REHBERLİK NOTLARI

1. ÇAĞDAŞ EĞİTİM VE REHBERLİK

Eğitim: İki farklı eğitim yönteminden söz etmek mümkündür.

• Geleneksel Eğitim: Sadece Öğretim ve Yönetim kademeleri bulunur.
• Çağdaş Eğitim: Geleneksel eğitimden farklı olarak Öğretim ve Yönetim
kademelerinin yanında Öğrenci Kişilik Hizmetleri (ÖKH) kademesi de bulunur.

Öğrenci Kişilik Hizmetleri (ÖKH): Bireyi her gelişim alanında destekleyerek bir bütün
olarak yetiştirilmesini amaçlayan hizmetler bütünüdür. Bireysel farklılıkları ortadan
kaldırmayı değil, desteklemeyi amaçlamaktadır. Beş kapsamda ele alınır.
• Sağlık Hizmetleri: Okullardaki aşı, göz muayenesi, diş muayenesi vb. hizmetlerdir.
• Sosyal Yardım: Fırsat ve imkân eşitliği sağlamak için sunulan burs, yurt, kredi,
kısmî zamanlı çalışma vb. gibi hizmetlerdir.
• Rehberlik Hizmeti: Öğrenciye sunulan kişisel danışmanlık vb. gibi hizmetlerdir.
• Özel Eğitim ve Yetiştirme Hizmet: Normal dağılımın altında veya üstünde başarı
gösteren öğrencilere sunulan hizmetlerdir.
• Sosyokültürel Hizmetler: Öğrencilerin okullarındaki serbest zamanlarını verimli
geçirmelerini sağlayan tiyatroya gitme, müze gezme, piknik yapma vb. gibi
hizmetlerdir.

Birey à Psikolojik Danışma à Rehberlik à ÖKH à Çağdaş Örgün Eğitim Hizmeti

Rehberlik: Rehberlik bireye yol değil yollar gösteren bir kişisel yardım hizmetidir. Sadece
sorunlu öğrencilere değil, bütün öğrencilere sunulan bir hizmettir. Rehberliğin birincil
amacı bireyin kendini tanıması, nihai amacı ise bireyin kendini gerçekleştirmesidir.
Rehberliğin uyulması gereken belirli temel ilkeleri vardır.
• Süreç: Rehberlik süreçle kısıtlanamaz, süreklilik esastır.
• Birey: Rehberlik hizmeti birey merkezlidir.
• Bireyi tanıma: Rehberliğin birincil amacıdır.
• Çevreyi tanıma: Bireyin içinde bulunduğu çevreyi tanıması esastır.
• Uyum sağlama: Bireyin içinde bulunduğu çevreyle uyum sağlaması esastır.
• Seçim yapma: Bireyin kendi seçimlerini yapma kabiliyeti kazanması esastır.
• Kendini gerçekleştirme: Rehberliğin nihai amacıdır.
Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi: İnsan ihtiyaçları evrenseldir. Bir kademedeki
ihtiyaçlar karşılanmadan üst kademeye geçilemez. Her birey kendini gerçekleştirme
potansiyeline sahiptir. Ancak birçok birey çevresel etkenlerden dolayı kendini tam olarak
gerçekleştiremez. İhtiyaçlar altı kademe olup yedinci kademe kendi gerçekleştiren bireydir.
İlk dördü temel ihtiyaçlar, son üçü gelişimsel ihtiyaçlar olarak adlandırılmaktadır.

1. Fizyolojik İhtiyaçlar: Yeme, içme, cinsellik vb. ihtiyaçlardır.

2. Güvenlik İhtiyacı: Barınma, para biriktirme vb. ihtiyaçlardır.
3. Ait Olma – Sevme/Sevilme: Eş, dost sahibi olma, bir gruba dahil olma, yakınlık
duygusu içerisinde olma vb. ihtiyaçlardır.
4. Saygı – Saygınlık: Takdir edilme, mevki sahibi olma, hatırlanma vb. ihtiyaçlardır.
5. Bilme – Anlama: Anlama, öğrenme vb. ihtiyaçlardır.
6. Estetik: Sanatsal ve kültürel faaliyetler vb. gibi ihtiyaçlardır.
7. Kendini Gerçekleştirme: Bireyin potansiyelini tam verimlilikle yaşamına
aktarmasıdır. Kendini gerçekleştiren birey yalnız kalmaktan korkmaz. Sorunlardan
kaçmaz ve çözmeye çalışır. Az sayıda dostu vardır. Mükemmel olmadığını kabul
eder. Bazen mutlu bazen mutsuz olur. Her duyguyu çekinmeden yaşar. Eleştiriye
açıktır. İnsan ilişkileri sağlamdır.

Rehberlik Modelleri: İki başlıkta incelenir.

1. Tarihi Modeller: Beş başlıkta incelenir. İlk dördü geleneksel model olarak bilinir.
• Parsonian Model: Rehberlik faaliyetini başlatan ilk model olup 1908’de
Parsons tarafından bir büro açılarak geliştirilmiştir. Rehberlik eğitimi
başladığında eğitim alanında değil, mesleki alandadır. Birey ve meslek uyumunu
amaçlamaktadır. Parsonian model önce bireyi tanır sonra meslek analizini yapar
ve birey ile meslek uyumunu sağlamaya çalışır.
• Eğitim Süreciyle Kaynaştırılmış Model: Temsilcisi Brewer’dir. Rehberlik ilk
kez eğitim alanında uygulanmıştır. Rehberlik ilk kez ders saati olarak
düzenlenmiştir. Bireysel farklılıklar dikkate alınmamıştır.
• Özellik Faktör (Klinik Yaklaşım) Kuramı: Parsonian modele dayanır. Bireyi
tanımaya yoğunlaşmıştır. Sadece sorunlu bireylere yönelik çalışma yürütmüştür.
Uyguladıkları testleri dosyalamış ve ilk toplu dosya sistemini geliştirmişlerdir.
• Karar Vermeye Yardım Süreci Olarak Rehberlik: Rehberliği bireyin
toplumsal yaşamda karşılaştığı karar, kesinti ve geçiş durumlarında sunulan
profesyonel bir hizmet olarak görmüşlerdir.
• Gelişimsel Model: Geleneksel modellere tepki olarak ortaya çıkmıştır. Bireyin
gelişim görevlerini kazanmasına destek vermektedir. Her dönemde gelişmeyi
hedefler ve öğretmen odaklıdır. Bütün öğrencilere yönelik olup esnektir. Sadece
eğitim kurumlarında verilir ve okul öncesinden lise son sınıfa kadar devam eder.
2. Örgüt Modelleri:
• Merkezileşmiş (Uzmanlaşmış) Model: Psikolojik danışma hizmeti ön
plandadır. Kalite düzeyi yüksek ve gizlilik esastır. Ancak iş birliğinden uzaktır
ve rehberlik hizmeti bütün öğrencilere ulaşamaz.
• Merkezileşmemiş (Uzmanlaşmamış) Model: Psikolojik danışma hizmeti geri
plandadır. Kalitesi düşüktür ve gizliliği zordur. İş birliği ön plandadır ve
rehberlik hizmeti bütün öğrencilere ulaşır.
2. REHBERLİK TÜRLERİ

Hizmet Alanına Göre Rehberlik Türleri:

• Eğitim Alanında Rehberlik: Rehberlik hizmetinin en fazla yoğunlaştığı alandır.
• Sağlık Alanında Rehberlik: Sağlık ocağı vb. kurumlarda sunulan rehberliktir.
• Sosyal Yardım Alanında Rehberlik: SHÇEK, Huzurevi vb. kurumlarda sunulur.
• Endüstri Alanında Rehberlik: İŞKUR ve sendikalarda sunulan rehberliktir.
• Adalet ve Güvenlik Alanında Rehberlik: Cezaevi, ordu, mahkeme vb. kurumlarda
sunulur.

İşlevine Göre Rehberlik Türleri:

• Uyum Sağlayıcı Rehberlik: Bireyin girdiği yeni ortamlara, yeni durumlara ve
sistem değişikliklerine uyum sağlamasını amaçlayan rehberliktir.
• Geliştirici Rehberlik: Bireyin gelişim süreci içerisinde ortaya çıkan gelişim
görevlerine destek veren rehberliktir.
• Yöneltici Rehberlik: Bireyi toplumsal yaşamda meslek, okul, ders, kulüp vb. gibi
durumlarda yaşadığı kararsızlıklarda yöneltici destek veren rehberliktir.
• Ayarlayıcı Rehberlik: Öğretim programcılarına verilen rehberliktir.
• Tamamlayıcı Rehberlik: Öğretmene verilen rehberliktir.
• Önleyici Rehberlik: İstenmeyen davranış ve alışkanlıkların ortaya çıkmaması için
verilen rehberliktir.
• Kriz Yönelimli Rehberlik: Aniden ortaya çıkan ve acil müdahale gerektiren afet,
kaza, kayıp vb. durumlarda sunulan rehberliktir.
• İyileştirici Rehberlik: Ortaya çıkan sorunların çözümü için sunulan rehberliktir.

Öğretim Kademesine Göre Rehberlik Türleri:

• Okul Öncesi Rehberlik Kademesi: Kişisel-sosyal rehberlik ön plandadır.
• İlkokul Çağı Rehberlik Kademesi: Eğitsel rehberlik ön plandadır.
• Ortaokul Çağı Rehberlik Kademesi: Eğitsel ve mesleki rehberlik ön plandadır.
• Ortaöğretim (Lise) Çağı Rehberlik Kademesi: Kişisel-sosyal ve mesleki
rehberlik ön plandadır.
• Yükseköğretim (Üniversite) Çağı Rehberlik Kademesi: Kişisel-sosyal rehberlik
ön plandadır.

Birey Sayısına Göre Rehberlik Türleri:

• Bireysel Rehberlik: Bireye yönelik bilgilendirme hizmetidir. Uzmanın yanı sıra
diğer öğretmenler tarafından da sunulabilir.
• Grupla Rehberlik: Gruba yönelik bilgilendirme hizmetidir. Uzmanın yanı sıra
diğer öğretmenler tarafından da sunulabilir.
• Bireysel Psikolojik Danışma: Bireye yönelik psikolojik danışmanlık hizmetidir.
• Grupla Psikolojik Danışma: Gruba yönelik psikolojik danışmanlık hizmetidir.

Problem Alanına Göre Rehberlik Türleri:

• Eğitsel Rehberlik: Bireyin eğitim ortamından en fazla verimi almasını sağlamak
için sunulan rehberliktir.
• Mesleki Rehberlik: Bireyin kendine uygun meslek seçebilmesini sağlamak için
sunulan rehberliktir.
• Kişisel Rehberlik: Bireyin kişisel ve sosyal ihtiyaçlarına yönelik sunulan
rehberliktir.
Mesleki Danışma: Mesleki anlamda kararsızlık yaşayan bireye sunulan rehberliktir.

Mesleki Doyum: Bireyin yaptığı işten maddi ve manevi haz duymasıdır.

Mesleki Olgunluk: Bireyin içinde bulunduğu gelişim döneminin mesleki görevlerini

yerine getirmesidir.

Mesleki Gelişim Kademeleri:

• Uyanış ve Farkında Olma (5-12 yaş)
• Meslekleri Keşfetme ve Araştırma (12-15 yaş)
• Karar Verme (15-18 yaş)
• Hazırlık (18-23 yaş)
• İşe Yerleştirme (23+ yaş)

Meslek Seçimini Etkileyen Faktörler: Bireyler yetenek, ilgi ve değer faktörleri

kapsamında meslek seçerler.

Mesleki Gelişim Kuramları:

1. Parsons’un Özellik – Faktör Kuramı: Bu kurama göre meslek seçimi üç kademede

gerçekleşir. Meslek bir anda seçilir.
• Her bireyin kendine has özellikleri vardır.
• Her mesleğin kendine has özellikleri vardır.
• En iyi meslek seçimi birey ve mesleğin özellikleri arasında uyum olmasıdır.
2. Ginzberg’in Gelişim Kuramı: Meslek seçimi bir anda gerçekleşen bir durum değildir.
Meslek seçimi ilk çocukluktan ergenliğe, ergenlikten genç yetişkinliğe kadar devam
eden bir süreçtir. Birey 5-11 yaş arasında meslek konusunda fantezi dönemindedir.
11-17 yaş arasında geçici seçimler yapar, 17-23 yaş arasında ise gerçekçi seçimlere
yönelir.
3. Super’in Benlik Kuramı: Meslek seçimi yaşam boyu devam eden bir süreçtir.
4. Roe’nin İhtiyaç Kuramı: Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisine dayanır. Psikolojik
ihtiyaçların bireyin meslek seçimini etkilediğini savunur. Ebeveyn tutumu meslek
seçiminde oldukça etkilidir. Roe, meslekleri insanlarla ilgili olanlar ve insanlarla ilgili
olmayanlar şeklinde iki başlıkta incelemektedir.
5. Holland’ın Kişilik Kuramı: Kişiliğin iş dünyasına yansıdığını savunmaktadır. Bireyin
kişilik özellikleri ile seçtiği meslek arasında bağ vardır. Gerçekçi, Sosyal, Araştırıcı,
Girişimci, Sanatçı ve Gelenekçi olmak üzere altı farklı kişilik olduğunu düşünmüştür.
3. OKULLARDA SUNULAN REHBERLİK HİZMETLERİ

Doğrudan Hizmetler: Öğrenciye doğrudan temas eden hizmetlerdir.

• Psikolojik Danışma Hizmeti: Bütün rehberlik hizmetlerinin özüdür.
• Bireyi Tanıma Hizmeti: Rehberliğin birincil amacıdır. Bütün bireyleri kapsar.
• Bilgi Toplama ve Yayma Hizmeti: Bireyin toplumsal yaşamda ihtiyaç duyduğu
verileri onun hizmetine sunmaktır.
• Yöneltme ve Yerleştirme Hizmeti: Bireyin yapacağı seçimlere ilişkin rehberlik
edilen hizmettir.
• İzleme ve Değerlendirme Hizmeti: Daha önce sunulmuş rehberlik hizmetlerinin
devamı niteliğindeki hizmettir.
• Oryantasyon Hizmeti: Bireyin ortama uyum sağlamasını amaçlayan hizmettir.
• Sevk (Refere) Hizmeti: Yeterliliğini aşan durumlarda bireyi ilgili kişi veya kuruma
yönlendirme hizmetidir.

Dolaylı Hizmetler: Öğrenci için onun çevresinin düzenlenmesine dayanan hizmetlerdir.

• Plan-Program Hazırlama Hizmeti: Üç şekilde yapılır.
o İl/İlçe Rehberlik Programı: Rehberlik Araştırma Merkezi (RAM) tarafından
hazırlanır.
o Okul PDR Programı: Her okulun rehberlik servisi tarafından hazırlanır.
o Yıllık Sınıf Rehberlik Programı: Her sınıfın rehber öğretmeni tarafından
hazırlanır.
• Müşavirlik (Konsültasyon) Hizmeti: Uzmanın okulda ortak rehberlik anlayışı
oluşması için bilgi, beceri ve deneyimini öğretmen, yönetici ve velilere
aktarmasıdır.
• Çevre ve Veli ile İlişki Hizmeti: Okulun çevresindeki belediye, hastane, emniyet
vb. gibi kurum ve kuruluşlarla ya da ailelerle seminerler, toplantılar vb. gibi
etkinliklerle bilgi alması veya vermesidir.
• Araştırma ve Değerlendirme Hizmeti: Rehberlik kapsamına giren konularda
araştırma ve değerlendirme yapma hizmetidir.
4. BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ

• Test Teknikleri: İki başlıkta incelenir.

o Maksimum Performans Testleri: Yeteneği ve başarıyı ölçer.
§ Yetenek Testleri: Bireyin doğuştan getirdiği güçleri ölçen testlerdir.
a. Genel Yetenek Testleri: Genel zihin yeteneklerini ölçer.
b. Özel Yetenek Testleri: Özel zihin yetenekleri ölçer.
§ Başarı Testleri: Başarıyı ölçen testlerdir.
a. Standart Başarı Testleri: KPSS, LGS, AYT vb. testlerdir.
b. Öğretmen Yapımı Başarı Testleri: Yazılı, sınav vb. testlerdir.
o Tipik Davranış Testleri: Bireylerin kişilik, ilgi ve tutumlarını ölçer.
§ Kişilik Testleri: Sorunları olan bireylere yardım etmek amacını taşır.
a. Standart Kişilik Testleri: Bireyler kendilerine verilen soruları şıklar
arasından seçtiği testlerdir.
b. Projektif Kişilik Testleri: Resimler, mürekkep lekeler vb. gibi daha çok
iç dünyaya yönelik testlerdir.
§ İlgi Envanteri: Bireyin hoşlanma tepkilerini ölçen test uygulamalarıdır.
§ Tutum Ölçekleri: Bireyin herhangi bir nesneye, olaya veya duruma karşı
geliştirdiği duygu, düşünce ya da davranışları ölçen testlerdir.
• Test Dışı Teknikler: Beş başlıkta incelenir.
o Gözleme Dayalı Teknikler: Gözlemsel verilere dayanan tekniklerdir.
§ Gözlem Listesi: Bir özelliğin varlığı-yokluğu üzerine yoğunlaşmaktadır.
§ Derecelendirme Ölçekleri: Özelliklerin görülme sıklığını inceler.
§ Özellik – Kayıt Çizelgesi: Farklı alanlardaki özelliklerin varlığı-yokluğu
üzerine yoğunlaşmaktadır.
§ Anekdot: Belli bir ortamdaki birey davranışının ayrıntılı ve objektif olarak
kaydedilmesidir.
o Kendini Anlatmaya Dayalı Teknikler: Kişisel ifadelere dayanan tekniklerdir.
§ Anket: Toplumsal nitelik taşıyan herhangi bir konuda hazırlanmış soru
listesiyle bireyden bilgi alınmasıdır.
§ Problem Tarama Listesi: Okul genelindeki sorunların tespitinde kullanılır.
§ Görüşme: Öğrenciyle yüz yüze görüşerek bilgi alma durumudur.
§ Otobiyografi: Öğrencinin kendi yaşam öyküsünü yazılı olarak anlatmasıdır.
§ Arzu Listesi: Yarım kalmış arzuların tespiti için kullanılır.
o Sosyometrik Teknikler: Bireylerin birbirleriyle ilişkilerine yoğunlaşır.
§ Sosyometri: Bir gruptaki etkileşim örüntüsünün belirlenmesinde, grubun iç
yapısının belirlenmesinde ve bireylerin hangi durumlarda kimi tercih
ettiğinin tespitinde kullanılır.
§ Kimdir Bu?: Bireyin kendini nasıl algıladığı ve başkaları tarafından nasıl
algılandığı hususunda bilgiler veren tekniktir.
§ Kime Göre Ben Neyim?: Bireyin kendini nasıl algıladığını ve başkaları
tarafından nasıl algılandığını belirttiği tekniktir.
o Drama ve Oyun Teknikleri: Drama ve oyunlara dayanan teknik testlerdir.
§ Psikodrama: Bireyin grup içinde iyileştirilmesini amaçlayan bir yöntemdir.
§ Sosyodrama: Ortak ve güncel bir sorunun grup tarafından oynanmasıdır.
§ Oyun Terapisi: Bireyin oyun ve oyuncakla ilişkisinden hareketle
tanınmasını amaçlayan tekniktir. Okul öncesi ve ilkokul kademesinde
kullanılır.
o Diğer Teknikler: Çeşitli teknikleri içerir.
§ Vaka İncelemesi: Davranış bozukluğu, uyum sorunu, akademik
başarısızlık, öğrenme güçlüğü vb. sorunları olan bireylerin derinlemesine
incelenmesidir.
§ Vaka Konferansı: Bir grup psikolojik danışmanın karmaşık durumlar için
bir araya gelmesidir.
§ Veli Konferansı: Uzmanın öğrenci velileriyle bir araya gelmesidir.
§ Vaka Temsili: Olası bir olayı canlandırmaktır.
§ Bibliyoterapi: Uzmanın bireye ve ailesine farkındalıklarını artırmak için
kitap önermesidir.