EN ISO 3834-3

ZAHTJEVI KVALITETA ZA
ELEKTROLUČNO ZAVARIVANJE
METALNIH MATERIJALA – Dio 3:
Standardni (srednji) zahtjevi kvaliteta

Pripremio:
Amar Čabaravdić, dipl.inž.maš., IWE

Mart 2022
1. PODRUČJE UPOTREBE
 EN ISO 3834-3 propisuje srednje zahtjeve kvaliteta
koji moraju biti ispunjeni u procesu zavarivanja u
radionicama ili na mjestu ugradnje konstrukcije

2. NORMATIVNE REFERENCE
 EN ISO 3834-1
 EN ISO 3834-5
3. POJMOVI I DEFINICIJE
 3.1. specifikacija dizajna – zahtjevi za proizvod su
određeni uglavnom od strane kupca
 3.2. kvalifikovano osoblje – osoblje čije su kvalifikacije i
kompetencije dobijene edukacijom, treningom i/ili
relevantnim praktičnim iskustvom
 3.3. konstrukcija – proizvod, konsktrukcija ili drugi
zavareni dio (komad)
 3.4. proizvođač – osoba ili organizacija odgovorna za
proizvodnju zavarene konstrukcije
 3.5. podizvođač – organizacija angažovana od strane
proizvođača
 3.6. operator zavarivanja – osoba koja izvodi potpuno
mehanizovano ili automatizovano elektrolučno
zavarivanje
4. UPOTREBA OVOG NIVOA NORME EN ISO 3834
 Za opće informacije koristiti EN ISO 3834-1
 Relevantni dokumenti EN ISO 3834-5
 U određenim situacijama npr. gdje je proizvodnja više
odgovara normama EN ISO 3834-4 ili gdje određeni procesi
nisu zahtjevani, kao npr. toplotna obrada, određeni zahtjevi
ovog nivoa mogu biti izmjenjeni ili ukinuti
5. PREGLED ZAHTJEVA I TEHNIČKI PREGLED

5.1. Općenito
 Proizvođač mora sagledati sve tehničke i druge zahtjeve za
konstrukciju
 Ugovor, narudžbenica

5.2. Pregled zahtjeva

 Neophodno je sagledati sljedeće:
- proizvodni standard koji treba koristiti, te eventualno
neki dodatni zahtjevi
- zakonski akti
- dodatni zahtjevi od strane kupca, kao npr. interne
smjernice
- sposobnost (mogućnost) proizvođača da ispuni zahtjeve
5.3. Tehnički pregled
 Tehnički zahtjevi koje treba razmotriti su:
- osnovni materijal i svojstva zavarenog spoja
- zahtjevi kvaliteta i prihvatljivi nivoi za zavarene spoj.
- lokacija, pristupačnost te redosljed zavarivanja,
uključujući pristup za NDT kontrolu zav.spoj.
- kvalifikacija postupka zavarivanja (WPQR), procedure
za NDT ispitivanja, te toplotnu obradu
- način na koji će se uraditi novi WPQR-i
- kvalifikacija osoblja
- selekcija, identifikacija i/ili sljedivost (materijali,
zavari, itd.)
- angažovanje kontrole, uključujući eventualno
angažovanje nezavisnog tijela za NDT kontrolu
- praćenje (nadzor) i kontrola
- podugovaranje (angažovanje podizvođača)
- drugi zahtjevi iz oblasti zavarivanja, npr. testiranje
dodatnih materijala, sadržaj ferita u zav.spoju, sadržaj
vodika, podložne trake, upotreba keramike, izgled lica
zav.spoja, profil zav.spoja, itd.
- korištenje specijalnih metoda, kao npr. postizanje
potpune penetracije kada nemamo podložnih traka, a
zavarujemo samo sa jedne strane
- detalji i priprema žlijebova (faza) i cjelokupnog zav.sp
- zavareni spojevi koji trebaju biti napravljeni u radionici
ili na mjestu ugradnje/terenu
- radni uslovi, uslovi okoliša
- upravljanje sa rizicima i poteškoćama
6. PODUGOVARANJE (PODIZVOĐAČI)
 Kada proizvođač angažuje podizvođača za određenu uslugu
moraju biti ispunjeni sljedeći uslovi:
- podizvođač mora biti akreditovan (certificiran) za
uslugu koju pruža (obavlja) (dozvole, akreditacije)
- ugovor o suradnji
- podizvođač mora dostaviti izvještaj nakon izvršene
usluge
- podizvođač mora raditi prema zahtjevima norme EN
ISO 3834
7. ZAVARIVAČKO OSOBLJE

7.1. Općenito
 Proizvođač mora imati na raspolaganju kompetentno osoblje,
te dovoljno osoblja za planiranje, izvođenje i nadzor
(praćenje) procesa zavarivanja

7.2. Zavarivači i zavarivački operateri

 Zavarivači i operateri zavarivanju moraju biti atestirani (tabele
1 i 10 u normi EN ISO 3834-5)
7.3. Osoblje za koordinaciju zavarivanja
 Proizvođač mora imati na raspolaganju odgovarajuće osoblje
za koordinaciju zavarivanja.
 Ovo osoblje je odgovorno za aktivnosti u svrhu osiguranja
kvaliteta zavarivanja
 Autoritet i sposobnost postizanja cilja
 Zadaci i odgovornosti osoblja za koordinaciju zavarivanja
moraju biti jasno definirani
 Zadaci, zaduženja i odgovornosti osoblja koje vrši
koordinaciju procesa zavarivanja su denifisani standardom EN
ISO 14731, kao što je i navedeno u EN ISO 3834-5 tabela 2
8. OSOBLJE ZA KONTROLU I ISPITIVANJA

8.1. Općenito
 Proizvođač mora imati na raspolaganju kompetentno osoblje,
te dovoljno osoblja za kontrolu i ispitivanje konstrukcije

8.2. Osoblje za NDT ispitivanja

 Osoblje za NDT ispitivanja mora biti certificirano za metodu
kojom se ispituje zavarena konstrukcija
 Norma koja propisuje način, te uslove certificiranja prema
svim NDT metodama je EN ISO 9712, kao što je i navedeno u
normi EN ISO 3834-5 tabela 3
9. OPREMA

9.1. Oprema za proizvodnju i testiranja (ispitivanja)

 Proizvođač treba imati na raspolaganju sljedeću opremu:
- izvori energije i druge mašine
- opremu za pripremu žlijebova za zavarivanje, pripremu
površine, oprema za rezanje, itd.
- opremu za predgrijavanje i toplotnu obradu nakon zav.
- opremu za kontrolu predgrijavanja
- kranovi i druga pomagala
- zaštitna radna oprema
- peć za sušenje elektroda (praška), tobolac
- postrojenja za čišćenje površine (pjeskarenje)
- oprema za NDT ispitivanja
9.2. Opis opreme
 Proizvođač treba imati popis osnovne opreme koju koristi u
proizvodnom procesu
 Popis može da sadrži sljedeće podatke:
- maksimalni kapacitet (npr. za kranove)
- opis mogućnosti određenog postrojenja
- opis sposobnosti (mogućnosti) opreme za zavarivanje
- dimenzije, max. temp. u pećima za sušenje
- kapaciteti opreme za rolovanje, savijanje, rezanje
pozicija

9.3. Upotrebnost opreme

 Oprema treba biti adekvatna tj. upotrebljiva
10. ZAVARIVAČKE AKTIVNOSTI

10.1. Planiranje proizvodnje

 Sklopovi, podsklopovi
 Redosljed sastave i zavarivanja
 Plan nadzora procesa zavarivanja
 Plan NDT kontrole zavarenih spojeva
 Uslovi okoliša
 Sljedivost
 Zaduženja odgovornih osoba

10.2. Specifikacija procesa zavarivanja

 Proizvođač treba pripremiti WPS-ove i osigurati njihovu pravilnu
upotrebu u proizvodnji
 WPS izraditi prema normi EN ISO 15609, kao što je navedeno u
normi EN ISO 3834-5 tabela 4
10.3. Kvalifikacija postupka zavarivanja (WPQR)
 Postupci zavarivanja trebaju biti atestirani prije početka
proizvodnje konstrukcije
 Kvalifikacija se radi prema propisanoj normi, kao što je
navedeno u normi EN ISO 3834-5 tabela 5
10.4. Radna uputstva
 Radno uputstvo se može izraditi na više načina, bitno je da
bude precizno, jasno i efikasno za upotrebu
 Jedan vid radne upute je i WPS

11. DODATNI MATERIJAL ZA ZAVARIVANJE

 Procedura za skladištenje, označavanje i upotrebu dod.mat.

 Skladištenje u prostorima koji neće izazvati vlagu, oksidaciju
ili oštećenje dod.mat.
 Procedura može biti regulisana i od strane kupca
12. SKLADIŠTENJE OSNOVNOG MATERIJALA
 Skladištenje u prostorima koji neće izazvati vlagu, oksidaciju
ili oštećenje osnovnog materijala
 Identifikacija i označavanje dodatnog materijala

13. TOPLOTNA OBRADA NAKON ZAVARIVANJA

 Procedura za toplotnu obradu
 Izvještaj
 Podizvođač
 Norma koja propisuje uslove toplotne obrade je ISO/TR
17663, kao što je i navedeno u normi EN ISO 3834-5 tabela 6
14. PRAĆENJE (NADZOR) I KONTROLA

14.1. Općenito
 Definisati dijelove, mjesta proizvodnog procesa koje je
potrebno kontrolisati
 Lokacija i obim ispitivanja će zavisiti tipa procesa
zavarivanja, proizvodnog standarda, internih smjernica,
dodatnih zahtjeva kupca definisanih tehničkom
dokumentacijom ili ugovorom

14.2. Nadzor i kontrola prije početka procesa zavarivanja

 Validnost certifikata zavarivača i operatora zavarivanja
 Validnost WPQR-a, WPS-a
 Kontrola osnovnog materijala
 Kontrola dodatnog materijala
 Kontrola pripreme žlijebova (faza): oblik i dimenzije
 Sastava, heftanje
 Specijalni zahtjevi definisani uputstvom ili WPS-om
 Uslovi okoliša za mogućnost procesa zavarivanja

14.3. Nadzor i kontrola tokom procesa zavarivanja

 Osnovni parametri zavarivanja: struja zavarivanja, napon,
brzina zavarivanja, brzina protoka žice
 Predgrijavanje, međuprolazna temperatura
 Čišćenje i izgled prolaza zavarenog spoja
 Redosljed zavarivanja
 Brušenje korijena (kada je to zahtijevano WPS-om)
 Pravilna upotreba i rukovanje sa dodatnim materijalom
 Deformacije pri zavarivanju
 Kontrola dimenzija konstrukcije
14.4. Nadzor i kontrola nakon završetka procesa zavarivanja
 Vizuelna kontrola zavarenih spojeva
 NDT (IBR) kontrola zavarenih spojeva (ako se zahtijeva)
 Kontrola zavarenih spojeva razaranjem (ako se zahtijeva)
 Oblik i dimenzije konstrukcije
 Kontrola rezultata/izvještaja o obavljenoj toplotnoj obradi
zavarenih spojeva
 Norma EN ISO 3834-5 tabela 8

14.5. Status konstrukcije nakon obavljene kontrole

 Nakon izvršenog pregleda status konstrukcije mora biti jasan,
označavanje kredama, naljepnicama i slično
15. NEUSKLAĐENOSTI I AKTIVNOSTI KOD POPRAVKI
 Pregled (kontrola) konstrukcije
 Zapis eventualnih odstupanja (oblik, dimenzije)
 Zapis i bilježenje mjesta popravke zavarenih spojeva
 Uputstva za otklanjanje odstupanja
 Uputstva za popravke
 Ponovna kontrola konstrukcije
 Zapis nakon ponovnog pregleda tj. definisati novi status
konstrukcije
16. KALIBRACIJA I VALIDACIJA OPREME ZA MJERENJE,
NADZOR I KONTROLU
 Oprema i mjerači koji se koriste pri aktivnostima nadzora i kontrole
zavarenih spojeva moraju se periodično kalibrisati
 Norma EN ISO 3834-5 tabela 9

17. IDENTIFIKACIJA I SLJEDIVOST

 Identifikacija i sljedivost materijala tokom proizvodnog procesa
(ako se zahtijeva)
 Aktivnosti na osiguranju kvalitetne identifikacije i sljedivosti tokom
proizvodnog procesa:
- označavanje proizvoda, npr. ident, broj naloga i sl.
- označavanje redosljeda zavarivanja
- označavanje dodatnog materijala (npr. na WPS-u)
- označavanje i sljedivost osnovnog materijala
- označavanje mjesta sa odstupanjima/mjesta za popravke
- sljedivost tipa procesa zavarivanja, WPS liste, zavarivača i
operatora procesa zavarivanja
18. IZVJEŠTAJ
 Izvještaj koji služi kao dokaz da smo izradili konstrukciju u skladu sa
zahtjevima naručioca, proizvodnog standarda, smjernicama treba da sadrži
sljedeće podatke:
- Izvještaj o tehničkim zahtjevima tj. pregled teh.zahtjeva
- Certifikati (atesti) ugrađenih osnovnih materijala
- Certifikati (atesti) dodatnih materijala korištenih tokom
procesa zavarivanja
- WPS lista
- Dokaz o održavanju opreme
- WPQR-i
- Certifikati zavarivača i operatora zavarivanja
- Certifikati osoblja koje vrši NDT kontrolu zav.spoj.
- Izvještaj toplotne obrade konstrukcije
- Procedure i izvještaji NDT kontrole zavarenih spojeva
- Dimenzionalni izvještaj
- Izvještaj o eventualno urađenim popravkama
- Izvještaj o eventualnim odstupanjima od dokumentacije
- Drugi dokumenti po zahtjevu naručioca
 Izvještaj se mora arhivirati minimalno 5 godina, uz poštivanje i drugih
eventualnih dodatnih zatjeva od strane naručioca