ΣαΝΠαζαδόεα λαΝ ουΝCristoforoΝBuondelmonti.

ΜδαΝ λ υθβ δεάΝυπόγ β γδαΝ βθΝπ λέο οΝ βμΝ λάηω βμ ωθΝθβ δώθΝ
ουΝΑδγαέου (1ηομ-1θομ αδώθαμ)*

ΗΝ λάηω β
έθαδΝα δαηφδ ίά β κ σ δΝ αΝθβ δΪΝ κυΝ δΰαέκυ ίλΫγβεαθ κθΝ1ηκΝεαδΝεα ΪΝ κΝ
πλυ κΝ άηδ υΝ κυΝ 1θκυ αδυθαΝ Ν ΫθαΝ πκζτΝ ξαηβζσ λκΝ βηκΰλαφδεσΝ πέπ κΝ
απὀ σ, δΝαλΰσ λαέΝ θΝ έθαδΝσηπμΝίΫίαδκ σ δΝ κΝέ δκΝ υθΫίαδθ ΝεαδΝ Ν ξΫ β η Ν
κυμΝπλκβΰκτη θκυμΝαδυθ μ,Νσ δΝ βζα άΝ κΝ βηκΰλαφδεσΝ πέπ κΝ Ναυ ΪΝά αθΝ
ιέ κυήαθαζσΰπμ εα υ λκ απσΝ ε έθκ βμΝ ίυααθ δθάμΝ εαδΝ βμΝ
θ κΰ θκυα δεάμΝ πκξάμ. Παλσ δΝ βΝ δαπέ π βΝ ηκδΪα δΝ εκδθσ υπβ,Ν απκ ζ έΝ
π σ κΝ ΫθαΝ απσΝ αΝ εζ δ δΪΝ ΰδαΝ β δ λ τθβ βΝ βμΝ υπσγ βμΝ βμΝ λάηπ άμ
κυμ.
πσΝ δμΝαλξΫμΝ κυΝβίκτ αδυθα (Hasluck 1910-11, 151-81) πμΝ δμΝηΫλ μ
ηαμ, βΝ υΰε ελδηΫθβΝ υαά β β παθΫλξ αδέΝ θααβ έ αδ δ ηκλφάΝ έξ ΝαελδίυμΝ
αυ άΝβΝ λάηπ βΝ κυΝAλξδπ ζΪΰκυμΝ- εαδΝ ΪθΝπλσε δ αδ αελδίυμΝΰδαΝ λάηπ β.
ΠκζζκέΝ π λδβΰβ ΫμΝ ηαλ υλκτθ,Ν πλΪΰηα δ,Ν ππμΝ ε έθβΝ βθΝ π λέκ κΝ εΪ μΝ
θβ δΪ ά αθ ΫλβηαΝ άΝ ΰεα αζ δηηΫθαΝ απσΝ κυμΝ εα κέεκυμΝ κυμΝ άΝ σ δΝ θΝ έξαθ
εαγσζκυΝεα κέεκυμΝε.ζπέΝΌππμΝγαΝ κτη Νπδκ εΪ π, εΪ μΝπσζ δμΝάΝκδεδ ηκέΝ
εα αΰλΪφκθ αδΝ πέ βμΝάΝαπ δεκθέακθ αδΝπμΝ λβηπηΫθκδΝάΝ λ δππηΫθκδέΝ
α δ ηΫθκδΝ δμΝ πβΰΫμΝ εαδΝ Ν κπδεκτμΝ γλτζκυμ,Ν κπδεκέΝ δ κλδεκέΝ
αθαπαλΪΰκυθΝ απσΝ κθΝ 1λκ αδυθαΝ βθΝ γ πλέαΝ βμΝ λάηπ βμέΝ Παλα έΰηα αΝ
έθαδ κδΝ δ κλέ μΝ κυ παη δθυθ αΝ ΢ αηα δΪ β (1862) ΰδαΝ β ΢Ϊηκ εαδ,
αλΰσ λα,Ν κυ ΙπΪθθβΝ Μ ζΪ (1955-57) ΰδαΝ βθΝ ΙεαλέαέΝ πσΝ βθΝ πκξάΝ πθΝ

*
To ΪλγλκΝ ία έα αδΝ αθαεκέθπ βΝ βΝ κπκέαΝ Ϋΰδθ Ν κΝ Νβ δπ δεσΝ λΰα άλδκ,Ν βΝ Φδζκ κφδεάΝ
΢ξκζάΝ κυΝΠαθ πδ βηέκυΝΚλά βμ,Ν(ΡΫγυηθκΝθΝεαδΝιΝ ε ηίλέκυΝβί1ζ),ΝεαδΝ έξ ΝγΫηαμΝΟΝβ δΪΝεαδΝ
Νβ δυ μΝ κΝ δΰαέκΝεαδΝ βΝΜ σΰ δκέΝΝβ δπ δεκέΝεσ ηκδΝ βΝηαελΪΝΰ ππκζδ δ ηδεάΝ δΪλε δαΟέ
ΓδαΝ βθ π ι λΰα έαΝ πθΝ υηίσζπθΝ δμΝ δεέΝ1-50 ξλβ δηκπκδάγβε κΝοβφδαεσΝαθ έΰλαφκΝ κυΝ
Liber Insularum... βμΝΓ θθα έκυΝ δίζδκγάεβμΝ[http://gl.onlineculture.co.uk/ttp/]έΝΗΝαθ δΰλαφάΝ
εαδΝ π ι λΰα έαΝ πθΝ υηίσζπθ πθΝ ξαλ υθΝ Χπσζ δμ,Ν κδεδ ηκέ,Ν λ έπδα,Ν θακέΝ εέαέΨΝ Ϋΰδθ Ν Ν
εζέηαεαΝ1μ1έΝ΢βη δυθ αδΝσ δΝκδΝΰ πΰλαφδεκέΝ υηίκζδ ηκέΝ βθΝπλκ πδ βηκθδεάΝξαλ κΰλαφέαΝ
θΝ αεκζκυγκτθΝ εαθσθ μΝ εζέηαεαμΝ ξ έκυέΝ ΣαΝ η ΰΫγβΝ κυΝ υηίσζπθΝ εαγκλέακθ αδΝ απσΝ βθ
αδ γβ δεάΝ κυΝξαλ κΰλΪφκυΝεαδΝ βθΝΫηφα βΝπκυΝ πδγυη έΝθαΝπλκ υ δΝαθΪζκΰαΝη Ν βθΝελέ βΝ
κυ,ΝΝΰδαΝ βΝίαλτ β αΝ κυΝ σπκυΝ κθΝκπκέκ απ δεκθέα δΝ ξ δα δεΪέΝ

1
πλυ πθΝ ε έθπθΝ κπδευθΝ δ κλδυθΝ πθΝ θβ δυθ, βΝ λάηπ βΝ εαδΝ κδΝ ία δεΫμΝ
αδ έ μΝπκυΝ βθΝπλκεΪζ αθΝ-κδΝπσζ ηκδΝεαδΝκδΝζ βζα έ μ- γ πλάγβεαθ κηΫθα
εαδΝαπσΝ κυμΝ«ΰ θδεκτμ»Νδ κλδεκτμ.
πσΝ κΝ1ζβίΝΫπμΝ κΝ1ηκί, εαδΝ Νζέΰ μΝπ λδπ υ δμ ηΫξλδΝ αΝηΫ αΝ κυΝ
17κυ αδυθα, υπΪλξκυθΝ γζΝ ΰθπ ΫμΝ λβ Ϋμ αθαφκλΫμ β1Ν θβ δΪΝ ξπλέμΝ
εα κέεκυμέΝ θυΝπκζτ π λδ σ λ μΝ έθαδΝκδ δα υπυ δμ, ευλέπμΝαπσΝ αιδ δυ μ
η Ν κυμΝσλκυμΝ« λβηπηΫθβ»,Ν«αεα κέεβ β»,Ν«εα λαηηΫθβ εαδΝΫλβηβ»Νά πκυΝ
«Ϋξ δ θ ελπγ έ» ε.ζπέ ΰδαΝ Ϊζζ μΝ θβ δπ δεΫμΝ θσ β μΝ Χ βηβ λσπκυζκμΝ βίίζ,Ν
θ δε δεΪΝ 173, 189, 198). Πλσε δ αδΝ ΰδα η ΰΪζκ ηΫΰ γκμ, αφκτ π λδζαηίΪθ δ
υλτ λκΝ ηάηαΝ κυΝ θσμΝ Ϊλ κυΝ κυΝ υθσζκυΝ πθΝ δαξλκθδεΪΝεα κδεβηΫθπθ
θβ δυθΝ κΝ λξδπΫζαΰκμέΝΣσ μ πκζζΫμΝηαλ υλέ μΝ θΝηπκλκτθΝθαΝ εζβφγκτθΝ
πμΝ ζΪγβ άΝ ο υ έμΝ αθαφκλΫμΝ πθΝ π λδβΰβ υθέΝ Οτ Ν πμΝ αθαπαλαΰπΰάΝ
ζαθγα ηΫθπθ παζαδσ λπθΝ πζβλκφκλδυθ,Ν εαγυμΝ ΰθπλέακυη Ν πζΫκθΝ σ δΝ κδΝ
υΰΰλαφ έμ πθΝδ κζαλέπθ1 εαδΝ πθΝπ λδβΰβ δευθΝε δηΫθπθ έξαθΝεα ΪΝεαθσθαΝ
κυζΪξδ κθΝ π λδπζ τ δΝ αΝ πδκΝ πκζζΪΝ θβ δΪ, αθΝ θΝ αΝ έξαθΝ π λπα ά δ
εδσζαμέΝ
Η τΰξλκθβ ΰ θδΪΝ πθΝδ κλδευθΝΪλξδ ΝθαΝ παθ ι Ϊα δΝεαδΝ θΝηΫλ δΝθαΝ
αηφδ ίβ έΝ αυ άΝ βΝ ί ίαδσ β α ησζδμΝ βθΝ ζ υ αέαΝ δεκ α έα. Ο α έζβμ
Παθαΰδπ σπκυζκμ πδ άηαθ Ν πλυ κμ,Ν σ δΝ θΝ υπΪλξ δΝ εα αΰ ΰλαηηΫθκΝ
«εα υφζδ» βμ λάηπ βμ, Ϋθαή κ σλδκΝ βζα άΝ εΪ πΝ απσΝ κΝ κπκέκΝ ΫθαΝ θβ έΝ
ηπκλ έΝ θαΝ γ πλβγ έΝ Ϋλβηκ ΧΠαθαΰδπ σπκυζκμΝ 1λληΨ. ΢βηαθ δεκέΝ ΪζζκδΝ
λ υθβ ΫμΝ κυΝ δΰαέκυ, σππμΝκΝ βηά λβμ βηβ λσπκυζκμ εαδΝκΝΚυ αμ Κσηβμ,
πδξ έλβ αθ Ϋε κ ΝθαΝιαθα κτθΝ δμΝίΪγκμΝ κΝγΫηα, Ν υθ υα ησΝη δμΝαδ έ μΝ
πκυΝπλκεΪζ αθΝ δμΝπδγαθΫμΝαυ ΫμΝθβ δπ δεΫμΝ βηκΰλαφδεΫμΝ δαευηΪθ δμ.
ΓδαΝ θαΝαπκε ά κυη ΝηδαΝαελδίΫ λβΝ δεσθαΝΰδαΝ βθΝ λάηπ β,Νη λδεΪΝ
λπ άηα αΝαθααβ κτθ απΪθ β βήπλΫπ δΝθαΝαπαθ βγκτθ εαδΝεΪπκδ μΝπαλΪη λκδΝ
πλΫπ δΝ θαΝ υθυπκζκΰδ γκτθ βΝ υαά β β. θΪΝ π λδσ κυμΝ ηφαθέακθ αδΝ ηδαΝ
ξ δεσ β αΝ α βηκΰλαφδεΪΝσλδαΝεΪ πΝ απσΝ αΝκπκέαΝ ηδαΝ π λδκξάΝγ πλ έ αδΝ

1
Ι κζΪλδαΝ Χθβ κζσΰδαΨΝ έθαδΝ κδΝ πλυδη μΝ ηδελΫμΝ ξ δλσΰλαφ μΝ άΝ Ϋθ υπ μΝ ΰ πΰλαφδεΫμΝ ε σ δμΝ πκυΝΝ
παλΪΰκθ αδΝαπσΝ κθΝ1ηκΝπμΝ κθΝ1ικΝαδυθαΝεαδΝπ λδζαηίΪθκυθΝΫθα η ΰΪζκΝαλδγησΝθβ δυθέΝΣαΝπλυ αΝ
αθαφΫλκθ αδΝ ξ σθΝαπκεζ δ δεΪΝ βΝΜ σΰ δκΝαζζΪΝ α δαεΪΝ π ε έθκθ αδΝ δμΝξυλ μΝ πθΝθΫπθΝ
αθαεαζτο πθέΝ

2
ΫλβηβΝ εαδ δαφκλκπκδά δμΝ η αιτΝ πθΝ εα αΰλαφΫπθέΝ ζζδυμΝ κλέα δΝ βθΝ
λβηέαΝΫθαμΝφκλκ δ πλΪε κλαμ,Ναζζδυμ ΫθαμΝ αιδ δυ βμ άΝΫθαμΝαΰλσ βμέ..
ΣαΝ σλδαΝ άΝ «εα υφζδα» βμΝ λάηπ βμΝ δαφΫλκυθΝ εαδΝ ηπκλκτθΝ θαΝ
κλδ κτθΝ υΝ λ δμΝ δαφκλ δεΫμΝ κυμΝ ε κξΫμΝσππμΝπλκετπ κυθΝ απσΝ δμΝπβΰΫμέΝ
ΣκΝ αθ δζβπ δεσ «εα υφζδ» ξ έα αδΝ η Ν κΝ ίζΫηηαΝ κυΝ π λδβΰβ άΝ εαδΝ
βθΝ δεσθαΝπκυΝαυ σμΝΫξ δΝευλέπμΝαπσΝ βΝγΪζα α,Ν βζα άΝαπσΝ κΝεα Ϊ λπηαΝ
κυΝ πζκέκυ κυΝ σ αθΝ π λδπζΫ δΝ ΫθαΝ θβ έ, εαδ κυΝ απκεαζτπ δΝ άΝ θΝ κυΝ
απκεαζτπ δΝ β ηβΝεα κέεβ βΝάΝεα κέεβ άΝ κυ - εαδΝ κΝηΫΰ γκμΝ βμΝ ζ υ αέαμ.
Σκ κπδαεσ «εα υφζδ» έθαδΝ ΫθαΝ πδκΝ αθ δε δη θδεσΝ ηΫ λκ,Ν πμ κΝ σλδκΝ
πκυΝ γΫ δΝ βΝ πλαΰηα δεάΝ ηαελκ εκπδεάΝ δεσθαΝ κυΝ σπκυ σππμΝ βθ
αθ δζαηίαθσ αθήπλκ ζΪηίαθ κΝ αιδ δυ βμΝ υθάγπμΝηΫ αΝαπσΝΫθαΝπζκέκΝάΝηδαΝ
τθ κηβΝ πέ ε οβΝ Ν π λδκξΫμ κυΝ θβ δκτέΝ ΗΝ απκυ έαΝ ΰεα α Ϊ πθ δμΝ
αε Ϋμ,ΝκδΝελυηηΫθ μΝ ΝπζαΰδΫμΝη ΝίζΪ β β ηδελκεαζζδΫλΰ δ μ, κδ ξαηΫθκδΝ Ν
απλσ δ αΝ βη έαΝ κδεδ ηκέ, υθδ κτθΝ κδξ έαΝ αΝ κπκέαΝ δαηκλφυθκυθΝ κπέαΝ
πκυ, αθΪζκΰαΝ η Ν κυμΝ υθ υα ηκτμΝ κυμ,Ν ηφαθέακθ αδΝ άΝ έθαδΝ Ϋλβηα απσΝ
αθγλυπκυμ.
ΟδΝ εα ΪζκΰκδΝ φσλπθ,Ν παλσ δ φαδθκη θδεΪΝ απκ ζκτθΝ αθ δε δη θδεσΝ
ηΫΰ γκμ ηπκλ έΝπ σ κΝθαΝελτίκυθ ΫθαΝ«εα υφζδ» πκυΝ ιαλ Ϊ αδΝαπσΝ κΝπκδσ
δ πλαε δεσΝ κδεκθκηδεσΝ ηΫΰ γκμΝ θ δΫφ λ Ν δμΝ εΪ κ Ν δκδεά δμΝ Ν εΪγ Ν
πκξάΝ αθΪΝ θβ έέΝ ΢ ΫθαΝ φ πξσ θβ έΝ ξπλέμΝ βηαθ δεΪΝ αΰαγΪΝ θΝ πλσε δ κΝ
πδγαθσθΝθαΝ αζ έΝ σζκμΝΰδαΝ βθΝ έ πλαιβΝ πθΝξλ υθ, η Ναπκ Ϋζ ηαΝαυ σΝθαΝ
ηβθΝπ λδζαηίΪθ αδ βθΝ πέ βηβΝεα αΰλαφ έ εαδΝθαΝεαγέ α αδΝΫ δΝ«Ϋλβηκ»,
βζα άΝξπλέμΝ θ δαφΫλκθΝΰδαΝ βΝ δκέεβ β.
Οδ έ δ μ κδ πζβλκφκλέ μ ΰδαΝ βθΝ λάηπ βΝη ΰΪζπθΝεαδΝηδελυθΝθβ δυθ,Ν
σππμΝ Ϋλξκθ αδΝ απσΝ δμΝ πβΰΫμ, έθαδΝ ζζδπΫ α μμΝ εα ΪΝ εαθσθαΝ ζέΰ μΝ ζΫι δμΝ
πδξ δλκτθΝθαΝ βθΝπ λδΰλΪοκυθΝεαδΝηΫ αΝαπσ αυ ΫμΝεαζ έ αδΝκΝ λ υθβ άμΝθαΝ βΝ
υηπ λΪθ δέΝΗΝ βηκΰλαφδεάΝεα Ϊ α βΝ ε έθκυμΝ κυμΝαδυθ μ,ΝαηΫ πμΝη ΪΝ βθΝ
ΟγπηαθδεάΝ εα Ϊε β β, εα αΰλΪφ αδΝ ζζ δπ δεΪΝ εαδΝ η Ν ΰ θδε τ δμ απσΝ
αιδ δυ μέΝ θΝυπΪλξκυθΝζ π κη λ έμΝπζβγυ ηδαεΫμΝαπκΰλαφΫμέΝΈ δΝ αΝηδελΪΝ
θβ δΪΝφαέθ αδΝθαΝεα κδεκτθ αδΝαπσΝη λδεΫμΝ εα κθ Ϊ μΝεα κέεκυμ,Ν αΝη ΰΪζαΝ
απσ ζέΰ μΝ ξδζδΪ μ,Ν ηΫ αΝ απσΝ λκΰΰυζ ηΫθκυμ αλδγηκτμ εα κέεπθ,Ν πδ δυθΝ άΝ
θκδεκευλδυθ πκυΝία έακθ αδ Νπζβλκφκλέ μ εαδΝ ε δηά δμ πθΝ υΰΰλαφΫπθέΝ
ΜδαΝ παλΪη λκμΝ πκυΝ υ εκ έα δΝ πδπζΫκθΝ βθΝ εα Ϊ α βΝ έθαδΝ βΝ ΰδαΝ
ηαελσΝ ξλσθκ α αφάμΝ ΰ ππκζδ δεάΝ εα Ϊ α β κυΝ δΰαέκυέΝ ΟδΝ υθ ξ έμΝ
3
αζζαΰΫμΝ η α κπέακυθΝ κΝ ίζΫηηαΝ πθ π λδβΰβ υθ,Ν πέ βηπθΝ άΝ σξδΝ
ξαλ κΰλΪφπθ, εδΪακυθΝ π λδκξΫμΝ άήεαδ φπ έακυθΝ Ϊζζ μέΝ ΗΝ κζκεζάλπ βΝ βμΝ
εα ΪζβοβμΝ πθΝ θβ δυθ απσΝ κυμΝ ΟγπηαθκτμΝ Ϋ λ ο Ν βθΝ πλκ κξάΝ Ν ΪζζαΝ
τθκλα,Ν υ δεσ λα βμΝ παζαδΪμΝ γαζΪ δαμΝ η γκλέκυέΝ ΣκΝ θ δαφΫλκθΝ
απκηαελτθγβε Ν απσΝ αΝ ηδελα δα δεΪ παλΪζδα εαδΝ κ ευεζα έ δεκ θβ δπ δεσ
τηπζ ΰηα εαδΝη αεδθάγβε Ν βΝ υ δεάΝαε άΝ βμΝΠ ζκπκθθά κυ,Ν κΝΙσθδκΝεαδΝ
βθΝ λδα δεά. θ σμΝ αυ κτΝ κυΝ λ υ κτΝ πζαδ έκυ, αΝ π λδ σ λαΝ θβ δΪΝ
ίλΫγβεαθΝΰδαΝη ΰΪζαΝξλκθδεΪΝ δα άηα αΝ κΝβηέφπμέΝΝ
ΣΫζκμ,Ν βΝ υαά β βΝ ΰδαΝ βθΝ λάηπ βΝ άΝ βθΝ Ϊθγβ β πθΝ θβ δυθΝ θ
ηπκλ έΝ παλΪΝ θαΝ π λδζΪί δΝ εαδΝ β φΫλκυ αΝ δεαθσ β α πθΝ υαέ γβ πθΝ αυ υθΝ
εαδΝ «απκεζ δ ηΫθπθ» ΰ πΰλαφδευθΝ κδεκ υ βηΪ πθέΝ ΗΝ Ϋθ α βΝ πθΝ ε έΝ
εξ λ υ πθ εαδΝαπκοδζυ πθ, κΝλσζκμΝ κυμΝ βθΝ πΫε α βΝάΝ βθ υπΫλία βΝ
κυΝ κλέκυΝ ίδπ δησ β αμ, βΝ αθαζκΰδεά ξΫ β η αιτΝ κυΝ πζβγυ ηκτΝ εαδΝ πθΝ
π λδκλδ ηΫθπθΝ δαγ έηπθΝ ΰαδυθΝ θσμΝ θβ δπ δεκτΝ σπκυ,Ν β ιΪθ ζβ βΝ πθΝ
κπδευθΝ πσλπθΝ εαδΝ κδΝ εζδηα δεΫμΝ δαευηΪθ δμ πκυΝ κ άΰβ αθΝ Ν δ κ έ μ
απκ ζκτθΝ παλαηΫ λκυμ, πθΝ κπκέπθΝ βΝ δ λ τθβ β γαΝ φυ δα Ν βθΝ Ϊΰθπ βΝ
ε έθβΝπ λέκ κ.

πσ πσ β λάηπ β;
ΗΝ εα Ϊ α βΝ πθΝ θβ δυθ, πθΝ πσζ πθΝ εαδΝ πθΝ κδεδ ηυθΝ βμΝ υΰε ελδηΫθβμΝ
π λδσ κυ ξ έα αδ, ίΫίαδα, η Ν κΝ υλτ λκΝ ΰ ππκζδ δεσΝ πζαέ δκΝ πζαέ δκ βμΝ
Μ κΰ έκυ. ΗΝ υλλέεθπ βΝ κυΝα δεκτΝη κΰ δαεκτΝξυλκυΝ υθ ζΫ βε ΝπκζτΝ
πλδθΝαπσΝ κθΝ1ηκΝεαδΝ1θκ αδυθαέΝ
ΣκΝ θβ δπ δεσΝ δΰαέκ υπάλι ηδαΝ αελαέαήκλδαεά π λδφΫλ δα βμΝ
υλτ λβμΝ γαζΪ δαμΝ π λδκξάμΝ εαδΝ πθΝ αε υθΝ βμ,Ν πκυΝ παλαεκζκυγκτ Ν η Ν
υ Ϋλβ βΝ δμΝ η ΰΪζ μΝ αζζαΰΫμΝ Ν αυ άθέΝ θΝ απκ Ϋζ Ν σηπμΝ ιαέλ βέΝ θΝ
ά αθ βζα άΝ ΫθαΝ θβ δπ δεσΝ τηπζ ΰηαΝ πκυΝ Ϊ δαα Ν απσΝ εα κέεκυμΝ βΝ δΰηάΝ
πκυΝ βΝ υπσζκδπβΝ η κΰ δαεάΝ ζ εΪθβΝ αθγκτ · κτ Ν παλκυ έαα Ν λαηα δεΫμΝ
βηκΰλαφδεΫμΝ εΪηο δμ ηαελΪμΝ δΪλε δαμΝ θυΝ δμΝ ΰ δ κθδεΫμΝ βπ δλπ δεΫμΝ άΝ
παλΪε δ μΝ η κΰ δαεΫμΝ π λδφΫλ δ μΝ υπάλξ Ν βηκΰλαφδεάΝ εαδΝ κδεδ δεάΝ
αγ λσ β αέΝ
Μπκλκτη Ν θαΝ αθαφ λγκτη εα αλξάθΝ β η αδπθδεάΝ
απκα δεκπκέβ β βΝ Μ σΰ δκ,Ν βθΝ κξτλπ βΝ σ πθΝ πσζ πθΝ έξαθΝ πδίδυ δ
εαδΝ βθΝ πδ λκφάΝ Ν βθ αΰλκ δεάΝ εα Ϊ α β η ΰΪζπθΝ ηβηΪ πθΝ πθΝ

4
 παλξδυθ πκυΝ υθ ζ έ αδΝ Ν η ΰΪζκΝ ξλκθδεσΝ ίΪγκμΝ η ΪΝ βθΝ τ λβΝ
αλξαδσ β α ΧΚσθ δθαΝ βίίλ,Ν λζΨ. ΣβθΝ «απσ ξδ βΝ απσΝ κθΝ αλξαέκΝ εσ ηκ»
(Benevolo 1997, 48-9) η ΰΪζπθΝ π λδκξυθ αεκζκτγβ αθ βΝ παλαεηάΝ κυΝ
ηπκλέκυ εαδΝ βΝ εα Ϊλλ υ βΝ πθΝ λσηπθΝ εαδΝ κυΝ θΝ ΰΫθ δΝ υ άηα κμΝ πθ
γαζΪ δπθ η αφκλυθ (ΠδλΫθ 2003, 47-74)έΝ ΠκζζΪΝ θβ δΪΝ απκ ζκτ αθΝ
εσηίκυμΝ κυΝ υ άηα κμ αυ κτέ
Πσζ δμΝ ιαφαθέ βεαθ κζκ ξ λυμ,Ν υλλδεθυγβεαθ άΝ η αεδθάγβεαθ.
Ό μΝ πδίέπ αθΝ π λδ κδξέ βεαθ ΧΣκθ σλκφΝ 1λ86.1, 47) εαδΝ α φαζέ βεαθ
(Κσθ δθαΝ βίίλ,Ν 81)έΝ ΟδΝ παλξέ μΝ εαζτφγβεαθ η Ν ηδελΪΝ άΝ η ΰΪζαΝ κξυλΪ,
ηκθα δεκτμΝ σπκυμΝ α φΪζ δαμΝ Ν ΫθαΝ π έκΝ ΰ θδε υηΫθβμΝ αθα φΪζ δαμ.
«ΚΪ λκ», «castellum», «castrum» ά αθ κδΝ εαδθκτλΰδ μ ζΫι δμΝ πκυΝ
ευλδΪλξβ αθ κΝζ ιδζσΰδκΝ κυΝα δεκτΝεαδΝ κυΝαΰλκ δεκτΝξυλκυ (ΠδλΫθΝβίίγ,
89) απκ υπυθκθ αμΝ βΝθΫαΝεα Ϊ α βΝ βμΝη αδπθδεάμΝΜ κΰ έκυέΝ
ΌζαΝ αυ ΪΝ θΝ υθΫίβ αθ κθΝ 1ηκ αδυθα,Ν βθΝ πκξάΝ βμΝ
πδγαθκζκΰκτη θβμΝ λάηπ βμ κυΝ δΰαέκυ, αζζΪ πδγαθσθΝ θπλέ λα. ΈθαΝ
αλξδεσΝ terminus ante quem, αΝ ηΫ αΝ κυΝ 1βκυ αδυθα,Ν ηαμΝ έθ δΝ κΝ ΆλαίαμΝ
ΰ πΰλΪφκμΝ εuhammadΝ al-Idrisi ΧΜβζδαλΪεβμΝ 1κιζ,Ν ζίζ-5). ΠλκβΰκυηΫθπμ,
απσΝ κθΝθκ αδυθα,Ν β τπαδγλκμΝ λβηπθσ αθ α δαεΪ,ΝκδΝυπκ κηΫμΝεα Ϋλλ αθ,
κδΝ ΪθγλππκδΝ υΰε θ λυθκθ αθ Ν ηδελΪΝ κξυλΪΝ άΝ φυζδαααθ Ν πλκβΰκτη θαΝ
ξαζΪ ηα αΝ αΝ κπκέαΝ ιαθαξλβ δηκπκδκτ αθέΝ Μ ΰΪζκδΝ λ δπδυθ μ,Ν βΝ θ ελάΝ
αθΪηθβ β κυΝαλξαέκυΝεσ ηκυ, απζυθκθ αθΝ δμΝαε ΫμΝεαδΝ δμΝ θ κξυλ μέ ΟδΝ
πέΝαδυθ μΝπ γαηΫθ μ λΪ δ μΝπσζ δμΝ βμΝ άζκυ,Ν βμΝ΢Ϊηκυ,Ν κυΝΠ δλαδΪ,Ν πθΝ
ηδελα δα δευθΝ παλαζέπθ,Ν σππμΝ β Έφ κμ, έθαδΝ βΝ πδκ θ υππ δαεάΝ ξπλδεάΝ
απσ διβΝαυ άμΝ βμΝη ΰΪζβμΝεα α λκφάμΝ κυΝπαζαδκτ κδεδ δεκτΝ δε τκυέΝ

Έπμ πσ β λάηπ β;
ΗΝαθΪεαηοβΝ Ν θα κζάΝεαδΝ τ βΝΪλξ αδΝπ λέΝ κθΝ12κΝαδυθαΝεαδΝ θ έθ αδ
Ϋε κ . ΢ κΝ δΰαέκΝ υθ ζ έ αδΝ κθΝ 1γκ αδυθα,Ν η Ν βθ ΥΝ ΢ αυλκφκλέα.
πκδεδ ηκέΝεαδΝθΫαΝ έε υαΝκδεδ ηυθΝπλκΫευοαθΝ βθΝέ δαΝπ λέκ κΝ βΝ«η ΰΪζβ»
Μ σΰ δκ,Ν βθΝ Ι παθέα,Ν βθΝ Ι αζέα,Ν βΝ Γαζζέαέ2 ΢ κΝ λξδπΫζαΰκμΝ
ηφαθέακθ αδΝ κδΝ θ δεκέ εαδΝ δπαθθέ δεκδ κξυλπηΫθκδΝ κδεδ ηκέ εαδΝ πσζ δμέΝ ΗΝ

2
ΣκθΝ 1γκ αδυθαΝ υθαθ Ϊ αδΝ κΝ αθΪζκΰκΝ παλΪ δΰηαΝ πθΝ ΰαζζδευθΝ Bastides,Ν πθΝ αΰΰζδευθΝ Νew
Σowns,Ν πθΝ θΫπθΝ φλΪΰεδεπθΝ πσζ πθΝ βμΝ σλ δαμΝ εαδΝ Κ θ λδεάμΝ Ι αζέαμ,Ν πθΝ Poblaciones βμΝ
Ι παθέαμΝΧBenevolo 1997, 127).

5
 παθα δεκπκέβ βΝαυ άΝ θΝ έξ Ν υγτΰλαηηβΝπκλ έαέΝ΢ ΝκζσεζβλβΝ βθΝ υλυπβΝ
εαδΝ βΝ Μ σΰ δκ,Ν κδΝ α δεΫμΝ αυ ΫμΝ αθα υΰελκ ά δμΝ πΫλα αθ ηδαΝ εΪηοβ πκυΝ
ξ δασ αθ η Ν βθΝκδεκθκηδεάΝτφ βΝ εαδΝ κθΝΜατλκΝΘΪθα κΝαπσΝ κθΝπλυδηκΝ
14κ ΫπμΝ κθ ηΫ κΝ1ηκ αδυθαΝΧBenevolo 1997, 135).
΢βηαθ δεΪΝ η αθα υ δεΪΝ ετηα αΝ υπάλιαθΝ ε έθβΝ βθΝ πκξάΝ βθΝ
π λδκξάΝ σπκυ υθ ζΫ βεαθΝ κδΝ αζζαΰΫμ εα ΪΝ βθΝ κγπηαθδεάΝ εα Ϊε β βΝ κυΝ
δΰαέκυΝ εαδΝ βθΝ απκξυλβ βΝ πθΝ θ υθΝ απσΝ δμΝ ΚυεζΪ μ,Ν πθΝ Γ θκυα υθ,
απσΝ κΝ ίκλ δκαθα κζδεσΝ δΰαέκΝ εαδΝ πθΝ Ιπαθθδ υθ απσΝ αΝ π εΪθβ α.
Πλσε δ αδΝ ΰδαΝ θ κθβ δπ δεΫμΝ η αθα τ δμΝ σ κ εαδΝ Ϊζζ μ, απσΝ δμΝ
βπ δλπ δεΫμΝ θ κξυλ μΝπλκμΝ αΝθβ δΪΝάΝαπσΝ αΝθβ δΪΝπλκμΝη ΰΪζαΝεΫθ λαέΝΣκΝ
υλλδεθπηΫθκΝ πλκΰ θΫ λκ, η α-αλξαρεσ, έε υκΝ κξυλυθ, πκυΝ έξ Ν
δαηκλφπγ έΝ εα ΪΝ κυμΝ εκ δθκτμΝ ξλσθκυμ πμΝ τ βηαΝ απκηκθπηΫθπθΝ εαδΝ
α φαζυθΝγυζΪεπθΝεΪ λπθ,Νη αζζα σ αθΝάΝπΫγαδθ . ΢ κθΝθβ δπ δεσΝξυλκ,Ν
πΪηπκζζαΝ έθαδΝ αΝ παλα έΰηα αΝ πθΝ παζαδυθΝ απκηκθπηΫθπθΝ ίυααθ δθυθΝ
κξυλυθΝκδεδ ηυθΝπκυ ΰεα αζ έφγβεαθ, απσ κηαΝάΝ α δαεΪ, η ΪΝ βθΝΫζ υ βΝ
πθΝ θ υθ.
ΠαλΪζζβζα,Ν σηπμ,Ν αΝ υζδεΪΝ εα ΪζκδπαΝ πθΝ ΰεα α Ϊ πθΝ Ν θβ δΪ
εηβλδυθκυθΝ βθΝ εα ΪΝ σπκυμΝ αθα δκλΰΪθπ βΝ κυΝ κδεδ δεκτΝ δε τκυ,Ν η ΪΝ
βθΝ ΰεα Ϊ α βΝ πθΝ υ δευθΝ η αιτΝ 1γκυ εαδΝ 1ηκυ αδυθαέ Σκ έε υκ
παλαεηΪα δ βθ π λέκ κ βμ τΰελκυ βμ Ογπηαθυθ εαδ υ δευθ ΰδα βθ
ευλδαλξέα κυ δΰαέκυ αζζΪ αθαεΪηπ δΝ η Ϊ βθ κγπηαθδεά εα Ϊε β β κθ
16κ αδυθα. Οτ Ν υλαΝπλσε δ αδΝΰδαΝ ηδαΝαδΰαδαεά ιαέλ β.3 Η βηκΰλαφδεά

3
Πλσ φα βΝ η ζΫ βΝ κυΝ βηά λβΝ Καλτ βΝ ΰδαΝ βθΝ γάθα,Ν ηΫ αΝ απσΝ ηδαΝ αθα εσπβ βμ βμΝ
πζβγυ ηδαεάμΝ ιΫζδιβμΝ αΝ αζεΪθδαΝ απσΝ κΝ ηΫ κθΝ κυΝ 1ηκυΝ αδυθαΝ - βΝ « δΰηά»Ν κυΝ ΫζκυμΝ βμΝ
υααθ δθάμΝ υ κελα κλέαμ- ΫπμΝ κΝ 1ηκί,Ν έξθ δΝ βθΝ θ υππ δαεάΝ αθΪεαηοβΝ εαδΝ ατιβ βΝ πθΝ
πσζ πθΝη ΪΝ βθΝκγπηαθδεάΝεα Ϊε β βΝ ΝσζβΝ βΝξ λ σθβ κΝΧΚαλτ βμΝβί1ηΨέΝΣκτ κ, υηία έα δΝ
η ΝαθΪζκΰαΝφαδθση θαΝ κυΝ υ δεκ υλππαρεκτΝξυλκυμΝ βθΝελέ βΝ βμΝ υ δεάμΝφ κυ αλξέαμΝ κυΝ1ζκυΝ
αδυθαΝ βθΝ κπκέαΝ αεκζκτγβ Ν βΝ αθΪπ υιβΝ κυΝ 1θκυΝ αδυθα·Ν αθ έ κδξα,Ν βΝ ελέ βΝ βμΝ τ λβμΝ
υααθ δθάμΝ π λδσ κυΝ εαδΝ βμΝ Ν πκξάμΝ πθΝ ζα δθδευθΝ ε ά πθΝ πκυΝ ι π λΪ βε Ν η ΪΝ απσΝ ΫθαθΝ
αδυθα,Ν κΝπζαέ δκΝπζΫκθΝ βμΝκγπηαθδεάμΝευλδαλξέαμ,Νη ΝαθΪπ υιβΝ πθΝπζβγυ ηυθ,Ν κυΝ ηπκλέκυΝ
αζζΪΝεαδΝη Ν αφδεΫμΝ π ε Ϊ δμΝΧΚαλτ βμΝβί1η,Νγ1ΨέΝΠλκετπ δΝΫ δΝηδαΝΰ πΰλαφδεΪΝΰ θδε υηΫθβΝ
εα Ϊ α β,Ν πΫλαΝ απσΝ κπδεΫμΝ δ δκηκλφέ μέΝ ΢ Ν αθΪζκΰαΝ υηπ λΪ ηα αΝ ΰδαΝ δμΝ ευηαδθση θ μΝ
αυιβ δεΫμΝ Ϊ δμΝ πθΝ πζβγυ ηυθΝ κυΝ η κΰ δαεκτΝ εαδΝ ίαζεαθδεκτΝ ξυλκυΝ κ βΰκτθΝ εαδΝ Ϊζζ μΝ
δ κλδεΫμΝη ζΫ μΝΧBraudel 1972.1, 368-75, βηβ λσπκυζκμΝβίίγ,Ν11γ-23.).
3
ΚαζσΝ παλΪ δΰηαΝ απκ ζ έΝ βΝ ξ σθΝ απκεζ δ ηΫθβΝ απσΝ κθΝ βπ δλπ δεσΝ εκλησΝ ξ λ σθβ κμΝ βμ

6
εαδ κδεδ δεά αθΪεαηοβ,Ν σξδΝ ξπλέμΝ πδ πΰυλέ ηα α,Ν η αθΪζκΰα
ξαλαε βλδ δεΪ απκησθπ βμΝ δαπδ υθ αδΝ εαδ πδηΫλκυμ π λδκξΫμ κυ
ζζβθδεκτ ξυλκυ.4 έθαδΝ κ ΰ θδεσ πλσ υπκ δαευηΪθ πθ η υθ ξ έμ σηπμ
αυιβ δεΫμ Ϊ δμ βθ υλππαρεά, βΝίαζεαθδεά εαδ βΝη κΰ δαεά εζέηαεαΝ κΝ
κπκέκΝδ ξτ δΝεαδΝ κ δΰαέκέΝ
πδ λΫφκθ αμΝ δμΝυπκγΫ δμΝΰδαΝ βθΝ λάηπ βΝ πθΝθβ δυθ κθ 15κ εαδΝ
κθΝ 16κ αδυθα,Ν πλσ φα μΝ πλκ ΰΰέ δμΝ ζΫΰξκυθΝ βθΝ κλγσ β αΝ αυ άμΝ βμΝ
ε έηβ βμέΝ ΟδΝ πκδεέ δμΝ εαδΝ κδΝ υθ ξ έμΝ η αθα τ δμΝ πκυΝ υπάλιαθΝ απσΝ αΝ
θβ δΪΝ πλκμΝ αΝ η ΰΪζαΝ α δεΪΝ εΫθ λαΝ εαδΝ δμΝ αθαπ υΰηΫθ μΝ θβ δπ δεΫμΝ πσζ δμΝ
Χ βηβ λσπκυζκμΝ 2004, 101, 115, 11ιΨΝ θΝ απκ δεθτκυθΝ βθΝ πζάλβΝ
ΰεα Ϊζ δοβΝ πθΝαφ βλδαευθΝ σππθΝ πθΝ πκέεπθΝεαδΝη αθα υθέΝ

Πλώδη μΝεα αγλαφΫμΝ ωθΝθβ δώθΝαπόΝ ουμΝπ λδβγβ Ϋμ

΢ κθΝ τ λκΝ Μ αέπθα κδΝ πβΰΫμΝ ηΫ πΝ πθΝ κπκέπθΝ γαΝ ηπκλκτ αη Ν θαΝ
αθα υ ά κυη Ν αιδσπδ αΝ βθΝ α δεάΝ εαδΝ αΰλκ δεάΝ ΰ πΰλαφέαΝ πθΝ θβ δυθΝ
έθαδΝ αθτπαλε μέΝ ΥλκθδεΪΝ πθΝ ΢ αυλκφκλδυθ εαδ π λδΰλαφΫμΝ απσΝ αιέ δαΝ
πλκ ευθβ υθΝ πλκμΝ κυμΝ ΆΰδκυμΝ ΣσπκυμΝ αφδ λυθκυθΝ ζΪξδ μΝ ΰλαηηΫμΝ άΝ
ζέ μ κΝ δΰαέκ,Ν ζΪξδ μΝ ΰλαηηΫμΝ άΝ ζΫι δμΝ αΝ θβ δΪΝ κυ,Ν ηπ λ τκθ αμ
ητγκυμ,Ν αφβΰά δμΝ βμΝ αλξαδσ β αμΝ η Ν ηδαΝ υπκε δη θδεΪΝ δα υππηΫθβ
π λδΰλαφάΝ βμΝ πλαΰηα δεσ β αμ, φκλ πηΫθβΝ η Ν αθαελέί δ μΝ άΝ φαθ α δεΫμΝ
δ κλέ μ.
Μ ΪΝ βθΝ θαΰΫθθβ βΝ πζβγαέθκυθΝ κδΝ υ βηα δεΫμΝ εα αΰλαφΫμ κδΝ
κπκέ μ αΝ ΫζβΝ κυΝ1ικυ αδυθα έθκυθΝθαΝΰέθκυθ, εαδΝ κθΝ1κκ αδυθαΝΰέθκθ αδ
πκζτΝ πδκΝ αιδσπδ μέΝ ΢υθκ τκθ αδΝ υξθΪ απσΝ εαζΫμΝ ξαλ κΰλαφά δμ,Ν
απκΰλΪφκυθΝπζβγυ ηκτμ,Νκδεδ ηκτμ,Νπλκρσθ α,Ν κηΫμ,Ν υθάγ δ μέΝΠαλΪζζβζαΝβΝ
εα Ϊ α βΝ βμΝ Ϋλ υθαμΝ αλξέα δΝ θαΝ ί ζ δυθ αδ, εαγυμ ηφαθέακθ αδ αηδΰυμΝ
δκδεβ δεΪ ΰλαπ ΪΝ εηάλδαΝ εαδ, απσΝ κθΝ 1λκ αδυθα, αθαζυ δεκέ εαδΝ αελδί έμΝ
ξΪλ μέΝ

ΜΪθβμ,Ν σπκυΝ κθΝ 1ηκΝ εαδΝ κθΝ 1θκΝ αδυθαΝ πκδεδ ηκέΝ πΫ λα αθΝ αυιβ δεΪΝ κθΝ πζβγυ ησ,Ν εαδΝ
αεκζκτγβ Ν βηκΰλαφδεάΝη έπ βΝζσΰπΝ κυΝπκζΫηκυΝεαδΝ βμΝ πδ βηέαμΝπαθυζβμ,ΝεαδΝεα σπδθ,Ν κθΝ
πση θκΝαδυθα,Ν πάζγ ΝαθΪεαηοβΝΧΚσηβμΝβίίη,ΝθλΨ.

7
 ΠκδΪΝ ά αθ,Ν σηπμ,Ν βΝ δεσθαΝ πθΝ θβ δυθΝ πλδθΝ απσΝ βθΝ πλυ βΝ ΰθπ άΝ
ξ δεΪΝ ε θάΝαπκ τππ βΝ κυμΝ πθΝαλξυθΝ κυΝ1ηκυΝαδυθανΝΤπάλξ Νκδεδ δεσΝ
έε υκ,ΝυπάλξαθΝζδηΪθδα,Νυπάλξ ΝΫζ ΰξκμΝεαδΝεα κέεβ βΝ βμΝυπαέγλκυ κυμ;
έθαδΝ ΰθπ άΝ β τπαλιβΝ αλε υθΝ κλ δθυθ, απκηαελυ ηΫθπθ απσΝ δμΝ
αε Ϋμ η αδπθδευθΝ θβ δπ δευθΝ κξυλυθ, σππμΝ αυ ΪΝ βμΝ ΝΪικυ,Ν βμΝ
υπΪζαδαμ,Ν πθΝΚυγάλπθ,Ν βμΝ έΰδθαμ,Ν αΝκπκέαΝ α δαεΪΝ ΰεα αζ έφγβεαθ.
Γθπ σμ έθαδ,Ν πέ βμ,ΝΫθαμΝ βηαθ δεσμΝαλδγησμΝ τκΝάΝ λδυθ εΪ πθΝ
θΫπθΝί θ δΪθδεπθΝεαδΝδπαθθέ δεπθΝκξυλυθ, πθΝε θ λδευθΝΚυεζΪ πθΝεαδΝ βμΝ
π εαθά κυΝ πκυ βηδκυλΰάγβεαθ δμΝ αε ΫμΝ άΝ εκθ ΪΝ δμΝ αε ΫμΝ απσΝ βθΝ
πκξάΝ πθΝ ΢ αυλκφκλδυθΝ ΫπμΝ κΝ ΫζκμΝ κυΝ υααθ έκυ,Ν η Ν πζΫκθΝ
ξαλαε βλδ δεκτμΝ κυμΝ κξυλκτμΝ κδεδ ηκτμΝ βμΝ ΝΪικυ,Ν βμΝ ΠαλκδεδΪμ,Ν βμΝ
ΝΪκυ αμΝ βμΝ ΠΪλκυ,Ν βμΝ θ δπΪλκυ,Ν βμΝΆθ λκυ,Ν βμΝ Μυεσθκυ,Ν βμΝ Κτγθκυ,Ν
βμΝ΢έφθκυέΝΝ
ΣβθΝ έ δαΝ π λέκ κ,Ν υπΪλξκυθΝ θΝ ΰΫθ δΝ κίαλΫμΝ αλξαδκζκΰδεΫμΝ θ έι δμΝ
ΰδαΝ βθΝ τπαλιβΝ θσμ φγέθκθ κμΝ κδεδ δεκτ δε τκυ πκυΝ Ϋλξ αδΝ απσΝ βΝ ΜΫ βΝ
π λέκ κΝ θυ ΰ θθδΫ αδΝ ΫθαΝ ΪζζκΝ έε υκ. ΚΪπκδ μΝ α Ϊφ δ μΝ εΪθκυθΝ π σ κΝ
υ δΪελδ βΝ βΝ υθκζδεάΝ δεσθα,Ν σ αθ αΝ τκΝ έε υαΝ δα Ϋηθκθ αδέΝ Σσ Ν
ηφαθέακθ αδΝκδεδ ηκέ,ΝσππμΝ βΝΥυλαΝ βμΝΚΫαμ,ΝπκυΝ υθ ξέακυθΝθαΝυπΪλξκυθ,
δαλευμ,Ν ξπλέμΝ η αεδθά δμΝ άΝ λβηυ δμ·Ν εαδ ΪζζκδΝ πκυΝ ΰ θθυθ αδ Ν ηδαΝ
θ δΪη βΝ φΪ β πμΝ κπδεΫμΝ Ϋ λ μ, η Ν βθΝ πδίκζά κυΝ κδπθκέΝ φ κυ αζδεκτΝ
εαγ υ κμΝ πθΝ Λα έθπθ,Ν πκυ υθσβ Ν βθ εα Ϊ ηβ βΝ κυΝ ξυλκυΝ εαδΝ βΝ
βηδκυλΰέαΝ υΰε θ λυ πθΝκξυλυθΝΰτλπΝαπσΝ κυμΝδ ξυλκτμΝΪλξκθ μΝκδΝκπκέκδ
Ϋζ ΰξαθΝ ηάηα αΝ κυΝεΪγ Νθβ δκτ.
Μ ΪΝ κΝ 1βίζΝ δμΝ ΚυεζΪ μ εαδ η ΪΝ κΝ 1309 αΝ π εΪθβ α, κ
ξυλκμΝ δα πΪ αδ,ΝπλΪΰηα δ,ΝεαδΝπαλα βλκτθ αδ κδεδ δεΫμΝπυεθυ δμΝΰτλπΝαπσΝ
ηδελΪ φ κυ αλξδεΪΝ εΫθ λα. ΢ Ν πκζζΫμΝ π λδπ υ δμ, κΝ τ βηαΝ αυ σΝ θΝ
Ϊθ ι έΝΜ ΪΝαπσΝ τκΝπ λέπκυΝαδυθ μΝ ηφαθέα αδΝθαΝφγέθ δ εαδΝθαΝεα αζάΰ δΝ
βΝ βηδκυλΰέαΝ θσμΝ ίδυ δηκυΝ ε θ λδεκτ κδεδ ηκτ αθΪΝ θβ έμ θσμ υθα κτΝ
κξυλκτ πυλάθα η Ν ζδηΪθδ, σπκυΝ ΰεαγέ αθ αδΝ σζκδΝ κδΝ κπδεκέΝ βΰ ησθ μΝ εαδΝ βΝ
πζ δκθσ β α πθΝεα κέεπθ - αΝηδελκτΝεαδΝηΫ κυΝη ΰΫγκυμΝθβ δΪ,ΝσζκδΝ ξ σθΝ
κδΝ εΪ κδεκδ-, εαδ γαΝ απκ ζΫ δ η Ν βθΝ πΪλκ κΝ κυΝ ξλσθκυΝ βΝ Υυλα. ΢ αΝ
η ΰΪζαΝ θβ δΪ,Ν η Ν αΰλκ δεΫμΝ θ κξυλ μΝ βμΝ εζέηαεαμΝ αυ υθΝ βμΝ ΝΪικυ,Ν βμΝ
ΠΪλκυ,Ν βμΝ Ρσ κυ,Ν βμΝ Κπ,Ν πθΝ Κυγάλπθ,Ν βμΝ ΢ΪηκυΝ εαδ, ίΫίαδα, βμΝ
Μυ δζάθβμΝεαδΝ βμΝΥέκυ, κΝπλκβΰκτη θκΝ τ βηαΝ πθΝ δΪ παλ πθΝκδεδ δευθΝ
8
πυεθυ πθΝ δμΝ θ κξυλ μΝ δα υγβε Ν η ηδελκτμΝ αΰλκ δεκτμΝ κδεδ ηκτμ,Ν
κλυφσλκυμΝ βμΝ κξυλάμΝ ε θ λδεάμΝ πλπ τκυ αμ κδΝ κπκέκΝ ζδεΪΝ πδίέπ αθ·Ν
θυΝ αΝ ηδελσ λαΝ ΧΠκζταδΰκμ,Ν Κέθαλκμ,Ν ΛΫίδγα,Ν ΦΫλδηκμΝ εέζ.πέΨ, αυ σΝ
εα Ϋλλ υ υθκζδεΪΝπλκεαζυθ αμΝ βθΝ ΰεα Ϊζ δοάΝ κυμέΝ

Σκ Liber Insularum Archipelagi

ΣκΝ πλυ κΝ ΰθπ σΝ ξ δλσΰλαφκΝ υ βηα δεάμΝ εα αΰλαφάμΝ πθΝ θβ δυθΝ κυΝ
δΰαέκυΝ έθαδΝ κΝ Liber Insularum Archipelagi (Isolario Christofori
Buondelmontii presbyteri Florentini) κυΝ Φζπλ θ δθκτΝ Christoforo
Buondelmonti,Ν βΝζα δθδεάΝΰζυ α.5 έθαδΝπζΫκθΝαπκ ε σΝσ δΝξλκθκζκΰ έ αδ
κΝ1ζβί, αθΝεαδΝπδγαθκζκΰ έ αδΝβΝτπαλιβΝηδαμΝπλκβΰκτη θβμΝΫε κ βμΝπκυ Ϋξ δΝ
ξαγ έΝ ΧΣσζδαμΝ βίίβ,Ν γίΨ. ΣκΝ ΫλΰκΝ Ϋξ δΝ η ζ βγ έΝ ε θυμΝ εαδΝ υα αδΝ Ν
π λδ σ λαΝ απσΝ θί αθ έΰλαφα ΧΣσζδαμ 2002, 32). ΣκΝ αθ έΰλαφκΝ βμΝ
Γ θθα έκυΝ δίζδκγάεβμ βθΝ γάθα, απσΝ κΝ κπκέκΝ αθ ζ έΝ κδξ έαΝ αυ σΝ κΝ
Ϊλγλκ, Ϋξ δΝ υθκζδεΪΝ κκΝ ζέ μ, ξ δλσΰλαφκυΝ ε δηΫθκυΝ εαδΝ κηΝ ξαλ υθ η Ν
αλέγηβ βΝθβ δυθΝεαδΝ σππθΝ(αλέ 1ΝΫπμΝκλ).
ΟδΝ 1ίΝ πλυ κδ ξΪλ μΝ απ δεκθέακυθΝ αΝ θβ δΪΝ κυΝ Ικθέκυ, απσΝ βθΝ
ΚΫλευλαΝ πμΝ αΝ΢ λκφΪ δα, εαδΝ κΝ τηπζ ΰηαΝΝαίαλέθκυ-Μ γυθβμ-Κκλυθβμέ
ΟδΝ υπσζκδπκδΝ απκ έ κυθ αΝ θβ δΪΝ κυ δΰαέκυ, απσΝ αΝ ΚτγβλαΝ ΫπμΝ εαδΝ βΝ
ΘΪζα αΝ κυΝ ΜαληαλΪέ6 Π λδζαηίΪθκθ αδΝ βΝ Κλά β, β τίκδαΝ η Ν κΝ ΰ θδεσΝ
π λέΰλαηηαΝ βμΝ δεκίκδπ έαμ, εαδΝ κΝΆΰδκ Όλκμ.

Σα τηίκζα πθ ξαλ υθ
΢ αΝ ξΫ δαΝ πθΝ θβ δυθΝ π λδζαηίΪθκθ αδΝ κπκΰλαφδεΪΝ τηίκζαΝ πκυΝ
παλαπΫηπκυθΝ ΰ πφυ δεΪΝ άΝ αθγλππκΰ θάΝ κδξ έαΝ κυΝ αθαΰζτφκυΝ εαδΝ κυΝ
κπέκυΝ πθΝ θβ δυθ,Ν η έ ζκυμΝ αΝ π λδ σ λαέΝ ΗΝ τθγ βΝ πθΝ υηίσζπθ,
αεκζκυγ έΝ βθΝ ξθκ λκπέαΝ πθΝ πλυδηπθΝ ξαλ υθ, σππμΝ υθαθ Ϊ αδΝ αΝ
δ κλβηΫθαΝξ δλσΰλαφα κυΝ1ζκυ εαδΝ κυΝαλξση θκυΝ1ηκυΝαδυθαΝΧΣσζδαμΝβίίβ,Ν
31-βΨέΝ ΟΝ Buondelmonti απκ έ δΝ η Ν αφαδλ δεΪΝ ηδελκ κπκΰλαφδεΪΝ εέ αΝ
κδεδ δεΫμ ΰεα α Ϊ δμ εαδΝ τθκζα. Μ Ν ξ δα δεΪΝ δαφκλκπκδβηΫθ μΝ

5
ΣκΝ θβ κζσΰδκΝ αθαεαζτφγβε Ν εαδΝ βηκ δ τγβε Ν ΰδαΝ πλυ βΝ φκλΪΝ κΝ Παλέ δΝ κΝ 1κλιΝ απσΝ κθΝ
Emile Legrant η Ν ίΪ βΝ ΫθαΝ ζζβθδεσΝ αθ έΰλαφκΝ Ν βμΝ ΟγπηαθδεάμΝΠτζβμ (Legrand 1κλιΨέΝ ζέΝ εαδΝ
Mollat du Jourdin & de La Roncière 1984, 11-βγ,Νβίθ·ΝΣσζδαμ 2002, 29-32, 39-47.
6
ΈθαμΝ ξΪλ βμΝ απ δεκθέα δΝ βθΝ Καζζέπκζβ,Ν ΫθαμΝ ΪζζκμΝ βθΝ Κπθ αθ δθκτπκζβ,Ν εαδΝ λ δμΝ αΝ θβ δΪΝ
κυΝΜαληαλΪέ

9
εα βΰκλέ μΝ υηίσζπθ απ δεκθέακθ αδΝ κδ η ΰΪζκδΝ εαδΝ ηδελκέ κδεδ ηκέ, κδΝ
κξυλυ δμ,ΝκδΝθακέ,Ν αΝ λ έπδα... εαδ,Ν δ δεσ λα,Ν αΝ έξβΝεαδΝκδΝπτλΰκδ κυμ,Ν αΝ
ζδηΪθδαΝ εαδΝ κδΝ ζδη θκίλαξέκθΫμ κυμ,Ν η ηκθπηΫθκδΝ πτλΰκδ εαδΝ φλκυλδαεΪΝ
υΰελκ άηα α,Ν δΪ παλ αΝε έ ηα αΝ ε σμΝπσζ πθ εέα. Σα τηίκζα απκ ζκτθΝ
εα ΪΝ πλκ Ϋΰΰδ βΝ λ αζδ δεΫμΝ ξ δα δεΫμΝ απκ σ δμΝ βμΝ πλαΰηα δεάμΝ
λδ δΪ α βμΝ δεσθαμΝ πθΝ κδεδ ηυθ,Ν πθΝ κξυλυ πθ, πθΝ λ δπέπθ εαδΝ πθΝ
ΪζζπθΝε δ ηΪ πθ.
Ι δαέ λαΝ α κδεδ δεΪ τθκζαΝ η ΰΪζκυΝ εαδΝ ηΫ κυΝ η ΰΫγκυμ ΰδαΝ αΝ
ηΫ λαΝ κυΝ δΰαέκυ –πέξέΝ βΝ Υέκ,Ν βΝ Ρσ κ αζζΪΝ εαδΝ β ΝΪικ,Ν βΝ Μτεκθκ,Ν βθΝ
Άθ λκ-,Ν κΝ ξαλ κΰλΪφκμΝ παλΫξ δ αελδί έμΝ πζβλκφκλέ μΝ πμΝ πλκμΝ αΝ
π λδΰλΪηηα α,Ν δμΝΰ θδεΫμΝ δα Ϊι δμ πθΝε δ ηΪ πθΝ κΝξυλκΝεαδΝ κθΝ τπκΝ κυμ,
βθΝπλκ αληκΰάΝ κΝαθΪΰζυφκΝεαδΝ δμΝαε κΰλαηηΫμ,Νπκυ θΝγαΝηπκλκτ ΝθαΝ
Ϋξ δΝπλαΰηα κπκδά δ παλΪΝησθκθΝ πδ σπκυΝάΝαθ δΰλΪφκθ αμΝΝπλκΰ θΫ λκυμ
αιδσπδ κυμ ξΪλ μ. Ι δαέ λαΝ ξαλαε βλδ δεάΝ έθαδΝ βΝ ηδελκ κπκΰλαφέαΝ κυΝ
ζδηαθδκτΝ βμΝΥέκυ, η Ν κυμΝζδη θκίλαξέκθ μΝεαδΝ κυμΝπτλΰκυμΝ βθΝΪελβΝ κυμΝ
Χ δεέ 1), πθΝ τκΝ ζδηαθδυθΝ βμΝ Ρσ κυΝ η Ν κυμΝ αθ ησηυζκυμ Χ δεέ 2), κυΝ
ΚΪ λκυΝ βμΝ ΝΪικυΝ η Ν κΝ τ λκΝ π λδ κέξδ ηαΝ εαδΝ β ιαη θάΝ Φκυθ Ϊθα
Χ δεέ 5), βμΝΥυλαμΝ βμΝΆθ λκυ η Ν βΝγαζα δθάΝαελσπκζβΝ βθΝαπσζβιβΝ κυΝ
αελπ βλέκυΝ βμ Χ δεέΝ θΨ, εαγυμ εαδΝ πθΝ δΪ παλ πθΝ θαυθΝ βθΝ τπαδγλκΝ πθΝ
θβ δυθΝΧ δεέ 43-50).

λβηπηΫθκδ κδεδ ηκέ εαδ Παζαδσεα λα

΢ βθ εα βΰκλέαΝ πθΝ λ δππηΫθπθΝ κξυλυθΝ εαδΝ κδεδ ηυθ, ηφαθέα αδΝ
υ βηα δεΪΝ κ τηίκζκΝ ετεζκυΝ η Ν ηδελΫμΝ παλΪζζβζ μΝ εΪγ μΝ ΰλαηηΫμΝ η Ν
ηκλφάΝε δλέπθνΝ βθΝπ λδφΫλ δΪ κυΝΧ δεέ 34-42) Μ Ν κθΝ υΰε ελδηΫθκΝετεζκΝ
βη δυθκθ αδΝ παζαδσ λ μΝ Ϋλβη μΝ πσζ δμ. Μ Ν παλαζζαΰΫμ,Ν κ έ δκΝ τηίκζκΝ
θ κπέα αδΝ Ν βζΝ θβ δΪΝ κυΝ δΰαέκυΝ Χ ε σμ βμ Κλά βμ εαδΝ βμ τίκδαμ) εαδΝ
παλαπΫηπ δΝ βθΝ τπαλιβ γθΝ υθκζδεΪΝ κδεδ ηυθ ΧΠέθέ 1). ΢ Ν κλδ ηΫθκυμ
βη δυθ αδμ ά αθ πσζβ Ϊζζκ (hic erat civitas olim), αζζκ δθά πσζβ (civitas
olim), αζζκ δθά η ΰΪζβ πσζβ (civitas olim magna) άΝεΪ δ αζζκ δθσ (partim olim)
θυΝ Ν αλε κτμ απσΝ αυ κτμ βη δυθ αδ σξδΝ ΰ θδεσμΝ ξαλαε βλδ ησμΝ πκυΝ η Ν
κθΝΫθαθΝάΝ κθΝΪζζκθΝ λσπκ πλκ δκλέα δΝέξθβΝπαζαδΪμΝ ΰεα αζ δηηΫθβμΝπσζβμΝ
ξπλέμΝ κππθτηδκΝ αζζΪ paleo castro. θθΫαΝ απσΝ αΝ βζΝ θβ δΪΝ εαδΝ κυμΝ γθΝ
λβηπηΫθκυμΝκδεδ ηκτμ κυμ ξαλαε βλέακθ αδΝΫ δΝΧ δεέ 25-33).

10
 ΝΗ΢Ι ΡΗΜΧΜ ΝΟΙΝ Π Λ ΙΟΚ ΢ΣΡ
ΟΙΚΙ΢ΜΟΙ
14 I. SCARPANTHOS
3 1
ΧΚ ΡΠ ΘΟ΢Ψ
16 I. SIMIE Χ΢ΤΜΗΨ 1
20 I. ASTIMPH LEA
3 2
Χ ΢ΣΤΠ Λ Ι Ψ
β1ΝΙέΝSANTE IRINI Χ΢ ΝΣΟΡΙΝΗΨ 1
ΧβγΨΝΙέΝSICANDROS Χ΢ΙΚΙΝΟ΢Ψ 1
24 I. POLICANDROS
1
ΧΦΟΛ Γ Ν ΡΟ΢Ψ
25 I. POLIMIO ΧΠΟΛΤ ΙΓΟ΢νΨ 2
βιΝΙέΝSIFARI Χ΢ΙΦΝΟ΢Ψ 1 1
γγΝΙέΝTINO ΧΣΗΝΟ΢Ψ 1 1
ζβΝΙέΝPODIA ΧΚΟΤΦΟΝΗ΢ΙνΨ 1
ζιΝΧΙέΨΝANAPHIOS Χ Ν ΦΗΨ 1
49 I. CHINERA ΧΚΙΝ ΡΟ΢Ψ 1
50 I. LEVATA ΧΛ ΙΘ Ψ 1
52 I. CHOA/LANGO (ΚΧ΢) 4
ηγΝΙέΝCALAMOS ΧΚ ΛΤΜΝΟ΢Ψ 1
ηζΝΙέΝHERO ΧΛ ΡΟ΢Ψ 2 1
56 I. DIPSI ΧΛ ΙΦΟΙΨ 1
63 I. SAMOS Χ΢ ΜΟ΢Ψ 2
θζΝΝΙέΝTENOSA ΧΟΙΝΟΤ΢ ΢Ψ 1
64 * I. PSARA ΧΦ Ρ Ψ 1
θθΝΝΙέΝCHIOS ΧΥΙΟ΢Ψ 2
θιΝΙέΝLESBOS/METELINO
2 2
ΧΛ ΢ Ο΢Ψ
68 I. TENEDOS ΧΣ Ν Ο΢Ψ 1
75 I. LIMNOS/SCALIMENI
1 1
ΧΛΗΜΝΟ΢)

ΠέθαεαμΝ1. Κα ΪζκΰκμΝ πθΝθβ δυθ,Ν πθΝ λβηπηΫθπθΝκδεδ ηυθΝεαδΝ πθΝπαζαδκεΪ λπθ κΝ

Liber Insularum Archipelagi

(ΩΝΛΪγκμΝ κυΝ υθ Ϊε βΝ βθΝαλέγηβ βΝ κυΝξ δλκΰλΪφκυέΝ παθαζαηίΪθ αδΝ τκΝφκλΫμΝκΝαλέ 64)

Μ Ν κθΝ σλκΝ paleo ΧπαζαδσΨΝ κΝ ξαλ κΰλΪφκμΝ θΝ απκ έ δΝ βθΝ παζαδσ β α κυΝ
εΪγ Ν εΪ λκυ, αφκτ σζ μΝ κδΝ Ϊζζ μΝ βη δυ δμ κυΝ έθαδΝ α ζα δθδεΪ, αζζΪΝ
αθ δΰλΪφ δ ΫθαΝ κππθτηδκΝ θΝ ξλά δΝ βμΝ κπδεάμ ΰζυ αμέΝ υ σΝ
πδί ίαδυθ αδ,ΝεαγυμΝκΝBuondelmonti Ϋξ δΝ βη δυ δΝ ξ σθΝπαθ κτ ζζβθδεΪΝ
θβ δυθυηα (Ίκμ, ΛΫλκμ, ΣαδΪ), θ κθβ δπ δεΪΝ κππθτηδαΝΧ ΰέα Μαλέθα ΰδαΝ κΝ

11
εΪ λκΝ βμΝ ΛΫλκυ,Ν Έζυηπκμ βθΝ ΚΪλπαγκ,Ν πΪθπ ΚΪ λκ βΝ Μάζκ,Ν
α δζδεΪ εαδΝ Καζζκθά βΝΛΫ ίκ) σ κΝ εαδΝ πΪηπκζζαΝ κθσηα αΝ θα επθΝ βθΝ
τπαδγλκ πθΝθβ δυθΝΧΆΰδκμ βηά λδκμ βΝΜάζκ,ΝΆΰδκμ ΜβθΪμ, Άΰδκδ Θ σ πλκδ,
Πλκφά βμ Ηζέαμ βθ ΚἀλπαγκΨ.
πσΝ βΝ πλκ ε δεάΝ εαδΝ υΰελδ δεάΝ υθκζδεάΝ γ υλβ βΝ πθΝ ξαλ υθΝ
πλκετπ δΝ η Ν α φΪζ δαΝ σ δΝ η Ν β υΰε ελδηΫθβ ξ δα δεά ΰλαφά κΝ
Φζπλ θ δθσμΝ ξαλ κΰλΪφκμ βη δυθ δΝ λ δππηΫθκυμΝ κδεδ ηκτμμ κΝ ετεζκμΝ
απκ έ δΝ π λέίκζκ, εαδΝ κδΝ εΪγ μΝ ΰλαηηΫμΝ πτλΰκυμέΝ ΤπΪλξ δΝ αφΫ α βΝ
δαφκλΪ η αιτΝ αυ υθΝ εαδΝ πθ Ϋΰξλπηπθ λδ δΪ α πθ εέ πθΝ κυ πκυΝ
παλαπΫηπκυθΝ δμΝ θ λΰΫμΝ πσζ δμΝ εαδΝ αΝ κξυλΪ,Ν σπκυ κδΝ πτλΰκδ,Ν κδΝ πτζ μ,Ν κδΝ
π λέίκζκδ,ΝκδΝπκζ ηέ λ μΝεαδΝ αΝία δεΪΝ κδξ έαΝ κυΝΰ πφυ δεκτΝυπκίΪγλκυΝ
πλκίΪζζκυθΝι εΪγαλα Χ δεέΝ1-21).
θαζσΰπμΝ δαελέθκθ αδΝεαδΝαπσΝ δμΝ λ δππηΫθ μΝπσζ δμ βμΝαλξαδσ β αμ
-σ αθ ε έΝ ξ δΪακθ αδΝ αΝ πδηΫλκυμΝ ηθβη έαΝ βμΝ αλξαδσ β αμ- πκυΝ
απ δεκθέακθ αδΝη ΝΪζζκΝ τηίκζκ,Ν θΝ έ δΝεδσθπθΝάΝ λ δπέπθ Ϊ αε αΝπ ηΫθπθΝ
βΝ ΰβ ( δεέ 22-4). ΢ Ν ζέΰ μΝ ησθκΝ Ϋ κδ μΝ π λδπ υ δμΝ Χπ.ξέΝ βΝ ΢Ϊηκ), κδΝ
υηίκζδ ηκέΝηκδΪακυθ η Ν ε έθκυμΝ βμ πλκβΰκτη θβμ εα βΰκλέαμ - κδΝαθαφκλΫμΝ
σηπμΝ κΝε έη θκΝίκβγκτθ βΝ δΪελδ βΝ πθΝαλξαέπθ πσζ πθΝαπσΝ δμΝθ σ λΫμ
κυμ (Bessi 2012, 63-76).
Πλκετπ δ Ϋ δΝ ΫθαμΝ ί ίαδπηΫθκμΝ τπκμΝ ΫλβηκυΝ εαδΝ λ δππηΫθκυΝ
κξυλκτΝ κδεδ ηκτ κυΝ κπκέκυ βΝ εα αΰπΰάΝ θΝ αθΪΰ αδΝ βθΝ αλξαδσ β α αζζΪΝ
ΝεΪπκδαΝ θ δΪη βΝπ λέκ κ.
΢υθκοέακθ αμ,Ν έθαδΝ αφΫμΝ σ δΝ κΝ υΰΰλαφΫαμΝ κυΝ ξ δλκΰλΪφκυ
αθαφΫλ αδΝ κξυλκτμΝ θβ δπ δεκτμΝ κδεδ ηκτμ η Ν κΝ κππθτηδκΝ
Παζαδσεα λκ, λβηπηΫθκυμΝπλδθΝαπσΝ κ 1420 σ αθ κυμΝξαλ κΰλΪφβ . έθαδΝ
πέ βμΝεαγαλσ σ δ, σ , α π λδ σ λαΝθβ δΪΝη Νπαζαδσεα λα εα κδεκτθ αδ,
αφκτΝ κυμΝ έ δκυμΝ ξΪλ μΝ απ δεκθέακθ αδΝ θ λΰκέΝ κδεδ ηκέΝ εαδΝ εα κδεβηΫθ μΝ
κξυλυ δμΝ ηααέΝ η Ν κυμΝ ΰεα αζ δηηΫθκυμ, πέ βμΝ κξυλκτμΝ κδεδ ηκτμΝ εαδ, Ν
εΪπκδ μΝπ λδπ υ δμ, η Ν δμΝ λ δππηΫθ μΝαλξαέ μΝπσζ δμέΝ
ΗΝ ΰζυ αΝ πθΝ θβ δπ υθΝ δΫ π Ν ηΫ αΝ απσΝ βθ κππθυηέαΝ αθαφκλΫμΝ Ν
ΫλβηκυμΝπζΫκθΝ σπκυμΝΧπέξέΝΠτλΰκμ,ΝΚΪ λκ,ΝΚα Ϋζδ) - αθαηθά δμ κξυλυθΝάΝηβΝ
ΰεα α Ϊ πθΝ πκυΝ ΫπαοαθΝ θαΝ υπΪλξκυθΝ άΝ θαΝ ζ δ κυλΰκτθΝ πμΝ Ϋ κδ μ
Χ βηβ λσπκυζκμΝ βίίγ,Ν 80)έΝ θέκ ,Ν ηΪζδ α,Ν πλκ δκλέα αδ εαδΝ βΝ παζαδσ β αΝ

12
 κυμ, η Ν αΝ κθσηα α Παζαδσεα λκ,Ν Παζαδσξπλα,Ν Παζαδκξυλδ,Ν Παζαδσπκζβ.7 ΣαΝ
παζαδσεα λα κυΝ Buondelmonti θΫξκυθΝ κθΝ σλκΝ «εΪ λκ» εαδΝ βΝ ξ δεάΝ
αθΪηθβ β απσΝ βθΝπ λέκ κ εα Ϊ βθΝκπκέα κδΝΪθγλππκδΝ βμΝΜ κΰ έκυΝ κθσηαααθΝ
Ϋ δΝ δμΝ κξυλπηΫθ μΝ κυμΝ πσζ δμέ Σβ ηαελΪΝ πκξάΝ πθΝ κξυλπηΫθπθΝ πσζ πθ,Ν πκυΝ
αλξέα δΝ κυμΝΜΫ κυμΝΥλσθκυμ (ΠδλΫθΝβίίγ, 89) εαδΝφγΪθ δΝίαγδΪΝ κυμΝθ σ λκυμ:
εΪπκυΝ βθΝΫικ κΝ πθΝπσζ πθΝαπσΝ αΝκξυλΪΝ κυμ πκυΝ υθ ζ έ αδΝ κΝ δΰαέκΝαπσΝ
κθΝ1θκ ΫπμΝ κθΝσοδηκ 19κΝαδυθα.

ΜδαΝ λ υθβ δεάΝπλό α βΝ

H παλκυ έαΝ αΝ θβ δΪΝ κυΝ δΰαέκυΝ κθΝ πλυδηκΝ 1ηκ αδυθαΝ δΪ παλ πθΝ
παζαδκεΪ λπθ Ν υθ υα ησΝ η Ν λβηπηΫθ μΝ α δεΫμΝ υθαγλκέ δμ πκυΝ θΝ
αθΪΰκθ αδΝ βθΝαλξαδσ β α απκ έ δΝπδγαθσθΝ βΝη Ϊία β,Ναελδίυμ,ΝαπσΝ κΝΫθαΝ
κδεδ δεσΝ έε υκΝ κΝ Ϊζζκ,Ν βζα άΝ απσΝ αυ σΝ κυΝ Μ αέπθαΝ Ν αυ σΝ πθΝ
θ σ λπθΝξλσθπθ. ΢ κθΝ κηβηΫθκ θβ δπ δεσΝξυλκΝσππμΝ κθΝ δα υα δ ηΫ αΝαπσΝ
αΝ τηίκζαΝ κυΝκΝBuondelmonti δαελέθκθ αδΝκδ λ δμΝΰ θδΫμ άΝκδΝ λ δμΝηαελΫμ
δΪλε δ μ κυΝ αδΰαδκπ ζαΰέ δεκυΝ κδεδ δεκτΝ δε τκυέΝ ΢ βθΝ πλυ βΝ
π λδζαηίΪθκθ αδ κδΝαλξαέ μΝπσζ δμ, ε έθ μΝπκυΝΪθγβ αθΝ βθΝεζα δεάΝ ζζβθδεάΝ
εαδΝ βΝλπηαρεάΝαλξαδσ β α εαδΝ λβηυγβεαθΝ α δαεΪΝπλδθΝ κθΝθκ αδυθα ηέΥ.
΢β τ λβ ΰΰλΪφκθ αδΝ κδΝ υλλδεθπηΫθ μΝ κξυλΫμΝ πσζ δμΝ πθΝ ίυααθ δθυθΝ
η αδπθδευθΝ ξλσθπθ σ κΝ εαδΝ εΪπκδ μΝ θ σ λ μΝ ΰεα α Ϊ δμΝ βμΝ ζα δθδεάμΝ
πκξάμΝ πκυΝ λβηυγβεαθΝ άΝ αθ δεα α ΪγβεαθΝ απσΝ Ϊζζ μ, υξθΪΝ λβηπηΫθ μΝ
βθΝ πκξάΝ κυΝ ξαλ κΰλΪφκυέ ΢ βθΝ θ δΪη βΝ αυ άΝ φΪ βΝ αθάεκυθΝ αΝ
παζαδσεα λΪ κυέΝ ΗΝ λέ βΝ ΰ θδΪΝ έθαδΝ κδ θΫ μΝ πσζ δμΝ πθΝ ΢ αυλκφκλδυθ,Ν κυΝ
13κυ εαδΝ κυΝ1ζκυΝαδυθα,ΝκδΝπ λδ σ λ μΝαπσΝ δμΝκπκέ μ υΰελκ κτθ,ΝηααέΝη Ν
σ μΝ πδίέπ αθΝ απσΝ δμΝ πλκβΰκτη θ μΝ π λδσ κυμ, κΝ θ σ λκΝ κδεδ δεσΝ έε υκ
ηδελάμΝεαδΝηΫ βμΝεζέηαεαμ πκυΝ δα βλ έ αδΝηΫξλδ άη λα.
ΣαΝ σλδα,Ν σηπμ,Ν πθΝ δε τπθΝ αυ υθΝ έθαδΝ ζα δεΪ, εαγυμΝ κΝ ΫθαΝ
δ δ τ δΝ ηΫ αΝ κΝ ΪζζκέΝ Οδεδ ηκέΝ πκυΝ φαέθκθ αδΝ θ λΰκέΝ κθΝ εαδλσΝ κυΝ
Buondelmonti θΝ έθαδΝ θ λΰκέΝζέΰκΝαλΰσ λα·ΝεαδΝ κΝαθ έγ κ, παζαδσεα λα
πκυΝ φαέθκθ αδΝ σ Ν Ϋλβηα, ηφαθέακθ αδΝ εα κδεβηΫθαΝ βΝ υθΫξ δαέΝ Νβ δΪ-

7
ΠαλαηΫθ δΝ λ υθβ δεΪΝ α δ υελέθδ κΝ ΰδα έ αΝ ξ δεΪ κππθτηδαΝ ΧΠαζαδσπκζβ,Ν Παζαδσξπλα,ΝΝ
ΠαζαδκξυλδέέέΨ, πκυΝ αφγκθκτθΝ άη λαΝ εαδ αΝ αδΰαδαεΪΝ θβ δΪ,Ν θΝ εα αΰλΪφκθ αδνΝ π σ κΝ κΝ
ΫλΰκΝ κυΝBuondelmonti - Ναθ έγ βΝη Ν βΝ υξθσ β αΝ ηφΪθδ βμΝ κυΝ κππθυηέκυΝΝΠαζαδσεα λκΝΝ
Ναυ σέΝ

13
εδίπ κέ πζβλκφκλδυθΝζσΰπΝ βμΝαπκησθπ βμΝ κυμΝσππμΝβΝΚΪλπαγκμ,Νθβ δΪΝη Ν
η ΰΪζ μΝξπλδεΫμΝ θαζζαΰΫμΝ ιαδ έαμ κυΝη ΰΫγκυμΝεαδΝ βμΝπζκτ δαμ θ κξυλαμΝ
κυμΝ σππμΝ βΝ Μυ δζάθβ,Ν βΝ ΢ΪηκμΝ εαδ βΝ ΝΪικμ,Ν σ κΝ εαδΝ ηδελΪΝ θβ δΪ σππμΝ βΝ
΢έεδθκμΝά εαδ θβ έ μΝ βμΝεζέηαεαμΝ βμΝ άζκυΝεαδΝ βμΝΠκζυαέΰκυ ηφαθέακθ αδΝ
κΝ Liber Insularum η Ν ξαλ κΰλαφβηΫθαΝ κδεδ δεΪΝ δΰηδσ υπαΝ πθΝ
αθ έ κδξπθΝ δ κλδευθΝ π λδσ πθέΝ ΣαΝ δΰηδσ υπαΝ αυ Ϊ θΝ υθγΫ κυθΝ ΫθαΝ
η ΰΪζκΝεαδΝ θδαέκΝαζζΪΝπ λδ σ λαΝφαδθση θα, πκυΝ θΝ υΰξλκθέακθ αδ αθΝεαδ
δα Ϋηθκθ αδν κθΝ ξλσθκέΝ Πλσε δ αδΝ ΰδαΝ αλΰκτμΝ εαδΝ α τηη λκυμΝ
η α ξβηα δ ηκτμ πκυΝ έξθκυθΝ σ δΝ θΝ ηπκλκτη Ν θαΝ εα αθκά κυη Ν βθ
δ κλέαΝ πθΝ κδεδ ηυθΝ κΝ δΰαέκ ησθκΝ πμΝ απκ Ϋζ ηαΝ φυ δευθ,Ν
εα αεζυ ηδαέπθ ΰ ΰκθσ πθ αΝκπκέαΝΪζζαιαθΝαεαλδαέα εαδΝ λαηα δεΪΝ δμΝ ε έΝ
υθγάε μ, η αζζΪ κθ αμΝ δμΝ πσζ δμΝ εαδΝ κυμΝ κδεδ ηκτμ κυέΝ ΟδΝ ξ δεΫμΝ
πλκ ζάο δμΝηαμΝκφ έζκυθΝθαΝ ΰΰλΪφκυθ εαδ αλΰΫμΝαζζαΰΫμ κυμΝαθγλυπδθκυμΝ
ξλσθκυμ,Ν κΝπΫλα ηαΝ πθ αδυθπθ.

ΠέθέΝ2έΝXαλ κΰλαφδεκέΝ υηίκζδ ηκέΝ κΝ κΝLiber Insularum Archipelagi

ΕΝΕΡΓΕ΢ΝΟΧΤΡΕ΢ΝΠΟΛΕΙ΢,ΝΟΙΚΙ΢ΜΟΙΝΚΑΙΝΠΤΡΓΟΙ

δεέΝ1έΝΥέκμέΝΗΝπσζβΝεαδΝ κΝ δεέΝβέΝΡσ κμέΝΗΝπσζβΝεαδΝ κ δεέΝγέΝΚπμέΝΗΝκξυλάΝπσζβ

ζδηΪθδέ Οξυλυ δμ,Ν ζδηΪθδέΝ ε σμΝκξυλυ πθμ κδΝΝ Χηδελσ λβΝαπσΝ β Ρσ κΨέΝ θΝ
ζδη θκίλαξέκθ μ τκΝξ λ σθβ κδ,Νη Ν κυμ φαέθκθ αδ ε δ Ϋμ
η Νπτλΰκυμ,Νκδεδ δεΫμ αθ ησηυζκυμΝΤΝ κυμΝθακτμ, ζδη θδεΫμΝεα α ε υΫμΝ
θσ β μΝ ε σμΝ δξυθ πκυΝκλέακυθΝ αΝ τκΝζδηΪθδα

14
 δεέΝζέΝΜυ δζάθβέΝΗΝκξυλά πσζβ
δεέΝιέΝΜτεκθκμέΝΣκΝΚΪ λκΝη Ν
κΝ ξ δεΪΝκλγκΰπθδεσΝ κυΝ
ξάηα,Ν πΪθπΝ βθΝηδελάΝ
ξ λ σθβ κ,Ν βθΝΪελβΝ κυΝ
εσζπκυ
δεέΝ1ίέΝΊκμέΝΣκΝΚΪ λκ
δεέΝ1γέΝΚΪλπαγκμέΝκΝκξυλσμΝ
κδεδ ησμ Έζυηπκμ
δεέΝ1θέΝ΢ΪηκμέΝΟΝκξυλσμΝπτλΰκμΝ
κυΝ ΰέκυΝΣλτφπθκμΝ κΝΝ
Παζαδσεα λκ
δεέΝηέΝΝΪικμέΝΣκΝΚΪ λκΝ βμΝ
ΝΪικυΝη Ν κυμΝπτλΰκυμ,Ν κΝ
ιπ λδεσΝ τ λκΝπ λδ κέξδ ηαΝ
εαδΝ βθΝπβΰάΝ«Φκυθ Ϊθα» ΫιπΝ
απσΝ βθΝκξτλπ βέ
δεέΝκέΝΠΪλκμέΝΣκΝΚΪ λκΝ βμΝ
ΠαλκδεδΪμ βμΝΠΪλκυΝ έπζαΝ βθΝ
αε ά
δεέΝ11έΝΚΫαέΝΗΝκξυλάΝΥυλα
δεέΝ1ζέΝΚΪλπαγκμέΝΝΟΝκξυλσμΝ
κδεδ ησμΝΜ θ Ϋμ
δεέΝ1ιέΝ΢τηβέΝΣκΝΚΪ λκ
15
δεέΝθέΝΆθ λκμέΝΗΝΥυλαΝη Ν κΝ
ζδηΪθδΝεαδΝ βθ αελσπκζβΝ βθΝ
ΪελβΝ βμΝξ λ κθά κυ
δεέΝλέΝ΢έφθκμέΝΣκΝΚΪ λκΝ αΝ
΢ λΪζδα
δεέΝ1βέΝΜάζκμέΝΣκΝ πΪθπΝ
ΚΪ λκ
δεέΝ1ηέΝΚΪλπαγκμέΝΟΝκξυλσμΝ
κδεδ ησμΝ βμΝΥυλαμ
δεέΝ1κέΝ΢ΫλδφκμέΝΟΝκξυλσμΝ
κδεδ ησμΝ βμΝΥυλαμΝ πΪθπΝ
κθΝαπσ κηκΝζσφκ
 δεέΝ1λέΝΚτγθκμέΝΣκΝεΪ λκΝ βμΝ δεέΝβίέΝ΢έφθκμέΝΟΝκξυλσμΝ δεέΝβ1έΝΠΪ ηκμέΝΗΝΜκθάΝ κυΝ
ΧλδΪμ πτλΰκμΝ ιαηπΫζπθ ΰέκυΝΙπΪθθβΝΠΪ ηκυ, αΝ
έξβ,ΝβΝπτζβΝεαδΝκΝπτλΰκμΝ
κυ

ΕΡΕΙΠΙΑΝΣΗ΢ΝΑΡΧΑΙΟΣΗΣΑ΢

δεέΝββέΝ άζκμέΝΠ ηΫθκδ δεέΝβγέΝΠΪλκμέΝΚέκθ μ,Ν δεέΝβζέΝΜυ δζάθβέ Κέκθ μ

εέκθ μΝεαδΝαλξαέκΝε έ ηα γλατ ηα αΝεαδΝαλξαέκΝε έ ηα

ΠΑΛΑΙΟΚΑ΢ΣΡΑ

δεέΝ25. ΛΫλκμ δεέΝβθέΝ υπΪζαδαέΝ αγτ δεέΝβιέΝ υπΪζαδαέΝ

Μαζ αΪθαΝ

δεσθαΝβκέΝΛΫ ίκμ δεσθαΝβλέΝΛΫ ίκμ δεσθαΝγίέΝ΢έφθκμέΝΠζα τμ

Γδαζσμ

δεσθαΝγ1έΝΣάθκμΝΧ έπζαΝ δεσθαΝγβέΝΚΪλπαγκμέΝ ε άΝ δεσθαΝγγέΛάηθκμΝΧ έπζαΝ βΝ

βθΝαε ά) ξΪ α αε άΨ

16
 ΕΡΗΜΩΜΕΝΟΙΝΟΙΚΙ΢ΜΟΙΝ

δεσθαΝγζέΝΠκζταδΰκμ δεσθαΝγηέ Πκζταδΰκμ δεσθαΝγθέΝ θΪφβ.

Καζαηδυ δ α

δεσθαΝγιέ΢ΪηκμέΝΝ ζαηαλά δεσθαΝγκέΝ΢ΪηκμέΝ σλ δαΝαε ά δεσθαΝγλέ ΚΪλπαγκμ

δεσθαΝζίέΝ΢τηβΝΧη Ν έξβΝεαδΝ δεσθαΝζ1έΝ΢έεδθκμ δεσθαΝζβέΝ΢αθ κλέθβ

πτλΰκυμ)

ΝΑΟΙΝ΢ΣΗΝΝΤΠΑΙΘΡΟ

δεσθαΝζγέΝ΢ετλκμ δεσθαΝζζέΝΊκμ δεσθαΝζηέΝΜάζκμέΝ δεσθαΝζθέΝ΢τηβ

Άΰδκμ βηά λδκμ

δεσθαΝζιέΝΚΪλπαγκμέ δεσθαΝζκέΝΚΪλπαγκμέΝΝ δεσθαΝζλέΝΚΪλπαγκμέ δεσθαΝηίέΝ

ΆΰδκμΝ ΜβθΪμ Πλκφά βμ Ηζέαμ ΆΰδκδΝΘ σ πλκδ υπΪζαδαέΝ ΰέαΝ
δεα λέθβμΝ

17
BIBΛIOΓPAΦIKE΢ΝΠAΡΑΠΟΜΠΕ΢
Benevolo, L. 1997. H πσζβ βθ υλυπβ, η φέΝ έ Παπα ατλκυέΝ γάθαμΝ ζζβθδεΪΝ
ΓλΪηηα αέΝ
Bessi, B. 2012. Cristoforo Buondelmonti: Greek antiquities in Florentine
humanism. The Historical Review/La Revue Historique, Department of Neohellenic
Research/Institute of Historical Research 9, 63-76.
Braudel, F. 1972. The Mediterranean and the Mediterranean World in the Age of
Philip II. Vol. I, transl S. Reynolds. Glaskow: Fontana Press.
βηβ λσπκυζκμ,Ν έΝβίίγέΝΣκππθτηδαΝεαδΝηδελκ κππθτηδαΝ αΝθβ δΪΝ κυΝ δΰαέκυμΝ
σο δμΝ βμΝ αθ κξάμΝ βμΝ άηαθ βμΝ κυΝ σπκυΝ κΝ ξλσθκέΝ έΝ Παθαΰδπ σπκυζκμ,ΝΛέΝ
Καζζδίλ Ϊεβμ,Ν έΝ βηβ λσπκυζκμ,ΝΜέΝΚκεκζΪεβμ,Ν έΝΟζυηπέ κυ, Πζβγυ ηκέ εαδ
Οδεδ ηκέ κυ ζζβθδεκτ Χυλκυέ Ι κλδεΪ Μ ζ άηα αέ Σ λΪ δα λΰα έαμΝ 1κέΝ
γάθαμΝΙθ δ κτ κΝΝ κ ζζβθδευθΝ λ υθυθή γθδεσΝΊ λυηαΝ λ υθυθ,Νζλ-89.
____________ βίίζέΝΜαλ υλέ μΝΰδαΝ κθΝπζβγυ ησΝ πθΝθβ δυθΝ κυΝ δΰαέκυ,Ν1ηκμ-
αλξΫμΝ 1λκυΝ αδυθαέΝ Σ λΪ δαΝ λΰα έαμΝ βιέΝ γάθαμΝ ΚΫθ λκΝ Ν κ ζζβθδευθΝ
λ υθυθή γθδεσΝΊ λυηαΝ λ υθυθέ
Hasluck, F.W. 1910-11. Depopulation in the Aegean islands and the Turkish
conquest. Annual of the British School at Athens 18, 151-81.
Καλτ βμ, .Ν. 2015. Σκ έπ υξκ βμ γάθαμέ Η πσζβ βθ Σκυλεκελα έα εαδ κ
πλυ κμ αδυθαμ βμ πλπ τκυ αμ (1ζηθ-1940). γάθαμΝΠαπα π βλέκυέ
Κσηβμ,Ν ΚέΝ βίίηέΝ Πζβγυ ησμ εαδ κδεδ ηκέ βμ ΜΪθβμέ 1ηκμ-1λκμ αδυθαμ,
Παθ πδ άηδκΝΙπαθθέθπθ,Ν πδ βηκθδεάΝ π βλέ αΝΦδζκ κφδεάμΝ΢ξκζάμ,Ν π υθβ,Ν
ΠαλΪλ βηαΝ57.
Legrand, E. 1897. Description des iles de l'Archipel par Chirostophe Buondelmonti.
Version Grecque par un anonyme. PubliéeΝdΥaprèsΝleΝmanuscritΝduΝSérail,ΝavecΝuneΝ
traductionΝfrançaiseΝet unΝcommentaireΝparΝÉmileΝLegrand. Paris: Ernest Leroux.
Μ ζΪμ,ΝΙέΝ1955-57. Ι κλέα βμ θά κυ Ιεαλέαμ. πσΝ πθΝπλκρ κλδευθΝξλσθπθΝηΫξλδΝ
βμΝεα αζάο πμΝ βμΝθά κυΝυπσΝ πθΝΣκτλεπθΝΧ1ηβ1ΝηέΥέΨέ γάθαδ.
ΜβζδαλΪεβμ,Ν έ 1874. Κυεζα δεΪ: ά κδ ΰ πΰλαφέα εαδ δ κλέα πθ Κυεζα δευθ
θά πθ απσ πθ αλξαδκ Ϊ πθ ξλσθπθ ηΫξλδ βμ εα αζάο πμ αυ υθ υπσ πθ
ΦλΪΰεπθέ παθΫε κ β η υλ άλδκέ θΝ γάθαδμμΝΣτπκδμΝ ζζβθδεάμΝ θ ιαλ β έαμέ
ΠδλΫθ,Ν έΝβίίγέΝΟδ πσζ δμ κυ Μ αέπθα, η φέΝΠ. Μκτ κυζαμ. γάθα: δίζδσλαηα.

18
Mollat du Jourdin, M., de La Roncière, M. 1984. Les portulans. Cartes marines du
XIIIe au XVIIe siècle. Friburg: Office du Livre.
΢ αηα δΪ βμ,Ν .ΙέΝ 1862. ΢αηδαεΪέ Ι κλέα βμ ΢Ϊηκυ απσ α παθΪλξαδα ξλσθδα
ηΫξλδ κ 1κκίέ γάθβ δμΝΣτπκδμΝΠέ έΝ΢αε ζζαλέκυ.
Σσζδαμ,Ν ΓέΝ βίίβέΝ Σα θβ κζσΰδαέ Η ηκθαιδΪ εαδ β υθ λκφδΪ πθ θβ δυθέ γάθαμΝ
Οζεσμέ
Σκθ σλκφ, ΝέΝ1λκθέΝΗ αζεαθδεά Πσζβ, 1ηκμ-1λκμ αδυθαμ Υέ γάθαμΝΘ ηΫζδκ.

ΝέεκμΝΜπ ζαίέζαμ
θαπζβλπ άμΝΚαγβΰβ άμ
΢ξκζάΝ λξδ ε σθπθΝΜβξαθδευθΝ
γθδεκτΝΜ κίέκυΝΠκζυ ξθ έκυ
Πα β έπθΝζβ,Ν1ίθκβΝ γάθα, nbelavil@arch.ntua.gr

ABSTRACT
The Paleocastra of Cristoforo Buondelmonti and a research hypothesis
on the period of the depopulation of the Aegean islands

xtensive research on the depopulation of the Aegean islands in the 15th and
16th centuries has not provided yet clear answers on the scale of their
desolation. In Cristoforo Buondelmonti's Liber insularum Archipelagi, the first
known and widespread isolario (book of the islands) of the Aegean Sea dating
to ca 1420, 36 deserted or ruined cities/settlements and fortresses on 24 islands
are mentioned and illustrated along with the inhabited and active ones. Many of
the former, on different islands, bear the place name Paleo Castro (Old Castle)
and do not correspond as a rule to sites which were occupied earlier, in Classical
and Hellenistic times. These would have formed, instead, a network of an
intermediary period, probably between late antiquity and the Crusades, which
was replaced progressively by a new network of settlements: the network of
paleokastra that was apparently already old by the time of Buondelmonti's
mapping.

19