiętaj, że oprócz kodu HTML coraz częściej są na
nich także umieszczane skrypty lub aplety realizujące
Rysunek 4.8. Przeglądaną stronę możesz zapisać
na dysku lub dyskietce
69
określone zadania na stronach (np. przesyłanie informacji
wpisywanych przez użytkownika na stronie do serwera).
Są one tworzone w innych językach niż HTML (np. PHP),
a ich wykonywaniem często nie zajmuje się przeglądarka,
lecz specjalne oprogramowanie umieszczane na serwerze
WWW. Dlatego nie będą one działać, gdy przeglądarka
nie jest połączona z danym serwerem w Internecie.
Ćwiczenie 4.2.
Wyświetl stronę WWW o adresie podanym przez
nauczyciela. Następnie zapisz ją na dysku swojego
komputera, wykorzystując dostępne opcje przeglą-
darki. Przełącz przeglądarkę do trybu pracy offline
(menu Plik|Pracuj w trybie offline) i otwórz w niej
zapisaną wcześniej stronę. Sprawdź, jak zapisana
strona prezentuje się w oknie przeglądarki.
Praca z przeglądarką
w trybie offline
Kiedy przeglądasz strony WWW w trybie online, ich
elementy (np. obrazki) są kopiowane z serwera WWW
do specjalnego folderu systemu operacyjnego na dysku
twojego komputera (np. w Windows jest to folder Tem-
porary Internet Files). Gdy za pomocą przeglądarki
ponownie łączysz się z daną stroną, jej elementy nie
muszą być ponownie pobierane z serwera WWW, lecz
 INFORMATYKA
mogą być pobrane ze wspomnianego folderu, a sama
strona zostanie szybciej wyświetlona przez przeglądar-
kę. Rozwiązanie to ma jeszcze jedną zaletę: taką stro-
nę możesz przeglądać w trybie offline, czyli wówczas,
gdy komputer nie jest połączony z siecią.
W trybie offline możesz przeglądać nie tylko prze-
E glądaną stronę, ale także powiązane z nią strony po-
tomne (podstrony). Wyjaśnij, w jaki sposób można
pobrać z serwera całą zawartość witryny.
Historia adresów wszystkich odwiedzanych przez
ciebie stron w sieci podobnie jak elementy przegląda-
nych stron WWW jest przechowywana w specjalnym,
ukrytym folderze Historia w twoim systemie. Adresy
przeglądanych stron są dostępne na liście pola adresu
przeglądarki.
Zawartość tymczasowych folderów internetowych
W czy zawartość historii możesz w każdej chwili usu-
nąć. Umożliwiają to odpowiednie narzędzia prze-
glądarki – menu Narzędzia|Opcje internetowe.
Sprawdź, czy wiesz i potrafisz:
1. Jaką rolę odgrywa adres URL?
2. Na czym polega przeglądanie stron WWW w trybie
offline?
3. O czym należy pamiętać, gdy się zapisuje prze-
glądaną stronę WWW?
Jak dotrzeć do
informacji w sieci?
Dowiesz się i nauczysz:
• o źródłach informacji w sieci,
• jak formułować zapytania w wyszukiwarkach
sieciowych,
• co to są katalogi stron WWW i jak z nich
korzystać,
• o encyklopediach i słownikach internetowych.
Zdecydowana większość informacji w Internecie
udostępniana jest na stronach WWW. Możesz do nich
dotrzeć m.in. poprzez portale internetowe, tematyczne
serwisy informacyjne, sieciowe bazy danych, encyklo-
pedie, słowniki internetowe czy katalogi stron interne-
towych.
70
Baza danych to zbiór powiązanych ze sobą danych
z pewnej dziedziny, na podstawie których możemy D
uzyskiwać określone informacje. Bazą może być np.
zbiór danych o uczniach i ich ocenach w dzienniku
lekcyjnym czy zbiór adresów stron internetowych
gimnazjów.
Do informacji w Internecie dotrzemy, jeśli znamy jej
lokalizację (czyli jej adres URL). Co jednak w sytuacji,
gdy nie znamy adresu strony, na której szukana infor-
macja może się znajdować? W takim wypadku, aby ją
odszukać, powinieneś użyć specjalnych systemów wy-
szukiwawczych, zwanych popularnie wyszukiwarkami
sieciowymi.
Wyszukiwarki sieciowe
i serwisy wyszukiwawcze
Wyszukiwarka sieciowa jest systemem umożliwia-
jącym szybkie zlokalizowanie określonej informacji
w sieci dzięki posiadanej bazie adresów internetowych.
Podstawową częścią wyszukiwarki jest tzw. robot, czyli
program, który nieustannie przegląda zasoby Interne-
tu w poszukiwaniu stron WWW lub nowszych wersji
stron już ujętych w bazie danych wyszukiwarki. Istnie-
je wiele wyszukiwarek, z których możesz korzystać.
Adresy kilku spośród nich podano w tabeli 4.1. Aby
połączyć się z którąś z nich, wystarczy w przeglądarce
wpisać jej adres internetowy.
Wyszukiwarka Adres wyszukiwarki internetowej
Google www.google.pl
Altavista www.altavista.com
Net.Sprint www.netsprint.pl
Netoskop www.netoskop.pl
Szukacz www.szukacz.pl
Tabela 4.1. Adresy wybranych wyszukiwarek sieciowych
Na popularnych portalach internetowych są dostępne
takie systemy wyszukiwawcze, jak np. szukaj.onet.pl
(portalu Onet.pl), czy szukaj.wp.pl (portalu Wirtualna
Polska). Systemy tego typu wykorzystują mechanizmy
 WĘDRUJEMY PO SIECI INTERNET
wyszukiwarek sieciowych. Różne serwisy wykorzystu-
ją różne wyszukiwarki.
Odmianą wyszukiwarek sieciowych są tzw. multi-
D wyszukiwarki. Są to systemy wyszukujące informa-
cje za pomocą kilku wyszukiwarek równocześnie.
Przykładem multiwyszukiwarki może być np. pol-
skojęzyczna Emulti (www.emulti.pl).
Jak szukać informacji w sieci
za pomocą wyszukiwarki
stron WWW?
Gdy za pomocą przeglądarki łączysz się ze stro-
ną główną wyszukiwarki, na ekranie pojawia się for-
mularz, w którym wpisujesz interesujące cię pytanie.
Wtedy system wyszukiwarki przeszukuje zasoby jej bazy
danych i jako wynik tego wyszukiwania wyświetla listę
odnośników do stron WWW z szukaną przez ciebie infor-
macją. Aby wynik ten spełniał twoje oczekiwania, musisz
we właściwy sposób formułować pytania kierowane do
wyszukiwarki. Większość wyszukiwarek stron WWW
w podobny sposób interpretuje pytania, dlatego powinie-
neś zapoznać się z kilkoma zasadami ich formułowania:
Rysunek 4.9. Fragment strony głównej wyszukiwarki
Google i wynik przykładowych poszukiwań
71
• jeśli chcesz odszukać strony, na których występuje
np. słowo gimnazjum, po prostu wpisz je do pola
formularza;
• gdy szukasz stron, na których występują np. dwa lub
trzy słowa, ale nie jest ważna kolejność, w jakiej one
występują na stronie, wpisz je do formularza od-
dzielając spacją, np. gimnazjum publiczne;
• jeśli chcesz odszukać strony, na których podane słowa
występują w określonej kolejności i odmianie, ujmij
je w cudzysłów, np. ”Urząd Miejski w Katowicach”;
• gdy chcesz znaleźć strony, na których występuje
jakieś słowo (np. owczarek), ale nie chcesz, by
towarzyszyło mu inne, konkretne słowo (np.
niemiecki), użyj operatora ”–” przed słowem, które
nie ma się pojawić (np. owczarek –niemiecki;
Załóżmy, że chcemy odszukać informacje o szkołach
gimnazjalnych. W tym celu skorzystamy z jednej z naj-
popularniejszych wyszukiwarek sieciowych – Google.
Ćwiczenie 4.3.
Wejdź na polską stronę wyszukiwarki Google. Jako
obszar przeszukiwań zaznacz Szukaj na stronach
kategorii: Polski. W polu formularza wyszukiwarki
wpisz szkoły gimnazjalne, tak jak to pokazuje rysu-
nek 4.9. Rozpocznij szukanie. Sprawdź w oknie wy-
szukiwarki, ile dokumentów pokaże wyszukiwarka
i co zawierają.
 INFORMATYKA
Po zakończeniu wyszukiwania wyświetlona zostaje
strona z wynikami – lista odnośników (hiperłączy) do
stron zawierających informacje związane z twoim za-
pytaniem. Poniżej odnośników znajduje się krótki opis
powiązanych z nimi stron. Aby przejść do danej strony,
klikasz hiperłącze do niej.
Ćwiczenie 4.4.
Zmień sposób poszukiwań z ćwiczenia 4.4. Aby
zwiększyć trafność odszukania informacji, zaznacz
słowa w pytaniu jako frazę, czyli ujmij je w cudzy-
słów. Wpisz więc do pola formularza wyszukiwarki
”szkoły gimnazjalne” i porównaj wyniki z otrzyma-
nymi w poprzednim ćwiczeniu.
Selekcja stron w sieci odbywa się w różnych wy-
W szukiwarkach sieciowych w różny sposób, dlatego
wyniki poszukiwań tej samej informacji za pomocą
kilku wyszukiwarek mogą być odmienne.
Ćwiczenie 4.5.
Za pomocą wyszukiwarki AltaVista wyszukaj w sieci
Internet informacje na temat twórczości Fryderyka
Chopina.
Ćwiczenie 4.6.
Korzystając z systemu wyszukiwawczego portalu
Onet.pl (szukaj.onet.pl), odszukaj informacje o woj-
nie trzydziestoletniej.
Rysunek 4.10. Za pomocą wyszukiwarek
możesz także wyszukiwać grafiki
72
Zapytania do wyszukiwarek możesz także konstru-
ować za pomocą operatorów logicznych, czyli ta- E
kich wyrażeń, jak np.: and, or, not. Na czym polega
ten sposób formułowania zapytań.
Wyszukiwanie obrazków w sieci
Za pomocą niektórych wyszukiwarek sieciowych mo-
żesz wyszukać nie tylko informacje tekstowe na dany
temat, ale również ilustracje i zdjęcia związane z danym
zagadnieniem. Opcję taką udostępniają np. wyszukiwarki
Google i AltaVista. Aby z niej skorzystać, na stronach tych
wyszukiwarek należy kliknąć zakładkę Grafika (Images)
i wpisać zapytanie do pola formularza. Np. aby odszukać
mapę Polski wpiszemy ”mapa Polski” (rysunek 4.10.).
Ćwiczenie 4.7.
Wyszukaj w sieci zdjęcie Ignacego Paderewskiego –
polskiego męża stanu i kompozytora.
Katalogi stron internetowych
Katalogi to zbiory stron WWW pogrupowane tema-
tycznie. Katalog stron można przyrównać do katalogu
tematycznego w bibliotece. Jeśli np. potrzebujesz in-
formacji z dziedziny fizyki, poszukiwania prowadzisz
w katalogu tematycznym Fizyka. Tematyczny podział
stron WWW, których adresy są przechowywane w ka-
talogu, pozwala na łatwiejsze odszukanie informacji
 WĘDRUJEMY PO SIECI INTERNET

Rysunek 4.11. Katalogi stron WWW to źródło

uporządkowanych informacji

z danej dziedziny. W ten sposób uzyskujesz dostęp do Ćwiczenie 4.8.

konkretnych, uporządkowanych informacji, czego nie Odszukaj w katalogu stron WWW portalu Onet.pl
zapewniają wyszukiwarki. Zaletą katalogu jest również witryny poświęcone historii komputerów skatalogo-
to, że zanim strona zostanie dodana do katalogu, jest wane w dziale Nauka→Technika→Informatyka.
zweryfikowana pod względem zawartości.

Katalog Adres katalogu stron WWW Encyklopedie i słowniki

Interia katalog .interia.pl internetowe
Popularnymi źródłami informacji w sieci są wydawnic-
Onet katalog.onet.pl
twa encyklopedyczne i słownikowe dostępne w wersji
Wirtualna Polska katalog.wp.pl online. Wiele zbiorów danych tego typu udostępnianych
jest bezpłatnie. Do innych uzyskujesz dostęp, wysyłając
Tabela 4.2. Adresy wybranych polskojęzycznych katalogów np. SMS o żądanej treści i uzyskując kod dostępu. W tabe-
stron internetowych
li 4.3. podane zostały nazwy i adresy popularnych wy-

Rysunek 4.12.
Internetowe
encyklopedie to
wartościowe źródła
informacji

73

dawnictw encyklopedycznych, z kolei w tabeli 4.4. poda-
no adresy wybranych słowników online.
Nazwa encyklopedii
Wielka Internetowa
Encyklopedia Multimedialna
Internetowa Encyklopedia
PWN
Encyklopedia Internautica
Encyclopedia Britannica
Encarta Online Delux
Tabela 4.3. Przykładowe adresy encyklopedii internetowych
Nazwa słownika
Słownik komputerowy
Słowniki Onet. pl
Słownik wyrazów obcych i
zwrotów obcojęzycznych
Leksykon komputerowy
Tabela 4.4. Przykładowe adresy słowników internetowych
INFORMATYKA
Adres strony WWW
www.encyklopedia.pl
encyklopedia.wp.pl
encyklopedia.interia.pl
www.eb.com
encarta.msn.com
Adres strony WWW
sk.hoga.pl
slowniki.onet.pl
slownik-online.home.pl
www.komputerswiat.pl
74
Ćwiczenie 4.9.
Korzystając ze słownika komputerowego portalu
Hoga.pl dostępnego w wersji online, wyjaśnij zna-
czenie terminów ASCII White oraz spam.
Sprawdź, czy wiesz i potrafisz:
1. Wymień znane ci źródła informacji w sieci.
2. Zinterpretuj pytanie do wyszukiwarki:
samochód –terenowy.
3. Odszukaj w sieci Internet grafikę poświęconą
Mickiewiczowi.
Jak pobierać pliki
z sieci Internet?
Dowiesz się i nauczysz:
• w jaki sposób pobierać pliki poprzez strony
WWW,
• o protokole FTP,
• jak za pomocą przeglądarki połączyć się
z serwerem FTP,
• o wyszukiwaniu plików w sieci.
Pobieranie plików
ze stron WWW
Najprostszy sposób pobrania pliku z sieci polega na
jego kopiowaniu ze stron WWW. W takim przypadku
dostęp do danego serwera uzyskujesz bezpośrednio ze
strony WWW w oknie przeglądarki. Na niej zwykle
znajduje się odnośnik do wybranego pliku (rysunek
4.13.).
Wystarczy, że klikniesz taki odnośnik, a przeglądar-
ka wyświetli okno dialogowe Pobieranie pliku, w któ-
rym określasz, czy plik ma zostać otwarty czy zapisany
na dysku. W pierwszym przypadku zostanie on pobra-
ny do folderu Temporary Internet Files, a następnie
otwarty za pomocą aplikacji, z którą jest skojarzony.
W przypadku, gdy nie ma takiej aplikacji, możesz ją
wskazać w sieci. W drugim wypadku plik zostanie
pobrany i zapisany we wskazanym miejscu na dysku
twojego komputera. Zarówno w czasie zapisywania,
jak i otwierania pliku na ekranie widoczne jest okno
dialogowe Pobieranie pliku, w którym m.in. widocz-
 WĘDRUJEMY PO SIECI INTERNET

Rysunek 4.13. Pliki możesz pobierać m.in. bezpośrednio ze strony WWW

ny jest postęp w pobieraniu pliku i średnia szybkość programów lub pliki dokumentów. Połączenie z nimi
operacji pobierania. możesz uzyskać za pomocą przeglądarki internetowej
lub specjalnego programu, nazywanego klientem FTP
Usługa i protokół (np. programu Total Commander).

przesyłania plików Serwer FTP i konto na

Inną popularną usługą sieci jest FTP. Polega ona na
przesyłaniu plików pomiędzy komputerami za pomo-
cą specjalnego protokołu – FTP (File Transfer Proto-
col), którego identyfikatorem w adresie URL jest ftp://.
W Internecie istnieją specjalne serwery, nazywane
serwerami FTP, na których udostępniane są np. pliki
serwerze
Najłatwiej kopiuje się pliki z serwera FTP za pomocą
narzędzi, które dostępne są w przeglądarkach interne-
towych. Jeżeli chce się połączyć z wybranym serwe-
rem FTP, należy wpisać jego adres internetowy. Trzeba

Rysunek 4.14. Poruszanie się

w strukturze folderów serwera FTP odbywa się
w podobny sposób, jak w oknie programu Mój komputer

75
 INFORMATYKA
Rysunek 4.15. Okno wyszukiwarki Plikoskop
wraz z przykładowym wynikiem poszukiwań
pamiętać, że w przypadku tej usługi na początku adresu
URL wpisywany jest identyfikator ftp://.
W najprostszym przypadku, aby połączyć się za po-
mocą przeglądarki z serwerem FTP, możesz skorzystać
z tzw. anonimowego FTP. Przy takim połączeniu na
pasku adresu wpisujesz jedynie identyfikator protokołu
i nazwę serwera, np. ftp://ftp.icm.edu.pl (rysunek 4.14.)
czy ftp://ftp.komputerswiat.pl. Przy anonimowym FTP,
jeżeli jest wymagane hasło, zwykle jest nim adres
e-mail użytkownika. Gdy połączysz się z serwerem,
w oknie przeglądarki wyświetlana jest lista udostępnio-
nych folderów i plików. Folder możesz otworzyć, kli-
kając myszką jego ikonę, w zależności od typu przeglą-
darki, jeden lub dwa razy. Z kolei, aby zapisać wybrany
plik na dysku swojego komputera, możesz:
• kliknąć jego ikonę prawym przyciskiem myszki i
wybrać z menu podręcznego polecenie Kopiuj do
folderu..., po czym w oknie dialogowym Przeglą-
danie w poszukiwaniu folderu wskazać miejsce,
gdzie ma zostać skopiowany;
• przeciągnąć plik z okna przeglądarki do okna doce-
lowego folderu z wykorzystaniem metody „ciągnij
i upuść”.
Wyszukiwanie plików w sieci
Za pomocą wyszukiwarek sieciowych możesz rów-
nież wyszukiwać określone pliki w Internecie. Umoż-
76
liwią ci to tzw. wyszukiwarki plików. Przeszukują one
udostępnione w sieci zasoby serwerów FTP. Takimi
wyszukiwarkami są np. Plikoskop (www.plikoskop.pl)
i wyszukiwarka plików w portalu Onet.pl (pliki.onet.pl).
Na przykład: aby za pomocą Plikoskopu odszukać
dany plik, wystarczy w polu formularza wyszukiwarki
wpisać nazwę szukanego pliku (z rozszerzeniem lub
bez) i kliknąć przycisk Szukaj. Wyszukiwarka odszu-
ka nam adresy serwerów FTP, na których szukany plik
został zlokalizowany. Klikając na liście wyników od-
powiedni odnośnik, możesz pobrać plik z odszukanego
serwera lub połączyć się z serwerem.
Wyjaśnij, jak można wyszukiwać pliki w sieci, ko-
rzystając z tzw. masek w ich nazwach i rozszerze- E
niach.
Sprawdź, czy wiesz i potrafisz:
1. Wyjaśnij rolę protokołu FTP.
2. Jak pobierzesz plik z serwera FTP?
3. W jaki sposób odszukasz dany plik w sieci?
 Rozdział 5

Komunikacja w sieci
 INFORMATYKA

nych (komercyjnych) serwerów lub skorzystać z dar-

ABC poczty mowych ofert wielu usługodawców internetowych.

elektronicznej Serwer poczty to komputer ze specjalnym opro-

gramowaniem, które umożliwia przesyłanie poczty D
Dowiesz się i nauczysz: elektronicznej. Serwer, który odbiera pocztę i prze-
• o usłudze poczty elektronicznej, koncie e-mail syła ją na nasze konto, nazywany jest serwerem
i serwerze poczty, poczty przychodzącej. Jeśli z kolei serwer przyj-
• jak założyć konto e-mail, muje wiadomości, które my wysyłamy, a następ-
• jak logować się na swoje konto e-mail na nie na podstawie adresów rozsyła je do serwerów
serwerze poczty. adresatów, jest on nazywany serwerem poczty wy-
chodzącej. Zwykle serwerem poczty wychodzącej
i przychodzącej jest ten sam serwer. Serwery poczty,
podobnie jak większość komputerów świadczących
Czym jest poczta usługi sieciowe, mają własne adresy internetowe
w postaci nazwy (domeny).
elektroniczna?
Także użytkownik, do którego wysyłasz pocztę lub
Poczta elektroniczna (e-mail) polega na wymianie od którego ją otrzymujesz, musi mieć konto e-mail.
wiadomości tekstowych i graficznych pomiędzy użyt- Może ono być założone na tym samym serwerze co
kownikami sieci Internet. Umożliwia także dołączanie twoje lub na serwerze poczty w innym miejscu sieci.
plików do wiadomości.

Adres poczty elektronicznej

Konto poczty elektronicznej
Aby móc korzystać z poczty elektronicznej, należy
mieć konto pocztowe. Konto takie jest zakładane na
serwerze poczty. Możesz je założyć na którymś z płat-
Każdy użytkownik poczty elektronicznej otrzymuje
własny, niepowtarzalny adres pocztowy, nazywany ad-
resem e-mail. Składa się on z nazwy konta i nazwy ser-
wera poczty, na którym konto to istnieje. Nazwa konta

Rysunek 5.1. Zakładanie konta na darmowym serwerze poczty sprowadza się do podania nazwy konta i wypełnienia
odpowiedniego formularza

78
 KOMUNIKACJA W SIECI

jest oddzielona znakiem @ (znak ten nazywa się „at”, Przykładowy adres konta
a potocznie określany jest małpą) od adresu (nazwy) Adres serwera
na serwerze
serwera poczty, np. miraks@interia.pl, gdzie miraks
jest nazwą właściciela konta, a interia.pl nazwą serwe- poczta.onet.pl nazwakonta@poczta.onet.pl
ra, na którym konto jest założone.
poczta.fm nazwakonta@poczta.fm
Usługa poczty elektronicznej została wymyślona już
W w 1971 roku, gdy Ray Tomlinson wysłał pierwszą
poczta.interia.pl nazwakonta@interia.pl
wiadomość e-mail ze swojego komputera do kom-
putera przyjaciółki. To także Ray Tomlinson wybrał
znak @ do oddzielenia swojej nazwy od adresu swo- poczta.o2.pl nazwakonta@o2.pl
jego komputera.
konto.pl nazwakonta@konto.pl

Zakładamy konto pocztowe Tabela 5.1. Adresy wybranych serwerów pocztowych

Wiesz już, że korzystanie z poczty elektronicznej jest
możliwe wtedy, gdy masz konto pocztowe. Założenie
konta może nam zaproponować nasz dostawca usług
internetowych lub administrator sieci szkolnej. Może-
my również sami założyć konto na jednym z serwerów
poczty, dostępnych np. na portalach internetowych.
Większość z nich oferuje darmową „skrzynkę” o dużej
pojemności. W tabeli 5.1. podane zostały przykładowe
adresy serwerów poczty oferujących bezpłatne konta.
Każdy z nich udostępnia także obsługę konta poprzez
stronę WWW.
Aby założyć konto na darmowym serwerze, mu-
sisz wypełnić formularz rejestracyjny na jego stro-
nie WWW. W formularzu tym podajesz m.in. nazwę
konta i hasło dostępu do niego. Niezależnie od tego,
jaki serwer wybierzesz, pamiętaj, że zakładając na
nim konto, przyjmujesz warunki obowiązującego tam
regulaminu. Dlatego wcześniej dokładnie się z nim
zapoznaj. Ponadto pamiętaj o kilku zasadach:
• nazwa konta nie może być krótsza bądź dłuższa niż
liczba znaków wymagana przez program serwera
poczty;

79
 INFORMATYKA
Rysunek 5.2. Logowanie do serwera poczty
• nazwa konta musi kończyć się literą lub cyfrą, nigdy
innym znakiem. W nazwach nie wolno używać
symboli typu !; #; $; % itd. W nazwach kont nie
używa się polskich znaków diakrytycznych (ą, ś, ć
itd.);
• nazwa konta w obrębie danego serwera poczty nie
może się powtarzać. Oznacza to, że podana przez
nas nazwa może zostać odrzucona, gdy jest już
stosowana przez innego użytkownika poczty na tym
serwerze;
• każde konto jest zabezpieczane hasłem. W ten
sposób tylko ty masz dostęp do niego. Długość
hasła nie może być krótsza niż liczba znaków
wymagana przez program serwera poczty.
Zapamiętaj, jakimi literami zostało wpisane hasło:
małymi czy dużymi.
Zakładając konto zapamiętaj hasło dostępu do niego.
W Zapisz także nazwę serwera poczty wychodzącej
(tzw. serwera SMTP) i przychodzącej (tzw. serwera
POP3). Dane te będą niezbędne do tego np., abyś
mógł skonfigurować (czyli: wprowadzić odpowied-
nie ustawienia) konto w programie pocztowym.
Ćwiczenie 5.1.
Jeśli jeszcze nie masz własnego konta e-mail, połącz
się z jednym z darmowych serwerów poczty w sieci
i zapoznaj się z regulaminem kont na tym serwe-
rze. Następnie załóż na nim konto. Zapamiętaj jego
nazwę, swój adres e-mail, hasło oraz nazwy serwe-
rów: poczty przychodzącej (POP3) i wychodzącej
(SMTP).
80
Logowanie się na serwerze
poczty
Aby uzyskać dostęp do swojego konta e-mail i ode-
brać lub wysłać pocztę, musisz się zalogować na serwe-
rze. Umożliwi ci to przeglądarka internetowa. W tym
celu wejdź na stronę swojego dostawcy (Onet, WP, In-
teria itp.) i na niej podaj nazwę konta i hasło dostępu
do niego.
Ćwiczenie 5.2.
Zaloguj się na swoim koncie pocztowym, wykorzy-
stując stronę WWW obsługującego to konto serwera
poczty.
Konfiguracja konta
Każdy użytkownik może dostosować konto do swo-
ich potrzeb. Konfiguracja polega na ustaleniu takich
opcji, jak:
• określenie rozmiaru skrzynki,
• tworzenie kopii wysyłanych wiadomości,
• tworzenie książki adresowej,
• automatyczne przesyłanie przychodzących wiado-
mości,
• dodawanie nowych folderów, np. Wiadomości 2009,
• wybór własnego podpisu pojawiającego się pod wy-
syłanymi wiadomościami itp.
Aby ustalić te opcje, po zalogowaniu na swoje konto,
musisz znaleźć przycisk Konfiguracja, Opcje lub po-
dobny.
 KOMUNIKACJA W SIECI

Rysunek 5.3.
Konfiguracja konta
pocztowego

Obsługa poczty elektronicznej jest także możliwa za Sprawdź, czy wiesz

E pomocą specjalnych programów nazywanych progra-
mami (klientami) poczty elektronicznej. Ich przykła-
i potrafisz:
dem może być dostępny w Windows Outlook Express. 1. Jak nazywa się serwer obsługujący pocztę
Aby móc korzystać z takiego programu do obsługi elektroniczną?
poczty, wcześniej należy go odpowiednio skonfiguro- 2. Objaśnij adres administrator@videograf.pl
wać. Wyjaśnij, na czym polega konfiguracja programu 3. Jak można dodać nowy folder w swoim koncie
pocztowego i obsługa poczty za jego pomocą. pocztowym?

81
 INFORMATYKA
Odbieramy i wysyłamy
wiadomości pocztowe
Dowiesz się i nauczysz:
• jak przeglądać wiadomości pocztowe i zapisywać
dołączane do nich załączniki,
• jak tworzyć i wysyłać wiadomości tekstowe
i załączniki,
• jak odpowiadać na wiadomości i przesyłać je
dalej.
Odczytywanie wiadomości
i zapisywanie załączników
Gdy logowanie na serwerze poczty przebiegnie
pomyślnie, uzyskujesz dostęp do swojego konta. Na-
stępnie musisz wskazać (otworzyć) folder, w którym
przechowywana jest poczta przesłana na twoje konto
(zwykle jest to folder o nazwie Otrzymane, Skrzyn-
ka odbiorcza, Poczta otrzymana itp.). W otwartym
folderze zobaczysz listę otrzymanych wiadomości (ry-
sunek 5.4.) lub informację, że brak nowych wiadomo-
ści.
Na liście zawartości folderu z pocztą otrzymaną
powinna być widoczna nazwa nadawcy wiadomości,
jej tytuł (temat), rozmiar, a jeśli wiadomość zawiera
załącznik w postaci pliku, to także charakterystyczna
Rysunek 5.4. Przeglądanie poczty e-mail przez
strony WWW na większości serwerów odbywa się
w podobny sposób
82
ikona spinacza. Aby otworzyć wiadomość, wystar-
czy kliknąć myszką jej odnośnik na liście. Załącznik
(czyli dołączony do wiadomości plik) możesz zapisać
na dysku komputera lub otworzyć od razu we właści-
wym programie: np. plik JPG w przeglądarce grafiki,
dokument DOC w Wordzie, plik MP3 w odtwarzaczu
Windows Media Player itp.
Za pomocą poczty elektronicznej w sieci rozpo-
wszechnia się najwięcej wirusów komputerowych. !
Mimo że większość serwerów poczty ma odpowied-
nie filtry antywirusowe, odbierane wiadomości nale-
ży otwierać z rozwagą.
Nie wszystkie wiadomości będziesz przechowywał.
Te od znajomych możesz trzymać jakiś czas, aby móc
do nich w każdej chwili zajrzeć – być może będzie
w nich jakaś ważna informacja. Jednak oprócz nich,
na darmowych serwerach, będziesz otrzymywał dużo
reklam. Te wiadomości (które możesz czytać lub nie)
powinieneś usuwać za względu na ograniczoną pojem-
ność twojej „skrzynki”. Aby usunąć wiadomość, wy-
starczy ją zaznaczyć i z dostępnego menu wybrać pole-
cenie Usuń, Skasuj lub o podobnym znaczeniu. Po tej
czynności w dalszym ciągu możesz do nich zajrzeć,
ponieważ zostały przeniesione do folderu z usuniętą
pocztą o nazwie Kosz, Poczta usunięta itp. Ostateczne
usunięcie wiadomości z twojego konta następuje do-
piero po opróżnieniu tego właśnie folderu. Pamiętaj,
aby co jakiś czas zrobić porządki w swojej skrzynce
pocztowej.
 KOMUNIKACJA W SIECI
Rysunek 5.5. Zapisywanie załącznika wiadomości
e-mail
Ćwiczenie 5.3.
Zaloguj się na swoje konto poprzez stronę WWW.
Przejrzyj na nim listę wiadomości i usuń wiadomo-
ści, które zawierają reklamy.
Tworzenie i wysyłanie
wiadomości
Aby utworzyć nową wiadomość pocztową z poziomu
przeglądarki, najpierw logujesz się na serwerze poczty.
Następnie powinieneś wybrać opcję tworzenia nowej
wiadomości (Nowa wiadomość, Utwórz wiadomość
itp.).
Rysunek 5.6. Przykładowy panel narzędzi do obsługi poczty przez stronę WWW
83
Tworzenie wiadomości rozpoczynasz od podania
adresu e-mail użytkownika sieci, do którego chcesz ją
przesłać. W odpowiednim polu wpisujesz także temat
wiadomości (tytuł). Tę samą wiadomość możesz wy-
słać do wielu adresatów. Wówczas podając ich adresy
e-mail, oddzielasz je od siebie znakiem przecinka lub
średnika.
Samą wiadomość pocztową możesz edytować w for-
macie tekstowym i  formacie HTML. W  pierwszym
wypadku wiadomość nie będzie zawierała żadnych
elementów formatowania, czyli nie możesz np. zmie-
nić kroju czcionki, jej rozmiaru, stylu itd. W formacie
HTML możesz to zrobić. Jeśli serwer udostępnia taką
opcję, możesz także skorzystać z jednego z udostępnia-
nych szablonów wiadomości.
 INFORMATYKA

Rysunek 5.7. Adresując wiadomość

możesz skorzystać z książki adresowej,
czyli listy, na której zapisane są twoje
kontakty e-mail

Pamiętaj, aby rozważnie używać opcji formatowa-
W nia tekstu wiadomości. Różne programy pocztowe
w różny sposób interpretują taki tekst, więc u adre-
sata może on wyglądać nieco inaczej.
Jeśli chcesz do wiadomości dołączyć jakiś plik, np.
zdjęcie, muzykę czy dokument edytora tekstu, poszu-
kaj pola Załączniki, Dodaj załącznik itp. Najczęściej
znajduje się ono u dołu strony tworzenia wiadomości.
W pobliżu pola powinien znajdować się przycisk Prze-
glądaj, Dodaj lub o podobnej nazwie. Po jego kliknię-
ciu znajdź na dyskach swojego komputera interesujący
cię plik i kliknij Otwórz. Kiedy wiadomość jest goto-
wa, wysyłasz ją. W tym celu wystarczy kliknąć stosow-
ny przycisk na formularzu pocztowym. Zwykle jest to
przycisk z nazwą Wyślij.
Ćwiczenie 5.4.
Utwórz wiadomość pocztową zawierającą np. po-
zdrowienia. Zaadresuj ją do kolegi lub koleżanki
z twojej klasy i wyślij.

Rysunek 5.8. Wiadomość pocztowa może być edytowana w różnych formatach:

a – zwykły tekst, b – HTML

84
 KOMUNIKACJA W SIECI
Rysunek 5.9. Przesyłanie odebranej wiadomości dalej
Odpowiadanie na
wiadomość i przesyłanie jej
dalej
Na odbierane wiadomości możesz odpowiadać bez-
pośrednio, bez potrzeby tworzenia nowej poczty i wpi-
sywania adresu jej odbiorcy. Aby odpowiedzieć na ode-
braną wiadomość, wystarczy jedynie kliknąć właściwy
odnośnik na stronie wyświetlającej foldery twojego
konta. Temat wiadomości będącej odpowiedzią na inną
wiadomość jest poprzedzony prefiksem Re: (od angiel-
skiego słowa Reply, co oznacza odpowiedź).
Odbierane wiadomości możesz także przekazy-
wać osobom trzecim. Postępowanie jest podobne jak
przy udzielaniu odpowiedzi, lecz w tym przypadku
uruchamiasz polecenie przesłania wiadomości dalej.
Także tego typu wiadomości są oznaczane odpowied-
nią ikoną, a ich temat zwykle poprzedza prefiks Fw:
lub Fwd: (od angielskiego słowa Forward, co oznacza
„przesłać dalej”).
Sprawdź, czy wiesz
i potrafisz:
1. Jak zapiszesz załącznik przesłany do ciebie wraz
z wiadomością pocztową?
85
2. Na czym polega różnica pomiędzy formatem teksto-
wym a formatem HTML treści wiadomości e-mail?
3. W jaki sposób dołączysz obrazek jako załącznik do
wiadomości pocztowej?
4. Jak oznaczane są wiadomości, będące odpowiedzią
na inną wiadomość?
5. Dlaczego nie powinieneś wysyłać załączników
o dużej objętości?
Komunikatory
internetowe
Dowiesz się i nauczysz:
• jak założyć konto w komunikatorze,
• jak skonfigurować program komunikatora,
• w jaki sposób przesyłać tekst, grafikę, dźwięk
i obraz,
• o bezpieczeństwie i dobrych obyczajach
związanych z korzystaniem z komunikatora.
Komunikatory internetowe umożliwiają użytkowni-
kom sieci m.in. prowadzenie pogawędek tekstowych
czy przesyłanie plików. Większość współczesnych pro-
gramów komunikatorów umożliwia także prowadzenie
rozmów głosowych w ramach tzw. telefonii interneto-
wej czy wideorozmów.
 INFORMATYKA
Pierwowzorem komunikatorów internetowych był
W komunikator ICQ, opracowany i udostępniony na
serwerze firmy Mirabilis w 1996 roku. Od tego
czasu z tej formy komunikacji korzystają miliony
internautów na całym świecie.
W Internecie dostępnych jest wiele programów ko-
munikatorów, dzięki którym możliwe jest komuniko-
wanie się z innymi użytkownikami sieci. Wśród pol-
skich użytkowników Internetu od lat popularnym ko-
munikatorem jest Gadu-Gadu, AQQ, Tlen i Skype.
Na jakiej zasadzie działa
komunikator internetowy?
Komunikatory mogą działać na różnych zasadach.
Aby skorzystać z takiego komunikatora jak Gadu-Ga-
du, AQQ czy Tlen, najpierw instalujemy go w naszym
komputerze. Następnie łączymy się z jego serwerem, na
którym rejestrujemy swoje konto i zabezpieczamy je ha-
słem. Wysyłane przez nas wiadomości, pliki czy prowa-
dzone rozmowy są realizowane za pośrednictwem tego
serwera. W zależności od rodzaju komunikatora nasze
konto będzie identyfikowane w sieci za pomocą różnego
rodzaju unikatowego identyfikatora. W przypadku ko-
munikatora Gadu-Gadu czy AQQ będzie to numer, użyt-
kownicy Tlenu mogą być identyfikowani poprzez ich
adresy mailowe. Na rysunku 5.10 przedstawiono kolejne
kroki umożliwiające korzystanie z komunikatora.
Na innej zasadzie działa komunikator Skype. W prze-
4. Program wysyła do serwera komunikat
o obecności użytkownika w sieci
3. Otrzymanie numeru
2. Uruchomienie i rejestracja
1. Pobranie programu
z sieci i instalacja
7.
Rysunek 5.10. Zasada działania komunikatora sieciowego (według A. Janowska / Studio WPROST – tygodnik „Wprost”)
ciwieństwie do wspomnianych wcześniej komunika-
torów jego działanie polega na bezpośrednim łączeniu
komputerów użytkowników komunikatora, bez pośred-
nictwa dodatkowego serwera. Także każdy użytkownik
Skype jest identyfikowany za pomocą unikatowego
identyfikatora – w tym przypadku jest to nazwa. Sieć
komunikatory Skype jest zamknięta – jej użytkownicy
nie mogą wymieniać informacji z użytkownikami in-
nych komunikatorów. Inaczej jest w wypadku innych
komunikatorów (np. Gadu-Gadu, AQQ czy Tlen – tu
użytkownik jednego komunikatora może połączyć się
z osobą korzystającą z innego komunikaora (np. AQQ).
Funkcje popularnych
komunikatorów
Współczesne komunikatory oprócz pogawędek
tekstowych udostępniają swoim użytkownikom wiele
dodatkowych usług. Może to być np. wysyłanie wia-
domości SMS, przesyłanie plików, komunikacja głoso-
wa (poprzez mikrofon i głośniki) oraz wideo (kamera).
Niektóre programy komunikatorów (np. Gadu-Gadu,
Tlen czy Skype) udostępniają także jedną z form telefo-
nii internetowej – PC2Phone, w ramach której możliwe
jest wykonywanie połączeń telefonicznych z kompute-
ra na numer telefonu stacjonarnego lub komórkowego.
Zdecydowana większość usług tego typu działa na za-
sadzie pre-paid, czyli przedpłaty.
Nie ma znaczenia, czy używasz programu Gadu-Ga-
du, Tlen czy Skype. Gdy opanujesz podstawy komuni-
5. Komunikat ten dociera
także do znajomych danego
Serwer
użytkownika
komunikatora
6. Użytkownik wybiera z listy
kontaktów rozmówcę i wysyła
wiadomość
Wiadomość za pośrednictwem
serwera dociera do jej adresata
86
 KOMUNIKACJA W SIECI

Identyfikator (numer) Identyfikator (numer)

użytkownika użytkownika

Status osoby na
liście kontaktów

Osoba na liście Osoba na liście

kontaktów kontaktów

a b
Lista kontaktów Status osoby na liście kontaktów Lista kontaktów

Rysunek 5.11. Okna przykładowych komunikatorów: a – Skype; b – Gadu-Gadu

kowania się za pomocą jednego komunikatora, z powo-
dzeniem będziesz korzystał z innych programów tego
typu. Na rysunku 5.11. pokazano okna komunikatora
Gadu-Gadu i Skype.
W czasie pracy z komunikatorem użytkownik może
przyjmować odpowiedni status: dostępny, zaraz wra-
cam, niedostępny itd. Komunikator informuje użyt-
kowników, czy dana osoba jest aktualnie zalogowana
na serwerze. Do sygnalizowania statusu użytkowników
służą specjalne symbole (np. w Gadu-Gadu jest to sło-
neczko, w  Skype chmurka). Forma statusu może być
także opisowa. Wówczas tekst opisu będzie widoczny
dla innych użytkowników, którzy mają nas na swojej
liście kontaktów.
Pogawędka tekstowa
(wysyłanie wiadomości
tekstowych)
Pogawędka odbywa się w oknie wiadomości (rozmo-
wy) komunikatora (w  Skype jest to okno wiadomości
tekstowych nazywane czatem). W większości komuni-

a
Rysunek 5.12. Okno pogawędki tekstowej:
a – Gadu-Gadu, b – Skype
b

87
 INFORMATYKA
katorów wygląda ono podobnie. „Wypowiadany” tekst
jest edytowany w dolnej części okna (rysunek 5.12.).
Pogawędkę możesz także prowadzić równocześnie z kil-
koma osobami. Aby np. w programie Gadu-Gadu wy-
wołać daną osobę z listy kontaktów, wystarczy dwa razy
kliknąć lewym przyciskiem jej nazwę. Z kolei aby roz-
począć pogawędkę z wybranym użytkownikiem w pro-
gramie Skype, po prostu należy kliknąć na ten kontakt
prawym przyciskiem myszki i z menu podręcznego wy-
brać polecenie Rozpocznij czat.... W wielu programach
użytkownicy komunikatorów mogą dodatkowo używać
graficznych emotikon w celu wyrażania swoich emocji.
Ćwiczenie 5.5.
Za pomocą dostępnego w twoim komputerze komu-
nikatora wywołaj na pogawędkę kolegę lub kole-
żankę z twojej klasy.
Rozmowa głosowa
Użytkownicy sieci mogą przeprowadzić pomiędzy
sobą rozmowę głosową, przy wykorzystaniu np. wspo-
mnianego już komunikatora Skype. Komunikator ten
z założenia powstał jako program do rozmów głoso-
wych z wykorzystaniem technologii VoIP (VoIP – Voice
over Internet Protocol) i połączeń telefonii interneto-
wej PC2PC (komputer PC z komputerem PC).
Skype umożliwia nawiązywanie tego typu połącze-
nia właściwie w każdym przypadku, nie tylko wówczas
gdy komputery rozmówców mają publiczne adresy IP,
ale także wtedy, gdy pracują one w różnych sieciach
lokalnych i łączą się ze swoim serwerem dostępowym
Rysunek 5.13. Rozmowa głosowa Skype
88
za pomocą adresów lokalnych (a na samym serwerze
następuje zamiana adresów z wykorzystaniem tzw. me-
chanizmu NAT).
NAT (Network Address Translation) to określenie
często stosowanej technologii, polegającej na tym,
że lokalne adresy IP komputerów w sieci lokalnej są
W
tłumaczone na serwerze dostępowym na pojedynczy
adres IP. Ta operacja jest przeprowadzana wówczas,
gdy lokalne adersy IP chcą się połączyć z Internetem.
Po prostu serwer dostępowy dokonuje konwersji ad-
resw lokalnych (czyli: przekształca je) na publiczny
adres IP używany w Internecie.
Większość współczesnych komunikatorów umoż-
liwia realizowanie nie tylko darmowych rozmów W
w ramach telefonii PC2PC, ale także realizację od-
płatnych połączeń z komputera z dowolnym telefo-
nem stacjonarnym, jak i komórkowym w ramach
telefonii PC2Phone. Za ich pomocą można także re-
alizować połączenia w ramach telefonii Phone2PC2,
umożliwiającej nawiązanie połączenia telefonicz-
nego z telefonu stacjonarnego lub komórkowego
z użytkownikiem komunikatora (do jego konta jest
przypisany wykupiony numer telefoniczny).
Przed rozpoczęciem rozmowy głosowej w programie
komunikatora może okazać się konieczne dostosowanie
jego ustawień audio (głośność mikrofonu, głośników).
W programie Skype ustawień tych dokonasz wybiera-
jąc w jego oknie menu Narzędzia|Opcje.
Ćwiczenie 5.6.
Za pomocą dostępnego w twoim komputerze ko-
munikatora nawiąż rozmowę głosową z kolegą lub
koleżanką z twojej klasy.
Połączenie wideo
(wideokonferencja)
Jeśli oprócz mikrofonu i słuchawek (głośników) do
komputera podłączona jest kamera internetowa, to
możesz nawiązać z innym użytkownikiem połączenie
wideo.
W przypadku przekazu wideo nie bez znaczenia jest
prędkość łączy internetowych – im szybsze łącza, W
tym lepszej jakości obraz może być nimi przesyłany.
Duże znaczenie ma także rozdzielczość obrazu kamer
internetowych, z których korzystają rozmówcy.
 KOMUNIKACJA W SIECI
Rysunek 5.14. Rozmowa wideo w programie Skype
Nawiązanie połączenia wideo pomiędzy użytkow-
nikami sieci zapewnia między innymi komunikator
Skype. Podobnie, jak ma to miejsce w przypadku roz-
mów głosowych, połączenia wideo mogą być realizo-
wane pomiędzy komputerami znajdującymi się w  tej
samej sieci lokalnej lub w różnych sieciach, łączącymi
się ze swoimi serwerami dostępowymi za pomocą adre-
sów lokalnych.
Przed rozpoczęciem rozmowy wideo dobrze jest
sprawdzić ustawienia związane z obsługą wideo w pro-
gramie komunikatora. W  programie Skype umożliwi
ci to karta Ustawienia wideo w oknie opcji programu
(menu Narzędzia|Opcje...).
Bezpieczeństwo i dobre
obyczaje
Za pomocą komunikatorów możemy nie tylko roz-
mawiać z innymi użytkownikami sieci, ale też nawią-
zywać nowe znajomości. Nie ma w tym nic złego, pod
warunkiem, że wiemy, kim jest osoba, z którą prowa-
dzimy pogawędki. Okazuje się bowiem, że Internet jest
miejscem, w  którym jesteśmy narażeni na działania
oszustów i złodziei. Dlatego nowo poznaną osobą może
nie być ciekawy rówieśnik, ale podszywający się pod
niego oszust, próbujący ci zaszkodzić. Sieć, a  w  niej
komunikatory, mogą nieść następujące zagrożenia:
89
• pedofilia;
• pornografia;
• uzależnienia;
• wyłudzanie informacji o rodzinie;
• werbunek do sekt;
• namawianie do przemocy.
Dopóki nie poznasz osoby, z którą rozmawiasz, nie
masz pewności, jakie ma intencje. Podczas nawiązywa-
nia kontaktów z  nieznajomymi pamiętaj więc o  kilku
ważnych zasadach:
• Nie podawaj nigdy swojego imienia, nazwiska, ad-
resu i numeru telefonu;
• Nie wysyłaj swoich zdjęć i nie opisuj swojego wy-
glądu;
• Nie podawaj adresu swojej szkoły;
• Nie mów, ile masz lat;
• Nie podawaj informacji o  statusie majątkowym
(czyli sytuacji majątkowej) swojej rodziny;
• Nie mów, gdzie pracują twoi rodzice;
• Nie opowiadaj o swoich problemach, upodobaniach
czy zainteresowaniach;
• Nie otwieraj linków przesłanych przez komunika-
tor.
Wiele ważnych informacji znajdziesz na stronach
www.dzieckowsieci.pl i www.sieciaki.pl.
Podczas rozmów prowadzonych za pomocą komuni-
katorów obowiązuje nas, tak jak poza nimi, odpowiedni
styl i poziom. Zwracaj więc uwagę na gramatykę i or-
tografię w  czasie pogawędek. Przyjęty styl używania
skrótowych odpowiedników słów naszego języka, jak
„w porzo”, „nara”, „siema” niesie mianowicie takie za-
grożenie, że zaczniemy używać takiego języka w wy-
powiedziach czy wypracowaniach, a  to z  kolei może
spowodować np. niższe oceny z języka polskiego albo
niezrozumienie nas przez osoby, które czytają nasze
słowa. Podczas wymiany zdań pamiętaj więc o  kilku
zasadach:
• Przed rozmową przywitaj się i  pożegnaj po jej za-
kończeniu.
• Używaj znaków interpunkcyjnych, aby rozmówca
cię rozumiał.
• Dbaj o ortografię, aby rozmówca nie śmiał się z two-
ich błędów.
• Nie używaj wulgaryzmów.
• Nie używaj w nadmiarze emotikonek.
• Nie rozsyłaj „łańcuszków szczęścia”.
Dodatkowe informacje na ten temat znajdziesz np. na
stronach www.netykieta.pl/netykieta=43,
www.bezpiecznyinternet.org/netykieta.html.
 INFORMATYKA
Sprawdź, czy wiesz
i potrafisz:
1. Jaka jest podstawowa różnica pomiędzy komunika-
torem GG a Skype?
2. Wymień kilka zagrożeń związanych z użytkowa-
niem komunikatorów i sposobów zapobiegania
im.
3. Wymień kilka zasad dobrych obyczajów podczas
rozmów za pomocą komunikatorów.
Dyskusje w sieci
Dowiesz się i nauczysz
• jak się zarejestrować na forum dyskusyjnym,
• o zasadach uczestnictwa na forum,
• o wysyłaniu i czytaniu postów.
Jeśli chcesz wymienić poglądy na jakiś temat lub
dotrzeć z konkretnym zapytaniem do szerszego grona
internautów, możesz skorzystać z usługi grup dysku-
syjnych czy forów internetowych. Pozwala ona użyt-
kownikom sieci wymieniać informacje. Uczestnik dys-
kusji może np. zamieścić wiadomość, która zostanie
przeczytana przez innych. Najpopularniejszą formą
grup dyskusyjnych jest USENET będący elektronicz-
nym odpowiednikiem tablicy ogłoszeń, na której każdy
użytkownik sieci może umieścić własną wiadomość
zwaną postem. Może także przejrzeć wiadomości po-
chodzące od innych członków grupy.
Serwery grup
dyskusyjnych
Grupy dyskusyjne są udostępniane na serwerach grup
dyskusyjnych. Każdy z nich ma własną nazwę (adres),
która jest poprzedzana przedrostkiem news (od angiel-
skiej nazwy newsgroups). Na wielu serwerach istnieją
te same grupy. Co więcej, serwery te wymieniają się
publikowanymi na nich wiadomościami. Oznacza to, że
jeśli prześlesz wiadomość do danej grupy dyskusyjnej
udostępnianej w jednym serwisie (np. niusy.onet.pl),
to będzie ona nie tylko dostępna, ale dotrze także do
użytkowników grupy o tej samej nazwie, np. w serwisie
usenet.gazeta.pl.
90
Nazwy grup dyskusyjnych
Podstawowym kryterium podziału grup jest ich tema-
tyka. Aby ułatwić rozróżnianie grup, kategorię tema-
tyczną wyznacza identyfikator literowy. Po identyfika-
torze oznaczającym kategorię tematyczną pojawia się
nazwa grupy wskazująca dokładniej, jakie zagadnienia
są poruszane na jej forum. Np. grupa zajmująca się fi-
zyką może nosić nazwę: sci.fizyka, chemią sci.chemia
itp.
Za pomocą jakich
programów korzystamy
z grup dyskusyjnych?
Aby czytać posty (pojedyncze wiadomości) w gru-
pach dyskusyjnych i samemu takie posty ogłaszać na
forum, możesz podobnie jak w przypadku poczty e-
mail, skorzystać z jednego z systemów (bramek) udo-
stępniających grupy poprzez przeglądarkę internetową
i strony WWW. Np. może to być system dostępny na
portalu Onet.pl (http://niusy.onet.pl) czy Gazeta.pl
(http://usenet.gazeta.pl). Do grup dyskusyjnych dostęp
uzyskasz także poprzez serwis popularnej wyszukiwar-
ki sieciowej Google (http://group.google.pl). Zaznacz-
my jednak, że o ile w tych serwisach posty czytać mogą
wszyscy użytkownicy sieci, o tyle, aby wziąć udział
w dyskusji na forum danej grupy (wysłać wiadomość
do danej grupy) konieczne będzie posiadanie konta
w danym serwisie i zalogowanie się na nim.
Obsługa grup dyskusyjnych jest także możliwa
za pomocą programów pocztowych, np. Outlook
Express. Aby móc korzystać z takiego programu, E
należy go skonfigurować do obsługi grup dyskusyj-
nych. Wyjaśnij, na czym polega ta konfiguracja i jak
za pomocą programu możemy obsługiwać grupy.
Przeglądanie grup
dyskusyjnych
Aby zapoznać się z wiadomościami grup dyskusyjnych
przez stronę WWW, wystarczy skorzystać z dostępnego
w danym serwisie katalogu grup. Następnie spośród
wszystkich dostępnych (zwykle są one polskojęzycz-
ne) wybieramy odpowiadającą nam grupę tematyczną,
a w jej obrębie tę konkretną, która nas interesuje.
Gdy w strukturze katalogu dotrzesz do interesującej
cię grupy i publikowanych na jej forum wiadomości,
 KOMUNIKACJA W SIECI

Rysunek 5.15. Przeglądanie grup przez

stronę WWW (http://niusy.onet.pl)

możesz przejrzeć nie tylko aktualne posty, ale także
z poprzednich miesięcy, a nierzadko także lat.
Publikowanie wiadomości
na forum grupy przez stronę Odpowiadanie na wiadomość
WWW Podczas korzystania z  forum, czytając wiadomości
O  ile wiadomości grup dyskusyjnych udostępnia-
nych przez strony WWW może przeglądać każdy,
o tyle tworzenie własnej wiadomości i wysłanie jej na
forum wymaga zalogowania na forum grupy (zareje-
strowania się). Wiadomość na forum grupy pojawi się
po jej wysłaniu.
innych użytkowników sieci, możesz zająć stanowisko
w sprawie tam poruszanej lub po prostu udzielić komuś
odpowiedzi na nurtujące go pytania. Odbywa się to po-

Rysunek 5.16. Publikowanie wiadomości poprzez

stronę WWW

91
 INFORMATYKA
dobnie jak w przypadku odpowiedzi na wiadomość
e-mail. Jednak w tym przypadku odpowiedzi możesz
udzielać na forum całej grupy bądź jedynie nadawcy
danej wiadomości.
Ponadto w sieci istnieje wiele forów związanych z kon-
kretnym tematem, czasopismem, stacją TV itp. Internau-
ci wypowiadają się na nich na bieżąco na temat artykułu,
audycji czy wydarzenia, mającego miejsce w kraju czy
na świecie. Przykładem może być forum na stronach
Onetu na temat bieżących artykułów zamieszczanych
w serwisie. Podobnie jest na stronach popularnych cza-
sopism, jak chociażby Twój Styl (www.styl24.pl).
Ćwiczenie 5.7.
Znajdź interesujące cię forum dyskusyjne i zareje-
struj się na nim. Zapoznaj się z omawianą tam te-
matyką.
Sprawdź, czy wiesz
i potrafisz:
1. Znajdź forum dyskusyjne na temat samochodów.
2. Wejdź na stronę wskazanego przez nauczyciela
czasopisma i odnajdź tam forum dyskusyjne.
Grupowa praca
w sieci
Dowiesz się i nauczysz:
• o programach umożliwiających wymianę plików
i informacji w sieci,
• jak udostępniać zasoby swojego komputera
innym użytkownikom sieci,
• jak wspólnie pracować nad jednym projektem za
pomocą komputerów w sieci,
• co to takiego wirtualna tablica?,
• jak przesyłać i odbierać pliki.
Sieć komputerowa umożliwia nie tylko przesyłanie
wiadomości czy komunikowanie się. Za jej pomocą
możemy wspólnie pracować nad jednym projektem,
przekazywać pliki lub uczyć się posługiwania konkret-
nym programem czy nawet udostępniać dowolną apli-
kację innym użytkownikom sieci. W ostatnim przypad-
ku możemy np. udostępnić program, który jest jedynie
zainstalowany na naszym komputerze, a pracować na
nim może osoba na innym komputerze. Takie możli-
wości daje np. dostępny w Windows XP program Mi-
crosoft NetMeeting.
92
Microsoft NetMeeting to jeden z najpopularniejszych
i najbardziej uniwersalnych programów komunikacyj-
nych pracujących w środowisku Windows. Oferuje on
różne formy komunikacji zarówno w sieci Internet, jak
i w sieci lokalnej. Umożliwia między innymi:
• pogawędki za pośrednictwem klawiatury,
• przesyłanie plików między komputerami,
• pracę grupową na wirtualnej tablicy,
• udostępnianie programów innym użytkownikom
sieci,
• dostęp do zasobów zdalnego komputera poprzez
zdalny pulpit,
• telefonię internetową,
• dyskusję „na żywo” z użyciem kamery i mikrofonu,
• wideokonferencje.
Abyś mógł korzystać z usług programu, twój kom-
puter musi mieć dostęp do sieci. NetMeeting przed
rozpoczęciem pracy wymaga odpowiedniej konfi-
guracji – przeprowadzasz ją zwykle przy pierwszym
uruchomieniu programu za pomocą specjalnego kre-
atora lub wybierając w jego oknie głównym menu
Narzędzia|Opcje. Konfigurując program podajesz
m.in. swoje imię, nazwisko i adres e-mail. Microsoft
NetMeeting uruchomisz za pomocą ikony na pul-
picie lub pasku zadań, a gdy jest ona niedostępna, pro-
gram uruchomisz, wybierając w menu Start polecenie
Uruchom i wpisując w oknie dialogowym Urucha-
mianie polecenie conf
Połączenie z użytkownikiem
sieci
Połączenie z użytkownikiem sieci, z którym masz
zamiar się komunikować za pomocą jednej z udostęp-
nianych przez program NetMeeting form, może się
odbywać na dwa sposoby: poprzez bezpośrednie wpi-
sanie adresu IP komputera użytkownika (w przypadku
sieci LAN można podać także nazwę komputera) lub
za pośrednictwem odpowiedniego serwera katalogo-
wego w sieci Internet. Nauczysz się łączyć z innymi
komputerami w sieci lokalnej, np. w szkolnej pracowni
komputerowej.
Jak już wspomniano, połączenie z wybranym kom-
puterem w sieci lokalnej jest możliwe poprzez poda-
nie jego adresu IP lub nazwy. Aby nawiązać połącze-
nie z komputerem w sieci, wystarczy wybrać menu
Wywołanie|Nowe wywołanie (<Ctrl+N>) i w oknie
dialogowym Wywołanie wpisać odpowiedni adres
IP.
 KOMUNIKACJA W SIECI
Rysunek 5.17. Wywoływanie innego komputera w sieci
W  polu Używając pozostawiamy pozycję Automa-
tycznie. W ten sposób program automatycznie wybierze
typ protokołu niezbędnego do nawiązania połączenia.
W tym przypadku będzie to protokół TCP/IP. Aby rozpo-
cząć wywoływanie, klikasz przycisk Wywołaj. Na ekra-
nie komputera pojawi się okno z informacją o oczekiwa-
niu na odpowiedź użytkownika komputera, z którym się
łączysz (rysunek 5.18.). Na jego komputerze wyświetla-
ne będzie podobne okno, ale z informacją o połączeniu
przychodzącym i informacją, od kogo to połączenie przy-
chodzi. Połączenie zostanie nawiązane tylko w przypad-
ku, gdy użytkownik, z którym się łączysz, zaakceptuje je.
Po nawiązaniu połączenia w oknie głównym programu
NetMeeting (zob. rysunek 5.18.) pojawia się lista użyt-
kowników, z którymi mamy kontakt.
Rysunek 5.18.
Oczekiwanie na
odpowiedź, przychodzące
wywołanie na komputerze
adresata i okno programu
NetMeeting po nawiązaniu
połączenia
93
Ćwiczenie 5.8.
Za pomocą programu NetMeeting nawiąż połącze-
nie z komputerem wybranego kolegi lub koleżanki
w klasie, którego znasz adres IP lub nazwę.
Udostępnianie programów
bez przekazywania kontroli
Jedną z funkcji programu NetMeeting jest udostęp-
nianie aplikacji uruchomionych na naszym kompute-
rze użytkownikom aktualnie podłączonym do naszego
komputera. Udostępnianie może się odbywać bez prze-
kazywania kontroli nad aplikacją lub z  przekazaniem
takiej kontroli. W pierwszym przypadku można jedynie
oglądać, co robi osoba udostępniająca program, w dru-
gim można w  tej aplikacji pracować. To rozwiązanie
warto stosować przy prowadzeniu różnego rodzaju
szkoleń i prezentacji z użyciem komputera. W tej sytu-
acji tylko osoba udostępniająca program ma możliwość
jego obsługi, a połączeni z nią użytkownicy mogą je-
dynie śledzić na ekranach swoich monitorów wykony-
wane przez nią czynności. W ten sposób można przed-
stawić wzorcowe przykłady wykonywania wybranych
zadań w aplikacji czy zasady jej obsługi. Możesz rów-
nież w ten sposób prezentować wiele zagadnień z róż-
nych dziedzin nauki.
Aby udostępnić wybraną aplikację na naszym kom-
puterze komuś innemu, najpierw należy ją uruchomić.
Następnie w  programie NetMeeting wybierz menu
Narzędzia|Udostępnianie lub kliknij przycisk Udo-
stępnij program w dolnej części głównego okna pro-
gramu. W otwartym wówczas oknie dialogowym Udo-
stępnianie – Programy (rysunek 5.19.) powinieneś za-
znaczyć nazwę programu i kliknąć przycisk Udostęp-
nij. Na ekranach użytkowników wyświetlone zostanie
specjalne okno programu NetMeeting z  nazwą użyt-
kownika udostępniającego program, w którym pojawi
się okno jego aplikacji. O tym, że użytkownik nie ma
kontroli nad programem, informuje charakterystyczny
wskaźnik myszki oraz brak dostępu do poleceń menu
Kontrola w lewym górnym rogu okna udostępniające-
go aplikację.
Udostępnianie programu
z przekazywaniem kontroli
Udostępniając wybraną aplikację danemu użytkow-
nikowi, można umożliwić mu także kontrolę nad nią.
Wówczas będzie on mógł korzystać z aplikacji w ten
sam sposób, jakby była ona uruchomiona bezpośred-
 INFORMATYKA

a b
Rysunek 5.19 Udostępnianie programów: a – bez kontroli, b – z kontrolą

nio z  jego komputera. Osoba, która udostępnia pro-
gram, oprócz jego wskazania w  oknie Udostępnianie
– Programy, musi również kliknąć przycisk Zezwalaj
na kontrolę. Jeśli żądania przejęcia kontroli mają być
akceptowane automatycznie, konieczne jest zaznacze-
nie pola wyboru Automatycznie zaakceptuj żądania
kontroli. W przeciwnym razie próba przejęcia kontro-
li będzie wymagała akceptacji osoby udostępniającej
aplikację. W  danym momencie o  kontrolę nad udo-
stępnionym programem może poprosić jedna osoba.
Użytkownik, który chce przejąć kontrolę nad udostęp-
nionym programem, wybiera menu Kontrola|Żądanie
kontroli. Z chwilą gdy uczestnik połączenia przejmuje
kontrolę nad udostępnionym programem, jego wła-
ściciel nie może z  niego korzystać. W  każdej chwili
może on zrezygnować z kontroli (menu Kontrola) lub
przekazać ją innemu uczestnikowi spotkania (menu
Kontrola|Przekaż kontrolę). Osoba udostępniająca
program może odebrać kontrolę nad nią innemu użyt-
kownikowi, naciskając klawisz <Esc> na klawiaturze
swojego komputera.

Rysunek 5.20. Okno

udostępnionego programu

94
 KOMUNIKACJA W SIECI
Ćwiczenie 5.9.
Uruchom edytor tekstu na swoim komputerze, po
czym udostępnij go i przekaż pełną kontrolę nad nim
wybranemu koledze lub koleżance z klasy.
Zdalny pulpit
Użytkownicy programu NetMeeting mogą uzyskać
kontrolę nie tylko nad jedną aplikacją, ale również nad
całym komputerem, z którym są połączeni, poprzez do-
stęp do jego pulpitu. Jest to funkcja bardzo praktyczna,
np. w przypadku przeprowadzenia bardziej zaawanso-
wanych operacji, jak konfiguracja czy usunięcie uste-
rek na twoim komputerze przez bardziej doświadczoną
osobę. Niesie to jednak takie zagrożenie, że przejmuje
ona pełną kontrolę nad twoim komputerem, czyli może
usunąć twoje dane, a nawet wyłączyć komputer. Dla-
tego stosuj tę funkcję z  rozwagą. Użytkownik, chcąc
udostępnić swój pulpit, musi wyrazić na to zgodę.
Podobnie jak udostępnianie programów, udostęp-
nianie zdalnego pulpitu jest możliwe z poziomu okna
Udostępnianie – Programy. W tym przypadku osoba
udostępniająca zaznacza Pulpit. Klika także przycisk
Zezwalaj na kontrolę i  ewentualnie zaznacza pole
wyboru Automatycznie zaakceptuj żądania kon-
troli. Zasady udostępniania pulpitu są takie same, jak
95
zasady udostępniania programu, jednak w  tym przy-
padku użytkownik poprzez zdalny pulpit ma dostęp
do wszystkich zasobów udostępnionego komputera
(może np. wyłączyć komputer zdalny poprzez menu
Start|Zamknij...).
Wirtualna tablica
Uczestnicy biorący udział w  połączeniu oprócz
współdzielenia aplikacji lub pulpitu mogą również
pracować na wspólnej wirtualnej tablicy udostępnianej
przez program NetMeeting (rysunek 5.22.).
Wirtualna tablica przypomina znany użytkownikom
Windows program Paint, jednak przewagą tego progra-
mu jest możliwość wspólnego rysowania przez wielu
użytkowników. Tablica może zawierać wiele stron.
Aby otworzyć okno wirtualnej tablicy na ekranie moni-
tora, należy wybrać menu Narzędzia|Tablica lub klik-
nąć przycisk Tablica w  dolnej części głównego okna
programu.
Przesyłanie plików
Do uczestników połączenia możemy przesyłać pliki.
Aby było to możliwe, należy otworzyć okno Transfer
plików z rysunku 5.23. (menu Narzędzia|Przesyłanie
Rysunek 5.21. Praca
na udostępnionym
pulpicie innego
komputera
 INFORMATYKA

Rysunek 5.22. Wirtualna tablica programu NetMeeting

plików lub przycisk Transferuj pliki w oknie progra-

mu). Za pomocą przycisku Dodaj pliki i otwartego po
jego kliknięciu okna wskazujemy lokalizację pliku,
który mamy zamiar przesłać. Następnie musimy okre-
ślić, kto będzie odbiorcą pliku – wszyscy uczestnicy
połączenia czy tylko jeden z nich. Odpowiedni wybór
umożliwia lista umieszczona z prawej strony okna dia-
logowego Transfer plików. Ostatnią czynnością jest
kliknięcie przycisku Wyślij wszystko.
Ćwiczenie 5.10.
Wyślij wszystkim podłączonym do twojego kom-
putera użytkownikom kilka plików zawierających
dowolne zdjęcia lub grafikę.
b
Rysunek 5.23. Transfer plików: a – wysyłanie, b – odbiór
Sprawdź, czy wiesz
i potrafisz:
1. Jak nawiązać połączenie z innym komputerem
w sieci za pomocą programu NetMeeting?
2. Odpowiedz, dlaczego na udostępnionym programie
może pracować równocześnie tylko jedna osoba?
3. Podaj przykłady wykorzystania programu
NetMeeting w szkole.