Z potrzeby réznorakich egzemplifkaei, zaréwno poxytywaych, jak ch, wystarczajgco obfitych, by dawaé pravo do wnioskéw, éwnolegle tlumaczenia testowe niefachoweom lub hidziom 2 brakami ‘Ww znajomosci A iflub B oraz przeprowadzaé inne testy przédmiotowe. Spos6b ten zwielokrotnia frekwencje specyflcznych zjawisk i bledéw przekladania (te ostatnie rautuja na rzecz jako negatywy) i porwala lepie} objaé ich skale. Nie optaca sig zdawaé wylacenis na gotowe thuma- czenia fachowe, bywa to mato produktywne, szczegélnie dla badania zja- wisk negatywnych. 7 ISTOTA TEUMACZENIA, JEGO POPRAWNOSCI 1 ‘TRZY ASPEKTY TLUMACZENIA Przekladanic tekstu na inny jgzyk jest nigjednolite, wewnetrznic sprzecane, poniewa?. tlumacz réwnoczesnie i réwnolegle musi sprostaé powierzchowne prze Il fait une bonne affaire. + Ou conan xopomee ez0, (s. 5,6) Dalsze preyklady: ©. (praypadek sprepacowany) Widzieli, jak daiewezyna 2 dlugim warkoczem wehodsi ma micrzeje podobta do Kosy. Jesli prry thumaczeniu nie zastosujemy transformacii (p. V 3), otrzy- mamy taki przeklad rosyjski: P, Ona maser, xax esynma ¢ JUURROI KOCOM BXOMET Ia KOCY, HOKOAYIO Hn KOCY. Poniewai: pol. warkocz, kosa, mierzeja = ros. xoca (polisemia wyrazu), jakas nadrealistyezna kasza znaczeniowa. Bez idniowej zsynchronizowanie aspektu 1.i aspektu 2, iwe. okazuje sig tu ©. (otal aripkuly): MHoomwocmename ounGsx arama » pycseoll pew P. Bigdy wymawianiowe Anglikow w mowio rosyjskil. 2 — nlomenty.. . ado tresci tekstu. Znowu zadoséuczyniono aspcktowi 2. Kosztem aspektu 1, ©. Co pneu peut aller jusqu’s 220 km/h méme. P. (@ prospektu Firmy Michelin dla Polski) Ta opons mote siggné nawet do 220 km} ode, 1ego wzytku: w technice, handlu zagranicznym, 2yciu turystycznym Przeklad w jednym z dziennikéw z oryginaly mongolskiego: ii non oben ac meh al, tam ha he ‘eligeneii pracuiace ‘Tlumacz spelnit wymogl aspektu 1., ale popelnil przeoezenic w aspeke skladnig, np.: Nasi robotnicy, chlopi, hodowey bydla, inteligencja pracu- Jaca swoja pelna poSwigcenia praca... . Zoany jest fakt unikania przez przedstawicieli REN we Frangji prze- nie nie przypominato osta A. wige jest to unik w to suggest ina statement recently that Russia was not ay P, (v prasie radzieckie): Hy macrymnemes npexcranarexs CCCP Gezopenko » Conere Besomicnoent MoxHo 3exmomrE, wr0 Conercxnit Cora ne Gyner Bonpaskare MOTHB .... nazwe z terenu A zastapiono nazwa 2 terenu B: ,Zsviqzeke Mister” w ogéle opuszezono. Sa to odstepstwaa w aspekeie 1. woli aspektowi 3. Kazus thumaczenia lista prywatnego: ty}, chociaé mlodszy od niego, ma jut troje wnuczat. Gratulacje!lt Yy Bac, xovx Bit Mosoxe ero, y2re 7poe suyw2r. SawesaremsH0. iceny uzus = polski rzutuje na aspekt 3. aspekcie 1. na rzecz aspektu 3 sq domeng thumaczei tekstéw publieystyeznych, 2 WSPOLNOSC I ROZNOSC ODNIESIEN ORYGINALU I PRZEKEADU ORAZ SEDNO PRZEKEADANIA. Réznica pomigdzy oryginalem a przekladem w ich genevie, to znaczy w érédtach i w sposobie tworzenia, jest oczywista. W przekladoznawstwie malo jednak sig uwzglednia w celach dydaktycznych clementy owej réznicy. Jeszeze mniej sie uwzelednia, na czym polega wepélnosé i zbieznogé tych elementéw-rzutujaca na tumaczenie. Zestawmy:= p.IV 1, 2,3)powt6rzenia reeczywistosci, ale jest wyborem i zorganizowaniem wybranego materiatu oraz jego przetransponowaniem na jezyk. Przeklad tedy w stosunku do tej reeczywistosei te? jest — poprzez oryginal — wyborem, kiGrego zupelna respot desygnatow j wyrazonym oznaczeniami oryginatu. Technicznie zaS to sig wyraza zastepo~ waniem zaréwno polgczeti stow, jak poszczegélnych stow, syntagm, zdai, 3) przez pewng gnusn czgéci_ sprawdzaj Ww robocie metody ,, zbieznosci Konstrukeji w obu jezykach moze nawet sig z po: a ,tlumacrymy slowa”. Np.: ©. Chilopicec2ytaksigthe ~ P. Le gargon lit un live, The boy is reading book. Der Knate list dem Buch. Manse saraer scuay. ‘Tu w tochnice tlumaczenia rzeczywiscie potrzebny by} tylko jeden ele- ment: zastepowanie wyrazéw. Weémy jednak inne preyklady. 0. The woman at the other end asked him to hang on. P. Kobiota na drugim koicu drutu prosla, go by nie odkladal slachawkd. ~ (a nie dos: Kobieta na drugim kesieu pot (0. Neston did not die until ‘Newton nie umieral do roku (..) contenu, ~ Po polscu moda jest dosiownoS przektadu: artoici. — Ynacze} po rosysku: Om murpexmya 301 nop- ©. Magellen objechat ‘wiat dookolz. — tlumaczymy nie: Maresnanc o6sexan noxp noxpyr — tylko: ..coneplmm xpyrocperHoe myrexieeraug, ©. To dia nego okazato sie praetyciem. P, Dro cro xpenko 99R0:008270. ©. To brio dla niego duéym wstrzasem. P, B10 ciutnwo norpxen0 ero, Tu juz w technice thumaczenia jako gléwny element ito zastepo™ Wystapito P. Prosze zamimaé olmno, by nie wpuszczaé chlodu, — a nie dostownie: .. by uizrymaé chlodse powietrxe ma zewnatr sMeRMOCT ® mocTPoesaNK 3az0Ra. ww pewaym prackladzie w Klucz, gdzie<1 W ‘veh preykdadach zt6vaym clementem techniki tlmaczenia bylo zastepowanie konstrukeji lub nawet calego zdania. pada nawet na_egzaminach patetwonyet), aczyé” — nie mote byé ... poimowane dostow- ZJgzyka rosyjskieg Hus 5 espana cocros:toce conemazne... ,,[lux” jest polonizmem. Powin- no byé: 5 despa cocrossiocs coneutaune... Werystko zalezy ad konkretnego przypadku w relacji migdy kc nymi Ai B. Réamosé przekladani ‘tlumaczeniem przytaczaliémy ‘©. The Sovit delegate Mr Fedorenko seemed to suggest fn statement recent that ‘Russia was not averse to the General Assembly's discussing problems that were blocked in the Security Council. W tlumaczeniu. na pol. technika zastepowania siéw jako podstawa ‘okazuje sig wystarczajqca: Delegat radziecki pan Fiedorenko w swoim ‘ostatnim oSwiadezeniu zdawat sig sugerowaé... Tumaczenic zdania giéw- nego na ros. wymagato jako podstawy techniki zastepowania wlasnie ca tego zdania: Vis mucrymnens npencrassreas CCCP eaopenso ¥ Copere Besonaceoerit MoxHo saemowirs, wo Cosercmmit Cores me OyseT pospaxar uporas oGcyxzemmt ma Te- epamaoMl AccaxSnee sonpocos Gxoraposammux CoseroM Bevonacocra integralng jednostke translacji mode nawet ru czy wigce| zdai, zwlaszeza w tekstach svowanych. Np.: umystach zawezajgcego i wyrywkowego kry- ‘wiadcza prace seminaryjne studentéw z teorii ‘ego. integralnosci. maczenia byto wiele nie tylko ,.zmian stsw”, Byly ,,opuszczeni dodanie stéw”, Ale same te przskiady sq poprawne. Ni w konstrukejach i gramatyce, ale i czesta migdzy para je W przytoczonych wyzej przykladach techniki thi iki zastepowania stow przy thumaczeniu. nym zbudowaniem domu z nietozsamych 2 poprzednimi clementéw, nie zaé jego powicleniem. 3 DESYGNAT I OZNACZENIE, nazywamy element rzecz ykowym wyrazem des Sprzeg ich z natury wyrazony w mowie. yyenat wiec i ozna- wy. Kraricowe przy- W niu, w Kt6rym sig urodzl, — Zjawisko jw. (@. Ambivalensia — ) Zstam sobs jednym > Eyld jedynym przedmiotem moich uczue, ~ ostala wypowiedaiana w imny Zplam x tobgjednymt. — Jeden przyimek radpkalnie zmienit ‘reds adania 4. poshuiyt zartobliny fragment z powPierwsze i trzecie zestawienie, jak i szereg zestawies z poprzedniego rozdziahi, Swiadeza © swobodzie poruszania sig (w pewnych granicach), Jaka rozporzadza thimacz przy przekladaniu. Wybiegnjae napr2éd, nale~ continuum) wobec rzeczywistosci (p. IV 2) Wariantywnosei desyzmatu w uktadzie desygnat6w (p. III 6). Ponadto w war- ie stylistycanej (i emocjonalne)) dodatkowo na pewna swobode poru- scania sig pozwala supersegmentarnosé stwy — ezyli rozcigganie sig je) nicemiennymi partiami tub w niezmiennej catosci na nicustanna zmien- * berdesygnatowe, tumaczenie z domnlemanym desygnatem i thumaczenie z domniemanym omnaczeniem B. Podiote tych ezynnikéw bywa nade wszyst= ko subiektywne; mote tet byé obiektywne, Zaczniimy od subiektywnego. Caystym preypadkiem bezdesygnatowego tumaczenia jest pospolity ppassus, kiedy thumacz nie zna desyenatu i z jego pominigciem odnajduje w slowniku dwufezycznym wyrazéw 0 blad wowezas jaciela tumacza” (p. III ‘macz praeklada cos 7 of sygnatami kryjgeymi Ino, m. in. z powod (0 powodem tu jest wlasnymi, 2a profesjonalnym uzusem oznaccesi wyragajacych ma inne, ox6Inojezykowej plaszezyénie cos innego. » Weimy tego przyklady — kilka matych wyjatkéw z test6w polegajacych Pierwszy tekst medyeeny, podrecmnikowy, prosty, #umaczylo kilkae naécie studentek IIL r. wiosna 77 r. ©. Auaremnan crete oDpasyerex an Topramt, TpENeH, GpowOR H AenKAX. ‘ “Tiurarenbunie nemecraa > produkty’ Zywnoéciowe x ' pluene (2am, oskrzela) — dsd. ©. Ocmosmax gym xponn COcTOHT 8 TOM, "TO OMA AOCTARENET HO BCE OpraHnt TINTATCHEHEIC BCMICCTER M XXCIOPON M OUHOBPEMEHHO YHOCHT NlocTynaioume B Hee 3 OpraKos POWs! oGeNa BEMESTS. sktadniki ‘ozeBd, po Phas. O6mex odtywere, produkty odayweae (fam. substance odtyweze rzemyslowo-handiowy, thimaczyto 4 pracownikéw PIHZ: potem 12 studentek z Siedlec — z ich tumaczes preytacam Orygina Siedlee crasenpowsiminesane 1» pracownlk, “robotnik prze- ryshu stalowego — dsd cpee, coxpaitene popst; zbyt, produkeja — ‘epoca sd; skrBcenie.. — opuse- cexone, by unikenaé Pods ompysta, npoxar ‘wyladunek, wyladowanie, (orrpyara mporara) ——_przew6z— dsd; waledmka, ‘wyroby waleowane, surbw- Ta dd; surowiee nie odpadiow (Dd Phasfdsd Coscr no voupoca Rada as osztiw utrzyma- Zwinzek Problems Zy= ‘cromocrs usu nla (Qwukrotnic), ... war- cia — bdsldsd; Rada za toil fycia — o7eRd, .. jae. gadnienia wartoéei aycia — koéel 2ycia — dad ‘bdsidsd: mechanicme wy- branie maczed 0 duatj frek- ‘wengis (opuszezenia) — bds * Tu rownocresnie tkwi uchybienie w asp. 2: ambiwaleneja (p. IIT 5).Oryginat ‘prHZ, save oye Siedlce (powinno byé: koka praemy- slowo-handlowe) krgai r2a- sprawy «= sd, inte u ~ oveBd Praykled bigdu dsd zaczerpnigty z por. 10: ©. (eng) Canard linerP, Steck pasaiorsi tyou Cunard Powinno byé: siatek pasizerski-nsletacy do Towarzystwa Zeghigo- wego Cunard. Z przekiadu (1934 r.) powiesci Gorkiego, Artamonow i synowie: 0. — Trott pts pyccrot sym! Moi orex Guin castes, a mpoxnoer! . Zrozum ryk rosyskiej duszy. M6j ojcioe byt duchownym, a ja jestem profesorem, Osoba thumaczaca ;,strzelila” desygnat domniemany profesor” na podstawie ezesciowej zewnetrznej zbiednosci oznaczes (p.: falszywy przy- jaciel tlumacza). Tymezasem npoxsocr = Jajdak. Pokrewne termu sq desygnaty domniemane pr2y przyswajaniu rodzimego Jezyka, Jeden z tysigcenych proykladéw x dzieémi: S-letnie dziecko slyszy kilkakrotnie wyratenie ,,po nicdzieli” i tworzy na whasny udytek mlisty desygnat domniemany ,,ponied2 : Przyktad domniemanego oznaczenia B zawiera np. wypowiedé preed kamerami tv z czerwca 78: ,,Grzesiek Lato — enfant terrible polskiego Zamiast ,cudownego dziecka" otrzymaligmy ,,okropne Do znaczenia ,,glowny, podstawowy”” pewna osoba upodobata sobie wyraz ros. selicrerenantl (rzeczywisty) i tlumaczge na rosyjski utywala: relicrourensse mpermpasrus (reczywiste przedsigbiorstwa), selicrsu- ‘Teme OTpACTE UpoMENLTeNHOCTH (rzeczywiste galezie przemystu). Ornaczenie domniemane do melistego desygnatu modalnego: Dri rok i 8 miesigcy, bylo obecne, kiedy bil nowokupiony zegar-kukt z rodziny powiedziat: Zegar bije kiedy indziej, inna ilosé dziecko wskazujac na niego z odwotaniem sie do obecnych: Margines biedéw desygnatu domnicmanego i oznaczenia B domni mancgo jak w kazdym zgadywaniu jest bardzo duty. Co do praypadk6w prackladu bezdesyenatowego, to nasitajg sie one, kiedy Humacz po prostu nie 2na desygnatéw (nie za§ nie mote ich odezytaé z oznaczef A). Dotyczy snymi itd, Bezdesy- itorom. W jednej mnaczy ,,tzeczy. stareze, yynikiem odezytania ozna- z pelna trescia tego ozna- ‘a P. Viardot”, Chodziloby o Pauline Viardot — kobietg Zycia Turgieniewa. Znéw wus bezdesygnatowy oznaczenia spowodowal blad®, sygnat poprzez oznaczenie A i zma desygnat poptzez 0: nie kojarzy, 2 to ten sam desygnat. Na prayklad ma w 0 xpyri i zaczyna szukaé odpowiednika w B:*kola (lub na zane ze spraw@’ (1ex10 = sprawa) — ale nie ma takiego utartego oznacze- nia w B, odruchowo za cauje na podstawie znacznej frekweneji w tekstach ekonomicanych oznaczenia z oryginalu, 2e desygnat utarte (slownikowe) oznaczenic, Szuka wige dal zupelnie nie pasuje stlistyeznie; ‘cola byznesmenéw” — z innego geruntu.. itd. A sq to mane mu przecie# ,kola. przemyslowo-handlowe"’. Podobnie: handl.,,klauzula najwigkszego uprzywilejowania” — ‘enaysyna xpyuetinuux Mpuauteruit’, ‘Kaaysyzia wan6ombUNX aror .... itp. Powinno za8 byé: | Mpuunun nauGomuRTO GnaronpustcrnowaitiA. Ujemmy ten ezynnik dosé wyraénie waty na pracy thumacza, To byly przyczyny subiektywne bledéw w podstawowej operacji thumae ezenia, Do prayeryn obiektywnych nalezy niejasnosé omnacze o mentu (P pol., Poznati 1965): * Uass ,uczonego" omaczenia, wyrazu obcego, beadesyenatowy, ma chybil tral intycmego dla wszystkich w swolm znuczenit ,astronauty” (wyraz do ich grona). | ” LT TS TT ST TT TT TETide (—) ares, noo sicn > )re Stv n wyreka przy byé moze niepeine} jasnosci formulowanego przedmiotu dla samych autor6w, Uciekanie sig do ah zyka jako wyram 7 (p.1V 1). Z przedmowy R. Ingardena do tlumaczonej przez niego Krytyki czy- stego rozumu Kanta (PWN, Krakéw 1987): Kant musiah pry piseniu swego diel sam walezyé 2 wilt nie wyjaSnionyoi dla powoduje takze niewatpliwa ograniezonosé je- calosci znaczeniowej. W wypadkach wane nieraz byly namietnoseiami religiinymi cie 1. na rzecz aspektu 3. Niejasnosé” moze tez powstaé z zawilosci oznaczenia w oryginale, z jego 2agubienia wSréd innych oznaczea. W sckwencji Wojny i pokoje L. Tolstoja ujmujgce| przetycia wewnetrzne Nataszy Rostowej mamy zdania: robiono zmiany w aspek- Ho »-7y sumy7y, rai ya of orepuisanoce, xazancet, MeMOMETHe, rox ETE ym sansa aseput Gouevieaso opaaum ee cays. BAYpO w HEDeTOPORRO, © HEA FINE, Be ANATUN C10 DIPEAEIE MD xONaTY BoWLM ropuoeas Jy. Z dwéch nowszych przekladéw Woiny i pokoju jeden pomija wyrét- niony desygnat, a drugi daje: x daiwaym wyrazem twa 28 , 60 sig odbywa w pol nie okazywaé tego, pr: jaramel) czyli starajge sig nie (Nataszy), jakby nie zauwazajac ej. i preypadek pomaga przejsé do typow desygnat6w w podziale zakresowym. Preeoczenie i zmiana desygngtu w przytoczone| sekweneli 2 Wojny i pokofu tichodei obu thumaczo __ na desygnaty szerokie i desygnaty waskie. Z reguly zdarza sig, 22 dopiero ‘ogarnawszy zasadniczo desysnat og6lny, lepiej lub inacze} pojmujemy ‘wstecz Iub przy powtérnych czytaniach te lub inne micjsca w tekéeie, Ww utworze. wlaczamy sie w ogladanie filmu, c po dhutszej przerwie do tekstu, kt lismy, to albo nic mozemy sig z tekstu nie przemawia do nas. Kazdy lektor wie, ze kiedy uczacy sie pyta 20 w oderwaniu od tekstu, jak sie tlumaczy takie a takie miejsce, czesto niepodobna na to zadowalajaco odpowiedzicé, nie ustyszawszy syntagmy, zdania lub fragmentu tekst. Pora dowodem wspdtzalezi prawde, 2 nie mozma przy analizi re hub nie zestawiane z vem wage zwgai 1 wepdlsnednot!'desygnal6w wr peskla- desygnatéw oba te zjawiska wspieraig ie pach End element att * Wiaze sig to rownied z entymematyeanoselg (p. TV 3) tekstu.©. (opowiadanie Czechows): Crynewr sepuyacx x cee a tino ser. a on tylko polozyl s’étandit doucement sur son Powiesé Anatola France's jaa tytul Les Diewex ont soif (dost.: Bogowie maja pragnienie). Tekst (desygnat og6iny) obrazujacy rewolucje 2 je} polsku nie motna pow nia — konstrukeje ri Boru waoKayt (por. dsoz~ P)- ©. (opoyiedanie Szukszyma — sytuacja: dwéch bracis mlodsy, 12-ein, fmiertelnie zachorovuje: A norost Gxiza Goan. (Mlodszy nagle zaslabl) Oren ssa embmenbxoro 1a pyc x pwDEAN x Xpy_ B.A potem byla biods. (. na sygnatu szerokiego, takigh-bledéw by nie popetni (Seyne! Gogola) Y Axasuix Arwoiesnsa mpx armx cxosax [Tlerposwsa] @xnyn0 5 stronic dale) mamy: ©. Cepmue ero [Axucex Axamiennsa], nooSime necuie MoxoMiNee, HSIAO GHTbCR. P 1. Jego serce, na ogét spokojne, zaczelo tomotaé. w ezytaniu — pray dutej w danym wypadku odlegiosci migdzy oboma zaniami — raczej nic zauwata, gorze} byloby prey male} odleglosci. A wige w danym wypadku thumacz tez nie uwzglednit zwiazku desygnatéw. . Wiasnic uwzgledniajac zwiazki dsw i dss zdsn Tadeusz Nowak, dosko- naty thumacz Jesienin ktéryeh nie ma w oryginale, ale le analogicznych wystepuje w ine nych wierszach Jesienina. W ramach tego2 zwiazku syntagme moero ysen xous T. Nowak thumaczy jako ,.bulanka mojego skrad” — por. u Je- sienina chociazby: Ox nix, cam, cam, KoIs To Molt Gysrambuil 4 FAESZYWY PRZYJACIEE TLUMACZA (PT) Przy pierwiastku domniemania lub roclgcznego traktowania de sygnatéw bodécem do ‘oznaczeniem w przekladz' coznaczeniem oryginalu i odnosnym elementem jezyka thumaczenia: zbied= nosei, zwigzki, podobiefistwa, nazwane dlatego falszywymi przyjacidimi ‘thumacza’, segélne Kategorie falszywych pr ttumacza: — Zbietnosei jezykowe oznaczei przy réénosi ich desygnatéw. Zbieznosei ie analogie zewnetrzne migdzy Doskonale przyklady potkni z powodu fpt, wyjete x thumaczes, przytacza D. Zivanovié (poz. 12): . ‘Zbiér nowel G. Morcinka Serce 2a tama -+ serb.-chorw. Sree u tami, Ale serb-chorw. tama = ciemnoéé, a pol. tama = serb-chorw. ustava, brana, ‘ivanovié w jednym 2e swoich praskladow dabrze przetiumaczyl po. sukienka — halj- * Z franc. les faux amis du traducteur, okredlenia powstalego w latach dwudzies- tych. at— Zbietnosci gramatyezne. Nadal posludmy sig poz. 12: 40 sobie -» Oni su zaboravli sebi (Oni zapomnic! Ino 0 deagor lowo —- Oni su dali sebi reé (Kady popressiagl sobie eos). Zam.: Dali “am.: Oni sa 1": Niechaj mnie Zoska © wiersze nie prosi > by zara sig do Kou o preharaie Zot by: Nig. cheie), Zosko, — Polisemia wyrazéw, morfeméw, gramatyki: Przeklady za pomoca slownika:- Nasze stanovigko w te) kwestii + Hawa gomewoers.... Stanowisko: 1) moonuns 2) aoasiocts, Powinno byé: Hawa nosmmen.... Sprzedawca ma prawo dostarczyé towar przed terminem —> Tipoagueu weer 44KOR NOCTABNTS TORIP 10SPOMO. ‘Peawo! 1) saxon, 2) npaso. Powinno bye... MEET Mpa. Zjawisko 2 zakresuene! retun ‘Gnacre, 3) amanasovt. “Tu poninno byés wo oGracr aHepreTm. “To nie ma nie do reecey —> (lumaczenic wewngtrae) 270 ne Meer nuvero KeraTH (am. ne seer mae0H e859). Pochodzenie ostatniego bled jest takie: powiedzieé do rzzezy = exasari erati. Ale w wypadk fo mie ma mie do rzeezy” — do rzecay” ‘ma jut inne znaczenie, jest tylko homonimem pierwszego. ‘Bo ja wiem... (niepewnois) ~> serb-chorw. Jer ja zmam (poniewat wier, bo (na pewno) vier). Powinno byé: Sta ga ja znam... (wziete z poz: 12). Z gary dzigkujemy Wam — ros. C rops: Gnaronapn Bac {jakby: .Stojge na. g6rze.*dzigkujemy”). Powinno byé: Sapauee Gnaromapny... — Zbieznosci i rozbieznoéci w dystrybucji oznaczenia A i oznaczenia B. ‘ odjechaé — quitter tout raucié palenie ~ cesser de Raucié kami franc. jeter une pierre; ale: raucié ws skartenie -+ lancer une accusation; Jak komisia widai te sprawe? > Kae soumtccax uur 2ror nonpoc? Powinno byé: ‘Wyilaje sig pewne, 2 proces spesjalizacji bedzie trwal —> Kaxerea ynepemman 70 mpouisee eneunasunawa Gye npoxoreaTscx. Powinno byé: KameTcr WECOMMERMM... Jestem peweny = 5 yaepent, pewne =: 970 NocoMiFetO, Bid Francuza w jezyku ‘Mam radosé powiadomié Cai Vhomeue = mam zascer casion ~ mam okazie, al radoié, bo po polsku takiego zrotu sie nie u2ywa). Thumaczenie studentow AM w Warszawie: +. B vo 2 spews koaca — 910 omit 16 opranos syncs —> ‘W tym samym caasie skéra jest jednym z narzadSw zmyslow — zamiast podpowiadanego Togika, wspélzaleioicia desvenatow: Rownoczeinie skora.... Co innego: Mipmaxre B To me pews — Prosze przyjsé w tym samym czasie. Widzimy tu wyraénie, 2e falszywy przyjaciel thumacza zastaniajgc tres podobieistwami formalnojezykowymi powoduje na danym odeinku luke ‘w mysleniu tlumacza, kt6ra wypeinia moment przekladu bezdesyenatowego. [AL moGnna xpenxo zea -> Kochalars mocno driada. Powinno byé driadka, Jen = dziad + (tarzec, debrak) i daladeke (krewny). Gonié #lodzieja’> ruars anowes. Powinno byé: npeeaexosaTs sop. ‘npecneaoaare saozer -> praesladowaé alodzieja. Powinno byé: gonié zloczyice. = Zanik jednego ze znaczes, przesunigcie znaczer. TE oGunatent = obywatel, teraz pozostalo tylko + o6tiparens, ‘ylko rpaxzainm Podobaie pyri Jeszere w dyplomich Miko. _mnaczenie mieszcruch, wige obs: a = mutyna, (ylko: skostnieni. Driatanie falscywego przyjaciela'thumacza zilustrowaly na razie zbie?- noéci. Nie w mniejszym stopniu Zeruje on na podobieistwach: Owocna wepélpraca > dpyxronce corpyznvecrso, zam.: noxOTHOpHOE coTpY;IK sectao (owocny = naozoreopHti, wacom) = épyeToREi). (Roxjanka po polsku) To webudzilo w nim wicieklizne (eam. wicieklos). Zestaw powytszych pizykladéw wykazuje rownied, ze fulseywy przy- jaciel thumacan szczeg6lnie. est nicberpicczny pray genetycane) blskodc ‘Ai B. Sprayia mu brak przemydlenia, ogarnicia zviqzku desygnat6w i sadzenie 2 pozoréw. Ale ,pozory myla”. 2 = rlementy.. a5 "AMBIWALENCJA ORYGINAEU Swoistym falsywym prayjacielem thumacza jest ambiwaleneja oryginalu, ezyli niejednoznacenosé (dwuznacanose) oznaczenia oryginalnego ‘modliwoSé dwéch lub wigee} interpretacji odnosnego desy~ Z. Kucéwna spiewala te slowa z akcentem logicemym na ,,kochas2", w p 6&- niejszej — na ,mnie™, poniewad tekst sugeruje zaréwno jedng, jak drug interpretacie. . Jako skutek ambiwaleneji szeroko pojetej.wystepuje odbiér sprzeczny z zamierzeniem méwigeego i utrudnione porozumicnie, co saczegéinie czesto sig zdarza przy méwieniu, kiedy redakeja wypowiedi i je) percepcja sq 2 powodu pospiechu znacmnie mnie starann mowie pisenej. ‘Nie wszystko, co sig wydaje ambiwalentne osobie odezytujacej oryginal jest takowym w istocie. Crgsto sprawea wrazenia ambiwaleneji jest nieprze- ‘myélenie Iub slabe rozeznanie odbiorcy w tresciach danego tekstu. Weémy nastepujaca sekweneje z Wesela Wyspiatiskiego: Pawn Mtooa Buciki mom troche ciasne. Paw Meoor Ato zeraj, moja .zezuj" od ,.zezowas”, ani praypusz- ” (gwarowe ,,zezuc”). Przyjat wiee, 2¢ wedlug zabobomu, kiedy cisng buty, trzcba zezowaé (!) i dat w przekladzie: HEBECTA: Mon tym recut Masocts. KEHHX: Tax xoci, Kou raasanat. Kiedy mu zwrécono na to uwage, poprawit na: Tax cumna, ‘ro He Mewes Rorgraniczenia wige wymaga ambiwalencja absolutna i ambiwaleneja wzgledna Iub pozorna. W wypadku .,Kaziu, ty kochasz mnie” ambiwa- Iengja jest absolutna, w wypadku ,,A to zezuj...”” — pozorna, Poniewaz odcinek tekstu nie wystepuje w izolagji, a jego otoczenie, zwigzek z innymi desygnatami ustawiajg zazwyczaj wiasciwa jego inter pretacje, ambiwalencja rzadko bywa absolutna. Prayklady: Jeden z numesow ,,Expresu Wisczomego” ze stycania 1977 r. zawieraltytut:,»Dat kie ‘ownicenicletniemu, 69 spowodowato wypedsk". 7-letnia dziewezynka, Ktora uslyszala u ten tyul, zapytata: A samochéd zostal bez kierownicy?” Tredé-notatkl wyjasnisa dale}, ‘de z poczathu ojciee sam prowadzil waz, a potem przckszsl Kierownieg nieltniema son's robbery ~ 1) obrabowanie mojego syna, 2) synowy rabunek. Desyenat Tub desyenat og6lny Wyiasni, czy syna obrabowano, czy tez syn rabowa ‘Kiedy wedeil, now zaczal raucaé tig ma nig 2 pigSeiami. 1 ym razem ueiekl ‘Tym razem teé uciekla. 2) Tym razem wreszcie ucie wikazaé werske wladciva. Wgledna ambiwalencja trzech przytoczonych sekwencji przynajmie] rownowady sig ich zwigzloscia. Ogéinie zas ambiwalencja, nawet wzgledna, Jest oczywigcie zjawiskiem nicpozadanym, nie tylko z uwagi na aspekt I. ale i na aspekt 2. Weémy 2danie: Texyunyio maruaerky maspaau nari ncrkoli ocraGaema nanpsxerma n mmpa, Jest to niezbyt fortunnie zreda~ gowane. Wystarezylaby do poprawnosei najprostsza transformacja — prrestawienie: Texyimyio nsTHNeTEY MaSBAIM NaTHXeTKOH Mupa M OCma~ Gnemux HampaxeHns. 1 Emisja pyléw i gazéw toksyeznych”. Dla niewtajemniczonego jest to ambiwalencja absolutna: czy tylko gazy sq toksycene, czy réwniek pyly? Podobnie: ,,Podporzadkowanie wiernosei szczegdtowe} wiernosei ogé! — co ezemu ma byépodporzadkowane? ,.Marysi wycigtotrzeci migdat” — cay tak xwany trzeci migdat, czy jué trzeci migdal? migdaléw sig nie wycina, ale dla Scislosci formatne} wtak zwany”? (choé to wprawdzie naruszaloby prawo oszczednosei j¢zy- kowe)). 2e dla rozwiktania ai obszerne rozeznenio dalcko nieraz wykraczajace poza sam tekst : Weamy XI strofe pierwszego rozdziatu Fugentusza Oniegina, kisra tak méwi o bohaterze powiesci: ‘Kax olf yex xangtica wossnt, Hesomitolt mcr oxanars, yrs memmmocrs woyscurrs, —-Momarh ut TpeGoraTs mpusnanos, Tiyrare ormamusent roronsn, TIpuerwol asertio saOannx, ‘Yomont wt erpacrato noGesars, — Tlaxars ypoxits ricuane! Chod: Leo Belmont w 1902 r. mi dwieima linijkami strofy. 35A kiedy prayidzie eala drzae, ‘Moraly prawié joj jak ksigdz. — a potein zmicnit na: 1A sty do sizeeia paysite bram, Dawal jej lekeje sam ma sam, Kardynalna zmiana, ‘Tuwim przetumaczyl: sae skryé sig-z nia — 1 tam Tig ae Zoicona wersie, ale w duchu ogéIne} swej tendencji udobitniania, wy- bral A. Wazyk: Nie jest jednak pewne, czy nalegato Belmontowi zmieniné pierwotna wersje. Podkresloné desygnaty waskie oryginalu opicwaja na dzieweryne, .dobrego dom” chyba. Wobec panien, w dodatku z .,dobrezo /gor w tamtych czasach byt surowy — rozluénial sig on dopiero idanic Kochanka bylo w przypadku mezatck rzccza skandaliczng bylo dla pany. vyé z tym rygorem, ponadto — prawdopodobietistwo wersji A kiedy prayiie cala dréac, Moraly peawié jel jak etade ‘Tego typu tresci nie objete bezposrednio tekstem, ale powiazane wza jemnym uwarunkowaniem z jego tresciami nazwiemy paradesygnatam @.1V 4). O ile powyzej wybmigcie z ambiwalencji bylo dla thumaczy nakazem -erytorycznym, o tyle kwestia wypowiedziana praez nauczycielke muzyki: +My pupil will come soon” w filmic angielskim The card?, zavierajgea skladnik catkowicie ambiwalentny, bo nie wiadomo, czy chodzi o ueznia, zy 0 ucrennice — moze byé przekladana w tym szczegéle we wznania "ry, 21 vIII77. thumacza, poniewat szczegét ten nie wychodzi na jaw w A wige ambivalence moze spowodowaé sima_morfolog saz. jezyk przekladu samym swoim ikladem inalu. Np. tytut poematu Bloka JTeenadi traci ambiwalencie. Ambiwalencje powoduje czestokroé polisemia zoaczna wyrazéw majdujacych sig w zwvigzku derywacyjnym. Np. (biore ze slownika Doroszewskicg ciemnieé. Pierwsze znaczenie ciemniésig—to''t 3: ,,Las(...)eiemmi sina podicie- lisku zgnitego ig jednoznaczna). Drugie sigciemnym’. ,.Niebo ciemni sig noca, wichura chmury 28 ambiwaletna, poniewa2 modliwe jest i pierwsze znaczeni sma te same znaczenia co ‘ciemnie€ sie’, tylko w odwrotne} Kolejnoscis pierwsze znaczenie: ,,Nad ciemniejgcq ziemia zapalaly sig rojowiska Swiatel” «..Gnowu ambiwalencja). Lepsza dla jgzyka bylaby prosta opozycja: ,ciemnieé sig" — znaczenie pierwsze, ,ciemnieé” — maczenie drugie. Wystepuig wypadki funkejonalnego potraktowania ambiwalencji, Np. w Zartobliwym opowiadanku doweipny urwis, ktéremu kazano zaniesé otanikowi Buffonowi 2 banany — i kt. nna zdziwienie Buffona: ,,Jak — zjadles!” odpowinda ,,A ta drugi banan. ‘Wypadkiem ,rozgrywania”” ambiwalentnego skladnika jest chyba wiersz Borys Pasternaka — apostrofa do ukochanej He tporark” @.4 3 strofa): FE Gouuime seex yaa m Cex WM, arma os, stot! pyr, Bomyee— 3a 70 1e6x moGun, On craner xac-m6ym ro omeaTemti Gemsit ener | Benell, wow Spe, west aGaxyp, € r060H1—Genen Goma. Mem Gensitt Gur 1a n6y! Thumaczenie w warstwie znaczeniowej: ‘Kochalem cie nad wszystkie zayeigstwa i kleski ~ dlateyo Ze zi0ikle biale Swiatlo prey tobie jest bielsze od bilidel. Teraz éwiatfo jest mala, ale, na Boga, moja prayjacidtko, stanie sie, 2 bedaie bilsze od maligny, od abazuru, od bislego bandséu na czole. Joanna Salamon atakujge w ,,Literaturze na Swiecie” (ar 3 ptzeklad E. Balcorzana tego wiersza (ib. nr 8/1!i¢my inwariant (niezmiennik) jako desygnat wrglednie jego skiadnik, kt6rego przy Gumaczeniu nie mozna usungé lub zastapié bez uszezerbku dla zawai ja ta pokazuje, 2e dopuszezalne. od Scisle wiernego 9. pigtra, inwarianta, tak mnie} wigcej, jak okragk wianta w powiedzeniu: item”. Z kolei w iednym 2 podrgeznikéw mamy: ©. — Ban ne 14 ora Tomapauut sy suucaur? — a, ma 4 BP. — Panowie muzyey ma'14. pigito? — Owszem, na 14. : me Powinno byé 13. pigtro™, Jest to Humaczenie w kluczu, zestawiane Z oryginalem. Mimo fikeyjnosci dialogu zmiana jest niedopuszczalna, pizypadck 2 tego zestawienia, W pewne} rozprawie ina sig 0 Ksigace Ifa i Pietrowa Jedhopigtrowa Amerykca Onmosrexmax Awepixa, Powinno wige byé niet 9 znamienne dla Ukrainy, wybrane je) Konkre- tyzacje w postaci miast. Natomiast zdania Sxexypeus nocerma Anexcan- poner m Xapsxon w Zadnym wypadku nie mogma przettumacryé: Wycicezka zwiedzita Kijéw i Pottawe”. Konkretne miasta sq tu oczywi wynika, ze konkretne uktady decydui desygnatu. Poza jego waskosci 'W medyeynie, dla praykladu, wy ciowany”, ,,odezyn zasadowy”. W tekScie medycznym rzeczowym owe ‘desygnaty beda Zelaznym inwariantem. Ale zaiGémy, 2 bohater jakiegos opowiadania, pracownik laboratorium, pomstuje: ,,.Mam juz dosé tych fP, wystepuia tez, szczegdlnie w tekstach wierszowanych, wzory: 170 > 2fP, 270 > IfP, a nawet przesunigeia pray tlumaczeniu granicy migdzy frazami. Pryklady: (©. Lokalizaci huty dokonane w wynikuu wielu prac studiainych i popreedzono szeregiem analiz P. Jloxammannx sapom G32x— mpoxmmereta nose naLorax INyEMONNEK pa6or. Ei mpemmecrsogan ps axamno8,Tedng fraze rozbito na dwie. Podyktowala to réénosé form gramatyez- nych AGB. (0. 1 soops yao nerbow. On paneenax 2ers0e TIATHE ACK H € ROTOCS DP. Precig rozwiewal suknig kobiey i jel wlosy. Thumacz Sciggnat dwie frazy w edna. (©. Byt murarzem, 2xykiym robotaikiem, Zawitofei administacyine malezaly do daie- Aainy, w hte} sig ie wyzawal. P. Ox Gun mavens, Mpocroit peGowul, ox ne pasCnpace » roaxniax «Nm expat ‘Tu nastapito prresunigcie granicy miedzy frazami, Przenicsienic takie Iaezy sie w szezeg6lnosci z przeksztaleeniaml, transformacjami jezykowymi VS LW praktyce thumaczeniowe} fraza spravdza sig jednake w_wiekszosei wypadkéw jako integralna jednostka przeKadowa. iv . SPECYFIKA PRZEKEADANIA ‘W ZALEZNOSCL OD RODZAJU TEKSTU 1 RZECZYWISTOSC — SWIADOMOSC — MOWA Tekst jest przetworzeniem rzeczywis Preetworzenie owo nie sprowadza sig do uzewngtrznienia werbalnie mysli, ujmowanej uzewnetrzniona mysl. Operacia j Sei — i to rzutuje na jego (nie méwige juz o innych skladnikach swiadomosei) nie sprowadza sie do samych sléw. , Jezyk Mamie glosowi, a glos mySlom klamie". Jest to KtSry spenetrowal sprawe swiadomosei i jezyka we Ww swojej Ksigtee Bx labjrintho (W-wa 1962) méwi ukaniu stéw dla rzeczy, kira sig ju Iiedy jest tylko cauciem sensu, jeszoze nie nazwanego — ezystej formy, kiedy jest jut tylko nazwa, ktéra juz nic nie mé wyobrani, ani do uczucia, ezysty di ‘czlowieka parajgcego sig jezykiem: pfalszywemu przyjacieloy ‘oznaccenia; miesza sie oznaczenia. Oto pracownik jednej z uezelni, 2 prze- ieciem wypowi przez pani dzi zauwatajgc tego, choé dia niego jest zupelnie cocaywisty fakt, Ze nie jest ona dziekanem (enane zjawisko zeslizgu stow- nego) — jakas paralela z pianista, preyzwyczajonym do sponti grania ze sluchu i nie postrzegajgcym, Ze gra w pewnym szezegéle pie to, €0 jest w nutach. P. (Literatura na Swi Grassa jak dwie krople wd) .-- pisarz podobiy do amy tu stwierdzenie, ze do Grassa 45