23, Basi BiLIMSEL ARASTIRMA : YONTEMI Kavramlar - IIkeler - Teknikler Prof. Dr. Niyazi KARASAR werecnobelyayin.comsoma ees omepeen a sits She Aas jm i (92. Be SO um 209.0 2, 207.019. 207. 1B. 28, Si Bttin,Sus'S Ht Sue, to 80 Bae, 00 7 slunese, agra vet Prt tty ASR Tk teh 1 ott 0 en 0, oa AK eA BANE $T SETERANE steko nin hen ctrh oa os oe (etn: ie apnea Sirs ero Sun Sie spout ‘ewe Cae hon opener co. Sexe om ane agence ire Ro he Shane 88 em ce Swansea Stange segecoprcan ‘wwe Sl own ete Sef pcre nwt ourdmachrcom Gnesi canes. oe fret stds ororuane: st cpm tent Ker Sw Swos ine sn e r= ‘www.nobelkitap.com "Hasan All'ye...Atte Basi Sunarken, ‘Acagurma Rit gabolanina kati giderek rtugim gbrmenin mutlutugiginde, yazan, bottn okurianna ve Telagk Matbagsnm yekilrine yeniden en gta tegekxtrferini soar. Ankaze, Ey 1998 Niazi Karasar ‘Yedine! Basin Sunarken, - Gore kala bir ylik dBnemde, Ktabin“korsan Kopyalar” le macadele etmek zorunda kalig dato ve ktaba gideck atan albi gBemenin mutlulug bite yasanmstr, ‘Yazar, tm olayucularina ve Sim Mataas yetkllerine gkranlarins are der, Ankara, Eki 1995 (Niyert Korasar Sekizinei Basin Sunarken, -Maleset, bu dénemde de, korssh baskaarla mcadelede yeterince Basan olunamarst. ‘Bu durum, yalmuzea bu ktep ve yazan fin dep, Tork bilim danyas isin de son derece Wet ve dogoedaraendir. ‘Yazar, Turkiye’ bilimselyaklagmm yerlesmesindekatkids bulunan tim meslekascs ve sevgii okurlan ile bu basfnn yayin ve dagstimimsGstlenen NOBEL Yayin Dogstim Lic. $i. yekililevin tegekkarerni sun. ‘Ankara, Ekim 1998 ‘Niyazi Kavesar Dokuzunew Basu Sunarken, “tabi, korean asia rimen zh tketim grain! sUrdrmesi tly bir geligmedir ‘Yazx,bilime gn vren tOm okutlannasOkranianns sana. ‘Ayre, yazar, dokuzuncu basinin yayin ve dafitmin: da Ustlenen NOBEL Yayin Datum Lid Sti yetlilerine ake we tepekkrern sna. ‘Ankara, Ekin 1999 [Niyazi Kerasar iginDEKILER ONsOz. SEKILLER LISTES! CIZELGELER LISTESI.. Kesiny BOLOM BiRINCI KESiM BILIMSEL ARAGTIRMA VE EGITIMINE TOPLU BAKIS .. 4. TEMEL KAVRAM, ILKE VE YAKLASIMLAR 3 BILGININ KAYNAGI VE PROBLEM GOZMENIN PRATIK DAYANAKLAR..... : 7 3 Bilginin Kaynagy ss 3 Problem Gézmenin Pratik Dayanab 8 iti. ‘Tomet Nitelideri. BILIMSEL YONTEM... Tarun Asamalan..... Teme Niteliker ‘Dayandigi Temel Varsayimlar (Sayitiar) Diyalekaik Yénter ile ligkisi Bilimsel Yontemde “isbat’. ARASTIRMA... Tanumt. iTOA Temel Arastrmalar Uyguiamal Aragtirmalar Tamim. Tarte. Arastrmaya Kargi Bazi Yanig Tutumiar Doi ve Toptumtlimernde Arata. Planlanmast : ‘YontemselPlenlama... Siro ve Olariaann Plantanmast Aragtrma Oneris! ve Hazrlanmast Raporun Hazirlanmast 2. ARASTIAMA EGITIML. ARASTIRMA EGiTiMINL GoncetesTiREN NEDENLER... Ogrenme ve Arestrma lis. Demokratk Yagam ve Arastma ligksi ARASTIAMA EGITIMI: BIR MODEL ONERIS!. Tanimt : : , Ama Toki Yetertier Biimnsel Tutum ve Davrenslar.. Ieee Sgretin Vento VAROLAN DURUM... ikinc! KEsiM ARASTIRMA SUREG VE TEKNIKLERL., 1. GiRis.. . PROBLEM... BssHass SRS &F SSLLEKRESBSNNSRKRRB ae Problem Secimi ve Olgtitie Genel Oigatter zat Oigitler.. ‘Araglrma Probleminin Tanimlanmast ‘Agama Bir Yaklagim.. Degigkenior ve Problem Tanrnlamasmdaki Onem Debigken: tant nent Dedigken tater. Problem tarumiamasinca dagiskenior ligit Kaynaklanin Taranmast. AMAG.. son Tanimi ve Duzeyleri ltade Editigt Sort COMES! Denence (Hipotez) Tanimt ve nitelikleri Denence (hipotez) tartar. ONEM... \VARSAYIMLAR (SAYILTILAR) SINIRULIKLAR, TANIMLAR.. 2. YONTEM ARASTIRMA MODELL. Modeler Aragtrma Model ve Tarer Tarama Modeler... Tanimi ve Temel Niteider|. Tarleri = Genel tarama modeler. Omekolay tarama modeler Deneme Modeller ca SBeBIVIQ aesssesrsgage S8asidada‘Tanimi ve Temel Nteikter Tek Degisken Yasast ve Sonrast.. Nedenselik ve Tarlet Desigkoniern Dbzeyeri ve Kontrld.. Dediskenier ve diizeyier.. Degigkenterin kontrold... ssimgeselifadesi... Totter. Daneme Sncesi modeler Gercek deneme modeler Yari deneme modeler ‘Denere Ortamlart Laboratuvar ve Alan .. ig ve Dig Geet. 1 gopatk ve etilensifaktOrer ‘ig gecerlk ve etkllendigi faktérler.. - Ig ve Dig gegetik denges! (Deneme ve Simalasyon.... EVREN VE ORNEKLEM (ARASTIAMA KOMES)).. Evren... Galisma Evrent.. Ornekiom.. Ornekleme... Tarun. Teriel Kural: Yansizik. Tarleri Eleman orneKleme.. ome orneklemo. Ommeklomenin yapitmast.. Gaigma evreninin tanimlanmast... Evrendeklerin lstelenmest ‘Omekiem buyakloganin belirlenmest. Srnekleme tirann Kararlagtnimast Srneklernin aimmas. Temsitigin snanme (last Yaniger... \VERILER VE TOPLANMAS!... ggeeeses ess 404 105 105, 106 307 309) 109 108 110 110 ut wW 412 413 113 14 16 16 47 47 "7 127 129 129 Or vod, Ver Turton... 132 Ogusal verler 192 Yargisal verter. 132 Veri Kaynakian 134 Steme. 7 136 “Tanumi ve Galigi : 138, Kavram, Dagigken ve Olgme isk. 137 Dogruden ve Dolayit Oigmeter.. 138 Olgusal ve Yaraal Oigmeter. 139 Olgusal Sigmar... 199 Yargisal Omer. 139 Olgok ve Turtert 13 Sige Yanigie 146 Olgme ve Aragiannda Aranan Neier 147 ‘Guwveniik 148 Gegert. 181 Vori Toplamada Teme Vaklasimlar 153 Ver! Toplamada Ortak Sarecer. Ayrintit Planiame.. Ondeneme ve Golistrme Uygulame.. CB zLeM Tanini ve Gerekges. Turler Goziern Unitetert, Gézlem Kilavuzu 187 ‘last Yanigt Kaynakian Gozlemelerin Semi ve Editimi ene Gealem Tekin Kuwot vo Zaye Voters 165 GOrIIG ME, rs Tanimi ve Gerekgest Tarier. Sorular... Gortigme Kilavuzu, Gordigme OPEC Verierin Kaydediimest last Yanigi Kaynaklar 12 12 ohGoragmeciterin Segimi ve EQtim 173 Gorge Tekniginin Kuvvetll ve Zayif Yenlerh 175 Yarigma nn eons 175 Tanimi ve Gereke sone 175: Tarlo. 176 Sorular 176 Yazigma Araci 7 ‘Yazigma Sareci i 180 las! Yang: Kayne... 181 Uygulayiclann Segiml ve Editi... 182 182 ‘Yazigma Tekniginin Kuvvetl ve Zayit Yonler.. Belgesel Tarama.... Tanumi ve Gorekgost . Tories Kitaplidar ve Belgetier 185 Kita hia a 185 Belgelikier.. 168 Bolgesel Tarama Sireci 188 Verterin Kaydedimesi 191 191 eet 193 Not almanun yasal Kurla. vos 196 (tas Yardgn Kayman... nn 187 Belgesal Tarama Teknigiin Kuwell ve Zayil Yonlet. 197 VERILERIN ISLENMES!, GOZOMO VE YORUMLANMAS!.... 187 VerierinIgienmesi . aa 198 Ver! isiomede Biigisayariar a 188 Sistem ve Isleysl.. 198 Donarim 02 Yazilim... 202 Iglemter 202 Verilein Kodlanmast 202 Verilerin girimesi .. i 203 Netter lees ve apor edimestvvvsvcvwne 208 El le Denetim.. 208, Verierin Gézdmienmes.. 206 ‘Tani: ve Nitelidert.. 208 {ik Basamak: Sinflandirma... . 206 Istatisk ve Istatistiksel Gozamlee....-. 207 x Dogrudan Goztimtemeler Tek dgiskenti cazumlomeler.. lligkisel cozdmlemeter Kestirisel Géztimlemeter.. Temel kavramlar Denence (hipotez) sinana: iigkisel ‘gozimiometer : (Ortalamalar avast ferkin manidarlik sinamalan. Dagmar arasi farkin manidarik (X4) sinamast.... Birlkte degigim (korelasyon) manidarik smamatan Olgok Tilrd ve istatistixsel CozUmiamo lighsh..., Verilerin Yorumianmast : last Yamigiar 3. BULGULAR VE YORUM BULGU. a Tanumi ve Nitelivor. TOHET ery ‘Sunulusus YORUM... ‘Tanimi ve Nitelider Ig Yorum - 01g Yorum. Sinitikdanin Gézetiimesi Beklenmedik Bulguiann Yorum, 4, OZET, YARGI VE ONERILER Ozer. YARGI ONERILER, EKLER KAYNAKGA, eereeeecerestce sn 287 287 287 247 2a. 246 248 253 24 285, 273gekit RS SEKILLER LISTES! Sayte tinsel Yentemin “Tanlama- Sama - Repose ‘Sdreg Gruplart ve liigkileri senaneseres 15 Aragtima Tr ve DUZeyrh ne 2 Bir Aragtrma Projesl gin PERT Sexim Orne. % Arasirma Egiiminin Terel Big Alarian ve OGratim Dizeyine Gére Dedigen Kapsam ve Derinliktert. 49 Problemin Tanimlanmasi Asamdlart 59 Kargilagtrma ie igh Arama. % Zaman Dizisi Modetinde X Bagumsiz Deditninden Sonraki Baz! Ole! Geligmeter i tot Evren, Orneklem ve Oreklome... 112 Eleran Orneklome... 14 Kume Ornekieme......... 16 |. Orneklem BoyikiUGG | ie Ornatdeme Yanigst ‘arasindati igh. 131 Kaynak Fig! Ornegji. 195 Not Fig Ornedii 195, EM Sistemi... 199 Kisise! Bilgisayar ve Bi 199 ‘Gubuk Grafigi ve Frekans Poigonu 210 Ayni BuyOMakte Fakat Debisik Yayginikta Iki Dag. 216 Standart Normal Dagslim ve Ozallet. nn 218 Iki Dogigken Arasindald Dedigik Korelasyon Kats Temsil Eden Gortndmler.. 20 Ornekiem Bayllagu ve: ‘Dagmar. 224 Ormekiem BuyakIagd tle Standart Hata lish cB Belli Bir Evrenden Alinan Orneklemierin Ornekiemdeger_ Given Araikian ve Evrendegeriigerme Durumian 226 Evren Ortalamasin' igeren ve igermeyen Ommeltemdoger Giiven Araliklar! Ornekter!: Farksiziik Denencesinin: Reddedlimedist ve Reddedicig) Durumiar zr Birinci ve ikinel Tar Yaniglar vn 231 Tele ve Git Yond Siamalarda Vanima Paya. 22 GiZELGE noopopy . DEGISKENUIK GOZOMLEMES! OZET GIZELGESI... GIZELGELER UsTEs! 3 DENEME MODELLERINDE IC VE DI§ GEGERUK DEGERLENDIAMELER! : DECISKENLIK GOZOMLENES! ISLEMLERI YANSIZ NUMARALAR.... NORMAL DAGILIM z DEGERLERI... 1 DAGILIM DEGERLER.. x? DAGILIM! DEGERLER F OAGILIM DEGERLERI. SSBSR8RsBiRINCI KEsin BILIMSEL ARASTIRMA VE EGITIMINE TOPLU BAKIS Birinci kesimin amact, blimsel arastemalarda sik sik kullanilan te- mel Kavramlar ve igi terimieri tanitmaktr. 8u terimler ve Igerdivieri kav- ram yakleri, blimsel aragtirma sire ve teknikier! ile sonuglarint daha iyi anlayip yorumlamaya yerdimei olan temellerdi. Bu anlayisia ele alinan birinc! kosim, iki boldmden olugmaktadr. Bunlar: "temel kavram, ike ve yaklagimlar’ le “aragtirma egitimtdir. Birinci bétamde: bilginin kaynagi soni ve araghrma cé7menin pratik da yyanakiant tle bi, bimsel yontem ve aragtirma yer almigtr. kine! bélUm- de ise: arastima egjtimin! guncelestiren nedenler; eragtirma egitim mo- dol Gnerist ile varolan durum ele alist. Kugkusuz, bu kesimde veriimek istonenter, citier dolueu tartigmala: 11 getektirecek kapsam ve aynntida bilimse! ve felsefl terellerl olan konu- lardrr. Burada veriimeye caliglantar ise, bilmsel aragtrma yapmak ve yan lantardan yararlanmak isteyeceker icin, genel bir gergeve vermek amact fe siniandirtmustrBOLUM ‘TEMEL KAVRAM, ILKE VE YAKLASIMLAR Bu bolamde, bilginin kaynag) le problem gGzmenin pratik dayanak- lant genel olarak tartigidiktan sonra, bilm, bilimsel yéntem ve aragtrma kavramlan verilmig ve béylece bilimsel calgmanin tomel kavrarn, Ike ve ‘yaktagimlarindan Onemi bir bolUmd belirlenmeye caligiustr. BILGININ KAVNAG! BLE PRATIK DAYANAKLARI Insantar.sUreli olarak, kendierini ve govrelerini aydinlatma, tanuma, olay ve olugumian agikiama ve kargilagtivian problemiere glivenilir ¢620m- fer arama ugrast igindadirlr. Her problem gGziim®, bell Karastan almma- ‘sint; her karar bell "bilglerin elde ediimesinl gereltrr. Problemiere give- nilir gézGmlerin bulunabilmes!, her geyden once, “dogru" karartann alina- bimesine; “dogru” kararlarin almabiimes! ise "dogru" bilglerin kuilarlabil- mesine bagi. Bu ise, biginin gergok kaynaginin ne oldugunu ve pratik- te alitken hang! bilgl dayanalarindan yararlaniciginin biincinde olmayi ge~ roktii, Bilginin Kaynags insan biglsinin kaynagunin ne cldug, tin ddgdnenter, Gzeltkie de felsefecter, sOreki ugrastran bir Konu olagolmigtr. Bu Konuda, dofishk ester ve dUsdnce alamian olugmustur: poztizmmateryalizm, idee. lizm, rasyonzlizm, realize, empiizm obi (Akarsu, 1979; Armagan, 197 Reichenbach, 1951; Tokatl, 1970). ‘Burada, hazitanan kaynagin amac ve konunun bell sinker igin- de tartsima zorunlulugu nedenieryle, ayrtidaki ayinmiar Gzorinde duru- lamamigtr. Bunun yerine, bu Konudaki digance akimlan iki ana grupta co ainmigtr. Buntar: (Reichenbach, 1881) 1. Ragyonallzm le 2 Empicizm’ Rasyonaliom (akiciik), aki, duygusal aigiarden balms olarak bilgi (@yragi sayan OGretieri Fade eder. Buna gére, ancak, skim dor y 3 Grteme. yer vertimes -4 BILIMSEL ARASTIRNIA YONTEMI saydigi_(mantiga uygun soek bilaidir. Akla Gncelik. veren ve onu geresk bi ance sistemidir, asyonaliam, Fuh ve beden wuhun bagimsiz variGisé2 konusudur, _ménét ve *madde" alemlerl vardir: aston Boylece rasyonalist gorge gire, bligh gdzlemsel geyler! agmakta, oy Tarim cr -Bilieasol yéntem,clgusalnitelit problem ¢ézmenin, bilm Oretme- linen ve bell sdreger.olan, en guvenlr yolu olarak kabul ed Bim gibi, bilimsel yontem de gest bigimlerde tenimlanatilr. Bllm kavrarm ite birikte digindldaginde, biimsel yontern “biim Gretmenin yo- |ut, "bliin sGreg yénd’,"kanitlanmis lg} ede etmek icin zlenen yo, “uy- Guiendiginda, bilme katta getirmig ve getirecedine glivenien sUrecter..* TEMEL KAVRAM, ILKE VE VAKLASIMLAR 8 ya da daha gone! bie anatimla “problem g6zmek iin izlenen dtzenl yor seklinde alglanabtr. Bilimse! yontem, Bacon‘cu timevanm ile Aristo'eu tiimdengelim nin bi yeni empirist gGrtigii temel alir. Buna . Grice Kenai kisisel ve cavresindelilerin gBlem ve deneyimle- ‘inden yararlanarek olayiarin ve olgulann aciklanmasinda kullanebilecek “denemelik genellemelerde" bulunur, Bunlar, clikkatl g6zlemler sonucu yar pili Kestiierdir. “Teki" (muinforit) olaylardan hareket edilerek, bir “genet- lemeye" ulagiimigtr. Bir baka deyisle, tmevarim yakiagim izlenmigtt 8u gonetlemetere, aragtima dllinde “hipotez" yada “denence” denit. Vari. lan her denence (hipotez), sinh gozlemiere gore dogru sanian, fakat, he ndz Kugku duyulan, bu nedenie de, daha genis bir Gevrede sinanmasi, ve- silere uygunluguna balsimasi gereken bir énermo niteligindedir. Bundan sonra yapilacak jg, gelistilen bu tahminin, gergekten “kabul edict" olup olmadigintaniemaya caligmaktr, Bu amaclabirey, vanian bu genelio- ‘mey), bir an igin“dogju" kabul eder ve "sayet bu gonelme dogru ise, han- gi kanitlan, dogrulayiciar/yanlslayislan olmalidi’? 8u apklamaya dayalt olarak olugan olaylarda, neler gézleneblmelisi? Gézlenebiir verter neler- ir, bu bekentinin?” gibi sorulara covap arat. Bu, bir balima, dogrulugu (Gecici de oisa) kabul editen bir genollemedien (gGzlemlerden ya da aki dan kaynakianan bir “dagru'dan) hareket ederek, "ek" olgyiann alacage geklin Kerarlastridih bir all yardime, bir Wimdengelimair. Test eciciler bu gekiide belirencikten sonra, sira bunarn ainanmasina gelit. Sinema, bbu beklentierin, yapllacak gozlemtorie yanislanip yenlislanmayacaginin aragtirimasidi. Géziemier sonucu ortaya ckan verler beklentilore uygun- ‘sa, Deklentilre aykint gkmyorss, gonolemenia (hipotezin) destekiendi, ediise desteklenmedi9i kararina variir (Not: asda, hipotezin destekien ‘mest dotayit bir iglemdi. Istetistksel hipoteze iligkin egikiamalart okuyu- rhuz). Bu dasdnce strateis| aragurmaya déntigtugunde, filen uyguiandigin- 3. Nicel degigmeler, nitel degigmeyl yaratir. Maddelerin hareket ve olusu. yenilidere neden olur. Bilim, belirli bir nitel dedigmenin olugabil- ‘meai igin gerelli nicel degigmolerin neleriigerdigini aragtinr. Suyun kayna- mast, bir ritel degigmedie. Ancak, bu degige icin, suyun bell bi derece- ye kadar ttimast gorekr. 4. Gergek, igeel geligkiler igerir. Degiskigin let gUcd, ztlann (tez - enitee) rideadelesid- Galigme evrenseld. Gercede, cligmelerini- elenmesi (sentez) te vari. Gime, hom bigsizifin farkanda olmeyt her de onu yenme istoginin variini goroktr. Bu yOnlari ile, diyalelaik, cajdag bias yontemdeki gil, metaiik- ton ayn bir anlayig, arama, prablem Gzme yaklagimini benimsemigt. ‘Yeni diyalektik dsince, bugtin daha da gellgtitimig olan biim vo bimsel yontem kavramianndan da yararianarek yeni boyular kazanmis- tr, Foulguie, (1975, $8. 105-35) m, “lyalektic bli deci bu yaldagimin tomnelBzolikderi vie Szetienebir: 1.Diyalektik illm, konusimali fe a. Bilimsel diigiince, “a priori" ile "a posteriori" arasinda bir karsilik- ls konugmadir. Deneye hig bir sey borgiu olmayan zihinset kato- oriler yortur; ama, zihinle dogrulanmamis deneysol sezgi de yoleur. Big, ne tam deneysal ne de kavramsali. b. Bu konugma, somutla soyutun Konugmastdir. Digiincede, so- muttan (geyden) soyuta (kavramiara), soyuttan da somuta, s0- rekt birgidiggelisvarcir ¢. Bu konugma, nesne lle znenin, geylerlezihnin konusmnasic. Ne katisksiz Gznel ne de mutlak nosnalik vard. Oznenin nesn ie, nesnenin dzne He dogyulanmast vardr.20 BILIMSEL ARASTIRMA YONTEM! 2, Diyalektik diginee timleylcidir. Esk! clyaleltix yaklagimdaki 162 ve antitez, torstkier olarak alglanamaz; birbirlerini tamamlayan bir sen- tezin Ofelrr,onlar 2. Bilim, organik bir yapidadr. insan bigisinin bUtn dellan bu oF- tak yapinun tlimleyicileridir. Organizmada oldugu gibi, distincede de sikt bir dayanigma vardir, Bir organin isleyigi, onunla Steki organtan tanima- dan anlagiamez, Organiaran bined bir degishlk, ctekderce anotomik Sebigmelere neden dur. Bil de beyled. BIg, dayansmel bir batin clugturur Botniinde anlam Kazan; yen bilge bate gerken, onla- fs yan yana durmaz, batnlesr ve botandn aniaminda deity. {Bill taritsel yapydadir, Yagayan her kava, gegmiston ip, aillanitctkga degigir ve gaiigir. Yeni bilgi, bir bakema yeniden dizenteme- dr. Dazenlementn alacep yoo bicin, inde bukinulan orton feksel ve sthineat kosutana gre dogs. Yeni big, GegUn dOgtnoey! geek. 5 Bilgh eksikl ve gepiel yaprdadi. Bgi esi, makemmel ka zenamaz. Bim goztlensorunlr kadar yenlern de Gre. Hergey gt, bi- Ole bir ousum halindedi, Gene kann akcine, matamatc ble bir ar Mi igindedir, cus big bi dal degia '3 Yeni bir tutum Cacikflsete)gereki.Dicidkieksitk ve deg eit, yeni bir 2hinoaltucuru, yon! bir bie! anayg gerakemeke- Gi, Aphirie alglagemige tre ddgentet de kabul edeblme, kaynalda- findan sonucierma Kader, biginin her uzaniton loge ie gale gebi- tnoy grt Boylece, yen ya da blknsel cya, cetmesin sola yee svn enlaysta_ Kisii, seat. Bi, staouz rin yoked si se oes aime Sarl Yuya or en, evrensel bir kusiuculuk ve daha iyi, daha dogruy, | gogu zaman, bell bir ideotojk anlayisla ligatendi- rilerok ele indi ign, bu yontemin tartgimast ve cagdas bi ve bifimsel yyontem anlayts! le Karsilastrmali olarak incelenmesi de pek yaplamamig- uw. .gdag bilim ve bilimeet yéntem anlayist, diyalektix girls de icecen, fakat ondan daha da genis bakisi bir anlayigi, yanstir. Omegin, her i yaldagimda da metafizik goruslere bagi kaimadan laylant agama, Ikesi ve bunun gercektestillebllecegl varsayi esas alinmakta ise de, cag TEMEL KAVRAM, ILKE VE YAKLASIMLAR a das bilim ve blimsel yontem anlayigt bunlann birer varsayim oldugunun daha cok bilincindedit. Bir baska deyisle, bu varsaymlarda yanima olasti- {gman vari kabul ecilir. Yen! bil ve bilimsel yéntom anlayiginin Ustlnld- 40, belki de, en iyi bu noktada kendint bell etmektedir. Bilimsol Yéntemde “lobar Son zamantara Wada, Kiml gevrelerde, i ‘en bilginin “mutlak doBru” ve “Cegigmez" oldugu gordsa_ yaygndl_ Mc ‘Tamim, —Temel (basic, pure) aragtrmaler, salt amaci varian big. ye yenilerini n-aragtemelardr. Bunlar, arashrma kavrammnmn en ‘alin BE bigimde temal edi cabalarc 5 aragtrmalarato- mel (basic) ya da saf (pure) aregtrmatar dent. = ‘Temel arastrmalarda, “bilgi bilgi igindi” anlayis egemendir. Bu bilgi clenckeelelgtamada yainza“kuram’ dUzeyi ie side, Ancak, burade, daha gonig bir Yorum fo, euramdan Onoskl Dig dizeviert de diate sue nulmektage = Dizevlerl.~ Temal arasurmaar le, debigk dizevierde bilgi Grette- ‘bimektedirBunler: anlama (acimlama; ayrintt tell ve lgkisel betimlo- me); We agldama (nedenselfgK! Delrieme) ve kuram geitrme dtizevlet- dir (Selliz, Jahoda, Deutsch ve Cook, 1960, 98. 6051; Seltiz, Wrights- man ve Cook, 1976, s. 0). Bu diz Seine yorum GB ca ae Kisaca agi nla J, Agirtama, big! Cretinind ae ‘Aginlama amaci le yapian aapimalarda, vari. nssedien ‘bir problemin garoektan ne oldudu Ve in etisinde olus- tug, durumu ayciniatmak igi en uygun yeklapmlann ner oibilced}, «ana gagilerie belrienmoye galt. Gunlar, oncU, alana lk girlgniteliginde- ii aragtrmaiarcr. [zlenen aragtrma yéntemie Kufanilan tinier, olabtct- wp dedertendiriocogi, oniceden, yeterince blinmemeldeair. Omedin, bell bir yOrede rastianan benzer nite- IkteKtolomlerin nedenieriarasbrimak istenebiir. Bureda yapacak i ig, mle) arashifmotercia.7 proble- ~~ 4 s hang? Lapis barteri Buller y TEMEL KAVRAM, ILKE VE YAKLASIMLAR 25 alanda genel bir gbzlem yaparak, 610mGn nas olustugu ve last nedente- ‘in hangi dediskenlerde aranabilecedinin belrlenmesine caismakt. Bu bil cliere dayalt olarak, gona! Gnerforde bulunulmazsa da, problemin nasi ve zhangl aynntierda ele alinmast gerektigine lgkin 6nemil Kararlann alinmast- rq ic tutulaili, ‘V2, ayn saptama dizeys. Problem ivcetanmlanditan, Ig rt Jen degiGkonlorbalrlencikten sonra, de6iskonier, ok tok (tek) ya da ara ‘mat carIputan de wangolesop sled Ur ciselome sin te SF Olabidigl Giclide gecerll ve qliventir bir bicimde. ssabaghrimaya cali; veri topiama islemlerinin duyaris yoksold, ‘@ Tekil batiniemederce, defigkenler tok tox batimlenmeye gal. Or- negin, egitimde firsat egitligini arastiran birisi, okullagma say! ve oranlanni, cinelyet,balge, sosyo - ekonomik dlzey vb, deigkenir agenéan, ayn 1 olarak balieyebily,Aynt geld, dogada rastianan gesill maddelern ay- nti igerk g2Umlemelerinin yaplarak, blegenternin tar olarak belilen- meye caligimasi da tekil betimlemelerdendir, itigkigel betimlemelerde, ay- rigey (bit, obje, durum) Ho Kgl degiskeririn ize degisip deg ‘iden’ anlayabiimeic ign, ortak ya da karglastrlebirig olan attire g6- re ayrintb betimlemeler yapile. Ornegin, insanlarda "boy" uzunulugu ie "a yale ByAKagH clgumiernin yepiarak Hisklendirimesi gb. Ayn: side, bir Ulkede tUiketilen “enerji" miktan ile ‘ert basina diigen milli gelir’ miktarla- rm, yilara gore, ay ayn hesaplanarakiigkéendirimesi de bu tor betinie- dere Sekt. Bir baska mek, SGfenclerin“zeka" dizeyier Te “akado- ‘rik bagar® dzeyierninfigklendirimok istendigidurumda yapimas: goro ken betimiemelerd Omellerden de kolayoa anlaslablece gibi, ligkael betimlome bie <1 blnigal aragtimatarin st dlzeydek! bic etkinlninl simaat {im Gretmeye en yalan bigi Kimelerini ougtururlar. Nesengel isi betimle- malerinde de dediskenler, ligkisel betimiemelerde olduiduy aibi betimlenme- _ye gals, Ancak, bu betimleme, daha Kontrol kopullar altnda ve cod ‘Zaman deneme modelindels bir aragturma ile olur. Bu tir bir betimiemede, “nig? veneden?” gil sorular cevaplancinr; bell bir depigkencieki dea simlerin. andi deBiskendek! detisimler sonucu olduGu Bulunmaya calor li Omnedgin, bir letkenin direncinin,o Hetkenin boyu ie dogru orantit ola- rak depigmesinin bulunmasi, boy atsin, Gteki Kogullar ay Kelmak kay iva, direng arisina neden oldugu “nedansel iligkisinin do blinmesi ania.26 BILIMSEL ARASTIRMA YONTEM! ‘muna gel Burada, ayn maddaye ligkn olmak Uzere, dieng ve boy dedi el Tisilenctrimig olmabted ‘Nedense ight botinlomeer, Kugkusuz, toplumbilim alannnda da yar pilabmeltodt. Ancak,toplumbifmn arastrmalarne konu olan durumiarda, tim alina ama iglovini gercelegtirmey en lager deme ae ontroll Koguilarda gergek bir deneme yepmak ve geceriginden fezla rl mime amaslayan araghrmalarcr, Uygulamal eas kusku duyulmayan nedensel iigkller gosterebilmek son derece gat malarda degerendirlecek Digller, ya temel arastrmalarla ayrica Gretimis. Anoak, bey ve toplum yasamnatigkin pek Gok Konda, nedenod iller labile ya da uygulamal arastrma binyesinde ede edoblr. Anak, hor dranmaktade, Zra bt gok problomin gbzlmi ain biimsllesmesh, Ge- uygulamalaragtimanin a qbzamierin uygulamaya atria < TEMEL KAVRAM, ILKE VE YAKLASIMLAR or hellenebiir dogrulara uiagimasi, ancak bu dazeydek! bilgi Gretimt ile ola- ie smi Osa bile, bir yeni big Oretme iglevi de vard. Bu tr araghtmalar- “U nakiidir. OrneGin, Ogretim yéntemlerindek! farkilagmann Gfronmeyi ne- da Gnemii olan, varoian uygulamalar lylestirme yonincie somut katkiar- den etklledifi, deney ve kontrol gruplannin bulundugu deneme modeller da bulunabilmestedir. & le arastiniabilmestedir Genelde, uygulameh arastimalar temel aragtwmelan izlemali ise def. ‘4, Kuram 1e diizevi. Biimsel arastirmalarla Uretilon bilge: ‘onlardan énce geldiii ya da onlarla birlte yarutdleidgu cok olur 3 ‘in eciled diizevi, abzlenebil verderin Kavramsal bir batGnik kazandiguile Uygulama boyutu olan hemen her problem, temel aragtrma tirn- kee, model ve kuramiardy. Bim alannin geligmesi, o elanda gocert tke, ion eisnitierie aydinjanr uygulamall arastemalarla da gBzime Kavugur.¢ ‘model ve Ruramiann olvsturulmas: ie danakidr. Bu dUzeydek! Ucinlorin ‘Bunedenle, problem cozmenin vazgoqiimez bir Ogesidir, uygulamal arag- f° ‘ygulenabiliikc alan, en geniatr; Muram olarak ca evren temaiar. t ‘Bilim, birkimll Gabalarmn bir GrOndddr. Bt ‘Uygulamal arastrmalar, Gretimis ya da Gretimelte olen bilginin © crdurum beliemelerinden en dst diizeydeli kuram galistirme gaigmalart- ‘denemeli uygulamasidir, Denemler, varolan uygulamanin stenen yada = tna kadar degigen cabelart igerir. Gogunlukla, alt diizeycek! betlmlemeler olabilecek dUzeye geligi saglanincaya kadar siirddrdlr. Bu aragtrmalar- 2 ‘Yapimadan dst ddzeylere gilamaz. Bu nedenle, biimsel gakgmelarda, at a, galigtme stiraci ejemendi dzeyceki betimlomleri kigimsemeden tamamlamaya gaigmak fakat en “Ililer.~ Uyguiamal eragtrmalar da. (Orettkeribigh ddzeyi bak = dist dizeydeld etkinlgi simgelayen kuram gelitime Islevini de unutma- rmindan, tomel aresurmalardaki ayrima ek olarck) ken inde, ii sinfa ay. © mak gerekr. Zaton, boy DF siuflandirma Gnetis fe, aragtemaciann, han- tlabil, Bunlar: aksiyon action” eylem) eragtmal § i diizeyde aligtidan blincini sOrekti olarak canlt tutmak amagianmstr. arch and development”) arastirmalart ci. 4 ‘Temel arastrmelarda, amag dizeyinde yasanan bu ayalikiar ternel- ¥/1, Aksiyon arastimalan, Aksiyon arastmelan uzman arastemaclar s di ialonen slracior! detigtimez. Hepsi de aym bilmse! yéntemi vo ézeni ‘in yattroculogunde, uygulayictann ve probleme tarafolanlenn da iat. gorelaren gabalar tomsil ede. solace lor dog deborah vere varolan iyguamarin sosil br daGerendisimesini vaparek, dix * ‘Gelenoksel olarak, tome! arastrmalarin uygulamaya yanstimast, bu ‘aragtemay! yapan kiginin amacian arasinda yer almiyordu ya da Oylo ka- bul edityordu. Bu galigmalarda, “lim bilim igindir’ aniayigt egemendi. Bel- Ff amag bekamindan dogru olan bu aniayss, gerek o ik amact gergehles- tirme isteginin uyanmasinda ve gerekse insan dogesincaki 'yarartanma’ ‘lidsti netienivie, tk amaca vardiktan sontaki bektentior nedeniyle fazla- ‘ca vurgulanmasi gereken gereket bir kabul gibi goriinmiyor. Bu nedente, her diizeydekd temol arastrmalardan da, toplum yaranna sonuciarin gkar- _aigtumalarcit, ASO riigbirig" ya da ona yak bit aniagma Saf keartimasia. ‘AKSiyOR arastrmatart bell bir yer ve katlanlaria sin Urner ver Bu nadenle, eide eden sonuclar yerel niteividir, geneleme amaci tas. mazlar ‘Oigisal verierin elde edilemedil ya da cosit segenelderin veroldu- tlabilmesine olanek saglamak ve okuyuculannt bu yonde gudulemek, gu durumiarda Szalide uygun bir arasbrma tarudur, akslyon aragtrmast. arastrmaciann gérevteriaresinda sayimal. Bu tur araghemalay, Karglagian problemierin gGzomind sistemiestrr gb- 3 ‘Zimlorin, galenek, otorte ya da salt kisisel deneyimlorde aranmasin: Sn. {er Tara! ark, Doyle DI evagirinaya atone og S0P SOvome ve. Sner- yg SR SAE Soy cretlinmeater! vamenlenin we. probleme t2°°f,. 1) Ae Seo co gulerion aa lente 2 ce ble Ae een edi en ply Sor Cn IIE! Ray oeecieGed aN HE