Naging paksa ng usapan sa daang Anloague, bundok, at

maging sa ibang panig ng Maynila ang paghahanda ng

isang masaganang hapunan ni Don Santiago delos Santos
na mas kilala sa tawag na Kapitan Tiago…

Sigurado 'yan! Bukod sa

mayaman na ay bukas-palad
siya sa mga mahihirap at
nangangailangan!

Tiyak na maraming
dadalo sa "engrandeng" Kaya nga mahal siya ng
handa ni Kapitan Tiago mga tao at iginagalang saan
mamayang gabi! man.

Abala na sa pagtanggap ng panauhin sa mansyon

ang mga kasambahay ni Kapitan Tiago…

Magandang gabi. Tuloy

po kayo…

Sa isang panig ng bulwagan ay manaka-

nakang nag-uusap ang mga kababaihan.
 Ganoon din ang mga kalalakihan…

Akalain n'yo sa loob ng

dalawampung taong Ipaumanhin n'yo,
Diyan mo makikilala ang
paglilingkod ko sa bayan ng tayo'y nasa bahay ng
kamang-mangan at
San Diego, ilan lang ang
pagkawalang bahala ng isang indio.
naghatid sa aking pag-alis.
mga indio!

Nagpapaalala lang po
kami…

Ah…huwag kayong
mabahala! Si Kapitan
Tiago ay di nagpapalagay
na siya ay isang indio!

Sasagot pa sana si Padre Damaso nang dumating
si Kapitan Tiago at…
kinararangal kong ipakilala
sa inyo si Don Crisostomo
Ibarra. Anak ng aking
yumaong kaibigan…
Habang nakikipag-kamustahan si Ibarra sa mga
panauhin ay matamang pinagmamasdan siya ni
Tenyente Guevarra.
Siya pala si Crisostomo
Ibarra…

Ikinagagalak ko pong
makadaupang palad kayong
lahat… Teka? Sila ang dating
kura sa aking bayan at
kaibigan ng aking ama…
 Ipagpatawad po ninyo.
Hindi man lang umimik si Padre Damaso Tila ako'y nagkamali.

Nagkatinginan ang Ilang

naroroon.

Hindi ka nagkamali ngunit

kailanman ay di ko naging
matalik na kaibigan ang iyong
ama.

Upang maiwasan ang pagkahiya ni Ibarra

ay…

Binabati ko kayo sa inyong

padgating, at nawa'y lalong
maging mapalad kayo kaysa Nakilala at nakapulong ko
inyong ama. ang inyong ama at Lumuwag ng bahagya ang paghinga
masasabi ko na isa siyang ng binata sa tinuran ng Tenyente.
Bahagyang nakaramdam marangal na Pilipino
ng hiya ang binata…
Hindi ko akalain na
makikilala ko sa piging na
ito ang anak ng butihing
si Don Rafael

Ginoo…ang papuring inukol

Sinabi ko lamang ang n'yo sa aking ama ay pumaram
kaukulang papuri sa inyong sa aking alinlangan tungkol sa
ama. kanyang naging palad.
 Ilang sandali pa'y nakisalamuha na si Ibarra sa mga
panauhin…

Maitutulad sa mahahalagang
hiyas ang kababaihan sa ating
bayan.
Salamat sa papuring
marahil ay sa ibang lupain
nagbuhat.
Sa harap ng hapunan ay patuloy ang pagbabalitaan…

Hindi kaya maaaring

nalimot n'yo na ang Bagama’t ako’y nasa ibang
Pilipinas sa loob ng bansa, hindi ko nakakaligtaan
humigit-kumulang na na alalahanin ang aking
Ibig mong sabihin, nagsayang ka ng
pitong taon? bayan.
pera upang matutihan lamang ang
maliliit na bagay na iyon na maski
batang nag-aaral ay alam iyon
Painsultong sumagot si Padre Damaso.

Sa bawat bayan na marating ko'y

nililisan kong batid ang kanilang
kasaysayan ng pamumuhay,
politika, relihiyon, anupa't sa
kanyang kabuuan…
Sa halip na magalit si Ibarra ay…
Bahagyang ngumiti si Ibarra
at…

Mga ginoo… huwag kayong

magtaka sa kapalagayang loob na
ipinakikita sa akin ng aming dating
kura. Kaya lamang ay sinasariwa po
niya ang madalas ma pagpapaunlak
sa aking ama at yamang tapos na
rin lang ang masaganang hapunan,
pahintulutan n'yo akong
makapagpaalam.

Nang wala na ang binata…

Nakita na ninyo! Iyan ang

masamang bunga ng pagpapadala
ng kabataang Indiyo sa Europa…
dapat itong ipagbawal ng
pamahalaan!
Nasa gayon siyang pagmumuni-muni
nang…
Samantala, matamang pinagmamasdan
ni Ibarra ang kapaligiran…
Binata… mag-
iingat kayo!

huh?!

Anong kababalaghan ito?

Diyata't sa loob ng pitong taon
ay wala man lang nagbago sa
pook na ito! Ganito rin ito nang
ako'y lumisan, walang
pagbabago!
 Masasabi ba ninyo sa akin
kung ano ang nangyari sa
Kayo pala Tenyente, subalit ano Hindi ka nagkakamali kanya?
po ang dapat kong ipag-ingat? Sa binata…
inyong tinuran, may palagay
akong naging kaibigan kayo ng
aking ama.

Kung gayon ay wala nga

kayong alam sa kanyang
pagkamatay sa
bilangguan.
Di halos makapaniwala si Ibarra
sa kanyang narinig…
Sa bilangguan?!
Namatay ang aking ama
sa bilangguan!

Gaya nang
pagkakaalam ng
lahat.

Masaganang luha ang dumaloy sa mga mata ni Ibarra.

Sinikap niyang mabatid ang lahat ukol sa sinapit ng ama… Dahil sa hindi pangungumpisal, si
Don Rafael ay madalas paratangan
ni Padre Damaso. Pinaghinalaan
siyang isang pilibustero at erehe!
 Hanggang sa pulpito at pinasasaringan siya ni Padre Damaso na naging mahigpit
niyang kaaway. Isang araw, tinukso ng mga bata ang mangmang na taga-singil ng
buwis…

Marupok ang ulo! Hindi

Malaki na bobo pa! marunong bumasa at
sumulat!

Ang tabil ng dila mo

Napikon ang mangmang at hinabol ang paslit ka!
mga bata. Nang abutan nito ang isa sa mga
iyon ay binitbit ito at pinagsasampal.
pak
pak

Aray! Tama na po! Hu

hu hu! Tama na po!

Iyon ang tagpong nakita ng iyong ama. Sa tindi ng galit ng mangmang ay siya
ang napagbalingan nito…
Hoy, itigil mo 'yan!
Hindi mo dapat patulan
ang mga paslit!

pakialamero
ka!
 .

Gago ka!

UM!

Dahil sa pamumuo ng dugo sa ulo ay namatay ang At bago pa siya napawalang

kubrador, na siyang sanhi ng ikinabilanggo ng iyong ama. sala ay…

Mabulok ka Uhu! Uhu!

d'yan! Uhuu!

Nagkaroon siya ng karamdaman at iyon

ang naging sanhi ng kanyang
kamatayan…
 Kinabukasan, pagkatapos magsimba ay
makikitang nasa bintana na si Maria Clara na
waring may hinihintay…

Hanggang ngayo’y wala pa siya.

Lubha sigurong maraming
inaasikaso.

Ang pagkainip ng dalaga

ay naibsan nang…

Maria… Ilang sandali pa ay kausap na ni Maria

Clara si Ibarra…

Ako ba’y lagi mong naaalala.

Hindi mo ba ako nalimot sa
iyong maraming
paglalakbay?
Totoong marami akong
nakitang kagandahan, subalit
bukodtangi parin ang
gandang kayumanggi.
Nasa ibang lupain man ako
ay hindi ko kailanman
malilimot ang aking
minamahal.
Marami pa silang napag-usapan
hanggang…
Nakalimot ako na may
tungkulin akong dapat
tuparin. Dapat akong
magtungo ngayon sa San
Diego. Bukas ay araw ng
mga patay…

Ibig mo bang sabihin, wala

Hindi parin nagbabago ang tamis nauunawaan
kang nakikitang ng iyong dila sa halip ay lalo pa
magagandang mutya sa kita….
itong pinatamis ng iyong
pinuntahan mo? paglalakbay.
 Upang maaliw ang namimighating dilag na noon ay
nakatanaw pa sa kasintahan ay…

Hala, magtulos ka ng kandila

para sa poong San Roque at isa
kay San Rafael. Pintakasi ng
mga manlalakbay.

Kinabukasan, pasakay na sina Maria

Kukunin po namin sa
Clara nang masalubong si Padre
beateryo ang aking mga
Damaso…
kagamitan…

Tila may mahalagang bagay

kayong patutunguhan?

Tingnan natin
kung sino ang
masusunod!

Tuloy-tuloy na pumanhik si
Padre Damaso sa bahay at… Makalipas ang ilang sandali
ng pagpupulong ay…
Kayo ang
Santiago! May mahalagang masusunod, Padre
bagay tayong pag-uusapan. Tayo Damaso.
Napagsabihan na
na sa iyong tanggapan! kita. Alam mo na ang
ibig kong masunod!

Litong-litong tinago ni Kapitan Tiago ang

altar at pinatay ang kandilang patungkol
kay Ibarra…

Tungkol sa anong
bagay? Ha Ha Ha! Ganyan
nga!
 Anong ibig mong sabihin
Samantala, Sa libingan ng San Diego, dalawang lalaki hinukay mo ang bangkay gayong
ang naghuhukay… dadalawampung araw palang
nalilibing?
At bakit mo naman
hinukay ang bangkay?

Tao palang ire, pinasan ko pa Aba, e iyon ang utos sa

kamo! akin ng kurang malaki! At
ang sabi e dalhin ko sa
libingan ng mga intsik!

Dahil sa kabigatan at kalayuan din naman

O, nabaon mo naman sa e…ku! Tumigil ka na nga kakatanong at
lugar ng mga intsik? baka hindi natin matapos ito!

Hindi naglaon ay unti-unting dumarami Subalit nang sumapit sila sa itinuturo ng

ang tao sa libingan. Kabilang na si … matanda ay…
Akala ko ba’y dito?
Aba, opo! Nilagyan Aba, e bungkal na ng
ko pa nga ng isang lupa dito a…
krus na may
pangalan nya.

Natatandaan mo ba
ang lugar ng kanyang
kinalibingan?

Dito nga po ang

pagkakatanda ko
pero bakit?
 Lubhang naging malilimutin
kayo…mabuti pa’y itanong mo sa
tagapaglibing na iyon…

Agad na tumalima ang matanda… Iyon po bang dibuhong

inukit at natatalian ng
yantok?

Masasabi ba ninyo sa akin

kung nasaan ang libingan na
may tandang krus na
malaki?

Sinunog?! At bakit
n’yo sinunog?

Oo, iyon na
nga!

Iyon po ang utos ng

kurang malaki, at ang
bangkay ay wala na po
riyan!

May ilang buwan na

Hindi na nakatiis si Ibarra kaya… pong ipinahukay ng
kurang malaki para
ilipat sa libingan ng
mga intsik!

Aba, e sinunog
ko na po iyon!
Kung wala na dito ang patay
e saan mo naman dinala?
 At ginawa mo naman
iyo! Hindi ko po nagawa iyon
dahil umuulan noon at
mabigat ang kabaong kaya
itinapon ko po sa ilog!
Animo’y kulog na dumagundong sa kanyang At marahil sa tindi ng galit, pagda-
pandinig ang mga ipinagtapat ng kausap. dalamhati, o pagkaawa sa sinapit ng ama
Nangangalit ang mga bagang na hindi malaman
ay…
ang gagawin…

Nang matapat sa kanya ang kura na

Walang lingon-lingon na binagtas niya ang
daan hanggang matanawan niya ang isang
walang iba kundi si Padre Salvi ay…
kura.

Nagkakamali ka! Wala

akong ginagawang ano man
Ang Ikaw!!! Ano ang ginawa mo sa iyong ama!
walanghiya! sa aking ama?!
 Binitawan ni Ibarra ang kura sa darating na
matandang lalaki…

Kayo na po ang Nauunawaan ko.

bahalang
magpasensya Padre
Salvi…

Kung hindi ikaw ay sino?

Sino ang may kagagawan Ang aking hinalilihan…Si
noon?! Padre Damaso!

Halos baliw na si Ibarra sa kanyang silid at wari’y

nakikiramay ang walang patlang na dagundong ng
kulog at kidlat hanggang…
Samantala sa ikalawang panig ng kampanaryo
ay…

Batakin mong maigi Crispin,

baka sabihin ng Sakristan-
Mayor na tinatamad tayo!
Paano, e nanghihina na ako
kuya!
Tahimik na umupo ang dalawa sa labis na
pagkapagod…
Dalawang piso lang kasi
makatatlo nila akong
minultahan.

Kuya Basilio, magkano ba

ang sashurin mo sa buwang
ito?

Naloloko ka na ba? Kung ako nga ang kumuha

Kuya, babayaran mo na
Ano ang ibibili ng niyon ay mailalabas ko,
ang halagang kanilang
pagkain ni inay? pero talagang wala akong
ibinibintang na ninakaw
ninakaw!
ko, ha kuya?
Dalawang onsa ang
ibinibintang nila sa
iyo. Iyon ay katumbas
ng tatlumpu’t
dalawang piso!

Tahan na Crispin, hindi

naman naniniwala si
Nanay na nagnakaw ka
nga e…

Inalo ni Basilio ang kapatid nang sa darating ang

Sakristan-Mayor…
Ikaw Basilio ay minumultahan ko
ng kalahati dahil sa hindi tama
ang iyong pagtugtog,at ikaw
Crispin, maiwan ka rito hanggang
di mo inililitaw ang iyong mga
ninakaw!

Gusto ko ng umuwi
kay Inay, Kuya. Hu At anyong dadalhin si
hu hu. Crispin nang…
Lakas-loob na ipagtatanggol sana ni Basilio ang kapatid,
subalit…
Mga hampaslupa! Halika
dito, paslit!
Makulit ka ha!

Huwag po! Maawa kayo!

Kuya! Inay! Kuya!

Naiwang di makapagsalita si Basilio. Walang nagawa kundi

pakinggan ang tinig ng kapatid na pasaklolo…

Kuya Basilio, tulungan

mo ako! Hu hu hu!

Kung makapag-aararo lang

ako’y hindi namin sasapitin ito.
Paano kaya ako makakauwi
nang di nila namamalayan… A,
alam ko na!
 Samantala, sa dahilang inaasahan ang pagdating ng
mga anak, abalang-abala si sisa sa pagluluto ng
Kinalag ang mga lubid na nakakabit sa mga hapunan…
batingaw at matapos itong pagbuhul-
buhulin… Masisiyahan sina
Basilio at Crispin ko sa
gabing ito…

Mabuti na lang at
nakaamot ako ng
kapirasong karne ng
baboy-ramo

Nanang ko! Huwag sana

akong madulas at tiyak,
patay ako nito!

Hintakot na pinagmasdan ni Sisa ang anyo ni

Upang maaliw ang sarili sa paghihintay ay manaka Basilio…
siyang umawit at ilang sandali pa’y…

Nanay! Bukan n’yo

ang pinto! Bakit ka humahangos
anak? Nasan si
Crispin?

Eto na sila…
 Isinalaysay ni Basilio ang pangyayari sa ina
at…

Diyos ko! Diyata’t

pinararatangan nilang
nagnakaw si Crispin k.
Hayaan mo’t bukas ay
makikiusap ako sa kura!

Ipinaghanda niya ng pagkain ang anak…

Alam kong di mo
maiiibigan ang tuyo.
Ipinaghanda ko kayo ng
masarap na pagkain ngunit
Wala akong gana
dumating ang ama mo at
nanay… inubos lahat!

Halos matulig si Sisa sa mga narinig. Ni isang

kataga ay wala siyang nabigkas…
Nagmamadaling Nilisan niya ang kumbento at
habang daan ay liting-lito…

Marahil ay naroon na sa
inyo ang mga sibil upang Matapos
dakpin ang anak mo. makapagnakaw ay
Mabuti kang ina pero ang
nagtanan ang anak mo.
anak mo ay mana sa
Dahil dito inutusan Diyos ko huwag mo
kanilang ama!
akong ipagbigay alam
pong pababayaan
ang nangyari sa
ang aking mga anak!
guwardiya sibil!
 Nang sapitin niya ang kanilang dampa ay halos
mapugto ang kaniyang pahinga nang…

Diyos ko! Guwardiya

Sivil, huwag mo po
sanang itulot…
Huwag mong ikaila at
sasamain ka! Naparito
kami upang hulihin ang
Nakahinga nang maluwag si Sisa nang makitang walang
mga anak mo. Saan mo
kasama ang mga Guwardiya Sibil. Natanaw siya ng mga Nila itinatago?
ito at…

Ninakaw? Wala po akong

nalalaman sa mga
sinasabi ninyo!

Ikaw pala si Sisa. Nasaan Ginoo…matagal ko

ang mga ninakaw ng anak nang hindi nakikita
Bueno, isauli mo na mo? si Crispin!
lang ang mga ninakaw
nila at pababayaan ka
na naming
makalaya…

Nagmakaawa si Sisa sa mga sibil nanikluhod,

ngunit hindi siya pinakinggan…

Ginoo… kami po’y Huwag!

bihasa nang magtiis ng
gutom at di po gagawin Maawa kayo!
ng anak ko ang
magnakaw!
Nang hindi matagpuan ang mga anak ay nagpunta
siya sa gulod, sa ilog, sa kasukalam, subalit…

Basilio…
Crispin!

Simula noon ay nagpalabuy-

labuy na ito sa lansangan…
Muli siyang pumanhik ng bahay
hanggang sa mamataan niya ang..
At dala marahil ng mga matitinding
dagok na sinapit ay tuluyan nang
pinanawan ng sariling bait…

La- la - la- rin… may

dugong mapulang mapula
ang damit ni Basilio ko. Ha
ha ha! Dugo! Hu hu hu!

Kapirasong damit ni Basilio!

At may du… dugo! Oo nga,
dugo! He he he… mapulang
dugo!
Basilio!
Crispin! Mga
anak ko!
 Natapos din ang paaralang ipinatayo ng
binatang si Ibarra…

Nagdaos din ng isang tanghalian para sa

okasyong iyon…

Lahat silay’y magwawakas nang

Sobra ang naging gastos ng
paaralang iyan. Ang hirap sa
mga indiyo. Komo nakapag-aral
ng kaunti e akala mo kung sino
na!
gaya ng nararapat sa kanila. Buhay
pa man ay pinarurusahan na nag
mga ganyang ulupong!

At ang mga mapagpanggap na iya’y

nangangamatay at nabubulok sa loob Pinapurihan ng alkalde si Ibarra
ng bilangguan na wala man lang nag sumabat si Padre Damaso…
sapin upang himlayan ng kaniyang
bangkay, tulad ni…

wala kang karapatang

alipustahin ang banal na
alaala ng aking ama!
 Magdasal ka na ng
pinakamaikli mong
Maliksing nasunggaban ni Ibarra ang pari at… nalalaman pagka’t
dumating na ang oras
mo…

AAHHH…

Huwag ginoong
Ibarra!

Kasalanan? Hindi ba higit na mabigat na

Malalaman ko ngayon kung kasalanan ang nagawa ng taong ito, na
anong klaseng putik ang lapastanganin ang banal na libingan ng aking
nananalaytay sa iyong ugat! ama, ang pag-usigin at hamakin gayong ito’y
nasa kabilang buhay na!
Namataan ng binata Noon lamang
ang isang kutsilyo at nakuhang mamagitan ng
pagkuwa’y… alkalde.

Ginoong Ibarra! Ang inyong

gagawin ay isang mabigat
nakasalanan sa diyos!
 At pagwika noon ay…

Ibarra huwag!

Alang-alang man lang sa akin

Ibarra, huwag mong ituloy Walang kibong nilisan ng binate
ang binabalak mo. ang pook na iyon…

Ang tinig at titig ng kasintahan ang nagpalamig sa

mainit na simbuyu ng damdamin ni Ibarra…
Pinapalad pa rin ang ulupong na ito, subalit
Salamat… maliliit ang daigdig sa ating dalawa….
Square - Walang kibong nilisan ng binata
ang pook na iyon…
 Samantala dahil sa sama ng loob sa nalaman niyang
balita na ipapakasal siya sa ibang lalaki nagkasakit
si Maria Clara.

Kapitan Tiago, dumating

saamin ang balitang may
sakit si Maria Clara kaya
ipinagsama ko na si Dr.
De Espadana.

Gracias Donya Victorina

talagang susunduin ko na
kayo e…

Pumasok ay doktor sa silid ng dalaga at habang Dahil sa relasyon ng binata kay Padre
Damaso ay…
sinusuri ay…

Karangalan ko pong
makadaupang palad
kayo Ginoong Linares!

Gayon din po ang nasa

Kapitan Tiago, ipinakikilala ko puso ko!
si Don Alfonso Linares, inaanak
siya ng isang kaanak ni Padre
Damaso.
Santiago, may sakit daw
ang aking inaanak?
Patuloy ang huntahan at balitaan nang
darating si Padre Damaso…
 Agad itong nalungkot at naawa ng makita
ang ni Maria Clara.

Patuloy na tinungo ni Padre

Damaso ang silid ng dalaga…

Lumapit sa katre ng dalaga

at…

Maria, Maria anak ko

…hindi ka
mamamatay…tatawag ako
ng dakubhasang
manggagamot!

Ang hagulhol ng kura ya narinig sa

labas…

Sadyang napamahal sa
kanya ang kaniyang
inaanak.

Nang lumabas si Padre Damaso ay lumapit Nagyakap ang dalawa at….

si Linares at…

Ikaw pala hindi kita

nakilala kasiy hindi ka
pa isinisilang ay umalis
na ako sa Espanya ano
ang bilin ni Carlicos?
Nariyan po sa
sulat.
Ako po Linares inaanak
ng inyong bayaw na si Sino kayo?
Carllicos!
 Binasa ni Padre
Damaso ang
liham…

Padre hindi naman po ako

gaanong nagmamadali HMMM…mapapasukan at
e… asawa ang trabho ay madali
at ang asaway…

Parang walang narinig si Padre

Damaso…

AH…alam ko na
kung sino ang
nababagay sayo.

Niyakag din nito si Linares

sa silid ni Tiago at… Dipa gaanong nagluluwat ay
dumating na si Sinang…

Wala ng dapat pang

alalahanin iha.

May sakit nga ho ba si

Maria Clara?
 Ipinagbibigay niya ito. Tatlo
raw ng pildoras sa
maghapon.
Sinang, hindi ba siya
sumulat?

Pumasok si SInang sa
silid ng dalaga at…

Sinang… sulatan mo siya

at ibilin mong kalimutan
na ako…
Hindi. Binanggit lamang na
lalakarin niyang mapatawad
ang Arsobispo ang kaniyang
eskomunikasyon.

Mag-uusisa pa sana si Sinang nang…

Iha, ipinasasabi ni Padre Damaso na

kukumpisalin ka niya mamayang gabi
at ipinatatanong din ng ama mo kung
maaari nang ipakilala niya sa iyo ang Anak, ipinakikilala ko sa iyo
isang panauhiun. Pagkakita ni Linares sa dalaga ay
ang isang kamag-anak ni Hindi ko akalain na
Padre Damaso… si Don nabihag agad ang kaniyang puso… makakakita ako ng isang
Linares De Espadana! mala-anghel na
kagandahan!

Hindi nagkait ang dalaga at

pagkaraan ng ilang saglit ay…
Samantala ng mga sandaling iyon si
Elias ay…
Si Ginoong Ibarra ay
isang mayaman. Walang
inaatupag ang
mayaman kundi ang
magpakayaman!

Bigyan ninyo ng
pagkakataon ang aking
Nasisiguro ko sa inyo na tutulungan sinasabi. Kung saka-
tayo ni Ginoong Ibarra. Isa siyang sakali ay maiiwasan
tao na marangal at may pagmamahal
ang pagdanak ng dugo!
sa inang bayan. Mapaparating niya
sa Kapitan Heneral ang ating
karaingan!

Kung magkakaganoon
At kung ikaw ay ay ako ang unang-
mabigo? unang mamamatay sa
inyong mga kabig!
 Ang masayang pag-uusap nila ay
ginambala nang….

Linares! Hamunin mo
ngayon din ang Alperes,
Hamunin mo!

Akalain mo hinamak tayo ng

Bakit ho, ano ba Alperes at ipinahayag kung
ang nangyari?! sino ka. Hamunin mo siya
Donya Victorina, kung di ipagta-tapat kong
maghunos dili ikaw ay…
kayo!
Sa mga tinuruan na iyon ni Donya
Sa darating si Kapitan Tiago na galing sa Victorina ay pinamulhan si Maria
sabungan…. Isinalaysay niya ang mga Hamunin siya ni Linares Clara ng mukha ngayon lang niya
pangyayari at…. kung hindi ay huwag natuklasan na ipinagkasundo siya
ninyong ipapakasal sa Linares….
lalaking ito ang inyong
anak!

Ano po ngayon
ang binabalak
ninyong gawin
Donya Victorina?

Hindi makatingin sa kaniya si Kapitan

Tiago….
 Samatalang lihim na nakangiti
Hindi na napigil ni Maria Clara ang
naman si Linares…
pagluha…

HU HUH U..

Bakit umiiyak si
Sapagkat ngayon lamang
Maria Clara?
niya natuklasan ang
kasunduan namin ni
Padre Damaso na sila’y
Tuluyan ng nilisan ni Maria Clara ang ipapakasal ko!
kaniyang mga kausap at umiiyak na
tinungo ang silid…

HUH U HU
 At sinong may sabing
kay Ibarra siya
ikakasal? Ang
kasunduan ng dalawa
ay pinutol na!

Kung hindi kay Ibarra

e kanino siya
ipapakasal ni Kapitan
Subalit hanggang ngayon Tiago?
ay nakakulong pa si
Crisostomo Ibarra

Sawimpalad na
binata… nasunog na Kayo naman pala e di
ang bahay nabilanggo kay Don Alfonso
at ngayo’y nawalan pa Linares na pinsan nina
ng katipan! Doktor at Donya
Espadana!

At nang makarating ang

balitang ito kay Ibarra ay.. Isang gabi sa pamamagitan ng isang mahusay na
pagbabalak ay napasok nina Elias ang karsel ni Ibarra
upang siya’y patakasin…

Hindi ko akalain na Bilisan niyo po

marupok pala ang kaniyang Ginoong Ibarra.
puso…
Anyong paalis na nag binata nang pigilin siya ni Maria Hindi ka magsa-salita ng ganyan kung batid mo ang
buong katotohanan. Natuklasan ko ang tunay kong
Clara… ama, ipinagbawal niya sa aking mahalin kita, maliban
na lang kung patatawarin ka niya sa kalapastanganan
ayon sa kanya ay ginawa mo!

Nagtaksil ang aking ina sa kinikilala kog ama.

Iyon ang lihim na natuklasan ko. Hindi ako
makakapagpakasal sa iyo sapagkat ibubunyag
ng taong nagtapat ng aking lihim sa madla kung Sawimpalad na
susuway ako sa kagustuhan niya! binata… nasunog na
ang bahay nabilanggo
at ngayo’y nawalan pa
ng katipan!

Tumakas ka mahal ko at
kahit saan ka humantong
ay pakatandaan mong
Ano?! pinakaiibig kita!

Makailang hinagkan ni ibarra ang

dalaga sa pisngi at labi. Pagkuwa
ay…

Paalam mahal ko.

Pagpalain ka nawa
ng diyos!
 Di na nakuhang sagutin ni Elias ang binate
nang….

Magpapahabol ako.
Magtago kayo at huwag
titinag sa inyo taguan.
Madilim at pagtalon ko’y
iisipin nilang wala nang
laman ang bangka!

Sa bawat litaw ng ulo ni Elias upang huminga ay…

Hindi siya nilubayan ng mga sibil UGH! Diyos

hanggang… ko! Tinamaan
ako..

Sa walang magawa si Elias tumalon siya

 Bagaman at may sugat sa paa ay matulin ang
Samantala nang mga sandaling iyon…
lakad ni Basilio sa hangad na makarating agad
sas bayan…

Kaawa-awang babae.
Natakot ang
mediko na
pagbintangang
kaibigan ni Ibarra!

Matutuwa si inay at
magkakasalo na naman
kami ngayong noche
buena.

Diyata’t nagpapalaboy-laboy na
naman iyan. Akala ko ba e
kinupkop siya ng kaibigang mediko
ni Ibarra!

Maliban sa lalaboy-
laboy at pakanta-
kanta ay di naman
Samantala nag hindi matagpuan ni Basilio ang ina sa
nanakit. Naninirahan kanilag dampa ay pinahanap niya ito sa
siya sa gubat!
lansangan hanggang….

Si Inay!
Inay, Inay
ko!

Ang tinig ni Basilio ang nagpakaribot ng takbo sa di

nakakakilalang ina…

Inay! Inay
ko, ako si
Basillio!
Kaawa-awang
babae.
 Hinabol ang ina at nang Nang mapagmasdang mabuti ang anak,
ay himalang nagbalik ang hustong bait
abutan ito ay… nito at…

Basillio! Ikaw
nga, Buhay ka!
Inay! Hu Huh Buhay ka
U, Inay ko! eeeeeeee!

Si…. Sino ka at ano

ang ginawa mo rito?

Basillio po ang tawag sa

Kapwa sila nawalan ng malay at nang pagsaulian ng ulirat si akin at ang babaeng
Basillio ay natagpuan niyang wala ng buhay ang mahal na ito’y aking ina patay na
ina…. Ilang saglit pa ay… po siya, Hu Huh U.

Nang wala na si Basillio ay humarap si Elias sa silanganan….

Pero…
.

Basilio…. Bago
magbukang liwayway ay
patay na rin ako. Pakatapos ay humukay ka sa
Manguha ka ng kahoy at dako roon. Ang salaping
italaksan mo rito. makukuha mo roon ay sa iyo
Pagkatapos ay ipatong na. Mag-aral ka nasa inyong WAKAS
mo ang aming bangkay kabataan ang pag-asa ng ating
at kami ay iyong silaban! bayan. Hala lumakad ka na at
kunin mo ang mga kahoy!