Afyonkarahisar Organize Sanayii Bölgesi Mermer
Atıklarının Beton Agregası Olarak Dayanım
Özelliklerinin Belirlenmesi
The Determination of Strength Properties of Marble
Wastes as Concrete Aggregate in Afyonkarahisar
Organized Industrial Region
Zeyni ARSOY
Maden Mühendisliği Bölümü, Afyon Kocatepe Üniversitesi
AKÜ Mühendislik Fakültesi Maden Mühendisliği Bölümü,
Afyonkarahisar, TÜRKİYE
zeyniarsoy@aku.edu.tr
Bahri ERSOY
Maden Mühendisliği Bölümü, Afyon Kocatepe Üniversitesi
AKÜ Mühendislik Fakültesi Maden Mühendisliği Bölümü,
Afyonkarahisar, TÜRKİYE
bersoy@aku.edu.tr
Murat SERT
Maden Mühendisliği Bölümü, Afyon Kocatepe Üniversitesi
AKÜ Mühendislik Fakültesi Maden Mühendisliği Bölümü,
Afyonkarahisar, TÜRKİYE
msert@aku.edu.tr
Özetçe— Çevre bilincinin ön plana çıktığı günümüzde,
mermer atıklarının çevreye gelişi güzel atılması ve bu atık
sahalarının gün geçtikçe büyümesi toplumu ve çevreyi olumsuz
yönde etkilemektedir. Bu olumsuzluğun giderilmesi için atıkların
uygun bir şekilde bertaraf edilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada;
mermer parça atıkların ekonomiye kazandırılması amacıyla
mermer atıklarının beton agregası olarak değerle ndirilebilirliği
araştırılmıştır. Afyonkarahisar organize sanayi bölgesinden temin
edilen mermer parça atıkları dinamik baskıların yüksek olduğu
yaya kaldırımları, havaalanı pistleri ve karayolu kaplamaları gibi
alanlarda beton agregası olarak kullanılabilirliği araştırılmıştır.
Bu kapsamda mermer işleme fabrikası atık sahasından temin
edilen iri mermer atıkları çeneli kırıcıdan geçirildikten sonra elde
edilen agregaların uluslararası standartlara uygun olarak
parçalanmaya, darbeye ve aşınmaya karşı dayanımları
ölçülmüştür. Elde edilen sonuçlara göre mermer atıklarının “TS
706 EN 12620 + A1 “Beton Agregaları” [1] standardına uygun
olduğu ve mermer atıklarından elde edilen kırma taşların hazır
betonda beton agregası olarak kullanılabileceği sonucuna
varılmıştır.
Anahtar Kelimeler — Mermer atığı; agrega; Aşınma; Los
Angeles; Darbe dayanımı; Mikro Deval; Nordik.
978-1-5386-1501-0/18/$31.00 ©2018 IEEE
M.Yavuz ÇELİK
Maden Mühendisliği Bölümü, Afyon Kocatepe Üniversitesi
AKÜ Mühendislik Fakültesi Maden Mühendisliği Bölümü,
Afyonkarahisar, TÜRKİYE
bersoy@aku.edu.tr
Hakan ÇİFTÇİ
Maden Mühendisliği Bölümü, Afyon Kocatepe Üniversitesi
AKÜ Mühendislik Fakültesi Maden Mühendisliği Bölümü,
Afyonkarahisar, TÜRKİYE
hciftci@aku.edu.tr
Atilla EVCİN
Malzeme Bil. ve Müh. Böl., Afyon Kocatepe Üniversitesi
AKÜ Mühendislik Fakültesi Maden Mühendisliği Bölümü,
Afyonkarahisar, TÜRKİYE
hciftci@aku.edu.tr
Abstract— In nowadays environmental feelings took over,
randomly thrown marble tailings and day by day increasing
tailing areas effect the public and environment negatively. These
tailings should be eliminated properly to clear negative effect. In
this study, the availability of using piece of marble tailings as
concrete aggregate were investigated to gain marble tailings into
economy. The availability of using marble pieces/tailings supplied
from Afyonkarahisar Organized Industrial Region as concrete
aggregate in places where dynamic pressures are high such as
pedestrian ways, airport runway and highway coatings were
examined. Within this concept, impact and abrasion strengths of
aggregates produced from coarse marble tailings supplied from
marble factory tailings area and by crushing in jaw crusher were
measured according to international standarts. According to
obtained results, it is accepted that marble tailings are in
accordance with “TS 706 EN 12620 + A1 “Concrete Aggragates”
[1] standards and crushed stones obtained from marble tailings
can be used as concrete aggragate in ready concrete.
Keywords — Marble waste; Aggregate; Wear; Los Angeles;
Impact resistance; Micro - Deval; Nordic.
 I. GİRİŞ
Hem ülkemizde hem de dünyada yapı ve inşaat sektöründe,
dekorasyon ve kaplama malzemesi olarak doğaltaş kullanımı
gittikçe yaygınlaşmaktadır. Buna paralel olarak da ülkemizd eki
doğaltaş üretimi ve bu üretim sırasında ortaya çıkan doğaltaş atık
miktarı da her geçen yıl artmaktadır. Türkiye’nin en önemli
mermer endüstri merkezlerinden biri olan Afyonkarahisar’da
yaklaşık 500 mermer işleme tesisi ve 60-70 faal mermer ocağı
bulunmaktadır. Afyonkarahisar bölgesindeki tüm bu üretim
faaliyetlerinin bir sonucu olarak, doğaltaş ocaklarından yılda
yaklaşık 8 milyon 640 bin ton pasa ve fabrikalarından ise yılda
yaklaşık 1 milyon ton parça paledyen atık ve 3 milyon ton çamur
atık ortaya çıkmaktadır. Bir yılda ortaya çıkan toplam doğaltaş
atık miktarı ise yaklaşık 12 milyon 640 bin ton civarındadır [2].
Rakamlar göz önüne alındığında atıkların oluşturacağı çevresel
sorunlar göz ardı edilemeyecek seviyelerde olduğu
görülmektedir. Çevre bilincinin ön plana çıktığı günümüzde, bu
mermer atıklarının çevreye gelişi güzel atılması ve bu atık
sahalarının gün geçtikçe büyümesi kamuoyunu olumsuz yönde
etkilemektedir. Gerek ocak işletmeciliğinde gerekse tesislerde
mermer üretimi devam ettiği sürece bu atıkların giderek
çoğalması kaçınılmaz bir gerçektir. Ortaya çıkan iri (parça,
paledyen) (Şekil 1) ve toz halindeki bu doğaltaş atıklarının
yeniden kullanılabilir hale getirilmesi ekonomik açıdan önemli
bir kazanç olduğu kadar çevresel açıdan da bir sorunun ortadan
kaldırılması anlamını taşıyacaktır [2].
Şekil 1. Fabrika mermer parça atık alanı.
Literatürde mermer atıklarının değerlendirilmesine yönelik
birçok çalışma bulunmaktadır.
Akbulut ve arkadaşları (2010) [3], kireçtaşı ve andezit
kökenli kırma taşların kara yollarında kullanılmasın ı
araştırmışlardır. Yapılan araştırma sonucunda elde edilen
değerlerin karayolları genel müdürlüğü şartnamelerine uygun
olduğu ifade edilmiştir.
Al-Jassar ve Hawkins (1991) [4], Bristol bölgesinde bulunan
kireçtaşı ocaklarından temin ettikleri numunelerin kimyasal ve
petrografik özelliklerini inceleyerek kireçtaşlarının litelojik
özelliklerinin basınç ve alkali karbonat reaksiyonuna etkisini
incelemişlerdir. Araştırma sonucunda litelojik özelliklerin
alkali-karbonat reaksiyonunun direnci önemli oranda
düşürdüğünü saptamışlardır.
Akbulut ve Gürer (2003) [5], mermer ocaklarından çıkarılan
mermer bloklarının yaklaşık %50 sinin atık malzeme olarak
açığa çıktığını ve ortaya çıkan bu atıkların düşük bir maliyetle
agregaya dönüştürülebildiğini vurgulamışlardır.
Williams ve Mc Namara (1992) [6], farklı bileşime sahip
kireçtaşları üzerinde yapılan çalışma sonucunda,
kireçtaşlarındaki bileşim farklılığının kireçtaşlarının dayanımını
etkilediği ifade etmişlerdir.
Tur (2007) [7], Afyonkarahđsar’ da mermer artiklarin in
depolanmasi ile ilgili yaptığı yüksek lisans tezinde atıkların
belirli bölgelerde biritirilmesi görüntü kirliliğinin minimu ma
indirildiğini ve bu birikintinin yer altı sularına herhangi bir
etkisinin olmadığını ifade etmiştir.
Uribe-Afif (1994) [8], kireçtaşlarının beton agregası olarak
kullanım özelliklerini araştırmıştır. Çalışma sonucunda
kireçtaşlarında meydana gelen ayrışmanın agrega kalitesini
önemli ölçüde etkilediği ve ayrışma sonucu oluşan ince
agreganın betonun dayanımını önemli ölçüde düşürdüğü
vurgulanmıştır.
Çelik (1996) [9], mermer ocakları ve işletme tesislerinde
üretim sonrası açığa çıkan atıkları, beyaz porland çimentosu ve
polyester kullanarak mermer atıklarından plaka üretmeye
çalışmıştır. Üretilen plakaları doğaltaşlardan elde edilen
plakalarka karşılaştırmış ve çalışma sonucunda, mermer
atıklarından elde edilen plakaların bazı değerlerinin mermerden
elde edilen plakaların özelliklerine yakın değerlere sahip olduğu
tespit edilmiştir. Sonuç olarak mermer atıklarının ekonomiye
istenilen boyutta ve renkte palaka elde edilebileceği ifade
edilmiştir.
Arslantaş (2009) [10] yaptığı yüksek lisans tezinde karaburun
kireçtaşı taşocakları atıklarının agrega kaynağı olarak
kullanılmasını araştırmıştır. Yapılan bu araştırma sonucunda bu
atıkların beton agregası olarak değerlendirilmesinde herhangi
bir sakıncanın olmadığını ifade etmiştir.
Bu çalışmada, Afyonkarahisar Organize sanayi bölgesinde
bulunan mermer fabrikalarında mermer üretim atığı olarak
ortaya çıkan parça mermer atıklarının yol ve havaalanlarında
kullanılan betonlarda, beton agregası olarak kullanılabilirliğ i
incelenmiştir. Yol ve havaalanlarında kullanılan betonların
çarpma ve aşınma etkisi altında olduğu göz önüne alınarak
mermer atıklarından elde edilen agregaların los angeles
katsayısı, darbe dayanımı, micro-deval katsayısı ve nordik
aşınma katsayısı hesaplanmış ve bulunan değerler “TS 706 EN
12620+A1 Beton Agregaları’ [1] standardına uygun olarak
değerlendirilmiştir.
 II. M ALZEME VE YÖNT EM III. BULGULAR VE TART IŞMA
A. Malzeme A. Mineralojik /Petrografik İncelemeler
Bu çalışmada kullanılan mermer parça atıkları Petrografik tanımlama için yığında bulunan numuneler gözle
Afyonkarahisar organize sanayi bölgesinde faaliyet gösteren muayene edilerek içinden farklı yapılara renk ve yapıya sahip
Say Yapı Taahhüt Haf. Nak. Ltd. Şti. firmasına ait stok numunelerden ince kesit hazırlanmış ve polarizan mikroskop
sahasından farklı bölgelerden alınmıştır (Şekil 2). Alınan altında mineral tanımlamaları yapılmıştır (Şekil 3) [19]. Yapılan
örnekler homojen bir şekilde karıştırılarak çeneli kırıcıd a incelemelerde, atıkların CaCO3 içerikli sedimanter ve
standartlarda belirtilen agrega boyutlarına getirilmiştir. metamorfik kökenli kayaçlardan oluştuğu belirlenmiştir.
Kesitlerden elde edilen veriler Tablo II’de verilmiştir.

Şekil 2. Atık mermer stoğu.

B. Yöntem
Mermer atıklarının karakterizasyonu için gerçek yoğunluk Şekil 3. Mermer atıklarının ince kesit görünümleri (Çift nikol).
(özgül kütle), su emme, kimyasal analiz (XRF) ve
mineralojik/petrografik analiz yapılmıştır. Numunenin
mineralojik/petrografik incelemeleri için ince kesitleri
hazırlanmış ve polarizan mikroskop incelemeleri, Nikon marka TABLO II. MERMER ATIKLARININ PETROGRAFİK ÖZELLİKLERİ.
Eclıpse 2V100POL model polarizan mikroskop ile tane 1 2 3
büyüklüğü, dokusu, mineralojik bileşimi, çatlak boyutu ve kayaç Köken Sedimanter Metamorfik Sedimanter
grubu açısından incelenmiştir. XRF analizleri Afyon Kocatepe 1. Mineral Kalsit Kalsit Kalsit
Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Maden Mühendisliği 2. Mineral - - Kalsit
Bölümü bünyesinde bulunan akredite Doğaltaş Analiz
Laboratuvarı (DAL)’ında Rigaku marka ZSX Primus 2 model Kristal Minimum 1,9 62 1,9
Maksimum 153,9 591,8 47,4
kimyasal analiz cihazında yapılmıştır. Numunlerin gerçek boyutu
(µm)
yoğunluğu ASTM D-5550-06 [11] standartına uygun olarak Ortalama 13,9 101,2 3,76
Quantachrome Ultrapycnometer marka model helyum Kristal Minimum - - 1,9
boyutu Maksimum - - 68,8
piknometresi ile yapılmıştır. (µm) Ortalama - - 12,5
Standarda uygun olarak parça atık sahasından alınan Çatlak
Minimum 5,2 - 3,5
Maksimum 212,3 - 326,2
numuneler çeneli kırıcı ile boyut küçültme ve numune azaltma (µm)
Ortalama 43,8 - 42,1
işlemine tabi tutulduktan sonra yapılacak deneyler için
standartlarda belirtilen eleklerden geçirilerek deneyler için hazır
hale getirilmiştir. Toblo I’de agregalara uygulanan test/analiz
listesi ve standartları verilmiştir. B. Kimyasal Analiz
Mermer atıklarının içeriğini belirlemek için kimyasal analiz
TABLO I. MERMER ATIKLARINA UYGULANAN TEST/ANALİZ LİSTESİ VE yapılmıştır (Tablo III). Yapılan analiz sonucunda mermer
STANDARTLARI.
atıklarının %54,2 CaO içeriğine sahip olduğu ve kızdırma kaybı
Test/Analiz Uygulanan Standart değerinin ise %44,16 olduğu saptanmıştır. XRF analizi [20]
Numune alma T S 707 [12] incelendiğinde atığın CaCO3 kökenli kayaçlardan olduğu
Numune azaltma T S EN 932-2 [13]
anlaşılmaktadır. Elde edilen bu sonuç mineralojik ve petrografik
analizi desteklemektedir.
Özgül kütle tayini (Gaz piknometresi ile) AST M 5550-06 [11]
T ane yoğunluğu ve su emme oranının tayini
T S EN 1097-6 [14]
(Piknometre yöntemi)
Parçalanmaya Karşı Direncin Tayini TABLO III. MERMER ATIĞININ KİMYASAL ANALİZ SONUCU , ANA
T S EN 1097-2 [15]
(Los Angeles metodu) (500 devir) ELEMENT OKSİT DAĞILIMI
Aşınma Direncinin Tayini (Mikro-Deval) T S EN 1097-1 [16]
İçerik Na2 O MgO AL2 O3 SiO2 SO3 K2 O CaO SrO K.K*
Parçalanmaya Karşı Direncin Tayini (Darbe
T S EN 1097-2 [17] Miktar
Deneyi) (10 darbe) 0.014 1,04 0,147 0,36 0,044 0,01 54,2 0,024 44,16
(%)
Çivili Lastiklerden Kaynaklanan Aşınmaya
T S EN 1097-9 [18] *K.K.: Kızdırma kaybı
Karşı Direnç (Nordik Deneyi)
C. Agrega Test ve Deneyleri TABLO V. LOS ANGELES DENEYİ İLE PARÇALANMAYA KARŞI DİRENCİN
T AYİNİ.
1) Parçalanma direncinin tayini (Los Angeles)
1. Numune 2. Numune 3. Numune
Bu testte agreganın darbeye karşı dayanımını saptamak Numunenin başlangıç kuru
5000 5001 5000
amacıyla yapılır. Özellikle trafiğin ve basıncın yüksek olduğu ağırlığı (g)
yaya kaldırımları, havaalanı pistleri ve karayolu kaplamaları
gibi dinamik baskıların yüksek olduğu alanlarda beton agregası +1,6 mm elek üstü malzeme
3784 3775 3809
miktarı (m), g
olarak kullanılacak betonun aşınması açısından büyük önem
taşımaktadır. Bu alanlarda beton yüzeyi aşınma kuvvetlerine Los Angeles Katsayısı (LA) 24,32~24 24,52~25 23,82~24
maruz kalacağı için, betonun üretildiği agregaların dayanımının
yüksek olması istenir. Agregaların darbeye karşı dayanımı ve O rtalama (LA) (%) 24,27~24
aşınabilirliğini belirlemek amacıyla TS EN 1097-2’ye göre
“Los Angeles Aşınma Deneyi“ yapılır. Los Angeles deneyi, 14
mm elekten geçen ve 10 mm eleğin üzerinde kalan numuneler
TABLO VI. LOS ANGELES DENEYİ İLE PARÇALANMAYA KARŞI DİRENCİN
için uygulanan bir deney yöntemidir. Deneylerde kullanılacak T AYİNİ (TS 706 EN 12620 + A1).
agregaların %60 ila %70’inin 12,5 mm’lik veya %30 ila
%40’ının 11,2 mm’lik elek altına geçmesi gerekmektedir. Kategori,
Deneylerde kullanılan cihazın ve bilyaların özellikleri tablo Los Angeles katsayısı
IV’de verilmiştir. Tambur içine agrega ve bilyalar LA
yerleştirildikten sonra cihaz 31-33 d/d sabit dönme hızında 500 < 15 LA15
devir döndürüldükten sonra, 1,6 mm açıklıklı elekte elenir ve < 20 LA20
elek üstünde kalan numune üzerinde toz kalmayacak şekilde < 25 LA25
iyice yıkanıp 110 0 C’de kurutulur. Numune sabit tartıma
geldikten sonra elek üstünde kalan malzeme miktarı bulunur ve < 30 LA30
eşitlik 1 kullanılarak agreganın LA kat sayısı hesaplanır. Bu < 35 LA35
değer TS 706 EN 12620 + A1 standardına göre < 40 LA40
değerlendirilerek agrega sınıfı belirlenir.
< 50 LA50
>50 ^Bevan
TABLO IV. DENEYLERDE KULLANILAN LOS ANGELES CİHAZININ Serbest LAnr
ÖZELLİKLERİ.

Teknik özellikler
Agregalarda darbeye karşı dayanımı tespiti için yapılan Los
Cihazın Markası TestCenter
Angeles deneyi sonucundaki parçalanma değeri, agreganın
İç Çap (mm) 711 ± 5 sağlamlığı hakkında bilgi vermektedir. Deney sonucunda
agregaların %50’den az kısmının 1,6 mm eleğin altına geçmesi
İç Uzunluk (mm) 508 ± 5 istenmektedir. Aksi taktirde agreganın dayanımının düşük
Bilya Çapı (mm) 45-49 olduğu ve beton kullanımı için uygun olmadığı kanaatine varılır.
Darbeye karşı parçalanma değeri ne kadar düşükse agreganın
Toplam Bilya kütlesi (g) 4690 ila 4860 dinamik etkilere karşı dayanımın yüksek olduğu kabul edilir (TS
706 EN 12620 + A1). Mermer parça atıkları üzerinde yapılan
Los Angeles Deneyi sonucunda ortalama LA katsayısı 24 olarak
𝐿𝐴 (% ) =
𝑀0−𝑀1
𝑥100 (1) bulunmuştur. Bulunan LA değeri agreganın elek altına geçen %
𝑀0 miktarı ifade etmektedir.
Mermer atıklarından elde edilen agregaların TS 706 EN
Eşitlikte: 12620 + A1 standartına göre LA25 kategorisinde (Tablo VI).
LA: Los Angelas aşınma katsaısı (%), olduğu saptanmıştır. Bu değer sınır değerin altında olduğu için
ageregaların beton agregası standartına uygun olduğu
M0: Deneye tabii tutulan numune miktarı (g), söylenebilir.
M1: Deney sonrası +1,6 mm elek üzerinde kalan numune
miktarı (g)
2) Parçalanma direncinin tayini (Darbe dayanımı)
Bu deney agregaların darbe etkisi altındaki dayanımların ın
belirlenmesi, çogunlukla yol ve hava meydanlarında kullanılan
betonun çarpmaya karşı dayanımının belirlenmesi amacıyla
uygulanır [21]. Deney 14 mm-10 mm arasında kalan numuneler
üzerinde uygulanır. 14 kg ağırlığındaki çekiç 381 mm
yükseklikten hazne içerisine konulan agregaların üzerine 𝑀𝐷𝐸 (% ) =
𝑀0−𝑀1
𝑥100 (2)
serbest düşme yapacak şekilde 15 defa düşürülür. Daha sonra 𝑀0

darbelerin etkisiyle örselenmis taneler 2,36 mm elekten

elenerek kütlece kayıp % olarak hesaplanır. Mermer atıkları Eşitlikte:
üzerinde darbe dayanımı 3 farklı numune üzerinde tekrarlanmış
olup ortalamaları alınmıştır. M DE : Mikro - Deval Katsayısı (%),
M0: Deneye tabii tutulan numune miktarı (g),
M1: Deney sonrası +1,6 mm elek üzerinde kalan numune
TABLO VII. DARBE DAYANIM DENEYİ İ LE P ARÇALANMAYA KARŞI miktarı (g)
DİRENCİN TAYİNİ.
1. Numune 2. Numune 3. Numune TABLO VIII. MERMER PARÇA ATIKLARININ MİKRO-DEVAL AŞINMA
DEĞERLERİ.
Numunenin başlangıç kuru 1. Numune 2. Numune 3. Numune 4. Numune
414,26 429,13 411,47
ağırlığı (g)
Numunenin
+2,36 mm elek üstü başlangıç kuru 500,12 501,25 500,36 500,50
318,55 325,60 310,25
malzeme miktarı (m), g ağırlığı (g)

Darbe Dayanım Katsayısı

23,10~23 24,13~24 24,60~25 +1,6 mm elek
(DD) (%)
üstü malzeme 453,22 455,10 452,55 451,30
O rtalama (DD) (%) 23,94~24 miktarı (m), g

Mikro -Deval
Katsayısı 9,38 9,23 9,56 9,84
BS 812 standartına uygun olarak yapılan darbe dayanım (MDE) (%)
deneyi sonrasında ortalama DD değeri %24 olarak
bulunmuştur. Elde edilen DD değerinin LA değeri ile uyumlu Ortalama MDE
9,50
(%)
olması deneylerin doğruluğunu ve numunelerin homojen
olduğunu göstermektedir.
Elde edilen DD değeri sonrasında mermer atıklarının darbe
sonrasında numunelerin %24’ünün örselenip parçalandığı TABLO IX. MICRO - DEVAL KATEGORILERI (TS 706 EN 12620).
saptanmıştır.
Mikro-Deval Kategori
katsayısı M DE
3) Aşınmaya Karşı Direnç (Mikro-Deval Katsayısı)
< 10 Mde10
Mikro-Deval aşınma deneyi, iri agregaların bir miktar su
ilave edilerek tamburda aşındırıcı (çelik bilyeler) ile dönmesi < 15 M DE 15
sonucu, 1,6 mm açıklıklı elekte kalan malzemenin yüzde < 20 M DE 20
miktarını belirlemek için kullanılan bir deney yöntemidir (TS
EN 1097-1). Bu deney yönteminde, tambur içerisinde bulunan < 25 M DE 25
agregalar ile aşındırıcı malzeme arasındaki sürtünmenin neden
< 35 M DE 5
olduğu aşınma ölçülür. Mikro – Deval deneyinde her bir
tambura yaklaşık 500 gram numune, aşındırıcı (10 mm çapında > 35 MnfBeyan
çelik bilya) ve 2,5 litre su ilave edilerek tamburlarda su kaybını
Serbest M DE NR
engellemek için iyice sızdırmazlık sağlandıktan sonra kapağı
kapatılır. Kapağı kapatılan tamburlar cihaza yerleştirilir. Cihaz
100 d/d sabit hızla 12000 devir döndürülür. Daha sonra
tamburlar iyice yıkanır ve agrega 1,6 mm açıklıklı elekte elenir,
elek üstünde kalan numune üzerinde ince daneler kalmayacak Agregaların aşınmaya karşı direncini belirlemek için yapılan
Mikro deval deneyi sonrasında belirlenen aşınma katsayısı MDE
şekilde iyice yıkanıp 110 0 C’de kurutulur. Numune sabit tartıma
%9,50 olarak bulunmuştur. Mikro-Deval aşınma kat sayısı
geldikten sonra elek üstünde kalan malzeme miktarı bulunur ve Mde10 kategorisine uygundur. Bulunan değer mermer
eşitlik 2 kullanılarak agreganın M DE kat sayısı hesaplanır. Elde atıklarından elde edilen agregaların Mikro-Deval sınır değerleri
edilen değer TS 706 EN 12620 + A1 standardına (Tablo 9) altında yer almakta ve beton agregası olarak kullanılabilir
bakılarak agrega sınıfı belirlenir. olduğunu göstermektedir.
Agreganın mikro-deval aşınma değerinin maksimum %35
olması istenmektedir.
 4) Çivili lastiklerden kaynaklanan aşınmaya karşı direncin TABLO XI. NORDIK KATEGORILERI (TS 706 EN 12620).
tayini – (Nordik deneyi) Kategori
Nordik aşınma değeri
Nordik aşınma deneyi, iri agregaların bir miktar su ilave AN
edilerek tamburda aşındırıcı (çelik bilyeler) ile sürtünme ve
darbe sonucu, 2 mm açıklıklı elekte kalan malzemenin yüzde <7 A N7
miktarını belirlemek için kullanılan bir deney yöntemidir (TS <10 A N 10
EN 1097-9). Bu deney yönteminde, tambur içerisinde bulunan
agregalar ile aşındırıcı malzeme arasındaki sürtünmenin yanı <14 AN 14
sıra tamburun kenarlarında bulunan kanatçıkların oluşturduğu <19 A N 19
darbe sonucunda agregalarda meydana gelen aşınma ve
parçalanma miktarı belirlenir. Nordik deneyinde kullanılacak <30 A N 30
numune miktarı eşitlik 3 kullanılarak hesaplanır. Ara değerler ve 30'dan
AuBevan
büyük değerler
1000 𝛿𝑝 Serbest AmNR
𝑀1 = (3)
2,65
Eşitlikte:
Agregaların Çivili lastiklerden kaynaklanan aşınmaya karşı
M1: Deneyde kullanılması gereken agrega kütlesi (g), direncin tayinini belirlemek için yapılan nordik deneyinde
𝛿𝑝 : Deneyde kullanılan agreganın gerçek yoğunluğu (Mg/m3 ) ortalama nordik aşınma katsayısı (A N ) %12,70 bulunmuştur.
Bulunan bu değer TS 706 EN 12620 beton standardına A N 14
kategorisindedir. Bulunan değerin standart değerlerin aralığında
Nordik deneyinde tamburun içine, kütlesi hesaplanan bulunması mermer atıklarının beton agregasına uygun olduğunu
numune, aşındırıcı (12 mm çapında çelik bilya) ve 2,0 litre su göstermektedir.
ilave edilerek tamburlarda su kaybını engellemek için iyice
sızdırmazlık sağlandıktan sonra kapağı kapatılır. Kapağı
kapatılan tambur cihaza yerleştirilir. Cihaz 90 d/d sabit hızla
5400 devir döndürülür. Daha sonra tamburlar iyice yıkanır ve
agrega 2 mm açıklıklı elekte elenir ve elek üstünde kalan IV. SONUÇLAR
numune üzerinde ince daneler kalmayacak şekilde iyice yıkanıp Afyonkarahisar Organize Sanayi Bölgesi mermer atık
110 0 C’de kurutulur. Numune sabit tartıma geldikten sonra elek sahasından alınan ve kırılarak deneyler için uygun agrega
üstünde kalan malzeme miktarı bulunur ve eşitlik 4 kullanılarak boyutuna getirilen parça mermer atığının standartlarda istenen
agreganın A N kat sayısı hesaplanır. Elde edilen değer TS 706 özelliklere sahip olduğu ve dolayısıyla beton agregası olarak
EN 12620 + A1 standardına (Tablo 11) bakılarak agrega sınıfı kullanılabilme imkânı olduğu belirlenmiştir.
belirlenir. Agreganın nordik aşınma değerinin maksimum %30
olması istenmektedir.

𝑀1−𝑀2
𝐴𝑁 (% ) = 𝑥100 (4)
𝑀1

Eşitlikte:
A N : Nordik Aşınma Değeri (%),
M1: Deneye tabii tutulan numune miktarı (g),
M2: Deney sonrası +2 mm elek üzerinde kalan numune miktarı
(g)

TABLO X. MERMER PARÇA ATIKLARININ NORDİK AŞINMA DEĞERLERİ.

Numune Numunenin AN Ortalama
M1 M2
Kod Yoğunluğu(g/cm3) (%) AN(%)
1 1031,74 900,50 12,72
2 2,7338 1030,24 898,95 12,74 12,70
3 1028,64 898,63 12,64
 KAYNAKLAR
[1] T S 706 EN 12620+A1, “Beton agregaları”, Türk Standartları Enstitüsü,
Ankara, 2009.
[2] Ersoy, B., Sayın, Z. E., Arsoy, Z., Sayın Ü., 2015, Yeterince Farkında
Olamadığımız Atıl Kaynağımız: Doğaltaş Ocak ve Fabrika Atıkları,
Maden Ocak T eknolojileri, 27 sf, 92- 100.
[3] Akbulut, H., Çetin, S. ve Gürer, C., (2010). Kireçtaşı ve Andezit Kökenli
Kırmataşlar Kullanılarak Üretilen Asfalt Betonu Özelliklerinin
Araştırılması, International Marble and Natural Stone Congress, 14-15
October 343-347, Afyonkarahisar.
[4] Al-Jassar, S., Hawkıns, A.B. (1991). The Carboniferous limestone of the
Bristol area: a reviev of the influence of the lithology and chemistry on its
use as a geomaterial. Quarterly Journal of Engineering Geology, 24, pp.
143-158.
[5] Akbulut, H, ve Gürer,C. (2006). Atık mermerlerin asfalt kaplamalarda
agrega olarak degerlendirilmesi. İMO Teknik Dergi, Cilt 17(4-1), 3943-
3960.
[6] Williams, D.M., Mcnamara, K. (1992). Limestone to dolomite to
dedolomite conversion and its effect on rock strength: a case study.
Quarterly Journal of Engineering Geology, 24, pp. 131-135.
[7] T ur, Ş., (2007), Afyonkarahisar’ da Mermer Artıklarının Depolanması,
Yüksek Lisans T ezi, Afyon Kocatepe Ünđversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü, Maden Mühendisliği Ana Bilim Dalı, 122sf. Afyonkarahisar.
[8] Uribe-AFIF, R., 1994, Study of petrous aggregates for concrete in
Zimapan arch dam in Mexico, Procceedings of 7th International IAEG
Congress, pp. 3229-3233.
[9] Çelik, M.Y., (1996). Mermer atıklarının (parça-tozların)
değerlendirilmesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,
yüksek lisans tezi, 119 sf.
[10] Arslantaş, B., (2009), Karaburun Kireçtaşı T aşocakları Atıklarının
Agrega Kaynağı Olarak Kullanılmasının Araştırılması, Yüksek Lisans
T ezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji
Mühendisliği Bölümü Uygulamalı Jeoloji Anabilim Dalı, 103 sf. İzmir.
[11] AST M D 550 – 06 (2009), Standard T est Method For Specific Gravity Of
Soil Solids by Gas Pycnometer, USA.
[12] T S 707, Türk Standartları, “Beton agregalarında numune alma ve deney
numunesi hazırlama yöntemi”, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara, 1980.
[13] T S EN 932‐2, T ürk Standartları, “Agregaların genel özellikleri için
deneyler Bölüm 2: laboratuvar numunelerin azaltılması metodu”, Türk
Standartları Enstitüsü, Ankara, 1999.
[14] T S EN 1097-6. Türk Standartları, 2002, Agregaların Mekanik ve Fiziksel
Özellikleri için Deneyler- Tane Yoğunluğu ve Su Emme Oranının Tayini,
T SE, Ankara.
[15] T S EN 1097-2, Türk Standartları, 2000, Agregaların Mekanik ve Fiziksel
Özellikleri İçin Deneyler-Parçalanma Direncinin T ayini için Metotlar,
TSE, Ankara.
[16] T S EN 1097-1, T ürk Standartları, 2011, Agregaların mekanik ve fiziksel
özellikleri için deneyler- Aşınma direncinin tayini (Mikro-Deval), TSE,
Ankara.
[17] T S EN 1097-2, Türk Standartları, 2000, Agregaların Mekanik ve Fiziksel
Özellikleri İçin Deneyler-Parçalanma Direncinin T ayini için Metotlar,
TSE, Ankara.
[18] T S EN 1097-9, Türk Standartları, 2001, Agregaların Mekanik ve Fiziksel
Özellikleri için Deneyler – Çivili Lastiklerden Kaynaklanan Aşınmaya
Karşı Direncin Tayini (Nordik), TSE, Ankara.
[19] T S EN 932-3, Türk Standartları. 1999, Agregaların Genel Özellikleri için
Deneyler – Basitleştirilmiş Petrografik T anımlama İçin İşlem ve
T erminoloji, TSE. Ankara.
[20] T S EN 15309:2008 “ X Işını Floresans Yöntemiyle Elementel Bileşimin
T ayini” TSE. Ankara.
[21] BSI ,1990a, T esting aggregates: Methods for determination of aggregate
impactvalue, part 112. Code no. BS812, British Standards Institution,
London.