BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN & MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI

**********************

GIÁO TRÌNH
QUY HOẠCH XÂY DỰNG ĐÔ THỊ
VÀ ĐIỂM DÂN CƯ NÔNG THÔN

Người biên soạn:

Ths. Nguyễn Thị Hải Yến

Hà nội - 2011
1
 LỜI NÓI ĐẦU

Quy hoạch xây dựng đô thị và điểm dân cư nông thôn là một vấn đề khoa học tổng hợp
thuộc nhiều lĩnh vực kinh tế, xã hội, nhân văn, địa lý, tự nhiên, kỹ thuật. Nghiên cứu vấn đề này
để tìm ra những giải pháp cụ thể nhằm xây dựng một đô thị hợp lý, hài hoà giữa sự phát triển
của con người, xã hội và thiên nhiên trong sự phát triển bền vững nói chung. Ngoài ra quy
hoạch xây dựng đô thị và điểm dân cư nông thôn còn tạo cơ sở vật chất thuận lợi cho việc triển
khai các hoạt động sản xuất, cũng như tổ chức cuộc sống của người dân lao động trong xã hội ở
nông thôn.
Trong điều kiện công nghiệp hoá, đô thị hoá diễn ra mạnh mẽ, với sự chuyển đổi sang nền
kinh tế thị trường hiện nay, các đô thị đang phát triển một cách nhanh chóng thiếu sự quy hoạch
và sự quản lý của nhà nước; phương thức tổ chức các hoạt động sản xuất ở nông thôn thì hết sức
đa dạng, yêu cầu tổ chức cuộc sống trong xã hội nông thôn cũng xuất hiện nhiều yếu tố mới. Do
đó, phương thức quy hoạch xây dựng đô thị và phát triển các điểm dân cư nông thôn cần được
nghiên cứu sửa đổi bổ sung cho phù hợp với thực tế của xã hội nước ta trong giai đoạn hiện nay,
cũng như xu thế phát triển trong tương lai. Có như thế, chúng ta mới có thể đẩy nhanh sự phát
triển các đô thị hiện đại, các điểm dân cư nông thôn phù hợp với quan điểm phát triển bền vững,
toàn diện, góp phần giảm dần sự khác biệt giữa đô thị và nông thôn.
Xuất phát từ yêu cầu nói trên và nhằm đáp ứng kịp thời việc nghiên cứu, giảng dạy và học
tập của sinh viên, học sinh và những người quan tâm, nhằm trang bị những kiến thức cơ bản
trong lĩnh vực này cho sinh viên các ngành có liên quan trong các trường đại học. Đồng thời,
cũng là tư liệu tham khảo cho các cán bộ chuyên môn và quản lý trong việc triển khai công tác
nghiên cứu thiết kế quy hoạch, quản lý xây dựng đô thị và các điểm dân cư nông thôn ở nước ta,
Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội tổ chức biên soạn cuốn giáo trình Quy hoạch
xây dựng đô thị và điểm dân cư nông thôn dùng cho sinh viên trình độ Cao đẳng ngành Quản lý
đất đai do Ths. Nguyễn Thị Hải Yến chủ biên cùng với sự tham gia của tập thể giáo viên và
những người làm công tác khoa học biên soạn.
Cấu trúc của cuốn giáo trình gồm 4 chương:
Chương 1. Đô thị và quá trình phát triển đô thị
Chương 2. Quy hoạch xây dựng đô thị
Chương 3. Điểm dân cư nông thôn và quá trình phát triển
Chương 4. Quy hoạch xây dựng điểm dân cư nông thôn
Chúng tôi xin trân trọng cám ơn Hội đồng khoa học Trường Đại học Tài nguyên và Môi
trường Hà Nội, các phòng ban và đặc biệt là tập thể giáo viên Khoa Quản lý đất đai cùng các
đồng nghiệp đã đóng góp nhiều ý kiến quý báu, tạo điều kiện trong quá trình hoàn thiện cuốn
sách.
Do thời gian và trình độ còn hạn chế, vì thế cuốn sách không tránh khỏi những thiếu sót,
chúng tôi rất mong nhận được các ý kiến đóng góp của bạn đọc để tiếp tục hoàn thiện cuốn giáo
trình này.

Tác giả

Ths. Nguyễn Thị Hải Yến

2
 LỜI NÓI ĐẦU 5
Chương 1. ĐÔ THỊ VÀ QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ 7
1.1. KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI ĐÔ THỊ ............................................................................. 7
1.1.1. Khái niệm đô thị và điểm dân cư đô thị ....................................................................... 7
1.1.2. Phân loại đô thị ............................................................................................................. 9
1.1.3. Quản lý đô thị ............................................................................................................. 13
1.2. ĐÔ THỊ HOÁ VÀ QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ ................................................ 15
1.2.1. Khái niệm về đô thị hoá.............................................................................................. 15
1.2.2. Sự phát triển của đô thị hoá ........................................................................................ 15
1.2.3. Sơ lược quá trình phát triển đô thị thế giới ................................................................. 17
1.2.4. Quá trình phát triển đô thị Việt nam ........................................................................... 20
1.3. XU THẾ VÀ QUAN ĐIỂM VỀ QUY HOẠCH PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ ......................... 24
1.3.1. Một số lý luận về quy hoạch đô thị ............................................................................ 24
1.3.2. Một số định hướng phát triển đô thị Việt Nam .......................................................... 28
1.3.3. Định hướng phát triển đô thị Việt Nam đến năm 2050 .............................................. 28
Chương 2. QUY HOẠCH XÂY DỰNG ĐÔ THỊ ......................................................................... 34
2.1. MỤC TIÊU, NHIỆM VỤ, NỘI DUNG CỦA QUY HOẠCH CHUNG XÂY DỰNG ĐÔ
THỊ ............................................................................................................................................ 34
2.1.1. Mục tiêu quy hoạch chung xây dựng đô thị ............................................................... 34
2.1.2. Nhiệm vụ quy hoạch chung xây dựng đô thị .............................................................. 34
2.1.3. Nội dung đồ án quy hoạch chung xây dựng đô thị ..................................................... 34
2.2. XÂY DỰNG CÁC TIỀN ĐỀ PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ ...................................................... 35
2.2.1. Tính chất của đô thị .................................................................................................... 35
2.2.2. Dân số đô thị .............................................................................................................. 36
2.2.3. Đất đai đô thị .............................................................................................................. 38
2.2.4. Cơ sở kinh tế kỹ thuật phát triển đô thị ...................................................................... 40
2.2.5. Các thành phần đất đai trong quy hoạch xây dựng đô thị .......................................... 40
2.3. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN KHÔNG GIAN ĐÔ THỊ ................................................. 41
2.3.1. Những nguyên tắc cơ bản phát triển không gian đô thị .............................................. 41
2.3.2. Cơ cấu chức năng đất đai phát triển đô thị ................................................................. 42
2.3.3. Bố cục không gian kiến trúc đô thị ............................................................................. 46
2.4. QUY HOẠCH XÂY DỰNG CÁC KHU CHỨC NĂNG TRONG ĐÔ THỊ .................... 46
2.4.1.Quy hoạch xây dựng khu công nghiệp ........................................................................ 46
2.4.2. Quy hoạch đất khu kho tàng ....................................................................................... 50
2.4.3. Quy hoạch đất khu dân dụng đô thị ............................................................................ 51
2.4.4. Quy hoạch hệ thống giao thông đô thị........................................................................ 60
2.4.5. Quy hoạch khu cây xanh đô thị .................................................................................. 67
2.4.6. Khu đất đặc biệt .......................................................................................................... 68
2.5. QUY HOẠCH CẢI TẠO ĐÔ THỊ .................................................................................... 68
2.5.1. Ý nghĩa, mục đích....................................................................................................... 68
2.5.2 Phương pháp quy hoạch cải tại.................................................................................... 69
2.5.3. Nội dung quy hoạch cải tạo đô thị .............................................................................. 70
Chương 3. ĐIỂM DÂN CƯ NÔNG THÔN VÀ QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN ............................ 71
3.1. XÃ HỘI NÔNG THÔN VIỆT NAM VÀ QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN KIẾN TRÚC
LÀNG XÃ ................................................................................................................................. 71
3.1.1. Khái quát về xã hội nông thôn Việt nam ................................................................... 71
3.1.2 Quá trình phát triển điểm dân cư nông thôn ................................................................ 73
3.1.3. Kiến trúc truyền thống làng xã ................................................................................... 74
3.2. CƠ CẤU TỔ CHỨC ĐIỂM DÂN CƯ NÔNG THÔN ...................................................... 76
3.2.1. Phân loại điểm dân cư nông thôn ............................................................................... 76
3.2.2. Cơ cấu dân số, lao động của điểm dân cư nông thôn ................................................. 78
3.2.3. Cơ cấu đất đai trong điểm dân cư nông thôn .............................................................. 80
3
 3.2.4. Kết cấu hạ tầng cơ sở điểm dân cư nông thôn ............................................................ 83
Chương 4. QUY HOẠCH XÂY DỰNG ĐIỂM DÂN CƯ NÔNG THÔN ................................... 86
4.1. MỤC TIÊU, NHIỆM VỤ, NỘI DUNG QUY HOẠCH XÂY DỰNG ĐIỂM DÂN CƯ
NÔNG THÔN ........................................................................................................................... 86
4.1.1. Mục tiêu quy hoạch xây dựng điểm dân cư nông thôn .............................................. 86
4.1.2. Nhiệm vụ quy hoạch xây dựng điểm dân cư nông thôn ............................................. 86
4.1.3. Nội dung quy hoạch xây dựng điểm dân cư nông thôn ........................................... 86
4.2. XU THẾ PHÁT TRIỂN KINH TẾ XÃ HỘI CỦA CÁC ĐIỂM DÂN CƯ NÔNG THÔN
................................................................................................................................................... 87
4.2.1. Khả năng phát triển hình thức trang trại gia đình ....................................................... 87
4.2.2. Khả năng phát triển ngành nghề, công nghiệp nông thôn .......................................... 87
4.3. QUY HOẠCH MẠNG LƯỚI ĐIỂM DÂN CƯ NÔNG THÔN........................................ 89
4.3.1. Xác định tính chất, quy mô điểm dân cư nông thôn ................................................... 89
4.3.2. Xác định cơ cấu hợp lý cho điểm dân cư nông thôn .................................................. 91
4.3.3. Quy hoạch xây dựng điểm dân cư nông thôn ............................................................. 94
4.4. QUY HOẠCH PHÁT TRIỂN HẠ TẦNG KỸ THUẬT CÁC KHU DÂN CƯ THEO
VÙNG ĐẶC TRƯNG ............................................................................................................. 112
4.4.1. Khu dân cư vùng đồng bằng ..................................................................................... 112
4.4.2. Khu dân cư vùng trung du, miền núi ........................................................................ 113
4.4.3. Khu dân cư ven biển ................................................................................................. 114
4.4.4. Khu dân cư ven đô thị lớn ........................................................................................ 114
TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................................... 116

*****************************
Cảm ơn bạn đã truy cập cổng Thông tin Thư viện Điện tử Trường
Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội. Đây là tài liệu nội bộ của
Nhà trường. Để có nội dung đầy đủ của tài liệu, mời bạn liên hệ trực tiếp
với Trung tâm Thông tin Thư viện.
Điện thoại: (04) 37630167
Email:tttttv@hunre.edu.vn